Arartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoak 2012. urtean zehar garatu duen jarduera erakundearen a
rdatz estrategiko nagusiei jarraiki bideratu da, bai eta 2010-2014 denboraldirako bulegorako marraztu diren jarduera ildoak kontuan hartuta ere. Plangintzaren a
ukera horiek gizarte- eta a
rau-testuinguru jakin batean gertatzen dira. Plangintza erantzunak ematen saiatzen da baina testuinguruak egiteko modu zehatza mugatu eta baldintzatu egiten du. Hori dela eta, a
dingabeen esparruan egindakoa xehetasunez a
zaltzen hasi baino lehen, hurrengo orrialdeetan, Haur eta Nerabeen Bulegoaren lan-lerroak gogora ekarriko ditugu. Halaber, jardueraren a
rau-testuingurua osatzen duten lege, dekretu eta erregelamendu nagusiak a
urkeztuko ditugu.
Aurreko urteetan, a
tal hau osatzeko, haur eta nerabeen taldearen ezaugarriak a
ipatu ziren labur-labur, informazio-iturriek emandako a
dierazle sozio-demografiko nagusietan oinarrituta. Lan hori egitera a
nimatu ginen, izan ere, ez zegoen haur eta nerabeen errealitateaz urtez urte a
dierazten ziren a
hultasunak gaindituko zituen informazio-sistemarik. 2011. urtean pozik hartu genuen Eusko Jaurlaritzaren Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailaren Haur eta Nerabeen Behatokiak EAEko haur eta nerabeen errealitatearen jarraipena egiteko a
dierazleen sistema prestatu izana. Sistema horri lotzen gatzaizkio gai hauetarako.
1. 2010-2014 Jarduera-esparrua
Haur eta Nerabeen Bulegoaren 2010-2014 jarduera-esparruan, 2010. urteko txostenean a
urkeztu zen horretan, esku-hartze ildo nagusiak nolabaiteko zehaztasunez a
zaltzen ziren. Hala, erakundearen gainontzeko eremuetan bezala, bulegoak a
dingabeek a
urkezten dituzten edo eurengan eragina duten kexak eta eskaerak jaso eta a
ztertzen ditu. Kexak eta eskaerak modu zuzenean edo legezko ordezkarien bitartez a
urkeztu ditzakete. Lan hori modu batean norbaitek (pertsona batek, kolektibo batek) edo zerbaitek (komunikabideen bitartez edo beste bideren bitartez ezagutu den eskubideen urraketa posible bat) a
urkezten digunaren a
urrean “erreakzionatzean” datza eta lan-ildo proaktiboagoen bidez osatzen da. A
zken horien a
rtean jarduera hauek daude: sarean, modu kolektiboan eta lankidetza erabiliz egindako lana sustatzera eta haurren eskubidearen kultura zabaltzera zuzendutako jarduerak, bereziki, a
dingabeen parte hartzea eta euren a
hotsa entzunarazteko a
ukera bultzatzen dituztenak.
Ararteko erakundeak gain hartu duen “matrize-eredua” dela-eta, eremu materialetan espezializatutako sektore-arloak zeharkako begiradek osatzen dituzte, kasu honetan, haurren eta nerabeen eskubideenak. Horren xedea elkar a
berastea eta lan koherente eta sinergikoa lortzea da. Haur eta Nerabeentzako Bulegoa berezko langileen hornidura txikiarekin egituratu da, haurrei eta nerabeei maiztasun handiarekin eragiten dieten gaien a
rloko a
holkularien laguntzarekin batera. Horiek guztiak, a
rartekoak, a
rartekoaren ondokoak, gizarte harreman, ikerketa eta modernizazioko zuzendariak eta idazkari nagusiak Haur eta Nerabeentzako Bulegoko A
holkularien Kontseilua osatzen dute eta jarduera-esparru orokor hori a
biapuntutzat hartuta, urtero egiten diren lanerako planen definizioan eta konpromisoan eginkizun nabarmena daukate.
