Ararteko

Asaldura mental larria (AML): hainbat modutara defini daiteke asaldura mental larria. Bibliografia ikusita, adostasun handien duen definizioak (National Institute of Mental Health –NIMH– erakundearenak, 1987) hiru alderdi barne har­tzen ditu: diagnostiko klinikoa, asalduraren iraupena (kronikotasuna) eta eragindako per­tsonak gizartean, familian eta lanean duen ezintasuna.

• Diagnostikoa: asaldura psikotikoak barne har­tzen ditu (asaldura organikoak kanpo). AMLren barruan diagnostikatutako kategoria guztiak psikotiko­tzat jo­tzen dira, zen­tzu zabalean. Sintoma positiboak eta negatiboak ager­tzeaz gain, harremanetarako eredua larriki azalduta egon ohi da, testuingururako egokia ez den portaera edo afek­tibitate desegoki larria erakusten da, eta horrek guztiak errealitatearen per­tzepzio desi­txuratua eragiten du.

• Gaixotasunaren iraupena: asaldura 2 urte edo gehiagoz gara­tzea edo az­ken 6 hilabeteetan fun­tzionamenduaren narriadura mailakakoa eta nabarmena jasatea (rol sozialak uztea eta kroniko bihur­tzeko arriskua), nahiz eta sintomak arindu.

• Ezintasuna ager­tzea: fun­tzionamendu per­tsonala, lanekoa, soziala eta familiakoa eragiten da –eragin moderatutik larrira– eta muga fun­tzionalak sor­tzen ditu bizi­tzako jarduera garran­tzi­tsuetan; gainera, ondoren adieraziko diren iriz­pideak etengabe edo noizean behin ager­tzen dira:

  - Langabezia edo enplegu babestua edo lagundua, trebetasunak argiro mugatuak eduki­tzea edo lan-historia eskasa.

  - Ospitaletik kanpo manten­tzeko diru publikoaren beharra eta lagun­tza hori lor­tzeko babesa behar izatea.

  - Gizarte-lagun­tza per­tsonaleko sistemak ezar­tzeko edo manten­tzeko zailtasunak.

  - Eguneroko bizi­tzako trebetasunetan lagun­tzaren beharra, hala nola higienean, elikagaiak presta­tzean edo kudeaketa ekonomikoa egitean.

  - Gizarte-portaera desegokia, lagun­tza psikiatrikoa edo sistema judizialaren lagun­tza behar duena.

Asaldura mentala: esangura klinikoko jokabide-eredu edo eredu psikologiko bat, bere jatorria edozein dela, portaeraren disfun­tzio, disfun­tzio psikologiko edo disfun­tzio biologiko baten zeinu indibidual bat da. Zeinu hori sintoma­tzat jo­tzen da, ondoezarekin, ezintasun batekin edo hil­tzeko zein mina, ezintasuna edo askatasun-galera paira­tzeko arrisku batekin lotuta ager­tzen denean.

Asaldura psikotikoak (DSM IV-TR): asaldura-mul­tzo bat bil­tzen da termino honetan, besteak beste, eskizofrenia, mota guztietakoa, espek­tro psikotikoaren hainbat asaldurekin batera (eskizofreniformea, eskizoafek­tiboa, eldarnioz­koa, psikotiko arina, psikotiko partekatua, gaixotasun medikoak edo substan­tzien kon­tsumoak eragindakoak). Psikotiko terminoa niaren mugen galera gisa edo errealitatea ebalua­tzeko narriadura larri gisa definitu izan da kon­tzeptualki. Mota honetako asalduretan, “psikotiko” terminoaren definizio desberdinetan aipa­tzen diren hainbat alderdi az­pimarratu ohi dira. Adibidez, eskizofrenian, asaldura eskizofreniformean, asaldura eskizoafek­tiboan eta asaldura psikotiko laburrean, psikotiko terminoa eldarnioz­ko ideiekin, ageriko edozein haluzinaziorekin, hiz­kun­tza desantolatuarekin edo portaera desantolatuarekin edo katatonikoarekin lo­tzen da.

Komorbilitatea: AR Fenstein-ek 1970ean finkatutako termino mediko bat da eta bi kon­tzeptu bil­tzen ditu:

• Asaldura baten edo gehiagoren “agerpena” (edo gaixotasunena), gaixotasun edo asaldura primarioaz gain.

• Asaldura edo gaixotasun gehigarri horien “efek­tua”.

Nortasunaren asaldura (NA): nortasunaren asaldura barne-esperientziako eta portaeraz­ko eredu iraunkor eta zurrun bat da, subjek­tuaren kultur aukeretatik nabarmenki urrun­tzen dena. Ondoren aipatutako bi arloetan ager­tzen da, gu­txienez: kognitiboa, afek­tiboa, per­tsonen arteko jarduera edo bulkaden kontrola. Eredu iraunkor hori zurruna da eta makina bat egoera per­tsonaletara eta sozialetara zabal­tzen da. Nerabezaroan edo helduaroaren hasieran du jatorria eta subjek­tuaren­tzat zein inguruan ditun per­tsonen­tzat ondoeza edo aurreiri­tziak sor­tzen ditu (DSM IV-TR).

Jarraian, preso dauden per­tsonen nortasunean gehien ager­tzen diren bi asalduren definizioak aipatu ditugu (DSM IV-TR-ren arabera NAen B Clusterren barruan sailkatuta daude).

Nortasunaren mugako asaldura (NMA): per­tsonen arteko harremanetan, nork bere buruan duen irudian eta afek­tibitatean ezegonkortasunez­ko eredu orokor batek bereizten du, baita ageriko inpul­tsibitate batek ere. Asaldura honen ezaugarriak dira: labilitate emozionala, autoestimu baxua, desinhibizioa (acting-out portaerak), erreak­tibitate handia, mendetasun afek­tiboa eta abandonuarekiko beldurra, hu­tsunez­ko sentimendu kronikoak.

Nortasunaren asaldura antisoziala: gainerako eskubideen aurrean mespre­txuz­ko eta indarkeriaz­ko eredu orokorra. Asaldura honen ezaugarriak dira: sen­tsibilitaterik eza eta enpatiarik eza, manipulazioa, e­tsaitasuna eta desinhibizioa.

Osasun mentala (OM): ez dago osasun mentalari buruz­ko definizio “ofizial” bat, izan ere, edozein definiziotan beti ikus daiteke desberdintasun kultural, iri­tzi subjek­tibo eta abarren eragina; baina, oro har, per­tsona baten eta bere ingurune soziokulturalaren arteko oreka-egoera gisa defini daiteke eta, besteak beste, ongizate subjek­tiboa edo autonomia edo poten­tzial emozionala moduko alderdiak barne har­tzen ditu. “Osasun mentala” eta “gaixotasun edo asaldura mentala” ez dira kontrajarritako bi kon­tzeptu, hau da, asaldura mentalik ez eduki­tzeak ez du derrigorrez adierazten osasun mentala eduki­tzea, eta alderan­tziz, asaldura mental bat paira­tzea ez da eragoz­pen osasun mental i­txuraz­ko ona eduki­tzeko.

Patologia duala: per­tsona batengan patologia psikiatrikoa eta mendetasun-sor­tzailea batera ager­tzen direnean. Bi patologiek elkarri eragiten diote eta patologia bakoi­tzaren garapena eta bilakaera alda­tzen dute. Patologia psikiatrikoa zein mendetasun-sor­tzailea bata bestearen arrazoia edo ondorioa izan daitez­ke. (Patologia Dualaren Espainiako Sozietatea).

Screening:bahe­tze ere dei­tzen zaio. Gaixotasun jakin baten seinalerik edo sintomarik ez duen populazio edo talde bati gaixotasuna ote duen detek­ta­tzeko aplika­tzen zaion estrategia batean da­tza, eta gaixotasunen identifikazio goiztiarra egiteko aplika­tzen da.

GALDEKETA GIDOIA OAUB, TALDE TEKNIKO, EIT ETA PSIKIATRENTZAT

1. Zein protokolo jarrai­tzen da burutik gaixo dauden per­tsonekin esku har­tzeko/arreta eskain­tzeko? PRAKTIKA NOLAKOA DA?

• Hasierako elkarriz­keta, detekzioa (inklusio-iriz­pideak, erabakia nork har­tzen duen, balorazio diagnostikoak detek­tatu eta egitean zer tresna psikometriko erabil­tzen den diagnostikoan).

• Aurretiko historia klinikoa (Osabide), OMZrekin koordinazioa, beste hainbat erakunderekin eta abar.

• Kasuen jarraipena, medikazioa ematea.

• Psikiatra aholkulariarengana/espezialistarengana bideratzea.

• Ondorioztatutako erregimen-neurriak eta/edo tratamendu-neurriak, koordinazioa tratamendu-batzordearekin.

• Gaixotasun mentalak presoen artean duen prebalen­tzia eta patologia nagusiak, patologia duala eta abar.

2. Osasun-arretan an­tzemandako aldaketak (osasun mentalari dagokionez bereziki), 2011n Osakide­tzaren eskumenen transferen­tzia egin eta gero.

• Eragindako aldaketak/indarrean dauden fun­tziona­tzeko moduak (Osabideren sarrera, laguntza-baliokidetasunaren prin­tzipioa eta bar).

• Abantailak.

• Desabantailak.

3. PAIEMari aipamena (programa honetan sartuta dauden per­tsonen diagnostikoa az­pimarra­tzen da, kontuan hartu beharreko beste patologia ba­tzuk kanpoan u­tzi behar ote diren balora­tzeko; diagnostiko espezifiko bat ez badute ere, nortasun-asaldurak dituztela susma­tzen den per­tsonen arreta aztertu eta barne hartuta dauden ala ez kontuan hartu behar da).

• Nola detek­tatu, baloratu edo diagnostikatu eta nola erabaki preso dagoen per­tsona bat programan sartu ala ez? (Erabilitako tresna psikometrikoak, balorazioa egiteaz ardura­tzen den profesionala).

• Ba al dago diziplina ani­tzeko talde bat? Zein da bere osaera? Zein maiztasunarekin bil­tzen da? Nola fun­tziona­tzen du? Barneratuta dauden per­tsonen ratioa profesional bakoi­tzagatik.

• Nola egiten da kasuen jarraipena? Nor ardura­tzen da? Zein maiztasunarekin ikusten dira per­tsonak? Sei hilean behingo ebaluaziorik egiten al da?

• Barne hartutako per­tsonen zerrendarik ba al dago?

• Zein tratamendu-proposamen egiten da per­tsona horiekin? Zein ibilbide lan­tzen dira? Espe­txe Erregelamenduko zein artikulu aplika­tzen zaiz­kie? 60. artikulua eska­tzen al da?

• Espe­txearen barruan jarduera espezifikorik egiten al dute? Errehabilitazio psikosozialeko programarik al dago? PIR egiten al da eta nola barnera­tzen dira PITen barruan?

• Nola koordina­tzen da erkidegoko egituraren barruko erakundeekin? Zer deribazio egiten da? (espe­txeen artean/espe­txetik kanpo).

• Daturik hartu badaiteke: deribazioak espe­txe-ospitale psikiatrikoetara (iriz­pideak eta kasu kop.); deriba­zioak zain­tzako ospitale-unitate psikiatrikoetara, diagnostikoa egiteko eta tratamendua jar­tzeko (iriz­pideak eta kasu kop.); deribazioa osasun mentaleko beste baliabide komunitario ba­tzuetara (iriz­pideak eta kasu kop.).

4. Zer gabezia, zailtasun, behar zeha­tz ikusten duzu burutik gaixo dauden per­tsona presoei dagokienez?

5. Zer proposamen edo etorkizuneko erronka planteatuko zenuke per­tsona horien arreta hobe­tzeko?

ARABA

ADAP

1. Erakundearen eginkizuna

1991n sortu zuen ADAP elkartea, askatasun-galera zuten pertsonen egoeraz kezkatutako lagun-talde batek. Funtsean, Langraiz Okako Espetxeko emakumeengana zuzentzen du bere jarduna eta laguntza pertsonala eta aholkularitza juridikoa eta soziala eskaintzen die.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Preso dauden emakumeei giza laguntza eta laguntza per­tsonala ematea espetxean dauden bitartean.

Ahalduntzea eta gizarteratze positiborako gaitasunak indartzea, emakume horiei gizartean erabat txertatzen laguntzeko.

Kultur jarduerak eta jarduera terapeutikoak antolatzea espetxearen barruan.

Preso dauden pertsonen giza eskubideek eta eskubide juridikoek aurrera egiteko borrokatzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Langraiz Okako espetxea (Araba).

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1991an hasi zen esku-hartzea.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Gaur egun bost pertsonak bakarrik parte hartu dezakete aktiboki. Parte hartzeko interesa duten boluntario gehiago daude, baina espetxera sartzeko baimenik lortu ez denez oraindik, ezinezkoa da.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Guztira bi orduko esku-hartzea egiten da, astean behin. Horrez gain, noizean behin hainbat jarduera antolatzen dira, hala nola kontzertuak, kontakizun laburren txapelketak, Gasteizen Gabonetako opari-banaketa eta festak emakumeen­tzat eta abar.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Iazko komunikazioetan 200 lagun ingururi eskaini zitzaion arreta.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Ez dugu daturik.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Gure ustez, ez dute arretarik jasotzen, edo tratamendu psikofarmakologikoa ematen zaie bakarrik. Oso eskasa da egiten den banakako jarraipena eta jarraipen terapeutikoa, edo ez da horrelakorik egiten.

2010eko azaroan Gizakia Fundazioak antolatu zituen “Asaldura mentala eta droga-mendetasunak” jardunaldietan, Lur Gizen elkarteko profesional batek, Langraizeko espetxean a priori toxikomanien esparruan lan egiten duenak, aurkeztu zuen txostenean adierazi zuenez, nabarmenki areagotzen ari zen patologia duala edo komorbilitatea zuten espetxeratuen kopurua, eta, ondorioz, gero eta arreta gutxiago ematen zi­tzaien eta gero eta bitarteko material zein giza bitarteko gutxiago zegoen erabilgarri.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Gure ustez, arreta indibidualizatuago bat eskaini beharko li­tzateke, medikazioarekin hasi aurretik diagnostiko on bat egin beharko litzateke, eta medikazioa erabaki eta gero, etengabeko jarraipena egin beharko litzateke, baita kontrol egoki bat ere, psikofarmakoak ondo emateko eta ondo erabiltzen direla ziurtatzeko.

Bestalde, arreta medikoarekin eta tratamendu psikofarmakologikoarekin batera, arreta psikoterapeutikoa eskaini beharko litzatekeela uste dugu.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Gure ustez, egokiena izango litzateke gaixo psikiatrikoei sare psikiatrikoko unitate egokietan ematea arreta, bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartuta. Baina, kontuan hartuta horretarako dauden zailtasunak, espetxearen barruan unitate psikiatriko bat martxan jartzea egokia izango litzatekeela uste dugu, barneratuta dauden pertsonek banakako arreta eta arreta psikoterapeutikoa jasotzeko eta, ondorioz, bizi duten egoera hobetzeko.

ASAFES

1. Erakundearen eginkizuna

ASAFESen eginkizuna da burutik gaixo dauden pertsonentzako bizitza-proiektu integral eta banakako bat bideragarri egitea. Helburutzat du etorkizunean pertsona horien gizarteratzea eta normalkuntza lortzea, eta modu horretara, bizi-kalitatea hobetzea. Senideek, boluntarioek eta langileek batera lan egiten dute talde honen ongizatea lortzeko eta errealitate hau ezagutzera emateko sentsibilizazio- eta aldarrikapen-kanpainak egiteko.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Ez dugu proiektu zehatzik.

3. Esku hartzen duen espetxea

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

ASAFESen zigorren bat bete duten 8 pertsonari (guk dakigula) eman diegu arreta:

ERKIDEGOAREN ALDEKO LANAK: 4 pertsona. Betetzeke zituzten zigor legalak ASAFESen EALengatik kommutatu ahal izan dituzten pertsonak dira. Lehentasuna ematen diegu burutik gaixo dauden pertsonei. Elkartean telefono bidezko arreta, harrera eta mantentze-lanak eskaintzen dira. Burutik gaixo dauden pertsonei EAL ASAFESen egitea lagungarria egiten zaie, gaixotasunaz hobeto ohartzeko eta, ondorioz, medikazioa hartzeko eta osasun-zentroan arreta jasotzeko.

BURUTIK GAIXO DAUDEN ETA ESPETXE BATEAN EGON DIREN PERTSONAK. Behar bada ez ditugu ondo ezagu­tzen, baina 3 edo 4 edo urte gehiagoko zigorra bete duten kasuak daude, baina horri buruz ez da beraiekin zuzenean hitz egiten.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Diabetesa duen pertsona batek arreta egokia jasotzen al du espetxean? Eskaintzen den arreta ez da osasun-zentro batean eskaintzen dena bezain espezifikoa, ezta gutxiago ere, eta, horrez gain, kontuan hartu behar da inguru estresagarri batean edo segurua ez den inguru batean egotea, gaixotasun mental larri bat duten pertsonengan krisialdiak eta berriz gaixotzeak eragiten dituen faktore bat dela. Eskizofrenia, asaldura bipolarra eta nortasunaren beste asaldura batzuk, ondo emandako medikazioaz gain. Bizi-baldintza egokiak behar dira, gaixotasunaren pronostiko onari lagunduko diotenak, eta espetxeetan oso zaila da baldintza horiek eskaintzea.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Gaixotasun mentalen bilakaerari erreparatuz, ohikoa da diagnostikoa eginda duten pertsonek, eta askotan diagnostikorik ez dutenek, delituak egitea, kontzienteki zein inkontzienteki. Ohikoa da bizilagunek kexak eta salaketak jartzea garrasiak, portaera harrigarriak, heteroagresibitatea, drogen kontsumoa eta abar gisako arrazoiengatik.

Erakunde-baliabide askotan (eta erakunde-mailakoak ez direnetan) informazio, prestakuntza eta sentsibilizazio eskasa egon ohi da, eta, ondorioz, burutik gaixo dauden pertsonei ematen zaien tratua ez da egokia izaten. Eta horrela gerta­tzen da espetxeetan ere. Zaila da bereiztea gaixo baten jarrera noiz eragiten duen gaixotasun mental batek eta noiz ez, bai eta jarrera desegokia agertzen denean nor bere onean dagoen ala ez jakitea ere. Funtsezkoa da gaixotasun mental bat edukitzeak zer esan nahi duen ulertzea, baita gaixotasun horrek duen eragina, ondorioak eta gaixotasuna nola hobe daitekeen ezagutzea ere.

Zigorra espetxe batean bete behar ote den legeak erabaki behar du, baina pertsonak gaixotasun mentalei buruz sen­tsibilizatuta eta informatuta egotea lagungarria izan daiteke hartuko diren erabakiak justiziarekin eta pertsonaren osasun mentalarekin ahalik eta bateragarrien izateko.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Agresibitatea gaixotasun mentalen berezko ezaugarri bat ez dela jakin behar da. Gaixo batzuk espetxeetan bete behar dituzte zigorrak, baina badaude ERKIDEGOAREN ALDEKO LANAK edo TRATAMENDU ANBULATORIO INBOLUNTARIOA egitea gehiago komeni zaien gaixoak.

HIESAren AURKAKO BATZORDEA, ARABA

1. Erakundearen eginkizuna

Arabako Hiesaren Aurkako Herritarren Batzordea gizar­te-ekintza garatzen duen irabazi-asmorik gabeko elkarte bat da eta honako alderdi hauek lantzen ditu:

Herritarrei GIB-Hiesari buruzko informazioa eta heziketa ematea.

Gaixotasunaren hedapena prebenitzea.

GIBak kutsatutako pertsonei, etxerik ez dutenei, preso daudenei, prostituzioan lan egiten dutenei eta/edo gizarte-bazterkeria pairatzen duten pertsonei gizarteratzen laguntzea eta erraztea, arreta, laguntza eta akonpainamendua eskaintzen duten gizarte- eta hezkuntza-programen bitartez.

Gizarte-errealitate bidegabeak aldatzea.

Ekintza-ildoak:

GIB-Hiesari buruzko prebentzioa, informazioa eta hezi­keta.

GIB-Hiesa duten pertsonentzako arreta.

Gizarte-bazterkeria pairatzen duten pertsonentzako, etxerik ez dutenentzako edo askatasunik ez dutenentzako egoitza-proiektuak eta lanerako zentroak kudeatzea.

Arreta ematen diegun pertsonentzako orientazioa, ahol­kularitza, jarraipena, akonpainamendua eta hezkuntza-laguntza.

Gizarte-bidegabekeriei buruzko sentsibilizazioa eta kontzientziazioa.

Gizarte-eskubideen aldarrikapena.

Arabako Hiesaren Aurkako Herritarren Batzordearen ekin­tza guztiek akonpainamendua, autonomia, kontzientzia kritikoa, berdintasuna eta parte-hartzea gisako balioak jarraitzen dituzte. Pertsona da gure gizarte-ekintzaren ardatza: pertsona bakoitzaren garapen integrala sustatzen dugu, errespetua, hurbiltasuna eta arretaren kalitatea oinarrian hartuta.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Bost ekintza-esparru garatzen ditugu:

1) Harrera-baliabideen kudeaketa (4 abegi-etxe), askatasunik ez duten pertsonentzat. Esparru honen helburu orokorrak hauek dira:

a) Espetxean egonik harrera jasotzeko aukerarik ez duten gizonezkoei, ohiko bizilekutik urrun daudelako (beste probintzia edo herrialde batekoak direlako) edo senideekin harremanik ez dutelako edo desegituratuta daudelako, HARRERA AHALBIDETZEA.

b) Askatasunik ez duten pertsonei PIXKANAKA GIZARTERATZEN LAGUNTZEA, gizabanakoaren gizarte-gaitasuna sustatzea bilatzen duen hezkuntza-ekintza baten bitartez.

2) Askatasunik ez duten eta GIB-Hiesa duten pertsonei arreta integrala ematea eta espetxetik ateratzen lagun­tzea, “Besarkada Etxea” baliabidean harrera egiteko. Probintziako baliabide soziosanitarioen sarearen barruan dago. Baliabide espezifiko bat da, GIBak kutsatu dituen eta gaixotasuna oso aurreratuta duten pertsonentzat eta/edo gizartearen eta familiaren babesik ez duten eta bizi­tza autonomo bat egiteko diru-baliabiderik ez duten zein familian arreta jasotzeko aukerarik ez duten pertsonen­tzat. Helburu nagusia da pertsona horiek dituzten behar fisiko eta biologikoei, kognitiboei, emozionalei eta sozialei erantzungo dien testuinguru bat eskaintzea, eta horretarako, berregituratze eta oreka pertsonala eta soziala sustatzen da, eta ahal denean, gizartean zein lan-munduan txertatzen laguntzen zaie. 14 plaza ditu eta horietako hiru gaixotasun-egoera larria edukitzeagatik Langraiz Okako kartzelatik ateratako pertsonentzat dira.

