2.Kexarik aipagarrienak
2.1. Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Jaso ditugun kexen zati batek zerbitzuen funtzionamenduarekin zerikusia dauka, enplegu-eskarien kudeaketa sistemaren edo enplegu eta lanbide prestakuntza sustatu eta babesteko jardueraren alorrean.
Prestakuntzari dagokionez, prestakuntza ikastaroetara joateagatiko laguntzen ordainketari lotuta egon den atzerapena mahai gainean jarri da. Laguntza hori 718/2008 TAS Aginduaren 26. artikuluaren eremuan kokatu daiteke. Jasotzeko eskubidea abiapuntutzat hartuta, Lanbidek jakinarazi zigun arazoaren arrazoia izan zela laguntza eta diru-laguntza horien onuradunek gain hartu zuten betebehar motaren ondorioz nahitaezkoa zela 2013. urteari zegozkion aurrekontuek beharrezkoa zen kreditua bideratu zezaten. Dena den, arazoa konpondu egin zen.
Zenbait kexek espedienteen kudeaketari lotutako arazoak mahai gainean jarri zituzten, hala nola, aditzera eman zuten datuak ez datozela bat enplegu eskatzaile gisa izena eman zutenean emandako datuekin. Arazoa behin bideratuta, zaila da akats horren eta enplegu eskaintzak helarazteko deirik ezaren arteko lotura ezartzea, Lanbideren akats bat izan zela egiaztatu bada ere.
Mota horretako kexek eta beste batzuek (pertsona batzuek jaso duten tratu desegokiari buruzkoak besteak beste) zailtasunak eragiten dituzte modu objektiboan hartzeko edo frogak aurkezteko. Gainera, azken kasu horretan, aintzat hartu behar da geroago harremana mantenduko dela kexak hizpide duen pertsona horrekin. Aurrekoa gorabehera, saiatu behar gara saihesten kexa horiek antzu bilakatu daitezen, hortaz, zerbitzuko arduradunek horren berri eduki behar dute.
Enplegu eskaeren kudeaketari buruzko atal honetan jarduera okerrei lotutako beste kexa batzuk gaineratuko ditugu, izan ere, administrazio baimen motari buruzko ohar okerrak dituzte, horrela agertzen baita “mugaketak dituen denbora tarte iragankorrean dagoen batasuneko herritarra eta mugaketak dituen denbora tarte iragankorrean dagoen batasuneko herritar baten senidea den batasunetik kanpoko atzerritarra”. Errumaniako pertsona bat zen, beraz, erkidegoko herritar bat zen, lan egiteko eskubidea duen Errumaniako langile baten senidea hain zuzen ere. Lanbidek jakinarazi zigun kexak hizpide zuen arazoa konpondu dela.
Laguntzen eremuan, kexa batek baino gehiagok aditzera eman dute ez dela berariaz ebatzi eta zenbait interesdunek ez daudela ados informazioa eskatu zutenean ukapenari lotuta jasotako erantzunarekin: aurrekontua agortu izana. Kultura ekintzailearen eta enpresen sorreraren aldeko abenduaren 23ko 328/2003 Dekretuaren barruan izapidetu diren espedienteei buruz ari gara.
Eskaera horiek ebazteko prozedurak ez zuen lehiaketarik barne hartzen. Prozedura lehia jarraituan oinarritu zen, beraz, laguntzak eskaeren aurkezte dataren ordenaren arabera eman zituzten.
2012ko ekainean erabaki zen 2012. urtean ez zela baliabiderik esleituko programa hori finantzatze aldera. Erabaki hori Lanbideko lurralde mailako bulegoei jakinarazi zien eta azaldu zien aurkeztutako eskaerak ezin izango zirela izapidetu eta informazio hori diru-laguntza horien gaineko informazioa eskatzen zuen edo diru-laguntzari lotutako eskaera aurkeztu zuen edo aurkezteko asmoa zuen pertsona orori helarazi beharko ziotela (iragarki taulan argitaratuz, ahoz azalduz...).
LANBIDEren erantzunaren arabera, zenbait inguruabarren ondorioz ez ziren berariazko ebazpenak eman: igarotako denbora, TAS/1622/2007 Aginduan xedatutako isiltasun negatiboa gauzatu zela eta deskribatutako egoera, hau da, ebazteke zeuden eskaeren kopuru altua. Erabaki horretan kontuan hartu zen informazioa eskuragarri zegoela lurralde mailako bulegoetan.
Aurrekoa gorabehera, aitortu da ezin dela alde batera utzi araubide juridikoaren eta administrazio prozedura erkidearen azaroaren 26ko 30/1992 Legearen 42. artikuluan ezarritakoa, hau da, administrazioak prozedura guztietan berariazko ebazpena emateko eta jakinarazteko eginbeharra duela. Hala ere, egiaztatu ahal izan genuen geroago jarduera hori burutu zela.
