Hitzaurrea
Urteak dira preso bizi diren pertsonen buruko osasuna Arartekoaren kezka nagusienetako bat dela, kolektibo honek, sarritan izaten dituenak buruko gaixotasuna eta askatasun-falta, gure lehentasunezko arreta eskatzen duelako, ahulezia-egoera berezian egonik.
Azterlan hau pertsona horien oinarrizko eskubideak babesteko ikuspegitik sustatu da, beren bizi-prozesuan zehar arreta sozio-sanitario hobea bilatzeko asmoz, zigor-sistema judizialarekin, eta, zehazki, espetxeko egonaldiarekin duen harremana kontuan hartuta.
Espetxeetako biztanleriari buruzko azterlan askok agerian uzten dituzte pertsona presoen buruko osasunaren narriadura garrantzitsua, buruko nahasdurak dituzten pertsonen egoera eta osasun-arretarako sistemaren gabeziak.
Beharrizan horiek egiaztatu diren arren, eskuragarri dauden bitartekoak urriak dira. Berez, egozgarritasun-maila dela-eta arreta espezializatua behar duten pertsonentzat bi espetxe psikiatriko soilik daude Estatu osoan: Sevillan eta Alacanten. Horrez gain, osasun-sareko ospitale-zentroetan plaza batzuk daude segurtasun-neurriak betetzeko. Hala ere, beste beharrizan asko estali gabe daude, batez ere pairamen ez hain larriak dituzten pertsonei arreta emateko bitarteko baliabideak, espetxe barruko arreta espezializatua eta arreta sozio-sanitarioko kanpo-zerbitzuak.
Errealitate honek azterketa sakon bat eskatzen du, baita erakunde ukituen aldetik konpromiso-maila altuagoa ere. Gure kasuan argi dago euskal administrazioak osasunaren eta gizarte-politiken arloan duen erantzukizuna, kontuan hartuta, gainera, espetxe-osasuneko eskumenak berariaz eskualdatu zaizkiolarik, tokiko administrazioen eremu desberdinetan dituzten eskumenez gain.
Azterlan hau metodologia kualitatiboan oinarrituta egin da, argi eta garbi bereizitako bi fasetan: lehena, 2010. urtearen amaieran hasia eta 2011. urtean zehar garatua; eta bigarrena, 2013ko irailetik abendura, ekainaren 28ko 140/2011 Dekretuaren bidez Eusko Jaurlaritzari eskualdatu zaizkiolako espetxe-osasunaren arloko eskumenak eta gertaera hori garrantzitsua delako txosten hau garatzeko orduan. Halaber, Espetxe Erakundeen Zuzendariordetza Nagusiaren eskutik Espetxeetan Buruko Gaixoei Arreta Integrala Emateko Esparru Programa (PAIEM) bultzatu zela egiaztatu zen.
Ondorioz, eskualdaketa hori ikusita, gaia erabakigarria denez eta garrantzi handia duenez, beharrezkoa iruditu zitzaigun azterketaren bigarren faseari ekitea, errealitate berria ezartzeko arrazoizko epea igarotzean, baloratu ahal izateko ea eskualdaketa horrek zein eragin duen EAEn askatasuna kendu dieten pertsonen buruko osasunaren arreta sozio-sanitarioan eta sortutako egoera berrian.
Txosten honetako helburuak honako hauek dira:
- Pertsona presoen egoera ezagutzea, beren buruko osasun-egoerari eta buruko gaixotasunak biztanleria horrengan duen prebalentziari dagokienez.
- EAEra espetxe-osasunaren gaineko eskumenak eskualdatzearen egoera ezagutzea, baita Espetxe Erakundeek garatutako PAIEM eta zigor- eta espetxe-arloko legedia ere, kolektibo honen inguruko esku-hartze desberdinak arautzen dituen esparru gisa.
- Buruko gaixotasunak dituzten pertsona presoekin egiten den esku-hartzea ezagutzea eta Osakidetzak, Espetxe Erakundeek edo erakunde pribatuek espetxe bakoitzean hedatzen dituzten baliabideak ezagutzea.
- Espetxetik irtetetan erkidegoko baliabide sozio-sanitarioekiko esku-hartzea eta koordinazioa ezagutzea.
- 5. Presoek beren buru-osasunari eragiten dion edozein zailtasuni dagokionez dituzten eskari eta beharrizanak ezagutzea.
- Adingabeen errehabilitazio-zentroetan dauden adingabeen beharrizan eta eskariak ezagutzea, beren buru-osasunari eragiten dioten alderdietan.
- Egindako azterketan oinarrituta, administrazio inplikatuei gomendioak egitea, batez ere Eusko Jaurlaritzako Osasun, Justizia eta Gizarte Politika sailei, beharrezko gailuak sor ditzaten, independenteak edo foru aldundiekiko eta tokiko administrazioekiko koordinatuak, gizarte-sarearen partaidetza kontuan hartuta.
Txosteneko helburuak lortzeko, azterketa bat egin dugu honako azterlan-prozesuari jarraiki:
- Eskuragarri dauden informazioa, dokumentazioa eta datuak batu eta informazio-iturri propioak eta bestelakoak zehaztu ditugu.
- Bilerak egin ditugu talde fokalekin eta elkarrizketa egituratuak izan ditugu espetxe-erakundeetako eta adingabeen zentroetako teknikari eta funtzionarioekin, espetxeetako osasun-langileekin, lehen mailako arreta-unitateetako buruekin eta psikiatra aholkulariekin, toxikomanien taldeekin, nahiz askatasuna kendu dieten pertsonekin, psikopatologien eragina duten pertsonen osasun-arretaren errealitateari eta espetxeetan eskuragarri dauden baliabideei buruzko informazio kualitatiboa jasotzeko.
- Informazio-eskaerak egin dizkiegu ukitutako administrazioei.
- Bilerak egin ditugu espetxeetako biztanleriarekin lan egiten duten elkarteekin, beren eskari, zailtasun eta proposamenak ezagutzeko.
- Bilera antolatu da arlo honetan lan egiten duten euskal herri-administrazioetako profesionalekin.
Txosten hau egiteko EAEn kokatzen diren hiru espetxeetako arduradunen lankidetza eskuzabala izan dugu, baita espetxeetako teknikari, funtzionario, talde mediko eta toxikomania-taldeena, psikiatra aholkulariena eta askatasuna kendu dieten pertsona batzuena, beren esperientzia pertsonala eta espetxeetako errealitatearen ezagutza zuzenak jakinarazi dizkigutelarik. Era berean, Ibaiondo eta txema Fínez adingabe-zentroetako (euskal administrazioaren menpekoak) arduradun eta hezitzaileek eta hirugarren sektoreko erakunde eta organismoek lan honetan parte hartu dute.
Eskerrak eman behar dizkiegu, halaber, Eusko Jaurlaritzako Osasun, Herri Administrazio eta Justizia sailei, ikerketa hau errazteagatik.
Eskerrik beroenak guztioi txosten hau egiten parte hartu eta laguntzeagatik. Haien laguntza gabe ezinezkoa litzateke txostena egitea.
