4. GIZARTE ESKUBIDEAK (GIZARTE ETA EKONOMI POLITIKAREN PRINTZIPIO GIDARIAK)
Espainiako Konstituzioaren 39.1. eta 4. a
rtikuluak
"1. A
ginte publikoek familiaren babes sozial, ekonomiko eta juridikoa bermatuko dute."
"4. Umeek nazioarteko euren eskubideak zaintzeko hitzarmenetan ezarritako babesa izango dute".
Familia gizabanako gehienen oinarrizko erreferentzia da eta a
dingabeen, a
dinekoen eta beharrizan bereziak, dependentzia edo gaixotasunen bat dituzten gizabanakoentzako berebiziko zeregina du. Familia tradizionalaren bilakaerak a
rreta berezia eskatzen du, eredu hauen guztien berdintasuna sustatzeko ere: familia guraso bakarrak, sexu bereko gurasoak dituzten familiak, bananduak edo berriz elkartuak.
Bestalde, beharrezkoa da familia ugarienganako a
rreta bultzatzea, botere publikoen laguntza handiagoa behar baitezakete euren beharrizanak as
etzeko. Ez da a
haztu behar familia ugari bakoitzaren a
tzean, banaka eskubideen subjektu diren eta babes eta estaldura behar duten a
dingabe gehiago daudela. A
dministrazio publikoek laguntzak taxutu ditzakete familientzat; esate baterako, familia ugariei onura fiskalak a
plikatzea tokiko zergetan hobariak ematearen bitartez.
Bestalde, guraso bakarreko familien babes berezia beharrezkotzat jotzen dugu eta, gure ustez, familia hauek, bi seme-alaba dituztenean, familia ugarien mailarekin parekatu beharko genituzke, Estatuko legeetan jadanik gertatzen den bezala.
Guraso bakarreko familien elkarte batek helarazi zigun kezkaturik zeudela eskola-esparruan "ikusezinak" zirelako, eta jotzen zuten komenigarria izango litzatekeela eskoletan erabiltzen diren material didaktikoetan errealitate hori islatzea.
Interesarekin itxaroten dugu berriki onetsitako Familiei Laguntzeko Erakunde a
rteko III. Planaren garapena. Plan horrek, testuinguruak baldintzaturik dagoenak, lehentasunak ezartzea eskatzen du, sekula baino gehiago. A
dos gaude zeharkakotasunaren ideiarekin, zeina plan honetako kontzeptu gidaria baita, bai eta familiei laguntzeko zerbitzuen eskaintza berri baten a
ldeko a
pustuarekin ere.
Lana eta familia bateragarri egitea familien kezka nagusietako bat da. Berriz esan beharra daukagu: beharrezkoa da lana eta familia bizitzan uztartzeko neurrientzako laguntzak a
bian jartzea, egungo a
raudiarekin une honetan estaldurarik gabe jarraitzen duten langile a
utonomoentzat.
Beharrezkoa da herri a
dministrazioetako pertsonalaren lan baldintzen neurri a
rau-emaileek lanaldia malgutzeko edo berrantolatzeko neurriak barne hartzea, lanaren eta familiaren uztarketa laguntzeko sortu baitira, egungo a
raudiak eragiten dituen interpretazio zalantzak a
rgitzeko as
moz.
Arartekoaren lehentasunetako bat da, Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren bitartez, a
dingabeen eskubideak –bereziki, a
hulenen eskubideak– babestea.
Familiaren babesik gabeko haur eta nerabeei dagokienez, beharrezkoa da, udal zerbitzuen partetik batik bat, familiei laguntzeko eta esku hartzeko a
pustu sendoagoa egitea.
Bestalde, indartu beharra dago foru a
ldundietako gizarte-zerbitzuek familiekin –bai itxuraz berregitura daitezkeen familiekin eta bai harrera- edo a
dopzio-familiekin– egiten duten lana.
Kezkagarria da, bestalde, gizarte zerbitzuetan a
rtatutako neska-mutilen emantzipazio-unea, zeren eta familiaren laguntzarik ez dutenez, A
dministrazioari egokituko baitzaio bitarteko a
ldi hori egoki egin dadila zaintzea.
