2.4. Osasuna
Osasunaren a
rloan a
urkeztutako kexen a
rtean bi a
zpimarratuko ditugu. Buruko osasunarekin edo ezgaitasunen bat duten a
dingabeekin lotuta daudenei hainbat paragrafo eskainiko baitizkiegu a
urrerago.
Lehenengoa 2011/2012 ikasturtean zehar ikasketak burutu a
hal izateko A
rabako familia batek hartutako a
dingabe a
tzerritar bati A
rabako Lurralde Zuzendaritzak osasun txartela ukatu izanagatik sortu zen. Txartela ukatzeko a
rrazoiak, erakunde honen ustez, ez zuten oinarririk eta, ondorioz, 2012ko maiatzaren 28ko A
rartekoaren ebazpena eman genuen. Hura irakurtzean a
ntzeman dezakegunez, familiak a
ldez a
urretik a
dingabea hartu izan zuen udan zehar Ukrainatik datozen haurren a
ldi baterako Harrera Programaren esparruan, Chernobil Elkartearekin eta Chernobileko Umeak hartzeko Elkartearekin. Bertan osasun a
rreta izan zuen, baina oraingo honetan Osasun eta Kontsumo Sailak uste zuen a
dierazitako egoera ezberdina zela, harrera pribatua eta ikasketak burutzeko egindakoa, beraz, a
raudi ezberdin baten bidez a
ztertzen zuen. A
rartekoaren ustez, a
dingabeak ikasketak burutzeko familiak egindako harrerak, Gobernuko ordezkariordearen a
ginduzko baimena izanik, udako egonaldian zehar garatutako gizarte funtzio bera dauka eta udako egonaldi horretan ez zuen a
razorik izan osasun a
rretarako eskubidea onartzeko, orain zalantzan jartzen dena. Bestalde, a
ztertutako oinarrizko kontua, hain zuzen ere, a
dingabeak osasun estaldurarako eskubidea duen edo ez, 2/2009 Lege Organikoaren 12.3. a
rtikuluan xedatutakoa kontuan hartuta ebatzi behar dela uste dugu. Bertan xedatzen denez, “Espainian dauden hemezortzi urte baino gutxiagoko a
dingabe a
tzerritarrek eskubidea dute osasun a
rreta eskuratzeko espainiarrek eskuratzen duten baldintza berdinetan”. Ildo horretan, maila txikiagoko a
rauen harira egin daitekeen beste edozein interpretaziok kontuan hartu beharko du a
dingabe a
tzerritarrek osasun a
rreta jasotzeko duten eskubidea.
Kexaren ondoren lege a
ldaketak egon ziren, kexak hizpide zuen gaiaren hainbat a
lderdi formaletan eragina dutenak (aseguratuaren baldintza onartzeko eskumena duen a
dministrazioa) baina funtsezko a
lderdietan eraginik ez dutenak, a
urreko egoera mantentzen baita, 18 urte baino gutxiagoko a
tzerritar guztiei osasun a
rretarako eskubidea onartzen ziena. A
zkenik, Osasun eta Kontsumo Sailak jakinarazi digu ebazpenean jasotako balorazioarekin orokorrean bat egiten duela.
Bigarren kexa guraso batzuek Gurutzetako Ospitaleko ZIUn ospitaleratuta zegoen urte gutxiko semearekin gauean zehar geratzeko a
razoei buruzkoa da. Gurasoek ez zuten joan nahi eta horren ondorioz polizia bertaratu zen eta egoera berriro ere gertatuko zenaren beldur ziren.
Guraso horien as
moak oinarri guztiz juridikoa dauka (Eskubide eta betebeharren gutuna, ospitaleratuta dauden a
dingabeei dagokienez) beraz, baldintza materialek eskubidea gauzatzeko a
ukera eskaintzen ote zuten ezagutu behar genuen. Osasun a
rloko a
rduradunekin harremanetan jartzean a
dierazi dute a
razoa ez dela soilik juridikoa, ez da eskubidea zalantzan jartzen dena, -ZIUko instalazioengatik- kasu eta une guztietan a
dingabea bere gurasoekin batera egoteko a
ukera gauzatzeko zailtasuna baizik. Hau da, zaila edo ezinezkoa izango litzateke bertan ospitaleratuta zeuden a
dingabeen beste guraso batzuek gauza bera egin izan balute gau hartan. Nolanahi ere, ZIUn gau gehiago igaroz gero, semearekin batera egon a
hal izateko jarraibideak eman ziren.
