5.Justizia
1.Arloa kopurutan
Justiziaren arloan guztira 66 kexa-espediente berri ireki dira 2013. urtean; hau da, Arartekoak urtean zehar izapidetzea onartutako guztien %2,47. Jarraian, espediente horien banaketa azalduko da, arloka:
– Erregistro Zibila eta Jabetza Erregistroa 20
– Justizia Administrazioaren eta bulego judizialaren funtzionamendua 18
– Doako laguntza juridikoa 12
– Beste alderdi batzuk 4
– Abokatuen eta prokuradoreen elkargoak 3
– Elkarguneak 3
– Beste elkargo profesional batzuk 2
– Adingabe lege-hausleak 2
– Notarioen eta erregistratzaileen elkargoak 1
– Kontratazio-araubidea, ondarea eta administrazio erantzukizuna 1
Urtean zehar izapidetutako espedienteei dagokienez, txosten hau amaitzean egoera honetan zeuden:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Jarduera okerra | Jarduera okerrik ez | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | Gerora ez dira onartu |
207 | 125 | 70 | 51 | 19 | – | 12 |
Arlo honetan jasotako gainerako erreklamazioak, formalki baztertu behar izan ditugu, horien gaineko eskumenik ez genuelako. Erreklamazio horietako batzuetan partikularren arteko gatazkak planteatzen ziren, eta Zuzenbideak irtenbide eraginkorra lortzeko helburua izan du soilik gure esku-hartzeak, erreklamazioak sustatzen zituztenei kasu bakoitzean garrantzitsuak ziren funtsezko eta prozedurazko alderdiei buruzko informazioa emanez. Beste erreklamazio batzuk, aldiz, estatuko administrazio-organoen jarduketei buruzkoak ziren, eta estatuko gure homologoari helarazi dizkiogu. Azkenik, epaitegien eta auzitegien jarduketa oztopatu gabe izapidetu ezin ditzakegun kexei uko egin behar izan diegu. Izan ere, Arartekoak nahiz jurisdikzionala ez den beste edozein instantziak debekatuta du epaitegien eta auzitegien jarduketa oztopatzea, botere judizialaren independentzia printzipioaren arabera.
Hala ere, azken kexa mota horien ondoren, batzuetan ohartu gara defentsa-gabezia egoerak zeudela, Justizia Administrazioaren zerbitzura dauden baliabideei lotutako arazoei edo disfuntzioei egotz dakizkienak. Hori dela eta, sub iudice dauden gaietan esku hartzeko eskaera orori uko egiteari utzi gabe, epaitegiei egoera horien berri eman nahi izan diegu. Kudeaketa informalak izan dira, izendatuta zegoen defentsako abokatuarekin koordinatuta garatu direnak eta pertsona erreklamatzaileek egoitza judizialean Legeak beren eskura jartzen dituen tresna guztiekin beren legezko eskubideak eta interesak defendatu ahal izaten laguntzea helburu zutenak.
Aurten, sail horren inguruko gure lanak hainbat gai mota landu ditu, eta gai horietatik hiru azpimarratu behar ditugu, behin eta berriz errepikatzen direlako herritarren eskubideen eraginkortasunean eragina dutelako:
atzerapenak izapidetzean;
akatsak pertsona interesdunen identifikazioan eta ematen zaien informazioan;
auzitegiek aintzakotzat hartzea auzitegien aurrean pertsonen posizioa bereizten duten baldintzak, pairatzen dituzten zenbait gizarte-bazterketako egoeren ondorioz pertsona horiek baldintza horiek baliatzeko arazoak dituztenean.
Txosten honen luzaeragatik esku-hartze horiek zehaztasunez azaltzea ezinezkoa den arren, beren gizarte– eta araudi-testuinguruari buruz hitz egitean zenbait egiturazko gako aipatuko ditugu, gure ustez, aurre egin nahi izan dieten arazoak azaltzen dituztenak.
Edonola ere, alderdi honetan gure lanean beste urte batez lagundu digutenei gure esker ona adierazi nahi diegu, bai epailetzari bai fiskaltzari. Laguntza hori ezinbestekoa da guretzat, eta azalduko dugun aldi honetan, idazkari judizialek emandako laguntza ere bereziki aktiboa izan da, auzitegi partikularretako idazkariena nahiz Justizia Auzitegi Goreneko Gobernu Aretoko eta probintziako koordinatzaileetako idazkariena.
2.Kexarik aipagarrienak
Jarraian azaldutako bi kasuek Justizia Sailak Arartekoaren aurrean kexa bat jartzera etortzen diren herritarrei emandako laguntza adierazten dute:
2.1. Doako justiziaren onuraren kudeaketan eraginkortasuna hobetzeko erakundeen arteko lankidetza
Salatutako egoera: Urteko lehen hilabeteetan, hainbat pertsonak jo zuten Arartekora doako justiziaren onuraren arretan eta izapidetzean izandako atzerapenen berri emateko, eta jakinarazteko denbora galtzen zutela egiatan jada administrazioaren eskuetan zeuden datu batzuk egiaztatzeko epaitegira behin eta berriz joan behar izatean, eta horrez gainera, oso gogaikarria egiten zitzaiela. Halaber, abokatutzako korporazio-instantziek jakinarazi ziguten, baliabideen eta langileen murrizketako testuinguru batean, Orientazio Juridikoko Zerbitzuek zailtasun handiak zituztela eskaera horiek eraginkortasunez kudeatzeko.
