Ararteko

Segurtasun-neurria –Zigor Kodearen 95. artikulua eta hurrengoak– buruko gaixotasunaren eraginez ahalmenak deuseztatuak edo murriztuak edukita jardun duten per­tsonek egindako delituari eran­tzunez ordenamendu juridikoak xeda­tzen duen ondorio juridiko espezifikoa da.

Segurtasun-neurria delitu baten egileari aplika dakiokeen ondorioa li­tzateke, inputatu ezin izateko kausa bat (anomalia edo nahasmendu psikiko larriagatik, erabateko intoxikazioagatik edo abstinen­tzia-sindromeagatik, eta haur­tzarotik per­tzepzio-nahasmenduak eduki­tzeagatik) edo era murriztuan inputatu ahal izateko kausa bat (aurreko kausekin lotutako aringarria edo erabatekoa ez den salbueslea) an­tzematen denean, eta arrisku­tsutasun kriminala igar­tzen den bakoi­tzean. Hain zuzen ere, haren xedea etorkizunean delituak errepika­tzeari buruz­ko iragarpena gu­txi­tzen dela ziurta­tzea da, eta horretarako burutik gaixo dagoenari tratamendu egokia aplika­tzen dio.

Haren erregulazioa eskasa da, eta hemen jasota dago: Zigor Kodearen 6. artikuluan eta 95. artikulua eta 108. artikulua bitartean, espe­txeari buruz­ko legerian (Espe­txeen Lege Organiko Orokorraren 1., 8. eta 11. artikuluetan eta Espe­txe Erregelamenduaren 182. artikulua eta 184. artikulua bitartean) eta ekainaren 17ko 840/2011 Errege Dekretuan. Zigor Kodeari buruz­ko azaroaren 23ko 10/1995 Lege Organikoa alda­tzen duen lege organikoaren proiek­tuak, ­txosten hau idazterakoan parlamentuan izapide­tzeko fasean dagoenak, berrikun­tza garran­tzi­tsuak sartuko ditu arloan.

Dakigun moduan, legeria penalean gaur egun xedatuta dauden segurtasun-neurriak askatasunaz gabe­tzen dutenak (per­tsona zentro psikiatriko batean, heziketa bereziko zentroan edo mendekotasuna gaindi­tzeko zentroan barnera­tzea) eta ez dutenak (tratamendu anbulatorioak, prestakun­tza-programak, familia-zain­tza eta bestelakoak) izan daitez­ke.

a) Segurtasun-neurriak ezartzea eta egozgarritasuna epaitzea

Segurtasun-neurriak buruko gaixotasunen bat jasaten duten per­tsonen­tzat espe­txe-zigorraren ordez­ko neurri gisa aplika­tzerakoan, auzitegiak egozgarritasunarekin lotutako eran­tzukizun penala alda­tzen duten inguruabarrak an­tzemateko prozesuan egiten den ahalegina bereziki garran­tzi­tsua da.

Prozesuan per­tsonak jasaten duen patologiaren ondorioz bere ahalmenak murriztuta edukita jardun duela froga­tzen bada bakarrik ireki­tzen da segurtasun-neurriak aplika­tzeko atea.

Hori dela-eta, errepikatu behar da garran­tzi­tsua dela de­fen­tsak peritu-proba egokiak eska­tzea, esaterako auzitegi-psikiatriako peritu-proba egokia egitea edo behar den dokumentazio medikoa ematea. Horren harira, garran­tzi­tsua izan liteke informazio hori zen­tzu horretan eragile juridikoei lagunduko lieketen gizarte edo osasun zerbi­tzuek eman ahal izatea.

Per­tsonak bere buruko gaixotasunaren ondorioz nahimenez­ko ahalmenak edo ahalmen kognitiboak deuseztatuta jardun duela egiazta­tzen bada, eta, beraz, eran­tzukizunetik erabat salbuesten duen inguruabar bat gerta­tzen bada (ZKaren 20.1., 20.2. eta 20.3. artikuluak), delituari eran­tzuteko segurtasun-neurria baino ezin da ezarri, eta ez Zigor Kodeak egindako deliturako xeda­tzen duen (espe­txe-)zigorra.

