IV. A
TALA. GOMENDIO OROKORRAK ETA DIKTADURA FRANKISTAREN BIKTIMENtzAKO EGIA, JUSTIZIA ETA ORDAINARI BURUZkO A
ZTERLANA
Herritarrek beren eskubideak urratu direlakoan edo indarreko legea bete ez delakoan a
dministrazio publikoen a
urka a
urkezten dituzten kexen gainean ebaztea da A
rartekoaren oinarrizko eginkizunetako bat.
Banakako kexa horien ebazpena, zalantzarik gabe, garrantzi handikoa da planteatzen diren kasu konkretuak a
rgitzeko. Nolanahi ere, batzuetan ikusten da a
uzia kasu partikularraz harago doala eta modu orokorrean hel dakiokeela, herritar ugariri edo, modu estrukturalean, a
dministrazioen jardunari eragin diezaiokeelako.
Zenbaitetan, a
rau a
ldetik hutsuneak daudela sumatzen da, edo a
ldatu egin behar direla lehendik dauden a
rauak, bidegabekeriazko egoerarik ez gertatzeko edo eskubideak hobeto bermatuko dituzten a
rauak lortzeko.
Halako kasuetan, A
rartekoak gomendio orokorrak egiten ditu, a
dministrazio bati edo hainbati begira.
2011. urtean, 12 gomendio orokor egin dira, beste hainbeste gairen inguruan. Gomendio horiek gure web gunean a
urki daitezke (www.ararteko.net).
Urteko txosten honetan, horietako bakoitzaren laburpen txiki bat a
rgitaratu da. Beraz, oso-osorik ikusi nahi dituenak web gunera jo dezake.
Halaber, txosten bat egin eta a
rgitaratu da. diktadura frankistaren biktimentzako egia, justizia eta ordainerako eskubideei buruz Euskal A
utonomia Erkidegoan dauden politika publikoez. txosten horrek, nahiz eta ez dituen gomendio orokorren ezaugarri guztiak, baditu gomendioen xedearekin bat datozen zenbait ezaugarri, hala nola pertsona ugariri eragin diezaiokeela. A
rrazoi horrexegatik sartu da kapitulu honetan.
1. Arartekoaren 1/2011 Gomendio orokorra, uztailaren 13koa.
1960ko eta 1970eko hamarkadetan jaioberriak beren a
ma biologikoengandik bidegabe banandu edo ebatsi zireneko egintzak a
rgitzen lagunduko duten neurrien premia.
I. Aurrekariak
Arartekoak hainbat kexa jaso ditu jaioberriak a
ma biologikoengandik bidegabe ebatsi edo banandu izanari buruz. Kezka bikoitza helarazten digute, a
lde batetik seme-alabak edo a
ma ezagutzeko nahia eta bestetik egintzak a
rgitu eta horiek a
uzitaratzekoa.
Egintza horiei eginbide penalak zabaldu zaizkie salaketak jarri diren gainerako a
utonomia erkidegoetan. Salaketa horietako as
kotan A
nadir Elkarteak (Adopzio Irregularrek Kaltetutakoen Elkarte Nazionala) joan den 2011ko urtarrilaren 27an Estatuko Fiskaltza Nagusiaren a
urrean a
urkeztu zuen salaketarekiko a
txikimendua eskatu izan da. Estatu osoko ospitale eta klinika ezberdinetan haurren jaiotzen inguruan izandako irregulartasunak dira salaketon muina.
Euskal A
utonomia Erkidegoan hainbat salaketa jarri dira hiru fiskaltzetan.
Ama biologikoek semea edo a
laba a
dopzioan eman nahi izatea zalantzan jartzen den kasuak eta a
maren identitatea ezezaguna delako a
doptatutako seme-alabek beren jatorria zein den jakin ezin duten kasuak dira kexetan jasotzen direnak. Semea edo a
laba jaio eta gutxira hil egin zela pentsatu eta ondoren heriotza horien baldintzak oso a
rgiak izan ez zirela jakin duten a
mek ere jarri dituzte kexak. A
ipatutako ezohiko baldintza horiek hainbat izan daitezke, besteak beste: medikuaren partean a
geri diren datuak eta eman zieten informazioa ez datozela bat, edo medikuen parteetan jasotako datuetan ez dagoela a
ma biologikoaren daturik, a
dopzio-amaren datuak bakarrik jaso zirela a
ma biologikoa bailitzan, edo guraso biologikoei ez zietela umeen heriotzari buruzko datu zehatzik eman; horrek heriotzak benetakoak izan ote ziren zalantzan jartzea ekarri zuen, eta zalantza horiek a
re handiago egin ziren hilerrietako ehorzketa-liburuetan begiratu eta beren semea edo a
laba han lurperatu ez zela jakiterakoan.
SOS Euskadiko Haur Lapurtuak Elkarteak ere jo du erakunde honetara, eta horrelako gertakariak ikertzeko izaten a
ri diren zailtasunen berri eman digu.
II. Oinarriak
Aurrerapenak eman dira giza eskubideen eta bereziki umeen eskubideen a
itorpenean eta babesean, eta horrek beharrezko egiten du ikuspegi kritikoa izatea garai batean orain a
itortzen diren eskubide horiek berak mugatzen zituzten jardueren inguruan. A
dopzio-prozeduren gardentasuna eta bermeak as
ko hobetu dira; zeharo a
ldatu da diru-kontuengatik edo ezkontzatik kanpo jaiotzeagatik umeak a
mengandik banatzeak pizten duen sentsibilitatea. Berme horiek oso zail egiten dute une honetan a
ma biologikoa nor den ez jakitea edo umeak a
doptatua denik ez jakitea, eta zaildu egiten du, baita ere, a
dopzioan emateko zein esplotatzeko as
moz umeen trafikoa egin a
hal izatea. Hala ere, garrantzitsua da izandako tentua nahikoa izan ote den baloratzea.
1989ko a
zaroaren 20an Nazio Batuen Biltzar Orokorrak umeen eskubideei buruz onartu zuen Hitzarmena inolako erreparorik gabe onartu zuen Espainiak 1990ean; hitzarmen hori onartu izanak umeen eskubideak a
itortzea eta estatua horiek babestera behartuta egotea ekarri zuen. Hitzarmena oso-osorik sartu behar da a
ntolamendu juridikoan, eta botere publikoek a
plikatu egin behar dute.
Jasotzen diren eskubideen a
rtean identitatea izateko eskubidea dago. Eskubide horrek hainbat a
lderdi ditu, besteak beste, jatorri biologikoa ezagutzeko eskubidea, norberaren historia izateko eta ezagutzeko eskubidea, jaio bezain pronto erregistratua izateko ume orok duen eskubidea, izen eta nazionalitate bat izateko eskubidea eta, a
hal den neurrian, gurasoak ezagutu eta haien zaintzapean egoteko eskubidea. Pertsona baten identitateak nondik datorren, bere gurasoak nortzuk eta nongoan ziren edo non jaio zen jakitea eskatzen du.
III. Ondorioak
1 Ama biologikoei beren umeak lapurtu edo bidegabe banandu izanak a
larma eta erakundeekiko mesfidantza sortu dute gizartean, beraz, botere publikoek badute zertaz kezkatu. Horrenbestez, a
bian diren prozedura judizialen emaitzak edozein direla ere, eta nahiz eta irregulartasun-kasu gehienak 60ko eta 70eko hamarkadetan gertatu, gaia jorratu egin beharko lukete a
gintariek.
2 Ezinbestekoa da gertatutakoa a
rgitzea, eta horretarako bide judiziala erabiltzeaz gain (egonez gero, bide horretatik ezarriko lirateke kasuan kasuko erantzukizunak), komenigarria litzateke gertatu zenaren berri edukitzeko eta a
dopzioak egiteko jarraitu ziren prozedurak nolakoak izan ziren jakiteko beste mekanismo bat ere sortzea. Horretarako egokia litzateke a
ditu independenteek osatutako Batzorde bat eratzea, gertatutakoa a
zter dezaten eta, txosten bat egin ondoren, biktimei nolabaiteko ordaina emateko bideak proposa ditzaten.
3 Kaltetutako pertsonei egintzak a
rgitzeko prozesuan parte hartzea a
halbidetuko dien prozedura baten a
ldeko a
pustua egin beharko litzateke.
4 Artxiboen eta erregistroen eskuragarritasunari buruzkoa zein jaiotzaren erregistroari buruzkoa bezalako a
raudiak (bereziki Justizia Ministerioaren 1999ko a
zaroaren 10eko A
gindua eta Erregistroen eta Notariotzaren Zuzendaritza Nagusiaren 1999ko otsailaren 15eko eta 2004ko uztailaren 1eko Jarraibideak), hau da, hizpide ditugun kasuetan a
plikatzen diren a
raudiak a
ztertzea ere izan beharko litzateke ikerketaren helburuetako bat, horrela identitatea izateko eta jatorri biologikoa ezagutzeko eskubideak bermatuko dituen eta beste eskubide batzuekiko talka behar bezala neurtuko duen bestelako a
raurik onartzea beharrezkoa ote den baloratu a
hal izango litzatekeelako.
2. Arartekoaren 2/2011 Gomendio orokorra, a
buztuaren 8koa. Beste gizarte prestazio batzuen titularrak diren pertsonei langabeziagatiko subsidioa etetearen ondorioz jazotako egoerei erantzun bat emateko beharra.
I. Aurrekariak
Azken hilabeteetan erakunde honetan hainbat kexa jaso dira gai horren inguruan, hau da, Lan eta Immigrazio Ministerioaren menpe dagoen organismoak, Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak hain zuzen ere, langabeziako subsidioa jasotzeko eskubidea zenbait pertsonari bertan behera utzi izanagatik. Kasu as
kotan, eteteari bidegabe jaso direla ulertzen diren kopuruak itzultzeko errekerimendua eransten zaio. Ebazpena honako hau a
ipatuz a
rrazoitzen da: subsidioaren titularraren errentek laguntza hori jasotzeko eskubidea edukitzeko ezarrita dagoen muga gainditzen dute, lanbide a
rteko gutxieneko soldataren % 75, hilabetean, bi ordainketen zati proportzionala a
lde batera utzita (Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren testu bategineko 215.5 artikulua –aurrerantzean GSLO–).
Mahaigaineratutako kasuetan, eragindakoei zenbatzen zaizkien errenten jatorria da premia egoeran dauden bizikidetasun edo familia unitateei erantzuna emateko EAEko laguntza-prestazio ekonomiko bat edo bi jasotzea. Hain zuzen ere, honako hauek dira: diru-sarrerak bermatzeko errenta, batzuetan etxebizitzarako prestazio osagarriak osatzen duena. Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak laguntza horien zenbateko guztia subsidioaren titularraren errentatzat jotzen du eta oso-osorik ematen dizkio. Hala, uste du pertsona horrek laguntza jasotzeko eskubidea edukitzeko ezarrita dagoen baliabide muga gainditzen duela. Horren ondorioz, etetea eta itzultzeko errekerimendua.
Jarduera hori Estatuko A
dministrazio Orokorreko organo bati dagokio, A
rartekoaren jarduteko eremua gainditzen baitu. Hala ere, erakunde honi iruditzen zaio Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak a
rauaren inguruan egindako interpretazioa injustizia materialeko egoera bat sortzen a
ri dela eta beharrezkoa izango litzatekeela interpretazio hori gehiago bat etortzea prestazio a
utonomiko horien izaerarekin edo egoera horiek barne hartzen dituen a
rauzko egokitzapena egitea.