Ezgaitasunen bat duten a
dingabeen osasun a
rretari dagokionez, Gorren Lagun eta Gurasoen Elkarteen Federakundearekin (FEVAPAS) izan ditugun harremanak a
ipatuko ditugu, EAEko osasun a
dministrazioarekin hainbat jarduera eragin dituztenak. A
lde batetik, haur gorreriaren detekzio goiztiarreko programaren ezarpena eta funtzionamenduaren inguruko jarraipenari dagokionez eta, bestetik, hiru lurraldeetan entzuteko ezgaitasuna duten haurrentzako logopedia laguntzekiko dauden irizpide ezberdinei dagokienez.
Gaixotasun kronikoak dituzten a
dingabeen esparruan, 2012an hainbat a
razoren inguruan gertatutakoa a
ipatuko dugu. Horiek guztiek elementu komun bat dute: diagnosi goiztiarraren garrantzia, jaio a
urretik edo haurtzaroan. Metabolismoaren sortzetiko gaixotasunak, Dravet Sindromea, prebalentzia baxuko gaixotasunak (gaixotasun a
rraro gisa ezagututakoak) eta linfedema primarioa a
ipatuko ditugu. Kontu horien inguruan, nolanahi ere, informazio zehatzagoa eskaintzen da ohiko txostenean gaixotasun kronikoak dituzten pertsonei zuzendutako a
talean.
Metabolismoaren jaiotzetiko gaixotasunei dagokienez, Osasun Sailak Osakidetzako Jaioberrientzako Baheketa Programan bost gaixotasun berri gaineratuko dituela iragarri du: Homozistinuria, As
tigar-jarabe gisako gernuaren gaixotasuna (MSUD), 1. motako A
ziduria Glutamikoa (GAI), a
ziduria isobalerikoa y la kate luzeko gantz a
zidoen a
zil- CoA-deshidrogenasaren eskasia (LCHADD), 2013ko urtarriletik a
urrera. Bost gaixotasun horiek Osakidetzari zerrendan gaineratzeko proposatu genizkion 19 gaixotasunen a
rtean daude. Gaixotasun horiek guztiek tratamendua jaso behar dute, emaitza fidagarriak dituzte a
ntzematerakoan eta estatuko beste a
utonomia erkidegoetako eta Europako gure inguruko herrialdeetako (Alemania, Danimarka, Belgika, Holanda, A
ustria, etab.) programetan dagoeneko gaineratu dira.
Aurten lankidetza-eremu bat ireki da SÍNDROME DE DRAVET FUNDAZIOArekin. Dravet sindromea, lehenago Haurren Epilepsia Miokloniko Larria (SMEI) izenarekin ezagututakoa, haurtzaroan hasten den neurogarapenaren nahasmendua da eta tratamenduari erantzuten ez dion epilepsia larria eragiten du.
Gaixotasunaren diagnosia a
din ezberdinetako a
gerraldi kliniko eta elektroentzefalografikoen konbinazioaren a
raberakoa da. Diagnosi irizpide zorrotzik ez dagoenez baliteke behar bezala identifikatu gabeko kasuak egotea. Era berean, kasu batzuek ez dituzte betetzen gaixotasunerako a
ipatzen diren irizpide guztiak.
Fundazioaren ordezkariaren iritziz, diagnosi goiztiarra oinarrizkoa da bi a
rrazoi direla-eta:
adierazi dutenaren
arabera, sendagai horren ondorioak Dravet sindromea dutenengan suntsitzaileak dira.
ahalik eta lasterren,
arreta goiztiarrean, hastea (logopedia eta psikomotrizitatea). Zentzu horretan,
arreta goiztiarra ezinbesteko faktoretzat jotzen dute, beraz, 6 urtera
arte eraginkortasunez eskaintzea eskatzen dute. Gainera, 6 urtetik
aurrera ere logopedia eta psikomotrizitate saioetarako laguntzak eskatzen dituzte.
Diagnosia neuropediatrak eskatzen duen test genetikoaren bidez bakarrik egin daiteke. Horrexegatik garrantzitsua da lehen a
rretako zerbitzuek (pediatria) edo larrialdiek neuropediatriako zerbitzu espezializatuta goiz bideratzea.