Babesik gabeko a
dingabeen kasuan, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren egoera azpimarratu beharra dago. A
dingabe horien etorreran 2009an hasitako beheranzko joera berresten bada ere, oraindik ere nahikoa ez den babes sarea edukitzen jarraitzen dute. Berriz diogu larritasun kasuetarako harrera-protokolo bat eduki beharra dagoela. Beharrezkoa da, gainera, ez dadila berriz gerta a
dingabe horiei, foru-baliabideetatik kanpo a
teratzen direnean, zaintza-amaierari edo familia-harreraren a
maierari buruzko dokumentaziorik ez emateko jokabidea.
Bestalde, ikusi dugu hobera egin duela babeseko gizarte zerbitzuen funtzionamenduak, bai babesgabetasuneko egoerak detektatzeari dagokionez, bai familia-harrerako zerbitzuetan emandako a
rretari dagokionez.
Nerabeek beren gurasoen a
urka indarkeria erabiltzeko egoeren a
urrean, positiboki baloratzen dugu a
dministrazio a
rlo desberdinetatik taxutzen a
ri den erantzuna, eta berresten dugu a
halegin handiagoak egin behar direla prebentzioaren a
rloan eta hasierako faseetako a
rretaren a
rloan.
Bestalde, gogoeta egin beharra dago generoko indarkeriaren biktima diren emakumeen seme-alaben egoerari buruz. Momentuz ez dira indarkeria horren biktima gisa a
itortzen, berariaz erasorik jasan ez badute.
Hezkuntzapremia bereziak edo berariazkoak dituzten talde batzuk eskolatzeari buruz, izendatzaile komuna berriro ere familiekiko lankidetzaren hobekuntzan datza.
Beharrezkoa da ezgaitasunak dituzten ikasleen heziketa beharrizanei erantzun egoki bat ematea; populazio etorkinetik datozen ikasleak, herri ijitoaren ume eta nerabeak eta gizarteak gutxietsitako populaziotik datozenak.
Beste a
lde batetik, beti eragin izan dute kezka berdinen a
rteko eskola jazarpenaren kasuek. Tratamendu iraunkorra behar duen fenomenoa da, hain larria izanik, eta familiek, bizikidetza planek eta hezkuntza zentroek a
rtikulatutako gainerako tresnek zeregin garrantzitsua dute kasu honetan. Kasu batzuetan teknologia berriak jazarpenerako bide gisa erabiltzen dira; horri "ziberbullying" deritzo.
Orientazio sexual edo genero-identitate desberdineko nerabeek bazterketa egoerak eta gizarteratze zailtasunak pairatzen dituzte. Batzuetan, "jazarpen homofobiko eta transfobiko" deitutakoa oharkabean pasatzen da, berdinen a
rtean detektatutako tratu txarretako egoeren jatorri gisa.
Garrantzitsua da A
dministrazioak dibertsitate a
fektibo eta sexuala kudeatzeko lan planean bere buruari planteatu izana jazarpen homofobikoa detektatzeko tresnak biltzeko beharra.
Kezkagarria da hainbat erakunde sozialen txosten eta a
zterlanek a
zaldutako umeen pobrezia egoeraren hazkundea.
Denboran zehar egindako a
zterketek erakusten dutenez, haurrek helduek baino pobrezia-arrisku handiagoa dute, eta, a
reago, a
rrisku hori handiagoa da haurren talde jakin batzuetan. Pobrezia horrek berekin dakar infraetxeak sortzea, elikadura egokia bermatua ez izatea, hezkuntza eta a
isialdiko jarduerarik ezin egin izatea, ikasketak garaia baino lehenago utzi behar izatea.
4.2. Osasunerako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 43. a
rtikulua
"1. Osasuna babestua izateko eskubidea onartzen da.
2. A
ginte publikoen eskuetan dago osasun publikoa a
ntolatu eta babestea, neurri prebentibo eta prestazio eta zerbitzu beharrezkoen bitartez. Legeak ezarriko ditu guztion eskubide eta betebeharrak, honi dagokionez.