2012ko Jarduera Planak, esku a
rtean dugun denboraldirako, lehen a
ipatu ditugun lan-ildoak zehaztu ditu. Plan hori gure bidai orria da eta horri esker a
dierazitako bidean zehar a
urrera egin dezakegu a
haleginak batuz eta gure helburuak a
halik eta modu eraginkorrenean lortzeko beharrezkoak diren sinergiak sortuz. Ondorengo kapituluetan a
ipatuko diren jarduerak plan horren emaitza dira:
2. Arau- eta eskumen-esparrua
Haurren eta nerabeen eskubideak duela gutxi a
itortu dira. Geroago hartu dira haurrak eta nerabeak eskubideak dituzten pertsonatzat, nazioarteko eskubide humanitarioak giza eskubideak a
intzatestearekin eta estatuko ordenamendu juridikoetan babestearekin batera hain zuzen.
1990. urtean Espainiak Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioa (HEK) berretsi zuen, 1989ko a
zaroaren 20an Nazio Batuen Erakundearen (NBE) batzarrak hartu zuena. HEK modu unibertsalean onartu den haurren eskubideen katalogoa da; a
ldi berean, estatuek errespetatzeko, bermatzeko eta betearazteko dauzkaten betebeharrak ezartzen dituena.
Konbentzioak, lehenengo bi a
rtikuluetan haurren a
rloan erakundeen ekintza guztiak bideratu behar dituzten funtsezko bi printzipioak ezarri zituen: bereizkeriarik ezaren printzipioa eta a
dingabearen interes gorena.
arabera, haur bakar batek ere ez du bereizkeriarik jasango haurraren, gurasoen edo ordezkari legalen
arraza, kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, iritzi politikoa, jatorri nazionala, etnikoa edo soziala, estatus ekonomikoa, oztopo fisikoak, jaiotza edo beste edozein baldintzaren ondorioz. Halaber, printzipio horrek nesken eta mutilen,
atzerritarren eta bertakoen, ezintasunen bat duten haurren eta ez dutenen eta
abarren
arteko
aukera berdintasuna ere barne hartzen du.
administrazio pribatuek, epaitegiek,
administrazio
aginpideek edo erakunde legegileek haurren inguruan hartzen dituzten neurri guztietan ezinbestekoa izango da
adingabearen interes gorena
aintzat hartzea”.
6. a
rtikulutik a
urrera hiru eskubide talde handiak zerrendatu dira, HBP letren bitartez a
dierazi daitezkeenak: Hornidura, hau da, zenbait baliabide eta zerbitzu edukitzeko, jasotzeko edo eskuratzeko a
ukera edukitzeko eskubidea, haurren eta helduen a
rtean baliabideak banatzea; babesa, hau da, gurasoen eta profesionalen zainketak jasotzeko eskubidea eta ekintza eta praktika neurrigabeak jasan behar ez izatea; eta parte hartzea, hau da, gauzak egiteko eskubidea, nor bere burua a
ditzera emateko eta banaka zein kolektibo batean a
hotsa edukitzeko eskubidea.
Horrez gain, beste bi premisa hauek kontuan hartu behar dira: eskubideen zatiezintasuna eta euren a
rteko lotura eta haur guztien ongizatea zaintzeari dagokionez gurasoen, familia ingurunearen, erakundeen eta gizartearen a
rdura partekatua.
Aukerakoak baziren ere (hautazkoak) Espainiak bi protokolo sinatu (2000) eta berretsi (2002) zituen. Protokolo horiek babesaren a
rloaren barruko bi a
lderdi zehatz jorratzen dituzte: Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren Hautazko Protokoloa, gatazka a
rmatuetan haurren parte hartzeari buruzkoa eta Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren Hautazko Protokoloa, haurren salmenta, haurren prostituzioa eta pornografian haurrak erabiltzearen gainekoa. Bi horiei hirugarren bat gehitu behar zaie: Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren Hautazko Protokoloa, komunikazio prozedura baten ingurukoa. Espainiak 2012an sinatu zuen, parlamentuak oraindik berretsi ez duen a
rren. Protokolo hori sakonago jorratuko dugu garrantzi berezia baitauka.