Euren ustez osasun a
lorrean zeuden hutsune nagusiak eta dagozkien hobekuntza proposamenak helarazi dizkigute:
arretarako protokoloen bidez.
alerta informatikoak jotzeko beharra fenitoina eman ez diezaieten.
Era berean, euren ustez, euskal osasun zerbitzuak sindrome hori bideratzeko dituen indargune nagusiak a
ipatzen dituzte:
Prebalentzia baxuko gaixotasunei dagokienez, a
urten Gaixotasun A
rraroen Batzorde A
holkularia sortu dela eta bertako kideak izendatu direla a
ipatu beharra dago, hori guztia iaz a
ipatzen genuen Gaixotasun A
rraroetarako Estrategiaren Euskal A
utonomia Erkidegoko Ekintza Plana a
bian jartzeko testuinguruan.
Aipatutako estrategian xedatutakoa Buruko Osasuneko Planean 2012-2020 ere islatzen da. Bertan, 2.17. berariazko helburu gisa “gaixotasun a
rraro edo ezohikoei a
urrea hartzeko eta goiz diagnostikatzeko neurriak ezartzea” gaineratu da, guztira hamar helburu eragileei dagokien deskribapenarekin.
Linfedermak pairatzen dituzte pertsonei dagokienez, 2011ko txostenean diagnosi a
razoen berri ematen genuen, linfederma primarioa pairatzen duten pertsonengan ohikoa izaten dena. Gaixotasun hori haurtzaroan garatu ohi da eta, diagnosirik eta ondorengo tratamendurik gabe, eragindako pertsonaren bizi-kalitatea nabarmenki okertzen da. Ildo berean, eragindako 140 pertsonetatik talde batek egindako jasotako a
rretari buruzko a
zterlan baten emaitzak Osakidetzara helarazi zirela jakinarazi genuen, izan ere, tresna oso erabilgarritzat jotzen genuen osasun a
dministrazioak ezagutu a
hal izateko eragindako pertsonen iritzia eskaintzen zaien a
rretaren inguruan, a
ntolamenduko a
urreikuspenen a
plikazio praktikoa testatzeko eta dagozkion zuzenketa neurriak hartzeko.
Osakidetza, erantzunean, ez zen harkor a
zaldu taldeak egindako proposamenekin eta horrek benetan penatzen gaitu, izan ere, ez da koherentea gaixo-taldeek kronikotasunaren kudeaketan duten eginkizuna sustatzearen eta osasunaren sustapenean eta prebentzioan a
ktiboki parte hartzearen printzipioekin. Bi printzipio horiek Euskadin kronikotasunaren erronkari a
urre egiteko estrategian a
ldarrikatzen dira.
Haur eta gazteen buruko osasunaren esparruan, osasun a
dministrazioak nortasun-nahasmendua pairatzen duen gazte bati eskainitako a
rretari buruzko kexak a
zpimarratu behar ditugu. Horien izapidea zela-eta, A
rartekoak Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gomendatu dio nahasmendu larri horiek -bereziki gazteengan eragina dutenak- dituzten pertsonei a
rreta eskaintzeko programa bereziak hartu eta garatu ditzan, sektore a
rteko esku-hartze terapeutikoa oinarri hartuta eta egiaztatutako eraginkortasunarekin, laguntzaren kalitatea eta, ondorioz, a
ipatu nahasmenduak dituztenen eta haien familien bizi-kalitatea hobetzeko as
moz.
Arartekoak, EAEren esparruan, nortasun-nahasmenduan espezializatutako unitate bat eguneko ospitaleko modalitatean a
bian jartzea proposatu du. Unitate hori dagoeneko 2008an proiektatuta zegoen baina horren ezarpenak ez zuen inolako a
urrerapausorik izan a
zken lau urteetan, ezarpenaren a
ldeko a
dierazpenak behin eta berriro eman bagenituen ere. Bertan, eragindako pertsonen eta euren familien informazioa hobetzera eta behar bezalako osasun a
rretarako eskubidea bermatzera zuzendutako beste hainbat neurri gomendatzen dira.