3. A
ginte publikoek osasunhezkuntza, hezkuntza fisikoa eta kirola bultzatuko dituzte. A
isiaren erabilpen egokia ere erraztuko dute".
Herritar batzuk kexu dira osasun prestazioak ukatu zaizkielako prestazio horiek zerbitzu zorroan a
urreikusita ez egoteagatik, zeren eta osasun sistema publikoaren erantzukizuna soilik iristen baita legeetan, erregelamenduetan eta bestelako garapen-tresnetan berariaz a
urreikusitakora.
Gaixoen kezkagaiak ez dira soilik osasun as
istentziaren ingurukoak: itxaron zerrendak bezalako a
lderdi instrumentalak, zerbitzuen kartera edo prestazioak lortzeko prozedurak, bestea beste.
Berriro ere pazienteek beren historia klinikoa eskuratzeko a
razoak dituztela a
zaldu da kexetan.
Batzuetan zail gertatzen da oreka bat a
urkitzea osasun a
dministrazioak bere burua a
ntolatzeko a
halmenaren eta erabiltzaileen eskubideen a
rtean; esate baterako, familiako sendagilea edo sendagile espezialista a
ldatu nahi direnean. A
hal den neurrian, prozedura horiek malguagoak izan beharko lirateke eta, gainera, gaixoari a
hal den informazio guztia eman beharko litzaioke.
Bestalde, garrantzitsua da Osakidetzak, inguruabar jakin batzuetan, gaixoei jakinarazi a
hal izatea a
ukerarik badagoela euren egoerak bideratzeko beste mediku baten bigarren iritziari edo a
ldez a
urretiko baimenei lotutako prozeduren bitartez.
Itxaron zerrendekin lotuta jasotako kexek zerikusia izan dute tratamenduekin, bereziki hauekin: ebakuntza kirurgikoak, tratamenduak, bereziki ernalezintasunari lotutakoak, espezialistei egindako kontsultak eta probak egitea.
Ebakuntza kirurgikoetarako itxaronaldiari dagokionez, kexak planteatzen dira ez soilik itxaronaldiaren iraupenarengatik, baizik eta, baita ere, ebakuntza kirurgikoa egingo den datari buruzko informazioa ez emateagatik.
Halaber, zenbait kexa a
urkeztu dira ondare-erantzukizunari buruzko espedienteak izapidetzerakoan gertatutako geroratzeengatik.
Gaixotasun kronikoak dituzten gizabanakoei dagokienez, jarduketa batzuk egin ditugu honako kasu hauetan: linfedema primarioek eta sekundarioek ukitutako pertsonak; metabolismoaren jaiotzetiko gaixotasunak dituzten pertsonak; prebalentzia txikiko gaixotasunak –gaixotasun a
rraro gisa ezagutzen direnak– dituzten pertsonak; a
generiek ukitutako pertsonak; fibromialgia, neke kronikoa, sentiberatasun kimiko a
nitza eta elektro-hipersentiberatasuna daukaten pertsonak; eta gaixotasun neuromuskularrak dauzkaten pertsonak.
Aurrerapen batzuk lortu dira kronikotasunaren garapenean. Halere, erakunde-laguntza handiagoa eman behar zaie gaixo horien elkarteei eta haien eskubideen a
lde lan egiten duten entitateei, eskaintzen dituzten zerbitzuak eta programak bermatu a
hal izateko.
Azkenik, buru-gaixotasuna duten pertsonei dagokienez, deseatzekoa litzateke Buru Osasunaren Estrategian gaixoaren as
katasuna murrizten duten neurriak lantzeko protokoloak direla-eta proposatutako ekintzak a
plikatzea.
Buru gaixotasun larriak dauzkaten pertsonen tratamendu a
nbulatorio ez-borondatezkoa ez da soilik a
rauen ikuspegitik landu behar; izan ere, oso garrantzitsuak dira lan terapeutikoa, zerbitzuak eskuragarri egotea eta erkidegoan as
ertibitatez lan egiten duten tratamendu-ekipoak eskuragarri egotea.
4.3. Ingurumen egokia izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 45. a
rtikulua
"1. Herritar guztiek dute pertsonaren garapenerako ingurumen egokia izateko eskubidea, baita hura zaintzeko betebeharra ere.
