X. A
TALA. ONDORIOAK OINARRIZKO ESKUBIDEEN ETA AS
KATASUNEN EGOERA EUSKADIN, A
DMNISTRAZIOAREN JARDUERAREN A
RABERA
3/1985 Legeak, otsailaren 27koak, A
rartekoaren erakundea sortu eta a
rautzen duenak, 32.2 xedatzen du "Legebiltzarrari a
urkezteko txostenari, Euskal A
utonomia Erkidegoan, eskubideen babesen balorazio bat erantsi behar zaiola".
Lehenik esan behar da A
rartekoak bere jardueran hartutako ezagueraren bidez egiten duela balorazio hori, eta bere jarduteko eremuan barneratzen diren euskal erakunde publikoek (hots, A
utonomia Erkidegoko A
dministrazio Orokorrak, lurralde historikoetako a
dministrazioak eta toki a
dministrazioak) herritarren eskubideak zenbateraino betetzen dituzten islatzen saiatzen dela.
Horrek esan nahi du, ondorio hauetarako, ez direla kontuan hartuko 2011. urtean zehar A
rartekoak bere jardueran jakin barik urratu diren eskubideak, ezta A
rartekoaren lan esparrutik kanpo daudenak ere, Estatuaren A
dministrazioaren ekintzak direlako.
Atal honetan egiten den balorazioak, hortaz, Euskal A
utonomia Erkidegoko a
dministrazioen jarduerak eta jarduera horietan izan litekeen eskubide-urratzea izango ditu hizpide.
Atala Konstituzioaren testuaren lehenengo goiburuan bildutako eskubideen a
zterketan oinarrituz egituratzen da, Euskal Herriko A
utonomia Estatutuko 9. a
rtikuluan ezarritakoarekin lotuta, horien defentsa esleitzen baitzaio A
rarteko erakundea a
raupetzen duen Legearen 1.1. a
rtikuluan.
Atal honetan egindako balorazioaz gain, txosten honen II. kapituluko a
lorretako bakoitzean a
dministrazioaren jardueraren esparru desberdinak eta herritarren eskubideekin duten lotura xehatuta a
ztertzen dira.
Txosten honen III. kapituluan ere, lehentasunezko taldeei dagozkien a
lorretan, zenbait balorazio egiten dira talderik a
hulenen eskubideen egoeraz.
Gainera, 2011n egin diren gomendio orokorren kapituluan, kasu as
kotan herritarren eskubideekin zerikusia duten gaiak a
zaldu dira. Behin eta berriz, kexarik gehienak gizarte eskubide deritzanen ondorioz egin dira, baita Espainiako Konstituzioaren 103.2 a
rtikuluaren urratze posibleen ondorioz ere –artikulu horretan a
dministrazio publikoei eraginkortasunaren printzipioari a
dituz eta legearen eta zuzenbidearen erabat mende, interes orokorrei objektibotasunez zerbitzatuz jokatzea ezartzen zaie−.
2011n, eskubide sozialekin zerikusia duten kexen nagusitasun hori bereziki a
gerian jarri da krisi ekonomikoaren ondorioz, baita gastu publikoa murrizteko politiken ondorioz ere.
Egungo testuinguru ekonomikoan larriagotu egin da herritar as
koren egoera. Horrela, nabarmenki a
reagotu da eduki ekonomikoko gizarte-laguntzak eten edo iraungi zaizkien pertsonen kopurua, batik bat diru-sarrerak bermatzeko errenta eta etxebizitzako gastuetarako prestazio osagarria, horiek gizarte-kohesioaren funtsezko faktorea baitira.
Gizartean baztertuta zeuden pertsonez gain, a
reagotu egin da baztertuak izateko a
rriskuan daudenen kopurua, kasurik gehienetan lana galdu dutelako.
Egoera ekonomikoak eragin kaltegarria izan du, halaber, babes ofizialeko etxebizitza eskuratzeko as
moz herritarrek egin dituzten erreklamazioak gehitzean, eta zenbait kasutan familia-egoera lazgarriak a
zaldu dira. Horren haritik, a
zpimarratu beharra dago euskal familia as
kok, beraien diru-sarrerak zorrozki gutxitzearen ondorioz, gehienetan lana galdu dutelako, ezin izan dietela a
urre egin bizi diren etxebizitza erosteko sinatu zituzten hipoteka-maileguei. Euskal A
utonomia Erkidegoan, egun bakoitzeko, batez beste zazpi familia gertatzen dira kaltetuta etxea utzarazteko prozesuengatik; horrek erakusten digu zein larria den egoera. Horren ondorioz, nabarmen gehitu dira enbargo eta utzarazpen prozesu judizialei a
urre egin behar zieten pertsonen kexak, etxebizitzaren gaineko mailegu hipoteka-bermedunak ez ordaintzeagatik.
Krisi garai honetan, ez da a
haztu behar murrizketa publikoek eragin berezia dutela emakumeengan −horien kargura daude mendekotasuna duten pertsona gehienak−, eta eragin horrek kasu batzuetan gaizkiagotu egiten duela "pobreziaren feminizazioa" deritzan hori.
Bestalde, beste zenbaitetan ere a
dierazi dugu herritarrek a
dministrazio on bat izateko eskubidea dutela, eta, hori, gai publikoetan parte hartzeko oinarrizko eskubidearekin lotuta dagoela; hori guztia a
dministrazio publikoen jardunbidea a
rautzen duen legerian jasota dago. Herritarrek 2011n a
urkeztu zituzten kexetako as
kok oro har a
dministrazio ona izateko eskubidea izendatu duguna osatzen duten a
lderdien ingurukoak izan dira.
Badira oinarrizko eskubide eta as
katasun publiko deritzen eskubideetakoren bat ustez bete ez dela dioten kexak ere.
Ararteko erakundeak uste du Euskal A
utonomia Erkidegoan eskubideak babesteko egoera baloratzeko funtsezko erreferentea dela Konstituzioaren 10. a
rtikulua.Konstituzioaren 10. a
rtikulua I. tituluaren a
tartea da. Bertan jaso eta a
rautzen da gizon-emakumeen oinarrizko eskubide eta betebeharren sistema. A
rtikulu horrek hauxe dio lehenengo a
talean: "Ordena politikoaren eta gizarte bakearen oinarri dira gizabanakoaren duintasuna, hari datxezkion eskubide bortxaezinak, nortasunaren garapen as
kea, eta legeei eta gainerakoen eskubideei zor zaien begirunea". A
rartekoak egiten dituen ekintza guztiak pertsonen duintasunaren eta balio demokratikoen erabateko babesak bideratzen ditu.
2011. urtean oso berri ona izan dugu eskubide eta as
katasunen a
rloan. Beste zenbaitetan ere a
dierazi izan dugu A
rartekoaren jarduera-eremutik kanpo zeuden a
rren, salatu egin behar zirela ekintza terroristaren ondorioz gure erkidegoan gertatzen ziren giza eskubideen urratze larriak. Horregatik, oso pozik gaude a
urten ETAren a
tentatu hilgarririk gertatu ez delako.
Gainera, poztasunerako eta itxaropenerako a
rrazoia a
re handiagoa da ETAk "indarkeria betiko utzi duela" iragarri duelako. Ekintza terrorista a
maitzeak lasaitasuna ekarriko die hainbeste urtetan as
katasunerako eskubidea urratu zaien eta bizia eta osotasun fisikoa etengabe galtzeko a
rriskua pairatu izan duten milaka euskal herritarri. Era berean, bukaera emango zaio euskal herritar as
kok eta as
kok a
ldi horretan jasan duten estortsio ekonomikoari.
Hasi den a
ldi berri honek pertsona guztien eskubideak gauzatzen as
ko a
urreratzea a
halbidetuko du.
1. BERDINTASUN PRINTZIPIOA
Espainiako Konstituzioaren 14. a
rtikulua
"Legearen a
urrean berdinak dira espainiarrak, eta jaiotza, a
rraza, sexua, erlijioa, iritzia edo beste edozein egoera edo gorabehera pertsonal edo sozialarekin lotutako bereizkeria ezin da nagusi izan".
Espainiako Konstituzioaren 9.2. a
rtikulua
"Botere publikoei baldintzak bultzatzea dagozkie as
katasun eta pertsona baten eta denena batera osotzen dutenena benetako eta eragileak izan daitezen; baita galarazi edo osotasuna zailtzen dituzten oztopoak eragitea hiritargoen parte hartzea erraztea bai politika mailan, bai ekonomia, kultura eta gizarte mailan ere".
Ararteko erakundeak beti uste izan du berdintasunaren eta gizakiaren duintasuna errespetatzearen balioen a
lde egiteko, a
rreta berezia eman behar zaiola eskubideak urratzeko a
rriskurik handiena duten pertsonen egoerari: a
tzerritarrak, a
dinekoak, a
dingabeak, ezgaitasun fisiko edo psikikoren bat duten pertsonak, gaixo kronikoak, gizarte bazterkeriako egoera larrian dauden pertsonak…
Euskal herritar as
kok bete beharreko helburua izaten jarraitzen du egiazko berdintasunak, eta helburu hori lortu nahi bada, kendu egin behar dira pertsona eta talde guztien benetako berdintasun eraginkorra galarazten duten oztopoak.
Kexa as
kok, zuzenean edo zeharka, berdintasun printzipioaren balizko urratzearekin dute zerikusia.
Erakunde honek bere esku-hartzeetan a
haleginak egin ditu Konstituzioaren testuan mugatutako zioetako edozeinengatik baztertzaileak diren botere publikoen jarduerak gerta ez daitezen.
Zehaztu behar dugu sarritan berdintasun printzipioa urratzea beste eskubideetako edozeinekin lotu behar dela eta, horregatik, kasu horiez egiten den a
zterketan, batzuetan, printzipio hori ere hizpide izaten da.
Emakumeen eta gizonen a
rteko berdintasunari dagokionez, genero a
rrazoiak direla-eta egiten den bereizkeriarik larriena, indarkeria sexistaren fenomeno kezkagarria da eta emakumeen duintasun, as
katasun eta osotasun fisikoaren a
urkako eraso onartezina da.
Genero indarkeria kezka nagusietako bat da erakunde honentzat. Horrela, lehentasunezko garrantzia hartzen dute indarkeria hori desagerrarazteko borrokak eta a
haleginak, ohartzen baikara gizonen eta emakumeen a
rteko desberdintasunak sortu duela emakumeen kontrako indarkeria. A
urten ere deitoratu egin behar dugu emakume as
ko gaur egun gure gizartean oraindik pertsonen eskubideen kontrako urratze larrienaren biktima direla. Horren ondorioz, 2011. urtean hiru emakume hil dira Euskadin.
Genero indarkeriaren biktima diren emakumeen bizitzako zorigaitzak hausnar eragiten digu, berriz ere, emakumeei a
rreta eskaintzeko eta a
rtatzeko gure sistemaren gabezien gainean.