Bestalde, buruko osasuneko a
razoak dituzten haur eta nerabeen a
rretaren egoera gogoeta eta lan berezi baten helburu izan da 2012. urtean zehar erakundearen barnean. Gure parte-hartzea izan duten hainbat jardunaldi, mintegi eta batzarren a
rreta-gunea izan da. Ondorio nagusiak EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren a
rretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta a
ukerak izeneko a
zterlanean jasota geratu dira. Hala ere, a
zterlan horretan emandako hainbat datu a
tera ditugu hurrengo orrietan a
urkezteko, A
rartekoaren ikuspegitik, a
rloaren ikuspuntu globala izateko a
ukera ona direlakoan.
Aldez a
urreko hausnarketa gisa, fenomenoa a
ztertzeko erabilitako ikuspegiaren inguruko ohar bat egin nahiko genuke. Maiz zaila suertatzen bazaigu ere, ez dugu a
haztu behar buruko nahasmendua a
niztasunaren a
dierazle bat dela. Buruko osasun a
razoak dituzten pertsonen gizarteratzea bakarrik lortuko da desberdintasuna errespetatzen denean eta a
niztasunaren eta giza baldintzen zatitzat jotzen denean.
1. Balorazio orokorra: a
urrerapausoen hamarkada hobekuntzarako ibilbidearekin
Gure ustez -herritarren kexen a
zterketa, esku hartu duten a
dministrazioetatik lortutako informazioa eta esparru honetan jarduten duten talde eta elkarteekiko harremana oinarri izanda-, uneko mendeko 12 urte hauetan EAEk bilakaera nabarmena baina txikiegia izan du bereziki zaurkorra den buruko osasun a
razoak dituzten pertsona taldearen -haurrak eta nerabeak barne- babesean eta a
rretan.
Urte hauetan, erakunde honen ustez, balio handiko ekarpenak egon dira, bi talde handitan a
urkeztu genitzakeenak:
antolatzeko eta egituratzeko esparruan gertatutakoak. Horien
adierazlerik onenak EAEko buruko osasuneko estrategia eta eremu soziosanitarioa garatzeko sustapena dira. Bertan, bereziki gailentzen dira
arreta soziosanitarioaren ildoak prestatzeko esparru-dokumentua eta Euskal
Autonomia Erkidegorako
Arreta Goiztiarraren Ereduari buruzko
agiria.
azpimarragarria. Bertan, erakunde
arteko hainbat protokolo eta nahasmendu ezberdinei buruzko praktika klinikoko gidak gaineratzen ditugu.
Baina, diagnosietan, tratamenduan, errehabilitazioa eta zainketan as
ko a
urreratu bada ere, gaixoen eta haien familien eta baliabide eskuragarrien (batez ere gizarteratzeko baliabideak) a
rtean oraindik ere tartea dago.
2. Osasun a
rretaren egoeraren diagnosia
Badira 25 urte baino gehiago gure komunitateak buruko osasunari a
rreta emateko oinarrizko osasun sarea sortzeko a
ukera eman duen eredu bat garatu duenetik. Sare hori, gainera, batez ere komunitarioa izan da eta osasun sistema publikoak barne hartzen du.
Haur eta nerabeen a
rretari dagokionez, haur eta gazteen buruko osasuneko zentroak (8), haur eta gazteentzako eguneko ospitaleak (5, 50 plazarekin) eta haur eta gazteak epe laburrean ospitaleratzeko unitateak (3, 20 plazarekin) daude. Programa eta dispositiboen garapena, berriz, desberdina da. Bizkaian (eta neurri txikiago batean Gipuzkoan) baliabideen bolumena nahiko onargarria den bitartean, A
raba haur psikiatriarako tarteko egiturarik ez duen EAEko lurralde bakarra da:
arratsaldekorik, haurren esparruan ohikoa den moduan eskola-ordutegiarekin bateratzeko).
arreta egiturarik
autismorako edo garapenaren erabateko nahasmenduetarako (GEN): ez osasunekoak (USMI-Jko kontsulta
anbulatorioak bakarrik) ez gizarte
arlokoak (Bizkaian eta Gipuzkoan
Autismo eta GEN elkarteek, itunduta,
arretaren tarte handia estaltzen dute).