II. Oinarriak
II.1. Langabeziagatiko subsidioa GSLOn xedatuta dago (203. artikulua eta hurrengoak). Prestazio ekonomiko bat da, laguntza izaera duena, egoera jakin batzuetan dauden langabeentzat; egoera horietako bat familia erantzukizunak edo a
rdurak edukitzea. A
rauan (215.2 artikulua) xedatutakoari jarraiki, honako hauek familia erantzukizuntzat joko dira: "tener a
cargo cónyuge, hijos menores de veintiséis a
ños o mayores incapacitados, o menores a
cogidos, cuando la renta del conjunto de la unidad familiar as
í constituida, incluido el solicitante, dividida por el número de miembros que la componen, no supere el 75 por 100 del salario mínimo interprofesional, excluida la parte proporcional de dos pagas extraordinarias". 2011. urtean muga hori hilero-hilero 481.05 eurokoa da.
II.2. Mahaigaineratutako kasuetan, subsidioaren titularrari harenak bailiran ematen a
ri zaizkio laguntzarako prestazioen diru-sarrerak eta onuradunak familia-bizikidetasuna osatzen duten kideak dira eta ez da a
intzat hartzen unitate hori osatzen duen kide kopurua. Ikuspegi hori a
rauaren interpretazio murriztailea da.
Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiak, 2011ko maiatzaren 4ko epaian, herritar batek mahaigaineratutako errekurtsoa balioesten du, kontuan hartuta, herritar horri Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak esleituta zuen subsidioa jasotzeko eskubidea eten ziola kotizazio gabeko bi prestazio ekonomikoren zenbatekoa oso-osorik egotzi ziotelako, horietako bat diru-sarrerak bermatzeko errenta. A
uzitegiak gogora ekartzen du diru-sarrerak bermatzeko errentaren titularraren betebeharra dela familia-bizikidetasun osoaren premiei erantzuna ematea. Hortaz, ez zaio banakako errenta gisa bakarrik eman. Hala, a
rrazoia herritarrari ematen dio.
Auzitegi Nagusiak (2009ko urriaren 28ko epaian) langabeziagatiko subsidioari "prestacional con componente as
istencial" izaera ematen dio. Horren harira, hauxe dio "carencia de rentas" baldintzaren interpretazioari buruz: "debe dar satisfacción a
l principio de "suficiencia" que impera en materia de protección de desempleo y que comporta un nivel de ingresos que permita una vida a
decuada y digna". Disponibilitatearen irizpidea (benetakoa eta ez teorikoa) defendatzen du subsidioa eskuratzeko bidea ematen duen diru-sarrerarik eza xedatzeko kalkuluaren oinarri gisa.
II.3. Eragindakoek jasotzen dituzten prestazio a
utonomikoak diru-sarrerak bermatzeko errenta eta etxebizitzarako prestazio osagarria dira eta biak diru-sarrerak bermatzeko errentari eta gizarteratzeari buruzko a
benduaren 23ko 18/2008 Legean xedatzen dira. Diru-sarrerak bermatzeko errentaren xedea da familia-unitatea osatzen duten kideen oinarrizko premiei erantzuna ematea eta prestazioaren zenbatekoa kideen a
raberakoa da. Etxebizitzarako prestazio osagarriaren helburua da etxebizitzaren a
lokairuaren gastuak edo bizikidetasun-unitatearen ohiko etxearen gastuak ordaintzea. Hortaz, ez dira prestazio pertsonalak edo titularraren berezko prestazioak; bai, ordea, familia prestazioak, titularra nor den a
lde batera utzita. Izan ere, familia berean subsidioaren titularra eta laguntza a
utonomikoaren titularra desberdinak direnean, ez da jazotzen a
ipatu ondorioa.
II.4. Auzitegi Gorenak xedea duten bi prestazioren izaera a
ztertu du (ikasteko beka bat eta ohiko etxebizitza erosteko diru-laguntza bat) eta xedatu du ez direla subsidioa jasotzen duen langilearen errentatzat jo behar. Hurrenez hurren 2010eko a
zaroaren 16ko eta 2002ko a
pirilaren 19ko epaiak dira eta, gure ustez, epaien oinarriak etxebizitzarako prestazio osagarriari eta diru-sarrerak bermatzeko errentari a
plikatu a
hal zaizkie. Halaber, esan behar da a
zken prestazio horren izaerak seme-alaba baten a
rdura gain hartzeko prestazioarenarekin a
ntz handia duela (subsidioari dagokionez, diru-sarrerak zenbatzetik kanpo dago). Izan ere, bien xedea iraupenari erantzuna ematea da, kasu batean, seme-alabarenari eta, bestean, familiarenari.
II.5. Konstituzio A
uzitegiak a
benduaren 11ko 239/2002 epaian a
dierazi zuen a
utonomia erkidegoek haien laguntzak ezar ditzaketela, estatuakok osatuko dituztenak, haien eskumenaren eta finantza-autonomiaren a
rabera, betiere funts propioekin eta estatukoak tartean sartu gabe egiten badute. Horri jarraiki, Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak ez lituzke zenbatu behar hizpide ditugun euskal laguntzak subsidioaren ondorioetarako.
II.6. Langabeziagatiko subsidioaren eteteak Euskal A
utonomia Erkidegoari modu negatiboan eragiten dio, eragindako pertsonei a
rreta emateko finantza a
halegin handia egin behar baitu. A
lde batetik, diru-sarrerak bermatzeko errentaren zenbatekoa igo eta Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak ordaintzeari utzitako zenbatekoak ordeztu. Bestetik, subsidioa eteteak erretiratzeko Gizarte Segurantzari egindako kotizazioak etetea dakar eta horrek erretiroko etorkizuneko pentsioaren zenbatekoa murriztu dezake eta a
gian EAEk osatu beharko du diru-sarrerak bermatzeko errentaren bitartez.
II.7. Gizarte zerbitzuek, herritarrei informazioa eman eta orientatzeko duten betebeharra a
intzat hartuta, gai honek eragiten dien herritarrei lagundu a
hal zien, gure ordenamendu juridikoak a
itortzen dituen eskubideak behar bezala defendatuz.
III. Ondorioa
EAEk, gizarte a
rretaren a
rloan duen eskumen esklusiboa oinarritzat hartuta, zenbait kasutan, langabeziako subsidioa jasotzeko eskubidea duten pertsonen laguntza osatzen du beste gizarte prestazio a
utonomikoen bidez, hala nola, diru-sarrerak bermatzeko errenta eta, hala badagokio, etxebizitzarako prestazio osagarria. Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak prestazio horien zenbatekoa subsidioaren titularrari bakarrik egozten dizkio errenta edo haren diru-sarrera gisa, kontuan hartu gabe prestazio a
utonomiko horien onuradunak familiak direla. Interpretazio hori oso kaltegarria da pertsona horien eskubideentzat, hortaz, erakunde honek gomendio hauek egiten ditu:
IV. Gomendioak
1. Eusko Jaurlaritzak Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoaren a
urrean langabeziagatiko subsidioa jasotzeko diru-sarrerarik ezaren baldintza zehazteko gizarte prestazio a
utonomikoak (diru-sarrerak bermatzeko errenta eta etxebizitzarako prestazio osagarria) zenbatzen dituen Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren interpretazioa a
ldatzeko gestioak a
biarazi beharko lituzke.
2. Estatuko A
dministrazio Orokorrak haren egungo interpretazioari eusten badio, Eusko Legebiltzarrak Gorte Nagusien a
urrean a
urkez dezala subsidioa eskuratzearen gaineko legeak estatu a
utonomikoaren oinarrietara eta Konstituzio A
uzitegiaren irizpideetara egokituko dituen lege-proposamena, gizarte laguntza Gizarte Segurantzari bakarrik lotuta ez egotearen ildotik.
3. Interpretazio irizpide hori dagoen bitartean eta gizarte zerbitzuek herritarrei informazioa eta a
holkularitza emateko duten egitekoa kontuan hartuta, zerbitzu horiek lan horiek egin ditzaten eragindakoei a
dministrazio-bidean haien defentsa bideratuz eta laguntza emanez.
3. Arartekoaren 3/2011 Gomendio orokorra, urriaren 5ekoa. Jatorriz Europar Batasunekoak diren eta Euskal A
utonomia Erkidegoan bizi diren ijitoen egonlekuetan esku hartzeko jardute-protokoloak garatzeko beharra.
I. Aurrekariak
Arartekoak hainbat kexa jaso ditu jatorriz Europar Batasunekoak diren ijitoen egonlekuek Euskal A
utonomia Erkidegoan duten errealitatearen inguruan. Kexa horiek euren familiekin bizi ziren pertsona horien bizi-baldintza desegokien inguruan kezkatuta zeuden gizarte a
genteek a
urkeztu dituzte bereziki. Familia horiek ez zuten gizarte a
rretarik jasotzen.
Horrez gain, egonlekuak salatzen zituzten a
uzokideen kexak ere jaso ditu, segurtasun faltako sentsazioagatik eta baldintza higieniko-sanitarioengatik.
Era berean, Euskal Herrian Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Gizarte Partaidetzarako Kontseiluan ordezkatutako erakundeek egonleku horietan bizi ziren pertsonen egoerarekiko kezka eta pertsona horien beharrei behar bezalako erantzuna eskaintzen dioten politika publikoak a
bian jartzeko premia a
dierazi digute.
Egonleku horiek jatorriz Europar Batasunekoak diren pertsonek osatzen dituzte eta gehienak ijitoak dira. Euren ezaugarri komun gisa a
ipa dezakegu infraetxe egoeran bizi direla, bereziki jabeek utzitako eraikinetan. Eraikin horiek, as
kotan, industria erabilera izan zuten, eta ez dute urik ezta a
rgi elektrikorik ere. Orokorrean, ezin dugu esan eraikin horiek Giza Eskubideen A
ldarrikapen Unibertsalaren 25. a
rtikuluak eta Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen Nazioarteko Itunaren 11. a
rtikuluak, besteak beste, onartutako bizitza egokirako eskubidearen estandarrak betetzen dituenik.
II. Oinarriak
Europar Batasunak Hungaria, Bulgaria edo Errumania bezalako herrialdeak bere gain hartzean, herri horietako pertsonek zirkulazio as
keko, egoitza as
keko eta diskriminazio ezarako eskubideak eskuratu dituzte. Europar Batasunean hamar mila eta hamabi mila ijito bitartean bizi dira, gutxiengorik handiena da eta Europar Batasuneko ia Estatu guztietan a
urkitzen da. Europako lurraldeetan mendeak daramatzaten a
rren, a
urreiritziak, intolerantzia, diskriminazioa eta bazterkeria pairatzen dituzte oraindik ere.
Pertsona horiek Europar Batasuneko Estatu batekoak dira, beraz, Europar Batasuneko oinarrizko eskubideen gutunean zehazki onartutako eskubideak erabili a
hal dituzte. Espainian, 240/2007 Errege Dekretua, otsailaren 16koa, Europako Espazio Ekonomikoari buruzko Ituna sinatu duten beste estatu batzuetako herritarrak Espainian sartzeari, as
katasunez joan-etorrian ibiltzeari eta bizitzeari buruzkoa a
plikagarria da (240/2007 ED).
Europar Batasunak jatorriz Batasunekoak diren ijitoen gizarteratzerako neurriak garatzea xedatu du. Era berean, hainbat baliabide bideratu ditu herri a
dministrazioek eta gizarte a
genteek a
giri honetan a
ipatu ditugun onartutako tresnetan ezarritako helburuak bete ditzaten.
Urte hauetan zehar ijitoen egoerari buruzko ikerketak eta txostenak burutu dira, bai herri sedentario gisa bizi direnenak, gehienak baitira, bai ibiltariak direnenak; eta ijitoen gizarteratzean eragina duten jarduerak diseinatzean kontuan hartu beharreko printzipio komunak erabaki dira. Printzipio horien a
rtean, eskualde eta toki mailako a
dministrazioen, gizarte zibilaren eta ijitoen parte-hartzea a
zpimarratzen dugu.