Arartekoaren esku-hartzea: Arartekoa hiru Foru Ogasunetara joan zen, arren eskatuz bazegoela zerbitzuaren izapidetzea errazagoa eta laburragoa izateko modu bat, erakundeen arteko lankidetzaren bidez. Zentzu horretan, azaldu genien Orientazio Juridikoko Zerbitzuei eta Doako Zerbitzuaren Batzordeei, Justizia Sailera atxikita daudenei, eskatzen duten pertsonen zerga-datuetara sarbide zuzena emateko aukera kontuan hartu beharko luketela. Hala, ez lukete leihatila batetik bestera joan beharko datu horiek lortzeko eta emateko, baizik eta nahikoa izango litzateke eskaera egiteko garaian beharrezko datuak dauden fitxategi automatizatuak kontsultatzeko baimena ematea, aitortzen duten ekonomia-egoera egiaztatu ahal izateko.
Gipuzkoako Foru Aldundiak erakunde honi jakinarazi zion proposatutako ildoan lankidetza-hitzarmen bat sinatzeko asmoa zuela Gipuzkoako Abokatuen Elkargo Prestuarekin. Arabako Foru Aldundiak agindu zuen beharrezko neurriak aztertu eta hartuko zituela, planteatutako arazoa konpontzeko. Bizkaiko Foru Ogasunak, bestetik, adierazi zuen proposamenak aintzat hartzen zituen helburu berak zituela, baina, bere ustez, proposamen hori onartzeak zerga-arloko foru-araudia urratzea ekarriko lukeela berekin.
Jasotako erantzunak kontuan hartuta, Arartekoak abuztuaren 7ko 7/2013 Gomendio Orokorra eman zuen, Abokatu elkargoetako orientazio juridikoko zerbitzuek eta doako laguntza juridikoko lurralde batzordeek doako justiziaren onuraren eskatzaileen datu fiskalak eskuratu ahal izateari buruzkoa.
Emaitza: Gipuzkoako Foru Aldundiak, iragarriz ituen baldintzetan, nahiz Arabako eta Bizkaiko foru-aldundiek, araudia aldatzeko neurriak hartu zituzten eta kasu bakoitzean beharrezko lankidetza-hitzarmenak sinatu zituzten, Orientazio Juridikoko Zerbitzuek eta Doako Laguntza Juridikoko Probintziako Batzordeek zuzenean eta baliabide informatikoen bidez eskura ditzaten Legeak Doako Laguntza Juridikoaren esparruan esleitzen dizkien funtzioak betetzeko behar duten informazio informatikoa, datuen babeserako esparruan araudia errespetatuz.
2.2. Ofiziozko letratu baten jarduketa okerrak eragindako kaltea erreparatzea
Kexa horrek Arartekoak bi esku-hartze egitea eragin zuen, hain zuzen, herritarrek esparru honetan pozik ez egoteko bi arrazoi nagusiei buruzkoak.
Salatutako egoera: Pertsona bat Arartekora joan zen azaltzeko zer-nolako kaltea eragiten zion bidegabetzat jotzen zuen ebazpen judizial bat irmo bihurtu izanak, Arabako Abokatuen Elkargoak izendatutako ofiziozko abokatuak ebazpena aurkatzeko erabiliko zuen errekurtsoa epez kanpo aurkeztu izanagatik. Egoera hori Elkargoan salatu ondoren, Elkargoari pasiboa izatea leporatzen zion kalteak ordaintzeko eta zegozkion erantzukizunak eskatzeko garaian.
Arartekoaren esku-hartzea: Abokatuen Elkargoko gobernu-batzordearekin harremanetan jartzean, hasiera batean jakin nahi izan genuen zer-nolako eginbideri jarraitu zioten jasotako salaketaren aurrean jokatzean. Egiaztatu genuen salaketa berretsi ondoren Elkargoak salatutako letratuari bidali ziola eta, letratuak alegaziorik aurkeztu ez zuela ikusita, Batzorde Deontologikoari igorri ziola. Sei hilabete igaro ziren salaketa aurkeztu zenetik aurretiko informazioa ireki zen arte, diziplinako espedientea hastea komenigarria zen ala ez zehazteko. Elkargoari jakinarazi genion beharrezkoa dela xede horietarako estatutuen bidez aurreikusitako mekanismoek atzerapenik gabe funtzionatu behar dutela, doako laguntza juridikoko zerbitzuaren kalitatea zaintzeko modu gisa. Lau hilabete geroago eta zegokion espedientea hasteko bederatzi hilabete behar izan eta gero, Elkargoak letratuaren jokabidea aztertu zuen eta bere zeregin profesionalen arau-hauste larritzat jo zuen, eta Ofiziozko Txandan bi hilabetez kargua kenduz zigortu zuen.
Pixka bat geroago, ordea, kaltetuak berriz jo zuen Arartekora, egoera horretatik eratortzen zen erantzukizun zibilaren araberako kalte-ordainak lortzeko behin eta berriz egindako kudeaketak alferrekoak izan baitziren. Abokatuen Elkargoak gai horren inguruan adierazi zuen ezin zitekeela beste ezer gehiago egin, eta letratuaren eta aseguru-etxearen jarrera ikusita, erreklamatzaileari geratzen zitzaion bide bakarra auzitegietara jotzea zela.