2012ko urrian lurraldeaz gaindiko Haur eta Gazteentzako Egonaldi Ertaineko Unitatea A
rabako Buruko Osasun Sarean a
bian jartzeko baimena eman da. Ongi etorria ematen diogu baliabideen eskaintzan a
urrerapauso den heinean, bereziki krisi garai honetan. Hala ere, hiru lurraldeetako haur eta gazteen a
rretarako programetako eta Euskadiko Buruko Osasuneko Batzorde A
holkulariko a
rduradun gehienek neurriarekiko desadostasuna a
dierazi dute, izan ere, tarteko baliabideen (eguneko ospitaleak) eskaintza handiagoa komeni dela a
zpimarratzen dute buruko osasuneko zentroetan edo ospitaleratze unitateetan egindako esku-hartzeak osatzeko eta zaintzen jarraitasun egokia bermatzeko.
Buruko Osasuneko Sarean a
rreta jasotzen duten 0 eta 18 urte bitarteko herritarrei dagokienez, eskura ditugun datuek (2009koak) ospitalez kanpoko sarean 7.130 a
dingabek a
rreta jasotzen zutela eta 242 ospitaleratze egon zirela a
zaltzen dute, 330.000 pertsona inguruko herritar kopuruaren gainean.
Haur eta gazteen buruko osasunaren a
rretarako osasun-langile kopuruari buruzko datuek a
rreta ratio egokiak islatzen dituzte. Hala ere, zenbait profesionalen ustez “argi dago buruko osasunaren baliabideetako a
rreta ez dela nahikoa laguntza presioagatik eta maiztasun eta malgutasun handiagoa behar duten esku-hartze psikoterapeutikoengatik”.
Psikiatriako lehen kontsulten batez besteko itxaronaldiari dagokionez, osasun a
rloko a
dministraziotik a
dierazi digute emaitzen a
rabera haur eta gazte gaixoen % 78 hilabete baino lehenago jasotzen dutela a
rreta, lehen kontsultan, hau da, zerbitzu-zorroan konpromiso giza ezarritako % 60ko helburua soberan gainditzen da.
3. Haurrak eta nerabeak hezkuntza sisteman eta bakarrik dauden haurrentzako gizarte zerbitzuen sisteman jasotzen duten buruko osasuneko a
rretari buruzko hainbat kontu.
Diagnosi klinikoen heterogeneotasuna handia bada ere (haurtzaroko eta nerabezaroko psikosia, substantzia psikotropoak kontsumitzearen zioz jazotako buruko nahasmenduak eta jokabide-nahasmenduak, garapen psikologikoaren nahasmenduak, haurtzaroa eta nerabezaroa hastean jazo ohi diren jokabide-nahasmenduak eta emozioen nahasmenduak, etab.), izendatzaile komunak dira protagonistek pairatzen dituzten eskolatzeko, gizarteratzeko eta familian integratzeko zailtasun larriak. Hori dela-eta, ikuspuntua beste sistema batzuetan ere jarri behar dugu eta sistemen elkarguneetan eta, normalean, lankidetza formulen mende garatzen diren ekimenak a
ztertu behar ditugu.
Buruko osasun a
razoak dituzten pertsona gehienak eskolatuta daude, eta, beraz, hezkuntza-zerbitzuetan ere ematen zaie a
rreta, behintzat dituzten premia batzuetan.
Hezkuntza sisteman pertsona horiei ematen zaien erantzuna hezkuntza-premia bereziko a
rretaren barruan dago baina esan beharra dago ez dugula informazio zehatzik a
zaltzeko horietako zenbat diren buruko osasun a
razoen zioz edo horri lotutakoak. Lanbide a
nitzeko taldeek, psikologo, pedagogo eta hezkuntza-profileko beste profesional batzuek osaturikoek, haien diagnosiak eta jarduteko planak egiten dituzte, haien kategoriei eta irizpideei jarraituz, eta horiek ez datoz bat osasun-langileek erabiltzen dituztenekin. Horrez gain, ez dakigu Hezkuntza eta Osasun Sailen datu-baseen ustiapenik egon badagoen, horiek konparatzeko modua emango duenik.
Bizkaiko lurraldean, Osabide Hezkuntzarako Partzuergoak bi programa ditu a
bian hezkuntza sistema, gizarte zerbitzu eta osasun sistemaren esku-hartzearekin.Bideratuz programari buruz a
ri gara, eskolatze osagarriko programetan garatu beharrekoa, eta Osatuz programa, buruko osasun a
razoetara loturiko jokabide larriak dituzten ikasleentzako eskola inguruko programa.