Euskal A
utonomia Erkidegoan bizi diren ijitoen egonlekuak egoteak herri a
dministrazio guztien eskumena diren neurriak eskatzen ditu, eta ez soilik poliziaren eskumena direnak. Ez gara eremu publikoko erabilerari buruzko a
razo bati buruz a
ri, ezta utzarazte bati buruz ere ez jabetza pribatuko ondasun higiezin bat okupatu izanagatik, eskubide eta betebeharrak dituzten eta zaurkortasun egoeran dauden pertsonen bizitzari buruz baizik.
Etxebizitza batean sartzeko titularraren baimena beharrezkoa da, infraetxe bat bada ere, hau da, txabola, furgoneta edo a
ntzekoren bat bada ere, delitu goria edo utzaraztea baimentzen duen ebazpen judiziala egon ezean. Pertsona baten etxebizitzan sartzea legeak ezarritako kasuetan bakarrik gerta daiteke. Gainera, pertsonei jakinarazi behar zaie, a
lojamendurako beste a
ukerak eskaini eta errespetuz bideratu behar da, gogoan hartu beharreko beste hainbat konturen a
rtean. Utzarazpena ezin da botere publikoek hartutako neurri bakarra izan, giza eskubideen errespetua baizik, eta bereziki, bizitza duina izateko eskubidea. Euskal herri a
dministrazioek Europar Batasuneko, Europar Kontseiluko eta Nazio Batuetako kide izanagatik hartutako konpromisoak bete behar dituzte, hori dela-eta giza-eskubideak babesteko, proportzionaltasunez jokatzeko eta gizarteratzeko politikak sustatzeko hitzarmenak, itunak eta a
kordioak a
plikatzekoak dira.
III. Gomendioak
Arlo honetan eskumena duten herri
administrazioek eta, zehazki, Eusko Jaurlaritzak (Herrizaingo Sailak, Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak, Justizia eta Herri
Administrazio Sailak, Osasun Sailak eta Hezkuntza Sailak), foru
aldundiek eta udalek (edo Eudelek euren ordezkari gisa) jatorriz Europar Batasunekoak diren herritar ijitoen egonlekuetan esku hartzeko jarduera protokolo bat garatzen parte har dezaten eta, bertan, giza eskubideetarako sarrera, euren betebeharren betetzea eta etxebizitzaren bortxaezintasunarekiko eskubidea berma daitezen.
aurrea hartu dezan, erakunde
arteko mahai baten esparruan edo
antzeko organo batean.
administrazioek ijitoak gizarteratzeko estrategia nazionalen Europako esparrua kontuan har dezaten eta, zehazki, Europako funtsak erabiltzeko
aukera ijitoak gizarteratzeko prozesuaren hasierako fase honetan.
4. Arartekoaren 4/2011 Gomendio orokorra, urriaren 10ekoa. Osasun a
rloko datuak lagatzea, a
dingabeak babesteko a
rloko herri-administrazio a
rduradunek hala eskatuta.
I. Aurrekariak
Foru a
ldundiek familia babeserako burutzen duten jardueraren esparruan koka ditzakegun hainbat kexa izapidetzean a
ntzeman dugu datuak lagatzen direla.
Zenbait inguruabarren gaineko a
nalisiaren ostean, osasun a
rloko datuak eskaintzeko moduan zehaztapen falta a
ntzeman genuen gizarte zerbitzuek datuak eskatzeko baliatzen duten xedeari dagokionez.
II. Oinarriak
Adingabeak babesteko zerbitzuek a
urrera eraman ohi duten jarduera hori haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babesteko otsailaren 18ko 3/2005 Legean oinarritzen da eta lege horren 21. artikuluak hauxe dio: "Osasun-zerbitzuek eta osasun a
rloko langileek a
dingabeen babesaren a
rloan eskumena duten herri-administrazioei jakinarazi behar dizkiete, edo, beharrezkoa bada, ministerio fiskalari edo epaileari, haurrenganako tratu txarrak, haurren babesgabetasuna edo a
rrisku egoera ekar ditzaketen egitateak, eta horrelakoetan behar diren esku-hartzeak eraginkorrak eta kalitatezkoak izango direla bermatzeko behar diren datu guztiak helarazi beharko dizkiete; orobat, elkarlanean a
ritu beharko dute horrelako egoerak eragozteko eta konpontzeko."
Irizpide horrekin bat etorriz, Osakidetzaren ustez a
ipatu 3/2005 Legeak datuen lagapena justifikatzen du interesdunaren baimenik gabe.
Titularraren baimenik ez dagoenean, printzipioz baimenik ez duenak legezko gaikuntza behar du datu pertsonaletara sartzeko: hala ezartzen du izaera pertsonaleko datuen babesa a
rautzen duen a
benduaren 13ko 15/1999 Lege Organikoak 11.2 artikuluan.
Gauzak horrela, lagapen horiek garatutako funtzioen ikuspuntutik justifika daitezke eta legezko oinarria izan dezakete.
Hala eta guztiz ere, lagapen horiek behar bezalako bermerik gabe burutzen a
ri zirela pentsatzeko datuak a
ntzeman ditugu. Berme horiek egon daitezen, ez da nahikoa datuen lagapena babesten duen legezko xedapen bat izatearekin, egoera bakoitza behar bezala justifikatuta egon behar da datuen babesak eskatzen duen a
lor guztietan.
Legezko gaikuntza bere horretan ez da nahikoa kasu horietan. Datuen kalitatearen printzipioa kontuan hartzea beharrezkoa da; horren a
rabera, datuak egokiak eta bidezkoak izango dira eta ez dira gehiegizkoak izango eremuari eta helburu diren xede zehatz, a
rgi eta legitimoei dagokienez.
Helburuaren a
rabera beharrezkoa den informazioa zehazten bada, datuak eskaini behar dituen a
rduradunak baloratu a
halko du zein informazio kliniko eskain dezakeen.
Hala, gizarte zerbitzuek burututako osasun a
rloko datu pertsonalen bilketa justifikatuta gera zitekeen datu horiek biltzeko xedeari dagokionez.
Osasunaren gaineko datu pertsonalek duten babes bereziaren ikuspegi honetatik, A
rartekoak honako gomendio hau egin zuen:
III. Gomendioak
aukerarik ematen osasun
arloko datuetan modu orokorrean sartzeko. Horrela balitz, bereizmenik gabeko sarbidea litzateke, datuen babesaren kontrakoa.
arloko datuen babeserako eskubidearen eta
adingabearen babeserako eskubidearen
arteko bateragarritasuna lortzen duenean, beharrezkoa da datu horiekiko sarbidea kalitate printzipioaren
arabera burutu dadin, hau da, egokiak eta bidezkoak izan daitezen eta gehiegizkoak izan ez daitezen euren xedea kontuan hartuta.
amaierakoarekin bat egiten ote duen egiaztatu behar du.
ateratzen dituen txosten berezi batek, garrantzitsuak ez diren eta pertsonen intimitatean eragina duten datuak lagatzea ekidin dezake.
5. Arartekoaren 5/2011 Gomendio orokorra, urriaren 17koa. Udalek beren udalerrietako egoitzetan bizi diren etxerik gabekoak eta foru a
ldundiek tutoretzapean dauzkaten a
dingabeak udal erroldetan jasotzeko jarduerak egiteko betebeharra.
I. Aurrekariak
Arartekoak norbanakoen kexa ugari jaso izan ditu, erroldan izena emateko zailtasunari buruz eta horrek eskubideez baliatzeko eragiten duen eragozpenari buruz. Halaber, bazterketa-arriskuan dauden kolektiboekin lan egiten duten gizarte-erakunde as
kok helarazi digute pertsona batzuek zailtasunak dauzkatela bizi direneko udalerriko udal erroldan izena emateko.
Arartekoak, gainera, udal erroldei buruzko zenbait jarduera eraman izan ditu a
urrera, bai norbanakoen kexak izapidetzerakoan, bai ofiziozko jarduketetan; eta udal erroldetan izena emateari buruzko beste gomendio batzuk jarraitzerakoan, gai horri buruz egin beharreko ikerketak babestu ditu.
Erroldetan izena ematea tresna garrantzitsua da etxerik ez duten pertsonak gizarteratzeko. 2008an, Europako Parlamentuak etxerik gabeko pertsonen a
razoari buruzko deklarazio bat onetsi zuen, non Europar Batasuneko herrialdeei eskatzen baitie Europan a
kordio batera iristea kaleetan bizi diren etxerik gabekoen fenomenoari 2015ean a
maiera emateko; halaber, deklarazio horretan Europako Batzordeari eskatzen dio gai horretan zenbait jarduera a
bian jartzeko.
Etxerik ez izatea errealitate bat da, era berean, babesgabetasun egoeran dauden a
dingabeentzat. Gure kasuan, foru a
ldundiek a
dingabe horiek babesteko eta a
rtatzeko betebeharra daukate, haien tutoretza baitute (Kode Zibileko 172. a
rtikulua). Betebehar hori egoitza-harreraren eta familia-harreraren bitartez gauzatzen da. Euskadin, 2010ean, foru a
ldundiek 1033 a
dingabe a
rtatu zituzten1, bertakoak zein a
tzerritarrak, egoitza-harreraren bidez; izan ere, haien oinarrizko premietarako eta hezkuntza-premietarako berariazko zentroetan a
rtatu zituzten.
Pertsona horietatik as
ko udal erroldetan izenik eman gabe daude. Honakoak dira izenik eman gabe egoteko a
rrazoiak:
ahal izateko: horixe da pertsona –heldu nahiz
adingabe–
atzerritar batzuen kasuan, pasaporte indardunik ez baitute.
administrazio publikoekin itunduta dauzkaten tokiei dagozkienak, egoitza horietan ostatu harturik dauden pertsonen kopurua handiagoa izan ohi den
arren.
II. Oinarriak
Erroldako izen-emateak ondorio garrantzitsuak dauzka pertsonen eskubideetan, eta horren bidez bizilagunaren izaera eskuratzen da. Bestalde, eskubideez –eskubide zibiletarako, nola den parte-hartze politikoa, zein sozialetarako– baliatzeko exijitzen den zerbait da: osasun txartela eskuratzea, laguntza soziala, etxebizitza babestua eskatzea eta a
bar. A
dministrazio publikoekiko harremanetan eskatzen den ziurtagiri bat da, zeina funtsezko betekizuna baita zerbitzu eta prestazio publikoak eskatzeko. Besteak beste, hezkuntzarako, osasunerako, doako justiziarako, beketarako edo babes sozialerako eskubideez baliatzeko eskabideei buruzko a
rauetan a
urreikusten da, a
urkeztu beharreko dokumentuen a
rtean, erroldan izena emanda egoteari buruzko ziurtagiria (edo erroldatzearen bolantea) a
urkeztu behar izatea. A
zken batez, erroldan izen emanda ez egoteak herritarren eskubide eta betebeharretan eragiten du.
Horrenbestez, funtzio garrantzitsuak dauzka politika publikoen tresna gisa edo a
dministrazio publikoentzako informazio- eta kontrol-iturri gisa, eta baldintza bat da pertsonek beren eskubideak eta betebeharrak betetzeko. Hori dela eta, errolda garrantzi izugarria duen figura da, zeina ezinbesteko bilakatu baita gure a
utonomia erkidegoan bizi diren pertsonen eguneroko bizimodurako.
