Ararteko

Gazte justiziaren zerbi­tzuak erabil­tzen dituzten per­tsonen artean eta, bereziki, erreforma zentroetan sartutako gazteen artean buruko gaixotasun asko dagoenez, azterketa honetan hauei eskaini nahi izan diegu atal bat.

Zorionez, adingabeen egoera ezin da helduenekin alderatu, batez ere arrazoi hauen ondorioz:

• Espe­txeak normaldutako saretik bakandutako zentroak dira, per­tsona i­txi eta banatu egiten da espe­txeetan, eta ezin dira alderatu adingabeen barnera­tze zentroekin; zentro hauetan parte har­tze hezigarria eskain­tzen da eta kanpoarekin eta erkidegoko baliabideekin harremana dute, hori da zentro hauetako arretaren oinarria. Alde nabarmena dago espe­txeekin alderatuz gero.
• Adingabeen jurisdikzioan har­tzen diren askatasuna ken­tzeko beste neurri ba­tzuekin alderatuz gero, espe­txe zigorra toki patogenoa da, zenbait sintoma eragiten eta ak­tiba­tzen ditu, aurrez zeuden buru nahasmenduak areago­tzen ditu (estresagarria delako, eragindako elkarbizi­tza delako, bakanduta egoten delako, jarduerarik gabe...) edo beste nahasmendu ba­tzuk sor­tzen ditu, batez ere egoki­tzapenari lotutakoak.

Azterketa honen ondorioz, ez dugu gomendatuko adingabeak arta­tzeko berariaz­ko egiturak sortu behar direnik, baizik eta horiei normalizatutako sare soziosanitariotik eran­tzun behar zaiela az­pimarratuko dugu. Hori dela eta, atal honetan gaixotasunaren prebalen­tzia az­pimarratuko dugu.

Haur eta nerabeen artean gero eta ohikoagoa da buruko nahasmenduak diagnostika­tzea. Az­ken urteetan aitortu denez, helduaroko nahasmendu psikiatriko gehienak gaztaroan hasten dira. Nahasmendu horien diagnostiko goiztiarra ezinbestekoa da populazio honi berariaz eta modu eraginkorrean hel­tzeko, geroagoko gorabehera eta ondorio sozio-sanitarioen preben­tzio sekundario eta ter­tziariorako.

Datu estatistiko ofizialen arabera, buruko nahasmenduen diagnostikoak gora egiten jarrai­tzen du adingabeetan. Hasteko, azter di­tzagun arreta falta eta hiperak­tibitate nahasmenduaren (TDAH) tasak, eskola adineko haurren %7 baino gehiago baitira. Datua esangura­tsua da kontuan izanez gero TDAH dela haur eta gazteen psikiatria zerbi­tzuetako deribazioen %50aren zergatia, tabakoa, alkohola eta drogak kon­tsumi­tzeari lotuta dagoela eta adingabeetan kondena eta delitu kopuru handiagoa eragiten duela.

Jokaera nahasmenduen prebalen­tzia ere oso altua da haurrengan, haurren populazioaren %2-12 artekoa. Jarreraren nahasmendu larrien fak­tore etiologikoen artean honakoak aipa­tzen dira; gurasoek behar bezala ez zain­tzea, indarkeria ikustea eta loturekin zerikusia duten gaiak. Arazoaren baliz­ko ondorio sozialak hauek dira: haur­tzaroan nahasmendu disozial diagnostikoa duten adingabeen %40 helduaroan antisozialak izango direla (jokaera inmoralak eta eran­tzukizunik gabeak, hirugarrenen eskubideen mesprezua), bereziki adin goiztiarretan substan­tzia sorgorgarriak kon­tsumi­tzen badituzte (oso ohikoa gure inguruan), pobrezian bizi badira edo e­txetik kanpo kokatuta badaude. Azterketa berriagoen arabera, gurasoen estiloak, familiako kideen jokaera antisozialak eta familian armoniarik eza edo banaketak egoteak bikoiztu egiten du nerabeek jokaera antisozialak izateko arriskua.