Arartekoak ez zuen egokitzat jo erantzun hori. Izan ere, erantzukizun hori bere gain ez hartzea emandako zerbitzu publikoaren kalitatearen bermearen kalterako zen, eta Abokatuen Elkargoak zerbitzu horren kalitatea babestean lehen interesduna izan behar du. Hala ere, igarotako denbora ikusita, aipatu aseguru-etxearen zuzendaritzaren aurrean kudeaketa zuzen bat egitea erabaki zen, eta aseguru-etxeak berehala erantzun zuen, bere betebeharrak bere gain hartzeko prest zegoela adieraziz. Nolanahi ere, azpimarratu zuen ez zituela betebeharrak bere gain lehenago hartu Elkargoak, aseguruaren hartzailea zen aldetik, igorri behar zion dokumentazio garrantzitsua jasotzearen zain zegoelako. Elkargoari dokumentazioa aseguru-etxeari bidaltzeko eskatu beharrean, beste izapiderik egin gabe konpainiari dokumentazio hori bidaltzea erabaki genuen. Aste batean, txosten juridiko independente bat bidali zigun guk azter genezan. Txosten horretan kalte-ordainak ordaintzeko zentzuzko proposamen bat egin zuen.
Hala ere, txosten horretan ez zuen aipatzen aseguratzailearen berandutzea, eta adierazten zuen ez zela berandutu bere ardurak bere gain hartzen eginbiderik ez zuelako egin, baizik eta Elkargoak xede horretarako bidali zion dokumentazioan ez zegoelako dokumenturik garrantzitsuena, eta ez zutelako dokumentu horren edukiaren berririk izan erakunde honek helarazi zion arte. Konpainiari azaldu genion kontratuzko fede onaren betekizunetatik ondorioztatzen zela, gure ustez, ezin zuela alegatu kaltetuak behin eta berriz eskaini zion dokumentazio baten berririk ez zuela, eta egiaz, azkenean, zuzenean hartzaileari eskatu behar izan ziola, kaltetuaren ordez Arartekoak espedientea berehala ebazteko interesa adierazi zuenean.
Emaitza: Aseguru-konpainiak erakunde honen planteamendua onartu zuen, eta erreklamatzaileari abokatuak egindako okerrak eragindako erantzukizun zibilaren kalteak ordaindu zizkion, bai eta berandutzearen kontzeptuari zegokion kopurua ere.
3.Gizarte- eta araudi-testuingurua
3.1. Epaileen artean ondoeza hedatuta dago, lan-baldintzen narriadura dela eta. Bere garaian, Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Goreneko Magistratuen Batzarrak narriadura horretaz ohartarazi zuen. Gehiengoak epaileen eta fiskalen greba, abokatutzak eta langile judizialek babestua izan zena, jarraitzea ere egoera horren adierazle da, 8/2012 Lege Organikoak, abenduaren 27koak, Justizia Administrazioaren arloko aurrekontu-eraginkortasuneko neurriei buruzkoak, Botere Judizialaren gaineko uztailaren 1eko 6/1985 Lege Organikoa aldatzen duenak, jurisdikzioan sortzen dituen eraginen kontra. Era berean, azterketa soziologikoek ezagutzera ematen dute, egungo egoera gorabehera, Justiziarenganako konfiantza handitu egin dela herritarren artean, komunikabideek zenbait kasuri emandako tratamendua alde batera utzita. Gure epaitegiek eta auzitegiek lan egiten duten profesionaltasun-mailagatik handitu da konfiantza hori eta,egungoa bezalako ekonomia- eta gizarte-krisiko egoera orokortu batean, pertsonek Justiziari beren eskubideak bermatzeko funtzioa esleitzen jarraitzen dutelako.
3.2. Neurri horietako baten, hain zuzen, ordezko epaileen eta magistratuen murrizketen, ondorioek Arartekoan hainbat kexa aurkeztea eragin zuten. Borondatezko ordezkapen-planek porrot egin ondoren (Euskal Autonomia Erkidegoko 227 epailetatik eta magistratutatik bik soilik onartu zuten beste epaitegi bateko lana ordainsari osagarri baten truke), arazoa ez zuten eragiten ohiko ordezkapenek (txandaka 15 egun baino gutxiagoko falta bat betetzea) eta plaza hutsengatik erregistratutako ordezkapenek, lan-utzialdiek edo zerbitzu-eginkizunek, baizik eta 15 egun baino gehiagoko edo amatasun-baimenek eta ikasketa-baimenek. Euskadin zeuden 24 bitartekoetatik hamaikak beren kardua uztean, Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiak Justizia Ministeriora jo zuen, egoera horrek eragiten zituen ondorioengatik. Izan ere, beste epaitegi bateko epaileak hutsak geratzen ziren epaiketa-egunak bete behar izatean, epaiketa batzuk egun berean egokituz gero, hutsak geratu zirenak edo epailearen epaitegikoak atzeratu egin beharko lirateke edo, egiatan gertatu zen bezala, epaiketa batzuen edo besteen zati bat ezinbesteko babesaren interesei arreta jartzeko erabiliko ziren, hala nola behin-behineko espetxea zigor-jurisdikzioan edo akusatuari ezarritako beste erresalbuzko beste neurri batzuk. Justizia Ministerioak bitartekoen kopurua hamabost izateraino igoz erantzun zuen, eta murrizketak zenbait barrutitan, hala nola Gernikan eta Bergaran, izandako epaiketa-egunen atzeratzean izandako eragina arindu zuen. Hala ere, ebazkizunen igoeran ez zuen eraginik izan, batez ere zenbait jurisdikziotan. Hori, hala ere, logikoa da, kontuan badugu erreforma horren aurretik ebazpenen %23 ordezkoek ematen zituztela, Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiaren azken memoriaren arabera.
