8.Jarduera ekonomikoaren antolamendua
1.Arloa kopurutan
2013. urtean 226 kexa-espediente hasi dira arlo honetan, alegia, erakundeak urte osoan zehar bideratu dituen espedienteen %8,44.
Azpi-arloak, berriz, honakoak izan dira:
– Finantza-erakundeak eta aseguru-etxeak 195
– Energiaz (elektrizitatea eta gasa) hornitzeko zerbitzuak 10
– Telefonia zerbitzuak 7
– Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura 6
– Nekazaritza, abeltzaintza, arrantza eta industria 5
– Merkataritza, turismoa eta kontsumoa 3
2.Kexarik aipagarrienak
2.1. Nekazaritza, abeltzaintza, arrantza eta industria
Atal honetan bost kexa jaso ditugu eta, kasu horietan Eusko Jaurlaritzako Ekonomia Garapen eta Lehiakortasun Sailakinteres orokorreko zerbitzuak ematen dituzten enpresen eremuan gauzatu behar duen kontrol-jarduera nolabait zehazten.
2.2. Merkataritza, turismoa eta kontsumoa
Konpainia pribatuek eskaintzen dituzten zerbitzuen jardueren ondoriozko hainbat kontsulta jaso ditugu. Pertsonentzat garrantzi handia daukaten zerbitzu orokorrak eta publikoak dira, hala nola, energia-hornidura, gas-hornidura eta telefonia, enpresa pribatuek zenbait kudeaketa sistemen bitartez eskaintzen dituztenak. Inguruabar horrek ez digu mahai gainean jarritako kontuan esku hartzeko aukera galarazi baina erakunde honek uste du kudeaketa horrek ez duela hori gauzatu bitartean urratu daitezkeen oinarrizko eta funtsezko eskubideen galera eragin behar.
Horregatik, mahai gainean jarritako gai zehatzaren inguruan egoki iritzitako informazioa helarazi ondoren, kexa horiek aurkeztu zituzten interesdunei jakinarazi diegu Kontsumitzaileen Informaziorako Udal Bulegoak eta Kontsumobide direla kexa horiek izapidetzeaz arduratzen direnak eta, legearen aginduz, une honetan, gure esku hartzeko ahalmena jarduerak ordenamenduarekin bat etortzen ote diren aztertzera mugatzen dela.
Izapidetu ditugun kexei dagokienez, aurreko urteetan bezala, funtsean, honi buruzkoak izan dira: interesdunek desadostasuna adierazi dute kontsumo eta turismoaren arloan Eusko Jaurlaritzaren aurrean aurkezten diren kexei lotutako prozedura eta artxibatzearen ondorioz, izan ere, ez da egiaztatu administrazioaren arau-haustearen bat egon den.
Prozedurari lotuta, pertsona batek erakunde honetara jo zuen desadostasuna adierazteko, izan ere, Naturgas erakundeari abian jarritako zigortzeko espediente bati buruzko dokumentazio jakin bat eskatu zion eta ez zuen eskuratu. Kontsumobidek, bere aldetik, jakinarazi zigun interesdunaren eta beste 43 pertsonen (antzerako arrazoiengatik aurkeztutakoak) erreklamazioen harira burututako aldez aurretiko izapideetan jarduera arau-hausleak antzeman zirela erreklamazioek hizpide zuten enpresaren (Naturgas) eskutik. Horrenbestez, zegokion zigortzeko espedientea abian jarri zen eta Euskal Autonomia Erkidegoko herri-administrazioen zigortzeko ahalmenari buruzko otsailaren 20ko 2/1998 Legearen 34.4. artikuluan ezarritakoarekin bat eginez, inguruabar horren berri eman zioten. Horrez gain, aditzera eman zuen zegokion espedientea izapidetu ostean, kexagileari ere ezarritako zigorraren berri eman ziotela.