Buruko nahasmendu hauen eta beste ba­tzuen (nahasmendu afek­tiboak eta espek­tro eskizofrenikoko nahasmendu psikotikoak) prebalen­tzia handiagoa da gazte justiziako baliabideen erabil­tzaileengan. Haur eta gazteen psikiatriako amerikar akademiaren iri­tziz, gazte justiziaren zerbi­tzuarekin harremanetan dauden gazteen %40 eta 70 inguruk buruko nahasmenduren bat izan dezakete.

Dena dela, pediatriako amerikar akademiak dio buruko nahasmenduak (eta nahasmendu fisiko ugari) ez direla garaiz diagnostika­tzen adin hauetan, eta ondorengo gorabeherei aurrea har­tzeko oso denbora garran­tzi­tsua gal­tzen dela, baita erabat eta modu fun­tzionalean errekupera­tzeko aukera ere.

Oxfordeko Uniber­tsitatean duela gu­txi egindako meta-azterketa baten ondorioak argiak dira eta haur eta gazteen biztanlerian orokorrean baino 10 aldiz buruko nahasmendu gehiagoren prebalen­tzia tasak ikus daitez­ke.

Lan honetan 25 ikerketa aztertu dira eta 10 eta 19 urte arteko 13.778 mutil eta 2.972 neskaren datuak daude, denak ere gazteen justizia baliabideetako erabil­tzaileak; psikosi, TDAH, depresio eta jokaera nahasmenduen prebalen­tzia %3,3, %11,7, %10,6 eta %52,8 da mutiletan eta %2,7, %18,5, %29,2 eta %52,8 nesketan, hurrenez hurren. Deigarriak dira nesketan espek­tro eskizofrenikoko nahasmenduen maiztasun handiak eta nahasmendu depresiboen prebalen­tzia altuak. Adingabeak direnez gero azterketak nortasun nahasmendu diagnostikorik ezarri ez duen arren, jokaera nahasmenduen tasa oso altuak ezarri ditu (erabil­tzaileen erdiak baino gehiagok diagnostiko hau izan du), beraz, diagnostiko honekin bateragarriak diren nortasun patroiekiko neska-mutilen prebalen­tzia altua ondorioztatu daiteke.

Nortasun nahasmenduetan alterazio eta jokaera hainbat egoten da eta klinikoki garran­tzi­tsuak dira guztiak; alterazio eta jokaera horiek etengabeak izaten dira eta bizi-estilo baten adieraz­penak izateaz gain, banakoak norbere buruarekin eta besteekin erlaziona­tzeko duen modua ere izaten dira. Alterazio hauetako asko banakoaren garapeneko estadio goiztiarretan ager­tzen dira, dela fak­tore konstituzionalen dela aurretiaz­ko esperien­tzien ondorio gisa.

Az­ken urteetan nortasun nahasmenduen prebalen­tzia nabarmen hazten ari dela dirudi biztanlerian oro har eta barnera­tze zentroetan bereziki. Biztanlerian oro har nortasun nahasmenduaren prebalen­tzia %7-15 ingurukoa zen 2001ean eta gaur egun %12,7-14,6 ingurukoa dela uste da, 33 urterekin pilatutako prebalen­tzia %28,2koa da. Zori­txarrez ez dago gazteen justizia arloan horiek duten egiaz­ko prebalen­tziari buruz­ko azterketa epidemiologiko zorro­tzik. Gazteen justizia arloan batez ere bi dira prebalen­tzia altuagatik eta komorbilitateagatik (substan­tzia sorgorgarri gehiegi erabil­tzeagatik eta indarkeriaz­ko jokaerengatik) az­kar hauteman behar direnak: nortasunaren nahasmendu disoziala eta nortasunaren ezegonkortasun emozionalaren nahasmendua.

Gure inguruko gazte justiziaren zerbi­tzuak erabil­tzen dituzten adingabeak arta­tzen dituzten profesional desberdinen iri­tzi kualifikatuak jaso dira hasteko (ikaste­txeetako hezi­tzaileak eta langileak barne eta psikologia eta psikiatria arloko buruko osasuneko profesionalak).

Zentro hauetako profesional ba­tzuei egin zaiz­kie elkarriz­ketak:

• a) Aramaioko Txema Fínez Ikaste­txeko heziketa arduradun eta koordina­tzaileari.