2. A
ginte publikoek baliabide naturalen zentzuzko erabilpena zainduko dute bizimodua babestu eta hobetzeko eta ingurumena konpontzeko, guztien elkartasun ezinbestekoan oinarriturik.
3. A
urreko a
talean ezarritakoa urratzen dutenentzako, zigor penalak ezarriko dira legeak esaten duenaren a
rabera, edo behar denean zigor a
dministratiboak ere bai, eta eragindako kaltea ordaindu beharko dute".
Ingurumenaren a
rloan jasotako kexa gehienak udal baimenen a
raubidearen pean dauden jarduera sailkatuen zarata, usain eta keen ondorioz herritarrek jasaten dituzten eragozpenen ingurukoak dira.
Kutsadura a
kustikoari dagokionez, kexa ohikoenak ostalaritzako establezimenduek –taberna, pub, jatetxe, txoko edo sozietate gastronomikoak– sorrarazten dituzten zaratek eragindako a
razoen salaketak dira, establezimendu horiek ez dituztelako isolamendu a
kustikorako neurriak egokitasunez betetzen, edo musika ekipoen gehiegikeriazko erabilerarengatik.
Zenbait kexa jaso ditugu gazteen taldeek elkartzeko saltokiak edo lonja komertzialak gero eta gehiago erabiltzearen ondorioz sortzen diren zaratengatik.
Kasu as
kotan ikus daiteke, horrelako jarduerek eragindako eragozpenak a
rintzeko neurriak hartzerakoan, udalen partetik utzikeria edo gehiegizko pasibotasuna dagoela, eta hori kasuan kasuko jarduera- eta irekiera-lizentziak baimentzen dituen a
dministrazioa izanda ere.
Hala eta guztiz ere, ezin dugu a
ipatu gabe utzi euskal udal as
kok emandako erantzun positiboa, neurriak hartu baitituzte tabernetatik edo diskoteketatik edo beste jarduera batzuetatik –arrandegiak, harakindegiak, sozietate gastronomikoak edo izozketa-tailer bat– heldutako zaraten inguruan izapidetutako kexen harira.
Bestalde, behar den irekitzeko edo jarduerarako lizentziarik gabe lanean a
ri diren jarduerak topatu ditugu, hain zuzen ere klandestinotzat jo beharko liratekeenak. Halakoetan, udal a
gintariek jarduera itxi lezakete, inguruabarrak direla-eta hori gomendagarria denean, interesdunari entzunaldia eman ondoren.
Aipagarriak dira ere A
dministrazioaren obra edo a
zpiegiturek eragindako zaratengatik erreklamatzeko egindako kexak.
Bidegi foru sozietateak konpromisoa hartu du, erakunde honek izapidetutako kasu bat dela-eta, bide a
zpiegitura batetik heldutako zarata a
rintzeko neurriak hartzeko.
Fenomeno berezia da partikularrek eragindako a
razo eta eragozpenen hazkundea. Udalek, ordenantzen bidez, muga onargarriak gainditzen dituzten a
uzokideek eragindako zaratak zehapen gisa tipifikatu ditzakete.
Beste fenomeno berri bat izan da jarduera batzuen ingurumen-kontrolaren izapidetzean zehar gure esku-hartzeak eragin dituen gatazka sozialei dagokiena; horixe gertatu da, izan ere, erlijio musulmaneko kolektibo batzuek Bilbon eta Gasteizen kultu-egoitza berriak eskatu dituztenean.
Zoruaren kutsadurari eta kutsadura hidrikoari dagokienez, uren eta itsas bazterren kalitateari eragiten dioten isurketekin zerikusia duten kexak kontuan hartu behar dira, bai esparru publiko hidraulikoan, bai itsas-lehortarrean, eta zoruaren kutsadura biologiko eta kimikoetan oinarritutako ingurumenaren a
urkako eraginak salatzen dituztenak ere.
Kutsadura elektromagnetikoak herritarrak kezkatzen ditu, energia elektrikoa zabaltzeko sareen, wifi bidez Internetera konektatzeko sistemen, telefonia mugikorraren eta telebistaren instalazio eta a
ntenek eragiten dituzten uhinen emisioa dela eta.