Eztabaidaezina da a
rau bidezko neurriak garrantzitsuak direla, baina horrek ez digu a
hantzarazi behar zein den funtsezko helburua: genero indarkeriaren biktima diren emakumeei kasu egiteko oraingo baliabideak hobetzea, tresna malguagoen bitartez, une bakoitzean a
zaleratzen diren beharrei erantzun dinamikoagoa eman a
hal izateko. Genero indarkeriaren a
rloan eraginik gabekoak edo eskasak gertatu diren irizpideak berriz a
ztertzeak ezin du indargabetu genero indarkeriaren kontrako borroka berdintasunezko politiken barruan txertatzeak dakarren kontzeptuzko a
urrerapena.
Bestalde, onartu beharra dago a
dministrazioek, esaterako, Bizkaiko Foru A
ldundiak, a
halegin handia egin dutela larrialdietako eta egonaldi ertain eta luzerako harrera zerbitzuak eratzeko, eta zerbitzuok oso ondo erantzuten dietela tratu txarrak jasandako emakumeen beharrei.
Urtero errepikatzen den gai bat zera da: genero indarkeriaren biktima diren emakumeek kexak egiten dituztela etxebizitza babestuak eskuratzeko exijitzen dizkieten baldintzen kontra, izan ere, benetan oso eranginkortasun gutxi dute tratu txarrak jasandako emakumeen eskaera handiari erantzuteko ezarrita dauden bideek. Irizpide horiek berriro a
ztertu behar dira, eta a
dministrazio guztiek hartu behar dute parte a
razo larri horri erantzun egokia eman a
hal izateko.
Sexuagatiko bereizkeriaren beste a
dierazpen bat izan daiteke emakumeak herriko jai nagusietako ospakizun jakin batzuetatik kanpo uztea, horretarako ekimen pribatutik a
ntolatutako emanaldiak izateari eta errotutako tradizioak izateari helduz.
2011n, ez da gogobetetzeko modukoa izan iaz A
rartekoak jaiez eta berdintasunaz egin zuen gomendio orokorraren bilakaera a
ztertzearen emaitza, ez baitute erantzun jaietako berdintasunaren gaiak eragindako udal nagusiek: Irungo eta Hondarribiko Udalek.
Orobat, zenbait a
razo a
zaldu dira funtzio publikoko sexuagatiko bereizkeria dela-eta. Horrek a
gerian jartzen du herri-administrazioek ez diotela begirik kendu behar jarduera batzuek berdintasunaren printzipioan izan dezaketen eraginari.
Atzerritarrak eta gutxiengo kulturalak eskubideetan urradura gehien jaso ditzaketen taldeak dira, batik bat egoera a
dministratibo irregularretan dauden kasuetan.
Azterlan zorrotzetan oinarrituta ez dagoen diskurtso sozial bat zabaldu da herritarren a
rtean, a
legia, immigrazioa delinkuentziarekin lotzen da eta zerbitzu publikoak eta prestazioak gehiegikeriaz eta iruzur gisa erabiltzen dutela esan ohi da. Diskurtso hori oso kezkagarria da instituzioek eta Herri A
dministrazioek immigrazioari eta integrazioari buruz prestatzen dituzten politika publikoei eragin a
hal dielako, baita bizikidetzari eta gizarte kohesioari ere. Horregatik, garrantzitsua izango litzateke diziplina a
nitzeko ikerketak egotea, talde horrekiko bereizkeria eta gaitzespen jarreren zergatiak a
ztertzeko.
Oso egokia da Eusko Legebiltzarrak legez besteko proposamen bat onartzea Euskadiko gutxiengoen eskubideak babesteko. Immigrazioari buruzko III. Euskal Plana ere onartu da eta hainbat jarduera a
biarazi dira a
rlo horretan. Euskal politika publikoek herritarren multzo a
nitz edo inklusiboaren printzipioa hartu behar dute oinarri.
Bestalde, pertsonek kultura-identitatea izateko eta erlijio as
katasuna baliatzeko duten eskubidea errespetatu behar da, betiere oinarrizko beste eskubide batzuen a
urkakoa ez bada.
Azkenik, komeni da a
dieraztea kexa batzuk poliziak a
tzerritarrekin egindako esku-hartzeei buruzkoak direla eta, a
tzerritarren ustez, a
tzerritarrak izateagatik gertatzen direla esku-hartze horiek. Horrela, a
razo batzuk sortu dira, a
dibidez, taldeko identifikazio-saioetan parte hartzeko a
tzerritarrei deitzeko modua, a
rraza-ezaugarrietan oinarritzen diren identifikazio-kontrolak, poliziaren prentsa-oharretan ustezko gaizkileen naziotasuna a
ipatzea edo a
txiloaldia luzatzea.
Ijito herriko pertsonak oso estigmatizatutako taldea izan da tradizionalki, eta gizarte zerbitzu eta a
ukeretara gutxiago iritsi dira.
Talde hau bazterketa sozialerako a
rrisku handiena duen taldeetariko bat da. Gogoratu behar da ijitoek bereziki a
razoak dituztela etxebizitza lortzeko zailtasunengatik eta a
uzokideak a
urka a
gertzen direlako.
Euskal A
utonomia Erkidegoko Ijito herriaren erabateko sustapenerako eta partaidetza sozialerako III. Euskal Planaren (2009-2011) indarraldia a
maitu dela a
dierazi behar dugu, eta eskasak izan dira hura betetzearen a
rdura duten a
dministrazio publikoek gauzatutako neurriak.
Behar bezalako etxebizitza gizarteratzeko edozein proposamenek saihestu ezin dezakeen baldintza bat da. Familia ijitoak –eta, horrenbestez, emakume, neska-mutil eta a
dineko pertsona as
ko– etxebizitza duinerako eskubidea errespetatzen ez duten baldintzetan bizi dira. Egungo testuinguru sozial eta ekonomikoan, funtsezkoa da herri-administrazioaren esku-hartzea, behar bezalako etxebizitza bat eskuratu a
hal izateko.
Bestalde, ezgaitasunen bat duten pertsonek zailtasun larriak izaten dituzte gainerako biztanleekiko benetako berdintasuna lortzeko laneratzeari nahiz eguneroko bizitzari dagokienez. Izan ere, as
kotan ezinezkoa izaten da garraiobideetara iristea edo hiri- eta a
rkitektura-oztopoak gainditzea.
Legerian a
urrerapauso erraldoiak egin diren a
rren, homofobiak eta heterosexismo baztertzaileak, estigmatizazio eta bereizkeriaz gain, gizarte bazterkeria izugarria ere ekarri dute pertsona homosexual, gay eta lesbianen a
urka, bai eta nortasun transexualekoen eta transgenerokoen a
urka ere.
LGTB elkarteek salatutako a
razo nagusien a
rtean, honako hauek nabarmendu behar ditugu: beharrezkoa da a
dineko gay eta lesbianei beren eskubideen berri ematea, bikotekidea hiltzen denean babesik gabe gera ez daitezen; beharrezkoa da neurriak hartzea ikastetxeak familia homoparentalen ikuspegi integratzaile eta normalizatu bat emango duten material didaktikoz hornitzeko; beharrezkoa da eskola-jazarpenaren a
urkako borroka orokorrean jazarpen homofobikoaren a
ldagaia kontuan hartzea; beharrezkoa da genero-barruko indarkeriaren ondoriozko a
razoei heltzea; eta kezka dago sexu-askatasuna muga lezaketen udal a
rauen inguruan, hala nola espazio publikoen erabilerari buruzko Bilboko ordenantzaren inguruan.
Funtsezkoa da hezkuntza a
dministrazioak estrategiak balia ditzala eskola-eremuan homofobia eta transfobia desagerraraziko dela bermatzeko; eta funtsezkoa da, halaber, a
dingabeen orientazio sexualaren eta genero identitatearen garapen as
kea eta erabatekoa kontuan hartzea eskolan bizikidetasun eredu baketsua –dibertsitatea integratuko duena– definitzeko.
2.1. Bizitzeko eta osotasun fisiko eta moralerako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 15. a
rtikulua
"Guztiek dute bizitzeko eta osotasun fisikorako eskubidea, sekula ere torturarik eta zigor edo tratu krudel edo iraingarririk jaso gabe. Indarrik gabe geratzen da heriotzazigorra, gerra garaian lege penal militarrek erabaki dezaketena a
lde batera utzita."
Bizitzeko eta osotasun fisikorako eskubidearen babesa A
rarteko erakundearen lehentasunezko a
rduratako bat da.
Erakunde honek beti salatu izan du Euskadin indarkeria zital eta a
nkerraz jardun duten edo oraindik diharduten talde terrorista guztiek eskubide horiek urratzen dituztela.
Zorionez, 2011n, ez da inor hilik gertatu a
tentatu terroristen ondorioz. Gainera, ETAk "indarkeriaren behin betiko a
maitzea" deitzen duen horri buruz egindako a
dierazpenak berarekin ekarri du jazarpen-indarkeriaren menpe bizi diren pertsonak as
katasunean bizi a
hal izatea, beren bizitza edo osotasun fisikoa direla-eta beldurrik izan gabe.
Aitzitik, tamalez, emakumeen kontrako indarkeriak bizitzeko eskubidearen eta osotasun pertsonalerako eskubidearen a
urkako urradura larrienetako bat izaten jarraitzen du eta erakunde bermatzaile hau ezin gera daiteke a
xolagabekerian.
2011. urtean Euskadin hiru emakume hil dira −June Estornes, Rosario Román eta Deisy Mendoza− indarkeria matxistaren ondorioz. Genero indarkeria erabat kentzea pertsona guztien a
rteko egiazko berdintasuna lortzen denean bakarrik posible izango den a
rren, botere publikoek tratu txarrak jasaten dituzten emakumeei erantzun egokia eman behar diete. Uste dugu gogoeta bat egin beharra dagoela generoko indarkeriaren biktima diren emakumeei a
plikatzen a
ri zaien justizia sistemaren eraginkortasunari buruz, bereziki babes efektiboari dagokionez.
Arartekoa kezkatzen duen beste gai bat da polizia instalazioetan ustez emandako tortura eta tratu txarrei loturiko salaketena. Gure proposamenen a
rtean, a
zpimarratu dugu ezinbestekoa dela poliziaren jarduna etengabe ikuskatzeko lan prebentiboa egitea. Helburua polizi kidegoek torturarik edo tratu txarrik ez ematea da eta, horrelakorik jazotzen den kasuan, bidegabeko jarduera horiek ezagutu eta zigortzea posible izatea.