III. Gomendioak
araua pertsonen interesen
aldekoena den zentzuan interpretatzen duten jokabideak ezartzea.
ahal den guztietan, baldintzetan eragina duten gaiei buruz eta prozeduraren izapidetzeari buruz. Zehazki, eskabidea idatziz
aurkezteko daukaten eskubideari buruz; izapidetzeko epeari buruz; isiltasunaren eraginari buruz –positiboa baita–; eta, egoitza iraunkorrerako baimenik ez duten
atzerritarren kasuan, erroldako izen-ematea berritzeko betebeharrari buruz eta hura ez berritzeak izan ditzakeen ondorioei buruz.
aukera egon dadila eskabidea idatziz
aurkezteko, erroldako orrian biltzen dituen datuak dauzkan eredu batekin: izen-deiturak; sexua; jaiotzeko tokia; ikasketak; NANa,
ANZa edo pasaportea; eta datu boluntarioak, esate baterako telefono zenbakia. Gainera, eskari normalizatu horrek izena emateko data (zeina eskariarena bera baita) erroldan
agertzea
ahalbidetu behar du, bai eta eskatzailearengan biltzen diren inguruabar bereziak ere; honakoak, esate baterako: bizitoki efektiboaren
agerpena, etxebizitza okupatzeko titulurik ez daukan kasuetan, edo
adierazitako etxebizitzak behar diren baldintzak ez betetzea, edo erroldako izen-ematean eragina izan dezaketen eta
aipatu beharrekoak diren gainerako inguruabarrak.
aurreikustea, haren bidez kreditatzeko pertsona baten bizitoki efektiboa kasuko udalerrian, hain zuzen ere infraetxebizitzako egoeran bizi eta izen-ematea eskatzen duten pertsonak eskabidea
aurkeztu zuten egunean erroldatu
ahal izan daitezen.
antolamendu juridikoan
aurreikusitako kasu guztietan (alta,
aldaketa, baja), berariazko erreferentzia eginez biztanleen erroldako bajei,
atzerritarrengan eragina duten kasuetan iraungipena
aplikatzearen ondoriozkoei.
aldundien edo/eta etxerik gabekoekin lan egiten duten gizarte entitateen bigarren
arretarako gizarte zerbitzuen esku-hartzea. Protokolo horrek jaso beharko du udalerrian egiazko bizitokia duten pertsonek udal erroldan izena emateko eskubidea, horren barne direla egoitza batean bizi diren pertsonak,
alde batera utzita egoitza horretako tokiak finantzatzen dituen
Administrazioak zenbat toki itunduta dauzkan. Erroldako ofiziozko baja
aurreikusten bada, Populazioari nahiz Lurralde Mugaketari buruzko Erregelamenduko 72.
artikulua eta hurrengoak bete beharko dira.
aldundiak egoitzako harreran tutoretzapean dauzkan
adingabeen kasuetarako, eta protokolo horretan kontuan hartzea
administrazio publikoek haurren
arloan dauzkaten betebeharrak, zeinak ezin baitira
alde batera utzi
adingabeak dokumenturik ez edukitzeagatik, ez eta une jakin batean itundutako tokiak baino
adingabe gehiago egoteagatik ere. Protokolo horrek
adingabearen interes gorenari begiratu beharko dio, eta
aurreikusi beharko du haurrak tutoretzapean dauzkan foru
aldundiak dauzkan datuekin erroldan izena eman
ahal izatea. Nolanahi ere, erroldan baja emateko,
aurrena haurrak tutoretzapean dauzkan foru
aldundiari komunikazio bat igorri beharko zaio.
atzeratu egiten baitira edo non ez baitituzte beren nazionalitatekoei pasaporterik ematen.
1 Eusko Legebiltzarreko A
rartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren 2010eko txostena.
6. Arartekoaren 6/2011 Gomendio orokorra, urriaren 27koa. Haurrek eta nerabeek egindako kirola, une oro eta edozein testuinguruan, hezkuntza parametroen a
rabera garatzen dela bermatzearen egokitasuna.
I. Aurrekariak
Hainbat forotan eta bide ezberdinetatik kezka a
dierazi digute kirolaren esparruan hainbat entrenatzailek a
dingabeekin izan dituzten jokabide eta jarrera batzuen inguruan, eta A
rarteko erakundeak kezka horiek jaso ditu. "Gehiegizkoak" izateagatik gaitzesgarritzat jotzen diren jokabideak dira eta, nolanahi ere, nekez jo daitezke hezigarritzat, izan ere, "norbera gainditzea eta norbanakoaren a
halmena lehertzea bultzatzeko as
moz, pertsona mugara eramatea" oinarri hartuta, jokabide ikaratzaileak, iraingarriak, laidogarriak izaten dituzte, neurriz gaineko zigorrak ezartzen dituzte, etab.
Berriro diogu, haur eta nerabeekin egindako kirol jardueraz a
ri gara eta, jarduera horretan, a
dingabearen interes gorena da −alegia, haren garapen pertsonala eta soziala bilatzea lehentasunezko eginbehar gisa− edozein a
zterketa eta balorazioren a
rdatz nagusia.
II. Oinarriak
Gehienek onartzen dute, eta horrela xedatzen dute a
rau eta politika publikoek, a
din horietako kirol jardueraren helburuak hezkuntza duela oinarri. Kirol diziplina jakin baten trebetasun edota gaitasun teknikoak ikasi eta garatzea baino harago doa haurren erabateko hezkuntza osatzeko, norberaren eta gizartearen garapen osasungarria lortzeko balore positiboen hezkuntzan barneratuz.
Euskal A
utonomia Erkidegoko kirola eta zehazki eskola a
dineko kirola erregulatzen duen a
rau multzoak lehentasunezko hezkuntza orientazio hori biltzen du eta kirol modalitate horren elementu a
rtikulatzaile ezberdinetara bideratzen saiatzen da. Hala eta guztiz ere, onartezintzat edo behintzat gaitzesgarritzat eta, beraz, neurri batean zigorgarritzat, joko diren jokabide horiek eskatzen dituen a
zken urratsean, lehiaketaren uneak a
rautzera mugatzen da, klubaren edo erakundearen kirol jarduera edo entrenamenduaren eremuan gerta daitekeen ezer ez a
ipatu gabe.
III. Gomendioak
Euskal herri a
dministrazio eskudunek, bakoitza ordenamendu juridiko eta a
dministratiboak derrigortzen edota a
halbidetzen duen heinean, haur eta nerabeekin bideratu beharreko hezkuntza kirol jardueraren garapen egokirako jokabiderik egokienak zehatz ditzaten eta horrek lehentasunez izan behar duen hezkuntza edukiarekiko kontrakoak direnak zigor ditzaten, une, eremu eta testuinguru orotan a
plikagarria den diziplina erregimen baten bidez.
7. Arartekoaren 7/2011 Gomendio orokorra, urriaren 28koa. Poliziaren jarduera eta praktiketako berme sistemari buruzkoa.
I. Aurrekariak
Azken urteotan a
ntzeman dugu poliziaren funtzioa hizpide duten A
rartekoaren zenbait gomendio ez direla betetzen eta kasu as
kotan ez direla gomendiook a
bian jartzeko mekanismo zehatzak a
rtikulatu. Herrizaingo a
taleko urteko txostenen sarreran horren inguruan gauzatu dugu jardueraren berri eman dugu, baita gure balorazioaren berri ere.
Erantzun horri eta gomendio horietako batzuen ondotik gaiari berriro heltzea komenigarria dela iruditu zaigunez –kontuan hartuta gomendio orokorrak direla, eremu bati eta polizia-kidego jakin batzuei lotuta daudela–, egokia iruditu zaigu gaiari berriz heltzea, gomendio berri bat eginez. A
zken horren xedea, ikuspegi orokor batetik, dagoeneko esandakoa sakontzea eta a
ntzemandako gabezia esanguratsuenekin zerikusia duten hainbat hobekuntza proposatzea da.
Horrez gain, a
txiloketa giza eskubideetan eragin gehien duen poliziaren jarduera bat da eta horregatik une oro daukagu hizpide gai hori. Gure iritziz, komenigarria da gomendioa baliatzea berme sisteman sakontzen jarraitzeko, bereziki, gabeziak a
ntzeman ditugun a
lderdi horietan.
Giza eskubideei oso lotuta dagoenez, gure ustez egokia da indarraren erabilera a
ztertzea eta a
tzerritarrekin diskriminaziozko jarduerak saihestuko dituzten hainbat mekanismo proposatzea.
Halaber, berme batzuk a
ztertu ditugu, hala nola, poliziaren uniformeetan lanbide identifikazio-zenbakia, a
genteen prestakuntza eta gomendioan jasotako a
rloetan jarduera-protokoloen ezarpena.
II. Oinarriak
Gure a
zterketa euskal herri-administrazioen mendeko polizia-kidegoetara (Ertzaintza eta udaltzaingoak) mugatu da, gure kontrola haietara iristen baita, eta gure gomendioak behin eta berriz betetzen ez direla a
tzeman dugun eremuetara. Eremu horietako bakoitzean a
ipatu gomendioak eta giza eskubideak bermatzeko beste organismo batzuek egindakoak a
intzat hartu ditugu, baita a
plikatu behar direla irizten ditugun a
rauak eta jurisprudentzia ere. Hori oinarri hartuta, topatzen a
ri garen a
razoak identifikatu ditugu eta horiek konpontzeko irtenbideak proposatu ditugu.
Poliziaren jarduerak gainbegiratzeko mekanismoak ezartzeko premia bereziki a
zpimarratu dugu, bai maila orokorrean bai jarduera zehatzetan eta balio prebentiboan ere.
Konstituzioak a
txilotuari a
itortzen dizkion zenbait eskubide a
intzat hartu ditugu (adibidez, haren eskubideen eta a
txilotzeko a
rrazoien berri berehala eta modu ulergarrian emateko eskubidea, a
itortu behar ez izateko eskubidea eta a
bokatu-laguntza jasotzeko eskubidea). Halaber, gorputz-miaketa, a
txiloketa epaitegiari jakinaraztea, jardueren erregistroa, otorduak eta eginbideak eta bideograbazio-sistemak a
urrera eramateko lekuen gaineko irizpideen ezarpena a
ztertu ditugu, kontuan hartuta a
lderdi horietan guztietan gabeziak a
ntzeman ditugula.
Indarraren erabileraren gainean egin dugun a
zterketak proportzionaltasun printzipioa dauka oinarri eta bilera, a
dierazpen eta mintzaira eskubideen ziozko eskakizunak kontuan hartuta, indarraren erabilerara jotzea saihestuko duten bide berriak bilatuz, a
rreta berezia jarriz a
razoak konpontzeko modu gisa indarraren erabilerara jotzea saihestuko duten bide berriak bilatzeko egokitasunean, betiere, posible bada.
Atzerritarrekin diskriminaziozko jarduera posibleak prebenitzeko mekanismoei dagokienez, bakarrik a
rraza-ezaugarri jakinak eta a
rraza-delituen a
urkako borrokan poliziaren egitekoak duen garrantzia oinarri dituzten poliziaren esku-hartzeak saihestu ditzaketenak izan ditugu hizpide.
III. Gomendioak
Gomendio orokorrak 30 gomendio hartzen ditu barne eta a
zken horiek ondorioen forma dute. Horietako batzuk laburtuko ditugu:
aukera ematen duten jarduera horren gaineko datuak biltzeko sistemak ezartzea ere halaxe da.
azken baliabidea izan behar du beti, legezko egokitasun, premia eta proportzionaltasun printzipioak zorrotz bete, eta
arrazoizko epaian oinarritu behar da, hierarkiako gainekoek kontrolatu eta egiaztatuta. Jarduera nahikoa dokumentatu behar da eta erabilitako indarraren deskribapen zehatza gaineratu behar du. Neurria poliziaren bulegoetatik kanpo hartzen bada, polizia-agenteek
aginte eta kontrol zentroari jakinarazi beharko dizkiote
arrazoiak.
auzibidean
arau-hauste gisa kalifikatutako gertakarien ondoriozko
atxiloketak saihesteko kontrol mekanismoak ezarri behar dira, baita
atestatuen eta
administrazio
atxiloketen edukia bete-betean errealitatearekin bat etortzen dela bermatzeko ere,
agiriok eragiten dituzten gertakariei dagokienez.
atxilotuei
abokatu-laguntza jasotzeko
aukera eman behar zaie.
atxiloketa eragin duten gertakari eta
arrazoi juridikoen berri eman behar zaio, bai eta bere eskubideak eta horiek gauzatzeko modua jakinarazi ere.
atzerapen behar bezala dokumentatu behar da eta horren
arrazoiak jaso behar dira.
arrazoiak jaso behar dira eta proportzionaltasun printzipioa zorrotz betez eraman behar da
aurrera.
ahalbidetu behar dute: grabazioa
atxiloketaren unean bertan hastea; poliziaren bulegoko gela,
atxiloketa-eremu eta polizia-agenteen eta
atxilotuaren
arteko elkarrekintzak gertatzen diren leku guztiak barne hartzea,
atxilotuak
aurkakoa esaten ez badu behintzat. Grabazioek irudiak eta
audioa jaso behar dute. Grabatutako materiala grabatutako jardunen ondoriozko erantzukizun
administratibo eta penal posibleak preskribatzeko gehienezko epealdia errespetatzeko nahikoa denboraz gorde behar da, bai eta eskubideak bermatzeko erakundeek esku hartzeko duten epean zehar ere.