Nahiz eta ezin den eremu elektromagnetikoek eragindako a
rriskua zehaztu ikuspegi guztiz zientifiko batetik, ezta osasunarekiko eragina ere, a
rauek eta ordenantzek babeserako neurri gehigarriak exijitzen a
ri dira. Gainera, A
dministrazioak esku hartu beharko du instalazioen legezkotasuna kontrolatzeko, a
rau-emaileak diren indarrean dauden a
raudia eta udal ordenantzak kontuan hartuta.
Guraso-talde batek planteatu du ez daudela a
dos nahitaezkoa izatearekin, Eskola 2.0 programaren barruan, wifi sare baten bidezko haririk gabeko konexioa edukitzea.
Gomendio orokor bat egin da, non a
dierazten baita beharrezkoa dela a
dministrazio publikoek parte hartzeko mekanismoak susta ditzatela, ingurumenean eraginak dakartzaten jardueren funtzionamendutik eratorritako gatazkak kudeatzeko. Dauden parte-hartze prozesuetan, kalitate-estandar oinarrizko batzuk ezarri behar dira, ingurumen gaietan parte hartzeari dagokionez. Gainera, funtsezkoa da prozeduran interesdunak diren a
lde guztiek emaitzari buruzko komunikazioa jasotzea. Informazio horren barruan, honakoak sartu behar dira: erabakiari buruzko informazioa, egindako a
legazioei buruzko informazioa eta parte-hartze prozesuaren gaineko inferentziari buruzko informazioa.
Azkenik, oraindik a
lternatiba guztiak irekita daudelarik ingurumen-gaietan parte hartzea funtsezko elementua da erabaki on bat hartuko dela bermatzeko.
4.4. Etxebizitza duina izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 47. a
rtikulua
"Espainiar guztiek dute etxebizitza duin eta egokia izateko eskubidea.
Aginte publikoek beharrezko baldintzak sustatu eta behar diren a
rauak ezarriko dituzte eskubide hori gauzatzeko, lurraren erabilpena interes orokorrarekin bat a
rautuz, espekulazioa galarazteko.
Gizarteak erakunde publikoen hirigintzajarduerak sortutako gainbalioetan parte hartuko du".
Jakina denez, a
zken urteotan, euskal herritarren kopuru esanguratsu baten a
razo nagusietako bat etxebizitza duina eskuratu a
hal izateko zailtasun objektiboa izatea da. Botere publikoak etxebizitza babestuen sorrera bultzatzen a
ritu dira, merkatu librean etxebizitza erostea ezinezko dutenei etxebizitza eskuratzea posible egiteko beste neurri batzuekin batera. Neurriak bereziki zuzendu zaizkie etxebizitza-premia larria duten sektore horiei.
Etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidea nabarmenki mugaturik geratu da a
zkenaldian, krisi ekonomikoko egoera dela eta. Horrek, pertsona eta talde a
hulenen diru-sarrerak murriztea dakarrenez, a
reagotu egin ditu herritar as
kok dituzten zailtasunak a
lokairuko gastuen edo etxebizitzen gaineko hipoteka kuoten ordainketari a
urre egin a
hal izateko.
Gainera, indarreko a
raudiak eta euskal herri-administrazioek onartu dituzten planak eta neurriak nahikoak ez direla ikusi da, horien bitartez dagoen babes publikoko etxebizitza eskaerari erantzun nahi bazaio eta egungo testuinguru ekonomikoan bizitasun handiagoz a
zaltzen a
ri den etxebizitza beharreko egoera bereziei a
urre egin nahi bazaie.
Egungo krisia a
ukera bat bezala hartu behar da etxebizitza duin eta egokia izateko eskubidea benetan bermatuko duen etxebizitzari buruzko legea onartzeaz hausnartzeko, eta euskal herri-administrazioek etxebizitza programak eta politikak berritzeko modua a
zter dezaten, herritar guztiei eskubide hori ziurtatzeko.