Egia esan, zigortzeko prozedura ofizioz abian jarri behar da, ez interesdunak hala eskatuta. Salaketaren ondorio bakarra hauxe da: administrazioari jakinaraztea ustez legez kanpokoak diren gertakari batzuk jazo direla, jardun ikertzailea eta zigortzailea abian jartzeko helburuarekin. Oro har, administrazioaren edozein arlotan, salatzaileak ez dauka beste batzuen kontra izapidetutako zigortzeko espedienteei lotutako prozeduretan interesdun gisa parte hartzeko ahalmenik.
Hau da, arauak xedatu bezala, salaketak bere horretan ez du salatzailea zigortzeko prozeduran interesdun bihurtzen eta, oro har, prozeduran zehar duen parte hartze bakarra hauxe da: organo eskudunaren eskutik espedientearen irekiera eta, hala badagokio, amaitzea eragingo duen ebazpenari buruzko informazioa jasotzeko eskubidea dauka.
2.3. Finantza-erakundeak eta aseguru-etxeak
2013. urtean zehar modu esanguratsuan handitu da pertsona askok zenbait banku erakunde eta aseguru-etxeren jardueraren aurrean sentitzen duten desadostasuna eta babesgabetasuna islatzen duten herritarren kexen kopurua, bai idatzizkoak, bai ahozkoak.
Berez, gatazka horietan euskal herri-administrazioak tartean ez badaude ere, erakunde hau tartean dauden eragile guztiekin lankidetzan aritu da, eragindako pertsonen babesean aurrera egite aldera.
Bankuen sektoreak garatzen duen jarduera ekonomikoa ezin da zerbitzu publikoaren kontzeptuaren barruan sartu. Hala ere, interes orokorrean inpaktu handia eta administrazio erregulazio zabala daukan jarduera da. Horregatik, dotrina zientifikoak interes orokorreko jarduera pribatutzat jo du eta, horrenbestez, banku jarduerarekin zerikusirik ez duten erakunde independenteek gainbegiratu behar dute.
Gure gizartea pairatzen ari den krisi ekonomiko sakonaren ondorio gisa, bankuetako produktuak eta zerbitzuak erosi izanagatik eta kontrolatu gabe dauden eta familiaren bizitzan eragin handia duten ondorioak sortu dituzten bankuetako jardueren ondorioz zaurkortasun eta babesgabetasun egoerak agerian jarri dira. Egoera hori larritasun maila handienera heltzen da hipoteka-betearazpenekin.
Hipoteka-betearazpena nahitaez etxebizitzarako eskubidearen ikuspuntutik aztertu behar da, konstituzio bidez babestutako eskubide bat bezala, beraz, bat-batean gertatutako eta eragindakoaren erabaki eta esku-hartze eremutik kanpoko arrazoiengatik galtzean, administrazioak fede oneko kontsumitzailearen aldeko oinarrizko eskubide hori defendatzen duten neurriak burutu behar ditu.
Hori bai, gerturatze hori kontsumitzaileen eta erabiltzaileen eskubideen ikuspuntutik ere egin behar da. Etxebizitza erosteko familiek euren baliabide kopururik handiena erabiltzen dute.
Azken urteetan hiru arau onetsi direla jakin dugu. Horien bidez, etxegabetzeen ezbeharra jorratzen saiatu dira. Arau horien xedea hipoteka-zordunak babestea da, euren ohiko etxebizitzaren galeraren aurrean. Baliabiderik ez duten hipoteka-zordunak babesteko premiazko neurrien martxoaren 9ko 6/2012 Errege Lege Dekretua, hipoteka-zordunen babesa sendotzeko premiazko neurriei buruzko azaroaren 15eko 27/2012 Errege Lege Dekretua eta orain dela gutxiko hipoteka-zordunen babesa, zorraren berregituratzea eta gizarte alokairua sendotzeko neurrien gaineko maiatzaren 14ko 1/2013 Legea.
Lege horrek gaineratu dituen azken aldaketak 2013ko martxoaren 14ko Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren epaiaren ondoriozkoak dira. Epai hori Bartzelonako 3. zenbakiko Merkataritza Arloko Epaitegiak Kontseiluaren 1993ko apirilaren 5eko 93/13/CEE Zuzentarauaren interpretazioaren inguruan mahai gainean jarri zuen epaiketa aurreko arazoa ebatzi zuen kasuaren harira eman zen.
Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren Epaiak, beste kontu batzuen artean, aitortu zuen Espainiako araudia ez zetorrela bat aipatutako zuzentarauarekin, zehatzago esanda, eraginkortasunaren printzipioarekin, izan ere, ezinezko edo zailegi bilakatzen da zuzentarauak eskaini nahi duen babesa aplikatzea hipoteka-betearazpen prozeduretan, kontsumitzaileak salatuak direnean hain zuzen. Arazoa da hipoteka-betearazpen prozeduraren testuinguruan ez duela ezarri aurkaritza arrazoiak aurkezteko aukerarik, kontratuko klausula baten neurriz kanpoko izaeran oinarrituta; aitorpen prozesuaren berri izango duen eta, beraz, klausularen neurriz kanpoko izaera baloratu behar duen epaileak ezin baitu kautelazko neurririk hartu, hala nola, hipoteka-betearazpen prozedura bertan behera uztea, betiere, horrelako neurriak hartzea amaierako erabakia benetan eraginkorra dela bermatzeko beharrezkoa baldin bada.
Aldaketak gorabehera eta arau horiek baloratu behar diren alderdi positiboak jasotzen dituzten arren (hipoteka-zorra berregituratzeko neurriak, salbuespenak, berandutzako interesak murriztea, zerga-neurriak, kaleratzeak etetea, etxebizitzen gizarte funtsa sortzea familia horiei euren gain har ditzaketen errentak dituzten alokairu kontratuak eskuratzen laguntzeko…) ez dira inolaz ere balio izaten ari arazo larri hori pairatzen duten pertsona eta familia guztiei erantzun egokia emateko, nahiz eta 1/2013 Legeak berak zera xedatu “berankortasun tasa gure herrialdean baxua da” eta “aparteko egoera horren ondorioz (zordunen) ekonomia- edo ondare-egoera aldatu da eta babes-premia handia dute”.
Bi urtetan zehar kaleratzeak bertan behera uzteak bakarrik ekarriko dizkie onurak egoera bereziki zaurgarrian dauden eta legeak jaso dituen izaera ekonomikoko eta gizarte izaera duten baldintzen zerrenda murriztailea betetzen duten pertsona eta familiei. Modu berean, kontuan hartu behar da bi urtetan zehar kaleratzeak eteteak ez dituela berandutza interesak eteten.
Jardunbide Egokien Kodearen aplikazioak (hasiera batean horri atxikitzea borondatezkoa da finantza erakundeentzat) zorraren berregituratzeak, salbuespenak ordaintzeke dagoen kapitalean eta, azkenik, ordainean emateak barne hartzen ditu. Hala eta guztiz ere, irismena mugatua da ez baita izaera unibertsalarekin hipoteka-zordun guztiei eskaintzen, eragindako pertsona arauak berak zehaztu duen gizarte bazterkeriaren atarian egon behar da-eta. Egoera horren definizioa zaurkortasun bereziko taldeen definizioarekin bat dator baina haiei ere hipoteka-kuota, familiaren ondare eta etxebizitzaren gehienezko prezioarekin zerikusia daukaten baldintza batzuen betetzea eskatzen zaie.
Hainbatetan erakunde honekin harremanetan jartzen diren pertsonak larrituta daude etxebizitza galtzea gutxi balitz, horrez gain, finantza erakundeari diru kopuru altuak zor dizkiotelako eta ezin dietelako aurre egin. Horrek guztiak euren etorkizuna arriskuan jartzen du.