3) Langraiz Okako espetxean (Araba) boluntarioekin hainbat ekintza garatzea, laguntza-taldearen bitartez. Esparru honen helburu orokorrak hauek dira:

a) Askatasun-galeraren zigorra betetzen ari diren pertsonekin zuzenean elkartzea, erkidegoarekin eta baliabideekin harremanak mantentzen laguntzeko eta harreman horiek indartzeko.

b) Preso dauden pertsonek egindako eskaeretarako esku-hartze egokienari buruz informatzea, aholkularitza ematea eta esku-hartzea bideratzea eta espetxearen barruan egoera txarrenean dauden presoei arreta ematea (GIB-Hiesa edo beste patologia batzuk dituzten pertsonak, drogen mendekoak, atzerritarrak, kanpo-laguntzako baliabiderik ez duten emakumeak eta per­tsonak).

4) Askatasunik ez duten pertsonei lan-munduan txertatzen laguntzea, akonpainamendu- eta tutorizazio-programa espezifikoen bitartez.

5) Gai penaletan eta espetxeekin erlazionatutako gaietan aholkularitza ematea, Akonpainamendu Juridikorako Programaren bitartez. Programa horren helburuak dira:

a) Arabako Hiesaren Aurkako Herritarren Batzordearen proiektuetan parte hartzen duten pertsonei laguntza eta aholkularitza juridikoa ematea gai penaletan eta espetxearekin erlazionatutako gaietan, bereziki “Langraiz Okako espetxean barneratuta dauden pertsonen laguntza, topagune eta esku-hartzerako taldeko” programetan eta “Presoentzako Abegi Etxeetan” dauden pertsonei.

b) Aipatutako erabiltzaileei gizarteratzen eta diziplina anitzeko arreta eskaintzen laguntzea, eta horretarako, proiektu desberdinen eguneroko jardunean elkarteko profesionalekin eta boluntario-taldeekin batera lan egitea eta beharrezkoa den orientazio legala eskaintzea; azken finean, pertsona guztien giza eskubideen sustapena eta errespetua lortu nahi dira.

3. Esku hartzen duen espetxea

Langraiz Okako espetxea (Araba).

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1993.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

20 profesional (hezitzaileak, gizarte-langileak eta abar) eta
25 boluntario.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Urte osoan egunero eskaintzen da harrera-baliabideen arreta. Boluntarioei dagokienez, astean 4 ordu eskaintzen ditu boluntario bakoitzak, batez beste.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Harrera-baliabideetan, askatasunik ez duten 200 pertsona, eta beste 400 pertsona, boluntarioen bitartez.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Harrera-baliabideetan, 50 (toxikomanien eta alkoholismoaren arreta barne hartuta) eta boluntarioei dagokienez, Barne Ministerioak tratamendu psikiatrikoa eta/edo toxikomaniak dituzten gaixoei buruz emandako datuak ditugu1.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Argi eta garbi EZ. Espetxean askatasunik gabe dauden eta burutik gaixo dauden pertsonen portzentajea oso altua da (barneratuen %25,6k diagnostiko psikiatriko bat edo gehiago dituzte jasota beren historia klinikoan; %3,2k espetxean sartu aurretik psikiatrikoetan sartu izanaren aurrekariak dituzte), eta pertsona horien patologiak eta beharrak kontuan hartuta, ez lirateke espetxe batean egon beharko, baizik eta erkidegoan baliabide egoki batean sartuta egon beharko ­lirateke eta bertan jaso beharko lukete arreta, laguntza soziala eta terapeutikoak eskainiz. Hala ere, horrelako baliabide komunitario gutxi egoteak dakarren errealitate larriari eran­tzun politikoa, soziala, medikua eta kriminologikoa eman beharko litzaioke. Ondorioz, gaixotasun mental kronikoa eta larria duten preso askok kartzelan jarraitzen dute eta egoera horrek urratu egiten ditu Konstituzioaren printzipioak eta giza eskubideak.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Behar bada erantzun bakar bat dago: erkidegoan harrera-baliabideen sorrera sustatzea, preso dauden eta burutik gaixo dauden pertsonentzako.

Funtsean, esku-hartze penalak gizarteratzeko dakartzan zailtasunak edo efektu estigmatizatzailea saihestu behar da, eta horretarako, presoa-erkidegoa harreman aktiboa sustatu behar da, askatasunik ez duen pertsona gizarteratuz eta barneratuta dagoen pertsonaren gizarte-harremanak birgaituz. Kartzelak ez du pertsona “kaltetu” behar, ez du erkidegotik isolatu behar, edo gizartetik kanpora utzi eta dituen beharrak erantzun gabe utzi behar, erabat ikusezin bihurtzen dituen pareten barruan. Irizpide horien ildotik, preso dagoen eta burutik gaixo dagoen pertsonari esparru ireki batean eman behar zaio arreta, erkidegoak dituen gizarte-baliabideen eta osasun-baliabideen bitartez.

Arabako lurraldearen errealitatea aztertzen badugu, honako ondorio hauek atera ditzakegu:

Araban dago Langraiz Okako espetxea; 650 gizon eta 60 emakume inguru daude bertan espetxeratuta. 80ko hamarkadatik harrera-baliabideak sortu dira, talde horrek dituen harrera-beharrei eta gizarteratzeko beharrei erantzuteko. Gaur egun, sei abegi-etxe daude martxan. Harrera eta hezkuntza-programa bat eskaintzen zaie espetxetik egunero irteteko erregimena edo baldintzapeko askatasuna lortzen duten presoei2. Hala ere, baliabideen ezaugarriak direla-eta (ez dute osasun-bitarteko espezializaturik), ez dira bertan sartzen gaixotasun mental larri bat duten presoak.

2011n Arabako espetxe berria eraikita egotea aurreikusi da. Hain zuzen ere, Langraiz Okatik 3 kilometroa egongo da. 1.000 pertsona barneratzeko edukiera edukiko du eta gaur egungo egoerak okerrera ez egitea espero behar da, izan ere, erkidegoan ez dira harrera-baliabide berriak sor­tzen, batez ere gaixotasun fisiko eta mental larriak dituzten pertsona barneratuentzako.

Elkarte eta erakunde ugarik salatu dute egoera (Arabako Hiesaren Aurkako Herritarren Batzordea, Pastoral Penitenciaria edo Salhaketa) eta, era berean, egoera oso ahaztuta dute eskumeneko erakundeek, izan ere, estigmatizazioa pairatzeko arrisku handia duen eta ikusezin bihurtu den talde batez ari gara, preso dauden pertsonei buruz, hain zuzen ere, eta hori kontuan hartuta, 10 urte igaro dira jada gizarte-esparruan eta osasun-esparruan eskumena duten erakundeei (Arabako Foru Aldundia eta Eusko Jaurlaritza) patologia fisiko eta mental larriak edukitzeagatik espetxetik atera behar diren pertsona barneratuei arreta eskaintzeko zentro espezializatu bat egiteko eskatzen ari zaiela. Gizarte-eskaera hori erantzuteko, 2008ko martxoaren 31n Arabako Batzar Orokorretako talde politiko guztiek mozio bat (6/2008) onartu zuten. Horren arabera, “gaixotasun oso larriak eta sendaezinak zituzten eta barneratuta zeuden pertsonei harrera egiteko zentro espezializatu bat eskatzen zen”. Zehazki, testu horretan honako hau eskatzen zuten Batzar Orokorrek: “Arabako Foru Aldundiari eskatzen diote, Bizkai eta Gipuzkoako Aldundiekin eta Eusko Jaurlaritzako Justizia, Enplegu eta Gizarte Segurantza Sailarekin batera, serioski aztertzeko Langraizeko espetxean dauden eta espetxe-onurak hartu ditzaketen gaixotasun oso larri eta sendaezinak dituzten zigortuentzako Harrera Zentro Espezializatu bat sortzeko aukera”, eta zentro horren inguruan erabaki bat hartu bitartean, “pertsona horien aldeko arrazoi gizatiarrak eta duintasuna kontuan hartuta, gaur egungo gizarte-baliabideak ugaritu beharko lirateke, Langraizen dauden eta duten gaixotasun terminala kontuan hartuta gaur egungo gizarte-baliabideak egokiak ez zaizkien pertsona barneratuak bertara bideratzeko”. Gaur egun ez da ezer egin eskaera horren inguruan.

Galdera bistakoa da: Zenbat denbora itxaron beharko da gaixotasun mental edo fisiko larri bat duten pertsonei erkidegoan behar den bezalako arreta emateko?

Neuropsikiatriako Espainiako Elkartearen XX. Biltzarraren (2003, 64) ondorioak eta gomendioak biltzen dituen dokumentuaren arabera, espetxean dauden eta burutik gaixo dauden pertsonen kopurua ugaritzearekin batera, “erkidegoko sare normalizatuan erabilgarri dauden osasun mentaleko baliabideak ez dira ez egokiak ez nahikoa, eta, ondorioz, arriskua dago delituak egin dituzten eta asaldura mental larriak dituzten pertsonen kasuan, zoroetxeetako laguntza-azpikultura baztertzailea garatzeko berriro, baina oraingoan esparru judizialetik”. Gure azterketaren arabera, arazoa erkidegoaren gizarte- eta osasun-esparruan ere kokatu behar da, ez bakarrik esparru judizialean. Gizarte Ongizateko Sailek ez dituzte sortzen horrelako gaixoei arreta emateko baliabide egokiak, eta bestalde, osasun-esparrutik badirudi nahita ahazten dituztela paziente jakin batzuk, bai osasun-sistema arruntaren ikuspegitik erosoak ez direlako (gogoratu nortasunaren asaldurak, patologia dualak edo droga-mendetasuna duten gaixoak direla3), bai esparru soziosanitariotik ezinezkoa delako, aurrekontu-mailako arazoak daudelako edo koordinazio egoki eta eraginkor bat egiteagatiko interesik ez dagoelako.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Paziente hauei erkidegoko baliabide EGOKIEKIN ETA PRESTATUEKIN arreta ematearen alde lan egin behar da, ZALANTZARIK GABE.

SALHAKETA ARABA

1. Erakundearen eginkizuna

Espetxeetako bizi-baldintzen salaketa publikoa eta juridikoa, askatasunik gabe dauden pertsonentzako baliabide erabilgarriak sustatzea eta/edo egituratzea…

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Hasiera batean, elkarteak ezin du espetxera sartu bere jarduerak garatzera, baina Salhaketa-Arabako kideak espetxeetara sartzen dira bisitak egitera, aholkularitza juridikoa emateko batzuetan, eta akonpainamendua eta/edo elkartasunezko laguntza eskaintzera beste batzuetan. Azken horien helburua izango litzateke aholkularitza soziala eta juridikoa eskaintzea, gizarte-arretarekin eta espetxeetako zuzenbidearekin erlazionatutako gaiei buruz. Halaber, postaz eta/edo telefonoz eskaintzen da aholkularitza.

3. Esku hartzen duen espetxea

Langraiz Oka funtsean.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1990etik etengabe eskaini da aholkularitza.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Prestakuntza juridikoa duen pertsona bat, lanaldi erdiko kontratuarekin, eta 5 boluntario.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Abokatua hilean behin joaten da espetxera eta 3 edo 4 ordu egoten da mintzategian eta hainbat preso bisitatzen ditu. Bi boluntario hilean behin joaten dira mintzategietara bisitak egitera. Postaz eta/edo telefonoz eskaintzen den arreta astelehenik ostiralera egiten da, goizez, elkarteko lokaletatik.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

11 pertsona inguru, Langraiz Okako espetxera (Araba) egindako bisitetan.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Patologia diagnostikatua duten 3 pertsona.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Ez, izan ere, espetxera joaten den Osakidetzako psikiatrak ez du denbora nahikoa, ezta beharrezkoak diren bitartekoak ere, gaixotasun psikiatrikoa eta beharra duten preso guztiei arreta emateko.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Askotan ez dago diagnostikorik: begi bistara ikusten da per­tsona horri zerbait gertatzen zaiola, baina ez dago horrelako zerbait baieztatzen duen txosten bat.

Diagnostiko bat duten pertsonei dagokienez, ez dago arreta pertsonalizaturik, ez eta beharrezkoa den jarraipenik ere, pertsona horien tratamendu klinikoa egiteko.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Gure ustez, sare psikiatriko publikoaren bitartez eskaini beharko litzateke arreta, izan ere, nahiz eta legeriaren arabera, espetxeetan eskaintzen den arreta medikuak esparru arruntean eskaintzen denaren berdina izan behar duen, ez da horrela izaten. Horrez gain, espetxean garrantzi handiagoa ematen zaie espetxearekin erlazionatutako alderdiei, osasun-esparrukoei baino, hortaz, sare arruntaren bitartez eskainiko balitz arreta, arreta terapeutikoa indartuko litzateke, beste parametro batzuen ordez.

BIZKAIA

ADSIS BESTALDE

1. Erakundearen eginkizuna

Gure eginkizuna da gizarte zuzenago eta solidarioago bat eraikitzea, eta horretarako, pertsona eta talde pobretuen eta baztertuen sustapen integrala indartzen dugu. Xede horrekin, banakako zein taldeko garapen-prozesuak lantzen ditugu, hurbileko harremanak, akonpainamendua eta zerbitzu eraginkorra oinarrian hartuta.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Askatasunik ez duten eta eduki ez duten pertsonei erantzun nahi diegu, baita bizi dituzten arazoei ere, eta bereziki erantzun behar zaie “gizarteratze erreala eragozten” duten arrazoiei. Programa honen bitartez, gizarteratzeko oztopoak minimizatu nahi ditugu.

3. Esku hartzen duen espetxea

Langraiz eta Basauri.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1992.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

2 pertsona:

Elkarrizketa 1.

Talde 1.

7 boluntario.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

43 ordu. Asteazkenetan Langraizen; astelehen eta ostegunetan Basaurin; larunbatetan, hamabostean behin, Langraizen zein Basaurin.

Jarraipen pertsonala, taldekoa, irteera terapeutikoak, bileren prestaketa, bilerak familiekin, abokatuak, tratamendu-batzordea eta abarri dagozkien orduak barne hartu dira.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Gizonezkoak	125	%91,24
Emakumezkoak	12	%8,75
GUZTIRA	137	100

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Ez.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Arreta handiagoa langileen aldetik.

Patologiarako egokia den plan pertsonalizatu bat eduki­tzea eta jarraipen egokia egitea.

Behaketa handiagoa patologien bilakaeraren gainean.

Irteera terapeutikoak egitean, kontuan hartzea alkohola, izan ere, pertsona hauek duten medikazioa dela-eta, ­beren gaixotasuna larriagotzeko arriskua dago.

Parteak patologia kontuan hartuta baloratzea, oso erlazionatuta egoten baitira.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Gure ustez, sare psikiatrikoan eman beharko litzaieke arreta, beren patologietarako eta arriskugarritasunerako egokiak diren unitateetan, izan ere, espetxeetan larriagotu egiten dira patologiak, ez baitzaie arretarik eskaintzen, pertsona horiek ez dutelako askatasunik, drogak eskura ditzaketelako eta medikazioa hartzen dutelako. Eta, azken finean, patologiarik ez duten pertsonen kasuan espetxean egotean patologiak sortzen badira, are gehiago gaixotasun psikiatrikoak dituzten pertsonen kasuan.

BIDESARI

1. Erakundearen eginkizuna

Preso dauden pertsonen behar aldakorrei erantzutea, per­tsona horien heziketa eta gizarteratzea landuz.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Bidesarik espetxean garatzen diren lau esku hartzeko proiek­tu ditu:

Pertsona droga-mendekoekin esku-hartzea.

Atzerritik etorritako etorkinekin esku-hartzea.

Animazio soziokulturala.

Asteburuko irteera programatuak.

Guztiek helburu komun bat dute: aldatzeko prozesuan sar­tzen laguntzea eta gizarteratzen laguntzeko ibilbideak diseinatzea, eta ibilbide horiek espetxetik kanpora ere garatzea.

Espetxetik kanpo Bidesarik hiru etxebizitza ditu espetxetik irtendako pertsonei harrera egiteko eta gizarteratzen lagun­tzeko. Bestalde, Topaleku izeneko zentro bat ere badu, bertan elkartzeko.

3. Esku hartzen duen espetxea

Basauriko espetxea eta Langraiz Okako espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1995.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Espetxearen barruan 7 pertsona kontratatuk osatutako talde batek lan egiten du (dedikazio desberdinekin), eta 15 boluntariok ere lan egiten dute.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Proiektuaren arabera aldatu egiten da espetxean eskaintzen den esku-hartzearen iraupena, baina, oro har, egunero joaten dira espetxera eta astean 35 ordu eskaintzen dira.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Pertsona droga-mendekoekin esku-hartzea: 207 pertsona.

Atzerritik etorritako etorkinekin esku-hartzea: 39 pertsona.

Irteera programatuak: 16 pertsona.

Animazio soziokulturala: 361 pertsona.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Ez da erraza patologia mental bat duten pertsonen kopuru zehatza ezagutzea, izan ere, asaldura adaptatiboen eta aldartearen asalduren testuinguru indartzaile batean (espetxean) daude, baita asaldura mental larriak (nortasunaren asaldurak, asaldura psikotikoak) dituzten pertsonak eta substantzien erabilerak eragindako asaldurak dituzten per­tsonak dauden espazio batean ere. Horregatik, zaila da kopuru zehatz bat kuantifikatzea. Dena den, gure esku-hartze psiko-hezkuntzakoa eskaintzen diegun pertsonen artetik %80k mugako nortasun-egitura edo nortasun-egitura psikotikoa dutela baiezta dezakegu eta neurosiaren espektroak agerpen eskasa du arreta eskaintzen dugun taldean eta gure esku-hartzea garatzen dugun testuinguruan.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Ez. Gaixo psikiatriko askoren kasuan, azken baliabidea da espetxea, hau da, gainerako baliabideek porrot egin ondoren iristen dira espetxera. Pertsona batentzat baliabide gehiago ez dagoenean, espetxera bidaltzen da, eta nahiz eta pertsona horrek duen patologia kontuan hartuta, espetxeak ez diren espazio egoki bat, bertara bidaltzen dira, ez baitago baliabide gehiago. Pertsona hori gaizki egongo da espetxean, baina gutxienez ez du arazorik eragingo espetxetik kanpo. Ondorio horretara iritsi gara espetxean dauden pertsona askorekin hitz egin eta gero. Pertsona hori iristen den espazioak bere sintomak aktibatu egingo ditu; deskonpentsatu egingo da eta jarrera disruptiboak agertuko ditu, eta espetxean ez zaio erantzun terapeutikorik emango, baizik eta diziplinazko zigorrak jasoko ditu. Sintomak kanporatzean zigorrak jasotzen dituzte, baina sintoma horiek barnean gordetzean depresioa eta antsietatea agertzen dira. Horregatik ugari­tzen dira jarrera autolitikoak, baita bere buruaz beste egiteko arriskua ere. Espetxea ez da patologia psikiatrikoak dituzten pertsonentzako espaziorik egokiena. Kontrako inguru bat da, estresa eta oldarkortasuna sor­tzen ditu eta elkarbizitza ez da erraza izaten eta, ondorioz, zaila da gaixorik dauden pertsonek egonkortasuna lortzea. Horrelako ingurune batean, non bitarteko terapeutiko gutxi dagoen, non alderdi hezitzailea eta tratamenduzkoa segurtasunaren eta diziplinaren atzetik dagoen, ia ezinezkoa da itun terapeutikoak ezartzea eta, ondorioz, ezinezkoa da kalitatezko arreta terapeutikoa eta hezkuntzakoa eskaintzea.

Bestalde, burutik gaixo egonda espetxera iristen diren per­tsonen artetik zenbaitek ez dakite burutik gaixo daudenik, edo ez dute beren gaixotasunaren diagnostiko garbi bat eta, ondorioz, kasu horietan ere ezinezkoa da arreta ona ematea. Balorazio diagnostiko gutxi egiten dira espetxeetan, eta egiten direnean, ez dira egokiak izaten, mesfidantzatik eginak baitira, gaixoek “epaile” gisa ikusten duten pertsona baten edo “kaltetuko” dituen pertsona baten hiperzain­tzapean daudela sentitzen baitute eta, ondorioz, ezinezkoa da gaixoen egoera mentalaren balorazio errealak egitea eta eragotzi egiten da ondorengo tratamendua erraztuko duen itun terapeutikoa. Bestalde, kontuan hartu behar da pertsona horiek baztertuta eta arretarik gabe bizi direla eta ez dagoela pertsona horien tratamendurako behar den giza baliabide espezializaturik.

Kasu askotan, pertsona horiek medikazio farmakologiko gehiegi hartzen dutela azpimarratu nahi dugu, eta pertsona horiek eduki ditzaketen gertaera desberdinen aurrean espetxean ez dela egokitzapen farmakologikorik egiten.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Profesional espezializatuak behar dira. Gehienetan oso profesional gutxi dago berehalako arreta psikiatrikoa eta psikologikoa behar duten pertsonen kopuru altuari erantzuteko.

Diagnostiko bat edo diagnostiko-hipotesi bat egin behar da, ez etiketak jartzeko, baizik eta banan-banako tratamendu-plan bat egin ahal izateko.

Jarraipen espezializatuak eta jarraituak behar dira. Krisietan arreta emateaz gain, pertsonaren bilakaera jarraitu behar da, modu horretara, diagnostiko-hipotesia berrikusi ahal izateko eta diagnostikoak/tratamenduak banan-banan egokitzeko.

Pertsona hauek espetxetik irteteko beharra dute, edo espetxea saihestekoa, eta osasun publikoaren sarera bideratu beharko lirateke.

Osasun-saretik/sare komunitariotik baliabide espezifikoak sortu beharko lirateke eta pertsona hauei erantzun espezifikoak eman, izan ere, erabat ahaztuta ditugu.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Gure ustez, espetxeko sistema ez da inguru egokia burutik gaixo dauden pertsonek segurtasun-neurriak betetzeko. Espetxeko erregimenak zigorraren erregimenari eta zigor-neurriei ematen die garrantzia, tratamenduaren gainetik, izan ere, funtsezkoak dira segurtasun-neurrien ikuspegitik. Per­tsona hauentzako unitate edo modulu espezifikoen bitartez errealitatea bestelakoa dela esaten bazaigu ere, espetxeen edo espetxeko sistemaren barruan badaude, ingurua kutsatu eta desitxuratu egiten da eta zigorrari tratamenduari baino garrantzi handiagoa ematen zaio ezinbestean. Bederatzigarren galderan esan dugun moduan, espetxeak, testuinguru gisa hartuta, jokabide-eszenategi gisa ulertuta, pertsona hauen narriadura areagotzeko bakarrik balio du, sintomak ugaritu egiten dira, eta komorbilitatea eragiteko baldintzak ahalbidetzen dira, espetxean egoteagatiko sintoma/deskonpentsazio berriak agertzen dira, eta horri guzti horri pertsonaren patologia mentala erantsi behar zaio. Horregatik, EZ DA UNITATE ESPEZIALIZATUAK SORTZEKO ESPAZIOA. Erkidegoaren baliabide espezifikoetan lekua egiteagatik apustu egin behar da. Gure ustez, ahal den neurrian, pertsona horiek osasun-sare publikoan sartu behar dira. Gainera, EAEn sare publikoaren bitartekoak Barne Ministerioak dituenak baino askoz ere baliagarriagoak dira.