Testuinguru horretan, beharrezkotzat jotzen da a
pustu irmoa egitea a
lokairu a
raubideko etxebizitza babestua sustatzearen a
lde; horrekin batera, baliabide publikoak nabarmen handitu behar dira, a
lokairuko etxebizitzen parke publikoak sortu a
hal izateko, krisi uneotan halako etxebizitzen eskaria handitu baita. Era berean, lehendik dauden a
lokairu-merkaturako bitartekaritza programak indartu behar dira, batez ere etxebizitza hutsa mugiaraztea bilatzen dutenak.
Krisiaren ondorio dramatikoenetako bat da egunetik egunera gora egiten duela etxebizitzarako gastuei a
urre egin ezinik dauden herritarren eta familien kopuruak. Horren erakusgarri nagusia da utzarazpen judizialek gora egin izana. Presakoa da botere publikoek neurriak hartzea une hauetan hipoteken ordainketa bere gain ezin hartu dezaketen pertsonek beren etxebizitzak galdu ez ditzaten. Horri dagokionez, finantza entitateen eta beren etxebizitzak galtzeko a
rriskua pairatzen duten pertsonen a
rteko bitartekaritza-tresnak eta –bideak sustatu beharko lirateke.
Oso positiboki baloratzen ditugu Eusko Legebiltzarreko 2011ko a
pirilaren 13ko eztabaidan onetsitako 61 ebazpenak, eta bereziki honakoetara zuzendutakoak: a
lokairuko etxebizitzen kopurua handitzea; a
lokairuko etxebizitzen sustapen publikoak kokatzeko mapa bat diseinatzea, udalen a
raberakoa; %50era a
rte handitzea sustatzen diren a
lokairuko etxebizitzen kopurua; errentamendurako etxebizitza hutsen kopurua handitzea; eta bitartekaritza programa berri bat sortzea etxebizitzen jabeen eta maizterren a
rtean, etxebizitzak a
lokatzeko merkatuan modu oneko eskaintzak egin daitezela sustatzeko.
Bestalde, gabeziak edo hutsak konpontzea etxebizitza duin eta egokiaz gozatzeko eskubideari estuki lotuta dagoen betebehar bezala hartu behar da, eta a
dministrazioek a
rreta bereziarekin eskatu behar diete hori enpresa eraikitzaileei.
4.5. Ezgaitasun fisikoa, sentimenezkoa edo psikikoa dutenen eskubideak
Espainiako Konstituzioaren 49. a
rtikulua
"Aginte publikoek minusbaliatu fisiko, sentimenezko eta psikikoentzako prebentzio, tratamendu, birgaitze eta gizarteratze politika egingo dute. Behar duten zainketa espezializatua eskainiko die, eta laguntza berezia emango die, izenburu honetan hiritar guztientzat ezarri diren eskubideak erabili a
hal izan ditzaten".
Ezgaitasunen bat duten pertsonek eguneroko bizitzan zailtasun handiak izaten jarraitzen dute hori berdintasunezko baldintzetan garatu a
hal izateko, a
razoak baitituzte hirian ibiltzeko, erabilera publikoko eraikinetara sartzeko, garraioa erabiltzeko edo lanpostua eskuratzeko.
Botere publikoek beren kasa bizi a
hal izatea bermatu behar die ezgaitasunen bat duten pertsonei, oinarrizko premiak betetzeko nahikoak diren laguntzekin.
Nabarmentzekoa da berriki onetsi dela abuztuaren 1eko 26/2011 Legea, A
rauak Ezgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Itunaren a
rabera egokitzekoa. Lege horrek, izan ere, eredu-aldaketa bat dakar, legea onetsi den unetik a
urrera ezgaitasuna duten pertsonak eskubideen titularrak direlako eta ez soilik laguntza-politiken xedea.
Ingurune fisikoaren edo hirigunearen eta eraikinen irisgarritasuna dela eta, oraindik ere ezgaitasunen bat duten pertsonek kexak jartzen dituzte erakunde honetan.
Hornikuntza publikoak eta ekipamendu kolektiboak erabili a
hal izateko eskubideak berarekin dakar egon daitezkeen a
rkitektura-oztopoak deuseztatzea. A
dibidez, esanguratsua da horrelako oztopoak egotea buru-osasuneko zentro baten sarbidean.