3.3. Eskubideen tutoretza judizialaren eraginkortasunaren gaineko eragina neurtze aldera, beharrezkoa da neurri horiek eta tasa judizialen araudi berriak berekin ekarri dituen ondorioak aldi berean aztertzea. Araudi hori hilabete batzuetan aplikatzea nahikoa izan zen Euskal Autonomia Erkidegoko epailetzak egiazta zezan araudi horrek ondorio negatiboak zituela legezko eskubideak eta interesak Justiziaren aurrean defendatzeko aukeretan, eta Justizia Auzitegi Nagusiko presidentearen bitartez salatu zuen egoera hori.
Hori dela eta, Justizia Ministerioak egindako aldaketak harrera ona izan zuen. Hala, zentzu horretan Herriaren Defendatzaileak zentzu horretan egindako gomendioak onartu zituen. Modu horretan, herriaren defendatzaileak ez zuen araudi horren inguruko errekurtsorik aurkeztu Auzitegi Konstituzionalaren aurrean. Lehen auzialdian eta jurisdikzio zibileko, administrazioarekiko auzi-jurisdikzioko eta gizarte-jurisdikzioko baliabideetan pertsona fisikoen tasa aldakorren %80era iritsiko litzateke murrizketa hori, eta doako justiziaren onuradunei kobratutako tasak itzultzea ere bere baitan hartuko luke. Hala, Doako Laguntza Juridikoaren Legearen aurreproiektuaren, urtarrilean argitaratu zenaren ondorioak aurreratzen zituen. Halaber, tasa-salbuespenaren onuradun izateko errenta-atalaseak igo ziren, genero-indarkeriaren, terrorismoaren, gizakien salerosketaren eta trafikoko istripuen biktimei eta abusuen edo tratu txarren biktimak diren adingabeei edo desgaituei ere aplikatzen zaien tasa-salbuespenarena hain zuzen.
Edonola ere, tasa judizialei buruzko araudiaren zati handienak indarrean jarraitu du eta disuasio-logika bati jarraitzen dio. Erakunde honen ustez, araudi hori eztabaidagarria da, euskal operadore juridiko gehienek uste duten bezala: eta, zalantzarik gabe, auzien kopurua murriztea helburu laudagarria bada ere, hori lortzeko bidea judizioz kanpoko bideak sustatzeak izan beharko luke, arbitrajea eta bitartekaritza. Aitzitik, alderdiek arrazoi ekonomikoengatik Justiziaren zerbitzu publikoa erabiltzean atzera egitea oinarrizko eskubideen aurkakoa izan daiteke, eta azken buruan, zerbitzu hori ordaintzeko baldintza hobeetan egoteagatik demandak edo errekurtsoak aurkezteko uzkurtua ez dagoenari egiten dio mesede.
3.4. Tasa judizial berriak, hasiera batean, doako laguntza juridikoaren finantziazioarekin lotuta egon ziren. Aukera hori gaizki atera zen urtearen amaieran Gobernuak Justiziak Arloko Biltzarrean horren inguruan iragarri zituen mugak zirela eta, nahiz eta arloan eskumena duten autonomia-erkidego guztien ahobatezko oposizioa izan. Funtsezko zerbitzu horren finantziazio-gabezia izan da arlo horretan jasotako kexen ehuneko esanguratsu baten arrazoi nagusia. Profesionalek, beren zerbitzuak kobratzen atzerapenak izateagatik kaltetutakoek, planteatzen zituzten, bai eta onura horren pertsona eskatzaileek ere, Orientazio Juridikoko Zerbitzuen egoera ezegonkorragatik. Zerbitzu horren baliabide gabezia dela eta, oso azkar jarri da arriskuan bere jarraipena. Otsailean, egiaz, Bizkaiko Orientazio Juridikoko Zerbitzua egun batzuetan itxita egon zen, eta guardiako eta Ofiziozko Txandako letratuen izendapenak etetea ere planteatu zen. Neurri horiek ez zuten ondoriorik izan, abokatutzako korporazio-instantzien eta Justizia Sailburuordetzaren artean “baliogabeak” izeneko gaien ordainketari buruz hitzartutako konpromisoak direla eta. Gai “baliogabe” horietan, pertsona bati doako justizia lortzeko eskaera ukatzen zaio, defendatua izan ondoren, edo bestela, ez ditu beharrezko kudeaketak egiten. Hala ere, xede horretarako aurreikusitako ekonomia-funtsaren horniduraren inguruko desberdintasunek jarraitu zuten. Doako Justiziaren Lege berri baten zain gauden testuinguru honetan, 2014. urtea onartzea aurreikusita dagoenean, tentsioak berriz azaleratu ziren 2013. urtearen 13an, huts egindakoen ehuneko handiena gertatzen den delituentzako ofiziozko letratuak ez izendatzearen ondorioz. Gai horren inguruan jaso genituen kexak direla eta, esku hartu behar izan genuen, bai Justizia Sailaren eta elkargo profesionalen aurrean, bai epailetzaren aurrean ere, hori guztia herritarren eskubideetan izaten ari zen eragina murrizte aldera.