Izan ere, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren inguruan gabezi esanguratsu bat konpontzera dator: banakako komunikazio eta erreklamazio prozedura bat ezarri ez duen giza eskubideen nazioarteko hitzarmen bakarra da. Bitxia bada ere, haurrak banaka joan daitezke beste hitzarmenen batzordeetara (giza eskubideak, eskubide ekonomikoak, sozialak eta kulturalak, eskubide zibilak eta politikoak, a
rrazagatiko bazterkeria, emakumearen a
urkako bazterkeria, tortura, langile migratzaileak, ezintasunen bat duten pertsonak) baina hitzarmen horietako batzordeek ez “dakite ezer” haurren inguruan. Hala, protokolo horrek mekanismo bat ezarri du haurrek eta/edo euren ordezkariek salaketa ezartzeko a
ukera eduki dezaten espezializatutako nazioarteko batzorde baten a
urrean euren eskubideak defendatze a
ldera, urratuak izan direla uste dutenean. Hauxe oinarritzat hartzen badugu: ez gara eskubideen titularrak ez baldin badugu horiek a
ldarrikatzeko mekanismorik, protokolo horrek duen garrantzia ukaezina da.
Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena onartu zenetik 23 urte pasa dira eta orain, lehenengo a
ldiz, haurren a
hotsa modu zuzenean helduko da Haurren Eskubideei buruzko Batzordera. A
zken horrek informazio hori eta ordura a
rte estatuen eta gizarte erakundeen txostenen inguruan heldu zaion informazioa baliatu a
halko du “estatu parte hartzaileen a
urrerapen bikainak a
ztertzeko” lana burutzeko, HEH eta horri lotutako protokoloak betez. Bestalde, a
urreikus daiteke epe ertainean a
ntzerako mekanismoak sortuko direla maila nazionalean.
Nazioartean, lehen haurren eta nerabeen eskubideak defendatzeko marko unibertsala den Nazio Batuen Hitzarmena a
ipatu da, baina komeni da jakitea badaudela Espainiak berretsi dituen a
dingabeei eragiten dieten gai sektorialei buruzko zenbait nazioarteko itun –hainbat nazioarteko erakundek sustatu dituzte itun horiek, hala nola Nazio Batuak, Nazioarteko Lan Erakundea, Europako Kontseilua, Hagako Nazioarteko Zuzenbide Pribatuaren Konferentzia: Haurren lana, a
dingabekoak ostea, sexu-esplotazioa, nazioarteko a
dopzioa eta a
bar. Gainera, Espainiako Estatuak gai horri dagozkion nazioarteko foroekiko duen lotura eta konpromisoaren a
dierazle gisa a
zpimarratu behar da Nazio Batuen Haurrei buruzko Biltzar Berezian (2002ko maiatzean egin zen) parte hartu zuela eta “Un mundo a
propiado para los Niños y Niñas” izeneko dokumentuan jasotako A
dierazpena eta Ekintza-plana onartu zituela.
Europar Batasunaren markoan ere berariaz haurren eskubideak a
ipatzen dituzten a
rauak daude. A
rau horien a
rtean nabarmenduko dugu Europako Parlamentuaren 1992ko uztailaren 8ko A
-3.0172/92 Ebazpena, Haurren Eskubidearen Europako Gutuna onartzen duena. Ebazpen horrek hauek proposatzen ditu: haurren eskubideen defentsariaren figura, estatu-mailan nahiz Europa mailan. Defentsari horrek eskaerak eta kexak jaso beharko ditu, haurrei babesa ematen dieten legeak a
plikatzen direla zaindu, eta botere publikoen jarduna haurren eskubideen a
lde bideratu. Halaber, haurren eskubideen erkidegoko gutun bat egin beharko litzateke, proposatzen den gutxieneko edukia duena.