Azkenik, Heziketa eta Terapia Zentroak a
ipatu behar ditugu, gure iritziz, praktika on gisa kalifikatu daitekeen hezkuntza eta osasun lankidetzako ekimena. 2008az geroztik a
bian dauden 4 unitate a
ktiboek (40 plaza: 30 lehen hezkuntzakoak eta 10 bigarren hezkuntzakoak) buruko osasun larriak dituzten eta denbora tarte zehatz batean zehar (ez da egonaldi luzeko unitatetzat hartzen) esku-hartze espezifikoa behar duten derrigorrezko eskolatze a
dineko a
dingabeei heziketa eta terapia a
rreta eskaintzen diete.
Horiei dagokienez, Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakuntzak, FEDEAFESek, Heziketa eta Terapia Zentroetan a
rreta jasotzen duten a
dingabeen laguntza eta a
rreta jarraitua opor garaietan zehar bermatzeko familiek dituzten zailtasunak helarazi dizkigu.
Babesik gabeko egoeran dauden eta babesik gabeko a
rrisku egoeran gera daitezkeen haurrek eta nerabeek, oso gaztetan desegituratutako egoerak edo desegitura daitezkeen egoerak pairatzen ondotik sortutako kalteari a
rgi eta garbi lotuta, buruko nahasmendu larriagoen prebalentzia handiagoa izaten dute eta, neurri handiago batean, a
rreta intentsiboagoa eta iraupen luzeagokoa behar dute. Gertakari horren a
dierazle dira babesgabetasun egoeran dauden haurrentzako egoitza-zerbitzu sareko jokabide, buruko osasun edo droga-kontsumo a
razo larriak dituzten nerabeei zuzendutako programa espezializatuak. Programa horien a
ntolamendu eta funtzio a
lderdi guztiak 131/2008 Dekretuak a
rautzen ditu egun a
rte eta, egiaztatu a
hal izan dugunaren a
rabera, berme eta eskubideen esparru eraginkorra da.
Gizarte Zerbitzuen tutoretzapeko nerabe horien buruko osasun a
razoen berariazko a
rreta, normalean, ohiko osasun zerbitzuetara bideratu da, osasun sareak dituen mugak kontuan hartuta. Hala eta guztiz ere, esparru horretan eta Bizkaian esku hartzen duten a
genteen a
rteko lankidetza ekimen interesgarria a
urkitu dugu berriro ere: Adin Txikikoak programari buruz a
ri gara. Horren bidez, Osakidetzako psikiatra eta psikologoek bakarrik edo babesgabetasun larriko egoeran dauden a
dingabe horiei a
rreta eskaintzen diete.
Puntu horretan ezinbestekoa da buruko osasun a
razoak dituzten haur eta nerabeei a
rreta integrala eta diziplina a
nitzekoa eskaintzeko helburuarekin a
rlo honetan jardun behar duten sare eta maila ezberdinak behar bezala koordinatuta egon daitezen eta a
rreta jarraitutasun eraginkorra berma dezaten. Zentzu horretan, erakunde a
rteko koordinazio eremuak sortu behar dira eta erakunde a
rteko koordinazio hori behar bezala a
rautu eta protokolizatu behar da eta, tresna juridiko horiek dagoeneko egotekotan, behar bezala betetzen direla bermatu behar da.
Bereziki, ezinbestekoa da eremu soziosanitarioa deiturikoa sustatzen jarraitzea. As
kotan a
ntzematen dugu buruko osasunaren, lehen a
rretaren eta gizarte zerbitzuen a
rteko harremanak eta ekintzak profesional ezberdinen banakako sentsibilitatearen a
raberakoak direla, eta ez a
dostasun koordinatu eta partekatuen a
raberakoak. Horien bideratzea sustatu beharra dago, esparru soziosanitario horretan prestakuntza, ikerketa eta berrikuntza sustatu behar den moduan.
4. Haurren eta nerabeen jokabide-nahasmenduari, nortasun-nahasmenduari eta a
rreta faltaren nahasmenduari eta hiperaktibitateari buruzko a
ipamen berezia.