Kexa horien bidez desadostasuna adierazi zuten eskaera berriak onartu zituztelako, azkenean emaitza gaitzespena izan zen arren, izan ere, aurrekontua agortua zegoen.
Alderdi horri dagokionez, kontuan hartu behar da eskaera berriak onartzea ez dela nahitaez alferrekoa, kexa jakin batzuetan adierazi bezala, izan ere, azterketa a posteriori gauzatzen da, erregistratu ostean. Dirudienez, ezin da honelako mekanismorik abian jarri: aurkezte-ordenenean bakarrik oinarrituta, interesdunei aurreikusitako aurrekontuko zuzkiduraren arabera onartuak izango diren ala ez jakinarazteko aukera ematen duena.
Prestakuntza ikastaroak egiteko aukerari dagokionez (lehengo Enplegu eta Gizarte Gaietako sailburuaren 2012ko maiatzaren 8ko agindua, horren bidez, 2012ko ekitaldiko enplegurako prestakuntzarako laguntza ekonomikoak iragarri dira), EAEn bizi den pertsona batek, kanpoan kokatuta dagoen enpresa bateko langileak, mahai gainean jarri zuen ez ziotela aukerarik eman aipatutako azken inguruabarraren ondorioz. HOBETUZ fundazioari kexaren berri eman ostean, Arabako lurralde arduradunak jakinarazi zigun, agindu arautzailearekin bat eginez, EAEko langile guztiek diruz lagundutako ekintzetan parte hartu ahalko dutela. Informazio hori osatze aldera, aditzera eman zuen kasua bideratzeko helburuarekin ikastaroaren ardura duen erakundearekin harremanetan jarri zirela.
Erreklamazio baten erantzunik ezaren ondoriozko kexa bati administrazioak emandako erantzuna lan-ikuskaritzak izan duen lan-karga islatzeko baliagarria izan da. Kexaren kasuan atzerapenak krisi ekonomikoaren ondorio den gizarte errealitatearen ondoriozko lehentasunekin zerikusia dauka; izan ere, hori guztia dela-eta, esleitutako espedienteak izapidetzeko jarraitzen den ordena honen araberakoa da: lehenengo izapidetzen dira legez epe bat ezarrita daukatenak (enplegu-erregulazioak edo justizia auzitegiek eskatutako txostenak), heriotza eragin duten edo oso larriak izan diren istripuen gainekoak eta Gizarte Segurantzaren aurkako iruzurrak hizpide dituztenak.
Izapidetu genuen kexan aipatzen zen erantzunik eza testuinguru horretan azaldu zitekeela eta ez zeukala jarduerarik ezarekin edo izapidetzea bertan behera utzi izanarekin zerikusirik. Beraz, salaketa ez zen artxibatu eta prozedura sustatu zen. Edonola ere, txostenak adierazi zuen gaiaren mamiari lotuta ikuskatzaile arduradunak bilera bat egin zuela interesdunarekin 2012ko azken hiruhilekoan eta, bertan, salaketak hizpide zituen gertakariak aztertzeaz gain, emaitza posibleen inguruko hurbilketa burutu zutela.
Elkartasunaren sektoreko adinekoentzako egoitzen eta arreta zerbitzuen federazioaren barruan (LARES) elkartutako zenbait erakundetako ordezkariek kezka adierazi zuten Ararteko erakundearen aurrean adinekoen egoitzen gatazkaren ondoriozko egoeragatik.
Euren iritziz, Gipuzkoako Foru Aldundiak berari ez dagokion eremuan esku hartu du, hau da, langileen eta zerbitzuak eskaintzen dituzten zentroetako erakunde titularren arteko harremanen esparruan. Esku-hartze hori aipatzerakoan (adibidez, aipatu dute foru erakunde horrek proposamen bat aurkeztu zuela PRECOn) adierazi dute esku-sartzea gertatu dela bi alderdien (erakundeak eta langileak) arteko lan-harremanetan gailendu behar den autonomian.
Halaber, adierazi dute presioa sumatu dutela esku-hartze hori gauzatzek moduaren ondorioz eta horrek laneko gatazkari lotutako zenbait konturen negoziazioan bertan eragina daukala. Jakin badakigu zaila dela presioari lotutako alderdi hori modu objektiboan hartzea baina hala adierazi zigutenez, gogoeta hori aditzera eman genuen.
Irabazi asmorik gabeko (horixe baita funtsezko ezaugarria) zentro eta zerbitzuetako titularrak diren heinean, kexatzeko beste arrazoi baten berri eman ziguten: ez zeuden ados Gipuzkoako Foru Aldundiak zerbitzuak hitzartzeko ezarritako tarifarekin.
Gai horren inguruan, adierazi zuten tarifa horrek euren zentroen bideragarritasuna baldintzatu dezakeela. Tarifa abenduaren 27ko 12/2012 Foru Arauaren hamargarren xedapen gehigarrian jaso den konfigurazioaren emaitza da; horren arabera, Gipuzkoako Foru Aldundiak hitzarmenen eta diru-laguntzen arloan beharrezkoak diren neurriak abian jarriko ditu irabazi-marjinan %3ko gehienezkoa ezartzeko, betiere, hori zerbitzu publikoen kudeaketa, hornidura eta zerbitzuen kontratuetan zenbatzen denean, baita zerbitzuak eskaintzeko hitzarmenen kasuan ere.