Aldiz, per­tsonak egitateak ahalmenak larriki ukituta baina ez erabat deuseztatuta edukita egin dituela uste bada eta erabatekoa ez den salbuesle bat gertatu dela onar­tzen bada (ZKaren 21.1. artikulua, 20. artikuluarekin lotuta), bai salbuesleak ­txikitutako zigorra (ZKaren 66. eta 68. artikuluak) bai segurtasun-neurria ezarri ahal izango da.

Gure ordenamenduan bikario-sistema delakoak agin­tzen du: neurri bat askatasun-gabe­tzailea bada, lehenengo eta behin hori beteko da, eta betetako denbora ezarritako zigorrerako ordainduko da; segurtasun-neurria bukatutakoan bete beharreko zigorra geratuko bali­tz, betearaz­pena eten edo askatasunaz gabe­tzen ez duten segurtasun-neurriez ordeztu ahal izango li­tzateke.

Gaur egun dagoen legez­ko erregulazio ezegonkorraren ondorioz, zigorrak eta askatasunaz gabe­tzen ez duten segurtasun-neurriak bat etor­tzeak arazo bereziak sor­tzen ditu, eta dok­trinaren zati bat (Sanz Morán, Mapelli Caffarena, Sierra López) Zigor Kodeak berariaz neurri askatasun-gabe­tzaileen kasuetarako soilik xeda­tzen duen bikario-sistema betearaz­penari aplika­tzearen alde dago.

Zehaz­ki, ZKaren 59. artikulua analogiaz aplika­tzeko aukera proposa­tzen da, izaera desberdineko kautelaz­ko neurriak zigorrerako ordain­tzea erregula­tzen baitu, eta uste baitu ulertu behar dela lehenengo eta behin segurtasun-neurria eta zigorrerako ordainketa aplika­tzea hauta­tzen dela. Barnera­tze-neurriei dagokienez, ordainketa egunez egun egingo da; askatasunaz gabe­tzen ez duten neurrien kasuan, berriz, auzitegiak bere erabakimen zuhurraren arabera jardun beharko du, eta “ezarri zigorraren zati bat, bere iri­tziz ordaindurik dagoen zatian, bete­tzat jo” (ZKaren 59. artikulua).

E­txebarria Zarrabeitiak baiezta­tzen duenez, epaitutako per­tsona inputatu ezin izatea, par­tzialki inputatu ahal izatea edo inguruabar aringarriak egotea ez dago bakarrik iriz­pide biopsikologikoen menpe. Ai­tzitik, baldin­tza psikiko eta psikosozial jakin ba­tzuetan delitu egiten duten per­tsonei eran­tzukizuna ego­tzi ahal izateari buruz­ko iri­tzi sozial eta politikoen menpe ere badago, baita, az­ken batean, espe­txe-zigorraz bestelako eran­tzunen bidez “arrisku­tsutasun kriminala” indargabe­tzeko bitarteko eraginkorrak egotearen menpe ere. Per­tsona guztiei ezin zaie eran­tzukizun penal bera eskatu, denok ez gaudelako baldin­tza beretan arauaren aurrean. Hortaz, zigor­tzeko ez den tratamendua hedatu behar da burutik gaixo dauden per­tsonen­tzat, nortasun-nahasmenduak edo mendetasun-nahasmenduak dituzten per­tsonen­tzat, gizarte-desberdintasun handiko egoeretan dauden per­tsonen­tzat eta abarren­tzat.

Nolanahi ere, egile horren ustez argi dagoen ondorioa da egozgarritasuna epai­tzea ez dagokiela psikiatriako espezialistei, epai-emaileari baizik, nahiz eta ba­tzuetan badirudien eskumen hori profesional tekniko horien esku uzten dutela gehiegitan, egozgarritasuna epai­tzea auzi mediku soila, absolutua eta aldaezina izango bali­tz eta gizartearen balorazioaren menpe egongo ez bali­tz bezala.