Tratu txarren prebentzioari dagokionez, a
rreta bereziz diogu a
txiloketa ikus-entzunezko grabazioekin hornitzeko beharra dagoela. Neurri horrek, 1999. urtean erakunde honek lehen a
ldiz proposatuak, prebentziorako nazioarteko erakunde guztien babesa du. Neurria eraginkorra izan dadin, baldintza batzuk bete behar dira, besteak beste, Herrizaingo Sailak eta gainerako polizia kidegoek epe bat ezartzea a
txiloketa garaietan eginiko grabazioen kontserbazioa bermatzeko, jardueren ondoriozko balizko erantzukizun a
dministratibo eta zigor a
rlokoen gehieneko preskripzio a
ldian. Egiaztatu a
hal izan dugunaren a
rabera, Ertzaintzak ezarrita dauka grabazioak hiru hilabeteko epean a
utomatikoki suntsituko direla, eta horrek mugatu egiten du neurri horren izaera bermatzailea.
Espainiako Konstituzioaren 17. a
rtikulua
"1. Pertsona orok du as
katasunerako eta segurtasunerako eskubidea. Inori ezin zaio as
katasuna kendu, a
rtikulu honetan eta legeak a
urreikusitako kasuetan ezartzen denari jarraituz ez bada.
2. A
urreneurrizko a
txilotzea ezin daiteke egitateak a
rgitzeko ikerketek zenbat iraun behar eta hori baino luzeagoa izan; betiere, gehienez hirurogeita hamabi ordu igaro ondoren, a
txilotua as
katua izango da, edo, bestela, a
gintaritza judizialaren esku geratuko da.
3. A
txiloturik dagoen pertsona orori berehala jakinarazi beharko zaio, berak ulertzeko moduan, zer eskubide dituen eta zein diren a
txilotzeko a
rrazoiak, eta ezin behartuko da deklaratzera. Bermatzen da a
txilotuak a
bokatuaren laguntza izango duela poliziarekiko egitekoetan eta egiteko judizialetan, legeak ezarritako moduan.
4. ‘Habeas corpus’ prozedura a
rautuko du legeak, legez kontra a
txilotutako pertsona guztiak epailearen eskuetan berehala uzteko. Era berean, legeak ezarriko du behin-behineko kartzelaratzearen gehienezko iraupenaren epea".
Azken urteetan, a
dingabeek eta gazteek poliziaren a
ldetik tratu desegokia jaso izana edo poliziaren dependentzietatik kanpoko egindako ekintzetan Udaltzaingoaren edo Ertzaintzaren a
genteek gehiegizko indarra erabili izana salatu duten hainbat kexa jaso ditugu. 2011n, nabarmendu beharra dago banakako 50 kexa inguru a
urkeztu zirela Bilboko Kukutza gaztetxearen eraikina jendez hustearen eta eraistearen a
urkako protestetan Ertzaintzak izandako jarduera dela eta.
Polizia- funtzioaren gauzatzeari lotutako kexek errepikatu diren kontuak mahaigaineratu dituzte, hala nola, indarkeriaren erabilera eta horren gaineko kontrola, epailearen lehenengo kalifikaziotik a
rau-haustetzat jo diren jokabideengatik a
txilotzea, poliziaren uniformean polizia-agentea identifikatzen duen zenbakia edo erreferentzia ez eramatea, ustez desegokiak izan diren jardunbideen barruko ikerketak, a
testatuen eta a
dministrazio salaketen edukia, eragin duten gertakariei dagokienez, eta salaketa bat hartzeari uko egin izana.
Kexa horiek berriro ere a
zaleratu dute horrelako egoerak detektatzeko eta berriz gertatzea ekiditeko eta a
genteak ordenamendu juridikoak a
testatu edo salaketa bat egiteko ematen dien a
halmenaz gehiegi baliatzea prebenitu eta kontrolatzeko eman ditugun gomendioetan a
ipatu ditugun prebentzio eta kontrolerako mekanismoak ez direla betetzen a
ri.
Polizia-jardueretan eta jokabideetan berme-sistema bat ezartzeari buruz A
rartekoak emandako urriaren 28ko 7/2011 gomendio orokorrean, honakoak a
zpimarratzen dira:
aukera ematen duten jarduera horren gaineko datuak biltzeko sistemak ezartzea ere halaxe da.
azken baliabidea izan behar du beti, legezko egokitasun, premia eta proportzionaltasun printzipioak zorrotz bete, eta
arrazoizko epaian oinarritu behar da, hierarkiako gainekoek kontrolatu eta egiaztatuta. Jarduera nahikoa dokumentatu behar da eta erabilitako indarraren deskribapen zehatza gaineratu behar du. Neurria poliziaren bulegoetatik kanpo hartzen bada, polizia-agenteek
aginte eta kontrol zentroari jakinarazi beharko dizkiote
arrazoiak.
auzibidean
arau-hauste gisa kalifikatutako gertakarien ondoriozko
atxiloketak saihesteko kontrol mekanismoak ezarri behar dira, baita
atestatuen eta
administrazio
atxiloketen edukia bete-betean errealitatearekin bat etortzen dela bermatzeko ere,
agiriok eragiten dituzten gertakariei dagokienez.
Atxiloketa-zentroei dagokienez, a
dierazi dugu egoitza espezifikoak eduki behar dituztela adingabeentzat, eta a
txiloketaren erregistroko liburu berezia izan behar dutela haientzat.
2011n bisitatutako Ertzaintzaren a
txiloketa-guneetan, egiaztatu da jada a
dingabeentzako berariazko a
txiloketa-liburua badaukatela, baina oraindik ere, halere, a
dingabe horiek zaintzeko berariazko egoitzak falta direla.
Atxiloketarekin lotutako erregistroek eta gainerako dokumentuek fideltasun eta zehaztasun osoz islatu behar dute jarduera nola gauzatu den. A
rreta handiz bete behar dira, eta horien edukian desadostasunak ez egotea ziurtatu behar da. Eskubideen informazioari buruzko a
ktetan jasota geratu behar da pertsona a
txilotuari leporatzen zaizkion gertakizunak zein diren jakinarazi zaiola.
Atxiloketaren hasi-hasieratik a
txilotuei abokatu-laguntza jasotzeko a
ukera eman beharko zaie. Bestalde, a
txilotutakoari informazio ulergarria eman beharko zaio a
txilotuta egotea eragin duten egitate eta a
rrazoi juridikoei buruz.
Gainera, inkomunikazio-araubidean dauden a
txilotuentzako berme-sistema hobetzeko gomendatu ditugun neurriak berretsi beharrean gaude. Neurri horiek, izan ere, bat datoz Europako Kontseiluaren Torturaren Prebentziorako Komitearen a
zken txostenean jasotakoekin. A
tsekabea a
dierazten dugu euskal poliziek proposamen horietatik as
ko ezarri ez dituztelako.
2.3. Intimitaterako eskubidea eta norberaren datuak babesteko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 18.1 a
rtikulua
"Ohorerako, norberaren eta familiaren intimitaterako eta nork bere irudia izateko eskubidea bermatzen da".
Espainiako Konstituzioaren 18.4 a
rtikulua
"Legeak informatikaren erabilera mugatuko du herritarren ohorea eta norberaren eta familiaren intimitatea eta beren eskubideez erabat baliatzeko a
ukera bermatzeko".
Intimitate eskubidea eta a
dministrazioek erabiltzen dituzten izaera pertsonaleko datuen babesa bermatzeko hiritarren exijentzia gero eta handiagoa da. Konfidentzialtasunarekiko errespetua exijigarria da izaera pertsonaleko datuak dituzten fitxategien kopuru handiaren a
urrean, izan baliabide informatikoen bitartez zein ez, izan kalifikatuak edo ez bereziki babestuak.
Osasunaren a
rloko datuak lagatzeari dagokionez –adingabeen babesaz a
rduratzen diren a
dministrazio publikoek eskatzen dituztenean–, beharrezkoa da datu horietarako sarbidea kalitate printzipioaren a
rabera eman dadila; hau da, ematen diren datuak egoki eta pertinenteak izan daitezela eta ez daitezela gehiegizkoak izan lortu nahi den helbururako. Horretarako, lagatzaileak, behar ez bezala zehaztutako eskaerak ontzat eman gabe, lagapen-hartzailearen eskaera helburu duten a
maierakoarekin bat egiten ote duen egiaztatu behar du
2.4. Funtzio publikoan sartzeko berdintasunaren printzipioa
Espainiako Konstituzioaren 23.2 a
rtikulua
"Halaber, funtzio eta kargu publikoak berdintasunez lortzeko eskubidea dute, legeak ezarritako baldintzen a
rabera".
Erakunde hau euskal a
dministrazio publikoek berdintasun, merezimendu, gaitasun eta publizitate printzipioei zor dioten errespetua bermatzen saiatzen da. Horiek, Konstituzioaren a
gindu espresagatik, enplegu publikora iristean a
gertu behar dira.
Gogoan hartu beharra dago, halaber, Espainiako Konstituzioko 9.2 a
rtikuluaren a
gindua, eta, a
hal den neurrian, bultzatu beharra dago, bazterketa positiboko neurriak ezarriz, berdintasun efektiboa lortu dadila enplegu publikora sartzeko zailtasun handienak dituzten kolektiboentzat; bereziki, ezgaitasuna duten pertsonen eta emakumeen kasuan.
2011n, polemikoa izan da funtzio polizialetara sartzeko izangai ziren emakumeei emandako tratamendua.
Ertzaintzaren barruan emakumeen eta gizonen a
rtean kopuruari dagokionez dauden desberdintasunak deuseztatzeko neurriak hartzeak ez du biderik ematen emakume izangaien a
ldeko lanpostu-erreserba bat egiteko.
Izan ere, A
rartekoa beti a
gertu izan da Ertzaintzaren baitan emakumeen eta gizonen a
rteko desberdintasun estrukturala murrizten saiatzeko xedearekin hasitako bidearen a
lde. Horretarako, desberdintasunak desagerrarazi eta berdintasuna sustatzeko neurriak ezarri dira Euskal Herriko Poliziaren Ikastegiak hautagaiak bertan sartzeko hautaketa-prozesuetan. Hala eta guztiz ere, egungo a
rau-eremuaren a
rabera, gure ustez ez zen bidezkoa halako neurriak hartzea, hala nola emakume hautagaien a
ldeko plaza erreserba bideratzea.
EAEko Justizia A
uzitegi Gorenak berriki eman dituen epaiak bat datoz erakunde honen a
urreraturiko iritziarekin eta, horren ondorioz, a
rautegia nahitaez a
ldatu beharra sustatu behar izan du (EAEko Poliziaren Legearen laugarren a
ldaketari buruzko Lege Proiektua).
Gainera, kexarako a
rrazoi izan dira barne sustapeneko prozedura batzuen harira ezarri diren beste neurri batzuk, zeinak, kexa-sustatzaileen a
rabera, zeharkako bazterketa bat baitziren.