Autonomia Erkidegoko Poliziako kideek zenbaki edo erreferentzia bat eraman behar dute euren uniformean,
argi eta garbi ikusteko moduan. Horrela, edozein pertsonak identifikatu
ahalko ditu.
atzerritarra duten pertsonen
aurkako jarduera diskriminatzaileak jazotzen ez direla bermatu behar da, batez ere identifikazio kontrolen eremuan eta immigrazioari buruz zabaltzen den polizia-informazioari dagokionez. Polizia-kidegoek eginkizun
aktiboa hartu behar dute euren gain istilu
arrazisten
aurkako borrokan.
8. Arartekoaren 8/2011 Gomendio orokorra, a
zaroaren 15ekoa. Banandutako gurasoek jaso behar duten informazioa, a
dministrazioak haien seme-alabez dituen datuei dagokienez, eta a
urkeztu behar dituzten a
giriak.
I. Aurrekariak
Bananduta dauden eta seme-alabak kargura dituzten pertsonek jarritako kexak izapidetu eta ikertzeko esparruan, pertsona horiek, guraso diren a
ldetik, legeak esleitzen dizkieten eskubideak eta betebeharrak baliatzeko dituzten zailtasunen berri izan dugu. Horietako batzuk banandutako pertsonek guraso-ahala baliatzerakoan a
dministrazioak batez ere –beti ez bada ere– hezkuntza eta osasunaren a
rloan ezartzen dituen baldintzatzaile batzuen ondorioz sortzen dira. A
dministrazioak a
dingabe bati buruzko datuak dituenean, haren intimitatea babesteko betebeharra dauka. Hortaz, haren legezko ordezkaritza gain duenari bakarrik jakinarazi diezazkioke. Dena den, ordezkaritza hori egiaztatzeko, nahikoa da gurasoek familia-liburua a
urkeztea elkarrekin bizi badira; bananduta badaude, a
ldiz, horrez gain, guraso-ahala kendu ez dietela frogatu behar dute. Osasunaren esparruan, jagoletza ez duen gurasoak "guraso-ahala egiaztatzen duen a
giria" ere a
urkeztu behar du. Kontu horrek hiru kexagai eragin ditu.
aukera ematen pertsona batek haren seme-alaben guraso-ahala duela egiaztatzeko; kontuan hartuta ohikoa dela horren inguruko pronuntziamendurik barne ez hartzea, pronuntziamendu judizialak ez baitu hizpide izan.
amei eta
aitei guraso-ahala ez die epai batek ematen, bai, ordea, legeak. Hortaz, ondorio horietarako garrantzitsua izango litzatekeen ebazpen bakarra gurasoen eta seme-alaben
arteko eginkizunen bat ez betetzearen ondotik
ahal hori kendu liekeena izango litzateke. Ez-betetze hori ezkonduta daudenek, bananduta daudenek edo ezkongabe daudenek egin dezake. Beraz, banantzea bere horretan ezin da izan jazo izanaren
adierazle. Pertsona batek ez du zertan egiaztatu behar haren seme-alaben guraso-ahala mantentzen duenik
ahal hori osatzen duten eskubideak eta betebeharrak modu
arduratsuan baliatzeko,
adibidez, haien osasunagatik edo bilakaera
akademikoagatik kezkatzea.
arrazoi batzuengatik,
administrazioaren
aurrean haien banantze edo dibortzioaren ondorio ekonomikoak eta pertsonalak egiaztatu behar dituzte. Ildo horretan, eskatzen dute, ebazpen judiziala oso-osorik
aurkeztu beharrean, ondorio horietarako xedapenen zatia
aurkeztea nahikoa izan dadila.
2011. urtean a
rrazoi horregatik gure esku-hartzea behar izan zenean, hezkuntzaren a
rloan a
dministrazioak Ikastetxeen Zuzendaritzak horren inguruan 1997-06-16an ezarritako jarraibideekin bat etorriz jardun zuen. A
rartekoaren ebazpen hau une horretan a
rgitaratu zela kontuan hartuta, Hezkuntza Sailak horren inguruko jarraibide berriak a
rgitaratu zituen. Ondorioz, erakunde honek bertan jasotako gomendioak mahaigaineratu zituen gomendiook hobetzeko, Haurren eta Nerabeen Bulegoaren laburpenean islatu denaren a
rabera.
II. Oinarriak
Hala jardutean, a
dministrazioak zenbait a
dingaberen datuak dituela kontuan hartuta, a
dingabe horiek babestu nahi ditu, horien berri legezko ordezkariak bakarrik izan dezan. Egia, ordea, honako hau da: a
dingabearen gurasoak bananduta ez daudenean, hizpide ditugun zuzentarauek, ondorio horietarako, ez diete behartzen a
dingabearen seme-alabatasuna ez den beste ezer egiaztatzera.. Banantzerakoan bakarrik behartzen zaie seme-alabei buruzko neurriak zehazten dituen ebazpen judiziala edo notario-agiria a
urkeztera. Eskakizun horren logika bikoitza da: a
lde batetik, seme-alabak haren kargura dituen pertsona baten banantzea ez da bere horretan a
dierazle nahikotzat jotzen guraso-ahala kentzeko legezko kausa batean sartuta egoteko eta horrek hala ez dela bermatzen du, banantzerik jazotzen ez denean, beharrezkotzat jotzen ez diren kautelen bitartez; bestetik, a
ipatu a
dierazlea indartu egiten da, gainera, seme-alaben zaintza beste gurasoaren esku utzi bada.
Erakunde honen ustez, a
zaldutako logika, a
zken batean, a
dministrazio jarduerak barne hartu behar ez dituen a
urreiritzien a
raberakoa da, ez baitute nahitaezko legezko euskarririk edo euskarri jurisprudentzialik. Pertsona bat ez da a
ma edo a
ita hobea ezkonduta, bananduta edo ezkongabe egoteagatik. Beste kontu bat izango litzateke gurasoen eta seme-alaben a
rteko zereginak larriki ez betetzeagatik guraso-ahala kendu izan baliote. Hala ere, banantzeak ez du ez-betetze horren a
rriskua handitzen, berdin-berdin egin baitezakete ezkonduta edo bananduta daudenek. Era berean, a
dingabeen jagoletza gurasoetako bati eman izanak ez du esan nahi beste gurasoak egitekoren bat bete ez duenik.
Azaldutako a
razoen a
rtean hirugarrenari dagokionez, irtenbide bat izan daiteke, ondorio horietarako, a
dministrazioak ebazpenaren epaia bakarrik egiazta dadin eskatzea, hartutako neurriak eta, hala badagokio, haren irmotasuna a
dieraziz. Dena den, a
ntzeman dugu epaitegiek ez dituztela mota horretako ziurtagiriak egiten. Horregatik, pentsatu genuen gure egitekoa zela Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiaren Gobernu A
retoari hausnarketa hori helaraztea, onartu zuena, eta EAEko epaitegi guztietara luzatzea a
dostu zuena.
III. Gomendioak
ama), elkarrekin bizi diren edo ez
aintzat hartu gabe, emantzipatu gabeko seme-alaben guraso-ahala ematen die. Banantzeak edo, ondorioz, dibortzioak ez du
arrazoi izan behar
ahal horren titular gisa dituzten eskubideak (informazioa eta partaidetzarako bideak) mugatzeko, seme-alaben erabateko garapenaren
arduraren betebeharra konplitzeko.
aitaren edo
amaren guraso-ahala mugatzea edo kentzea ebatziko balu guraso eta seme-alaben
arteko betebeharrak ez konplitzeagatik. Banantzeak eta gurasoetako bati
adingabeen zaintza emateak ez du esan nahi
aipatu ebazpena hartu denik. Horren ondorioz, seme-alabatasuna familia-liburuaren edo
antzeko erregistroko
agiriaren bidez egiaztatu ostean, ez litzateke guraso-ahalaren beste egiaztapenik eskatu behar (legearen
aginduz bertatik ondorioztatutakoa). Behin-behineko muga
alegatzen duenak egiaztatu beharko luke.
arlo horretako jarduera
azaldutako irizpideetara moldatu beharko lukete. Zehazki, Hezkuntza Sailak instrukzioak berraztertu beharko lituzke, bananduta eta dibortziatuta dauden gurasoei haien seme-alaben eskolako bilakaeraren gaineko informazioa jasotzeko eskubidea onartuz (seme-alaben zaintza daukaten edo ez
alde batera utzita), baita irakasleekin elkarrizketak edukitzeko eta zentroko hezkuntza komunitatean lankidetzan
aritzeko eskubidea ere, gainontzeko gurasoen baldintza eta
arreta berarekin. Osakidetzak lehen mailako erabilera ez
asistentzialerako lehen mailako dokumentazioa eskuratzeko prozedurak berrikusi beharko lituzke, baita ospitaleko dokumentazio klinikoa eskuratzekoa ere. Izan ere, ondorio horietarako,
adingabe baten legezko ordezkaritza egiaztatzeko baldintzek berberak izan beharko lukete, gurasoak bananduta egon edo ez eta
adingabearen zaintza guraso bati edo biei dagokien
alde batera utzita.
administrazio jardun batzuk eta horiek behar bezala garatzeko banantzeko edo dibortziatzeko prozeduretan, dela ondare izaerakoa edo pertsonala, epai bidez hartutako neurrien edukia zein den ezagutu behar da.
Aipatu kasuetan,
administrazioak eragindakoei horiek hartzen dituen ebazpenaren epaiaren frogaren bitartez neurriok egiaztatzeko
aukera eman beharko lieke, epaia oso-osorik
aurkeztu beharrean.
9. Arartekoaren 9/2011 Gomendio orokorra, a
zaroaren 29koa. Gizarte prestazioak jasotzeko eskubidea bertan behera uztearen eta horretarako erabilitako moduen ondorioak. Diru-sarrerak bermatzeko errenta eta etxebizitzarako prestazio osagarria.
I. Aurrekariak
Gizarte prestazioak modu irregularrean etetea hizpide duten kexa kopurua as
ko handitu denez, A
rartekoak horren inguruko ebazpen bat a
rgitaratu du. Gomendio hori eragin duten kexek lau a
rrazoi a
ipatzen dituzte, honako hauek: kautelazko etetearen neurria ez a
plikatzea betebeharren bat konplitu ez izanaren edo baldintzaren bat galdu izanaren susmoak –eta ez probak– daudenean; de facto egindako iraungitzea bideratzearen ondorioz, etendako prestazioaren eskaera berria egiteko premia a
raudiak baloratutako a
rrazoiak a
lde batera utzita; eteteko ebazpenen a
rrazoiketarik eza; eta, a
zkenik, bereziki A
rabako Foru A
ldundiari zuzendutako gomendioaren a
lderdia, bidegabe jasotako zenbatekoak eskatzearen inguruan prozeduraren a
rauak ez a
plikatzea.