Arriskugarritasuna kontuan hartuta, baliabide normalizatuetan sartzea komeni ez bada, gure ustez erkidegoaren sarean unitate espezifikoak sortu beharko lirateke horrelako pazienteak sartzeko, eta espetxean sartzea ekidin beharko litzateke, izan ere, espetxeak ez du izan behar gaur egungo baliabide normalizatuetan sartzen ez diren pertsonak uzteko azken baliabidea. Espetxeak ezin du izan pertsona hauek gordetzeko leku bat. Horrelako pertsonekin zer egin behar den aztertzeko lekua izan behar dute eta diziplinen arteko diseinu bat landu, horrelako pertsonek kalitatezko arreta jaso­tzeko eta TRATAMENDUA jasotzeko, eta ez, ordea, horrelako pertsonak edukitzeko besterik gabe.

Egoera aldatzen ez den bitartean, espetxeetan akonpainamendua ematen saiatzen gara eta kanpora begira banan-banako tratamendu-ibilbideak lantzera zuzentzen dugu gure lana.

ETORKITZA FUNDAZIOA

1. Erakundearen eginkizuna

Arreta profesionala preso dauden droga-mendekoentzat (prebentiboak edo zigortuak), errehabilitatzeko eta gizarteratzeko tratamendua eskatzen dutenen kasuan. Aipatutako tratamenduak espetxetik kanpo egiteko dira, kasuan-kasuan egoera judizialak uzten duenean.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Eskaria baloratzea eta diagnostiko psikopatologikoa eta tratamendu-ibilbidea eta -pronostikoa egitea (bisita per­tsonalizatuekin), errehabilitazio-prozesua ahalbidetzeko.

Espetxeko toxikomanien taldearekin koordinatzea (ezin­bestekoa da).

Espetxeko behaketa- eta tratamendu-taldearekin koordinatzea.

Espetxetik kanpora tratamendua hasteko baldintzak (hala badagokio) jartzen dituzten gizarte-baliabideekin koordinatzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Basauriko espetxea.

Langraizeko espetxea.

Agipad-ekin ituna Martuteneko espetxean.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1987. urtetik; hogei urte baino gehiago, etenik gabe.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Erizaintzan diplomatua.

Osasun mentaleko espezialista.

Gizarte-langilea.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Astean egun bat.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Guztira: 174.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Patologia mental larria: 9 kasu.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Arreta-defizita dute eta zainketa behar dute.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Horrelako patologiei arreta emateko esparru psikoterapeutikoa indartzea, honako baliabide hauekin: espetxeko zerbitzu medikua, toxikomanien taldea, laguntza-elkarteak, espetxeko zerbitzuarekin koordinatuta tratamendurako banan-banako plana osatzea.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Droga-mendetasunarekin erlazionatutako asaldura mentala osasun mentaleko sare publikoan eta itunduan sar daiteke (azken urteetako bilakaerak baieztatzen du).

Patologia mental larrien kasuan, espetxean barneratze psikiatrikoa egiteko unitateak edukitzea komeniko litzateke.

GIZAKIA FUNDAZIOA, BIZKAIA

1. Erakundearen eginkizuna

Gizakia Fundazioa irabazi-asmorik gabeko erakunde bat da, erabilgarritasun publikoko erakunde gisa dago aitortua, Bilboko elizbarrutiak sustatzen du eta ekintza berritzaileak eta kalitatezkoak garatzen ditu esparru hauetan:

Sentsibilizazioa eta prebentzioa pertsonen osasunerako eta garapen integralerako arriskutsuak diren portaeren aurrean.

Adikzioak dituzten pertsonei arreta.

Enplegagarritasun zaileko taldeak gizarteratzea eta lan-munduan txertatzea.

Betiere, pertsona horien familia- eta gizarte-inguruekin partekatutako proiektu baten bitartez.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Askatasunik ez duten pertsona droga-mendekoei gizarteratzen eta lan-munduan txertatzen lagunduko dien prozesu bat sustatzea. Horretarako, hezkuntza-ibilbideak eta ibilbide terapeutikoak diseinatzen dira, espetxeetan barneratu beharrean bestelako neurriak ahalbidetzeko eta pertsona horien garapena laguntzeko.

3. Esku hartzen duen espetxea

Langraiz Oka (Araba) eta Basauri (Bizkaia). Estatuko beste espetxe batzuetan egonik eskatzen duten presoei ere eskaintzen zaie arreta. Horretarako, espetxe horietako tratamendu-taldeekin koordinatzen da lana edo Gizakia Helburu Proiektuko programen arduradunekin zein pertsona horiekin esku hartzen duten beste erakunde batzuekin.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1992tik egiten da modu egituratuan. Lehenago ere erantzun zaie presoek egindako eskaera zehatzei, eta horretarako, kasu bakoitza ezagutzeko bisitak egin dira.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

ESPETXEAN ZUZENEAN ESKU HARTZEKO TALDEA:

2 gizarte-hezitzaile.

KANPO TALDEA, hauekin koordinatuta:

Psikologiako lizentziatu bat.

Gizarte- eta lan-orientatzaile bat.

Sendagile bat.

Psikologiako lizentziatu bat, familien programaren arduradun dena.

Aipatutakoez gain, tratamendua hasi duten pertsonei tratamenduaren fase bakoitzean arreta ematen dien talde bat dago, eta patologia dualeko 8 plazak indartzeko talde bat ere dago (diagnostiko psikiatrikoa-substantziekiko mendekotasunak-epaituak).

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Zuzeneko arretako 9 ordu astean.

Kudeaketa eta koordinaziorako 6 ordu astean.

Hilean 4 bilera toxikomanien tratamendu-taldeekin eta esku hartzeko taldeekin.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

148 pertsona: 9 emakume eta 139 gizon.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Arreta jasotako pertsonen %26 inguruk dute patologia mentalaren diagnostiko bat. Kopurua askoz ere altuagoa dela uste dugu, izan ere, jende asko dago diagnostikatu gabe, baina dituzten jarraibide farmakologikoek, burutik gaixo daudela pentsatzera eramaten gaituzte.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Nire ustez, espetxea ez da burutik gaixo dauden pertsonen­tzako leku egokia, izan ere, pertsona horiek beren bizitza garatzeko lekua erabakitzeko orduan, kontuan hartu beharko litzateke beren diagnostikoa eta, jakina, biktimak eta, oro har, gizartea arriskuan jarriko ez dituzten segurtasun-baldintzak ziurtatu beharko lirateke.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

1. Diagnostiko bat behar da, edozein ibilbide edo arreta pertsona bakoitzaren ezaugarrietara egokitzeko.

2. Erakunde juridikoak eta espetxe-erakundeak kontzientziatu behar dira, kontuan hartzeko ibilbideak eta neurriak patologia bakoitzaren arabera landu behar direla, eta ez zigorrak iraungo duen urteak eta gainerako pertsonak babesteko neurriak bakarrik kontuan hartuta.

3. Espetxetik ateratzean txostenak egin behar dira, espetxetik ateratzen den pertsonari arreta eskaintzeko: diagnostikoak, medikazioak, hitzordu mediko psikiatrikoak (espetxean egindako diagnostikoen kasuan, hitzorduak espetxea zegoen probintzian mantentzen dira eta ez espetxetik atera­tzen diren lekuetan; une horretan itxaro-zerrenda hasten da, gizarteko gainerako kideekin gertatzen den moduan).

4. Espetxetik barrutik ezintasunak, minusbaliotasunak eta abar izapidetzea ahalbidetu behar da, libre dauden unean baliabideak eskuratu ahal izateko.

5. Medikazioa hartzeak duen garrantziari buruz kontzientziatzea: espetxeen arabera, arduradunen aurrean har­tzen dira edo, beste kasu batzuetan, gaixoek kudeatzen dituzte.

6. Iraupen luzeko baliabide gehiago jartzea eta existitzen direnen erabilera optimizatzea, hautazko neurri gehiago ezarriz (gaixotasun mentala eta/edo patologia duala zain­tzeko mugak eta arauak dituzten akordioen bitartez).

7. Espetxean dauden bitartean familiekin lan egitea. Familiei hezkuntza eta laguntza-neurriak ematea, preso dituzten senideen gaixotasunak ezagutzeko eta gaixotasunari nola aurre egin jakiteko.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Aurreko erantzunetan esandakoa azpimarratu nahi dut. Per­tsona hauek beren arazoei (patologiak-arriskugarritasuna) erantzun integral bat emango dieten unitateetan arreta jaso behar dutela uste dut, baina, espetxean dauden bitartean, eskaintzen zaien arreta hobetu beharko litzateke.

PASTORAL PENITENCIARIA BIZKAIA

Pastoral Penitenciaria erakundetik ezinezkoa zaigu galdera batzuei erantzutea, ez baitugu proiektu zehatzik, baina egunero bisitatzen ditugu Basauriko espetxeko presoak eta egunero egoten gara beraiekin. Ezin ditugu katalogatu laguntzen ditugun pertsona guztiak, baina beraiekin dugun harreman zuzena oinarrian hartuta, hainbat ekarpen egin ditzakegu.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Oro har, arreta egokia jasotzen ez dutela uste dugu. Kasu askotan, gehiegi medikatzen dira; krisietan arreta pertsonalizatu eskasa eskaintzen zaie. Medikazioari dagokionez, askotan inork gainbegiratu gabe hartzen dela ikusten dugu eta, ondorioz, pertsonak deskontrolatu egiten dira. Sarritan, denbora libre gehien duten pertsonak direla ikusten dugu.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Gure ustez, pertsona horiek sare psikiatrikoan sartu beharko lirateke, beren patologietarako egokiagoak diren unitateetan, izan ere, “osasungarriagoa” dela uste dugu, arreta hobea ematen da eta pertsonen kalitatea hobetzen da, eta, era berean, aldaerak zaintzen dituzten profesional gehiago daude, medikazioa hobeto ematen da, eta pertsona horiei aldatzen laguntzeko baliabide eta aukera gehiago dago.

SALHAKETA BIZKAIA

1. Erakundearen eginkizuna

Preso dauden pertsonenganako elkartasun aktiboa, oinarrian hartuta gizarte-akonpainamendua, laguntza juridikoa eta espetxekoa; halaber, pairatzen dituzten eskubideen urratze guztiak salatu behar dira.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Gaur egun ez dugu espetxeen barruan esku hartzeko proiek­turik. Kanpotik, bisitak eginez eta gutunak bidaliz, lehen ­aipatutako elkartasun aktiboa erakusten saiatzen gara gurekin harremanetan jartzen diren preso guztiekin.

3. Esku hartzen duen espetxea

Espainiako Estatuko espetxe guztiak, EAEkoak bereziki.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1982ko uztaila.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Pertsona kontratatu bat eta 13 boluntario.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Astean 35 orduz eskaintzen da arreta egoitzatik, astelehenetik ostiralera. Horrez gain, bulegotik kanpo eta/edo asteburuetan bisitak egiten dira eta gutunak bidaltzen dira.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

2010ean Estatu osoko 209 presori eman zitzaien arreta. Esku-hartze horien artetik 135 noizean behingoak izan ziren eta 74 iraupen luzekoak (urtebete baino gehiago luzatzen da harremana kasu hauetan).

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Iraupen luzeko esku-hartzea 74 pertsonarekin egiten dugu eta horien artetik 16 pertsonaren kasuan bakarrik baiezta dezakegu patologia psikiatrikoak dituztela. Horrek ez du esan nahi 2010ean arreta jasotako gainerako 193 pertsonak patologiarik ez dutenik, baina ez dugu datua ezagutzen.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Ez. Kasu askotan, ez zaie eskaintzen beren arazoek beharrezkoa duten psikologiako/psikiatriako profesionalen gutxieneko arreta, eta, ondorioz, are zailagoa da dituzten gaixotasunei tratamendu egokiak eskaintzea. Arazo hori, osasunarekin erlazionatutako alderdi guztietan azaltzen dena, bereziki larria da osasun mentalari dagokionez, izan ere, ez dago aukerarik beste gaixotasun batzuetan espetxetik kanpo eskaintzen den profesionalen arreta jasotzeko.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Lehenik eta behin, espetxearen barruan tratamenduaz arduratzen diren profesionalen diagnostiko egoki bat egin behar da. Zenbait kasutan, pazientea espetxeratzean espetxeko ekipoek ez dituzten kontuan hartzen espetxetik kanpoko ekipo medikuek egindako diagnostikoak eta tratamendua, edo ez dira behar den bezala jarraitzen. Beste batzuetan, arazoa ekipoen arteko komunikaziorik eza izaten da; beste batzuetan, espetxeetako ekipoek ez dute baliabide material eta giza baliabide nahikoa edukitzen arreta egokia eskaintzeko.

Patologia espetxearen barruan agertzen denean, diagnostikoa egiteko arazoak sortzen dira berriro. Kasu honetan, arazoak berandu detektatzen dira eta/edo larritasun-maila gaizki diagnostikatzen da. Ondorioz, askotan, tratamendu desegokiak agindu izan dira. Lehen deskribatutako bi egoeren aurrean oinarrizko bi behar mota bereizi behar dira:

OSASUN MENTALEAN ADITUA DEN EKIPO BATEN BEHARRA. Giza bitarteko eta bitarteko material nahikoa eduki behar dute, diagnostiko eta tratamendu egokiak egiteko.

KOMUNIKATZEKO BEHARRA, espetxeetako eta espetxeen kanpoko ekipo medikoen artean, bai espetxean sartu aurretik diagnostikatu eta tratatu diren pertsonen kasuan, bai espetxean diagnostikatu eta tratatu diren pertsonak espetxetik irtetean eta espetxetik kanpo tratamendua jarraitu behar dutenean.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Hasiera batean, eta alderdi terapeutikoak kontuan hartuta, gure ustez espetxea ez da gaixotasun mentalak tratatzeko espazio egokia eta, ondorioz, arazo mental larriak dituzten pertsonak ez lirateke espetxean sartu beharko, eta beren beharretarako egokiak diren espetxeen kanpoko unitateetan jaso beharko lukete tratamendua. Hala ere, arazo ez hain larriak dituzten pertsonen kasuan, une puntualak alde batera utzita (agerraldi psikotikoak, absentzia luzeak eta abar), baldin eta tratamendua jasotzeko espetxetik atera behar badira, espetxean dauden bitartean gainerako presoengandik bereiziko dituzten espazioak eduki behar dituzte eta espazio horietan emango zaien tratamendu psikiatriko-medikoaren ardatza espetxe-zigorra betetzea izango da, baina horrekin batera, kontuan hartuko dira osasun mentaleko adituen ustez kasu bakoitzean lehentasunezkoak diren beste faktore batzuk (farmakoterapia, psikoterapia, laneko terapiak eta/edo terapia artistikoak eta abar). Hortaz, hiru espazio bereizi eskaini beharko liratekeela uste dugu: lehenengo, espetxe-espazio estandar bat, non ez den burutik gaixo dagoen pertsonarik; bigarren, arazo psikosanitario arinak dituzten pertsonen tratamenduari lehentasuna emango zaion espetxe-espazio bat (diagnostikoa duten eta agindu zaien eta espetxean jarrai daitekeen tratamenduarekin kontrolatzen diren pertsonak, baldin eta pertsona horien egoera larriagotzeko arriskurik ez badago); eta hirugarren, espetxetik kanpoko espazio bat, diagnosi-fasean dauden arazoak edo arazo larriagoak dituzten pertsonentzat, edo espetxean egonda larriagotu daitezkeen arazoak dituzten pertsonentzat, bai tratamendua jarraitzea zaila delako, bai tratamendua eta/edo gaixotasuna eta espetxean egotea bateraezinak direlako.

Eskuarki, espetxe batean askatasunik gabe egoteak gaixotasuna edo prozesu pertsonala larriagotu badezake, edo tratamendua jarraitzea ezinezkoa bada, espetxetik ateratze terapeutikoa aplikatu behar da eta kasuan-kasuan patologiaren tratamendurako egokia den espazio batera eraman behar dira gaixoak. Gaixorik dagoen pertsona espetxe-espazioaren barruan jarraitzeko arazorik ez badago, erizaintzan edo patologia zaintzeko bereziki egokitu diren espazioetan egongo da eta gainerako presoengandik bereizita, betiere dagokion tratamendu medikuak kontrakoa adierazten ez badu.

ZUBIKO

1. Erakundearen eginkizuna

ZUBIKO EAEko gizarte-ekintzako elkarte bat gara eta hel­burutzat dugu arazo penalak eta/edo espetxe-arazoak dituzten pertsonak gizarteratzea eta lan-munduan txertatzea, eta enplegua da, gure ustez, inklusio-prozesu oro ondo garatzeko giltza.

Horregatik, intentsitate altuko akonpainamendu integrala eskaintzen dugu, eskakizun-maila ertaina/altua duten programa espezializatuen bitartez. Eta, batez ere, berebiziko garrantzia ematen diogu hurbiltasunari, pertsonek beren prozesuan aurrera egin dezaten. ZUBIA deitzen diogu akonpainamendu horri.

Gizarte-akonpainamenduaren esparruan egiten dugun lanaren baitan, gizarte- eta lan-arreta pertsonalizatua eskaintzen dugu, eta gizarte- eta hezkuntza-esparruko esku-hartzea eta esku-hartze psikosoziala garatzen dugu, baita arreta soziojuridikoa eman ere. Izan ere, pertsona hauek bizi duten egoera ulertzea nahi dugu, egoera horietatik irteteko moduak eta egoera horietara iristeko arrazoiak azaleratu nahi ditugu, eta ezarritako zigorra onar­tzea, espetxean egoteak dakartzan ondorioak arintzea, berriz gaixotzea ekiditea eta abar.

Horrez gain, senideei akonpainamendua eta laguntza eskaintzen diegu, modu horretara espetxean dagoen pertsonak bere familia-unitatearekin duen lotura ez galtzeko, izan ere, zinez uste dugu elkarbizitza-nukleoak funtsezkoak direla arazo penalak dituzten pertsonentzat.

ZUBIKOtik gizarteratzeko zubiak eraikitzen ditugu eta arazo penalak dituzten pertsonek gizartean pairatzen duten estigmatizazioa arindu nahi dugu, gure gizarteari eskain diezaiokegun segurtasunik onena gizarte-prebentzioa delako eta pertsona hauek gizartean beren ekarpena egin dezaketela azpimarratu nahi dugulako. Horretarako, aukerak eman behar dizkiegu, erkidegoan beren lekua egiteko.

Egiten dugun gizarte eta hezkuntzako esku-hartzean gizonen eta emakumeen arteko berdintasunaren alde lan egiten dugu, batez ere espetxeetako kulturan erro sakonak dituzten kontrako estereotipoak eta mentalitateak aldatzeko. Gizonezkoen indarkeriari zilegitasuna kendu nahi diogu eta dagokion neurrian azaleratu.

ZUBIKOn beste erakunde batzuekin koordinatuta lan egiten dugu eta gure programak beste programa eta jarduera batzuekin bateragarri egiteko lan egiten dugu, halaber. Horrez gain, espetxeetako erakundeekin batera lan egiten dugu, bertan egiten den esku-hartze soziala gehiago garatzeko.

Gure ekipoetako kideen garapen pertsonala eta profesionala bilatzen dugu, eta horretarako, identitate kolektiboa, atxikipena eta elkarteko kide direla sentitzeko bideak indartzen ditugu.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

a) Preso dagoen pertsonaren gizarteratze-prozesuaren hasiera aurreratzea, modu horretara, askatasun orientatuan irteteko espetxetik eta sartu nahi duen lan-merkatua ezagutzeko.

b) Preso dagoen pertsona askatasuna berreskuratzeko prestatzea.

c) Preso dauden pertsonei espetxeratuta egoteak dakartzan ondorioak minimizatzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Langraiz Okako espetxea (Araba) eta Basauriko espetxea (Bizkaia).

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

2002.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Zuzeneko esku-hartzea: psikologoa eta abokatua.

Laguntza esku-hartzean: lan-orientatzaileak.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Bi espetxeen barruan esku hartzen duten 2 pertsonek astean bisita bat egiten dute espetxe bakoitzera. Asteko esku-hartzearen ordu kop. espetxe bakoitzean: 6-7 ordu/astean.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Gizonezkoak	Emakumezkoak	GUZTIRA
102	5	107

 

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Gizonezkoak	Emakumezkoak	GUZTIRA
18	1	19

 

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Ez, eta duela gutxi Espetxe Erakundeen idazkaritzak gauza bera esan zuen. Espetxea ez da gaixotasun mental bat tratatzeko lekua eta, horrez gain, espetxeetan ez dago arreta egokia eskaintzeko behar den profesional adina.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Profesional espezializatuak eta gaixoentzako programa espezifikoak falta dira. Bestalde, gure ustez espetxeak ez dira inguru egokia tratamendurako; aitzitik, kaltegarriak dira.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Lehen esan den moduan, gure ustez espetxeak ez dira leku egokia gaixotasun mentalak tratatzeko. Kontrako ingurunea da, indarkeriazkoa, eta ezinezkoa da gaixotasun mentala ondo tratatzea. Horregatik, barneratzearekin lotutako segurtasun-neurrien betetzea sare psikiatrikoaren unitate egokietan egin beharko litzatekeela uste dugu.

Osasun-sarean ez dago baliabide nahikoa burutik gaixo dauden pertsonak tratatzeko, baina sare psikiatrikoan segurtasun-neurriak bete behar dituzten pertsonen patologietarako eta arriskugarritasunerako egokiak diren unitateak antolatu beharko lirateke. Izan ere, gaixotasun mentalaren tratamendu egokia ahalbidetu behar da, kontuan hartuta, betiere, egindako delituaren arabera ezarritako segurtasun-neurriak.

GIPUZKOA

GURUTZE GORRIA, GIPUZKOA

1. Erakundearen eginkizuna

Gure eginkizuna da nazio-mailan zein nazioartean egoera ahulenean dauden pertsonengandik gero eta hurbilago egotea, prebentziorako, laguntzeko, errehabilitatzeko eta gara­tzeko balio duten ekintzen bitartez.

Gure funtsezko printzipioak dira Gurutze Gorriaren eta Ilargi Erdi Gorriaren Nazioarteko Mugimenduaren Jokabide Kodea eta Ideiak eta erakundearen nortasunaren ezaugarriak dira esparru eta jarduera-maila guztietan. Printzipio horien artean aipa ditzakegu: humanitatea, unibertsaltasuna, independentzia, neutraltasuna, inpartzialtasuna, batasuna eta boluntariotza.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Donostiako espetxean espetxeratuta dauden atzerritarrei/etorkinei arreta ematea.

Helburu gizatiarra: askatasunik ez duten eta laguntzeko gizarte-sarerik ez duten pertsonei baliabide pertsonalak eta sozialak ematea, eta arreta berezia jartzen dugu barneratuta dauden atzerritarren taldearen gainean, atzerritartasun-legearen eraginez bizi duten egoera espezifikoagatik.