3.5. Bukatzeko, urte osoan zehar hipoteka-maileguak ez ordaintzeagatiko etxegabetzeen arloan Arartekora etengabe irits idiren kexen araudi eta jurisprudentzia-testuingurua aipatuko dugu. Berri ona izan zen Eusko Jaurlaritzak epaileekin eta udalekin lankidetzan jarduteko mekanismo bat sortzea, hipotekako edo alokairuko etxegabetze bati aurre egin behar dioten pertsonek eta gizarte-bazterketako arriskuan dauden pertsonek laguntza publikoak jaso ahal izan ditzaten. Hala ere, 27/2012 Errege Dekretua, hipoteka-zordunen babesa indartzeko presazko neurriei buruzkoak, sortutako itxaropenek huts egin zuten: Merkaturatzea geldiarazteko aukera izateko betekizun zorrotzak, ezarritako epeak, hipoteka-prozesuen errealitatearekin erabat arrotzak zirenak, eta prekarietate-egoera ziurtatzeko eskatzen ziren izapide korapilatsuak zirela eta, Errege Dekretu horren eragina izugarri murriztu zen eta haren babesa lortzen saiatu ziren pertsonen %2ri soilik eragin zion. Beharrezkoa da aipatzea, bestalde, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren epaia. Europar Batasuneko abokatu nagusiak adierazitako usteari atxikiz, epai horrek neurrigabekotzat eta legez kontrakotzat jo zuen Espainiako etxegabetzeei buruzko araudia, arlo horretan erkidegoko zuzentarauak babesten dituen kontsumitzaileen eskubideak urratzen zituela iritzi baitzuen. Aldi berean, legegintzako herri-ekimen bat izapidetu zen Parlamentuan, milioi bat eta bostehun mila sinadurak babestu zutena. Ekimen horrek eskatzen zuen etxegabetzeak geldiarazteko, kaltetutako pertsonek beren etxebizitzak bankuari itzuli ahal izateko eta beren etxebizitzetan bizitzen geratu ahal izateko alokairu sozial bat ordainduz. Azkenik, haien eskaerak ez ziren jaso 1/2013 Legea, maiatzaren 14koa, hipoteka-zordunen babesa, zorraren berregituratzea eta alokairu soziala indartzeko neurriei buruzkoan. Lege horrek erkidegoko araudiarekin eta Konstituzioa berarekin bat datorren oso eztabaidatua izan da gizartean bai eta zuzenbidean ere, eta Auzitegi Konstituzionalak gai horren inguruko bere iritzia eman beharko du. Esparruan ditugun eskumen-mugez harago, Arartekoak beharrezkotzat jo du eztabaida hori mahai gainean uztea, eta horretarako, gai horri buruzko Udako Ikasturte bat antolatu du Euskal Herriko Unibertsitatearekin.
4.Beste esku-hartze batzuk jarduketa-planaren eremuan
4.1. Bilerak elkarteekin
Tokiko nahiz nazioarteko GKEek eta elkarteek jasotako eskaerak artatu ditugu. GKE eta elkarte horiek Arartekoarekin elkarrizketa bat izateko eskatu dute prozesu penalaren esparruan Giza Eskubideak bermatzeko sistemaren birtualtasunari buruz.
4.2. Erakundeetako eta korporazioetako arduradunekin bilerak
Urte osoan zehar, lan-bilerak egin ditugu epailetzako hainbat kiderekin. Epailetzako kide horien lankidetza etengabea izan da, gure ebazpenak egite aldera, bai eta herritarrek Arartekora jotzea eragin duten arazoak konpontzeko egin ditugun kudeaketa zuzenak egiteko ere, batez ere esparru penalean eta erregistro zibilen esparruan.
Helburu berarekin lan egin dugu Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiko gobernuko idazkariarekin, eta lurralde historiko bakoitzeko idazkari koordinatzaileekin, fiskal nagusiarekin eta probintzietako fiskal-buruekin.
Korporazio profesionalei dagokienez, hiru lurralde historikoetako Abokatuen Elkargoekin garatutako lana doako justiziari eta profesioaren egikaritzearen kontrol deontologikoan prozedurazko bermeei buruzko gaien ingurukoa izan da.
Justizia Sailburuordetzako eta Eusko Jaurlaritzako Herri Administrazio eta Justizia Saileko arduradunekin bildu gara, helduen justiziari eta adingabeen justiziari buruzko gaiak lantzeko. Justizia Administrazioarekin lankidetzan jarduteko beren zerbitzuak bisitatu ditugu, bai eta Gasteizko Justizia Jauregiko Orientazio Juridikoko Zerbitzuak ere.
4.3. Inkomunikazio-erregimenean dauden atxilotutako pertsonen berme-sistema hobetzeko neurriei buruzko gomendioen jarraipena
Jarraipen hori egiteko, Ertzaintzaren hainbat polizia-etxe bisitatu genituen, eta emaitza Segurtasunaren arloari buruzko txosten honen zatian adierazita dago.
4.4. Ekitaldietan parte hartzea, txostenetan parte hartzea eta materialak egitea
Arartekoaren presentzia publikoa zabala izan da arlo honetan landutako gaiekin lotuta. Arartekoaren esku-hartzea honako foru hauetan nabarmen daiteke:
Euskal Herriko Unibertsitatea: Esku-hartze penalaren esparruan egungo joerei buruzko txostena, Arartekoaren Bulegoaren esperientzia oinarri hartuta.