Prak­tikan, kasu zeha­tz ba­tzuetan (adibidez, nortasun-nahasmenduetan) egozgarritasuna era egokian epai­tzeko posibilitatea murriztua da guztiz ezagu­tzen ez diren buruko patologiak direlako, dirudienez diagnostiko-iriz­pideei buruz­ko erabateko adostasunik ez dagoelako, diagnostiko ziurrik eta tratamendurako tresnarik ez dagoelako, etab. Beraz, sistema judizialak ez dauka froga­tzeko elementu egokirik alderdi horren inguruan. Talde hori halabeharrez espe­txean eta horrek dakarren kiribilean sartuko direla diruditen taldeetako bat da, eta, an­tza, ez da irtenbiderik aurki­tzen ez espe­txe-ingurunearen barruan ez kanpoan.

Nortasun-nahasmenduren bat daukaten per­tsona gehienek, zehaz­ki horien %80k inguru, substan­tziak erabil­tzeagatiko nahasmendu bat dute horrekin batera. Erkidego-sarean jaso­tzen duten arreta mendetasunaren sintoma arin­tzera baino ez da bidera­tzen ia, eta ez da horrekin batera dagoen nortasun-nahasmendura zuzendutako esku-har­tze espezifikorik gara­tzen. Horrek desorekak sor­tzen ditu diagnostiko dual horietan; desorekok jokabide kriminaletan adierazten dira eta askotan espe­txera­tzeak eragiten dituzte.

b) Segurtasun-neurriak betetzeko lekua

Zigor Kodeak ez du arau­tzen zein erakunde, establezimendu edo egoi­tzatan bete behar diren neurri askatasun-gabe­tzaileak.

Bestalde, ekainaren 17ko 840/2011 Errege Dekretuaren 20. artikuluak xeda­tzen du segurtasun-neurriak herri-administrazio eskudunen zentro egokietan, publiko edo itunduetan, beteko direla.

Az­ken finean, eta berez prak­tikan gerta­tzen den moduan, ulertu beharko da segurtasun-neurriak establezimendu publiko eta pribatuetan, one­tsi edo homologatuetan, bete daitez­keela, eta publikoak espe­txeak edo erkidego-sarekoak izan daitez­keela.

Espe­txeen Lege Organiko Orokorrak eta Espe­txe Erregelamenduak espe­txe-administrazioa baliabideak sor­tzera edo epaileen eta epaitegien eskura jar­tzera behar­tzen dute (ELOOren 1., 8. eta 11. artikuluak). Hala ere, begi bistakoa da espe­txe-administrazioak arlo horretan baliabiderik ez daukala. Estatuko Administrazio Orokorraren lurralde osoan bi espe­txe-establezimendu psikiatriko daude bakarrik: bata, Sevillan, eta bestea, Alacanten. Biak ase daude, ez daukate langile mediku nahiko eta egokirik, eta segurtasuna lagun­tzaren ikuspuntuari gailen­tzen zaio. Gainera, saski-naski bihurtu dira, bertan oso egoera diferenteetan dauden eta patologia arras desberdinak dituzten per­tsonak bil­tzen baitira.

Aldiz, “espe­txe-unitate psikiatrikoak” dei­tzen direnak, balio ani­tzeko establezimenduetan sartuko zirenak, ez dira abian jarri. Espe­txe-zain­tzako epaileek gabezia hori kritikatu, eta unitateok sor­tzera her­tsatu dute, “dagoz­kion lurralde-arloetako arreta espezializatuko eskaerari eran­tzuteko, barneratuen osasuna zain­tzeko betebeharra ELOOren 3.4. artikuluan xedatu moduan bete­tzeko, eta aipatutako legearen 16 d) ­artikuluan xedatutako banaketako lege-iriz­pidea aplikatuz” (XIII. Bilerako iriz­pide bateginen 26. akordioa).

Unitate horiek sortu ez izanak eta bi espe­txe-ospitale psikiatriko baino ez egoteak EEren 191. artikulua urra­tzen du. Izan ere, artikulu horrek ezar­tzen du espe­txe-administrazioak espe­txe-instalazio psikiatrikoak lurraldean banatu behar dituela, horrela gaixoen errehabilitazioa sustatuko li­tzatekeelako, haien familia- eta gizarte-ingurunean errotuta egongo liratekeelako. Urruntasunak establezimendu horietan sartuta dauden eta burutik gaixo dauden per­tsonen egoera larritu egiten du.