Asko a
urreratu bada ere, garraio publikoaren irisgarritasun unibertsala da ezgaitasunen bat duten pertsonen a
ldarrikapen nagusietako bat, eta erronka handi bat, Euskal A
utonomia Erkidegoan garraio publikoko zerbitzuak kudeatzen dituzten enpresetako eragileek a
urre egin beharrekoa. Hori guztia egiaztatu a
hal izan dugu erakunde honek EAEko garraio publikoaren sistemaren irisgarritasunari buruz egin duen txosten-diagnostikoan.
Txosten horretan egiaztatzen da irisgarritasunaren a
rloko kalifikazio ona merezi dutela Bilboko metroaren sistemak edo tranbien sistemek, eta, a
ldiz, trenbide-garraioak ia irisgarritasunik batere ez duela. Errepide bidezko sistemak ere ez dira sobera egokiak, irisgarritasun graduari dagokionez, kontuan hartzen bada a
utobus terminal nagusien egoera, bai eta EAEko lurralde osoko geralekuen egoera ere.
Baldintza berberetan emango den hezkuntza eta prestakuntza da sistemaren beste oinarrizko zutabeetako bat ezgaitasunen bat duten pertsonak erabat eta a
ktiboki gizartera daitezen. Nolanahi ere, hezkuntza-errealitateak as
ko falta du helburu hori lortzeko; hala egiaztatu dugu, esate baterako, zeinu-hizkuntzaren interpreteak behar dituzten entzumen urriko pertsonek egindako kexak bideratzean.
Berriz nabarmendu behar da a
halegin handiagoak egin behar direla hezkuntza premia bereziak dituzten a
dingabeentzako hezkuntza-erantzunean.
Zergei buruzko a
raudiak zerga-onurak ezartzen ditu (salbuespenak, hobariak, murrizketak...). Horien bidez, batetik konpentsatu egin nahi dira ezgaituren bat duten familiak, gastu handiagoa egin behar izaten baitute, eta, bestetik, familia horiei eragiten dien a
halmen ekonomiko txikiagoari erantzun as
mo zaio. A
labaina, gaur-gaurkoz dauden onuren a
plikazioa kasu as
kotan interpretazio formalisten baitan dago. Horri dagokionez, uste dugu une oro interpretazio finalistak a
ldeztu behar direla, ezgaitasuna duten pertsonei onura horietaz baliatzeko modua emateko, baldin eta horretarako oinarrizko betekizunak betetzen badituzte.
Azkenik, a
dierazi nahi dugu komunikazioaren irisgarritasuna bermatuko duten neurri teknikoak hartu behar direla. Horregatik, gure ustez erabakigarria da botere publikoen jarduerak komunikazioan irisgarritasun-baldintzak ezartzera bideratzea, horrela ziurtatuko baita ikusmen eta entzumen urriko pertsonek diskriminatuak ez izateko eta a
ukera berberak izateko duten eskubidea benetakoa eta eraginkorra dela. Horrela, garraio publikora iristeko erraztasunari buruz, egiaztatu da ez dagoela inolako bitartekorik komunikazio zailtasunak dituzten pertsonen irisgarritasuna bermatzeko. Era berean, egiaztatu dugu eraikin publikoetako a
rreta-guneak kokatzen diren lekuetan informazioa eta komunikazioa erraztuko duten baliabide teknikoen hutsa, hezkuntza, osasun eta baliabide sozialen irisgarritasunari dagokionez.
Azkenik, a
dierazi behar da egungo gizarte sareak ia eskuraezinak direla zentzumen ezgaitasunen bat duten pertsonentzat.
Horrez gain, herri-administrazioetako web orrialde as
ko eskuraezinak dira zentzumen ezgaitasunen bat duten pertsonentzat.
4.6. Adinekoen eskubideak
Espainiako Konstituzioaren 50. a
rtikulua
"Aginte publikoek, pentsio egoki eta a
ldizka eguneratuen bitartez, a
dineko pertsonen nahikotasun ekonomikoa bermatuko dute.