Eusteko, delitua prebenitzeko eta gizarteratzeko helburua: helburu hau lortzeko, egoera bakoitzaren kudeaketa pertsonala egiten da: laguntza dokumentazio-prozesuetan (egoitza-baimenak, pasaporteak, izapideak kontsulatuetan eta abar), prozesu penaletan (erantzukizunak onartzea, abokatuekin koordinazioa eta abar), espetxe-prozesuetan (tratamendu-ekipoarekin koordinazioa) eta gizarteratzeko eta lan-munduan txertatzeko prozesuetan (ikastaroen diseinua eta plangintza eta lanean hasi aurreko prestakuntza-saioak).

3. Esku hartzen duen espetxea

Martutene (Donostia).

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

2004.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Pertsona bat lanaldi osoan.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

39 ordu astean. Programa espetxean garatzen da eta egunero sartzen gara espetxe barrura.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

104.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Ez dakit. Ez da item hori egiten.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Nire ustez, osasun-baliabide espezifikoak falta dira, besteak beste: arreta psikiatriko iraunkorra eta zerbitzu medikuetan barne hartuta dagoena. Arreta hobetu da: orain, hamabostean behin joaten da psikiatra, eta ez hilean behin, lehen egiten zen moduan.

Halaber, medikazioa hobeto kontrolatzeko zaintza handiagoa behar da eta zerbitzu medikuekin koordinatzeko espazioak bideratu behar dira, jada Gizarte Lan eta Tratamendu Sailarekin egiten den moduan.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Zerbitzu medikuek kanpoko sare psikiatrikoarekin duten koordinazioa areagotu beharko litzateke.

Patologia psikiatrikoa duten presoei eguneko zentroetara laguntzeko akonpainamendu-irudiak behar dira, izan ere, hirugarren mailako presoek irudi hori behar dute eguneko zentroetara joan-etorriak egiteko, asko baitira beren senideen laguntza ez dutenak.

Eskakizun gutxiko kanpo-baliabideak.

Talde honentzako diziplina anitzetik esku hartzeko programa bat behar da, PAIEM programaren antzekoa, adibidez.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Bi aukerak dira beharrezkoak. Kasu askotan, kanpo-sarean bete beharko litzateke, izan ere, espetxeratzean patologia larriagotu egiten da. Hala ere, beste kasu batzuetan, gaixoek autonomoki funtzionatzeko duten ezgaitasuna eta gizartean egokitzeko ezintasuna dela-eta, esku-hartzea espetxean bertan egin behar da.

IZAN FUNDAZIOA

1. Erakundearen eginkizuna

Izan Fundazioa 1983n sortu zen irabazi-asmorik gabeko erakunde pribatu gisa, droga-mendetasunen tratamenduarekin erlazionatutako mota orotako jarduerak eta zerbitzuak sortzeko, garatzeko eta hobetzeko helburuarekin. Horregatik sustatzen du Gizakia Helburu Programa droga-mendekoei eta beren familiei arreta integrala eskaintzeko zabaltzeko aukera.

1997an jardun-esparrua zabaldu zen, Norbera programa sortu zenean. Aipatutako programak arrisku-egoeran dagoen edo babesgabe dagoen nerabeak eta bere familiak dituzten arazoei heltzea du helburutzat.

Eskaera egiten duen edozein pertsonak jasotzen du arreta, sexua, arraza, sinesmena, osasun mentala eta fisikoa, gizarte-bazterkeriaren maila eta arazo judiziala edozein dela.

Egoerak ikuspegi integral batetik aztertzen dira eta alderdi pertsonalei, familiakoei, prestakuntzakoei/lanekoei eta sozialei heltzen zaie.

Banan-banako eta taldeko esku-hartzeari dagokionez, enpatiazko harreman bat ezartzen da, eta eragindako pertsonak eta bere familiak zailtasunei aurre egiteko eta zailtasun horiek gainditzeko dituzten gaitasunetan konfiantza jartzen da.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Substantzia toxikoak kontsumitzeko ohitura aldatzea.

Drogazale-delitugile gisa duten errealitate pertsonala onartzea.

Anamnesi pertsona bat hastea.

Espetxetik irteteko eta Gipuzkoako Gizakia Helburu proiek­tuan sartzeko aukera ahalbidetzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Donostiako espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1985.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

3 terapeuta.

Abokatu kriminologo bat.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

4 ordu.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

42 barneratu.

19 Gipuzkoako Gizakia Helburu proiektuan barneratuta.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Beharrezkoa da bai, Osakidetzako langile medikuen transferentzia egin eta gero, osasun mentaleko zerbitzua barne hartu behar da, kanpoko sarean egiten den moduan. Jarraipen psikiatriko jarraitua egiten ez zaien eta arazo mental larriak dituzten barneratuen kopuruak hazkunde izugarria ezagutu duelako gertatzen da.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Aurreko galderan eman dugu erantzuna.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Muturreko arriskugarritasuna duten kasuetan izan ezik, zerbitzu medikuen barruan osasun mentaleko unitatea duen sare psikiatrikoan eman behar zaie arreta, baita Osakide­tzako kanpo-sarean ere. Profesionalen aldetik jarraikortasuna lortuko balitz, barneratuta dauden pertsonak ezagutu eta horiekin enpatiazko harremanak lortuko lituzkete.

Espetxeetako unitate psikiatrikoek, kasu larrietan izan ezik, barneratuta dauden pertsonen isolamendua eta instituzionalizazioa areagotzea eragin dezakete. Eta kontuan hartu behar da, pertsona horiek erreferentziazko espetxean bertan jarrai dezaketela dagokien tratamendu psikiatrikoa, betiere bakoi­tzaren patologiaren larritasuna kontuan hartuta.

IRESGI

ERAKUNDEA: GIZARTERATZE ETA BIKTIMENGANAKO EUSKAL INSTITUTUA-IRESGI

ESKU HARTZEKO PROIEKTUAK:

GIZARTERATZEKO ETA LAN MUNDUAN TXERTATZEKO ZERBITZUA

GIZARTE, KULTUR ETA KIROL ESKU HARTZERAKO PROGRAMA

1. Erakundearen eginkizuna

Institutuak, IRESGI aurrerantzean, helburu hauek ditu, besteak beste:

Laguntza integraleko eta diziplina anitzeko programak sustatzea eta garatzea, gizarte-bazterkeria pairatzeko arriskuan dauden edo jarrera antisozialak edo delituzkoak dituzten pertsonen eskubideak, eta/edo askatasunik ez duten pertsonenak, babesteko eta sustatzeko, batez ere hezkuntza, kultura, pertsonaren garapen integrala eta gizarte-zerbitzuak eskuratzeko aukerei dagokienez, eta eraginkortasunez gizarteratzeko eta lan-munduan txerta­tzeko beharrezkoak diren bitartekoak ziurtatzeko.

Gizarte-bazterkeria pairatzeko arriskuan dauden pertsonen egoerari eta beharrei buruz gizartea sentsibilizatzea, gizarteratzen eta lan-munduan txertatzen laguntzeko.

Askatasunik ez duten pertsonek gizartean eta lan-munduan pairatzen duten isolamendua haustea, euskal kultura ezagutzera emanez.

Elkartearen helburuekin bat datozen programak eta/edo jarduerak zabaltzen eta/edo egiten dituzten erakunde publikoekin edo pribatuekin lankidetzan aritzea.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

LAN ARLOKO HELBURU OROKORRAK:

Preso dauden pertsonen gizarteratzea eta lan-munduan txertatzea errazteko bitarteko edo estrategia berritzaile bat garatzea, eta modu horretara, kartzela barrutik kanpora egiten den bidea errazagoa eta ez hain burokratikoa izatea.

Lan-munduan txertatzeko ibilbideak erraztea, gizarte-bazterkeriako egoerak gainditzen laguntzeko, eta horretarako, espetxearen barruan lan-munduan txertatzeko prestakuntza espezifikoko jarduerak garatzea.

Gizabanakoaren gaitasunak sustatuz parte-hartzea eta gizarteratzea sustatzea, eta horretarako, hobetzeko esku-hartzeak egitea edo kanpoan harremanak ezar­tzen ikasteko gizarte-trebetasunak ikastea, aldez aurretik dauden harremanak hobetzea eta lan-merkatuan sar­tzen lagun­tzea.

Arreta psikosozialeko oinarrizko beharrak estaltzera zuzendutako zerbitzuak eskaintzea, eta horretarako, kartzela barruan zein kanpoan enplegagarritasuna eta motibazio pertsonala eta lanekoa sustatuko dituzten jarrerak eta gaitasunak lantzea.

Gure zerbitzuak ezartzea, sarean lan eginez eta beste elkarte eta erakunde batzuekin koordinatuz, modu horretara, kartzelatik irteten diren pertsonei laguntza integrala emateko: etxe bat, janaria eta lan-txertakuntza, etorkizunean independente izateko.

Gizartea sentsibilizatzea, talde honi gizarteratzen eta lan-munduan txertatzen laguntzeko

ARLO PSIKOSOZIALEKO HELBURU OROKORRAK: GIZARTE, KULTUR ETA KIROL JARDUERAK:

Kartzelako giro orokorra hobetzen laguntzea.

Kartzelek erkidegoarekiko eta erakundeekiko duten isolamendua hausten laguntzea.

Barneratuen arteko pertsonen arteko erlazioak hobetzen laguntzea eta barneratuta dauden pertsonen autoezagu­tza eta autoestimua indartzea, eta horretarako, orain arte ezagutzen ez dituzten beren ezaugarri pertsonalak, gaitasunak eta aukerak ezagutzen laguntzea.

Elkartzeko eta erlazionatzeko espazioak sortzea, batzuen zein besteen arteko erlazioak ezartzeko eta kartzelako klixeak ekiditeko.

Barneratuen kultur hazkundea sustatuko duten eskaintza soziokulturalak egitea.

Ezer egin gabe egoten diren tarteetan jarduera motiba­tzaileak eskaintzea, aisialdirako hezkuntza eskainiz.

Jardueren bitartez antsietatea eta depresioa arintzea.

Autonomia eta gaitasun kritikoa garatzea.

Gizarte-trebetasunak eta trebetasun sortzaileak garatzea, gizarteratzeko behar dituzten tresnak eskuratzeko.

Euskara indartzea, iragarki-oholean kartzelan garatuko diren jarduerak jakinaraziz eta euskarazko ikastaroak eskainiz.

Barneratuen artean kirola egiteko ohitura sustatzea.

Barneratuen bizi-kalitatea hobetzea.

Lan-errutinak eta entrenamendua mantentzen ohitzea.

Droga-mendetasunen tratamendua eta prebentzioa lagunduko duten jarduerak eta metodologiak planifikatzea eta antolatzea.

Programazio ororen azken helburua gizarteratzea erraztea izatea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Martuteneko espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

Gizarte, kultur eta kirol esku-hartzerako programa: 1992. urtea.

Gizarteratzeko eta lan-munduan txertatzeko zerbitzua: 2010. urtea.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Gizarte-hezitzaileak: 3.

Begirale espezifikoak: 3.

Ikastaroak eskaintzen dituzten boluntarioak: 2.

EHUko praktiketako ikasleak: 4.

Jarduera zehatzetan parte hartzen duten boluntarioak: 20 inguru.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Gizarte-hezitzaileak: 40 ordu astean, astean 6 egun.

Begirale espezifikoak: 2-4 ordu astean, ikastaroaren arabera.

EHUko ikasleak: 135 ordu ikasturte akademiko bakoi­tzean.

Jarduera zehatzetan parte hartzen duten boluntarioak:
2 ordu jarduera bakoitzean.

Ikastaroak eskaintzen dituzten boluntarioak: 2 ordu astean.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Guztira, 2010ean 1.000 pertsona inguruk jaso dute arreta: departamentu guztietako bigarren eta hirugarren mailako emakumeak eta gizonak, erizaintzakoak barne hartuta.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Gaur egun 141 pertsonak jarraitzen dute tratamendu psikotropikoa eta horien artean patologia mental desberdinak daude.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Gaixo psikiatrikoak gaixorik dauden pertsonak dira, lehenik eta behin, eta horrela tratatu beharko lirateke. Espetxean presoak dira lehenik eta behin, eta ondorioz, dagokien tratamendua baldintzatzen da.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Gela egokiak, beharretarako egokiak diren tratamenduzko jarduera espezifikoak eta horrelako gaixoak tratatzeko langile kualifikatuak eta prestatuak, bai ekipo medikua bai funtzionarioak, oro har.

Horrez gain, kartzelatik irteteko hobeto prestatu beharko lirateke eta/edo deribazioak egin beharko lirateke, berriro erortzea saihesteko; horretarako, lan-arloa, arlo soziala, familiakoa eta pertsonala landu beharko lirateke.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Gaixorik dauden pertsonak gaixo gisa tratatu beharko lirateke, lehenik eta behin, kartzelan duten egoera edozein dela, eta gaixo gisa dituzten eskubideak errespetatu beharko litzaizkieke, eta horretarako, ezinbestekoa da sare psikiatrikoan sartzea.

Gaixotasun mentala eta askatasunik ez edukitzea estigmatizazioa, bazterkeria eta ahaztura eragiten duten errealitateak dira. Gizarte demokratiko, sozialki aurreratu eta giza eskubideak errespetatzen dituen batean, ezinbestekoa da gaixotasun mental larri bat duten pertsonei tratamendu egokia eskaintzea, eta kartzelan badaude, kartzelatik ahalik eta azkarren irteteko eta erkidegoan harrera ona lortzeko lan egitea.

Gizarte-erakundeek eta –elkarteek hezkuntza– eta laguntza-estrategia egokiak garatuz eta osasun-sailen eta gizarte-ongizatekoen artean koordinazio egokia eginez, zailtasunak, estigmak eta etiketak gaindi daitezke. Badakigu burutik gaixo dauden pertsonen erkidegoko arreta “martxan dagoen errealitate bat dela, nahiz eta gabezia ugari dituen”; gainera, proiektua “osatu eta egokitu egin behar da oraindik, plangin­tza eta kudeaketa egokiak behar ditu, baita laguntza sozial, politiko eta ekonomiko argia eta erabakigarria ere, modu horretara lortuko baita erkidegoko laguntza-sistema oso eta egoki bat garatzea, gaixotasun mental kronikoak dituzten pertsonen egoera hobetzeko” (Sobrino y Rodríguez, 2007, 28). Lortuko al da preso dauden eta gaixotasun mental larriak dituzten pertsonei arreta emateko zentro espezializatu bat sortzea erkidegoan?

Kontuan hartu beharreko zenbait ohar adierazi nahi ditugu ondoren:

1. Arartekoak, 2007ko bere txostenean, honako hau adierazi zuen Euskal Autonomia Erkidegoko espetxeetan ­eskaintzen den arreta psikiatrikoari buruz “hirurogeita ­hamarreko hamarkadan osasun psikiatrikoak ezagutu zuen desinstituzionalizazio-mugimenduak ez zuen lortu, espero zitekeen bezala, zoroetxeetan eskaintzen zena baino gizatiarragoa eta espezializatuagoa izango zen arreta komunitario bat, baizik eta zoroetxeak kartzelekin ordezkatu ziren eta bertan barneratzen ziren pertsona horiek, beren arriskugarritasun potentzialetik babesteko gizartea” (2008, 506). Andaluziako Herriaren Defendatzaileak hau esan zuen Andaluziako espetxeetan barneratutako gaixo mentalen egoerari buruzko txostenean “lan honetan parte hartu duten erakundeek ateratako ondorio garbiena da, gaixo mentalak ez duela inolako eginkizunik betetzen kartzelan eta kartzelak ez daudela prestatuta gaixo mentalak trata­tzeko” (1998, 2). World Psychiatric Association erakundeko lehendakaria den Okasha-k dioen moduan (2004, 2), “burutik gaixo dauden pertsonen espetxeratzea bortxakeriazko egintza bat da”, 1991n paziente psikiatrikoen giza eskubideei buruz Nazio Batuek emandako Ebazpena eta Madrilgo Deklarazioa (espetxeratuta eta burutik gaixo dauden pertsonek erakunde espezializatuetan jaso behar dute tratamendua derrigorrez eta metodo mugatzaileak ekidin behar dira, ahal den neurrian).

2. Horrelako egoerei aurre egiteko, espetxeko legeriak aukera ematen du, erregimen irekian garatzen diren neurri ugariren eskutik, preso dauden gaixoek baldintzapeko askatasuna lortzeko edo kartzelatik irteteko neurriak har­tzeko. Hala ere, burutik gaixo dauden pertsonek kartzelan jarraitzen dute eta kartzelatik irteten direnean, askok ez dute familiaren babesik eta, ondorioz, aterpetxe batetik bestera ibiltzen dira noraezean, edo kalean, edo bazterkeria pairatzen dute, edo kartzelara sartzen dira berriro, “etengabe errepikatzen den egoera bat da”, ospitale psikiatrikotik kartzelara joan-etorrian. Hurrengo orrietan ideia bat garatuko dugu: gaixo hauek kartzelatik ateratzeko behar etikoa, gizatiarra, legala, osasunekoa eta soziala eta erkidegoko harrera-baliabideak, baliabide terapeutikoak, lanekoak edo beste mota batekoak eskaini behar zaizkie. Eta horretarako, gaur egun existitzen ez diren harrera-baliabide horiek martxan jarri behar dira, ahalik eta azkarren.

3. Espainian askatasun-gabeziako zigor bat betetzen ari diren pertsonen oinarrizko profila hau da: %92 gizonak dira; %82k 18-40 urte artean dituzte; %35 atzerritarrak dira; %15ek bakarrik dute erregimen irekia –gainerakoak espetxeko moduluen barruan daude–; %85 osasun publikoaren edo jabetzaren aurkako delituengatik daude kondenatuta; %9 GIB-Hiesak kutsatuta daude eta %25ek diagnostiko psikiatrikoa dute; %30ek kartzelan droga-mendetasunaren aurkako tratamenduak egin dituzte eta %21ek gaur egun ere egiten dute (Barne Ministerioa, 2006, 2009).

4. Azken hamarkadetan aldaketa positiboak eta hobekun­tzak ezagutu dituzte gaixotasun mental larria eta kronikoa duten pertsonek, jasotzen duten arreta medikoan eta sozialean. Baina gabezia azpimarragarriak dituzte oraindik eta “gutxi garatu dira errehabilitaziorako baliabideak eta gizarte-euskarriak; ondorioz, oso zaila da pertsona hauei erkidegoan arreta egokia eskaintzea eta, jakina, oso zaila da pertsona hauek mantentzea eta pixkanaka gizarteratzea” (Sobrino y Rodríguez, 2007, 27). Desinstituzionalizazio-prozesuak fenomeno larriak eragin ditu, hala nola espetxean edo kalean burutik gaixo dagoen pertsona asko dago eta “joan-etorrian ibiltzen diren gaixoak daude” (hau da, sarritan behar izaten dute ospitaleratzea eta ospitaletik harrera-baliabide edo aterpetxera, edo kartzelara joan-etorrian ibiltzen dira, edo kalean bizi dira…)4. Ez da plangintza egokirik egin ezarri beharreko erkidegoko baliabideak eta baliabide horiek pazienteen profilera egokitzeko beharra baloratzeko eta, ondorioz, “desinstituzionalizazioak eragindako bidegabekeriekin amaitzeko” gizarte-mugimendu bat sortu da (Arboleda-Flórez, 2006, 89).

5. Orain arte azaldutakoa kontuan hartuta, bi ideia nagusi azpimarra ditzakegu:

1ª) 
Arau juridikoek, espetxe-arlokoek zein osasun-arlokoek (Konstituzioa, Espetxeko Lege Organiko Orokorra, Osasunaren Lege Orokorra, Espetxeko Araubidea eta abar), gizarteratzea eta berriro heztea oinarrian dituen eredu bat ezartzen dute; espetxean dauden pertsonen osasun fisikoaren eta mentalaren zainketa agintzen dute; gizartea, herri-administra­zioak eta gizarte-erakundeak askatasunik ez duten per­tsonekin egiten diren ekintzetan inplikatzeko beharra azpimarratzen dute; eta arreta psikiatrikoari dagokionez, desinstituzionalizazioan oinarritutako erkidegoko arreta-eredu bat defendatzen dute, baita pazientea bere inguru hurbilean lagunduko duten gai­luak eta baliabideak garatzea eta prebentzioa, arreta eta errehabilitazioa kontuan hartuko duen alderdi ani­tzeko ikuspegi integratu batetik (biopsikosoziala) zaintzea ere. Baina, lege-espazioaz gain, ezin da ahaztu erkidego-mailan gizarte-erakundeek eta eragindako pertsonek eta senideek osatutako elkarte, erakunde, mugimendu eta auzo eta hirietako pertsona askok etengabe eskatzen dutela burutik gaixo dauden pazienteen­tzako eta askatasunik ez dutenentzako arreta egokia eskaintzea eta baliabide nahikoa edukitzea (Adibidez, ikus Torras, 2009, eta Mora, 2007, pássim).

2ª) 
Erreforma psikiatrikoarekin lotutako aurrerapenak eta lorpenak ahaztu gabe, zinez aldatu beharreko alderdi ugari dago eta, batez ere, esku-hartze eraginkorra egiteko beharra dago. Espetxean dauden eta burutik gaixo dauden pertsonen portzentaje altua kontuan hartuta, gogoeta egin beharko genuke, batez ere baliabide gutxien dituzten eta egoera ahulenean dauden pazienteak erkidegoan arreta eskasa emanagatik –diagnostiko on bat edo forentsearen balorazioa egina ez edukitzeagatik, baliabide terapeutikoak edo abegi-baliabideak proposatzeko ezintasunagatik, defentsa eskasagatik eta abar– diagnostikoa edo sistema juridiko-espetxeetakoaren “sareetan” erortzea saihesteko, edo, behin espetxean sartu eta gero, ezinezkoa delako edo oso zaila delako osasun-arrazoiak direla-eta espetxetik ateratzea, erkidegoan ez dagoelako harrera-baliabide egokirik5. Okasha-k adierazitakoaren arabera (2004, 2), “espetxeetan dauden paziente psikiatrikoei tratamendu eta laguntza egoki bat jasotzeko eskubidea ukatzen zaie eta, era berean, okerreko tratamendua jasotzeko eta estigmatizazioa pairatzeko arriskua areagotzen da”.

Defendatu eta sustatu behar den helburua gaixotasun mental zigortua duten pertsonei espetxetik irteten laguntzea eta erkidegoko baliabideekin arreta eskaintzea da, edo gaur egun horretarako beharrezkoak diren gailuak ez badaude, berariaz sortu behar dira, pazienteari tratamendu eta laguntza egokia emateko eta gizarteratzen laguntzeko. Xede horrekin, nazioartean printzipio gidariak daude, lege-mekanismoak daude eta espetxeetako tratamendu-batzordeek eta espetxeko zaintza-epaitegiak erregimen irekiko eta baldintzapeko askatasuneko neurrik har ditzaten aukerak daude, halaber.