• b) Gasteiz­ko-Osakide­tzako COTA Adikzioen Zentroko psikiatria buruari eta erizain­tza buruari.

• c) Basurtoko ospitaleko haur eta gazteen akutuen unitateko psikiatria buruari.

Profesional hauekin izandako topaketak eta lortutako datuak erabilgarriak izan dira gazte justiziaren zerbi­tzuetan adingabe hauek plantea­tzen dituzten arazoak eta zailtasunak identifika­tzeko:

1. Gazte justiziaren zerbi­tzuetako erabil­tzaile adingabeen prebalen­tzia altua buruko nahasmendu diagnostikoarekin (edo susmoa).

2. Patologia psikiatrikoa behar bezala ez diagnostikatu.

3. Patologia psikiatrikoa dutenei hel­tzeko zailtasun oso handiak.

4. Jaso­tzen duten arreta ez dela nahikoa uste da oro har.

5. Diagnostikoa egiteko eta horri hel­tzeko trebakun­tza eta espezializazioa behar dela uste da oro har.

Orain arte aipaturiko datuak berre­tsi besterik ezin ditugu egin. Ebaluazio psikopatologiko egokia ezinbestekoa da diagnostiko egokia egin eta tratamendurik egokiena eskain­tzeko. Askotan denbora gehiegi igaro­tzen da adingabea identifikatu eta dagokion haur eta gazteen dispositibo psikiatrikoetara igorri arte; parte har­tze goiztiarra izateko aukera gal­tzen da. Zen­tzu honetan bereziki garran­tzi­tsua da sintomatologia psikotikoaren diagnostikoa, horrek eragina izan baitezake adingabeari ezer egozteko gaitasunean.

Lehen mailako preben­tzioa egiteko, ebaluazio sistematiko egokia behar da eta buruko nahasmendua izateko arriskua duten adingabeak hautemateko aukera egon daiteke. Gogoan izan behar dugu familian aurrez buruko gaixotasunak
egotea, substan­tzia sorgorgarriak kon­tsumi­tzea eta marjinaltasuna (oso ohikoak gazte justiziaren zerbi­tzuetako erabil­tzaileetan), buruko nahasmenduak ager­tzeko arrisku altuari lotuta daudela. Zen­tzu honetan, bereziki interesgarria da adingabe bakoi­tzaren inguruko eta familiako hainbat fak­tore azter­tzea. Subjek­tuaren ezaugarri per­tsonalak eta familiaren fun­tziona­tzeko estiloa behar bezala aztertu eta islatu behar dira. MMPI-A (Minnesota Multiphasic Personality Inventory) edo MACI (Millon Adolescent Clinical Inventory) bezalako tresna psikometrikoak lagungarriak izan daitez­ke arriskuko nortasunaren ezaugarriak, substan­tzien erabilera eta adingabeak delinkuen­tziarako duen joera identifika­tzeko.

Gazte justiziaren zerbi­tzuko profesionalak behar adina trebatuta egon behar dira gorabehera horiek hautemateko (eta lehen instan­tzian hel­tzeko). Gazte justiziaren zerbi­tzuko erabil­tzaile adingabe hauetan buruko nahasmenduen prebalen­tzia oso altua den arren, gaur egun ez dira erabat ezagu­tzen (bereziki klinikari eta tratamenduari dagoz­kionez).

Ondorio hauen arabera, buruko osasunaren sare normalizatuaren barruan arreta kualifikatua eta berariaz­koa (integrala, osasuneko hezi­tzaileak eta profesionalak barne har­tzen dituena) garatu eta abian jar­tzeko plantea­tzen dugu, adingabe hauek osasun hobea izan dezaten (diagnostiko goiztiarrean eta berariaz hel­tzean arreta berezia jarrita) eta profesionalen lana optimizatu dadin; horretarako, hauen berariaz­ko trebakun­tza plantea­tzen dugu (hez­kun­tza arloan, osasun arloan eta arlo judizialean) eta biztanleriaren sek­tore hau arta­tzeko tresnak eta prozesu parte har­tzaileak ezar­tzea (ikus 18. gomendioa).