Halaber, Europar Batasunaren Oinarrizko Eskubideen Gutuna (Lisboako Itunaren zatia) ere a
ipatzekoa da. Gutun horrek, a
dingabeei dagokienez, a
dingabeen entzunak izateko eskubidea, a
dingabearen interes gorena kontuan hartzea eta gurasoekin harremana izateko eskubidea ospetsu egiten ditu. Garapenean, bi gertaera gogoangarri: lehenbizikoa, «Haurren Eskubideen gaineko Europar Batasuneko Estrategiarantz» izeneko jakinarazpena, Europako Batzordearena (2006), zeinak hainbat egitura ezarri baititu EBko erakundeek haurren eskubideei lotutako a
razoei a
urre egiteko duten a
halmena indartzeko, eta egintzetan oinarritutako politiken zimenduak finkatu baititu, interesdunekiko elkarrekintza a
rintzeko as
moz; eta, bigarrena, Haurren Eskubideen A
ldeko EBko A
genda (2011), zeinak batez ere eremu jakin batzuetan jartzen duen a
rreta, EBk eremu horietan benetako balio gehigarria ekar dezakeelako, a
dibidez, haurrentzako justizia eskuragarri egiteko a
rloan, egoera zaurgarrietan dauden umeak babestuz eta Europar Batasunaren barruan zein kanpoan haurrengan eragina daukan indarkeriaren kontra borrokatuz. A
genda horretatik eratorritako ekintza batzuk txosten honen beste puntu batzuetan a
gertuko dira, erakunde honek parte hartu duen topaketa, foro edo dispositiboak baitira.
Edonola ere, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren printzipioak ‑goian a
zaldutakoak‑ jada Espainiako Estatuko ordenamendu juridikoaren zati dira, Adingabearen babes juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoan sartu ziren heinean (lege horren bidez partzialki a
ldatu ziren Kode Zibila eta Prozedura Zibilaren Legea. Lege hori botere publiko guztiak, berariaz haurrekin lotutako erakundeak, gurasoak eta senideak, eta biztanleria oro har lotzen dituen babeserako marko juridikoa da estatu-mailan. Lege horretan jasotzen dira nazioarteko a
raudiaren legearen eta haurren eskubideen a
plikazio-esparrua, eta bereziki a
ipatzen da Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena. Herri-administrazioen jardunaren printzipio gidariak ezartzen dira, eta haurraren babes gabeko egoeretan zer egin zehazten da, bai eta haurrak babesteko erakundeak ere.
Iazko txostenean a
dierazi genuenez, a
din txikikoak babesteari buruzko Estatuko legeria eguneratzeko prozesu bat hasi zen eta oraindik bukatzeko dago.
Espainiako Estatuaren lurralde- eta a
dministrazio-egiturarekin bat, Euskal A
utonomia Erkidegoak, a
hal legegilea duenak, a
dingabeen eskubideen babesaren eta sustapenaren a
rloan a
utonomiako legeria garatu zuen 3/2005 Legea, otsailaren 18koa, haurrak eta nerabeak zaintzekoa eta babestekoa onartu zuenean. Lege horren bigarren Tituluan, “Haurren eta nerabeen eskubideak eta eskubide horien erabilera” izenekoan, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean sortu ziren eskubideak zerrendatzen dira. Legearen gainerako a
taletan babesik gabeko egoeran dauden haurren babesa a
rautzen da. Beraz, a
raudi sektorialari buruz hitz egitean berriz ere a
ipatuko dugu legea.
Bukatzeko, a
dierazi behar da a
dingabeen eskubideak eta haurren babesean eta zainketan hartutako konpromisoak zehaztea oso lan luzea dela, hainbat a
rlori eragiten baitie, besteak beste: osasunari, hezkuntzari, gizarte-babesari, a
rrisku-egoerei eta babes gabeko egoerei, birgizarteratzeari eta haurren osotasunaren babesari. Hori dela eta, lege, dekretu eta gainerako garapen ugaritan a
ipatzen da, a
rau-marko zabal bat eratuz. Marko horretatik elementu nagusi hauek nabarmendu ditugu dokumentu honen eranskinean. A
rloko a
raudi horretan 2012an egin diren berrikuntzak txosten honetako II. a
talean a
zalduko dira, a
rlo bakoitzeko a
zalpenean.