Bizkaiko Abokatuen Elkargoa: Terrorismo delituetan politika kriminalari eta zigor betearazpenari buruzko txostena, Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren jurisprudentzia ikusirik.
Oñatiko Lege Soziologiako Nazioarteko Erakundea: Justizia leheneratzaileari buruzko nazioarteko mintegia.
Eusko Jaurlaritza, Giza Eskubideen Batzordea: Gurasoen erantzunkidetasunaren esparruko aldaketen inguruan Arartekoak zer jarrera duen azaltzeko aurkezpena.
5.Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. Krisiak eragina izaten jarraitu du kalitateko zerbitzu publiko bat eskaintzeko Justiziako Administrazioaren gaitasunean. Gure azken txostenetan egiaztatu dugun joera bat da. Ez gara ari Justiziako Administrazioaren zerbitzura dauden baliabideen murrizketaz soilik, baizik baita, Justizia modernizatzeko helburu aitortuaz, eskubideen tutoretza judizialaren eraginkortasunean eragin negatiboak dituzten zenbait araudi-aldaketaz ere, aztertzen ari garen urtean zehar beren jardueraren esparruan Arartekoak lan egin duen operadore juridiko guztiek salatzen duten bezala.
Horrek zalantzan jartzen du goian aipatutako 8/2012 Lege Organikoan jasotako aurrekontu-eraginkortasuneko neurriak bat etorriko ote diren 2008-2013 aldirako Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiak diseinatutako Justizia modernizatzeko Plana, bai eta Estatuko itunaren indarraldia ere, helburu berarekin indar politiko nagusien 2001. urtean lortu zutena: argitu nahi da, lan-igoerako eta baliabide-murrizketako testuinguru batean, horien helburu modernizatzea den ala, azken buruan, Justizian zerbitzu publiko guztiei eragiten dieten murrizketak aplikatzea.
5.2. Jurisdikziotik jurisdikziora desberdinak dira neurri horiek herritarren eskubideen tutoretza judizialean dituzten ondorioak, tasa judizial berriekin bat eginez. Edonola ere, kontsultatutako operadore guztien arabera, gure epaitegietako prozesuen pilaketaren eta batez besteko iraupenaren esparruan gertatzen ari den aldaketa baten aurrean gaude. 2012. urtean, gure epaitegietako indizeak oraindik pixka bat hobeagoak ziren Espainiako Justiziako Administrazio osokoak baino. Laburbilduz, azkenean Justiziako Administrazioak bankuei, aseguru-etxeei, Estatuari berari edo autonomia-erkidegoari, gai gehienetan auzilari nagusiak direnei, zerbitzu on bat emateko arriskuan gaude, arazo batengatik epaitegira noizean behin joan behar duten herritarrek, berriz, doako justiziako kasuetatik at, oztopo ekonomikoak eta atzera-eragileak gerta daitezkeen izapidetzeko epeak izango dituzten artean:
– Badirudi horrela gertatzen dela administrazioarekiko auzi-jurisdikzioan. Apelazioen beherakada erregistratu da, %30 ingurukoa. Horrek adierazten du zer-nolako eragin kaltegarria duen Administrazioaren erabakien aurka errekurtsoak zailtzeak, auzitegiek bere jarduera kontrolatzeko eraginkortasuna murrizten baitu, praktikan, bere aldeko “baliozkotasuneko presuntzio” bat ezartzeraino azkenean.
– Lan-arloko jurisdikzioa, ekonomia-atzerapenak bere lan-kargan horren eragin nabarmena badu ere, hasiera batean tasa judizialek ez dute nabarmen kaltetu, lan-araudi berriaren ondorioak pairatu behar izan dituen arren: Kausa objektiboengatiko eta lan-baldintzen funtsezko aldaketengatiko (lanaldien eta soldaten murrizteak) kaleratzeen igoera. Horrez gainera, lehen administrazioak egiten zituen lan-izapideak epaitegietara deribatu dira. Horren guztiaren ondorioz, urtean zehar lan-arloko euskal epaitegietan sartu diren gaiak hasiera batean Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiak aurreikusitakoak baino askoz gehiago izan dira. Egoera horri aurre egiteko unitate judizial berrien eskaerak artatu ez direnez, erantzuteko denbora iazkoa halako hiru da. Bi alderdiei egoera horrek eragiten dien atsekabearen berri izaten jarraitu dugu Arartekoan, eta gizartea da kaltetuena atzerapenengatik, izapidetze-soldatak kentzean.
–
Erregistro Zibilekin lotuta jasotako kexek adierazten dute urtean zehar beren lan-karga handitu dela, eta beren zerbitzupean dituzten baliabideen igoerak ez duela konpentsatu lan-karga hori, eta horrek ezinbestean izan du eragina beren ebazkizun-denboretan. Notarioei eta jabetzaren erregistratzaileei esparru honetan esleitu zaizkien funtzio berriek arazoa larriagotu baino ez dute egin, arindu ordez, bai nazionalitateen esparruan eragin duen kasu pilagatik, bai hainbat aplikazio informatikoren artean izandako bateraezintasunagatik.