Foru aldundiari alderdi horien gainean helarazi zizkiguten kezken berri eman genion.
Foru aldundiak mahai gainean jarri genituen inguruabarrei buruzko balorazioa helarazi zigun: funtsean, aipatutako gatazkan izan zuen esku-hartzearen eta ezarritako tarifen alderdi ekonomikoaren ingurukoa.
Lehenengo kontuari dagokionez, aldundiak bere pertzepzioa adierazi du eta, erakundearen ikuspegitik, Batzar Nagusien Gizarte Politika Batzordean emandako 2013ko otsailaren 8ko ebazpenaren bidez justifikatu du.
Aldundiari bidali genion informazio eskaeran adierazi genuen bezala, kexaren alderdi hori jorratu genuenean jakin bagenekien zaila izango zela, izan ere, legez kontrako jarduera baten barruan sar daitekeen ezer bakarrik aztertu daiteke beharrezkoak diren prozesu-bermeen bidez eta prozedura judizial baten baitan eta horrek gure eskumenak gainditzen ditu. Gainera, aldundiaren portaera ezegokitzat jotzeko izaera horretako egoztea babesten duten agiri bidezko frogak beharrezkoak dira. Foru diputatuaren erantzuna barne hartzen duen idazkiak dio ez dela eskumenen arloan gehiegikeriarik burutu edo portaera desegokirik antzeman.
Erantzun horrek ekarpen ekonomikoa zuen hizpide, aldundiak abenduaren 27ko 12/2012 FORU ARAUAren barruan sartu duena (horren bidez, 2013. urterako Gipuzkoako Lurralde Historikoko Aurrekontu Orokorrak onetsi dira).
Beste gatazka bati dagokionez, unibertsitatekoa ez den hitzartutako irakaskuntza hain zuzen ere, kexa baten bidez desadostasuna adierazi zen hezkuntzako arloan funtsezko zerbitzua mantentzeko gutxieneko zerbitzuen aurrean. Enplegu Sailera jo zuela aditzera eman zuen eta, dirudienez, bertan arreta eskaini zion pertsonak jakinarazi zion ez zeukala jarduteko aukerarik estatuak ezartzen baititu.
Ahoz emandako informazioari buruz ari zenez, gure iritzia helaraztea erabaki genuen, hau da, autonomia erkidegoko administrazioaren eskumena dela. Horrez gain, azaldu genuen zerbitzuak ezarri dituen 2013ko urriaren 16ko aginduak berak adierazi duela zein den eskumena duen organoa (Eusko Jaurlaritza) unibertsitatekoa ez den hezkuntzaren arloan zerbitzu horien edukia ezartze aldera, funtsezko zerbitzutzat jo dena hain zuzen ere.
Zerbitzuen nazioz gaindiko eskaintzaren baitan Espainiara lekualdatu diren langileen kontratazioak ere kexa bat eragin du. Azaroaren 29ko 45/1999 Legeak jaso duen egoera bat da. Lege horrek zerbitzuen nazioz gaindiko eskaintzaren baitan lekualdatzen diren langileen gaia jorratu du.
Lege horrek, zioen azalpenean, aditzera eman du kide den estatu batek ezin diola kide den beste estatu batean ezarrita dagoen zerbitzu-emaile bati lurralde osotik bere langileekin modu librean lekualdatzeko aukera debekatu. Dena den, gogora ekarri du batasuneko zuzenbidea ez dela honen aurkakoa: kide diren estatuek euren legeria edo gizarte hizketakideek egindako lan hitzarmen kolektiboak zabaldu ditzaten eta bere lurraldean lana norbere kontura egiten duen langile oro barne har dezaten, behin-behinean bada ere, enpresaria zein herrialdetan ezarrita dagoen alde batera utzita.
Kexak legeak enpresentzat ezarri dituen baldintzen ez betetzea zuen hizpide, izan ere, egoera horietan esku-hartzea beharrezkoa da.
Esku-hartze hori Laneko Ikuskaritzaren arloaren barruan egongo litzateke (aipatutako 45/1999 Legearen 8. artikuluak jaso du, Laneko Ikuskaritza eta Gizarte Segurantza agintzen duen azaroaren 14ko 42/1997 Legeak xedatutako funtzioak betez) baina, eremu horretako laneko ikuskaritzarekin egiaztatu ostean, esan dezakegu gaia ikertzeko kexan jasotakoak baino datu zehatzagoak beharrezkoak direla. Horregatik, interesdunei esan genien enpresek ez-betetzeak burutu dituztela jakinez gero, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiken Sailaren Laneko Ikuskaritzarekin harremanetan jarri beharko liratekeela.