Salatu da, halaber, Ertzaintzako oinarrizko eskalako lehen a
gentea izateko deialdian, hautaproba fisikoak baztertzaileak izan direla. A
lde horretatik, gaur egun orokorra da Ertzaintzaren eta beste udaltzaingo batzuen oinarrizko eskalaren a
gentearen kategorian sartzeko hautaketa-prozeduren deialdietan ezartzea gaitasun fisikoko nahitaezko proba baztertzaileak oposizio a
ldiko proben a
rtean; hori a
intzat hartu beharra dago. A
re gehiago, gaur egun lasaigarria da gaitasun fisikoko horrelako probak genero-ikuspegitik lantzea. Ondorioz, zenbait neurri edo ekintza positibo hartu behar dira, normalean emaitzak sexuaren a
rabera bereizteko joera dakartenak.
Amaitzeko, a
dierazi beharra dago enplegu edo eginkizun publikoetan a
ritzeko interesa izan dezaketen guztien berdintasun efektiboa zabaldu behar dela, halaber, aldi baterako enplegurako sarbidera (lan poltsak, ordezkapenak...) eta orobat kontuan hartu beharrekoa dela lanbide karreran edo sustapenean zehar.
Horiek prozesu guztiak izapidetzean, a
halik eta gardentasunik handiena zaindu behar dute a
dministrazioek, baita bertan parte hartzen dutenen bermeak ere, bereziki motibazioaren exijentziari dagozkienetan.
2.5. Babes judizial eraginkorrerako eskubidea. Errugabetasun ustearen printzipioa
Espainiako Konstituzioaren 24. a
rtikulua
"1. Pertsona guztiek dute epaileen eta a
uzitegien babes eraginkorra jasotzeko eskubidea, beren zilegizko eskubideak eta interesak erabiltzeko, babesik eza sekula ere gertatu barik."
"2. Legeak a
urretik ezarritako ohiko epailea izateko eskubidea dute pertsona guztiek, baita legelariaren babesa eta laguntza izateko, euren kontrako a
kusazioa jakiteko, a
tzerapen bidegaberik gabeko eta berme guztiak dituen prozesu publiko bat izateko, babeserako egokiak diren frogak erabiltzeko, nork bere buruaren kontra ez a
itortzeko, erruduntasunik ez a
itortzeko eta errugabetasunpresuntzioa erabiltzeko eskubidea ere.
Senidetasuna edo sekretu profesionala dela a
itortzeko beharra ez dagoenean erabakitzeko a
rauak jarriko ditu legeak".
Askotan, Justizia A
dministrazioaren a
urkako kexetan planteatzen diren a
razoez harantzago, pobreziako, a
hultasuneko edo gizarte bazterketako egoerak egoten dira sakonean. Krisi ekonomikoko egoerak berarekin ekarri du bazterketa a
razoak –zentzu zabalean– dituzten pertsonen egoera horiek a
rlo penalean ez ezik, jurisdikzio zibilean ere gertatzea.
Aurten nabarmentzekoa da etxebizitzaren gaineko hipoteka-bermearekin izenpeturiko maileguak ez ordaintzeagatik enbargo– eta utzarazpen-prozedurei a
urre egin behar izan dieten pertsonek a
urkeztutako kexak.
Oraindik ere kexatzeko a
rrazoi nagusiak dira prozesu judizialak gehiegi luzatzea, justizia a
dministrazioko langileek emandako tratua, edo funtzionamenduan gertaturiko errakuntzak edo a
rduragabekeriak. A
urten ebazpen judizialak betearazteari buruzko kexak ere egin dira, guztiak senar-emazteen a
rteko prozedurekin lotutakoak.
Doako justiziari dagokionez, onura hori gauzatzeko a
rdura duten instantzien eta onura hori eskatzen duen pertsonaren a
rteko komunikazio prozesua hobetu behar da.
Epaiketan beren defentsa ordaintzeko bitartekorik ez dutela planteatzen duten pertsonen kopuruak gora egin du, eta gora egin du, halaber, a
uzien kopurua; izan ere, krisi ekonomikoaren bestelako ondorioak dira horiexek.
Positiboki baloratzen da a
urten a
rlo judizialaren barreneko bitartekaritza zerbitzua epaitegi guztietara zabaldu izana.
Prozesu judizialak izapidetzerakoan izan diren a
tzerapenei dagokienez, zenbait kexatan a
gerian jarri zen espediente batzuk gerarazita daudela epaitegietako langileen bajetan ordezko langileak kontratatzen ez direlako. Kasu horiei konponbidea eman zitzaien Justizia A
dministrazioaren esku-hartze prestuari esker, eta etorkizunean bulego judizial berriaren a
ntolamendu-irizpideen bitartez konpondu beharko da egoera hori.
2.6. Askatasunik ez duten pertsonen eskubideak
Espainiako Konstituzioaren 25.2. a
rtikulua
"Askatasuna kentzen dituzten penak eta segurtasun neurriak berreziketa eta birgizarteratzea lortzeko izango dira eta ezin izango dira nahitaezko lanak izan. Presondegiko pena duen kondenatuak Kapitulu honetako oinarrizko eskubideak izango ditu, kondenak a
propos ezarritakoak, penaren zentzuak edota presondegietako legeak mugatzen ez badituzte behintzat. Edozein modutan, ordaindutako lana izateko eta gizartesegurantzaren onura guztiak izateko eskubidea izango du, baita kulturaz gozatzeko eta nortasuna guztiz garatzeko eskubidea ere".
Konstituzio a
ginduak a
gintzen duenez, as
katasunaz gabetzeko zigorren helburua berriro gizarteratzea da. Horregatik, a
halegin guztiak presoak errehabilitatzera bideratu behar dira. Horretarako, ezinbestekotzat jotzen da a
dministrazio zentralaren eta a
utonomikoaren a
rteko lankidetza, indarrean dagoen a
raudiak exekuzio penalari buruz eskaintzen dituen a
ukerak a
halik eta gehien a
probetxatzeko as
moz.
Kartzelaz besteko tratamendu a
ukerak dibertsifikatu eta a
raubide irekiko bidea a
halik eta gehien zabaldu behar da. Horretarako, elkarte sarearen lanaren a
lde egin behar da, zigorra bestela betetzeko modu gehienak errazten dituen esparru gisa.
Espetxeari buruzko eskuduntza oraindik transferitu ez bada ere, euskal a
dministrazioek laguntza eman behar dute betearazpen horren baldintzek birgizarteratzeko xedeak erraz ditzaten, xede horiek Konstituzioak emandakoak izanda. Ildo horretan sartzen dira baimenak, lanerako eta terapiarako irteerak, a
ldian-aldian a
urkeztu beharraren mendeko as
katasun egoerak, senideen eta gizarte ekimeneko erakundeen bisitak, eta, oro har, internoek, bai familia eremuan, bai gizartean eta lanean, kanpotik birgizarteratzen –edo espetxeak eragiten duen desgizarteratzea a
rintzen– lagundu behar duen laguntzarekin kontaktua izatera zuzendutako jarduera guztiak.
Bestalde, birgizarteratze irizpideak oinarri hartuta, planteatzen da ETAko presoei zigorren betetzea dela-eta gainerako presoei a
plikatzen zaien a
raubide orokor bera a
plika dakiela. Horrenbestez, behin ETAk bere jarduera kriminala berariaz a
bandonatu duenean, espetxe politika zentzu horretan a
ldatu beharko litzateke, Euskadiko edo gure a
utonomia erkidegotik gertuko kartzeletara a
ldatzeari, baimenen a
plikazioari, baldintzapeko as
katasunei, espetxe onuren zenbaketari edo gaixotasun larri eta sendaezinak pairatzen dituztenak kartzelatik a
teratzeari dagokienez.
2.7. Hezkuntzarako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 27. a
rtikulua
"1. Pertsona guztiek dute hezkuntzarako eskubidea. Irakaskuntzaren as
katasuna onartzen da.
2. Gizakiaren nortasuna guztiz garatzea izango da hezkuntzaren xedea,bizikidetzako printzipio demokratikoen eta oinarrizko eskubide eta as
katasunen a
rabera.
3. A
ginte publikoek gurasoen eskubidea bermatzen dute, semealabek euren uste erlijioso eta moralekin bat datorren heziketa jaso dezaten.
4. Oinarrizko hezkuntza derrigorrezkoa eta doakoa da.
5. A
ginte publikoek herritar guztien hezkuntza eskubidea bermatuko dute irakaskuntzaren programazio orokorraren bitartez, interesa duten sektore guztien partehartzeaz eta ikastegiak sortuz.
6. Ikastegiak sortzeko as
katasuna onartzen zaie pertsona fisiko eta juridikoei, printzipio konstituzionalen errespetuaren a
rabera.
7. Irakasleek, gurasoek, eta behar denean ikasleek ere parte hartuko dute A
dministrazioak diru publikoaz finantzatutako ikastegien kontrol eta kudeaketan, legeak esaten duenaren a
rabera.
8. A
ginte publikoek hezkuntzasistema ikuskatu eta homologatuko dute legeak betetzen direla bermatzeko.
9. A
ginte publikoek legeak ezartzen dituen baldintzak betetzeko laguntza emango diete ikastegiei.
10. Unibertsitateen a
utonomia onartzen da, legeak ezarritakoaren a
rabera".
Hezkuntzarako eskubidea prestazio eskubide moduan konfiguratzen da eta, horregatik, a
gian egokiago zatekeen hura gizarte eskubideen a
rtean jorratzea. A
itzitik, hura kokatzen den konstituzio testuingurua eta a
ukeratutako metodoa ikusita, a
tal honetan a
ztertuko da.
Beharrezkoa da hezkuntza a
dministrazioak jarrai dezala hezkuntza programazioa egokitzen eta etengabe hobetzen, unibertsitatez besteko ikastetxeen sarea a
ntolatzeko eta planifikatzeko ezarrita dauden irizpideak bete daitezela lortu a
rte. Horri dagokionez oso positiboa da konpromisoa gaineratu izana hezkuntza eragile guztien partaidetza herritarren hezkuntza beharrizan errealen planifikazio demokratiko eta egokia sortzeko prozesuan bermatzen saiatzeko.
Hezkuntza a
dministrazioak a
rreta guztia jarri beharko du ikasleak onartzeko prozesuen kudeaketa zaintzeko, egiaztatuz ikaspostu gutxiegi dauden kasuetarako a
urreikusita dauden lehentasunezko irizpideak a
plikatzen direla, hautatutako ikaspostura sartzeko garaian a
ukeren berdintasun egiazkoa dagoela segurtatze a
ldera.
Zerbitzu osagarrien –jantokia eta, bereziki, eskola garraioa– prestazioari dagokionez, hezkuntza a
dministrazioak a
haleginak egin beharko lituzke zerbitzurako sarbidea ematen duten irizpideen a
plikazio malguagoa egiteko, a
plikazio horrek ikasleei ematen zaien a
rreta hobetzen badu eta a
rbitrarioa ez bada.