5.3. Beste urte batez itxaron behar dugu Bulego Judiziala eta Fiskala, gure barruti judizial guztietan ezarri eta gero, lagungarria izatea egoera hau gainditzen joateko erabiliko diren baliabideak optimizatzeko. Hala ere, berriz aipatuko dugu gai horren inguruan gure txostenetan gomendatzen duguna, eta batez ere bikaintasuna eta kalitatea sustatzen duten pizgarriekin eta adierazleekin egindako lanari dagokionez, bai espediente elektronikoaren ezarpenari dagokionez. Testuinguru horretan, funtsezkoa da idazkari judizialak lekuz aldatzea, kontuan izanda epaitegietako eta auzitegietako gainerako langileen gainetik zer zuzendaritza- eta antolaketa-funtzio dituzten. Beraz, hala, auzitegietan euskara ere sustatuko litzateke. Euskararen sustapenak Auzia euskaraz izeneko programan tresna baliotsu bat aurkitu du iazko azken hilabeteetatik aurrera.
5.4. Erakunde hau bereziki kezkatzen duen gai bat da gizarte-protestaren kriminalizatzea, sistemaren kalitate demokratikoan eragin handia baitu. Urtean zehar, arrazoi horrengatik hainbat mugimenduk eta taldek jo dute Arartekoarengana, besteak beste, ekologistek, etorkinen eskubideen alde lan egiten dutenek, hipoteken exekuzioak kaltetutako pertsonen alde lan egiten dutenek, bakearen alde eta militarismoaren aurka daudenek, auzo-elkarteek eta altermundistek. Protesta egiten zuten Ertzaintzak beren erresistentzia pasiboko jokabideetako batzuk delitutzat hartzen zituelako. Gerora, auzitegiek jokabide horiek bukatutzat jotzen zituzten edo falta gisa kalifikatzen zituzten. Ebazpen judizial horiek eragiten zien pozaz harago, azaldu zuten ebazpen horiek ez zutela eragotzi ertzainek beren ekintzak neurriz kanpo zapaltzea eta beren taldeetako kideak gaizkileak balira bezala atxilotzea. Hori zela eta, eskatzen zuten polizien irizpideak arlo honetan irizpide judizialetara egokitzeko.
Arartekoak bere azken txostenetan adierazi dio arazoa Eusko Legebiltzarrari. Urriaren 28ko 7/2011 Gomendio Orokorra, polizien jarduera eta praktiketako berme sistemari buruzkoan, aztertu zen gai hori.
Hala ere, oraingoan kezka hiru arrazoirengatik handitu da:
– Batetik, gure gomendioak egin arren, urte osoan zehar herritarren ekimen horren desberdinek behin eta berriz planteatzen jarraitu dutelako kexa hori.
– Bestetik, zuzenean lotuta dagoelako Bilboko Instrukzioko Epaileen Batzordeak hautemandako arazoarekin. Batzorde horrek 2013ko otsailaren 12an egindako bilkuran aho batez nabarmendu zuen arazo hori: falta-izaerako egintzengatik atxilotuak Guardiako Epaitegiaren esku jartzeen kopuruak igoera nabarmena izan du, Guardiako Epaileak atestatua irakurri ondoren denbora-tarte batean atxilotua egon den pertsona berehala libre uztea erabakitzen duelarik. Arazo hori oso larria dela ikusita, HITZARTU DA kaltetutako poliziak jakinaren gainaren gainean jartzea dagozkion xedeetarako.
– Bukatzeko, Herritarren Segurtasunaren, Zigor Kode berriaren eta Zigor arloko Prozedura Lege berriaren esparruan aurreikusitako lege-erreformengatik. Urte amaieran Euskal Goi-bilera Sozialak Justizia Auzitegi Nagusiaren Egoitzan salatu zuen bezala, lege-erreforma horiek herritarren defentsan jarduten duten abokatuen jarduna mugatzen dute, polizien jarduketen azterketa judiziala murrizten dute eta kontrol jurisdikzionalaren murrizketa bat dira, botereari gogaikarriak gerta dakizkion jokabideen zapalketa gobernu-agintaritzaren eskuetan uzten baitute, gizalegez eta bakean egiten badira ere.
Erakunde honen ustez, beharrezkoa da horrek guztiak sistemarentzat ekar dezakeen agintaritza-desbideratzearen arriskua aldentzea, eta horretarako, beharrezkoa da Ertzaintzak jokabide horien adierazpen askea bermatzea eta indarkeriarik gabeko disidentzia ez kriminalizatzea. Esparru honetan kokatuta dagoelarik, arriskuan dauden ondasun juridikoen arteko haztapen klasikoak, proportzionaltasunaren eta beharrezkotasunaren printzipioak kontuan hartuta, indarkeriazko jokabideak edo pertsonentzat edo ondasunentzat arriskutsuak izan daitezkeen jokabideak bereizi egin behar ditu gizarte-atsekabea adierazten duten jokabideetatik, desobedientziazko edo erresistentzia pasibozko jokabideak izan arren, indarkeriarik gabeko ekintza sortarekin lotuta daudenetatik. Gure auzitegiak jurisprudentziako doktrina zabala garatu dute gai horren inguruan, eta dotrina horrek gure ordena-indarrek uneoro aintzat hartu behar dituzten berme-irizpideak ditu buru.