4.1. Osakidetzak 2010. urtean a
rgitaratutako ikerketaren (Nerabezaroko jarrera-nahasmenduei modu integratuan heltzea ospitalearen barruan eta kanpoan) ondorio nagusiekin bat eginez :
arabera, gutxienez mutilen % 6-16ri eragiten die eta nesken % 2-9ri).
azterlan epidemiologikorik. Ikerketa horren datuen bidez lehen
aldiz
agerian jarri baita maiztasun handiarekin gertatzen direla: ospitaleetatik kanpoko buruko osasunerako baliabideetan
artatzen diren nerabeen % 25-40ren kontsulta eragiten dute eta ospitaleetako haurren eta gazteen psikiatria unitateetan
artatutako nerabeen % 47-76 unitate horretan sartzeko
arrazoiak dira.
arlo hori jorratzen duen tratamendu-programa espezifikorik ez EAEn, ezta eremu nazionalean ere.
agerian jarri duten
abordatze terapeutikoak kontingentziak maneiatzeko jokabide-programak,
arazoak konpontzeko entrenamendurako eta gizarte gaitasunetarako eredu kognitiboak (taldeka egin daitezen gomendatuz), seme-alaben jokabideak maneiatzeko gurasoen entrenamendua, familiaren terapia funtzionala eta terapia multisistematikoa dira.
Ondorio gisa, ikerketak berak Jokabide-nahasmendua duten Nerabeentzako Tratamendu Programa Intentsibo bat proposatu du, ospitalearen barruan zein kanpoan a
bordatze koordinatuarekin batera. Kasu bakoitzaren beharren a
rabera, tratamendu moduluen bidez diseinatu da eta eraginkorrak direla frogatu duten a
bordatze terapeutikoak barne hartzen ditu. Gaur egun oraindik ez dakigu proposamen hori a
bian jarri ote den edo horretarako as
morik dagoen.
Bestalde, babesik gabe dauden haurrei eta gazteentzako justiziari lotutako gizarte zerbitzuen profesionalekin harremanetan jarri gara eta egiaztatu dute jokabide “arazoak” dituzten mutil eta nesken kopurua gero eta handiagoa dela. Horri dagokionez, ondorengo gaien inguruan dituzten zalantza batzuk helarazi dizkigute:
arazoak ote diren edo ondoez emozional oso handia “bakarrik” ote den, jokabide disruptiboen, bortitzen (garrasi egin, gauzak
apurtu),
autoritatearen
aurkako borroka biziaren eta
abarren bidez
agerian jartzen dituztenak, baita nerabezaroari lotutakoak ere.
arazo horiek, zergatik uste duten osasun sistemak esaten duela “azpiklinikoak” direla eta zergatik ez duten jokabide-nahasmendutzat edo
arazotzat hartzen baliabideak tenkatzen dituen jokabide oro;
alde batera utzita. Osasunaren egitekoa ezinbestekoa dela eta hala
antzematen ez dutela iruditzen zaie.
Bitartean, euren behar terapeutikoak ospitaletik kanpoko sarean kontsultak eginez as
ebetetzen dituzte eta, noizean behin, a
dministrazioak kabinete pribatu jakin batzuekin zerbitzuak hitzartuta dituenez, baita bertan kontsulta eginez ere. Hori horrela, egoitza-baliabideetako hezitzaileek burutzen dituzten esku-hartzeetarako jarraibide batzuk (eredu programak eta gaitasun psikosozialak, batez ere) ezarri dira, eguneroko bizitzaren uneetan txertatuz.
4.2. Kontsulta egin zaien profesionalak bat datoz nortasun-nahasmenduak maneiatzeko zailtasunarekin eta ospitale orokorretako larrialdi zerbitzuak maiz baliatzen dituzten eta as
kotan a
kutuen unitatean ospitaleratzen dituzten gaixoei a
rreta emateko benetako baliabideak ez edukitzearekin (bertan ezin da a
lternatiba terapeutikorik eskaini patologia dualen, a
lkoholaren edo toxikoen kontsumoaren edo elikadura-jokabidearen nahasmenduen ondorioz eragindakoak ez badira eta, kasu horretan, dauden baliabideak erabiliko lirateke).
Sektore horretako elkarteek, bai pertsona eta familien elkarteek, bai profesionalen elkarteek (erakunde honek harreman estua dauka haiekin), a
dierazi dute kezkatuta daudela pertsona horiei –portzentaje a
ltu batean nerabeak eta gazteak- ematen zaien a
rreta dela-eta; izan ere, a
razoak dituzte diagnosia egiteko; ez dago sendagairik a
dibidez eskizofreniarentzat dagoen moduan; krisialdi zorrotzetan, oro har, ez da pertsona ospitaleratzen; baliabideak ez dira nahikoak eta profesionalek prestakuntza gehiago behar dute.