Espe­txe Erregelamenduak (182. eta 183. artikuluak) segurtasun-neurri askatasun-gabe­tzaileak betearazteko beharrez­koak diren hi­tzarmenak egiteko eta arlo horretan baliabide egoki eta nahikoak eduki­tzeko betebeharra ezar­tzen dio espe­txe-administrazioari (baina, ikusi dugunez, hori ez da gerta­tzen). Dena den, horrek ez du esan nahi a sensu contrario segurtasun-neurriak espe­txe-administrazioaren menpe dauden zentroetan soilik bete daitez­keela, eta hori ere ez da prak­tikan gerta­tzen. Izan ere, badirudi espe­txe-baliabidea arrisku­tsutasun handieneko kasuetan, segurtasun-fun­tzioa berma­tzeko gai den espe­txeaz kanpoko baliabiderik ez dagoenean, erabili beharko li­tzatekeela bakarrik.

Gailu egokia hauta­tzeko, epaileak arrisku­tsutasunari eta erregimen i­txian tratamendua jaso­tzeko beharrari buruz­ko ebaluazio bat egiten du. Hori dela-eta, fun­tsez­koa dirudi epaileak per­tsona bakoi­tzaren­tzako baliabide egokiena zehazterakoan per­tsona hori arta­tzen duten gizarte- edo osasun-lantalde teknikoen iri­tziaren lagun­tza eduki­tzeak, arriskuaren ebaluazioaren, tratamendu-premien eta dauden baliabide soziosanitarioen inguruan euren ikuspegia eman dezaten. Horixe gomenda­tzen dute herriaren defen­tsariek, epaile­tzari aholkuak ematen dion organo bat edo horri buruz­ko lagun­tza ematen dioten langile espezializatuak falta direla igar­tzen baitute.

Zen­tzu horretan, izaera horretako erkidego-baliabiderik ez egotea errealitate larri bat da, eta Arartekoan jadanik salatu dugu, 2012ko Eusko Legebil­tzarraren­tzako ­txostenean islatu den bezala. Gabezia horren ondorioz, burutik gaixo dauden per­tsona askok, bereziki baliabide gu­txiago dituztenek eta ahulagoak direnek, ez daukate espe­txe-sistema juridikoaz bestelako eran­tzunik, erkidegoko arreta eskasa delako edo behin espe­txean egonda osasunarekin lotutako arrazoiak direla-eta oso zaila delako atera­tzea, erkidegoan abegi egiteko baliabide egokirik ez baitago1.

Zen­tzu horretan, honakoa adierazi dugu: “Hala ere, espe­txe-eremuan lagun­tza psikiatrikoa emateko baliabide-urritasunaren arazoa gure gizarteak buruko gaixotasunetan arretarik ez jar­tzearekin lotutako arazo orokorragoaren barruan dago”.

Ospitale-unitate berriek ezin dute egoi­tza-eginkizunik hartu. Ai­tzitik, denbora-tarte laburretan gaixotasunaren krisiei aurre egiteko soilik sortu dira; beraz, ezin diete zain­tza-arazo luzeei eran­tzun, baizik eta bakarrik osasun-alderdiei. Dirudienez, nabarmena da beste mota ba­tzuetako errekur­tsorik eta bitarteko egiturarik ez dagoela.

Baliabide-urritasunarekin eta nortasun-nahasmenduei hel­tzeko zailtasunekin lotutako kontuari dagokionez, erakunde honek Arartekoaren 2012ko azaroaren 23ko ebaz­penean eman du bere iri­tzia. Horren bidez, Osakide­tza-Euskal Osasun Zerbi­tzuari gomenda­tzen zaio mota horretako nahasmenduak dituzten per­tsonei arreta emateari lotutako neurri orokor ba­tzuk har di­tzan. Nahasmenduok diagnostika­tzeko arazoek eta horiei hel­tzeko bitarteko nahikorik ez egoteak eragindakoek garran­tzi penaleko egin­tzak egitea eta ondorioz espe­txean sar­tzea errazten dute.