Bestalde, hezkuntza premia bereziei dagokienez, jotzen da eskola inklusiboaren esparruan dibertsitateari a
rreta emateko hurrengo plan estrategikoa errefortzu garrantzitsua izango dela praktika zuzenen a
ldeko eta hezkuntza-zerbitzuen a
rteko koordinaziorako jarduketa-dinamika sendotzeko eta finkatzeko. Nolanahi ere, eskola ordutegian zehar dauden osasun premia berezien erantzuna a
rindu beharko da.
Bestalde, Hezkuntza, Unibertsitate eta ikerketa sailak beharrezkoak diren neurriak hartu beharko ditu, bananduta eta dibortziatuta dauden gurasoei haien seme-alaben eskolako bilakaeraren gaineko informazioa jasotzeko eskubidea onartuz (seme-alaben zaintza daukaten edo ez a
lde batera utzita), baita irakasleekin elkarrizketak edukitzeko eta zentroko hezkuntza komunitatean lankidetzan a
ritzeko eskubidea ere, gainontzeko gurasoen baldintza eta a
rreta berarekin.
3. HERRITARREN ESKUBIDEAK ETA BETEBEHARRAK
3.1. Zerga-sistema bidezkoa. Berdintasun, progresibotasun eta legezkotasun printzipioak
Espainiako Konstituzioaren 31. a
rtikulua
"1. Herritar guztiek lagunduko dute gastu publikoei eusten, nork bere a
halmen ekonomikoarekin bat, zergen sistema bidezko baten bitartez, berdintasun eta progresibotasun printzipioetan oinarrituta, eta sistema horrek inola ere ez du edukiko konfiskatzeko gaitasunik.
2. Gastu publikoak baliabide publikoen esleipen zuzena egingo du, eta bere programazioan eta gauzatzean eraginkortasun eta ekonomia printzipioei eutsiko die.
3. Prestazio pertsonal edo ondareprestazio publikoak legearekin bat bakarrik ezarri a
hal izango dira".
PFEZ da kexa gehien eragiten dituen zerga. Hiru lurralde historikoetan zerga hori a
rautzen duten foru a
rau berriek garrantzizko berritasunak gehitu dituzte eta, denborak a
urrera egin a
hala, a
rauon a
plikazioak a
razo gutxi sortu ditu.
Planteatzen diren gaiak as
kotarikoak dira eta kasu ugari dituzte oinarri:
aplikatzeko baldintzak;
aplikatzea, biek familia-zametarako ekarpena egiten dutenean;
atxikipenen tratamendua;
aplikatu
ahal izateko langilearen eta enpresaren
arteko lotura hiru urtez etenda egon beharra.
Tokiko zergen esparruan, kexa batzuk jaso dira ondasun higiezinen gaineko zergaren, trakzio mekanikoko ibilgailuen gaineko zergaren eta hiri-lursailen balio-gehikuntzaren gaineko zergaren a
plikazioa dela eta.
Kudeaketa errazteko eta a
zkartzeko as
moarekin tokiko erakunde batzuek nahitaez helbideratzen dute zerga zor jakin batzuen kobrantza. Batetik, ordaintzeko modu hori nahitaezkoa izatea eta, bestetik, bestelako ordainketa bitartekoen murrizketa, toki entitateen a
halmenen gehiegikeria bat dira, foru a
raudian estaldurarik ez duena.
Bereziki dramatikoa da, berme hipotekarioa exekutatu ondoren beren etxebizitza galdu duten pertsonen egoera. Hain zuzen, pertsona horiek egoera horretara iritsi dira hitzartutako ordainketei ezin a
urre egitearen ondorioz. Batzuetan, pertsona horiek, beren etxebizitza galtzeaz gainera, maileguen zati baten zordunak izaten jarraitzen dute, eta hala eta guztiz ere, ondasunaren transmisioak eragiten dituen zerga-likidazioak ordaindu beharrean a
urkitzen dira, zeren eta toki entitateek hiri-lursailen balio-gehikuntzaren gaineko zerga –plusbalioaren zerga izenaz ezagutzen dena– bidaltzen baitiete, ordain dezaten.
Justizia materialaren ikuspuntutik, jotzen dugu derrigortutako transmisioek zerga horretatik salbuetsita egon beharko luketela. Hori dela eta, gomendio orokor bat egin da, zerga horiek a
raupetzen dituzten foru a
rauak eta udal ordenantzak a
lda daitezen, hain zuzen ere zerga ordaintzetik salbueste a
ldera ohiko etxebizitzaren gaineko exekuzio hipotekarioen ondoriozko sailen transmisioak.
Aurreko urteetan bezala, kexa ugari eragin ditu Trakzio Mekanikoko Ibilgailuen Zerga erregulatzen duen a
raudiak ezinduentzat ezarritako salbuespena era murrizgarrian a
plikatzeak. Erabateko ezintasuna onartuta daukaten pertsonek salbuespen hori ere erreklamatzen dute.
Tasei dagokienez, zerbitzuaren prestazio erreal eta eraginkorra kexatzeko gai da oraindik, a
dibidez, zaborraren tasaren kasuan.
Era berean, as
ko gehitu dira uraren tasaren fakturazioaren inguruko kexak, batez ere hornidura erregularizatzeko prozesuen ondorioz, erabiltzaileen a
ldaketak higiezina hornitzeko kontratuan ez islatzeagatik.
Udal batzuek tarifa desberdinak ezartzen dituzte tasen eta prezio publikoen ordainketan, baldintza hobeak emate a
ldera beren udalerrian erroldatuta dauden pertsonei beste herri batzuetan erroldatuta daudenek dauzkatenen a
ldean, eta horrela jokatzean a
haztu egiten zaie zerga horren ordainketa subjektu pasiboaren gaitasun ekonomikoari buruzko irizpideetan oinarritu behar dela, eta ez kanpoko beste inguruabar batzuetan; esate baterako erroldan.
3.2. Jabetza pribaturako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 33. a
rtikulua
"1. Jabetza pribaturako eta jaraunsletzarako eskubidea onartzen da.
2. Eskubide hauen funtzio sozialak bere edukia mugatuko du, legeekin bat.
3. Inori ezingo zaio ondasun eta eskubiderik kendu baliagarritasun publiko edo gizartearen interesarengatik ez bada, beharrezko kalteordainketaren bitartez eta legeek ezarritakoaren a
rabera".
Jabetza pribaturako eskubidearen edukia, bestalde, eskubide horri Konstituzioan ematen zaion funtzioak mugatzen du. Hori dela-eta, lursail bateko jabeak eraikitzeko jasaten duen muga eta zorua udalaren hirigintzako plangintzarekin bat etorriz erabiltzeko duen betebeharra justifikatu egiten dira gure hiri eta herrien a
rrazoizko garapenaren gizarte interesarekin.
Jabetza eskubideak erabilera, gozamen eta ustiapen a
halmenak barne hartzen ditu, lurrari buruzko legediarekin eta hirigintza a
ntolamenduarekin bat. Hiri lurra eraldatu eta hartan eraikitzeko a
halmena botere publikoen eskumena da, eta ez jabetza eskubidearen berezko a
halmen bat. Horregatik, lur jabeen eskubide eta betebeharrak kasuan kasuko hirigintza legediaren a
rabera gauzatzen dira.
Gora egin du hirigintzaren kudeaketatik heldutako kexen kopuruak (urbanizazio gastuen ordainketa, berriro bizilekua emateak).
Jabe batzuek zalantzan jartzen dituzte udalen jarduera legitimoak, lanak egiteko edo erabilera a
ldaketak egiteko baimenak ukatzen dituztenean udal plangintzaren a
urkakoak direlako.
Higiezinen merkatuko egungo krisi egoeran, hirigintzaren a
rloko gatazka maila jaitsi egin da, hirigintza eta eraikuntza zereginen jaitsiera nabarmenaren ondorioz.
Ondare erantzukizunaren irudiak esan nahi du herritarrek ondarean jasandako kalteengatik kalte-ordainak jasotzeko eskubidea dutela horiek zerbitzu publikoen funtzionamenduaren ondorio izan badira, eta horrek oraindik kexak sorrarazten ditu.
Eragindako kalteak ordaintzearen izaera objektiboak eragiten du beharrezkoa ez izatea errua edo a
xolagabekeria egotea zerbitzu publikoen jardun edo jardun ezean. Izan ere, nahikoa zen kausalitate erlazioa frogatzea zerbitzu publikoen funtzionamendu normalarekin edo normala ez denarekin eta eragindako lesioarekin.
Administrazio publikoak, orokorrean, ez dira eragindako kalteen erantzukizuna onartzearen a
ldeko izaten, eta, as
kotan, beharrezkoa izaten da erantzuteko betebeharraren izaera objektiboa.
Derrigorrezko desjabetzeen a
rloan, zenbait kexa a
urkeztu dira desjabetutako lursailak itzultzeko eskaerak –hain zuzen ere lursail horiek bere garaian a
fektazioa eragin zuen xederako erabili ez direlako– izapidetzerakoan geroratzeagatik. A
dministrazioak, batzuetan, hiru urte behar izan ditu erreklamazio-egileei erantzuteko eskatzen zuten lursail-itzulketa ez dela bidezkoa.
4. GIZARTE ESKUBIDEAK (GIZARTE ETA EKONOMI POLITIKAREN PRINTZIPIO GIDARIAK)
Espainiako Konstituzioaren 39.1. eta 4. a
rtikuluak
"1. A
ginte publikoek familiaren babes sozial, ekonomiko eta juridikoa bermatuko dute."
"4. Umeek nazioarteko euren eskubideak zaintzeko hitzarmenetan ezarritako babesa izango dute".
Familia gizabanako gehienen oinarrizko erreferentzia da eta a
dingabeen, a
dinekoen eta beharrizan bereziak, dependentzia edo gaixotasunen bat dituzten gizabanakoentzako berebiziko zeregina du. Familia tradizionalaren bilakaerak a
rreta berezia eskatzen du, eredu hauen guztien berdintasuna sustatzeko ere: familia guraso bakarrak, sexu bereko gurasoak dituzten familiak, bananduak edo berriz elkartuak.
Bestalde, beharrezkoa da familia ugarienganako a
rreta bultzatzea, botere publikoen laguntza handiagoa behar baitezakete euren beharrizanak as
etzeko. Ez da a
haztu behar familia ugari bakoitzaren a
tzean, banaka eskubideen subjektu diren eta babes eta estaldura behar duten a
dingabe gehiago daudela. A
dministrazio publikoek laguntzak taxutu ditzakete familientzat; esate baterako, familia ugariei onura fiskalak a
plikatzea tokiko zergetan hobariak ematearen bitartez.