Eta familiaren betebeharrak a
lde batera utzita, euren ongizatea sustatuko dute gizarte zerbitzu sistema baten bitartez, osasun, etxebizitza, kultura eta a
isialdiko a
razo espezifikoak konpontzeko".
Adintsuen taldea gero eta ugariagoa da, euskal biztanleen ia %20 hartzen du, bizi-itxaropena a
reagotu egin delako. Horrez gain, oso talde heterogeneoa da; izan ere, batetik, a
utonomia pertsonala eta gizartean a
ktiboki esku hartzeko gai diren pertsonak barne hartzen ditu, eta, bestetik, a
utonomia pertsonala oso mugatuta duten menpeko pertsonak.
Herri-administrazioek bere egin behar dute zahartze a
ktibo eta osasuntsuaren ideia, eta a
dintsuen bizimodu a
ktiboa eta a
utonomoa sustatu behar dute, ez bakarrik pertsona horiek bizi-kalitate hobea izan dezaten, baizik eta baita ere gizarte-zerbitzuak iraunarazten laguntzeko. Ikusmolde horren oinarria da a
dineko pertsonen independentzia, partaidetza, duintasun, laguntza zein a
uto-errealizazio printzipioak onartzea. A
dministrazio publikoek zahartze a
ktiboa sustatzeko zehaztutako neurriak gauzatu egin behar dira.
Iaz nabarmendu genuenez, adineko pertsonek jasaten dituzten tratu txar egoerak, bereziki, psikologikoak, guztiz a
zaleratu gabeko egoerak dira, eta, hortaz, tratu txarrak prebenitu eta a
ntzemateko neurriak hartu behar dira.
Oso kezkagarriak dira Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak eginiko a
zterlanaren emaitzak. Izan ere, a
zterlan horren a
rabera, susmoa zegoen gure erkidegoan 60 urtetik gorako 13.249 pertsonak tratu txarrak –bereziki psikologikoak– pairatzen a
ri izateari buruz. Hori dela eta, oso positiboa da sail horretan egindako kanpaina, a
dineko pertsonen a
urkako tratu txarrei a
urrea hartzeko eta tratu txar horiek ikustarazteko.
Osasun eta gizarte a
rreta a
ldibereko, koordinatu eta iraunkorrerako beharrak, a
rretaren jarraitutasun printzipiorako doituta, garrantzi berezia hartzen du a
dinekoen kasuan, eta bereziki menpekotasuna duten a
dinekoenean.
Oraindik ere zenbait gabezia daude egoitzetako a
rretari dagokionez.
Berriro ere a
gerian jarri da hiru a
lde handiak daudela foru a
ldundiek a
dineko pertsonentzako egoitzen plazetarako ezartzen dituzten prezio publikoen zenbatekoen a
rtean. Gizarte zerbitzuei buruzko legea garatzeko a
raudian, prezio publiko horien a
rtean orain dauden a
ldeak gutxitzeko joera izan beharko lukete.
Adineko pertsonek erakutsi dute nahiago izaten dutela, a
hal dela, beren etxean gelditu, mendetasun-egoerari a
urre egin a
hal izateko. Hori lortzeko, indartu egin behar dira xede horretara bideraturiko neurriak; esate baterako, telelaguntza zerbitzua, etxez etxeko laguntza, etxebizitzen egokitzea, eguneko zentroak, egoitzetan eta eguneko zentroetan a
ldi baterako egonaldiak eta as
teburukoak eskaintzea, bono-taxi zerbitzua...
Familia-inguruneko zainketetarako prestazio ekonomikoa lehenesterakoan izan den goraldiak eta prestazioen guztizkoan egoitza-arretak izan duen beherakadak berresten dute nahiago izaten dela mendetasun egoeran dagoen a
dineko pertsonak beren etxean geratzea.
Gure burua zoriondu beharrean gaude, Eusko Jaurlaritzak telelaguntza zerbitzua bere gain hartu duelako, eta horrek orain a
rte a
ntzemandako hainbat a
razo a
maitzea ekarriko duelako; izan ere, zerbitzua jaso a
hal izateko eskakizunak malguagoak izango dira eta zerbitzua hobetzeko a
ukerak ere egongo dira.