II. Oinarriak
Arartekoaren ustez, as
kotan prestazioa eteteko neurrira jotzen da jasotzaileek baldintzaren bat betetzen ez dutela pentsatzen denean, pertsona horiei a
legazioak a
urkezteko a
ukerarik eman gabe (147/2010 Dekretuaren 53. artikulua eta hurrengoak eta 2/2010 Dekretuaren 31. artikulua eta hurrengoak); kasu horietarako indarrean dagoen a
raudiak kautelazko etetea a
plika dadin xedatzen du (gehienezko iraupena hiru hilabete, eta neurria a
plikatzeko a
rrazoirik ez zegoela egiaztatuz gero, jaso gabeko zenbatekoen errenboltsorako eskubidea) eta, hortaz, ez ditu etete irmoaren ondorio larriak (18 hileko iraupena duena, jaso gabeko zenbatekoen errenboltsorako eskubiderik gabe, 147/2010 Dekretuaren 45. a
rtikulua eta 2/2010 Dekretuaren 26. artikulua).
Horrez gain, a
ntzeman dugu as
kotan prestazioa berrabiarazten denean, prestazio hori eteteko a
rrazoiak desagertzen direnean, jasotzaileek eskaera berri bat egin behar dutela, kontuan hartuta a
raudiak xedatzen duela prestazioa ordaintzeari berriro ekingo zaiola etetea eragin zuten a
rrazoiak indargabetzen direnean (147/2010 Dekretuaren 45. eta 46. artikuluak eta 2/2010 Dekretuaren 26. eta 27. artikuluak); horrek esan nahi du pertsona horiek hilabete batzuetan ez dutela prestazioa jasoko dagoeneko baldintza guztiak betetzen badituzte ere.
Gomendioaren hirugarren a
lderdi garrantzitsua etetea jakinarazteko baliatzen diren idazkien a
rrazoiketarik ezari buruzkoa da; idazki-ereduak erabiltzearen ondorioz, oro har, kasu bakoitzaren gaineko erreferentzia zehatzak falta dira. Beraz, kasu gehienetan prestazioa jasotzeko eskubidea eteten dieten pertsonek ez dakite zergatik eten zaien a
ipatu prestazioa (Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak modu ez formalean a
rrazoi horiek jakinarazten dituen kasuetan izan ezik).
Azkenik, A
rabaren kasuan, bidegabe jaso a
hal izan diren zenbatekoen kobrantza a
rautzeko berariazko prozedura-arauak betetzearen inguruan erabateko gabezia a
ntzeman da (147/2010 Dekretuaren VI. kapitulua eta 2/2010 Dekretuaren IV. kapitulua); horren eta a
urretik a
ipatutakoaren ondorioz, bazterkeria egoeran dauden pertsonek hainbat zenbateko itzuli behar dituzte (batzuetan 20.000 euro baino gehiago, erreklamazioko gutxi gorabehera 5.000 euro), eteteko a
rrazoien berri izan gabe eta kasuan kasuko a
legazioak a
urkeztuta defendatzeko a
ukerarik eduki gabe.
III. Gomendioak
adierazleak egonez gero, oro har ordainketaren kautelazko etetea
aplikatu dadila prestazioa jasotzeko eskubidea eten beharrean; izan ere,
azken hori froga eztabaidaezinak dauden egoerei lotuta dago; kasu horietan, jasotzaileak eteteko
arrazoietako bat burutu du.
adierazleak baieztatzen ez badira, prestazioa berriro
aktibatu dadila etetea
abian jarri zen unetik
aurrera, hau da, jaso ez diren zenbatekoak ordainduz, berriro
aktibatzeko prozedura bat
abian jarri beharrean; izan ere, praktikan hori prestazio berri bat ematea eragiten
ari da.
aktibatze
aldera, eteteko
arrazoiak desagertu diren unea erreferentziatzat har dadila, eta ez prestazio berri bat
aitortzeko izapideak
amaitu diren unea.
aurretik, entzunaldi izapiderako hitzordua eman dadila,
alegazioak
aurkeztu
ahal izateko babesgabetasun egoerak saiheste
aldera.
argi eta garbi
adieraz dadila zein den ebazpen hori eragin duen
arrazoi zehatza.
abian jar dadila, dagokion entzunaldi izapidearekin batera, 147/2010 Dekretuaren 57.
artikuluan eta 2/2010 Dekretuaren 35.
artikuluan ezarritakoa betez.
automatikoan legeak ezarritako gehienezko deskontua
aplikatu etorkizuneko prestazioen gainean, hau da, % 30. Horretarako, eragindako bizikidetza unitatearen inguruabar partikularrak
aintzat hartu behar dira, 147/2010 Dekretuaren 57.5
artikuluan eta 2/2010 Dekretuaren 35.4
artikuluan ezarri den moduan.
10. Arartekoaren 10/2011 Gomendio orokorra, a
benduaren 14koa. A
biadura murriztaileak hiri eta hiriarteko bideetan.
I. Aurrekariak
Erakunde honek, urteetan, zenbait kexa jaso ditu a
utonomia erkidegoko errepideetan eta hiri bideetan gehiegizko a
biadurak eragiten dituen segurtasun a
razoei buruz. Herritarrek a
razo horretarako irtenbideak eskatu dituzte eta, beste neurri batzuen a
rtean, herri-bideetan a
biadura murriztaileak jartzeko eskatu dute, oinezkoen segurtasuna hobetzeko.
Horrela, eskaera horri erantzuteko, herri eta hiri gehienetan, dagozkion bide seinaleak ez ezik, ibilgailuen a
biadura murrizteko eta trafiko istripuak saihesteko berariazko gailuak instalatu dira, besteak beste: oinezkoentzako pasabide garaiak edo nabarmenduak, as
to bizkarreko murriztaileak (sakanguneak), europar kuxinak, etab. Hala ere, gailu horiek izan beharreko ezaugarriak finkatzeko a
rau teknikorik ezean, a
dministrazio bakoitzak bere irizkideen a
rabera jarri ditu bereak, eta sistema batzuen eta besteen a
rtean dauden a
ldeak handiak dira, baita bideen ezaugarriak oso a
ntzekoak izan litezkeen kasuetan ere.
Bestalde, pertsona batzuk kaltetuta sentitu dira oztopo horiek direla-eta, eta jarritako gailu murriztaileen ezaugarri teknikoekin duten desadostasuna a
dierazi dute; izan ere, uste dute a
razo a
rgi bat konpontzeko, gehiegizko a
biadura, a
legia, beste a
razo batzuk sortu direla, besteak beste: kalteak gidarien osasunarentzat, kalteak ibilgailuetan, zarata gehiago, irisgarritasunaren legedia ez betetzea, mugikortasun zailtasun handiagoak minusbaliotasuna dutenentzat, etab.
Aurreko gogoetei jarraituz, A
rartekoak egokia iritzi zion ofizioz espediente bat zabaltzeari, informazioa biltzeko eta a
utonomia erkidegoko zenbait herri-administraziorekin haien jarduketa eta gaiari buruzko iritzia ezagutzeko. Horrela, gaiari buruzko a
rgibideak eskatu zitzaizkien A
raba, Bizkai eta Gipuzkoako Foru A
ldundiei, Bilbo, Donostia eta Gasteizko Udalei, eta Barakaldoko Udalari, prentsan a
gertutako kexengatik, eta, a
zkenik, EUDEL, euskal udalen elkarteari.
II. Oinarriak
Azaroaren 21eko 1428/2003 Errege Dekretuaren bidez onartu zen martxoaren 2ko 339/1990 Legegintzako Errege Dekretuak onetsitako Trafikoari, Ibilgailu Motordunen Zirkulazioari eta Bide Segurtasunari buruzko Legearen a
rtikuludun testua a
plikatu eta garatzeko Zirkulazio A
rautegi Orokorra (ZAO). Dekretu horrek, 4. eta 5. a
rtikuluetan, oinezkoentzako pasaguneetako konkorrak a
rautzen ditu, eta hauxe xedatzen du: konkorrak ez direla bide-oztopotzat joko, baldin eta Sustapen Ministerioak horretarako ezarritako oinarrizko a
raudia betetzen badute.
Esparru horretan, Sustapen Ministerioaren irailaren 23ko 3053/2008 a
ginduak Estatuko Errepide Sareko errepideetan a
biadura murriztaileak eta a
lertako zeharkako bandak instalatzeko a
rau teknikoa onartu zuen (2008ko urriaren 29ko 261. BOE). Sustapen Ministerioak berak ulertu du a
gindua Estatuko errepideetan soilik ezarri behar dela, baina ezerk ez duela galarazten beste bide-sareen esparruan a
plikatzea, a
zpiegitura horien a
rdura duten a
dministrazioek hala xedatuz gero.
Beraz, bideetako irtenguneak ez dira oztopoak, instalakuntzen erabiltzaileen eta txirrindularien bide segurtasuna bermatzen duten heinean. Zirkulazio bide mota guztietan instalakuntza horiek egiteko derrigorrez bete beharreko oinarrizko a
raurik ez dagoenez gero, herri-administrazio bakoitzak bere jarraibideak edo a
rauak garatu a
halko ditu, bere eskumeneko zirkulazio bideetan bakar-bakarrik.
Dena dela, a
rau propiorik ez duten eta beste a
dministrazio batzuek ezarritako a
rauak bere egin ez dituzten a
dministrazioentzat, ezarri beharreko legeriaren ixteko baldintza gisa, ezin da baztertu osagarri gisa FOM A
gindua ezartzea.
Euren eskumeneko zirkulazio bideetan a
biadura murriztaileak jarrita dauzkaten herri-administrazioek euren a
raudi propioa izan beharko lukete, instalazio horien ezaugarri teknikoak garatzeko. Edo, bestela, gutxienez formalki a
raudi propiotzat hartu beharko lukete dauden a
raudietako bat, Bizkaiko Foru A
ldundiak bere lurraldeko udalerrietarako berariaz xedatu duen bezala.
Ikuspuntu formaletik begiratuta, a
biadura murrizteko instalazioen a
raudiak behar bezalako publizitatea bermatu beharko luke, eta baita ere, hala badagokio, eragindako erabiltzaileen eta ordezkaritza duten eta a
razoak zuzen-zuzenean eragiten dien elkarteen edota kolektibo profesionalen partaidetza.
Gogoeta horiek kontuan hartuta, honako gomendio hauek egin dizkiegu gai honetan eskumena duten herri-administrazioei:
III. Gomendioak
arau dezatela, egokia deritzoten lege tresnaren bidez, euren eskumeneko zirkulazio bideetan
abiadura murriztaileen instalakuntza edo, berariazko
adierazpenaren bidez, beste herri-administrazioek indarrean dituzten
arau teknikoei
atxiki dakizkiela.
adostu dituzten edo, hala balitz,
atxiki zaizkien
arau teknikoei behar den publizitatea eman diezaietela,
arauketak eragiten dien erabiltzaile guztiek ezagut ditzaten.
arauketan
abiadura murriztaileak ezartzeko
arauketa proposamena zuzenean eragindako erabiltzaileen eta profesional elkarteen ordezkariekin eztabaida ditzatela.
abiadura murrizteko instalakuntza bakoitzaren izen bateratuak eta
autonomia erkidegoko herri-administrazio guzti edo gehienentzat komunak izan litezkeen diseinu eta ezarpen irizpideak susta daitezela.
arriskutsuak direla eta zirkulazio seinaleak errespetatzen ez direla ikusita, koordinatuta, kontzientziazio neurriak eta legea eta
abiadura mugak betetzea sustatzeko beste neurri batzuk ezar daitezela,
ahal den neurrian, halako instalakuntzen ugalketa saihesteko xedez.
11. Arartekoaren 11/2011 Gomendio orokorra, a
benduaren 26koa. Hipoteka betearazpenetatik sortutako eskualdatzeak Hiri Lurren Balioaren Gehikuntzaren gaineko Zergatik salbuetsita geratzeko proposamena, eskualdatze horiek subjektu pasiboen ohiko etxebizitzan eragina dutenean.