Beharrez­koa dirudi Osakide­tzak nortasun-nahasmenduak dituzten per­tsonei arreta espezifikoa eskain­tzeko bitarteko eta estrategia egokiak eduki­tzeak. Hortaz, beharrez­koa da baliabide espezializatuak antola­tzea: 2009an jadanik pen­tsatuta zegoenaren ezaugarriak dituen eguneko ospitalea, aipatutako ebaz­penean adierazi genuenez, koordina­tzeko protokoloak, goiz an­tzemateko mekanismoak, gaixotasunari hel­tzeko bitartekoak, etab. Izan ere, egiaztatu da askotan substan­tziak erabil­tzeagatiko nahasmenduarekin batera ager­tzen denez gaixo dual horiek sare soziosanitarioan jaso­tzen duten arreta mendetasunaren sintomak kontrola­tzera soilik zuzen­tzen dela eta daukaten nortasun-nahasmendua arta­tzeaz ahazten dela. Horrek jokabide kriminaletan adierazten diren eta maiz espe­txera­tzeak eragiten dituzten desorekak sor­tzen ditu (ikusi 6. gomendioa).

Hori gauza­tzen ez den bitartean, ezinbestekoa da beste bide ba­tzuk kontuan hartu eta aplika­tzea, esaterako bidera­tzea, itun­tzea eta gastuak i­tzul­tzea.

c) Segurtasun-neurrien erabilera eskasa: ezarpen handiago baten abantailak

Prak­tikan, segurtasun-neurriak oso gu­txi erabil­tzen dira, eta haien aplikazioa eskasa da, eteteko eta ordezteko formen aurka eta, bereziki, espe­txe-zigorra ezar­tzearen aurka gaitasunak dituzten arren.

Haien aplikazioa oztopa­tzen duten arazo nagusiak honako hauek izan daitez­ke:

• Baliabide egokien eta beharrez­koak diren bitarteko per­tsonal eta materialen errepikatutako gabeziak kasu askotan aplika­tzea galarazten du.

• Ez dago horien inguruko tradiziorik, eta eragile juridiko askoren ustez espe­txera­tzea saihesteko hirugarren eta az­ken aukera dira, eteteek eta ordezteek hu­ts egin eta gero. Hortaz, kasu gehienetan abokatu defenda­tzaileak ere ez dira neurri horietaz ardura­tzen.

• Haien erregulazioa ia existi­tzen ez denez eta ezegonkorra eta anbiguoa denez, mesfidan­tza sor­tzen du organo judizial askotan, eta horrek segurtasun-falta sor­tzen du betearazi bitartean gerta daitez­keen gorabeherei hel­tzerakoan bereziki.

• Arazoak sor­tzen dira betearaztean tartean dauden organo judizialen dualtasunaren ondorioz: espe­txe-zain­tzako epaitegia eta epaia eman edo betearazten duen epaitegia.

• Horren aurrean, segurtasun-neurriek espe­txe-zigorraren ordez­ko aukera on bat dirudite egozgarritasunaren murriz­keta bat an­tzematen den kasuetan. Izan ere:

• Gaixoaren tratamendua az­pimarra­tzen dute, espe­txe-zigorraren ordainketa-osagai nabarmenaren aurka. Etorkizunari begira delituak errepika­tzeari buruz­ko iragarpena gu­txi­tzen dela ziurta­tzen saia­tzen dira, une bakoi­tzean egokia den tratamendu farmakologikoa, psikoterapeutikoa, lagun­tza, kontrola, etab. aplikatuz.

• Neurriak espe­txe-zigorrak baino malguagoak dira betearaz­penari dagokionez (preben­tzioz beharrez­koak izateari u­tzi bezain laster kendu, aldatu, ordeztu edo eten daitez­ke), eta bete­tzen ez direnean kondenen eteteek baino aukera gehiago ematen dituzte. Gainera, neurrietan delituaren larritasunaren arabera iraupenaren gehienez­ko muga finka daiteke, baina ez gu­txienekoa edo zehaztua, zeren eta tratamenduaren eboluzioaren menpe egongo baita (baina, herriaren defen­tsa erakundeok salatu dugunez, kasu askotan gehienez­ko muga eta bete­tzeko benetako denbora nahasi egiten dira).

• Ez daukate zigorren eteteek eta ordezteek dauz­katen mugak, aukera horietarako sarbidea eduki dezaketen zigorren iraupenari dagokionez, ezta lehen delitua izatearen edo ohikotasunaren betekizunak ere. Gainera, zigorreko ondorioetarako ordaingarria den eran­tzukizun penala benetan bete­tzea ekar­tzen dute, eta, horrela, gorabehera negatiboek ez dute per­tsona hasierara berriro eramaten zigorrari dagokionez.