Helburu hori betetzeko oinarriak nazioarteko jarraibideetan jasota daude. Horrela, Tokioko Arauen6 arabera, erkidegoak justizia penalaren kudeaketan gehiago parte hartzeko lan egin behar da, batez ere delitugileei aplikatu ahal zaien erregimenari dagokionez, eta arau horien bitartez, gizarteak espetxe-esparruan parte hartzeko bideak sustatu nahi dira. Europako Espetxe Arau berrien arabera7, oso garrantzitsua da espetxeen barruan berriro gizarteratzeko eta zainketa medikuak jasotzeko lan egitea. Arau horien arabera, barneratuta dauden pertsonek herrialdeko osasun-zerbitzuak eskura­tzeko aukera eduki behar dute, beren egoera juridikoagatik baztertuak izan gabe (40.3); barneratuta dagoen pertsona orok jaso behar ditu beharrezkoak dituen zainketa medikuak, kirurgikoak eta psikiatrikoak, kanpoan daudenen antzekoak (40.5); edo zainketa mediku bereziak behar dituzten gaixo dauden barneratuak establezimendu espezializatuetara edo ospitale zibiletara eraman behar dira, aipatutako zainketak espetxean eskaintzen ez badira (46.1)8.

Bestalde, zigor- eta espetxe-legeria nazionaletan aukera zabalak daude espetxean zigorra betetzen ari diren ­pertsonentzako, kartzelatik irteteko eta arreta jasotzeko. Konstituzioaren eta espetxe-legeriaren alderdi orokorrei buruz hitz egin dugu 2.2.1. puntuan, baina orain, berariaz hitz egingo dugu Espetxe Araudian eta Zigor Kodean askatasunik gabe egoteko zigorra, osorik edo zati bat, erkidegoan betetzeko aukera eskaintzen duten neurri zehatzei buruz. Ondorio garbi bat atera dezakegu: oso garrantzitsua da burutik gaixo dagoen pertsona bati askatasunik gabe egoteko ezarritako zigorra erregimen irekian, baldintzapeko askatasunean edo antzeko modalitateetan betetzeko aukera ematea. Helburu gizatiar bat da, duintasuna babesten duena, patologia mentala eta pazientea errehabilitatzeko eta gizarteratzeko betekizunak kontuan hartzen dituena eta delitua prebenitzeko politika kriminalen araberakoa izan behar duena.

LOIOLA ETXEA GIPUZKOA

1. Erakundearen eginkizuna

Loiola Etxea jesuitak, laikoak, pertsona liberatu kontratatuak, boluntarioak eta gizarte-bazterkeria pairatzen duten pertsonak (normalean kartzelan egondakoak) bizi diren erkidego bat da.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Espetxeetako gizarte-langileek Loiola Etxera bideratu dituzte eta gizarteratzeko hezkuntza-proiektu bat egin nahi duten pertsonak baloratzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Martutene batez ere, nahiz eta hilean behin Langraiz Okara joaten diren, eta urtean behin beste bi espetxetara joaten diren (Santoña, La Moraleja, Villabona…).

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

2000.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Zuzendaria, ekonomoa, psikologoa (lanaldi erdia), hezitzaile sozial-psikopedagogikoa, gizarte-langilea eta garbiketa eta sukaldeko lanez arduratzen den pertsona bat.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Zentroa ez da ixten. Eguneko 24 ordutan dago irekita, asteko 7 egunetan.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Balorazio-programa: 39.

Egoitza-programa: 18.

Trantsizio-programa: 7.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Balorazioa: 5.

Egoitza: 9.

Trantsizioa: 0.

9. Gaixo psikiatrikoek espetxean arreta egokia jasotzen dutela uste al duzu?

Ez, behin baino gehiagotan eskatu ditugu diagnostikoak, baina ez dizkigute ematen.

10. Zure erakundetik zein behar antzematen dituzue paziente hauei arreta emateko orduan?

Diagnostiko baten beharra, arreta terapeutiko handiagoa.

11. Espetxeetan barneratzearekin erlazionatutako segurtasun-neurriak betetzeko unitate psikiatrikoak egon behar direla uste al duzu? edo bakoitzaren patologiak eta arriskugarritasuna kontuan hartu eta sare psikiatrikoaren unitate egokietan arreta eman behar zaiela uste duzu? Arrazoitu erantzuna

Sare psikiatrikoko unitate independenteetan jaso beharko lukete arreta, izan ere, zigorra betetzen dutenean patologia edukitzen jarraituko dute eta mediku berri batekin hastean tratamendua ere berriro hasi beharko dute.

 

ARABA

ADAP

1. Erakundearen eginkizuna

ADAP askatasunaz gabetu dituzten pertsonen egoeraz kezkatuta dauden pertsonen talde batek 1991. urtean sortutako elkarte bat da. Haren jarduera, batez ere, Arabako espetxean dauden emakume presoei zuzenduta dago, esparru juridiko eta sozialean laguntza pertsonala eta aholkularitza emanez.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Emakume presoei giza laguntza edo laguntza pertsonala ematea espetxean dauden bitartean.

Ahalduntzea eta emakume horiek gizartean erabat txerta­tzen lagunduko duten gizarteratze positiboko gaitasunak sustatzea.

Espetxearen barruan kultura- eta terapia-jarduerak antola­tzea.

Presoen giza eskubideek eta eskubide juridikoek aurrera egin dezaten borrokatzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Arabako espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

Esku-hartzea 1991. urtean hasi zen.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Egun sei pertsonak hartzen dute parte. Parte hartu nahi duten boluntario gehiago daude, baina, oraindik espetxean sartzea baimendu ez zaienez, ezin dute egin.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Guztira bi orduz esku hartzen da, astean behin. Horrez gain, noizean behin emakumeentzako hainbat jarduera eramaten dira aurrera, adibidez, kontzertuak, kontakizun laburren lehiaketa, Gabonetako eta Gasteizko jaietako oparien banaketa, etab.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Astean behin (astelehenetan) bi orduz harremanetan jartzen gara Arabako espetxeak duen emakumeen moduluarekin. Astean artatzen ditugun emakumeen batez bestekoa 5 da, eta 2011. urtean erregistratutako komunikazioak guztira 44 izan dira.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Ez dakigu.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO GALDEKETA)

Gure ustez, nahitaezkoa da banakako arreta gehiago egotea, medikazioarekin hasterakoan aldez aurretiko diagnostiko egokia egitea, eta medikazioa eman ostean jarraipena egitea, baita psikofarmakoen administrazio onaren eta erabilera onaren kontrola ere.

Horrez gain, gure iritziz, osasun-laguntzak eta tratamendu psikofarmakologikoak arreta psikoterapeutiko paraleloa eduki beharko lukete.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Bai, badugu horren berri, baina ez dakigu Arabako espetxean aurrera eramaten ari diren.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Ez dakigu zein den komunikazioan aritzen garen emakumeen diagnostiko klinikoa, ezta izan ditzaketen patologien ondoriozko tratamenduak ere, konfidentzialtasunagatik.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Buruko gaixotasunak dituzten presoei behar bezalako tratamendurik ez ematea eta jarraipenik ez egitea espetxeetan jazotzen den errealitate bat da. Ez dakigunez Arabako espetxean gauzatu den, ezin ditugu programa horren emaitzak baloratu.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Ez dakigu gure emakumeetako zenbati ematen zaien arreta buruko osasun arazoak direla-eta.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Oro har, oso positibotzat jo dugu Osakidetzara egindako transferentzia eta uste dugu gaixoen arreta oro har hobetuko duela.

HIESAREN KONTRAKO BATZORDEA

1. Erakundearen eginkizuna

Arabako Hiesaren Kontrako Batzordea gizarte ekintzako irabazi asmorik gabeko erakunde bat da eta honako hau egiten du:

Herritarrei GIB-Hiesaren berri eman eta gaiaren inguruan heztea.

Hedatzea saihestea.

GIB duten eta etxerik ez daukaten, preso dauden, prostituzioan aritzen diren edota gizarte-bazterketako egoeran dauden pertsonen gizarteratzea ahalbidetu eta erraztea arreta, laguntza eta konpainia emateko gizarte- eta hezkuntza-programak garatuz.

Bidezkoak ez diren gizarte-errealitateak aldatzea.

EKINTZA ILDOAK:

GIB-Hiesari buruzko prebentzioa, informazioa eta hezkuntza.

GIB-Hiesak ukitutako pertsonentzako arreta.

Gizarte-bazterketako egoeran dauden, etxerik ez daukaten edo askatasunaz gabetu dituzten pertsonentzako egoitza-proiektuen eta okupazio-zentroen kudeaketa.

Artatzen ditugun pertsonentzako orientazioa, aholkulari­tza, jarraipena, konpainia eta hezkuntza-laguntza.

Gizarte-bidegabekeriei buruzko sentsibilizazioa eta kontzientziazioa.

Gizarte eskubideen aldarrikapena.

Arabako Hiesaren Kontrako Batzordearen ekintzak zuzen­tzen dituzten balioak laguntza, autonomia, kontzientzia kritikoa, berdintasuna eta partaidetza dira. Pertsona gure gizarte ekintzaren erdigunea da: pertsona bakoitzaren garapen integrala sustatzen dugu, begirunea, hurbiltasuna eta arretaren kalitatea oinarri hartuta.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Bost ekintza-esparru garatzen ditugu:

Askatasunaz gabetu dituzten pertsonentzako abegi-baliabideak (4 abegi-etxe) kudeatzea. Esparru horren helburu orokorrak honakoak dira:

Espetxeko barneratuentzako –gizonezkoentzako– abegi-helbide bat ahalbidetzea, beste abegi-aukerarik ez daukatenean, bai haien ohiko bizilekua urrun dagoelako (beste probintzia edo beste herrialde batean bizi dira) bai familia-loturarik ez daukatelako edo horiek oso desegituratuta daudelako.

Gizabanakoaren jendetasuna sustatu nahi duen hezkuntza-ekintza baten bidez, askatasunaz gabetu dituzten pertsonak gizarteratzen laguntzea.

“BesarkadaEtxea” abegi-baliabidean GIB-Hiesa daukaten eta askatasunaz gabetu dituzten pertsonak era integralean artatzea eta kartzelatik ateratzen laguntzea. Probintziako zerbitzu soziosanitarioen sarearen barruan kokatuta dago, GIBek infektatuta dauden, gaixotasunaren aldi aurreratu batean dauden eta/edo bizitza autonomo bat egiteko edo familia-nukleoan arreta jasotzeko gizarte-, familia- eta ekonomia-estaldura nahikorik ez daukaten pertsonentzako baliabide espezifiko gisa. Helburu nagusia da egoiliarrak haien premia fisiko-biologikoei, kognitiboei, emozionalei eta sozialei erantzun bat ematen dien testuinguru batez hornitzea, haien berregituraketa eta oreka pertsonal eta soziala sustatzeko, baita ahal den kasuetan gizarteratzea eta laneratzea susta­tzeko ere. Dituen 14 plazetatik 3 euren osasun-egoera larriaren ondorioz Langraiz Okako kartzelatik atera diren pertsonei zuzenduta daude.

Laguntza-talde baten bidez, Langraiz Okako espetxean (Araba) boluntarioen zenbait ekintza garatzea. Esparru horren helburu orokorrak honakoak dira:

Zigor askatasun-gabetzaile bat betetzen ari diren pertsonekin topaketa zuzena ahalbidetzea, erkidegoarekiko eta haren baliabideekiko loturak mantendu eta indartzeko asmoz.

Informazioa eta aholkuak ematea, presoen eskaeretarako esku-hartze egokiena bideratzea, eta espetxe barruko esparruan egoera ahulenak (GIB-Hiesak edo beste patologia ba­tzuek ukituak, drogen mendekoak, atzerritarrak, emakumeak eta kanpoan laguntza-baliabiderik ez daukaten pertsonak) artatzea.

Laguntza- eta tutoretza-programa espezifikoen bitartez, askatasunaz gabetu dituzten pertsonen laneratzea sustatzea.

Laguntza Juridikorako Programaren bidez, zigor- eta espetxe-gaietan aholkuak ematea. Programaren helburuak honakoak dira:

Arabako Hiesaren Kontrako Batzordearen proiektuen erabiltzaileei zigor- eta espetxe-arloan laguntza eta aholkularitza juridikoa ematea, bereziki “Langraiz Okako espetxeko barneratuentzako laguntza, topaketa eta esku-hartze taldea” eta “Presoentzako abegi-etxeak” erabiltzen dituztenei.

Aipatutako erabiltzaileak gizarteratzen eta diziplinarteko arreta ematen laguntzea, elkarteko boluntarioen taldearekin eta profesionalekin proiektuen eguneroko ekintzan parte hartuz eta behar den legezko orientazioa emanez, pertsona guztien giza eskubideen sustapena eta errespetua zaintzeko asmoz.

3. Esku hartzen duen espetxea

Arabako espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1993.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

20 profesionalek (hezitzaileak, gizarte-langileak, etab.) eta
25 boluntariok.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Abegi-baliabideetako arreta egunerokoa da urte osoan. Boluntarioei dagokienez, boluntario bakoitzeko batez bestekoa asteko 4 ordukoa dela kalkula daiteke.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

150.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

50.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO GALDEKETA)

Beharbada erantzun bat baino ez dago: erkidegoan burutik gaixo dauden presoei zuzendutako abegi-baliabideen sorrera sustatzea.

Funtsean esku-hartze penalaren eragin desgizarteratzaile edo estigmatizatzailea saihestu nahi da, presoaren eta erkidegoaren arteko harreman aktiboa bultzatuz, askatasunaz gabetu duten pertsona berriro ere gizartean sartuz eta barneratuaren gizarte-harremanak berrezarriz. Kartzelak ezin dio pertsonari kalte egin, erkidegotik bakandu, haren desgizarteratzea eragin edo haren premiak alboratu ikusezintasun-hormen barruan ezkutatuz, eta ez du hori egin behar. Iriz­pide horiei jarraiki, burutik gaixo dagoen presoa erkidegoko gizarte- eta osasun-baliabideak dituen esparru ireki batean artatu behar da.

Arabako lurraldeko errealitatea aztertzen badugu, honakoa utz dezakegu agerian:

Probintzia horretan dago kokatuta Langraiz Okako espetxea; 650 gizon eta 60 emakume hartzen ditu barne gutxi gorabehera. 80ko hamarkadatik aurrera talde horri abegi egiteko eta berriro gizarteratzeko premiei erantzuteko abegi-baliabideak sortuz joan dira. Gaur egun, espetxetik egunero ateratzeko erregimen batean dauden edo baldintzapeko askatasuna daukaten barneratuei abegia eta hezkuntza-programa bat ematen dizkieten sei abegi-etxe daude1. Hala ere, baliabideen ezaugarrien ondorioz (ez daukate osasun-bitarteko espezializaturik), ez dituzte buruko gaixotasun larri bat duten pertsonak hartzen.

2011. urtean aurreikusi da Arabako espetxe berria, Langraiz Okatik 3 kilometrora kokatuta, eraikita egongo dela. 1000 pertsona giltzaperatzeko ahalmena edukiko du, eta espero daiteke gaur egungo egoera larritu egingo dela, erkidegoan abegi-baliabide berririk eta bereziki gaixotasun fisiko edo buruko gaixotasun larriak dituzten barneratuak artatzeko baliabiderik sortzen ari ez direlako.

Egoera hori erakunde askok (Arabako Hiesaren Kontrako Batzordea, Kartzela Pastoraltza edo Salhaketa) salatu dute, baina era berean oso ahaztuta dago, presoek estigmatizazioaren eta ikusezintasunaren aurrean bereziki ahula den taldea osatzen baitute. Horren ondorioz, badira 10 urte gizartearen eta osasunaren arloko erakunde eskudunei (Arabako Foru Aldundia eta Eusko Jaurlaritzari) proposatzen zaiela patologia fisiko eta buruko patologia larriak dituzten gaixoak izateagatik kartzelatik atera behar diren barneratuak arta­tzeko zentro espezializatu bat sor dezatela. Gizarte-eskaera horri erantzunez, 2008ko martxoaren 31n Arabako Biltzar Nagusietan talde politiko guztiek mozio bat (6/2008) onartu zuten. Horren bidez, “gaixotasun oso larriak eta sendaezinak dituzten zigortuentzako zentro espezializatua” sortzea proposatu zen. Zehazki, testu horretan biltzar nagusiek “Arabako Foru Aldundiari eskatzen diote, Bizkaiko eta Gipuzkoako ­Aldundiekin eta Eusko Jaurlaritzako Justizia, Lan eta Gizarte Segurantzako Sailarekin batera, serio azter dezan gaixotasun oso larriak eta sendaezinak dituzten eta Langraiz Okako Espetxean diren eta espetxe-onuraz baliatu daitezkeen zigortuentzako zentro espezializatua sortzeko aukera”. Halaber, eskatzen dute zentro hori erabakitzen duten bitartean “arrazoi humanitarioak eta pertsona horien duintasuna dela-eta, gaur egun diren gizarte-baliabideak zabaldu ditzan, Langraiz espetxean diren eta duten azkenburuko gaixotasuna dela-eta dagoeneko ditugun gizarte-baliabideetan sartu ezin diren espetxeratuentzat”. Gaur egun ez da horri buruz ezer egin.

Galdera begi bistakoa da: zenbat itxaron beharko da buruko gaixotasun edo gaixotasun fisiko larri bat daukaten pertsonek erkidegoan behar bezalako arreta jasotzeko? Neuropsikiatriako Espainiako Elkartearen XX. Kongresuko ondorioak eta gomendioak jasotzen dituen agirian (2003, 64) adierazi da espetxean dauden buruko gaixoen kopurua handitzeak honakoa dakarrela: “erkidego-esparruko sare normalizatuan buruko osasuneko baliabide egoki eta zehatzak eskuragarri egon ezean, baztertu eta marjinatzen duen zoroetxe-lagun­tzaren azpikultura berriro garatzeko arriskua, oraingo honetan esparru judizialetik, delituak egin dituzten eta buru-nahasmendu larriak dauzkaten herritarrentzat”. Gure egiaztapenaren arabera, arazoa erkidegoko gizarte- eta osasun-esparruan dago bereziki, ez bakarrik esparru judizialean. Gizarte Ongizateko Sailek ez dute gaixo horiek artatzeko baliabide egokirik sortzen. Bestalde, badirudi osasun-esparruan gaixo jakin batzuk nahita ahazten dituztela, osasun-sistema arrunterako erosoak ez direlako (gogora dezagun nortasun-nahasmenduak, patologia dualak edo droga-mendetasunak dituzten gaixoez ari garela) edo esparru soziosanitario izenekoa ameskeria bat delako, aurrekontuarekin lotutako kontuen ondorioz edo koordinazio zuzen eta eraginkor bat gara­tzeko axolagabetasunaren ondorioz.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Ez.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Ez.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Ez.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Ez.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

SALHAKETA ARABA

1. Erakundearen eginkizuna

Espetxeko bizi-baldintzak publikoki eta juridikoki salatzea, askatasunaz gabetu dituzten pertsonentzako baliabide erabilgarriak sustatu eta/edo antolatzea…

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Printzipioz, elkartea berez ezin da espetxean jarduerak egitera sartu, baina Salhaketa-Arabako kideak aholkularitza juridikoko bisitak zein laguntza soil eta/edo euskarri solidarioko bisitak egitera joaten dira. Azken horien helburua gizarte-laguntzaren eta espetxe-zuzenbidearen inguruko kontu guztiei buruzko aholkularitza soziala eta juridikoa da. Posta eta/edo telefono bidez ere egiten da aholkularitza.

3. Esku hartzen duen espetxea

Funtsean, Araba I espetxean.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

Aholkularitza-jarduera hori 1990. urtetik funtzionatzen ari da etengabe.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Prestakuntza juridikoa eta lanaldi erdiko kontratu bat dauzkan pertsona batek eta 5 boluntariok.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Abokatua hilean behin joan ohi da espetxera, eta 3 edo 4 orduz geratzen da mintzategian zenbait preso bisitatzen. Boluntarioetako bi hilean behin joaten dira mintzategietan bisitak egitera. Posta eta/edo telefono bidezko arreta astelehenetik ostiralera egiten da, goizeko ordutegian, elkartearen lokaletan.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

40 pertsona inguru, aurrez aurreko arreta, posta bidezkoa eta telefono bidezkoa barne.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

Bai.

(AURREKO GALDEKETA)

Askotan diagnostiko falta batetik abiatzen dira: lehen begiradan pertsona horri zerbait gertatzen zaiola antzematen da, baina ez dauka hori dioen txostenik.

Jadanik diagnostikatutako pertsonei dagokienez, ez dago arreta pertsonalizaturik, ezta haien tratamendu klinikorako beharrezkoa den jarraipenik ere.

ANTZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

Patologia duala daukaten preso izugarri gazte ugari daudela antzeman da, nolanahi ere 30 urtetik beherakoak.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Badakit Espetxe Erakundeek pixkanaka ezarriko dela iragarri dutela, baina ez dakit zein den haren benetako aplikazioa Araba I espetxean.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Haietako inork ez du hori adierazi.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Oraingoz ez dugu igarri arretaren funtsezko hobekuntzarik.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Transferentziak ez du oraingoz funtsezko aldaketarik ekarri buruko osasunaren esparruan.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Gure iritziz, epe ertainean transferentziak gaixo horientzako arretaren hobekuntza ekarri behar du.

BIZKAIA

ADSIS BESTALDE

1. Erakundearen eginkizuna

Gure egitekoa gizarte bidezkoago eta solidarioago bat eraikitzea da, pertsona eta talde txirotu eta baztertuen sustapen integralaren bidez. Eginkizun hori hurbileko harremanean, laguntzan eta zerbitzu eraginkorrean oinarritutako banakako eta taldeko garapeneko prozesuen bidez gauzatzen dugu.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Askatasunaz gabetuta dauden edo egon diren pertsonei eta haien arazo orokorrei erantzuna eman nahi diegu, bereziki haien “benetako gizarteratzerik eza” eragiten dituzten kausetan arreta jarriz. Programa horren bitartez gizarteratze hori ekiditen duten oztopoak minimizatu nahi ditugu.

3. Esku hartzen duen espetxea

Zaballan eta Basaurin.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1992.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

2 pertsonak.

Elkarrizketek.

Talde batek.

7 boluntariok.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

43 ordu.

Asteazkenetan Zaballan.

Astelehenetan Basaurin.

Larunbatetan hamabost egunean behin Zaballan nahiz Basaurin.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

2012. urtean honakoak artatu dira:

61 pertsona Basauriko espetxean (Bizkaia).

118 pertsona Arabako espetxean.

13 pertsona artatu dira geroago EAEtik kanpoko beste espetxe batzuetan.

Gure elkartearen esku-hartzea jaso duten pertsonen kopurua, guztira, 2012. urtean 192 izan da.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

2012ko datu hori ez daukat zenbatuta, baina artatzen ditugun pertsonan erdia baino gutxiago.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

Langileek arreta handiagoa ematea.

Patologiarako egokia den plan pertsonalizatu bat edukitzea eta horren jarraipena egitea.

Patologien eboluzioa gehiago behatzea.