Familien gainzorpetzearen aurrean, botere publikoen lehentasuna zordunari mailegua itzultzeko aukera eskaintzen dioten neurriak bideratzera zuzendu behar da baina, aldi berean, posible den guztietan, etxebizitza mantenduz. Izan ere, etxea galtzea azken aukera izan beharko litzateke, bizileku-eremua ezinbesteko baldintza baita nortasuna garatzeko eta gizarte bazterkeriaren aurrean babesten duen elementu bat da. Horregatik, hondamen pertsonalaren erregulazioan aurrerapausoak eman behar dira, hau da, bigarren aukera ematen duen legea beharrezkoa da, kaudimen-gabezia pertsonala osotasunean jorratzeko aukera ematen duena, Europako beste herrialde batzuetan gertatzen den moduan. Gure ordenamendu juridikoak horrelako bat barne hartzen du soilik pertsona juridikoentzat.
Horren bidez, asmoa ez da fede oneko zordunak, euren etxebizitzan hipoteka-betearazpena jasan edo bat-batean gertatutako arrazoiengatik zor gehiegi dituztenak, bidezkoa ez den moduan aberastea, baizik eta euren suspertze ekonomikoa erraztea etxebizitza galdu izanak edo gainzorpetzeak ez dezala eragindako familien gizarte bazterkeria endemikoa edo ezkutuko jarduera ekonomikoa garatzeko beharra eragin.
Lege horrek, dagokion epailearen gainbegiratzearekin, zorraren berregituratzea eta zordunaren ahalmen ekonomiko errealarekin bat datorren ordainketa plana ezartzea sustatu beharko luke eta, azkenik, zordunaren aktibo guztia likidatzeko (bahiezinak diren ondasunak izan ezik) eta horren bidez pasiboa ordaintzeko aukera eman beharko luke, bere baliabideak aintzat hartuz, zorra guztiak kitatu arte.
Ekintzaileak eta euren nazioartekotza sustatzeko irailaren 27ko 14/2013 Legearen onespena zentzu horretan aurrerapauso txikia izan daiteke baina ez da nahikoa; izan ere, pertsona fisiko partikularrentzat lehiaketa mugatua ezarri badu ere eta, kasu jakin batzuetan, ohiko etxebizitza ardura unibertsaletik at uzteko aukera ematen badu ere (betiere, zorra enpresarial edo profesionalen ondoriozko kaudimen-gabezia kasuetan), babesa mugatua dago: ardura mugatua duen ekintzailea delakoari. Lege horrek modu zabalean definitu du ekintzaile kontzeptua eta jarduera ekonomiko produktiboa garatzen duen pertsona fisikoak zein juridikoak barne hartzen ditu baina, horrez gain, Merkataritza Erregistroan izena emateko baldintzak betetzeko eginbeharra ezarri du, baita legeak ezarritako kontuen aurkezpena eta auditoretzak egiteko beharra ere. Horrenbestez, ez da pertsona fisikoen gainzorpetzea jorratzeko tresna erabilgarria.
Halaber, kontuan hartu behar da lehiaketa bidezko prozedura garestia izan ohi dela eta, askotan, kaudimenik ez duen pertsona batek ezin diola prozedura horri aurre egin.
Modu berean, botere publikoek hauxe sustatu beharko lukete: hipoteka-maileguen kontratuak hipotekatutako ondasunaren berme esklusiboa aintzat hartuta sinatzea (hipotekei buruzko legearen 140. artikulua) eta ez zordunaren ardura unibertsala oinarritzat hartuta (hipotekei buruzko Legearen105. artikulua eta Kode Zibilaren 1911. artikulua)
Edonola ere, aipatu behar da 2011ko martxoaren 31ko egoitza erabilerarako ondasun higiezinentzako kreditu-kontratuei buruzko Europako Parlamentuko eta Batzordeko Zuzentarau proposamenaren (2011/0062(COD) izapidetzea nahiko aurreratuta dagoela. 2013ko abenduaren 10ean Europako Parlamentuak lehenengo irakurketan proposamena onestea erabaki zuen. Helburua kontsumitzaileen babesa hobetzea da. Arau horren xedea hipoteka-maileguak kontratatzen dituzten kontsumitzaileen babesaren arloan kide diren estatuetako legerien arteko harmonia lortzea da, erregulatzeko oinarri komuna ezarriz eta kide diren estatuei nahikoa den tartea utziz neurri nazionalak har ditzaten. Aditzera eman denaren arabera, arauak, beste kontu batzuen artean, zazpi eguneko hausnarketa epea ezarri du hipoteka-kontratua sinatu baino lehen; erakunde mailegatzaileari betebehar bat ezarri dio: kontratua sinatu aurretik kontsumitzaileari kontratuari buruzko informazio orokor argia eta ulergarria eman behar dio, kostu osoa eta epe luzeko finantza ondorioak ezagutzeko aukera ematen duena; zorraren amortizazioa malgutu du eta betearazpenak gauzatu baino lehen zentzuzkoa den tolerantzia inposatu du, ordaindu ez izanagatiko karguak mugatzearekin batera.