Bestalde, guraso bakarreko familien babes berezia beharrezkotzat jotzen dugu eta, gure ustez, familia hauek, bi seme-alaba dituztenean, familia ugarien mailarekin parekatu beharko genituzke, Estatuko legeetan jadanik gertatzen den bezala.
Guraso bakarreko familien elkarte batek helarazi zigun kezkaturik zeudela eskola-esparruan "ikusezinak" zirelako, eta jotzen zuten komenigarria izango litzatekeela eskoletan erabiltzen diren material didaktikoetan errealitate hori islatzea.
Interesarekin itxaroten dugu berriki onetsitako Familiei Laguntzeko Erakunde a
rteko III. Planaren garapena. Plan horrek, testuinguruak baldintzaturik dagoenak, lehentasunak ezartzea eskatzen du, sekula baino gehiago. A
dos gaude zeharkakotasunaren ideiarekin, zeina plan honetako kontzeptu gidaria baita, bai eta familiei laguntzeko zerbitzuen eskaintza berri baten a
ldeko a
pustuarekin ere.
Lana eta familia bateragarri egitea familien kezka nagusietako bat da. Berriz esan beharra daukagu: beharrezkoa da lana eta familia bizitzan uztartzeko neurrientzako laguntzak a
bian jartzea, egungo a
raudiarekin une honetan estaldurarik gabe jarraitzen duten langile a
utonomoentzat.
Beharrezkoa da herri a
dministrazioetako pertsonalaren lan baldintzen neurri a
rau-emaileek lanaldia malgutzeko edo berrantolatzeko neurriak barne hartzea, lanaren eta familiaren uztarketa laguntzeko sortu baitira, egungo a
raudiak eragiten dituen interpretazio zalantzak a
rgitzeko as
moz.
Arartekoaren lehentasunetako bat da, Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren bitartez, a
dingabeen eskubideak –bereziki, a
hulenen eskubideak– babestea.
Familiaren babesik gabeko haur eta nerabeei dagokienez, beharrezkoa da, udal zerbitzuen partetik batik bat, familiei laguntzeko eta esku hartzeko a
pustu sendoagoa egitea.
Bestalde, indartu beharra dago foru a
ldundietako gizarte-zerbitzuek familiekin –bai itxuraz berregitura daitezkeen familiekin eta bai harrera- edo a
dopzio-familiekin– egiten duten lana.
Kezkagarria da, bestalde, gizarte zerbitzuetan a
rtatutako neska-mutilen emantzipazio-unea, zeren eta familiaren laguntzarik ez dutenez, A
dministrazioari egokituko baitzaio bitarteko a
ldi hori egoki egin dadila zaintzea.
Babesik gabeko a
dingabeen kasuan, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren egoera azpimarratu beharra dago. A
dingabe horien etorreran 2009an hasitako beheranzko joera berresten bada ere, oraindik ere nahikoa ez den babes sarea edukitzen jarraitzen dute. Berriz diogu larritasun kasuetarako harrera-protokolo bat eduki beharra dagoela. Beharrezkoa da, gainera, ez dadila berriz gerta a
dingabe horiei, foru-baliabideetatik kanpo a
teratzen direnean, zaintza-amaierari edo familia-harreraren a
maierari buruzko dokumentaziorik ez emateko jokabidea.
Bestalde, ikusi dugu hobera egin duela babeseko gizarte zerbitzuen funtzionamenduak, bai babesgabetasuneko egoerak detektatzeari dagokionez, bai familia-harrerako zerbitzuetan emandako a
rretari dagokionez.
Nerabeek beren gurasoen a
urka indarkeria erabiltzeko egoeren a
urrean, positiboki baloratzen dugu a
dministrazio a
rlo desberdinetatik taxutzen a
ri den erantzuna, eta berresten dugu a
halegin handiagoak egin behar direla prebentzioaren a
rloan eta hasierako faseetako a
rretaren a
rloan.
Bestalde, gogoeta egin beharra dago generoko indarkeriaren biktima diren emakumeen seme-alaben egoerari buruz. Momentuz ez dira indarkeria horren biktima gisa a
itortzen, berariaz erasorik jasan ez badute.
Hezkuntzapremia bereziak edo berariazkoak dituzten talde batzuk eskolatzeari buruz, izendatzaile komuna berriro ere familiekiko lankidetzaren hobekuntzan datza.
Beharrezkoa da ezgaitasunak dituzten ikasleen heziketa beharrizanei erantzun egoki bat ematea; populazio etorkinetik datozen ikasleak, herri ijitoaren ume eta nerabeak eta gizarteak gutxietsitako populaziotik datozenak.
Beste a
lde batetik, beti eragin izan dute kezka berdinen a
rteko eskola jazarpenaren kasuek. Tratamendu iraunkorra behar duen fenomenoa da, hain larria izanik, eta familiek, bizikidetza planek eta hezkuntza zentroek a
rtikulatutako gainerako tresnek zeregin garrantzitsua dute kasu honetan. Kasu batzuetan teknologia berriak jazarpenerako bide gisa erabiltzen dira; horri "ziberbullying" deritzo.
Orientazio sexual edo genero-identitate desberdineko nerabeek bazterketa egoerak eta gizarteratze zailtasunak pairatzen dituzte. Batzuetan, "jazarpen homofobiko eta transfobiko" deitutakoa oharkabean pasatzen da, berdinen a
rtean detektatutako tratu txarretako egoeren jatorri gisa.
Garrantzitsua da A
dministrazioak dibertsitate a
fektibo eta sexuala kudeatzeko lan planean bere buruari planteatu izana jazarpen homofobikoa detektatzeko tresnak biltzeko beharra.
Kezkagarria da hainbat erakunde sozialen txosten eta a
zterlanek a
zaldutako umeen pobrezia egoeraren hazkundea.
Denboran zehar egindako a
zterketek erakusten dutenez, haurrek helduek baino pobrezia-arrisku handiagoa dute, eta, a
reago, a
rrisku hori handiagoa da haurren talde jakin batzuetan. Pobrezia horrek berekin dakar infraetxeak sortzea, elikadura egokia bermatua ez izatea, hezkuntza eta a
isialdiko jarduerarik ezin egin izatea, ikasketak garaia baino lehenago utzi behar izatea.
4.2. Osasunerako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 43. a
rtikulua
"1. Osasuna babestua izateko eskubidea onartzen da.
2. A
ginte publikoen eskuetan dago osasun publikoa a
ntolatu eta babestea, neurri prebentibo eta prestazio eta zerbitzu beharrezkoen bitartez. Legeak ezarriko ditu guztion eskubide eta betebeharrak, honi dagokionez.
3. A
ginte publikoek osasunhezkuntza, hezkuntza fisikoa eta kirola bultzatuko dituzte. A
isiaren erabilpen egokia ere erraztuko dute".
Herritar batzuk kexu dira osasun prestazioak ukatu zaizkielako prestazio horiek zerbitzu zorroan a
urreikusita ez egoteagatik, zeren eta osasun sistema publikoaren erantzukizuna soilik iristen baita legeetan, erregelamenduetan eta bestelako garapen-tresnetan berariaz a
urreikusitakora.
Gaixoen kezkagaiak ez dira soilik osasun as
istentziaren ingurukoak: itxaron zerrendak bezalako a
lderdi instrumentalak, zerbitzuen kartera edo prestazioak lortzeko prozedurak, bestea beste.
Berriro ere pazienteek beren historia klinikoa eskuratzeko a
razoak dituztela a
zaldu da kexetan.
Batzuetan zail gertatzen da oreka bat a
urkitzea osasun a
dministrazioak bere burua a
ntolatzeko a
halmenaren eta erabiltzaileen eskubideen a
rtean; esate baterako, familiako sendagilea edo sendagile espezialista a
ldatu nahi direnean. A
hal den neurrian, prozedura horiek malguagoak izan beharko lirateke eta, gainera, gaixoari a
hal den informazio guztia eman beharko litzaioke.
Bestalde, garrantzitsua da Osakidetzak, inguruabar jakin batzuetan, gaixoei jakinarazi a
hal izatea a
ukerarik badagoela euren egoerak bideratzeko beste mediku baten bigarren iritziari edo a
ldez a
urretiko baimenei lotutako prozeduren bitartez.
Itxaron zerrendekin lotuta jasotako kexek zerikusia izan dute tratamenduekin, bereziki hauekin: ebakuntza kirurgikoak, tratamenduak, bereziki ernalezintasunari lotutakoak, espezialistei egindako kontsultak eta probak egitea.
Ebakuntza kirurgikoetarako itxaronaldiari dagokionez, kexak planteatzen dira ez soilik itxaronaldiaren iraupenarengatik, baizik eta, baita ere, ebakuntza kirurgikoa egingo den datari buruzko informazioa ez emateagatik.
Halaber, zenbait kexa a
urkeztu dira ondare-erantzukizunari buruzko espedienteak izapidetzerakoan gertatutako geroratzeengatik.
Gaixotasun kronikoak dituzten gizabanakoei dagokienez, jarduketa batzuk egin ditugu honako kasu hauetan: linfedema primarioek eta sekundarioek ukitutako pertsonak; metabolismoaren jaiotzetiko gaixotasunak dituzten pertsonak; prebalentzia txikiko gaixotasunak –gaixotasun a
rraro gisa ezagutzen direnak– dituzten pertsonak; a
generiek ukitutako pertsonak; fibromialgia, neke kronikoa, sentiberatasun kimiko a
nitza eta elektro-hipersentiberatasuna daukaten pertsonak; eta gaixotasun neuromuskularrak dauzkaten pertsonak.
Aurrerapen batzuk lortu dira kronikotasunaren garapenean. Halere, erakunde-laguntza handiagoa eman behar zaie gaixo horien elkarteei eta haien eskubideen a
lde lan egiten duten entitateei, eskaintzen dituzten zerbitzuak eta programak bermatu a
hal izateko.
Azkenik, buru-gaixotasuna duten pertsonei dagokienez, deseatzekoa litzateke Buru Osasunaren Estrategian gaixoaren as
katasuna murrizten duten neurriak lantzeko protokoloak direla-eta proposatutako ekintzak a
plikatzea.
Buru gaixotasun larriak dauzkaten pertsonen tratamendu a
nbulatorio ez-borondatezkoa ez da soilik a
rauen ikuspegitik landu behar; izan ere, oso garrantzitsuak dira lan terapeutikoa, zerbitzuak eskuragarri egotea eta erkidegoan as
ertibitatez lan egiten duten tratamendu-ekipoak eskuragarri egotea.
4.3. Ingurumen egokia izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 45. a
rtikulua
"1. Herritar guztiek dute pertsonaren garapenerako ingurumen egokia izateko eskubidea, baita hura zaintzeko betebeharra ere.
2. A
ginte publikoek baliabide naturalen zentzuzko erabilpena zainduko dute bizimodua babestu eta hobetzeko eta ingurumena konpontzeko, guztien elkartasun ezinbestekoan oinarriturik.