Agiriak patologiaren arabera ebaluatzea, oso harreman estua izan ohi dutelako.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Badakit programa horri buruz idatzita dagoena, baina ez gauzatzen ari dena.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Bat ere ez.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Baliteke, baina ez da patologia duala duten pertsona guztiengana iristen.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Ez.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Alderdi horren inguruan informaziorik ez daukagunez, uste dugu ezin dugula ebaluatu.

BIDESARI

1. Erakundearen eginkizuna

Presoen premia aldakorrei erantzutea, haien hezkuntza eta gizarteratzea landuz.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Bidesarik espetxean garatzen diren esku hartzeko bost proiektu ditu:

Asteroko taldeko eta banakako esku-hartzea drogen mendekoekin.

Asteroko taldeko eta banakako esku-hartzea etorkin atzerritarrekin.

Adimen emozionalari buruzko urteroko lantegia askatasunaz gabetutako emakumeekin.

Asteburu bateko irteera programatuak.

Auzolandegiak.

Horien guztien helburu komuna aldaketa-prozesuak hasten eta espetxetik kanpo jarraitu behar duten gizarteratze-ibilbideak diseinatzen laguntzea da.

Espetxetik kanpo, Bidesarik zigortuei eta kartzelatik ateratakoei (hirugarren graduak, baldintzapeko askatasunak, baimenak, kondenen eteteak…) abegi egiteko gizartera­tzeko hiru etxe ditu. Era berean, kartzelatik atera diren eta gizarteratze-prozesuan dauden pertsonei jarraipena egiteko programa bat garatzen du.

3. Esku hartzen duen espetxea

Basauriko eta Arabako espetxeak.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1995.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Espetxearen barruan kontratatutako sei pertsonak osatutako talde batek esku hartzen du:

Psikologo batek.

Legelari batek.

Hiru gizarte-hezitzailek.

Gizarte-langile batek.

Horrez gain, irteera programatuetako eta auzolandegietako proiektuak boluntarioen talde baten laguntzaz garatzen dira.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Espetxearen barruko esku-hartzearen hedadura asterokoa da. 2 ordu eta 30 minutuko iraupeneko lau talde ditu (guztira, taldeko esku-hartzea asteroko 10 ordukoa da).

Banakako esku-hartzea astero 15 orduz egiten da.

Irteera programatuek 48 ordu irauten dute (ostiraletik igandera), eta hilero egiten dira.

Bestalde, hiru hilean behin 10 ordu irauten duten irteera programatuak egiten dira.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

531.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Buruko patologiaren bat daukaten pertsonen kopuru doia zehaztea ez da erraza, pertsonengan sintoma patologikoak (egokitze-koadroak, herstura-nahasmenduak, depresio exo­genoa, substantzien kontsumoak eragindako psikosia) sor­tzen dituen testuinguru batean baikaude. Hori dela-eta, zehaztasunez zenbatzea zaila da. Hori bai, baiezta dezakegu kasuen substantzia bat erabiltzeagatiko nahasmendu bat daukaten pertsonak artatzen ditugula, eta nahasmendu hori %80tan nortasun-nahasmendu batekin batera eta %2tan psikosi batekin batera datorrela.

Beste errealitate bat da espetxea estres-egoerei aurre egiteko buruko baliabide eskasak eta ahultasun psikikoa dituzten pertsonak heltzen diren erakunde bat dela. Gainera, espetxea segurtasunik eza, ikasitako defentsarik eza eta presoek pairatzen dituzten estimulu ansiogenoak ezaugarri dituen jokabide-testuinguru bat da. Horregatik, zaila da espetxean pertsona horien diagnostikoa egitea, eta pertsonen ebaluazio zehatzago bat egiteko beste gune bat behar da.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO GALDEKETA)

Buruko osasunean espezializatutako profesionalak eduki­tzeko beharra. Gehienetan, kuantitatiboki eskuragarri dauden profesionalak irrigarriak dira berehalako arreta psikiatriko edo psikologikoa behar duten pertsonen kopurua aintzat hartuta.

Diagnostiko edo hipotesi diagnostiko bat edukitzeko beharra, ez etiketa gisa, baizik eta banakako tratamendu-plan bat egin ahal izateko bitarteko gisa.

Nortasun-nahasmenduaren jarraipen espezializatu eta etengabe bat edukitzeko beharra. Gaixo akutuen krisietan ez ezik, nortasun-nahasmenduren bat daukaten pertsonen eboluzioan ere eskaini behar da arreta, hipotesi diagnostikoa berrikusiz joan eta diagnostikoak eta tratamenduak banaka egokitu ahal izateko.

Espetxetik ateratzearen alde egiteko, espetxea saihesteko eta osasun publikoko sarerako sarbidea edukitzeko beharra, espetxea argi eta garbi pertsona horientzako testuinguru desegoki bat baita.

Erkidegoko osasun-saretik erantzun bat emateko eta per­tsona horientzako baliabide espezifikoak sortzeko beharra, pertsonok oraindik ahaztuta baitaude.

Tratamenduan aritzen diren eragile guztien eskutik pertsona horiekin lan egiteko gero eta mekanismo sendoagoak sor­tzeko beharra.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Badakigu tratamendu-taldeek eta medikuek buruko gaixotasun bat edukitzeagatik arreta espezifikoago baten barruan dauden pertsonei jarraipen espezifikoa egiten dietela. Per­tsona horiekin esku hartzen duten profesionalekin izandako bileretan eta elkarrizketetan lortu ditugun informazioen bidez jakin dugu.

Ez dugu ezagutzen programa horrek espetxearen barruan duen benetako eragina eta aplikazio zehatza.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Badakigu gure erabiltzaileetako batzuk arreta horren barruan daudela, baina zeharkako informazioen bidez, eta ez gai horren inguruko koordinazio espezifiko baten ondorioz.

Pertsona horien kasuan, substantzien erabileragatiko nahasmendu bat (beste patologiekin batera) daukaten pertsonak dira, eta toxikomaniari heltzearen bidez daukagu egoera horren berri. Inola ere ez buruko osasunaren arloko arreta espezifiko edo bakar baten bidez.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Errealitatea desberdina da espetxe bakoitzean, espetxean pertsonak artatzen dituzten profesionalen eta dauden baliabideen arabera.

Pertsona horientzako arreta-programa espezifiko bat eduki­tzea beti da lagungarria, baina ez dakigu zehazki nola egikari­tzen den eta gure aburuz haren aplikazio praktikoa eskasa da.

Antzeman dugu diagnostiko arruntenak gutxietsi egiten direla: nortasun-nahasmenduak kasu gehienetan ez dira buruko gaixotasuntzat jotzen, eta, beraz, ez dira Espetxean dauden Buruko Gaixoei Arreta Integrala emateko Esparru Programan sartzen, eta ez dute eremu horretan arreta espezifikorik jasotzen.

Egiten diren ahaleginek psikosia daukaten pertsonengan jartzen dute arreta.

Espetxean dauden Buruko Gaixoei Arreta Integrala emateko Esparru Programak eskaintzen duen arreta psikotikoei arreta ematera eta sintomak kontrolatzera bideratuegia dago. Kanpoalderako ikuspegia, komunitarioagoa, ez da existitzen edo oso gutxi dago. Baliabideak edo erkidegoan badaudenekiko koordinazioak falta dira, pertsona horiek kartzelatik atera ahal izateko.

Benetan premiazkoa dena gaixo horiek aldez aurretik prestatuta kanpoaldera zuzendutako programak egitea da, erkidego- eta osasun-baliabidearen eta gaixoaren profilaren arteko egokitzapen handiena aurkitzeko.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Zuzeneko esku-hartzean antzeman dugu, artatutako pertsonen kontaketen bidez, historia klinikoak eskuratzea errazagoa dela, medikazio farmakologikoa gehiago kontrolatzen dela eta telemedizinaren erabilera sustatzen ari dela.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Bai, espetxe-osasuna askoz ere hobeto hornituta dagoen erkidego-sare batean sartzea ekartzen duen heinean, bereziki gure EAEn, presoek pertsona aske baten antzeko baliabideetarako sarbidea edukitzea errazten baitu.

ETORKINTZA

1. Erakundearen eginkizuna

Drogen mendeko presoei (prebentziozkoei edo zigortuei) arreta profesionala ematea mendetasuna gainditzeko tratamenduaren eta gizarteratzearen eskaera dela-eta; haien egoera judizialak baimentzen dienean, arreta espetxetik kanpo ematea.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Eskaeraren arabera ebaluazio bat egitea, eskaeraren diagnostiko psikopatologiko eta soziala, ibilbidearen diagnostiko psikopatologiko eta soziala, eta tratamenduaren iragarpena egitea. Bisita pertsonalizatuak egiten dira etorkizunean banakako tratamenduak ezartze aldera.

Espetxeko toxikomania-taldearekiko koordinazioa (ezin­besteko baldintza).

Espetxeko behaketa- eta tratamendu-taldearekiko koordinazioa.

Espetxetik kanpoko tratamendurako beharrezkoak diren baldintzak indartzen dituzten gizarte- eta familia-baliabideekiko koordinazioa.

3. Esku hartzen duen espetxea

Basauriko espetxea.

Langraiz Okako espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1987. urtetik, hogei urte baino gehiago etengabe.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Erizaintzako diplomatuak, buruko osasuneko adituak.

Gizarte-langileak.

Gizarte-hezitzaileak.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Astean lanaldi bat.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Artatutako pertsonak: 146.

Espetxe Erregelamenduaren aplikazioagatiko irteerak: 25.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

20.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO GALDEKETA)

Patologia horietarako arretako esparru psikoterapeutikoa indartzea, hauen bidez: espetxeko osasun-zerbitzua, toxikomania-taldea eta banakako tratamendu-plana era koordinatuan osatzen duten laguntza-elkarteak.

ANTZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

Gizarte-baliabideekiko koordinazioan bizkortasun handiagoa.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Bai.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Espetxeko erizaintzan.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Krisi-egoeretan arreta puntuala jasotzen dute, baina epe ertainean ez da nahikoa.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Ez, etxeetarako edo egoitzetarako baliabide premiako egoeretan, buruko osasunaren kasuan, itxaronaldia luzatu egiten da, eta haien egoera penalak ez du ahalbidetzen.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Denontzat desiragarria izango litzateke.

GIZAKIA

1. Erakundearen eginkizuna

Gizakia Fundazioa Bilboko Elizbarrutiak sustatutako irabazi-asmorik gabeko erakunde bat da, onura publikokotzat ­aitortua, esparru hauetan kalitate oneko ekintza berritzaileak garatzen dituena:

Gizakiaren osasunarentzat eta garapen osoarentzat arrisku­tsuak diren jokabideekiko sentikor bihurtzea eta horiei aurrea hartzea.

Mendetasunak dituztenei laguntzea.

Enplegagarritasun zaileko taldeak gizarteratu eta laneratzea.

Horiek guztiak, pertsona horien familia- eta gizarte-inguruneekin partekatutako proiektu baten barruan.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

HELBURU OROKORRA: Gizarteratzeko eta laneratzeko prozesu bat eskaintzea, askatasunaz gabetutako drogen mendekoak espetxean barneratzearen ordezko neurriak ahalbidetzea, eta estamentu judizialen aurrean prozesu horren jarraipena ezarritako baldintzetan egiten dela bermatzea.

HELBURU ESPEZIFIKOAK:

1. 
Espetxe-zigorraren ordezko neurrien aplikazioa edo erregimen irekirako sarbidea edozein modalitatetan ahalbidetzea, eta presoei erakundeak kudeatzen dituen baliabideak eta zerbitzuak eskaintzea gizarteratzeko eta laneratzeko ibilbideen garapenaren alde egiteko.

2. 
Bazterkeria-egoerak artatzen dituzten, giltzapetuen premietara egokitzen diren eta esku hartzen duten gainerako eragileekin koordinatuta dauden gizarteratzeko eta laneratzeko banakako ibilbideak ezartzea.

3. 
Aldez aurretik definitu diren gizarteratzeko eta laneratzeko ibilbideen garapenaren bitartez, zigortuei eta presoei erkidego-baliabide normalizatuetarako sarbidea eduki­tzen laguntzea.

4. 
Pertsonen ibilbideetan esku hartzen duten erakunde guztien artean (gizarte zerbitzuak, buruko osasuneko zentroak…) koordinatutako sareko lan bat garatzea.

5. 
Erakunde juridikoei eta espetxe-erakundeei pertsonen prozesuen eboluzioari buruzko informazioa eskaintzea, haien garapena bermatzeko.

3. Esku hartzen duen espetxea

Zaballa (Araba) eta Basauri (Bizkaia). Estatuko beste espetxe batzuetan hala eskatzen duten presoak artatzen dira, haien tratamendu-taldeekin, Gizakia Helburu programetako arduradunekin edo haiekin esku hartzen ari diren beste erakunde batzuekin koordinatuz.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

Gizakia Fundazioak 28 urteko esperientzia dauka bazterketa-arazoak dituzten pertsonak birgizarteratzen eta laneratzen laguntzeko prozesuetan.

1985ean Bizkaian Gizakia Fundazioaren lehen programa hasi zenetik, gizarteratzeak eta laneratzeak erabiltzaileak birgizarteratzeko ibilbideetan daukaten zeregin erabakigarria aintzat hartu zen, eta espetxeetatik etorritako pertsona ugarik ere baliatu dituzten banakako ibilbideak eskaini ziren.

Gordexolako Komunitate Terapeutikoak (KT) tratamenduaren zati batean egoitzan egotea jasotzen duten terapia-ibilbideak eskaini ditu, eta espetxeetatik etorritako pertsona asko barne hartu ditu. Izan ere, 2007tik 2012ra KTek buruko patologia bat daukaten eta zigor-epai bat jaso duten drogen mendekoak artatzeko zortzi plaza izan ditu egokituta, Eusko Jaurlaritzako Droga Gaietako Zuzendaritzarekin sinatutako administrazio kontratu baten arabera. Geroago, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailarekin kontratu bat sinatu da. Kontratu horrek behar duten presoen taldeari arreta bermatzen dio, berariaz ezartzen baitu besteak beste honakoek plaza eskatu ahal izango dutela: “baldintzapean zigorra ez betetzeko programan tratamendua jasotzeko proposatzen den pertsonaren ­kasua bideratu duten espetxeek edo epaitegiak (Zigorra Espetxean Betetzearen Ordezko Neurrien Programa)”.

Bestalde, Gizakia Fundazioko espetxean esku hartzeko taldeak 1992tik lan egiten du Basauriko (Bizkaia) espetxean eta orain Zaballara (Araba) lekualdatu den Langraiz Okako espetxean, eta askatasunaz gabetu dituzten per­tsonak gizarteratzeko prozesuan laguntzen du.

1996tik enplegurako orientazio- eta prestakuntza-programa espezifiko bat dago, esparru horrek pertsonak benetan gizarteratzeko duen garrantzi gero eta handiagoaren isla.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

ESPETXEAN ZUZENEAN ESKU HARTZEKO TALDEAK:

Gizarte-hezitzaile batek.

Psikologo batek.

KANPOKO TALDEAK. Aurreko taldea hauekin koordinatzen da eta hauen desberdina da:

Prozesua koordinatzen duen pertsona bat.

Psikologiako lizentziadun bat.

Gizarte- eta lan-orientatzaile bat.

Mediku bat.

Psikiatra bat.

Psikologiako lizentziatu bat, Familien Programako ardura­duna.

Horrez gain, tratamenduan sartu diren pertsonak horren fase guztietan artatzen dituen taldea dago.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Espetxeen barruko zuzeneko arretarako 6 ordu hamabost egunean behin.

Kasuak kudeatzeko eta koordinatzeko 6 ordu astero.

Tratamendua ematen duten eta toxikomanietan esku hartzen duten taldeekin 2 bilera hilero.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

24 pertsona artatu ziren: 21 gizon eta 3 emakume.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Artatutako pertsonen %96k inguru patologia dualeko diagnostiko bat daukate.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO GALDEKETA)

1. Ibilbide edo arreta oro pertsonaren egoera zehatzera egokitu ahal izateko diagnostiko bat egoteko beharra.

2. Erakunde juridikoak eta espetxe-erakundeak kontzientziatzea, jakin dezaten ibilbideak eta neurriak patologiaren arabera ezarri behar direla, eta ez bakarrik kondenaren iraupenaren eta gainerako pertsonak babesteko neurrien arabera.

3. Pertsona kartzelatik ateratzen den unean arreta erraztuko duten txostenak egitea: diagnostikoak, medikazioak, hitzordu mediko psikiatrikoak (diagnostikoak espetxean egin direnean, zeuden espetxeetako probintzietan mantentzen dira, eta ez kartzelatik atera diren lekuetan; bertan itxaron zerrenda bat hasten da, gizarteko beste kideekin gertatzen den bezala).

4. Elbarritasunak, ezgaitasunak etab. espetxean bertan izapidetzea ahalbidetzea, askatasunean dagoen unean behintzat baliabide hori eduki dezan.

5. Medikazioa hartzeari buruz kontzientziatzea (espetxeen arabera, norbaitek gainbegiratuta hartzen dute edo per­tsonek berek kudeatzen dituzte).

6. Egonaldi luzeko baliabide gehiago egokitzea eta badaudenen erabilera ordezko neurri gehiagorekin optimizatzea (buruko gaixotasuna eta/edo patologia duala tratatzen duten muga eta arauekin akordioak eginez).

7. Espetxean dauden bitartean familiekin lan egitea. Familien hezkuntzaren alde egitea, eta haien senideen gaixotasuna eta horri heltzeko moduak ezagutarazteko laguntza-neurrien alde egitea.

ANTZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

8. Baliabideetara sarbidea edukitzeko funtsezkoak diren agiri garrantzitsuak (esaterako, osasun-txartela, NAN, erroldak...) lortzen laguntzea.

9. Espetxeari kanpoko baliabideei buruzko ezagutza sakonagoa edukitzen laguntzea, pertsona bakoitzaren ibilbidea haren profilaren eta diagnostikoaren arabera baliabide aproposenera egokitzeko.

10. Zigortzeko araubidea preso bakoitzaren profilaren arabera egokitzea.

11. Pertsona horiek artatzeko instalazioak eta guneak egokitzea.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Bai. Ulertzen dugu PAIEM delakoaz ari garela.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Espetxeetan garatzen dugun lanean ikus dezakegu hala Osakidetzako medikuen taldea nola toxikomanietan esku hartzen duten taldeak artatzen ari direla pertsonak, dauden espetxearen arabera, baina zehazki ez dakigu zehatz-mehatz programa horretan sartuta dauden.

Horren arabera, kasu askotan buruko gaixotasun baten diagnostiko bat dago, dagokion jarraibide farmakologikoarekin zein BAPEren diseinuarekin, eta horrek preso bakoitzaren aldetik konpromiso eta jarduera zehatzekin lotutako espetxe-mailen erdiespena behin behinekoa izatea ekar dezake.

Erakunde honek artatutako pertsonen kasuan, berrerortzeko prozesuak dituzten drogen mendekoak izateak batzuetan programan sartzea zaildu egiten du, kontsumo aktiboan daude-eta.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Gure ustetan, programaren diseinuak pertsona horien hobekuntzari lagun diezaioke, bai eta pertsonaren etorkizuneko gizarte eta lan integraziorako ibilbide pertsonalizatuen definizio eta diseinu hobeari ere. Hala eta guztiz ere, egunez egun abian jarri ahal izateko, zailtasunak ugariak dira zenbait aldagai kontuan hartuz gero:

1. Kontsumo aktiboa duten pertsonak.

2. Pertsona horiek dauden espazio fisikoak: espetxe guztietan ez dago ez modulu egokirik, ez erizaintza egokirik, ez eta pertsonak artatzen jarduten duen profesional kopuru egokirik ere.

3. Herritar mota hauentzat egokiak diren jarduerak.

4. Komunitatean aldez aurretiko artapena izan ez duten pertsonei espetxean egindako diagnostikoak; izan ere, komunitatean gaixotasun mentala eragin ahal izan duten aldagaiak neurtzen zailak izan daitezke etorkizuneko esku-hartze bati begira.

5. Behingoan sortutako gaixotasun mentalak.

6. Gaixotasun mentala zenbaitetan aintzakotzat hartzen ez duten zigor araubideak.

7. Programa hauen bitartez artatuak ez diren eta gaixotasun mentala duten beste pertsona batzuen kasuak ere badaude; horientzat espetxe barruko esku-hartzea urria da edo hutsaren hurrengoa eta kanpoaldeko esku-hartzea, pertsona horiek askatuak izaten direnean, zenbaitetan ezinezkoa da, bai presondegian igarotako denbora tarteagatik eta horrek eragin ahal izan duen kalteagatik bai beharrezko zaintza, arreta eta artapena emateko baliabide eta bitarteko faltagatik.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Espetxeetako pertsonei dagokienez, oro har, artapena normalizatuagoa da, baina ez da kontuan hartu Euskal Autonomia Erkidegoko presoak diren eta, era berean, autonomia erkidegotik kanpoko espetxeetara lekualdaturik dauden pertsonen kopurua handia; jakina, aldaketa horrek ez die pertsona horiei eragiten.

Gure erakundeak artatutako pertsonei dagokienez (drogaren menpekoak gehienbat), Basauriko espetxean problematika bikoitza artatzeko psikiatra bat izendatu izanak (gaixotasun mentala eta drogamenpekotasuna) ahalbidetu du artapenean kalitate hobea lortzea; izan ere, ez dago kasuaren gaineko diagnostiko bakarra, baizik eta profesional horrekin zuzenean egiten den jarraipena eta kontrastea. Horrek espetxe barruko esku-hartzea errazten du, bai eta kasuari oratzeko bidea egokiagoa izatea ere, behin pertsona kanpoaldean tratamendu bat egiteko espetxetik atera eta gero.

Zaballako kasuari dagokionez, Lur Gizen taldearen existentziak ahalbidetzen du zuzeneko kontrastea egotea eta per­tsona bakoitzari heltzeko zeregina egokiagoa izatea.

Halaber, uste dugu zeregin hori espetxeak normalizatzeko modu bat dela, bai eta osasun arloko profesional guztiei errealitate hori hurbiltzeko bidea ere, pertsona horiek geroago kanpoaldean artatua izango baitira.

Beste alde batetik, osasun txartelari eta hura lortzeko bideari dagokienez, ez da inolako aurrerapenik izan; pertsona horiek askatuak diren unean beharrezko dokumentazioa eskuratzeko moduaz denaz bezainbatean, gauza bera esan beharra dago.

SALHAKETA BIZKAIA

1. Erakundearen eginkizuna

Erakundearen misioa honako hauxe da: preso dauden per­tsonekiko elkartasun aktiboa, betiere gizarte sorospena, espetxe laguntza, babes juridikoa eta eskubideen urraketa guztien salaketa eskainiz.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Gaur egun ez daukagu presondegi barruan esku hartzeko inolako proiektu edo egitasmorik. Kanpoaldetik eta bisitaldien eta gutunen bitartez gorago aipatutako elkartasun aktiboa garatu nahi dugu gurekin harremanetan jartzen diren pertsona preso guzti-guztiekin.