5.5. Judizioz kanpoko eta judizioz barruko bitartekaritza izan da urte osoan zehar berririk onenetakoak eman dizkigun esparruetako bat. Bitartekaritza horren praktika sendotuta dago zigor eta familia esparruan, eta Bilbon proiektu interesgarri bat dago lanaren arloan. Esperotako 5/2012 Legea garatzeko Erregelamendua, auzi zibil eta merkataritzazkoetako bitartekaritzari buruzkoak, Bitartekariaren Estatutuaren funtsezko lau alderdi baimendu ditu: bitartekarien prestakuntza, Bitartekarien Erregistro baten sorrera –Justizia Ministerioaren mendean egongo zena–, beren ardurak segurtatzea edo baliabide elektronikoen bidez bitartekaritzako prozedura sinplifikatu bat sustatzea. Edonola ere, oraindik beharrezkoa da epaileek bitartekarien enplegua sustatzea, eta horretarako, oso tresna baliotsua da Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiak argitaratu duen “Judizioz barruko bitartekaritzarako Gida”. Bukatzeko, oso interesgarria da Euskadin Puntu Neutro delako bat sortu izana, Donostian bildu zen Bitartekaritzaren aldeko Magistratuen Europako Taldea eskatuta. Puntu Neutro horren inguruan zuzenbidearen esparruan lan egiten duten talde mota desberdinetako profesionalen artean bitartekaritzaren kultura sustatu nahi da.
5.6. Beharrezkoa da pertsona batzuk epailetzako diligentzietan parte hartu behar dutenean beste modu batera deitzea, zitazioek egiaz bete behar duten informazio-funtzioa behar den bezala betetzeko moduan. Ereduaren egungo estandarizazioa, ordez, xede horretarako disfuntzionala izan daiteke. Izan ere, prozedura zeri buruzkoa den jakinarazi ordez, legean nola egokitzen den soilik adierazten du. Gainera, are gutxiago, ez du prozedura arautzen duen artikuluaren bidez adierazten nola egokitzen den legean, baizik eta artikulua atxikita dagoen kapituluaren eta atalaren bidez. Argi eta garbi, hori bere kabuz ez da behar adina argia, pertsonak zertarako deitu duten jakin dezan. Arazoa txikiagoa da alderdien kasuan, espero baita egiteko dituzten auzien arrazoia jakingo dutela. Lekukoek, aitzitik, sarritan ez dakite prozedura hori egingo denik ere, eta hori dela eta, zer egintzaren inguruan deklaratu behar duten jakitea beharrezkoa da. Adibide gisa jarriko dugu Euskal Herriko Unibertsitateko aginte-kargu batek aurkeztu zuen kexa. Pertsona honek zitazio bat jaso zuen, auzi batera lekuko izatera joateko. Auziaren xedeari buruz hau baino ez zen esaten: Salatutako egintza: Faltsukeriei eta beste batzuei eta lege bereziei buruz. Azaldu zuenaren arabera, ez zuen jakin zer salaketari buruzkoa zen, bulego judizialetara bertaratu eta dekanotza-taldeko kide ziren beste bi irakasleren aurkako auzia zela adierazi zioten arte. Bi irakasle horiek auzitara deitu zituzten, beren fakultateko ikasle batzuei azterketa egiteagatik, terrorismoarekin zuten harremanagatik erbesteratuak egon arren.
5.7. Gure esku-hartzearen gizarte- eta araudi-testuinguruari buruz hitz egitean azaldutako arrazoiengatik, Doako Justiziaren zerbitzuan abarmen narriatu da urte honetan, eta egoera hori argi eta garbi aditzera eman da arlo honetan jaso ditugun kexetan. Planteatutako arazoei emandako irtenbide zehatza alde batera utzita, gaur egungo egoera hobetu ahal izateko beharrezkoa da botere publikoek ausart jokatzea, gutxienez alderdi hauetan:
– Ezinbestekoa da abokatutzako profesionalek egun bizi duten ziurgabetasuna gainditzea. Profesional horiek, kasu batzuetan, beren lanagatik inolako diru-kopururik jasoko duten ala ez jakin gabe lan egitera behartuta daude, edo diru-kopururik jasoko ez dutela jakinda.
– Egungo araudiak espedienteen kopurua izugarri igotzea eragin du, eta espediente horietako asko ez dira amaitzen. Halaber, izapidetzean zailtasun handiagoak egotea ere eragin du, dokumentazio kopuru handia aurkeztu behar baita. Horrek Orientazio Juridikoko Zerbitzuak ez gelditzeko, beharrezkoa da giza baliabideak eta baliabide materialak sendotzea, baita langileei beren lana baldintza egokietan egiteko aukera emango dieten eta herritarrei emandako zerbitzu publikoa erraztuko duten bulego batzuk egitea ere.
– Kalitateari dagokionez, berriz esan behar dugu Ofiziozko Txandako abokatuaren esku-hartzea administrazioaren kontura egindako gizarte-funtzio bat dela, eta horrela, herritarrei Justiziara baldintza-berdintasunean sartzeko aukera bermatzen diela. Horren ondorioz, beren ahalegin profesionalak partikular batek izendatuta jokatuko zuten moduan bezalakoa izan behar badu ere –eta horrela da kasu gehienetan–, beren akats profesionalek eragin ditzaketen kalteen ordainak ez du garrantzi bera hartzen, ematen duten zerbitzuaren kalitate-bermean gizarte-osagai bat dagoen neurrian. Berme horrek bere edukia galduko luke, behin-behinean kaltetua izan den pertsona bati ez baliote ordainik emango zentzuzko epe batean. Azken buruan, ordain hori bere garaian eman izateko, beharrezkoa da Elkargoak, aseguru-etxeak eta profesionalak prestutasunez betetzea xede horretarako Aseguru Kontratuaren Legeak esleitzen dizkien betebeharrak.