• Aurreko delitu baten ondorioz­ko zigor berri batek ezin du segurtasun-neurria oztopatu, hori bete­tzen jarraitu ahal izango baita. Eteteen kasuan, aldiz, zigor berriak ezin badu ordez­ko neurri bat eduki, espe­txera­tzea ekar­tzen du.

• Gaixoa erkidego-sarean sar­tzea ahalbide­tzen dute, eta sare soziosanitarioan bete­tzen badira bazter­tzea eta desgizartera­tzea ekiditen dute.

Laburbilduz, segurtasun-neurrien erabilera susta­tzea fun­tsez­ko elementu bat izan daiteke erreakzio penala arrazionaliza­tzeko eta sistema penal bidez­koago eta eraginkorrago bat emateko. Sistema horrek preben­tzioarekin lotura handiagoa duten erkidego-politiketan parte hartuko luke eta buruko gaixotasunen bat daukaten per­tsonak gizartera­tzen lagunduko luke. Horrela, bereziki bazterketa-egoera nabarmenagoetan daudenak sar­tzen diren gurpila saihestuko li­tzateke.

1) 2013ko abenduaren 10ean EAEn bete­tzen diren BARNERATZE SEGURTASUN-NEURRIEN ZERRENDA

Adierazi denez, segurtasun-neurrien aplikazioa oso urria da. Hori erakusten dute datuek: 2013ko abenduaren 10ean, EAEn barnera­tze psikiatrikoko 36 segurtasun-neurri baino ez daude. Honela banan­tzen dira lurraldeka:

Biz­kaia: 18

Sarrerak Basurtuko, Guru­tzetako eta Galdakaoko ospitale orokorretako balorazio-unitateetatik (akutuak) egiten dira, lurraldetasun-iriz­pide bati jarraiki (hala ere, Zamudioko ospitale psikiatrikoan ere akutuen unitate bat dago). Handik Zaldibarko eta Zamudioko ospitale psikiatrikoetako subakutuen unitateetara (lehengo egonaldi ertaina) bidera­tzen dira. Zaldibarrek eta Bermeok errehabilitazio-unitate bana daukate (lehengo egonaldi luzea).

Araba: 8

Sarrerak Santiago Ospitaleko Psikiatria Zerbi­tzutik (ospitalizazio-unitatea) egiten dira. Horrek kasuak ebaluatu eta Arabako Ospitale Psikiatrikora bidera­tzen ditu, egonaldi ertaineko eta luzeko unitateak baitauz­ka.

Araban Psikosi Immunearen Unitatea dago, eta bertara bidera­tzen dira EAE osoko kasuak.

Gipuz­koa: 10

Sarrerak Gipuz­koako Osasun Mentaleko Sarearen bidez izapide­tzen dira zuzenean. Horrek kasua ebaluatu eta sartu beharreko ospitalea zehazten du. Orain dela gu­txi, 2013ko azaroaren 29an, Arrasateko Aita Menni Ospitalean kokatutako Psikiatria Legaleko Unitatea inauguratu da.

Unitate horrek 10 ohe ditu, Aita Menni Ospitalearen barruko unitate desberdindu eta bereizia da, eta buruko gaixotasunak dauz­katen per­tsonak, kalte zerebrala daukatenak eta mendetasun-egoeran dauden adinekoak arta­tzen ditu. Nork bere buruari min ematea, eraso­tzea eta ihes egiten saia­tzea ekiditea helburu duten segurtasun handiko elementuak dituen instalazio psikiatriko bat da. Al­tzariak eraso­tzeko edo nork bere buruari min emateko erabili ezin izateko sortu dira fun­tsean. Gune guztiak etengabe gainbegira­tzen dira kontrol-zentro batetik, puntu i­tsurik uzten ez duten kamerez. Beraz, buruko nahasmendu larriak dituzten per­tsonak arta­tzeko pen­tsatuta dago, nahasmenduek “gaixoa zentroan manten­tzen dela ziurta­tzeko aparteko segurtasun-, euspen- eta jagole­tza-mailak eska­tzen dituztenean eta horiek gainerako osasun-sisteman ematea ezinez­koa denean”.