I. Aurrekariak
Uneko egoera ekonomikoa bereziki gogorra izaten a
ri da pertsona as
korentzat gure a
utonomia erkidegoan. Lana galtzeaz gain, ezin izan diote hipoteka-kredituen ordainketari a
urre egin eta horrekin, ohiko etxebizitza zena galdu dute.
Etxebizitza bat eskualdatzea, enkante publikoan indarrez besterentzeak edo bankuari esleitzeak eragin badu ere, eragiketa kaltegarria da zerga ikuspegitik. Hasteko, udalek familia horiei Hiri Lurren Balioaren Gehikuntzaren gaineko Zerga likidatu behar diete. Sortutako zerga kuota, faktore as
koren mende egongo da, baina zenbateko handiak islatzen ohi dituzte, batez ere, eragindako familien egoera ekonomiko estua kontuan hartzen bada.
Pertsona horiek, egoerarengatik larrituta, A
rarteko erakundearekin harremanetan jartzen dira eta a
katsen bat egon delakoan zerga bat likidatu dietela a
dierazten digute, nolanahi ere, bankuak ordaindu beharko zukeelako uste osoa baitute eta, a
ldi berean, hura ordaintzeko diru-sarrerarik ez dutela a
itortzen digute.
Likidazioak ez dira gaizki igorriak egoten. Higiezina igortzen duena izaten da zergaren subjektu pasibo, eta, beraz, huraxe dago likidazio hori ordaintzera behartuta.
Erakunde honetatik euren ordainketa geroratzea eta zatikatzea a
holkatzen diegu, a
rinagoa izaten baita horrela ordaintzea a
urre ez egitea baino, bitartekoak ez izateagatik, eta zorra premiamenduzko bidean kobratzeko fasean sartzea.
Hala eta guztiz ere, erakunde honen ustez, konponbidea ez datza baldintza egokiagoak ezartzean pertsona horiek zerga zorra ordaindu a
hal izateko euren bizitza ekonomikoa guztiz suntsitu gabe eta euren iraute pertsonala a
rriskuan jarri gabe.
Badakigu gure tokiko erakundeek finantza eta ekonomia egoera zaila zeharkatzen a
ri direla. Hori bai, zerga horren a
zpian dagoen justifikazioa lurzoruaren eskualdatzearekin ondaretutako gainbalioaren zati bat komunitateari itzultzea baldin bada, higiezin baten indarrezko besterentzeak hipoteka betearazpen batean kontrakoa a
dierazten du, kontribuzio-ahalmen zehatz baten erabateko falta subjektu pasiboan, beraz, gure ustez, justizia materialaren ikuspuntutik, indarrezko eskualdatze horiek ez lukete zergarik izan beharko subjektu pasiboaren ohiko etxebizitzan eragina dutenean.
II. Oinarriak
EAEn zerga horren inguruko A
randia Hiri Lurren Balioaren Gehitzea a
rautzen duten foru a
rauetan a
urkitzen dugu gure lurralde historiko bakoitzean.
Zerga hori, gainbalio izenarekin ezagunagoa, edozein titulu bidez eskualdatzen diren hiri lurrek duten balio gehikuntza kargatzen duen zerga da, lur horien jabetza edozein tituluren bidez eskualdatzen denean edo horien gainean jabaria mugatzen duen edozein ondasun eskubide eratu edo eskualdatzen denean.
Etxebizitza baten indarrezko besterentzea hipoteka betearazpenaren ondorioz jabetzaren eskualdatzea dakar esleipendun berriaren a
lde.
Foru a
rauetan a
zaltzen diren salbuespenek ez dute egoera hori biltzen; beraz, horrelako operazioetan, lurra eskualdatzea zerga-ordainketaren mende dago.
Maiatzaren 23ko 12/2002 Legeak, Euskal A
utonomia Erkidegoarekin Hitzarmen Ekonomikoa onartzekoak, ez du eragozten Batzar Nagusiek zerga horren salbuespen berriak ezarri a
hal izatea. Horregatik, honako hau proposatzen dugu:
III. Gomendioak
arautzen duten foru
arauak
alda daitezen, hipoteka betearazpenetatik sortutako lurren kostubidezko eskualdatzeak zergak ordaintzetik salbuetsi daitezen subjektu pasiboen ohiko etxebizitzen besterentzean eragina dutenean.
Autonomia Erkidegoko herrietako zerga ordenantzak
alda daitezen.
12. Arartekoaren 12/2011 Gomendio orokorra, a
benduaren 28koa. Demokrazia eta herritarrek parte hartzea. Bereziki, ingurumen-prozesuetan parte hartzea.
I. Aurrekariak
Herritarrek gai publikoetan parte hartzea demokraziaren funtsa da. Demokrazia ordezkatzailea eredu hegemonikoa izan da estatu liberalik gehienetan, zuzeneko demokrazia dagoen salbuespen gutxi batzuekin. Denboraren poderioz, eredu horrek krisian sartzeari ekin dio. Hautatutako ordezkariei boterea emateak herritarrak eta erakunde publikoak elkarrengandik urruntzea ekarri du. Horrez gain, gizarte estatu bat ezartzean eratorri diren a
razo publikoak gehitzeak eta a
razo publikoak kudeatzen dituen herri-administrazioak eredu burokratiko eta hierarkizatua edukitzeak etengabean gardentasun demandak eta herritarren eta gizarte zibilaren partaidetza handiagorako demandak eragin ditu.
Azkenaldian, EBko politikak garatzeko gobernantza eta a
dministrazio egokirako eskubidea oinarri dituzten gobernu onaren printzipioak a
ri dira planteatzen Europako erakundeak. Proposamen horien bitartez lortu nahi da herritarrek konfiantza izan dezaten berriz ere erabaki-prozesuetan eta horiei legezkotasun handiagoa eman nahi zaie. Parte hartze politikoa hobetzeko formulak zuzeneko demokraziaren eta demokrazia ordezkatzailearen eremuan planteatu dira. Gainera, esan behar dugu a
razo publikoetan parte hartzeko hirugarren espazio bat dagoela. Gomendio hau espazio horri buruzkoa da: demokrazia parte hartzaileaz a
ri gara. Eremu honetan, herritarrek a
dministrazioaren jardunetik ondorioztatzen diren erabakietan parte hartzeko a
ukera planteatzen da. Erabaki horiek ez dakarte herriaren subiranotasunaren baliatzea. Erabakiak eta xedapenak dira baina gure bizitzaren oinarrizko a
lderdietan –adibidez, hirigintza, lurralde a
ntolamendua edo ingurumena– oinarrizko eragina dute.
Ingurumenean izan da, hain zuzen ere, kolektibo eta eragile sozialek parte hartze gehien eskatu duten a
rloetako bat. Eremu honetan, nazioarteko tresna juridikoek (Rioko Gailurra eta A
arhuseko Hitzarmena) ingurumenean eragina daukaten erabakiak hartzerakoan parte hartzearen a
ldagaia sartzeko balio izan dute. Ingurumenerako NBEren 21 A
gendaren babesean tokiko batzordeek sortutako gizarte ondarea dago.
Gomendio honen xedea gure ordenamendu juridikoan, bereziki, ingurumen a
rloko erabakietan, herritarren parte hartzearen gaineko hainbat hausnarketa egitea da. Horretarako, a
zken urteetan gai honen inguruan erakunde honen esperientzia kontuan hartuko dugu.
II. Parte hartzeko eskubidea gure a
ntolamendu juridikoan
Espainiako Konstituzioak parte hartzearen printzipioa sartzen du A
tariko Tituluan. 9.2 a
rtikuluak a
zaltzen du botere publikoei dagokiela bideak jartzea herritar guztiek bizitza politiko, ekonomiko, kultural eta sozialean parte hartu a
hal izateko. Konstituzioak a
dministrazio parte hartzearen eskubidearen edukia 105. artikuluan a
ipatzen du. Xedapen honek ezartzen duenaren a
rabera, herritarrek a
dministrazio xedapenak egiteko prozeduran (zuzenean edo elkarteen bidez) entzunak izateko eta interesdunek a
dministrazio egintzak egitean entzunak izateko duten eskubide honen edukia a
rautuko du legeak, bidezkoa denean, interesdunari entzunaldia emango zaiola bermatzen.
III. Parte hartzeko eskubidea A
rartekoaren lanean
Azken urteetan, erakunde honek zenbait a
ldiz a
ztertu ditu hirigintzari eta ingurumenenari lotutako gaietan parte hartzeak sortzen dituen a
razoak. Hasitako prozesuetan parte hartzeko eragozpenak, erantzun formalen gabezia edo motibazioaren a
katsak izan dira erakunde honek a
ztertu dituen kasuetako batzuk. Bestalde, zenbait elkarte kezkatuta a
gertu dira, beraien ekarpenei ematen zaien balio txikiagatik. Herri-administrazio batzuek, erabakiak hartzeko orduan, interes kolektiboak defendatzen dituzten elkarte edo taldeak interesduntzat jo beharrean, erabateko mesfidantza erakusten dute haien a
urrean. Erreklamazio hauek, batez ere, ingurumenari eta hirigintzari eragiten diete, eta, neurri txikiagoan, tokiko eremuko gaiei.
IV. Parte hartzea ingurumeneko prozesuen barruan
Gure ordenamendu juridikoak ingurumeneko parte-hartzea gaineratu du nazioarteko tresna juridiko ezberdinak oinarri izanik eta ingurumeneko demokrazia finkatuz joan dira funtsezko hiru pilareetan oinarrituta: informazioa, parte hartzea eta justiziarako sarbidea. 1992an Rioko A
dierazpena onartu zuen Nazio Batuen Ingurumenari eta Garapenari buruzko Biltzarrak eta A
arhuseko Hitzarmenak ingurumena babesteko munduko sistemaren oinarriak ezarri dituzte, garapen iraunkorreko eredu batean oinarritua.
V. Parte hartzearen printzipioak
Azaldutako a
raudiarekin bat etorriz, eta gai honetan interesgarria den ebazpen judizialen bat kontuan izanik, herritarren parte hartze zuzenerako kontuan izan behar diren zenbait printzipio a
zal ditzakegu: Honako printzipio hauek dira: unibertsaltasuna, proaktibotasuna, laguntza, neutraltasuna, erabakitasuna, parte-hartze erreala eta eraginkorra, gardentasuna, segurtasun juridikoa eta a
diskidetzea.
VI. Gomendioak
abiatuta,
arazo publikoetan herritarren parte hartzea
arautzen duen legea proposatu behar du.
Arau horrek esparru juridiko propioa finkatu behar du, baita pertsonek, norbanako gisa edo elkarteen bidez, parte hartzeko duten eskubidea
arautu ere, gomendio honetan
azaldutako printzipioak eta
Aarhuseko Hitzarmenean jasotakoak oinarri hartuta. Ingurumenari dagokionez, lehentasunezkoa da ingurumenari buruzko maiatzaren 27ko 3/1998 Lege Orokorra egokitzea.
Autonomia Erkidegoko udalek herritarren parte hartzea
arautzen duten
araudiak onartzea sustatu behar dute, batez ere ingurumeneko
araudia. Horretarako, hala Eusko Jaurlaritzak nola foru
aldundiek eta Eudel euskal udalerrien elkarteak beharrezko laguntza teknikoa emateko eta gisa horretako ordenantzak idazteko lana sustatuko dute.
administrazioek
ahalegina egin behar dute zerbitzu edo
arduradun bat ezartzeko prozesu erabakitzaileetako partaidetzan. Laguntza hori
aurretik bideratu daiteke herritarrei, prozedura horiek izapidetzeaz
arduratzen diren teknikariei eta erabakiak hartzen dituzten
agintariei ingurumen
arloko hezkuntza emanez.
alderdien
artean komunikatzeko bideak ezartzea. Halaber, parte hartzeko prozesuak baliotsuak dira ingurumenean eragin txikia duten baina gizartean ondorio handiak dituzten jarduerek sortzen dituzten beste gatazka batzuk behar bezala kudeatu
ahal izateko.
administrazioek bitarteko eta borondate politiko nahikoak eskaini behar dituztela kalitateko oinarrizko estandar batzuk betetzeko, ingurumeneko
auzietan parte hartzeko, planteamendu hauetan oinarrituta:
alderantziz ere.
agertzeko eskatzeko, ofizioz. Deia batez ere ingurumenaren defentsan interesa duten elkarteei zuzenduta dago, batez ere parte hartzearen xede den ingurumen prozesuaren inguruan sortu edo kokatu diren elkarteen kasuan. Gizartea
aurka egon daitekeela
aurreikusten den kasuetan,
administrazioak
aldez aurretik eztabaida erraztu behar du sustatzailearen eta interesdunen
artean.
administrazioak daukan informazio guztia jakitera eman behar du.
