12. Arartekoaren 12/2011 Gomendio orokorra, a
benduaren 28koa. Demokrazia eta herritarrek parte hartzea. Bereziki, ingurumen-prozesuetan parte hartzea.
I. Aurrekariak
Herritarrek gai publikoetan parte hartzea demokraziaren funtsa da. Demokrazia ordezkatzailea eredu hegemonikoa izan da estatu liberalik gehienetan, zuzeneko demokrazia dagoen salbuespen gutxi batzuekin. Denboraren poderioz, eredu horrek krisian sartzeari ekin dio. Hautatutako ordezkariei boterea emateak herritarrak eta erakunde publikoak elkarrengandik urruntzea ekarri du. Horrez gain, gizarte estatu bat ezartzean eratorri diren a
razo publikoak gehitzeak eta a
razo publikoak kudeatzen dituen herri-administrazioak eredu burokratiko eta hierarkizatua edukitzeak etengabean gardentasun demandak eta herritarren eta gizarte zibilaren partaidetza handiagorako demandak eragin ditu.
Azkenaldian, EBko politikak garatzeko gobernantza eta a
dministrazio egokirako eskubidea oinarri dituzten gobernu onaren printzipioak a
ri dira planteatzen Europako erakundeak. Proposamen horien bitartez lortu nahi da herritarrek konfiantza izan dezaten berriz ere erabaki-prozesuetan eta horiei legezkotasun handiagoa eman nahi zaie. Parte hartze politikoa hobetzeko formulak zuzeneko demokraziaren eta demokrazia ordezkatzailearen eremuan planteatu dira. Gainera, esan behar dugu a
razo publikoetan parte hartzeko hirugarren espazio bat dagoela. Gomendio hau espazio horri buruzkoa da: demokrazia parte hartzaileaz a
ri gara. Eremu honetan, herritarrek a
dministrazioaren jardunetik ondorioztatzen diren erabakietan parte hartzeko a
ukera planteatzen da. Erabaki horiek ez dakarte herriaren subiranotasunaren baliatzea. Erabakiak eta xedapenak dira baina gure bizitzaren oinarrizko a
lderdietan –adibidez, hirigintza, lurralde a
ntolamendua edo ingurumena– oinarrizko eragina dute.
Ingurumenean izan da, hain zuzen ere, kolektibo eta eragile sozialek parte hartze gehien eskatu duten a
rloetako bat. Eremu honetan, nazioarteko tresna juridikoek (Rioko Gailurra eta A
arhuseko Hitzarmena) ingurumenean eragina daukaten erabakiak hartzerakoan parte hartzearen a
ldagaia sartzeko balio izan dute. Ingurumenerako NBEren 21 A
gendaren babesean tokiko batzordeek sortutako gizarte ondarea dago.
Gomendio honen xedea gure ordenamendu juridikoan, bereziki, ingurumen a
rloko erabakietan, herritarren parte hartzearen gaineko hainbat hausnarketa egitea da. Horretarako, a
zken urteetan gai honen inguruan erakunde honen esperientzia kontuan hartuko dugu.
II. Parte hartzeko eskubidea gure a
ntolamendu juridikoan
Espainiako Konstituzioak parte hartzearen printzipioa sartzen du A
tariko Tituluan. 9.2 a
rtikuluak a
zaltzen du botere publikoei dagokiela bideak jartzea herritar guztiek bizitza politiko, ekonomiko, kultural eta sozialean parte hartu a
hal izateko. Konstituzioak a
dministrazio parte hartzearen eskubidearen edukia 105. artikuluan a
ipatzen du. Xedapen honek ezartzen duenaren a
rabera, herritarrek a
dministrazio xedapenak egiteko prozeduran (zuzenean edo elkarteen bidez) entzunak izateko eta interesdunek a
dministrazio egintzak egitean entzunak izateko duten eskubide honen edukia a
rautuko du legeak, bidezkoa denean, interesdunari entzunaldia emango zaiola bermatzen.
III. Parte hartzeko eskubidea A
rartekoaren lanean
Azken urteetan, erakunde honek zenbait a
ldiz a
ztertu ditu hirigintzari eta ingurumenenari lotutako gaietan parte hartzeak sortzen dituen a
razoak. Hasitako prozesuetan parte hartzeko eragozpenak, erantzun formalen gabezia edo motibazioaren a
katsak izan dira erakunde honek a
ztertu dituen kasuetako batzuk. Bestalde, zenbait elkarte kezkatuta a
gertu dira, beraien ekarpenei ematen zaien balio txikiagatik. Herri-administrazio batzuek, erabakiak hartzeko orduan, interes kolektiboak defendatzen dituzten elkarte edo taldeak interesduntzat jo beharrean, erabateko mesfidantza erakusten dute haien a
urrean. Erreklamazio hauek, batez ere, ingurumenari eta hirigintzari eragiten diete, eta, neurri txikiagoan, tokiko eremuko gaiei.