Finantza produktuak erosten dituzten pertsonei emandako informazioaren eta banku erakundeak daukan informazioaren arteko asimetria agerian jarri da herritarrek mahai gainean jarri dituzten eta bankuen sektorearekin zerikusia daukaten erreklamazio gehienetan.
Hainbat etxetan egoera zaila bizi dute langabeziaren eta lanaren zein ekonomiaren behin-behinekotasuna eta ezegonkortasuna dela-eta; izan ere, lan merkatua ez da berriro aktibatzen ari eta egoerak okerrera egin du orain dela zenbait urte pertsonek eta familiek finantza erakundeekin sinatu zituzten kontratuen ondorio kaltegarriengatik, gaur egun azaleratzen ari baitira.
Azaldu bezala, herritarrek aurkeztu dituzten kexa askoren izendatzaile komuna da produktu bat edo finantza zerbitzu bat kontratatzerakoan eta hori baino lehenagoko faseetan informazio nahikorik jaso ez izana. Eragindako pertsonek salatu duten informazio eskas edo partzial hori agerian jarri da lehentasunezko partaidetzen erosketaren, mendeko finantza ekarpenen eskuratzearen, zoru-klausulen ezarpenaren, HMEI-Kutxen hipoteka-maileguen erreferentzia indizea duten hipoteka-maileguen kontratazioaren edo sinatutako hipoteka-maileguen kontratuetan %20tik gertu dauden berandutzako interesen sinaduraren harira.
Informazioaren aurrean alderdien arteko desoreka handia arintzen saiatu da bankuetako legeria bera. Hala eta guztiz ere, kontuan hartu behar da finantza produktu bat erosten duen pertsonak ez diola horren ondorioz kontsumitzaile izateari uzten eta, beraz, kontsumoaren arloan sektorekako araudiak ezarri duen defentsa mekanismoa aplikatu behar zaiola. Hala, bide hori justizia auzitegietan arazoa konpontzeko baliabidearen osagarria da.
Kontsumoaren arloan, babesteko sistemaren ideia honetan oinarritzen da: kontsumitzailea gutxiagotasun egoeran dago profesionalarekin alderatuta, bai negoziatzeko ahalmenari dagokionez, bai eskura duen informazioari dagokionez. Horrenbestez, xedea kontsumitzailearen eta profesionalaren arteko desoreka konpontzea da.
Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen funtsezko eskubide bat hauxe da “informazio egiazkoa, osoa, objektiboa eta ulergarria jasotzeko eskubidea dute, eskura jartzen dizkieten ondasunen eta zerbitzuen ezaugarri nagusiei dagokienez. Hala, bada, ondasun eta zerbitzu horiek era egokian erabiltzeko edo kontsumitzeko oharrak egin behar dira, eta erabilerak edo kontsumoak beren osasunerako eduki dezakeen arriskuaz ohartarazi behar da, era horretan, kontsumitzaileek eta erabiltzaileek hautaketa jakinaren gainean eta arrazoizko eran egin ahal izan dezaten, eta ondasunak eta zerbitzuak segurtasunez eta gogobetetasunez erabil ditzaten.” (Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Estatutuari buruzko abenduaren 22ko 6/2003 Legearen 14.4. artikulua).