3. Esku hartzen duen espetxea

Espainiako estatu osoko espetxeak, bereziki EAEkoak.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1982ko uztailean.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

13 pertsona boluntario.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Egoitzan laguntza emateko ordutegia 10 ordukoa da astean astelehenetik ostiralera, eta horri gehitu behar zaizkio bulegotik kanpo edota asteburuetan egin daitezkeen bisitaldiak edo gutunak.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

198 pertsona preso, preso ohi eta senide.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO INKESTA)

Gauza guztien gainetik, behar-beharrezkoa da presondegiaren barruko tratamenduaz arduratzen diren sanitarioen aldetiko diagnostiko egokia. Kasu batzuk ezagutzen ditugu, zeinetan espetxeetako ekipokoek presondegitik kanpoko ekipo medikoen diagnostikoak eta tratamendua ukatu baitituzte edo modu egokian jarraitu ez baitituzte pazientea espetxera sartu denean. Zenbaitetan arazoa ekipoen arteko komunikaziorik eza da; beste batzuetan arazoak espetxe ekipoen baliabiderik eza dira, bai gabeziak materialak direlako bai giza gabeziak daudelako.

Patologia presondegi barruan sortzen denean, diagnostiko arazo berberak ditugu, kasu honetan gaixotasuna atzemateko atzerapenengatik edota larritasuna edo gaixotasun mota diagnostikatzeko akatsengatik; horrek zenbaitetan tratamendu desegokiak ekartzen ditu. Gorago azaldutako bi egoerek oinarrizko premia batzuk eragiten dituzte; hona hemen beharrizan horiek:

OSASUN MENTALEKO ADITUEN TALDE BATEN PREMIA, giza bitartekoez eta baliabide materialez modu egokian hornitua, diagnostiko eta tratamendu egokiak garatzeko.

Espetxeko eta espetxetik kanpoko ekipo medikoen arteko KOMUNIKAZIO PREMIA, bai presondegian sartu baino lehenago diagnostikatuak eta tratatuak izan diren pertsonei dagokienez bai presondegian diagnostikatu eta tratatuak izan diren, askatasuna berreskuratu duten eta tratamenduarekin espetxetik kanpo jarraitu behar duten pertsonei dagokienez.

ATZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

Gure ustetan, problematikek bere horretan diraute eta azken aldian zenbait larriagotu dira, krisialdia dela-eta presoen laguntza mediko orokorra (eta osasun mentaleko laguntza espezializatua ere) murriztua izan delako. Adibide gisa aipatu behar da 750 presotik behera dituzten espetxeetan mediku baten presentzia kendu dela zentroen gaueko txandetan; horrek, beraz, herritar preso guzti-guztiei eragiten die oro har. Halaber, preso dauden pertsonak osasun zentroetara eta ospitaleetara lekualdatzeko baliabideak murriztu dira, bai eta sendagile espezialisten laguntzak ere. Horrek guztiak baldintza mediko-sanitarioen okertze orokorra eragiten du eta horrek, jakina, osasun mentalari ere eragiten dio. Gertakariak ez die EAEko espetxeei eragin, baina bereziki nabaritu da Gaztela-Mantxako, Madrilgo eta Andaluziako presondegietan.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Ez.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Ez.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Ez daukagu iritzirik horren gainean.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Gure ustetan, pertsona presoen osasun laguntzan hobekun­tza txiki bat egon da oro har. Gaixotasun mentala duten pazientei dagokienez ere hobekuntza apal bat egon da, baina hobekuntzek beharrezkoak izaten jarraitzen dute. Hala eta guztiz ere, EAEtik kanpoko espetxerik gehienetan arlo honek izandako okertze orokorraren ondorioz, egia da azken bi urte hauetan kexa kopuru txikiagoa jaso dugula EAEko espetxeei buruzko osasun gaien inguruan.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Espero dugu hala gertatuko dela, eta ez bakarrik gainerako espetxe sistemarekin alderatuta (orain arte gertatu den bezala), baizik eta orokorki euskal osasun publikoaren sistema hobetzen delako eta, zehazki, osasun mentalarena. Hobekuntza horrek herritar presoei ere eragin behar izango lieke herritar orokorren aukera berdintasunean.

ZUBIKO

1. Erakundearen eginkizuna

a) ZUBIKO EAEko gizarte ekintzako elkarte bat da; haren xede nagusia zigor edota espetxe arazoak dituzten per­tsonen gizarteratzea eta laneratzea, eta, gure ustetan, enplegua da gizarteratzeko prozesuari ateak zabaltzen dizkiona.

b) Hori dela eta, eskakizun ertain eta handiko programa espezializatuetan oinarritzen den intentsitate handiko laguntza integrala eskaintzen dugu, baina, betiere hurbiltasunetik, pertsonek beren prozesuan aurre egingo dutela bermatzeko asmoz. Laguntza horri ZUBIA irizten diogu.

c) Gure gizarte laguntzaren zeregina garatzen dugu gizarte eta lan orientazio pertsonalizatua, gizarte eta hezkun­tza arloko esku-hartzeak, esku-hartze psikosozialak eta laguntza sozio-juridikoa bideratuz eta eskainiz, eta ahaleginak egiten ditugu pertsonek uler dezaten zein den haien egoera, nola egin dezaketen aurrera, zeintzuk diren egoera horretara iristeko arrazoiak, nola gaindi dezaketen zigorra, nola apal ditzaketen espetxeratzearen ondorioak, nola saihets ditzaketen eroraldiak eta abar.

d) Gainera, senideei ere laguntzen diegu, presoaldiak famili unitateko pertsonak desegituratzea saihesteko ahaleginak eginez, gure ustetan, bizikidetza unitateak giltzarriak baitira zigor arazoak dituzten pertsonei begira.

e) ZUBIKOn gizarteari begiratzeko zubiak eraikitzen ditugu eta zigor arazoak dituzten pertsonen kolektiboa sozialki desestigmatizatzen saiatzen gara, gure gizarteari eskain diezaiokegun segurtasunik onena gizarte prebentzioa delako eta pertsona horiek zeregin horretan ekarpenak egin ditzaketelako. Horretarako, behar-beharrezkoa da pertsona horiei aukerak ematea komunitatean toki egokia izan dezaten berriro ere.

f) Gizarte eta hezkuntza arloan aurrera eramaten dugun esku-hartzean gizonezko eta emakumezkoen arteko ekitatearen ikuspegia lantzen dugu eta espetxeetako kulturan horren aurka sakonki errotutako estereotipoak eta mentalitateak aldatzen saiatzen gara. Indarkeria matxistari zilegitasuna eta legitimitatea kentzea eta arazo hori agerian jartzea bilatzen dugu.

g) ZUBIKOn beste erakunde batzuekin koordinatzen gara eta haiekin jarduten dugu lankidetzan, bikoiztasuna saihestuz eta beste programa eta jarduketa batzuekiko osagarritasunaren alde jokatuz. Halaber, espetxe erakundeekin hertsiki lan egiten dugu, haien gizarte esku-hartzearen garapen hobea aldeztuz.

h) Gure lantaldeetako pertsonen garapen pertsonala eta profesionala indartzen dugu, nortasun eta identitate ko­lek­tiboa, atxikimendua eta kidetasun zentzua bultzatuz eta sustatuz.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

a) Preso dagoen pertsona gizarteratzeko prozesuaren hasiera aurreratzea, orientatutako askatasunean irten dadin eta iritsi nahi duen lan merkatuaren jakinaren gainean egon dadin.

b) Preso dagoen pertsonari prestakuntza ematea, aske geratzen denerako.

c) Preso dagoen pertsonaren presoaldiaren ondorioak minimizatzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Arabako eta Basauriko espetxeak.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

2002.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Zuzeneko esku-hartzea: psikologoa eta abokatua.

Esku hartzeko laguntza: lan orientatzaileak.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Espetxera astean behin egiten den bisitaldia, astean batez beste 6 ordu erabiliz espetxe barruan profesional bakoitzeko (psikologoa eta abokatua). Txandaka astero-astero espetxe bat bisitatzen da, Basaurikoa edo Arabakoa. Gauzak horrela, espetxe bakoitzari dagokion bisita maiztasuna hamabostaldikoa da. Halaber, presondegian esku hartzeko programak berekin dakar kanpoaldean ere lan egin beharra, gutxi gorabehera 10 ordu astean.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

2012an espetxe barruan 48 espetxeratu artatu genituen. ­Aipatu beharra daukagu urtean gutxi gorabehera artatutako presoen kopurua 70etik 80ra bitartekoa dela; nolanahi ere, 2012an espetxeetan esku hartzeko egitasmoa bakar-bakarrik garatu zen urtearen bigarren seihilekoan finantziazio faltaren ondorioz.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

2012an, 7 pertsona. Presondegietan esku hartzeko programan artatutako pertsonen %14,6k patologia mentalen bat zeukan.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

Aurreko inkestan emandako erantzuna berretsi beharra daukagu.

(AURREKO INKESTA)

Gaixo horiei begirako profesional espezializatuak eta egitasmo zehatzak falta dira. Gainera, gure ustetan, presondegia ez da tratamendurako ingurune egokia; alderantziz: tratamenduari kalte egiten dio.

ATZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

Espetxeetan preso dauden pertsonekiko esku-hartzeari ­lehentasuna eman behar izango litzaioke, berreziketa eman eta gizarteratu ahal izateko. Hala eta guztiz ere, gehienbat erregimenarekin eta segurtasunarekin zerikusia duten arloak lantzen dira.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Jakin badakigu espetxe erakundeetan gaixo mentalei begirako programa bat dagoela maila ofizialean. Hala eta guztiz ere, ez dugu egitasmo horren xehetasunen berri eta ez dakigu nola dagoen eginda, ez eta zer-nolako inplikazioak dituen ere.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Ez dugu halako daturik.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Hori baloratu ahal izateko, ez dugu haren gaineko argibiderik eta erreferentziarik.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Ez dugu aldakuntzarik sumatu zentzu horretan, baina patologia mental larria duten pertsonen kopuru txikia baino ez dugu artatzen. Edozein kasutan ere, elkarteak artatutako herritarren %60 drogamenpekotasun edota alkoholismo problematika duten erabiltzaileak dira; horiei artapena ematen die toxikomanietan esku hartzeko lantaldeak, eta horretan aldakuntzak izan dira Osakidetzari emandako transferentzia dela-eta. Zentzu horretan, aldaketak eragin dizkio koordinazio lanari.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Ez dakigu zer-nolako inplikazioak izango dituen transferentzia horrek.

GIPUZKOA

GIPUZKOAKO GURUTZ GORRIA

1. Erakundearen eginkizuna

Gure misioa pertsona zaurgarrienengandik gero eta hurbi­lago egotea da nazio mailako eta nazioarteko eremuetan prebentzio, laguntza, errehabilitazio eta garapen arloko ekintzen bitartez.

Oinarrizko printzipio eta abiaburuak Gurutz Gorriaren eta Ilargi Erdi Gorriaren Nazioarteko Mugimenduaren Jokabide Kodea eta Ideiak dira; horiexek osatzen dituzte erakundearen nortasun zantzuak eremu eta jarduketa maila guzti-guztietan. Printzipio horiek gizatasuna, unibertsaltasuna, independentzia, neutraltasuna, inpartzialtasuna, batasuna eta borondatezko izaera dira.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Askatasuna kendu zaien atzerritar eta immigranteei artapena ematea Donostiako espetxean.

Giza helburu bat: askatasunik eta laguntza sare sozialik gabeko atzerritarrei bitarteko pertsonalak eta gizarte baliabideak ematea, betiere atzerritartasunari buruzko legeriak eragindako administrazio egoera zehatzean arreta berezia jarriz.

Delituaren prebentzioa, zaintza eta gizarteratzea bultza­tzeko helburua: pertsonarengan aldaketa prozesu bat eraginez eta beharrezko baliabide eta bitartekoak kudeatzeko lanabesak emanez, betiere espetxera sartu aurretik zeukan baino gizarte egoera hobean irten dadin.

3. Esku hartzen duen espetxea

Martutene (Donostia).

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

2004.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Pertsona 1, lanaldi osoan.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

39 ordu astean. Programa presondegi barruan kokaturik dago eta egunero-egunero sartzen da espetxe barrura.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Iaz 104 pertsona izan ziren.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO INKESTA)

Zerbitzu medikoek kanpoko sare psikiatrikoarekiko koordinazio hobea izan behar dute.

Laguntza figurak, patologia psikiatrikoa duten espetxeratuei eguneko zentroetara laguntzeko; izan ere, hirugarren graduko eta 100.2ko espetxeratuek laguntza behar dute joan-etorriak egiteko eta zenbaitetan senideek ezin diete lagundu.

Eskakizun gutxiko kanpo baliabideak.

ATZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

ANT ez duten atzerritarren presentziaren arazoa.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Bai.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Bai.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Bai, zeharkako ikuspegia ahalbidetzen du, modu integratzaileagoan eta askotariko diziplinak jorratuz.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Bai, psikiatra gehiagotan egoten da.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Askatasunik ez duten baina gaixotasun mentalen bat duten pertsonen kolektiboa ikustarazten du Osakidetza sarearen barnean; izan ere, eskumen hau transferitua izan arte, ko­lektibo horri bizkar emanda jardun du.

Erakundeen arteko transferentzien betiereko gaiak azkenean zaurgarritasun handiagoko egoera batean uzten ditu askatasunik gabeko pertsonak: eskumenak transferitzean, erabil­tzaile horiek, sareko partaide bihurtzen diren neurrian, modu azkar eta eraginkorragoan parte hartzen dute baliabideetan (OMZ, eguneko zentroak eta abar).

IZAN FUNDAZIOA

1. Erakundearen eginkizuna

IZAN Fundazioa 1983an eratu zen, irabazi-asmorik gabeko erakunde pribatu gisa, drogamenpekotasunen tratamenduaren arloan era guzietako jarduerak eta zerbitzuak sortzeko, garatzeko eta hobetzeko. Hori dela eta, Gizakia Helburua programaren irekiera sustatu zuen, drogamenpekotasunak eta haien familiak modu integralean artatzeko.

1997an jarduketa eremua zabaldu zuen, Norbera programa sortuz; egitasmo horren bitartez, arrisku egoeran edo babesik gabe dauden nerabeei eta haien familiei dagozkien problematika zehatzak jorratzen dira.

Horrela bada, zerbitzuak eskatzen dituen edozein pertsona artatzen da, inolako bereizketarik egin gabe sexua, arraza, sinesmena, osasun mental eta fisikoaren egoera, gizarte baztertzea edota problematika judiziala direla-eta.

Egoerei modu integralean heltzen zaie, arreta berezia jarriz alderdi pertsonaletan, familiartekoenetan eta prestakuntza, lan eta gizarte arlokoetan.

Banakako eta taldeko esku-hartzea erlazio enpatikoaren estilo batean oinarritzen da, bai eta ukitutako pertsonaren eta haren familiaren gaitasunean ere, zailtasunei aurre egin eta oztopo horiek guztiak gainditu ahal izateko.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Substantzia toxikoen kontsumo ohiturak aldatzea.

Droga-gaizkile gisa daukan errealitate pertsonala barneratzea.

Anamnesi pertsonal bati ekitea.

Espetxetik irtetea ahalbidetzea eta Gipuzkoako Gizakia Helburu proiektuan sartzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Donostiako espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

1985.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Bost terapeuta.

Abokatu bat.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

4 ordu.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

53.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

15.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

Ez da premia berdinik, osasun mentaleko zerbitzua ematen hasi delako. Berriki ezarri denez gero, lanean ari gara koordinazioa eta komunikazioa hobetze aldera.

ATZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

Kontrol handiagoa eremu farmakologikoan, automedikazioa saihesteko.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Ez.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Ez.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Espetxean esku hartzen duen taldea nahiko berria da eta garai horretan ez genuen programan parte hartzen.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Bai.

IRESGI

1. Erakundearen eginkizuna

Institutuak, aurrerantzean IRESGIk, honako helburu hauek ditu, besteak beste:

Gizarte bazterketako arriskuan dauden, gizartearen aurkako jokabideak edo delituzko jokabideak dituzten edota askatasunik ez duten pertsonen eskubideak zain­tzeko eta sustatzeko laguntza integral eta diziplina askotarikoari buruzko programak sustatzea eta aurrera eramatea, betiere hezkuntza, kultura, garapen pertsonal osoa eta gizarte zerbitzuen eskuragarritasuna ahalbidetuz, gizarteratzea eta laneratzea eraginkorrak izan daitezen.

Gizartea egoera horren gainean eta gizarte bazterketako arriskuan dauden pertsonen premien gainean sentsibilizatzea, gizarteratzea eta laneratzea errazteko asmoz.

Askatasunik ez duten pertsonek jasaten duten gizarte eta lan ingurunearekiko isolamendua apurtzeko zereginari laguntzea, euskal kulturaren berri emanez.

Erakunde publiko edo pribatuekin lankidetzan jardutea elkartearen xedeekin bat datozen programak edota jarduerak zabaltzeko edota aurrera eramateko.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Preso dauden pertsonen gizarteratzea eta laneratzea ahalbidetzeko lanabes edo estrategia berritzailea gara­tzea, espetxe barrutik kanporako bideratzea modu errazagoan eta ez hain burokratikoan erraztuz.

Bazterketa egoerak gainditzea ahalbidetzen duten laneratze ibilbideei bultzada ematea, presondegi barruan laneratzeko prestakuntza zehatzari buruzko jarduerak garatuz.

Partaidetza eta gizarteratzea sustatzea norbanakoaren gaitasunak garatuz, espetxetik kanpoko erlazioei hasiera ematera bideratzen diren gizarte trebeziak hobetzeko edo ikasteko esku-hartzeak eginez, aldez aurretiko erlazioak hobetuz eta lan merkaturako sarbideragarritasuna bultzatuz.

Artapen psikosozialeko oinarrizko premiak estaltzera bideratzen diren zerbitzuak eskaintzea modu integralean, espetxe barruko eta handik kanpoko programak sortu eta lagunduz, betiere enplegagarritasuna eta motibazio per­tsonala eta lan arlokoa sustatzen dituzten gaitasunak eta jarrerak lantzeko.

Gure zerbitzuak abian jartzea sareko lanaren bitartez eta bestelako elkarte edo erakundeekiko koordinazioaren bitartez, espetxetik irteten diren pertsonei laguntza integrala eskaintzeko asmoz: bizilekua, jatekoa eta laneratzea, etorkizuneko independentzia bati begira.

Gizartea eta kontratatzaileak sentsibilizatzea kolektibo honen gizarteratzea eta laneratzea errazteko asmoz.

3. Esku hartzen duen espetxea

Martuteneko espetxea.

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

Gizarte, kultur eta kirol arloan esku hartzeko programa: 1992an.

Gizarteratzeko eta laneratzeko zerbitzua: 2010ean.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Gizarte hezitzaileak: 3.

Monitore zehatzak: 3.

Ikastaroak ematen dituzten boluntarioak: 2.

Praktikak egiten ari diren EHUko ikasleak: 4.

Jarduera zehatzetan laguntzen duten boluntarioak: 20 inguru.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Gizarte hezitzaileak: 40 ordu astean, 6 egun astean.

Monitore zehatzak: 2tik 4 ordura bitartean astean, ikastaroaren arabera.

UPV-EHUko ikasleak: 175 ordu ikasturte bakoitzeko.

Jarduera zehatzetan laguntzen duten boluntarioak: 2 ordu jarduera bakoitzeko.

Ikastaroak ematen dituzten boluntarioak: 2 ordu astean.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

902 pertsona.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Une honetan patologia mentala duten 12 pertsona diagnostikaturik daude, baina kalkulatzen da espetxeratutako herritarren %90 inguruk pertsonalitatearen trastornoren bat duela diagnostikatu gabe, neurri txikiagoan edo handiagoan.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO INKESTA)

Egokitutako instalazioak, haien premien araberako tratamendu jarduera zehatzak eta pertsonal kualifikatu eta prestatua gaixo mota hauek artatzeko, lantalde medikoari nahiz funtzionarioei dagokienez.

Gainera, inplikazio handiagoa beharrezkoa izango litzateke presondegitik irteteko prestakuntzan, eroraldiak saihesteko, betiere lan, gizarte eta famili arloak eta arlo pertsonala landuz.

ATZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

Premiek bere horretan diraute.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Bai.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Bai. Kolektibo horri begirako ikastaro zehatz bat daukagu eta antolatutako gainerako jardueretan programa honek barneratzen dituen erabiltzaileak daude.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Kasu zehatz batzuetan, bai.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Laguntza talde zehatzak egin dira Osakidetzako psikologoekin eta psikiatrekin.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Uste dugu baietz, baina oraindik ere denbora gutxi igaro da balorazio bat egin ahal izateko; berriki ezarri da eta gaixotasun mota hauek baloratzeko denbora gehiago behar izaten da.

LOIOLA ETXEA

1. Erakundearen eginkizuna

Loiola Etxea bizitza komunitate bat da; bertan jesuitak, laikoak, pertsona liberatu-kontratatuak, boluntarioak eta bazterketa egoeran dauden eta askotan espetxe esperientzia duten pertsonak elkarrekin bizi dira.

2. Espetxean esku hartzeko proiektuaren helburua

Espetxeko gizarte langileek gizarteratzeari begirako hezkun­tza proiektua aurrera eramateko interesa azaldu duten eta Loiola Etxera bideratu dituzten pertsonak baloratzea.

3. Esku hartzen duen espetxea

Nagusiki Martutenen, baina hiru hilerik behin Zaballa (Araba) bisitatzen da eta urtean behin beste espetxe batzuk ere bisitatzen dira (Santoña, La Moraleja, Villabona…).

4. Esku-hartzea hasi zen urtea

2000.

5. Proiektuan lan egiten duten langileak

Zuzendari bat, ekonomo bat, psikologo bat lanaldi erdian, gizarte hezitzaile sozio-psikopedagogoa, gizarte langile bat eta garbiketaz eta sukaldaritzaz arduratzen den pertsona bat.

6. Asteko esku-hartzearen ordu kop./egun kop.

Zentroa ez da ixten. 24 orduz zabalik dago, asteko zazpi egunetan.

7. Iaz arreta jaso zuen pertsona kopurua

Martuteneko espetxe barruan artatutako pertsonak: 42 per­tsona modu jarraituan artatuak, ez aldian behin.

Beste espetxe batzuetan artatutako pertsonak: ez daukagu erregistrorik, laguntza iraunkorreko pertsonak ez direlako.

Erakundeak egoitza aldian artatutako pertsonak: 21.

Barne trantsizioko baliabidearen bidez artatutako pertso­nak: 9.

Kanpo trantsizioan artatutako pertsonak: 34.

8. Arreta jasotzen duen taldean patologia mentala duten pertsonen kopurua (jakinez gero)

Ez daukagu datu zehatzik.

9. Gaixo horiei arreta emateko aurreko galdeketan antzemandako premiek jarraitzen al dute?

(AURREKO INKESTA)

Diagnostiko baten premia, artapen terapeutiko handiagoa.