Egia esan, OSTEBAk (Osakidetzako Osasun teknologien ebaluazioko zerbitzuak) a
rgitaratutako Nortasun-nahasmenduak Euskal A
utonomia Erkidegoko Buruko Osasunaren Sarean izeneko ebaluazio-txostenean gomendatzen zen Nortasun-nahasmenduen Laguntza, Prestakuntza eta Ikerketa Unitate Pilotu bat sortzea (ospitaletik kanpoko komunitate-zentroa), horrelako nahasmenduei eskaintzen zaien a
rreta hobetzeko ezinbesteko tresna gisa. Joan den urtean, legebiltzarrean, Osasun eta Kontsumo sailburuak esan zuen proiektu hori a
bian jarri nahi zuela baina berehala egitea eragozten zuten zailtasun ekonomikoak ere a
ipatu zituen.
4.3. Arreta faltaren nahasmenduari eta hiperaktibitateari dagokionez, hezkuntzako profesionalen, gizarte zerbitzuen eta zerbitzu terapeutikoen a
ldetik jaso ditugun nolabaiteko “alertak” baino ez ditugu. Intentsitate handiagoarekin edo txikiagoarekin a
dierazi dute kezkatuta daudela, haien ustez, gaitz hori gaindiagnostikatu egiten delako, gizarteak geroz eta gehiago eskatzen baitu neska-mutilak txintxo-txintxo eta a
rduratsu egon daitezen denbora-tarte luzeetan eta haien gorputz a
dierazpena eta mugimenduak nabarmen mugatzen diren testuinguruetan.
Horrez gain, iruditzen zaie a
razoaren a
rreta farmakologikoa bakarrik a
ri dela ematen, “gehiegizko mugimenduaren” sintoma desager dadin bilatuz. Medikazio horrek haurrak lasaitzen ditu baina estimuluei erantzuteko haien gaitasuna txikiagotzearen truke eta, a
zken batean, inguruarekin jardunean a
ritzearen truke eta horrek ikasteko eta esperimentazio pertsonalerako zailtasunak dakartza.
Azkenik, erakunde honetan jasotako kexak hezkuntzaren esparruari lotutakoak dira, izan ere, guraso batzuek uste dute TDAH (arreta-falta eta hiperaktibitateagatiko nahasmendua) duten haien seme-alabei ez zaiela eman behar duten a
rreta zehatza: etxerako lanei denbora gehiago eskaini (irakurketa errepikatu, haiekin irakurri, ulertzen dutela ziurtatu), lehenengo ilaran jarri irakaslearen a
rreta hobeto manten dezaten, mugitzeko a
ukera ematen duten etenaldiak egin, etab. Kasu batzuetan nolabaiteko “presioa” a
dierazten dute haien seme-alabak kontrola ditzaten, botika gehiago emanez, behar izanez gero.
Laburbilduz, a
razo horri dagokionez, Haurren Eskubideei buruzko Batzordeak Espainiari egin zion oharrarekin bat gatoz, TDAH pairatzen duten haurrei sendagai gehiegi emateari lotutako fenomenoa a
ztertzeko beharrari eta bai haurrei, bai guraso eta irakasleei, neurri eta tratamendu psikologikoen eta hezkuntzako tratamenduen a
ukera zabala eskaintzeko beharrari lotutakoa.
Azkenik, zenbait gogoeta jaso nahi ditugu, beharbada orokorragoak, baina orain a
rte helarazitakoaren osagarri direnak:
arloko eta gizarte zerbitzuetako eta komunikabideetako profesionalentzako berariazko prestakuntza neurriak sustatzea, estigmarekin eta buruko osasun
arazoak dituzten haurrek, nerabeek eta gazteek pairatzen duten bereizkeriarekin
amaitzeko.
adosteko lanarekin jarraitzea
aldakortasun klinikoa murriztu eta
arretaren kalitatea hobetze
aldera. Modu berean, haurren eta gazteen buruko osasunaren
arloan oinarrizko ikerketa eta ikerketa
aplikatua sustatzea halabeharrezkoa da.
adierazi dute hori
agian izaera psikiatrikoko parametroei emandako
arretaren
araberakoa dela; neurri integratzaileen eta pertsonaren garapen orokorrerako neurriak sustatu edo
arazoa psikoterapiaren ikuspegitik
aukera bat bailitzan jorratu beharrean.