Bankuetako jarduera oso konplexua denez, bankuetako zerbitzuen erabiltzaileek aurkezten dituzten erreklamazioei erantzuteko organo bereziak sortu dira eta banku jardueraren gaineko kontrola horien esku egon ohi da. (Balore Merkatuaren Batzorde Nazionala eta Espainiako Bankua)
Dena den, espezializatutako organo horiek dauden arren, Euskal Autonomia Erkidegoan kontsumitzaileen eta erabiltzaileen eskubideak babesteko eskumena daukaten erakunde publikoek finantza zerbitzuen eta produktuen kontsumitzaile eta erabiltzaileak babeste aldera esku hartzeko eta izapideak bideratzeko aukera daukate. Horregatik, erakunde horietako langileek ahalegin berezia egin behar dute bankuen eta finantzen sektorean espezializatzeko eta prestatzeko. Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutuaren 10.28. artikuluak kontsumitzaileen eta erabiltzaileen defentsaren eskumena Euskal Autonomia Erkidegoari esleitu dio.
Horrez gain, Euskal Autonomia Erkidegoan kontsumitzaileen eta erabiltzaileen defentsarako eta babeserako organoen jarduera babeslea ez da bakarrik a posteriori garatu behar, hau da, arazoa antzeman ostean. Mekanismoak ezarri behar dira finantza produktuen kontsumitzaile eta erabiltzaileentzat arriskutsuak izan daitezkeen egoerak antzemateko, beraz, etorkizunean prebentzio izaera handiagoarekin esku hartzeko aukera emango duten oinarriak finkatu behar dira.
Hainbat pertsona erakunde honekin harremanetan jarri dira eta salatu dute bere garaian mendeko finantza ekarpenen ezaugarrien gainean behar bezalako informaziorik ez zutela jaso. Kasu gehienetan bankuko erakundeetako bezero txikizkariak dira, inbertsioetan aldez aurreko esperientziarik ez daukatenak eta aitortu dutenak ekarpenak eskuratu zituztela euren konfiantzazkoak ziren banku erakundeek inbertsio hori iradoki zietelako.
2013ko ekainean erakundeak zenbait ondorio aditzera eman zituen. Horien bidez, azpimarratu zuen eragindako kooperatibek, merkaturatzaileek eta eskumena duten administrazio zein erakundeek konpromisoa gain hartu behar dutela ahalik eta arreta eta ardura handienarekin jarduteko, finantza produktu horiek sinatzea eragin zuen prozesua argitzeko helburuarekin.
Modu berean, irailaren 17an arartekoa Eusko LegebiltzarrekoOsasun eta Kontsumo Batzordearen aurrean agertu zen, batzordeak hala eskatuta, eta Eroski eta Fagor mendeko finantza ekarpenak merkaturatzearen inguruan jasotako kexen berri eman zuen.
2013ko martxoan Kontsumobidek eragindako hiru alderdien arteko bitartekaritza abian jarri zuen: inbertsio tresna hori merkaturatu zuten banku erakundeak, jaulki zituzten kooperatibak eta sinatu zituzten pertsonak. Helburua alderdi guztientzat onuragarria den konponbidea aurkitzea zen eta oraindik ere horretan lanean ari dira.
Hala eta guztiz ere, FAGORrek orain dela gutxi justizia auzitegien aurrean hartzekodunen konkurtsoa deklaratu duenez, ezin da bide horretatik jarraitu kooperatibarekin.
Edonola ere, aipatu beharra dugu eman diren epaileen erabakiak, mendeko finantza ekarpenetan eragina daukatenak, asko ez diren arren, ildo berean taldekatu daitezkeela: produktua merkaturatu zuten banku erakundeek aitortu izan dute ez zutela bete bezeroa behar bezala informatzeko eginbeharra. Emandako informazioak produktuaren egokitasunari buruzko argibideak barne hartu beharko lituzke, betiere, bezeroak benetan behar zuena aintzat hartuta. Horrez gain, banku erakundeak ziurtatu behar zuen eskuratzaileak osotasunean ulertu zituela eragiketa eta haren ondorioak. Froga hori informatzeko eginbeharraren betetzea argudiatzen duenak aurkeztu behar du. Hala ere, alderdi hori egiaztatu ez denez, eman diren epaiek baliogabetzat jo dituzte sinatutako kontratuak, adostasunean egindako akatsagatik.