ATZEMANDAKO BESTELAKO PREMIAK:

Elkarbizitza faltagatik edo patologia larriagatik gizarteratzeko baliabiderik ezin eskura dezaketen eta gaixotasun mentala duten pertsonentzako egoitza baliabideen premia.

Ikusten da espetxeratutakoen kopuru handi batek medikazio gehiegi hartzen duela; horren ondorioz, elkarrizketetara nahastuta etortzen dira eta, kalera irteten direnean, kanpoko medikuek bestelako medikazioa ematen diete edo horren hartualdia zuzentzen dute.

10. Ba al duzu Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programaren berri?

Dudan ezagutza informala da, espetxeratutakoen bitartezkoa edo espetxeko taldearen bitartezkoa (gizarte langileak), baina azken hori ere modu informalean.

11. Ba al dakizu erabiltzaileren bat aipatu programaren barruan ote dagoen?

Bai, programa horietara hurbiltzeko bideratu ditugu.

12. Aipatu programaren aplikazioak espetxean dauden buruko gaixoen arreta hobetu duela uste al duzu?

Bai, prozesu bati ekitea ahalbidetzen duelako eta horri jarraipena eman ahal izango zaiolako espetxetik kanpo. Agindutako medikazio gehiegi hartzeko arazoak bere horretan jarraitzen du; horrek kanpoko sendagileak harritu ohi ditu.

13. 2011ko uztailean espetxe-osasuna Osakide­tzara transferitu zen. Igarri al duzu aldaketarik transferentziaren ondorioz zure erakundeak arreta ematen dien buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretaren inguruan?

Espetxeratutakoek gaixotasun mentaleko pertsonak artatzeko zerbitzu bat dagoela dakite, baina ez dituzte aldaketak aipatzen eta guk, erakunde gisa, ez dugu aldaketa garrantzitsurik sumatu pertsonen funtzionamenduan.

14. Osasun gaien inguruan Espetxe Erakundeetatik Osakidetzara egindako transferentzia partzialak gaixo horien arreta epe ertainean edo luzean hobetuko duela uste al duzu?

Gure ustetan, epe ertain eta luzean hobetuko da; izan ere, behin espetxeetatik irten eta gero, pertsonen artapena ­koordinatu ahal izango da barrualdean jaso duten osasun artapenarekin, jarduketa jarraibideak hobetuz eta pertsonalaren historialaren jakinaren gainean egonez.

Abad, A.; Dueñas, C.; Carmona, J.; Carrasco, J.J.; Fernández, C.; Fernández-Osuna, F.J.; Hernández, M.; Herrera, R.; Markez, I.; Ramos, J.; Rendueles, G.; Santos, F.; Roig, A. La atención a la salud mental de la población reclusa. Revista Norte de Salud Mental, 2003, 17. zenb., 64-67. or.

American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence. Health care for children and adolescents in the juvenile correctional care system. Pediatrics, 2001, 107: 799-803.

American Psychiatric Association. Manual diagnóstico y estadístico de los trastornos mentales DSM IV-TR. 2002.

Ararteko. Arartekoaren jarduerak arreta publikoa behar duten taldeak babesteko. Espetxeratuak. Eusko Legebil­tzarrarentzako urteko txostena 2012 (III.5. kapituluak eta III.6. kapituluak). http://goo.gl/i2Szmo.

Arroyo, W.; Buzogany, W.; Hansen, G. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (AACAP) Task Force on Juvenile Justice Reforms: Recommendations for Juvenile Justice Reform. Washington, DC: AACAP 2001.

Arroyo-Cobo, J.M. Estrategias asistenciales de los problemas de salud mental en el medio penitenciario, el caso español en el contexto europeo. Revista Española de Sanidad Penitenciaria, 2011, 13. lib., 100-111. or.

Asociación Pro Derechos Humanos de Andalucía. Enfermos mentales en las prisiones ordinarias: un fracaso de la sociedad del bienestar. 2007ko otsaila. www.apdha.org.

Bailey, S.; Tarbuck, P. Recent advances in the development of screening tools for mental health in young offenders. Current Opinion in Psychiatry, 2006, 19: 373-377.

Barrios Flores, L.F. Origen, evolución y crisis de la institución psiquiátrico penitenciaria. Revista de la Asociación Española de Neuropsiquiatría, 2007, 27. lib., 2. zenb.

Calvo Estupiñán, P.; Soler González, C.; Día Sahún, J.L.; Ventura Faci, T. Prevalencia de trastornos psiquiátricos en pacientes ingresados por el Servicio de Psiquiatría en el Módulo Penitenciario del H.U.M.S. Revista Española de Sanidad Penitenciaria, 2008, 10. lib., 69-72. or.

Carrasco Andrino, M.M. Salud mental y prisión de larga duración: una panorámica del mundo anglosajón. Revista de Derecho y Proceso Penal, 2009, 109-120. or.

Cervera Salvador, S. Suspensión de la ejecución de la pena por enajenación sobrevenida. Jornadas Nacionales de Salud Mental y Prisión. Revista Cauce, 2009.

CIE-10. Trastornos Mentales y del Comportamiento. Organización Mundial de la Salud. Editorial Meditor. Madril, 1992.

Comisión de Transversalidad de la Estrategia de Salud Mental del Ministerio de Sanidad Servicios Sociales e Igualdad / Subcomisión Penitenciaria / (Secretaria General de IIPP). Estrategias en Salud Mental del SNS. Documento de consenso de las comisiones de análisis de casos de personas con enfermedad mental sometidas a penas y medidas de seguridad. 2012ko abendua.

Consejo General de la Abogacía Española. Los enfermos mentales en el sistema penitenciario. 2013. www.abogacia.es.

Defensores del pueblo. Protección de las personas con enfermedad mental. XXVII Jornadas de Coordinación de Defensores del Pueblo. 2012ko ekaina.

Eusko Jaurlaritzaren Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza Saila. Zigor eta espetxe betearazpen politikaren ildo nagusiak. EAErako eredu baten bila. Eusko Jaurlaritzaren argitalpen zerbitzua. 2006.

Eusko Jaurlaritzaren Osasun eta Kontsumo Saila, Barne Ministerioaren Espetxe Erakundeen Idazkaritza Nagusia, Osakidetza. Osakidetzako Profesional Sanitarioentzako Espetxe-Osasunari buruzko Ikastaroa. 2012ko martxoa.

Dirección General de Instituciones Penitenciarias. Subdirección General de Sanidad Penitenciaria. Estudio sobre salud mental en el medio penitenciario. 2007ko ekaina.

Echeburúa, E.; Corral, P. de. Avances en el Tratamiento Cognitivo-Conductual de los Trastornos de la Personalidad. 1999, 25. lib., 102. zenb.

Esbec, E.; Echeburúa, E. La reformulación de los trastornos de la personalidad en el DSM V. Actas Españolas de Psiquiatría, 2011, 39. lib. (1): 1-11.

Etxebarria Zarrabeitia, X. Jornadas Psiquiatría y Derecho. Las Medidas de Seguridad en los Trastornos de la Personalidad. 2008.

Fábrega Ruiz, C.F. Situación de deficientes y enfermos mentales en prisión: realidad y alternativas a la luz de la discusión sobre los fines de la pena. Curso sobre la actual Doctrina de Imputabilidad Penal organizado por el Consejo General del Poder Judicial. 2006.

Fazel, S.; Doll, H.; Langström, N. Mental disorders among adolescents in juvenile detention and correctional facilities: a systematic review and metaregression analysis of 25 surveys. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 2008, 47(9): 1.010-1.019.

Folino, J.O.; Mayer, E. Juvenile offenders assessment. Current Opinion in Psychiatry. 2011, 24: 436-441.

Fundación Enlace. Prisión y salud mental: una intervención urgente. http://fontcalent.wordpress.com/2009/03/18/prision-y-salud-mental-una-intervencion-urgente/.

Gobierno. Proyecto de Ley Orgánica por la que se modifica la Ley Orgánica 10/1995, de 23 de noviembre, del Código Penal. 2012ko irailaren 7ko Boletín Oficial de las Cortes Generales, 17-1. zenb.

Gómez-Escolar, P. Algunos problemas que plantea la ejecución de la medida de internamiento psiquiátrico y la de tratamiento externo. Jornadas Nacionales de Salud Mental y Prisión. Revista Cauce, 2009.

Johnson, J.G.; Cohen, P.; Kasen, S.; Skodol, A.E.; Oldham, J.M. Cumulative prevalence of personality disorders between adolescence and adulthood. Acta Psych Scandinavica, 2008, 118: 410-413.

Ministerio del Interior. Secretaría General de Instituciones Penitenciarias. Hospitales psiquiátricos dependientes de la Administración Penitenciaria: propuesta de acción. 2011. www.mir.es.

Ministerio de Sanidad y Política Social; Ministerio de Ciencia e Innovación; Plan de Calidad del Sistema Nacional de Salud; Instituto Aragonés de Ciencias de la Salud. Guía de Práctica Clínica de Intervenciones Psicosociales en el Trastorno Mental Grave. Guías de Práctica Clínica en el SNS, 2009.

Napal, J. Funcionarios de Martutene denuncian las “pésimas condiciones” que afectan a los presos. Noticias de Gipuzkoa. 2008ko iraila. http://goo.gl/3G9aC4.

Eusko Jaurlaritzaren Lehendakaritza. 140/2011 dekretua, ekainaren 28koa, Transferentzien Bitariko Batzordearen 2011ko ekainaren 22ko akordioa onartzen duena. Akordio horren arabera espetxe-osasunaren esparruko Estatuko Administrazioaren eginkizunak eta zerbitzuak Euskal Autonomia Erkidegoari eskualdatzen zaizkio. EHAA, 2011ko ekainaren 30ekoa.

Ramos Montes, J. La atención a la salud mental en los diferentes ámbitos de la ejecución penal: ¿qué modelo necesitamos? Revista Española de Sanidad Penitenciaria, 2012, 14. lib., 2. zenb.

Robins, L.N.; Ratcliff, K.S. Risk factors in the continuation of childhood antisocial behavior into adulthood. Int J MentHealth, 1979, 7: 96-111.

Rodriguez, M.V. The ethics of a genetic screening study for antisocial personality disorder with mesoamericans. Journal of Nervous and Mental Health, 2012, 200: 260-264.

Rojo Beltrán, E. Breves notas sobre las medidas de seguridad. Especial referencia al internamiento psiquiátrico. Jornadas Nacionales de Salud Mental y Prisión. Revista Cauce, 2009.

Secretaría General de Coordinación Territorial y Medio Ambiente. Protocolo de aplicación del Programa Marco de Atención Integral a Enfermos Mentales en Centros Penitenciarios (PAIEM). 2009ko iraila.

Secretaría General de Instituciones Penitenciarias. El sistema penitenciario español. http://goo.gl/nR7tgG.

Torgersen, S.; Kringlen, E.; Cramer, V. The prevalence of personality disorders in a community simple. Archives of General Psychiatry, 2001, 58: 590-596.

Van ‘t Hoff, G.; Looff, J. de; Latooij, H. Asistencia de los reclusos con problemas de salud mental en Holanda. Revista Española de Sanidad Penitenciaria, 2009, 11: 35-41.

Vaño Hurtado, N. Problemática de los enfermos mentales en el cumplimiento de las penas de prisión. Jornadas Nacionales de Salud Mental y Prisión. Revista Cauce, 2009.

Vicens Pons, E. La atención psiquiátrica en las medidas de seguridad: recursos y gestión clínica. 2003ko urria. Aproximación a la metodología para el estudio de los trastornos mentales en la población penitenciaria. El Estudio Preca. Revista Española de Sanidad Penitenciaria, 2009, 11. lib., 1. zenb.

Vizueta Fernández, J. El trastorno mental grave apreciado después de dictarse sentencia firme. Revista Electrónica de Ciencia Penal y Criminología, 2007, 09-04 zenb., 04:1-04:15. or.

Wilens, T.E.; Dodson, W. A clinical perspective of attention-deficit/hyperactivity disorder into adulthood. J Clin Psychiatry, 2004, 65: 1.301-1.313.

Zulaika, D.; Etxeandia, P.; Bengoa, A.; Caminos, J.; Arroyo Cobo, J.M. Un nuevo modelo asistencial penitenciario: la experiencia del País Vasco. Revista Española de Sanidad Penitenciaria, 2012, 14. lib., 91-98. or.

Txosten bereziak

• Kalabozoak. Ertzaintzaren eta udalen atxiloketa egoitzak. 1991.

• Psikiatrikoak. Ospitale psikiatrikoetako buru-gaisoen egoera. 1992.

• Adinekoen egoitzak Euskal Autonomi Elkartean
  (1992-1993). 1994.

• Euskal Herriko Ararteko Erakundearen lehen bost urteak (1989-1994). 1994.

• Euskal Autonomia Erkidegoan egoitzez kanpo adinekoentzat dagoen laguntzari buruzko txosten berezia (1994-1995). 1996.

• Euskal Autonomia Erkidegoko kartzeletako egoera. 1996.

• Babesik gabeko haur eta nerabeentzako laguntza zerbitzuak. 1997.

• Adin txikiko lege-hausleak. 1998.

• Uraren kalitatearen babesa Zadorra sistemako urtegietan. 1999.

• Oinarrizko gizarte-zerbitzuen egoera EAEn. 1999.

• Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo. 2000.

• EAEko hezkuntza-premia bereziei emandako erantzuna. 2001.

• Sasoikako langileen egoera Arabako mahats eta patata bilketan. 2002.

• Pertsona ezgaituen lanerako aukerak EAEn. 2003.

• Euskal Autonomia Erkidegoan erabilera publikoa duten eraikinen irisgarritasuna. 2003.

• Emakumeen kontrako indarkeriari erakundeek emandako erantzuna EAEn. 2003.

• Pertsona nagusiei emandako arreta EAEn: etxeko laguntza, eguneko zentroak eta egoi­tza-zentroak.
  2005.

• Bakarrik dauden adin txikiko atzerritarren egoera EAEn. 2005.

• Etxerik gabe eta bazterkeria larrian dauden pertsonen premiei emandako erantzuna. 2006.

• Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan. 2006.

• Gazteentzako etxebizitza politika publikoak EAEn. 2007.

• Arreta soziosanitarioa: esparru kontzeptuala eta nazioarteko eta autonomietako aurrerapausoak. Hurbilketa. 2008.

• Gizarte ekintza sektoreko lan baldintzak. 2008.

• Euskadin terrorismoaren biktimei erakundeek emandako arreta. 2009.

• Adingabekoei balioak transmititzea. 2009.

• Transgeneroen eta transexualen egoera Euskadin. 2009.

• EAEko erakundeen jarduna nerabeen droga kontsumoaren arloan. 2010.

• Euskal Autonomia Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuen egoera. 2010.

• EAEko garraio sistema publikoak duen irisgarritasunari buruzko diagnostikoa. 2011.

• Arrisku egoera berezietan dauden adingabeak. 2011.

• EAEn norberaren autonomia sustatzeko eta mendetasunari arreta emateko legearen aplikazioa. 2011.

• E-inklusioa eta Euskadin herritarrek ikten bitartez gizartean eta eremu publikoan parte hartzea. 2013.

• Askatasunik gabe dauden pertsonen buruko osasunari EAEn emandako arreta soziosanitarioa. 2014.

Urteko ­txostenak

• Volúmenes: 1989, 1990, 1991, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013.

Arartekoaren gomendioak

• Gomendioak 2002, 2003, 2004.
  
  

Bestelako argitalpenak

• Idatz arauak / Normas de redacción. 1992.

• Ombudsmanaren Hirugarren Hitzaldi Europarra. Herrialdeko Ombudsmanaren garrantzia. 1993.

• Esanak eta eginak / Dichos y hechos. Juan San Martín, Arartekoa. 1994.

• XV Jornadas de Coordinación de Defensores del Pueblo. 2000.

Faksimilak

• Jaquin-bide Iritarautia - 1820. Kadizko Konstituzioari buruz euskaraz idatzitako eskuizkribu argitaragabea, irakaskuntzarako moldatua. 1991.

• Gaioren Institutionum. 1992. (Gaztelaniazko lehen argitaralditik aterea, Madril, 1845).

• Aita Frantzisko Vitoriakoaren De indis insulanis. De iure belli. 1993. (Lyonen 1557an egindako lehen argitaralditik aterea).

• Valentín de Forondaren Cartas sobre la policía. 1998. (Iruñean 1820an egindako bigarren argitaralditik aterea).

• Miguel de Lardizábal y Uriberen Apología por los Agótes de Navarra y los Chuetas de Mallorca, con una breve digresión á los vaqueros de Asturias. 2000. (Madrilen 1786an egindako lehen argitaralditik aterea).

• Manuel de Lardizábal y Uriberen Discurso sobre las penas contrahido á las leyes criminales de España, para facilitar su reforma. 2001. (Madrilen 1782an egindako lehen argitaralditik aterea).

• Xabier Maria Muniberen Discursos inéditos. 2002.

• Rita de Barrenechea eta beste emakume batzuk. Catalin y otras voces de mujeres en el siglo XVIII. 2006.

«P. Francisco de Vitoria» Giza eskubideen saila
(bekadunen lanak)

• E. J. Ruiz. El derecho al ambiente como de­re­cho de participación. 1993.

• M. Á. Encinas. Viviendas de protección oficial y arrendamientos en el País Vasco (1982-1991). 1994.

• G. Varona. La inmigración irregular. Derechos y deberes humanos. 1994.

• A. Bergara. Hezkuntza- eta Hizkuntza-eskubideak indarreko lege-araubidean. 1996.

• Mª J. Fernández de Landa. El control interins­titu­cio­nal en la Unión Europea. 1996.

• I. P. Sánchez. Rechazo social hacia las personas
  sero­po­sitivas en la CAPV. 1998.

• J. Morquecho. Intervención comunitaria en Euskadi. Acercamiento a la acción social sobre la exclusión. 1999.

• G. Moreno. Trabajo y ciudadanía. Un debate abierto. 2003.

• A. Olarte. Alternativas a la cárcel en Euskadi: el trabajo en beneficio de la comunidad. 2006.

• B. Sicilia. Derechos fundamentales y Constitución Europea. 2006.

• J. Zarauz. Incidencia del padrón municipal en el ejercicio de los derechos de las personas extranjeras en situación irregular. 2007.

• I. Mujika. Visibilidad y participación social de las mujeres lesbianas en Euskadi. 2007.

«Francisco de Vitoria»
Giza eskubideen bilduma

Hausnar­tzeko eta parte har­tzeko foroak

• Eskolako bizikidetasuna eta gatazkak. 2007.

• Nerabe eta gazte lesbiana, gay, transexual eta bisexualak: trabak eta gaitzespenak beren garapen pertsonalean, harremanetan eta sozializazioan. 2008.

• Cannabisa. Erabilerak, segurtasun juridikoa eta politikak. 2011.

Jardunaldiak

• Eskubide sozialen egungo egoera. 2008.

• Politika publikoen erronkak demokrazia aurreratu batean. 2009.

• Eskubide sozialak krisi garaian (CD-ROM). 2012.

«Juan San Martín» Giza eskubideen bilduma
(bekadunen lanak)

• J. M. Septién. Mugarik gabeko eskola. Ikasle etorkinen irakaskuntza Araban. 2006.

• A. Bacigalupe, U. Martín. Osasun arloko gizarte desberdintasunak EAEko biztanleen artean. 2007.

• J. L. Fuentes, T. L. Vicente. Biztanleria magrebtarra Euskal Autonomia Erkidegoan. Egoera eta itxaropenak. 2007.

• F. J. Leturia, N. Etxaniz. Adinekoen eskubideak eta tratu desegokiaren prebentzioa. 2009.

• I. Orbegozo, A. I. Pérez, L. Pego. Gizabanakoari eskubideak etetea terrorismo kasuetan: arreta berezia atxiloaldi inkomunikatuari. 2009.

• A. Gozalo, E. Jiménez, L. Vozmediano. Adingabeak edo atzerritarrak? Esku hartzeko politiken azterketa, lagundu gabeko adingabe atzerritarren gainekoa. 2010.

• M. Arnoso, M. Mazkiaran, A. Arnoso, S. Luciani, A. Villalón, A. Otaegi. Etorkinek zerbitzu eta prestazioetara duten sarbidea, Euskal Autonomia Erkidegoan. 2011.

• Farapi: Ana Beatriz Rodríguez Ruano, Oihane García Santiago, Amaia Benito Pumarejo, Araitz Rodríguez Gutiérrez, Nerea Elías Muxika, Begoña Pecharromán Ferrer. Aplicación de los derechos de las personas usuarias y consumidoras en la Comunidad Autónoma del País Vasco (CD-ROM). 2012.

Material didak­tikoak

• G. Azkarate, L. Errasti, M. Mena. Giza Eskubideen hezkuntzari buruzko baliabideak (Bigarren Hezkuntza). 2000.

• Zenbait egile (IPE). Gure eskubideak (Lehen Hezkuntza). 2001.

• E. Acero, I. Mier. Giza eskubideak jokoan (Bigarren Hezkuntza). 2001.

• Mugarik Gabe. Sortuz / Generando CDa. 2004.

• Ikasleen lanak. Gure eskubideak / Nuestros derechos. 2004.

• ZiberBullying-a. Teknologia berrien bidezko jazarpena prebenitzeko material didaktikoa. 2008.

• Leihoak. Abentura ERREALA Mundu BIRTUALEAN. Gozatu Internetez… Sarean erori gabe. 2008.

«Giza eskubideei buruz­ko jardunaldiak» bilduma

• El derecho a la no discriminación por motivo de raza. 1997.

• Vigencia y futuro de la Declaración Universal de los Derechos Humanos en su 50 ani­versario. 1998.

• Los derechos no caducan con la edad: el año internacional de las personas mayores. 1999.

• Una cultura de paz: cimiento para los derechos humanos. 2000.

• Responsabilidad penal de los menores: una respuesta desde los derechos humanos. 2001.

• Derechos humanos y nuevas tecnologías. 2002.

• La prevención y erradicación de la tortura y malos tratos en los sistemas democráticos. 2003.

• El trabajo en el siglo XXI: perspectivas de futuro. 2004.

• Familia berriak eta berdintasun printzipioa: eztabaida irekia. 2005.

• Arartekoa: XXI. menderako Ombudsmana. 2006.

• Herritarrek ingurumenean edo gizartean eragina duten azpiegiturei buruzko erabakietan parte har­tzea. Hausnartzeko eta herritarrek parte hartzeko IV. Foroa: Herritarren partaidetza: fikzioa ala errealitatea? 2007.

• Osasun mentala eta pertsonen eskubideak. 2008.

• Haurrak babesteko sistemak eta horien erronkak. 2009.

• Lana, familia eta norberaren bizitza bateragarri egiten laguntzeko politika publikoak berriz aztertzeko bidean. 2010.

• Gaixotasun arraroak: arreta publikoa behar duen errealitate baten argi-itzalak. 2011.

• Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen eskubideak eta enpresa pribatuek interes orokorreko zerbi­tzuak egitea (CD-ROM). 2012.

• Pertsonen eskubideak babestea finantza-erakundeekin dituzten harremanetan (CD-ROM). 2013.