3. A
urreko a
talean ezarritakoa urratzen dutenentzako, zigor penalak ezarriko dira legeak esaten duenaren a
rabera, edo behar denean zigor a
dministratiboak ere bai, eta eragindako kaltea ordaindu beharko dute".
Ingurumenaren a
rloan jasotako kexa gehienak udal baimenen a
raubidearen pean dauden jarduera sailkatuen zarata, usain eta keen ondorioz herritarrek jasaten dituzten eragozpenen ingurukoak dira.
Kutsadura a
kustikoari dagokionez, kexa ohikoenak ostalaritzako establezimenduek –taberna, pub, jatetxe, txoko edo sozietate gastronomikoak– sorrarazten dituzten zaratek eragindako a
razoen salaketak dira, establezimendu horiek ez dituztelako isolamendu a
kustikorako neurriak egokitasunez betetzen, edo musika ekipoen gehiegikeriazko erabilerarengatik.
Zenbait kexa jaso ditugu gazteen taldeek elkartzeko saltokiak edo lonja komertzialak gero eta gehiago erabiltzearen ondorioz sortzen diren zaratengatik.
Kasu as
kotan ikus daiteke, horrelako jarduerek eragindako eragozpenak a
rintzeko neurriak hartzerakoan, udalen partetik utzikeria edo gehiegizko pasibotasuna dagoela, eta hori kasuan kasuko jarduera- eta irekiera-lizentziak baimentzen dituen a
dministrazioa izanda ere.
Hala eta guztiz ere, ezin dugu a
ipatu gabe utzi euskal udal as
kok emandako erantzun positiboa, neurriak hartu baitituzte tabernetatik edo diskoteketatik edo beste jarduera batzuetatik –arrandegiak, harakindegiak, sozietate gastronomikoak edo izozketa-tailer bat– heldutako zaraten inguruan izapidetutako kexen harira.
Bestalde, behar den irekitzeko edo jarduerarako lizentziarik gabe lanean a
ri diren jarduerak topatu ditugu, hain zuzen ere klandestinotzat jo beharko liratekeenak. Halakoetan, udal a
gintariek jarduera itxi lezakete, inguruabarrak direla-eta hori gomendagarria denean, interesdunari entzunaldia eman ondoren.
Aipagarriak dira ere A
dministrazioaren obra edo a
zpiegiturek eragindako zaratengatik erreklamatzeko egindako kexak.
Bidegi foru sozietateak konpromisoa hartu du, erakunde honek izapidetutako kasu bat dela-eta, bide a
zpiegitura batetik heldutako zarata a
rintzeko neurriak hartzeko.
Fenomeno berezia da partikularrek eragindako a
razo eta eragozpenen hazkundea. Udalek, ordenantzen bidez, muga onargarriak gainditzen dituzten a
uzokideek eragindako zaratak zehapen gisa tipifikatu ditzakete.
Beste fenomeno berri bat izan da jarduera batzuen ingurumen-kontrolaren izapidetzean zehar gure esku-hartzeak eragin dituen gatazka sozialei dagokiena; horixe gertatu da, izan ere, erlijio musulmaneko kolektibo batzuek Bilbon eta Gasteizen kultu-egoitza berriak eskatu dituztenean.
Zoruaren kutsadurari eta kutsadura hidrikoari dagokienez, uren eta itsas bazterren kalitateari eragiten dioten isurketekin zerikusia duten kexak kontuan hartu behar dira, bai esparru publiko hidraulikoan, bai itsas-lehortarrean, eta zoruaren kutsadura biologiko eta kimikoetan oinarritutako ingurumenaren a
urkako eraginak salatzen dituztenak ere.
Kutsadura elektromagnetikoak herritarrak kezkatzen ditu, energia elektrikoa zabaltzeko sareen, wifi bidez Internetera konektatzeko sistemen, telefonia mugikorraren eta telebistaren instalazio eta a
ntenek eragiten dituzten uhinen emisioa dela eta.
Nahiz eta ezin den eremu elektromagnetikoek eragindako a
rriskua zehaztu ikuspegi guztiz zientifiko batetik, ezta osasunarekiko eragina ere, a
rauek eta ordenantzek babeserako neurri gehigarriak exijitzen a
ri dira. Gainera, A
dministrazioak esku hartu beharko du instalazioen legezkotasuna kontrolatzeko, a
rau-emaileak diren indarrean dauden a
raudia eta udal ordenantzak kontuan hartuta.
Guraso-talde batek planteatu du ez daudela a
dos nahitaezkoa izatearekin, Eskola 2.0 programaren barruan, wifi sare baten bidezko haririk gabeko konexioa edukitzea.
Gomendio orokor bat egin da, non a
dierazten baita beharrezkoa dela a
dministrazio publikoek parte hartzeko mekanismoak susta ditzatela, ingurumenean eraginak dakartzaten jardueren funtzionamendutik eratorritako gatazkak kudeatzeko. Dauden parte-hartze prozesuetan, kalitate-estandar oinarrizko batzuk ezarri behar dira, ingurumen gaietan parte hartzeari dagokionez. Gainera, funtsezkoa da prozeduran interesdunak diren a
lde guztiek emaitzari buruzko komunikazioa jasotzea. Informazio horren barruan, honakoak sartu behar dira: erabakiari buruzko informazioa, egindako a
legazioei buruzko informazioa eta parte-hartze prozesuaren gaineko inferentziari buruzko informazioa.
Azkenik, oraindik a
lternatiba guztiak irekita daudelarik ingurumen-gaietan parte hartzea funtsezko elementua da erabaki on bat hartuko dela bermatzeko.
4.4. Etxebizitza duina izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 47. a
rtikulua
"Espainiar guztiek dute etxebizitza duin eta egokia izateko eskubidea.
Aginte publikoek beharrezko baldintzak sustatu eta behar diren a
rauak ezarriko dituzte eskubide hori gauzatzeko, lurraren erabilpena interes orokorrarekin bat a
rautuz, espekulazioa galarazteko.
Gizarteak erakunde publikoen hirigintzajarduerak sortutako gainbalioetan parte hartuko du".
Jakina denez, a
zken urteotan, euskal herritarren kopuru esanguratsu baten a
razo nagusietako bat etxebizitza duina eskuratu a
hal izateko zailtasun objektiboa izatea da. Botere publikoak etxebizitza babestuen sorrera bultzatzen a
ritu dira, merkatu librean etxebizitza erostea ezinezko dutenei etxebizitza eskuratzea posible egiteko beste neurri batzuekin batera. Neurriak bereziki zuzendu zaizkie etxebizitza-premia larria duten sektore horiei.
Etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidea nabarmenki mugaturik geratu da a
zkenaldian, krisi ekonomikoko egoera dela eta. Horrek, pertsona eta talde a
hulenen diru-sarrerak murriztea dakarrenez, a
reagotu egin ditu herritar as
kok dituzten zailtasunak a
lokairuko gastuen edo etxebizitzen gaineko hipoteka kuoten ordainketari a
urre egin a
hal izateko.
Gainera, indarreko a
raudiak eta euskal herri-administrazioek onartu dituzten planak eta neurriak nahikoak ez direla ikusi da, horien bitartez dagoen babes publikoko etxebizitza eskaerari erantzun nahi bazaio eta egungo testuinguru ekonomikoan bizitasun handiagoz a
zaltzen a
ri den etxebizitza beharreko egoera bereziei a
urre egin nahi bazaie.
Egungo krisia a
ukera bat bezala hartu behar da etxebizitza duin eta egokia izateko eskubidea benetan bermatuko duen etxebizitzari buruzko legea onartzeaz hausnartzeko, eta euskal herri-administrazioek etxebizitza programak eta politikak berritzeko modua a
zter dezaten, herritar guztiei eskubide hori ziurtatzeko.
Testuinguru horretan, beharrezkotzat jotzen da a
pustu irmoa egitea a
lokairu a
raubideko etxebizitza babestua sustatzearen a
lde; horrekin batera, baliabide publikoak nabarmen handitu behar dira, a
lokairuko etxebizitzen parke publikoak sortu a
hal izateko, krisi uneotan halako etxebizitzen eskaria handitu baita. Era berean, lehendik dauden a
lokairu-merkaturako bitartekaritza programak indartu behar dira, batez ere etxebizitza hutsa mugiaraztea bilatzen dutenak.
Krisiaren ondorio dramatikoenetako bat da egunetik egunera gora egiten duela etxebizitzarako gastuei a
urre egin ezinik dauden herritarren eta familien kopuruak. Horren erakusgarri nagusia da utzarazpen judizialek gora egin izana. Presakoa da botere publikoek neurriak hartzea une hauetan hipoteken ordainketa bere gain ezin hartu dezaketen pertsonek beren etxebizitzak galdu ez ditzaten. Horri dagokionez, finantza entitateen eta beren etxebizitzak galtzeko a
rriskua pairatzen duten pertsonen a
rteko bitartekaritza-tresnak eta –bideak sustatu beharko lirateke.
Oso positiboki baloratzen ditugu Eusko Legebiltzarreko 2011ko a
pirilaren 13ko eztabaidan onetsitako 61 ebazpenak, eta bereziki honakoetara zuzendutakoak: a
lokairuko etxebizitzen kopurua handitzea; a
lokairuko etxebizitzen sustapen publikoak kokatzeko mapa bat diseinatzea, udalen a
raberakoa; %50era a
rte handitzea sustatzen diren a
lokairuko etxebizitzen kopurua; errentamendurako etxebizitza hutsen kopurua handitzea; eta bitartekaritza programa berri bat sortzea etxebizitzen jabeen eta maizterren a
rtean, etxebizitzak a
lokatzeko merkatuan modu oneko eskaintzak egin daitezela sustatzeko.
Bestalde, gabeziak edo hutsak konpontzea etxebizitza duin eta egokiaz gozatzeko eskubideari estuki lotuta dagoen betebehar bezala hartu behar da, eta a
dministrazioek a
rreta bereziarekin eskatu behar diete hori enpresa eraikitzaileei.
4.5. Ezgaitasun fisikoa, sentimenezkoa edo psikikoa dutenen eskubideak
Espainiako Konstituzioaren 49. a
rtikulua
"Aginte publikoek minusbaliatu fisiko, sentimenezko eta psikikoentzako prebentzio, tratamendu, birgaitze eta gizarteratze politika egingo dute. Behar duten zainketa espezializatua eskainiko die, eta laguntza berezia emango die, izenburu honetan hiritar guztientzat ezarri diren eskubideak erabili a
hal izan ditzaten".
Ezgaitasunen bat duten pertsonek eguneroko bizitzan zailtasun handiak izaten jarraitzen dute hori berdintasunezko baldintzetan garatu a
hal izateko, a
razoak baitituzte hirian ibiltzeko, erabilera publikoko eraikinetara sartzeko, garraioa erabiltzeko edo lanpostua eskuratzeko.