IV. Parte hartzea ingurumeneko prozesuen barruan
Gure ordenamendu juridikoak ingurumeneko parte-hartzea gaineratu du nazioarteko tresna juridiko ezberdinak oinarri izanik eta ingurumeneko demokrazia finkatuz joan dira funtsezko hiru pilareetan oinarrituta: informazioa, parte hartzea eta justiziarako sarbidea. 1992an Rioko A
dierazpena onartu zuen Nazio Batuen Ingurumenari eta Garapenari buruzko Biltzarrak eta A
arhuseko Hitzarmenak ingurumena babesteko munduko sistemaren oinarriak ezarri dituzte, garapen iraunkorreko eredu batean oinarritua.
V. Parte hartzearen printzipioak
Azaldutako a
raudiarekin bat etorriz, eta gai honetan interesgarria den ebazpen judizialen bat kontuan izanik, herritarren parte hartze zuzenerako kontuan izan behar diren zenbait printzipio a
zal ditzakegu: Honako printzipio hauek dira: unibertsaltasuna, proaktibotasuna, laguntza, neutraltasuna, erabakitasuna, parte-hartze erreala eta eraginkorra, gardentasuna, segurtasun juridikoa eta a
diskidetzea.
VI. Gomendioak
abiatuta,
arazo publikoetan herritarren parte hartzea
arautzen duen legea proposatu behar du.
Arau horrek esparru juridiko propioa finkatu behar du, baita pertsonek, norbanako gisa edo elkarteen bidez, parte hartzeko duten eskubidea
arautu ere, gomendio honetan
azaldutako printzipioak eta
Aarhuseko Hitzarmenean jasotakoak oinarri hartuta. Ingurumenari dagokionez, lehentasunezkoa da ingurumenari buruzko maiatzaren 27ko 3/1998 Lege Orokorra egokitzea.
Autonomia Erkidegoko udalek herritarren parte hartzea
arautzen duten
araudiak onartzea sustatu behar dute, batez ere ingurumeneko
araudia. Horretarako, hala Eusko Jaurlaritzak nola foru
aldundiek eta Eudel euskal udalerrien elkarteak beharrezko laguntza teknikoa emateko eta gisa horretako ordenantzak idazteko lana sustatuko dute.
administrazioek
ahalegina egin behar dute zerbitzu edo
arduradun bat ezartzeko prozesu erabakitzaileetako partaidetzan. Laguntza hori
aurretik bideratu daiteke herritarrei, prozedura horiek izapidetzeaz
arduratzen diren teknikariei eta erabakiak hartzen dituzten
agintariei ingurumen
arloko hezkuntza emanez.
alderdien
artean komunikatzeko bideak ezartzea. Halaber, parte hartzeko prozesuak baliotsuak dira ingurumenean eragin txikia duten baina gizartean ondorio handiak dituzten jarduerek sortzen dituzten beste gatazka batzuk behar bezala kudeatu
ahal izateko.
administrazioek bitarteko eta borondate politiko nahikoak eskaini behar dituztela kalitateko oinarrizko estandar batzuk betetzeko, ingurumeneko
auzietan parte hartzeko, planteamendu hauetan oinarrituta:
alderantziz ere.
agertzeko eskatzeko, ofizioz. Deia batez ere ingurumenaren defentsan interesa duten elkarteei zuzenduta dago, batez ere parte hartzearen xede den ingurumen prozesuaren inguruan sortu edo kokatu diren elkarteen kasuan. Gizartea
aurka egon daitekeela
aurreikusten den kasuetan,
administrazioak
aldez aurretik eztabaida erraztu behar du sustatzailearen eta interesdunen
artean.
administrazioak daukan informazio guztia jakitera eman behar du.
Administrazioak formula elektronikoak bilatu behar ditu egiten diren
agiri edo izapide berriak zabaltzeko (interesdunen
artean behintzat).
aurreikusten diren epeak nahikoak izan behar dira parte hartzeak bere helburua bete
ahal izateko. Legeriak kontuan izango ditu oporraldiak parte hartzeko epeak finkatzerakoan eta
abuztua hilabetea jendaurrean jartzeko izapiderako eta
alegazioak
aurkezteko xedatuta dauden epeetatik kanpo utziko du.
aurrera egin behar dira. Ingurumen eraginaren gaineko
azterketan baloratu behar diren
aukeren
artean, esku ez hartzeko
aukera kontuan izan behar da (0
alternatiba). Eztabaida prozesuak zenbait bitarteko eduki behar ditu, dokumentazio guztia eskuratu
ahal izateko, eta ohar eta proposamen guztiak idatziz edo elkarrizketa bideratzen duten parte hartzeko beste teknika batzuen bidez (herritar foroak, herri epaimahaiak) planteatu
ahal izateko.
alegazioei buruzko informazioa eta parte hartze prozesuan duen eraginari buruzko informazioa sartu behar da.