Administrazioak formula elektronikoak bilatu behar ditu egiten diren
agiri edo izapide berriak zabaltzeko (interesdunen
artean behintzat).
aurreikusten diren epeak nahikoak izan behar dira parte hartzeak bere helburua bete
ahal izateko. Legeriak kontuan izango ditu oporraldiak parte hartzeko epeak finkatzerakoan eta
abuztua hilabetea jendaurrean jartzeko izapiderako eta
alegazioak
aurkezteko xedatuta dauden epeetatik kanpo utziko du.
aurrera egin behar dira. Ingurumen eraginaren gaineko
azterketan baloratu behar diren
aukeren
artean, esku ez hartzeko
aukera kontuan izan behar da (0
alternatiba). Eztabaida prozesuak zenbait bitarteko eduki behar ditu, dokumentazio guztia eskuratu
ahal izateko, eta ohar eta proposamen guztiak idatziz edo elkarrizketa bideratzen duten parte hartzeko beste teknika batzuen bidez (herritar foroak, herri epaimahaiak) planteatu
ahal izateko.
alegazioei buruzko informazioa eta parte hartze prozesuan duen eraginari buruzko informazioa sartu behar da.
13. Azterlana: "Egia, justizia eta ordaina diktadura frankistaren biktimentzat: esanahia eta politika publikoak Euskal A
utonomia Erkidegoan".
(testu osoa web orrialdean)
I. Sarrera
Botere publikoek, bakoitzak bere eskumenen eremuan, beharrezkoak diren politikak a
bian jarri behar dituzte egia, justizia eta ordaina jasotzeko eskubidea a
itortzeko, babesteko eta garatzeko. A
rarteko erakundea, gerra zibilaren eta frankismoaren ondoriozko biktimen egoerari a
rreta eskaintzeko beharraz ohartu zenean, ikerketa bat egin zuen helburu bikoitzarekin: lehenik eta behin, onartzea biktimek eskubidea dutela egia, justizia eta ordaina jasotzeko, giza eskubideen nazioarteko zuzenbidearen a
rgitan; eta, bigarrenik, eskubide horiek politika publikoetarako zer ondorio dakartzaten a
zaltzea eta jardunbide onak identifikatzea.
II. Nazioarteko zuzenbidea testuinguru juridikoaren osagarri gisa
Ikerketa Nazioarteko Zuzenbidean a
itortutako printzipioen oinarriaren gainean eraiki da, horixe baita a
plikatu daitekeen ordenamendu juridikoaren zati bat. Ordenamendu juridikoan Nazioarteko Zuzenbidea gaineratzea konstituzioaren (96.1. eta 10.2. a
rtikuluak) zein nazioarteko itunen (1969ko Itunen inguruko Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena) ondoriozkoa da. A
uzitegi Konstituzionalak ere hala a
itortu du, bai eta giza eskubideen a
lorreko nazioarteko organoek ere.
Giza eskubideen boterea ez da haren a
rauen internalizazioaren bidez neurtzen, baizik eta a
rau horien barneratze mailaren eta tokiko zein estatu mailan botere publikoen eskutik duen a
plikazioaren bidez. Barruko zein nazioarteko testuinguru juridikoetatik eta a
dministrazio onaren printzipioa eta giza eskubideekiko konpromisoa oinarritzat hartuta, giza eskubideen inguruko nazioarteko zuzenbideak herri-administrazioak bideratu behar ditu euren eskumenen testuinguruan.
III. Egia, justizia eta ordaina jasotzeko eskubidea: esanahia
Botere publikoek giza eskubideen urraketen biktimen eskubidea errespetatzeko, babesteko eta gauzatzeko betebeharra daukate, bai eta, urraketa horien a
urrean, baliabide eraginkorrak ezartzeko eginbeharra ere. Biktimentzako baliabide eraginkorrari lotutako eskubideak funtsezkoak diren eta elkarren a
rteko menpekotasuna duten hiru elementu barne hartzen ditu: justizia modu berdinean eta eraginkorrean jasotzea; pairatutako kalteagatik modu egokian, eraginkorrean eta a
zkarrean ordaina jasotzea eta ordaina jasotzeko mekanismoak (egia).
Biktimek egia ezagutzeko duten eskubideak hauxe dakar: memoriaren betebeharra botere publikoentzat. Botere publikoek egia bilatzea eta zabaltzea errazago bihurtu behar dute, memoria kolektiboan gaineratze a
ldera. Biktimek egia ezagutzeko duten eskubideak estatuak ikertzeko duen betebeharra eragin du. Horri dagokionez, "egiaren batzordeak" edo "aditu independenteen batzordeak" izenekoak oso baliagarriak suertatu daitezke egi kolektiboa a
rgitzeko eta giza eskubideen urraketa larrien biktimen erresumina a
itortzeko.
Justizia jasotzeko eskubidea zigorgabetasunaren a
urkako ezkutu babeslea da. Zigorgabetasuna gertatzen da estatuak giza eskubideen urraketen a
rduradunak ikertzeko, jazartzeko, epaitzeko eta, hala badagokio, zigortzeko duen betebeharraren gauzatzean kale egiten duenean. Giza eskubideen urraketa larri edo sistematikoen kasuan, justizia jasotzeko eskubidea biktimak a
mnistiaren a
urrean bere burua defendatzeko duen tresna bihurtzen da, a
mnistia a
haztearen ezarpen juridikoa baita. Biktimek justizia jasotzeko duten eskubidea estatuek estraditatzeko edo epaitzeko duten betebeharrari estuki lotuta dago (aut dedere a
ut iudicare). A
ut dedere a
ut iudicare printzipioa oinarritzat hartuta, estatuak jurisdikzio penala gauzatu behar du gehiegikerien ustezko a
rduradunaren gainean edo, bestela, pertsona hori horixe egiteko gai den eta prest dagoen estatu batera estraditatu behar du. Derrigortutako desagertzearen delitua behin betiko izaera dauka eta, gizakien a
urkako krimena den heinean, preskribaezina da. Delitu horiek ikertzea a
gindu bat da botere publikoentzat.
Ordaina eskubide baten urraketa a
itortzearen ondoriozko erreakzio a
utomatikoa izan behar da. Ordaina jasotzeak garrantzi handia dauka giza eskubideen eskaintze formala edukirik ez daukan betebehar soila bihurtu ez dadila. Ordaina, urraketa desberdinen a
urrean, modu desberdinetan a
dierazten da, eragindako lesioaren a
rabera. Ordainak burututako urraketen ondorioak desagerraraztera zuzendutako neurriak dira, beraz, euren izaera eta zenbatekoa eragindako kalte materiala zein kalte inmaterialaren a
raberakoa da. Hortaz, ordainak, a
itortutako urraketei dagokienez, sendoak izan behar dira. Ordainak emateko bost modu generiko identifikatu daitezke: lehengoratzea, kalte-ordaina, errehabilitazioa, gogobetetasuna eta errepikatuko ez denaren bermea.
IV. Egia, justizia eta ordaina jasotzeko eskubidea: politika publikoak Euskal A
utonomia Erkidegoan
Ararteko erakundeak Euskal A
utonomia Erkidegoan, frankismoaren biktimei dagokienez, a
plikatu diren zenbait politika publiko ezagutzeko a
ukera eduki zuen Euskadiko udal guztiei, hiru foru a
ldundiei eta Eusko Jaurlaritzari (Giza Eskubideen Zuzendaritza) egindako kontsulta baten bidez. Halaber, telefono bidezko eta posta elektroniko bidezko elkarrizketak eduki zituen Batzar Nagusietako langileekin eta zenbait udaletako a
rduradunekin. Prozesu osoak, guztira, lau hilabete inguru iraun zuen (2011ko urria – 2012ko urtarrila).
Kontsultak herri-administrazioen eskutik erantzun naturala lortu nahi zuen, botere publikoek udal, foru eta a
utonomia mailan ‘diktadura frankistaren biktimentzako egia, justizia eta ordainari’ dagokionez zer ulertzen duten a
ztertuz.
Herri-administrazioek a
plikatu dituzten plan eta programa horiek a
ztertu ostean, A
rarteko erakundeak bost patroi identifikatu zituen politika publikoetan:
adierazpenak eta
aitortzeko ekitaldi publikoak
argitalpenak egiteko
V. Ondorioak
a. Nazioarteko Zuzenbideak herri-administrazioek giza eskubideen a
lorrean burutzen dituzten jarduerak zuzendu behar ditu.
b. Diktadura frankistaren biktimek egia, justizia eta ordaina jasotzeko eskubidea daukate. Bakoitzak dituen eskumenekin bat eginez, herri-administrazioek eskubide horiek a
itortu, babestu eta bermatu behar dituzte.
c. Botere publikoek aditu independenteen batzorde bat eratzeko a
ukera hausnartu behar dute. Horien lana egi historikoa berrezartzea eta gerra zibilean eta diktadura frankistan zehar gauzatutako giza eskubideen urraketak identifikatzea izango da.
d. Biktimek justizia jasotzeko duten eskubideari dagokionez, estatuko botere publikoek hauxe egin beharko lukete:
aurkako krimenen
aurrean
amnistiari buruzko urriaren 15eko 46/1977 Legea
aplikatu beharko.
aut iudicare) eta prozesu judizialak
abian jartzea
ahalbidetu beharko lukete.
aurkako krimena dela eta
aplikatu daitekeen nazioarteko zuzenbideak
aurreikusten dituen ondorioak barne hartzen dituela
aitortu beharko lukete.
aurkako krimen gisa jorratu beharko lukete eta, beraz, delitu horiek ikertzeko
ardura euren gain hartu beharko lukete.
aurkako urraketetan espezializatutako fiskaltza eratzeko
aukera hausnartu beharko lukete.
e. Euskal A
utonomia Erkidegoko herri-administrazioek (udalek, foru a
ldundiek eta Eusko Jaurlaritzak) biktimen inguruan hartutako konpromisoa sendotu eta euren gain hartu behar dute, batez ere, egia eta ordaina (materiala zein morala edo sinbolikoa) jasotzeko eskubideei dagokienez. Zentzu horretan, praktikarik onenak garatzeko gomendatzen da, hala nola:
aitorpen ekintza publikoak egitea.
aldera.
f. Erakundeen a
rteko lankidetzan a
urrera egitea eta jardunbide onen koordinazioa eta a
ditzera ematea bermatzea garrantzitsua da.
g. Botere publikoek memoriari lotutako erakundeek tokiko eremuan duten eginkizuna a
itortu behar dute.
Agindu etikoa eta juridikoa izateaz gain, diktadura frankistaren biktimentzako egia, justizia eta ordaina gizarte bakerako bidea dira, eta ez boterearen egonkortze gisa bakarrik ulertuta, partekatutako printzipio batzuk oinarri dituen komunitate politiko baten nahia baizik.
Oro har, herri-administrazio guztiak berandu a
ri gara betetzen frankismoaren biktimen sufrimendua a
intzatesteko daukagun betebeharra. Inoiz ezingo diogu eskerrak emateari utzi as
katasunaren, demokraziaren eta giza eskubideen a
lde borroka gogoz egin zuten horiei. Memoria edukitzea as
katasunaren iturria bizirik mantentzea da.