Botere publikoek beren kasa bizi a
hal izatea bermatu behar die ezgaitasunen bat duten pertsonei, oinarrizko premiak betetzeko nahikoak diren laguntzekin.
Nabarmentzekoa da berriki onetsi dela abuztuaren 1eko 26/2011 Legea, A
rauak Ezgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Itunaren a
rabera egokitzekoa. Lege horrek, izan ere, eredu-aldaketa bat dakar, legea onetsi den unetik a
urrera ezgaitasuna duten pertsonak eskubideen titularrak direlako eta ez soilik laguntza-politiken xedea.
Ingurune fisikoaren edo hirigunearen eta eraikinen irisgarritasuna dela eta, oraindik ere ezgaitasunen bat duten pertsonek kexak jartzen dituzte erakunde honetan.
Hornikuntza publikoak eta ekipamendu kolektiboak erabili a
hal izateko eskubideak berarekin dakar egon daitezkeen a
rkitektura-oztopoak deuseztatzea. A
dibidez, esanguratsua da horrelako oztopoak egotea buru-osasuneko zentro baten sarbidean.
Asko a
urreratu bada ere, garraio publikoaren irisgarritasun unibertsala da ezgaitasunen bat duten pertsonen a
ldarrikapen nagusietako bat, eta erronka handi bat, Euskal A
utonomia Erkidegoan garraio publikoko zerbitzuak kudeatzen dituzten enpresetako eragileek a
urre egin beharrekoa. Hori guztia egiaztatu a
hal izan dugu erakunde honek EAEko garraio publikoaren sistemaren irisgarritasunari buruz egin duen txosten-diagnostikoan.
Txosten horretan egiaztatzen da irisgarritasunaren a
rloko kalifikazio ona merezi dutela Bilboko metroaren sistemak edo tranbien sistemek, eta, a
ldiz, trenbide-garraioak ia irisgarritasunik batere ez duela. Errepide bidezko sistemak ere ez dira sobera egokiak, irisgarritasun graduari dagokionez, kontuan hartzen bada a
utobus terminal nagusien egoera, bai eta EAEko lurralde osoko geralekuen egoera ere.
Baldintza berberetan emango den hezkuntza eta prestakuntza da sistemaren beste oinarrizko zutabeetako bat ezgaitasunen bat duten pertsonak erabat eta a
ktiboki gizartera daitezen. Nolanahi ere, hezkuntza-errealitateak as
ko falta du helburu hori lortzeko; hala egiaztatu dugu, esate baterako, zeinu-hizkuntzaren interpreteak behar dituzten entzumen urriko pertsonek egindako kexak bideratzean.
Berriz nabarmendu behar da a
halegin handiagoak egin behar direla hezkuntza premia bereziak dituzten a
dingabeentzako hezkuntza-erantzunean.
Zergei buruzko a
raudiak zerga-onurak ezartzen ditu (salbuespenak, hobariak, murrizketak...). Horien bidez, batetik konpentsatu egin nahi dira ezgaituren bat duten familiak, gastu handiagoa egin behar izaten baitute, eta, bestetik, familia horiei eragiten dien a
halmen ekonomiko txikiagoari erantzun as
mo zaio. A
labaina, gaur-gaurkoz dauden onuren a
plikazioa kasu as
kotan interpretazio formalisten baitan dago. Horri dagokionez, uste dugu une oro interpretazio finalistak a
ldeztu behar direla, ezgaitasuna duten pertsonei onura horietaz baliatzeko modua emateko, baldin eta horretarako oinarrizko betekizunak betetzen badituzte.
Azkenik, a
dierazi nahi dugu komunikazioaren irisgarritasuna bermatuko duten neurri teknikoak hartu behar direla. Horregatik, gure ustez erabakigarria da botere publikoen jarduerak komunikazioan irisgarritasun-baldintzak ezartzera bideratzea, horrela ziurtatuko baita ikusmen eta entzumen urriko pertsonek diskriminatuak ez izateko eta a
ukera berberak izateko duten eskubidea benetakoa eta eraginkorra dela. Horrela, garraio publikora iristeko erraztasunari buruz, egiaztatu da ez dagoela inolako bitartekorik komunikazio zailtasunak dituzten pertsonen irisgarritasuna bermatzeko. Era berean, egiaztatu dugu eraikin publikoetako a
rreta-guneak kokatzen diren lekuetan informazioa eta komunikazioa erraztuko duten baliabide teknikoen hutsa, hezkuntza, osasun eta baliabide sozialen irisgarritasunari dagokionez.
Azkenik, a
dierazi behar da egungo gizarte sareak ia eskuraezinak direla zentzumen ezgaitasunen bat duten pertsonentzat.
Horrez gain, herri-administrazioetako web orrialde as
ko eskuraezinak dira zentzumen ezgaitasunen bat duten pertsonentzat.
4.6. Adinekoen eskubideak
Espainiako Konstituzioaren 50. a
rtikulua
"Aginte publikoek, pentsio egoki eta a
ldizka eguneratuen bitartez, a
dineko pertsonen nahikotasun ekonomikoa bermatuko dute.
Eta familiaren betebeharrak a
lde batera utzita, euren ongizatea sustatuko dute gizarte zerbitzu sistema baten bitartez, osasun, etxebizitza, kultura eta a
isialdiko a
razo espezifikoak konpontzeko".
Adintsuen taldea gero eta ugariagoa da, euskal biztanleen ia %20 hartzen du, bizi-itxaropena a
reagotu egin delako. Horrez gain, oso talde heterogeneoa da; izan ere, batetik, a
utonomia pertsonala eta gizartean a
ktiboki esku hartzeko gai diren pertsonak barne hartzen ditu, eta, bestetik, a
utonomia pertsonala oso mugatuta duten menpeko pertsonak.
Herri-administrazioek bere egin behar dute zahartze a
ktibo eta osasuntsuaren ideia, eta a
dintsuen bizimodu a
ktiboa eta a
utonomoa sustatu behar dute, ez bakarrik pertsona horiek bizi-kalitate hobea izan dezaten, baizik eta baita ere gizarte-zerbitzuak iraunarazten laguntzeko. Ikusmolde horren oinarria da a
dineko pertsonen independentzia, partaidetza, duintasun, laguntza zein a
uto-errealizazio printzipioak onartzea. A
dministrazio publikoek zahartze a
ktiboa sustatzeko zehaztutako neurriak gauzatu egin behar dira.
Iaz nabarmendu genuenez, adineko pertsonek jasaten dituzten tratu txar egoerak, bereziki, psikologikoak, guztiz a
zaleratu gabeko egoerak dira, eta, hortaz, tratu txarrak prebenitu eta a
ntzemateko neurriak hartu behar dira.
Oso kezkagarriak dira Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak eginiko a
zterlanaren emaitzak. Izan ere, a
zterlan horren a
rabera, susmoa zegoen gure erkidegoan 60 urtetik gorako 13.249 pertsonak tratu txarrak –bereziki psikologikoak– pairatzen a
ri izateari buruz. Hori dela eta, oso positiboa da sail horretan egindako kanpaina, a
dineko pertsonen a
urkako tratu txarrei a
urrea hartzeko eta tratu txar horiek ikustarazteko.
Osasun eta gizarte a
rreta a
ldibereko, koordinatu eta iraunkorrerako beharrak, a
rretaren jarraitutasun printzipiorako doituta, garrantzi berezia hartzen du a
dinekoen kasuan, eta bereziki menpekotasuna duten a
dinekoenean.
Oraindik ere zenbait gabezia daude egoitzetako a
rretari dagokionez.
Berriro ere a
gerian jarri da hiru a
lde handiak daudela foru a
ldundiek a
dineko pertsonentzako egoitzen plazetarako ezartzen dituzten prezio publikoen zenbatekoen a
rtean. Gizarte zerbitzuei buruzko legea garatzeko a
raudian, prezio publiko horien a
rtean orain dauden a
ldeak gutxitzeko joera izan beharko lukete.
Adineko pertsonek erakutsi dute nahiago izaten dutela, a
hal dela, beren etxean gelditu, mendetasun-egoerari a
urre egin a
hal izateko. Hori lortzeko, indartu egin behar dira xede horretara bideraturiko neurriak; esate baterako, telelaguntza zerbitzua, etxez etxeko laguntza, etxebizitzen egokitzea, eguneko zentroak, egoitzetan eta eguneko zentroetan a
ldi baterako egonaldiak eta as
teburukoak eskaintzea, bono-taxi zerbitzua...
Familia-inguruneko zainketetarako prestazio ekonomikoa lehenesterakoan izan den goraldiak eta prestazioen guztizkoan egoitza-arretak izan duen beherakadak berresten dute nahiago izaten dela mendetasun egoeran dagoen a
dineko pertsonak beren etxean geratzea.
Gure burua zoriondu beharrean gaude, Eusko Jaurlaritzak telelaguntza zerbitzua bere gain hartu duelako, eta horrek orain a
rte a
ntzemandako hainbat a
razo a
maitzea ekarriko duelako; izan ere, zerbitzua jaso a
hal izateko eskakizunak malguagoak izango dira eta zerbitzua hobetzeko a
ukerak ere egongo dira.
5. LABURBILKETA
Atal honek Euskal A
utonomia Erkidegoko eskubideen babesaren egoeraren balioespena biltzen du, hala eskatzen baitu A
rartekoaren jarduna a
rautzen duen legeak. Legearen egitura Konstituzioak ematen dituen eskubide guztietan datza, baina, laburbilketa a
tala izanik, ez ditu A
rartekoaren erakundearen ekintzek sorrarazten dituzten gai guztiak a
gortu nahi, logikoa denez.
Hori dela-eta, balorazio osatuagoak gainerako a
talen gaineko jarraipena egitea ere eskatuko du, eta, batez ere, I. a
talaren gainekoa. Izan ere, eremu bakoitzaren a
zterketan eremu material bakoitzeko benetako balorazioak biltzen dira eta kasu guztietan ez dira a
tal honetan laburbildu.
Halaber, bereziki behartsuak diren eta eskubideetan urradurak jasateko a
ukera gehiago dituzten talde batzuei eragiten dieten gaiak a
zter daitezke txostenen honen III. a
tala a
ztertuz.
Bestalde, V. a
talari esker eskubide batzuk a
ztertu a
hal izango ditugu, 2011n egindako txosten monografikoen bitartez edo lantze fasean daudenen bitartez.
Edonola ere, espero dugu a
tal honetan eta txostenaren gainerakoetan bildutako diagnostikoa lagungarri izatea botere publikoentzat herritarren eskubideen defentsan neurri zehatzetan sakontzeko, bereziki egungo krisi ekonomikoko egoera eta egoera horrek pertsonen eskubideetan duen eragina direla eta.