Unitate hori terapia-baliabide balioduna izan liteke orain EAEko espe­txeetan barnera­tze segurtasun-neurriak bete­tzen ari diren 4 per­tsonen­tzako. Per­tsona horiek bere garaian sareko ospitaleetako unitate psikiatrikoetako terapia-dinamiketara egokitu ez zirela adierazi zuten, eta osasun-zentro bateko berez­koak baino handiagoak diren segurtasun-neurriak behar dituzte.

Bestalde, espe­txeetan bete­tzen ari diren barnera­tze neurrien ehunekoa baxua da (erkidegoko ospitaleetan neurri penalekin sartuta dauden 36 per­tsonen aldean), eta horrek pen­tsarazten du zigorra bete­tzen duten gaixo psikiatrikoak ospitale-unitateetako tratamendu-erregimenetara ondo egoki­tzen direla, bertan terapia-ingurune normalizatu, errehabilita­tzaile eta integra­tzaile bati onura atera­tzen baitiote. Kasu horietan, neurri penala terapia-prozesuaren eskutik doa, haren erritmoak eta proposamenak errespeta­tzen ditu, eta horren bidez segurtasun-neurri gehienak anbulatorioak izaten dira.

Laburbilduz, unitate espezializatu horiek neurri penalak bete behar dituzten buruko gaixoekin erabili beharko lirateke, baina beti salbuespen gisa eta segurtasun-arloan arreta-elementu espezifikoak benetan behar dituzten kasuetara mugatuta.

2) Organo judizialei lagun­tzeko diziplinarteko taldeen beharra

Hortaz, baiezta daiteke epaileek espe­txea edo espe­txe psikiatrikoa hauta­tzeak ez diola hainbeste per­tsonaren arrisku­tsutasunaren eta behar duen tratamenduaren inguruko iri­tziari eran­tzuten, baizik eta aukerako baliabide soziosanitario nahikorik ez egoteari edo erkidegoan dauden baliabideen eta horiek eskain­tzen dituzten tratamendu-aukeren gaineko informazio zeha­tzik eta doirik ez egoteari.

Zen­tzu horretan, Zigorren eta segurtasun-neurrien menpe dauden buruko gaixoen kasuak azter­tzeko ba­tzordeen adostasun-agiria aipa daiteke, Espe­txeetako Idaz­kari­tza Nagusiak eta Osasun Ministerioko Buruko Osasuneko Estrategiak sustatutakoa. Agiri hori 2012ko abenduan argitaratu zen eta bertan honakoa eduki behar dela az­pimarratu da: “informazioa era koordinatu eta diziplinartekoan bil­tzeko gai den diziplina ani­tzeko lantalde bat (justizia, osasuna, gizarte zerbi­tzuak, erabil­tzaileak), auzitegiei bidera­tzeko baliabide egokienari buruz­ko erabakiak har­tzea ahalbide­tzeko, haien osasun-egoeraren inguruan aldiz­kako ebaluazioak egiteko, eta administrazio judizialaren, osasun-administrazioaren, gizarte-administrazioaren, espe­txe-administrazioaren, hirugarren sek­torearen eta burutik gaixo daudenen senideen artean bitarteko­tza-lana egiteko”.

An­tzeman da sistema juridiko eta penalaren eta gizarte-lagun­tza emateko sistemaren artean bidera­tzeko eta koordina­tzeko eskemak ez direla errazak ezar­tzen. Bi erakundeek oinarri desberdinekin, helburu desberdinekin eta horiek lor­tzeko zailtasun desberdinekin egiten dute lan, eta horregatik erakunde bien arteko bitarteko­tza fun­tsez­koa da kasu horietan.

Aipatutako adostasun-agiriak dioenez, talde hori “egoera ohikoenetako jardunak protokoliza­tzeaz arduratu liteke, kasu bakoi­tzean beharrez­koak diren lagun­tza-baliabideak eta jarduteko moduak aurreikusi ahal izateko. Prozesuko une bakoi­tzean auzitegiei aholkuak ematen diz­kion organoa izan liteke, baita auzitegien eta gizarte-lagun­tza eman duten baliabideen arteko bitartekaria ere”.

Gaur egun, EAEn ez dago ezaugarri horiek dituen inolako talderik, baina A­txilotuari Lagun­tza eta Orientazioa emateko Zerbi­tzua (ALOZ), egun fun­tziona­tzen ez duena, haren aurrekaria da.

Beraz, A­txilotuari Lagun­tza eta Orientazioa emateko Zerbi­tzuaren (ALOZ) an­tzeko zerbi­tzu bat ezarri beharko li­tzateke berriro, barruti judizialetan fun­tziona­tzen duen, per­tsonari buruz­ko informazioa era koordinatuan bildu eta elkartu dezakeen eta auzitegiei per­tsonaren egoera soziosanitarioaren berri eman diezaiekeen DIZIPLINARTEKO TALDE bat eduki­tzeko. Talde horrek, halaber, esku har­tzen duten administrazioen eta eragileen arteko koordinazio-arda­tz gisa baliagarri izan beharko luke, auzitegiei per­tsonaren errealitatearen eta
bidera­tzeko baliabide egokienaren inguruko ezagu­tza zabalena edukita erabakiak har­tzea ahalbidetu beharko lieke. Era berean, ikuspuntu global bat eduki­tzeko eta per­tsona inputatuta egon daitekeen prozedura judizial guztietan berdin­tsuki jarduteko aukera eman beharko luke (ikusi 5. gomendioa).

3) ZKaren 60. artikuluaren aipamen berezia

Epaian segurtasun-neurri bat aplika­tzea ezinez­koa izan den kasuetan, patologia psikiatriko bat jasaten duen per­tsonak ezarri dioten espe­txe-zigorra bete­tzea saihe­ts dezake ­ZKaren 60. artikuluko xedapenen bidez, baina horien aplikazio prak­tikoa zeharo urria da. Aipatutako manuak honakoa dio:

“1. Epai irmoa eman eta gero, zigortuari buru-nahaste iraunkor eta larria an­tzematen zaionean eta, horren ondorioz, zigorraren esanahia ulertu ezin duenean, espe­txe-zain­tzako epaileak zigor askatasun-gabe­tzailearen betearaz­pena eten egingo du, eta beharrez­ko osasun lagun­tza jaso­tzea bermatuko dio. Horretarako, kode honetan xedatutako segurtasun-neurri askatasun-gabe­tzaile bat ezar­tzea agindu ahal izango du, baina neurri hori ezin izango da inola ere ordeztutako zigorra baino astunagoa izan. Bestelako zigor bat bada, espe­txe-zain­tzako epaileak ebaluatuko du zigortuaren egoerak zigorraren esanahia ezagu­tzen uzten dion eta, hala balegokio, betearaz­pena eten egingo du eta beharrez­ko­tzat jo­tzen dituen segurtasun-neurriak ezarriko dituZain­tza-epaileak fiskal­tzari aurrerapen nahikoarekin jakinaraziko dio ezarritako zigorra edo segurtasun-neurria gu­txi barru iraungiko dela, kode honen lehenengo xedapen gehigarrian xedatutakoaren ondorioetarako.

2. Zigortuak, behin buru-osasuna berreskuratu eta gero, zigorra beteko du, zigorraren preskripzioa gertatu ez bada; horrek ez dio kalterik egingo epaile edo auzitegiak, ekitateagatik, kondena az­kendu­tzat emateari edo kondenaren iraupena labur­tzeari, zigorra bete­tzea beharrez­koa ez den neurrian edo hura bete­tzea ez bete­tzea baino kaltegarriagoa den neurrian”.

Mekanismo hori oso gu­txitan proposa­tzen da: 2013ko urriaren 9an, EAEn aukera hori aplika­tzen zaien 12 per­tsona daude bakarrik. Hala ere, prozedura judizialean igarri ez den buruko gaixotasuneko kasu gehiago arinduko lituz­ke.

Kasu horietan, espe­txe-zain­tzako epaitegiak, zigorraren betearaz­pena etetea erabaki­tzean, segurtasun-neurri bat ezarri ahal izango du, manuak dioen moduan, ez zigortuaren arrisku­tsutasunean oinarrituta, osasun lagun­tzan baizik.