3.Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
2013. urteko EHUko Udako Ikastaroen testuinguruan, Ararteko erakundeak hausnarketa eta eztabaida jardunaldi bat antolatu zuen herritarrek finantza erakundeekin dituzten harremanetan pertsonen eskubideak babesteari dagokionez.
Finantza eta aseguru-erakundeei buruzko epigrafean aipatu dugun moduan, azken urteetan, gure gizarteak pairatzen duen krisi ekonomiko eta sozialagatik babesik gabe ikusten dugu herritar asko muturreko zaurkortasun eta babesgabetasun egoeran daudela finantza produktu eta zerbitzuak eskuratu izanagatik edo kontrolik gabeko ondorioak eragiten dituzten bankuetako jardunengatik (familien bizitzan eragin handia daukatenak). Egoera hori larritasun mailarik altuenera heldu da hipoteka-betearazpenekin eta ohiko etxebizitzaren galerarekin.
Arartekoaren asmoa arazo horren gaineko eztabaida sustatzea zen, aldez aurretiko kontzeptu-ikuspegi hau oinarritzat hartuta: Bankuetako zerbitzuak interes orokorreko zerbitzuak al dira? Apriorizko ikuspuntu horretatik, administrazioaren esku-hartzea zuzena izan behar da, erregulazioa eta kontrol eraginkorra barne hartuz.
Aldi berean, estatuak bermatu behar du herritarrek kontsumitzaile eta erabiltzaile gisa dituzten eskubideak legez babestuta daudela eta bankuen esparruko kontrataziotik sortutako betebeharrek oinarrizko eskubide horiek errespetatzen dituztela.
Ikastaroan hizlari talde garrantzitsua izan genuen:
Fernando Zunzunegui jauna, Mª Carmen Gallastegi andrea, Edmundo Rodríguez Achutegui jauna. Amaitzeko, mahai-inguru batean parte hartu zuten eta zenbait ikuspegi osagarri mahai gainean jarri ziren: Manu Valín jauna Justizia zuzendaria, Mario Yoldi jauna etxebizitza sustapeneko arduraduna, Rafael Rich jauna giza-eskubideen arloko abokatu ekintzailea (Kordobako Stop Desahucios plataformako defendatzailea) eta Maria José Fernández de Landa andrea, ogasun arloko arduraduna.
Bestalde, Ararteko erakundeak hausnarketa jardunaldi batzuk partekatu zituen Kataluniako Síndic de Greuges delakoarekin, interes orokorreko zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresa pribatuak gainbegiratzearen inguruan. Xedea eremu horretan Ombudsman delakoaren jarduna aztertzea zen, baita, hala badagokio, legezko testuinguruak ere, zein sektore edo zerbitzutan esku hartu behar duen, bere zeregin etikoa zein den eta informazioa nola eta nori eman behar zaion aztertuz.
Interes orokorreko zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresa pribatuei lotuta Ombudsman delakoaren funtzioa aztertu eta definitzerakoan, ideia honen inguruan sakondu zen: interes orokor edo unibertsaleko zerbitzua zeinek eskaintzen duen alde batera utzita, garrantzitsuena, hau da, aldaketa esanguratsua zerbitzu horren jasotzailea nola tratatzen den aztertzean datza, bezero bezala edo pertsona bezala. Bezero bezala tratatzeak esan nahi du sinatutako kontratuaren betetze hertsian oinarrituta dagoen harremana izango dela. Pertsona bezala, aldiz, konpromiso maila handiagoa barne hartzen du tratuari eta kontratuan xedatutako harremanei dagokienez.
4.Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
1. Arlo horretan landu diren zenbait kexa nabarmendu dira, funtsezkotzat jo ditzakegun zerbitzuen erabiltzaileek aurkeztutakoak hain zuzen ere, hala nola, gas eta elektrizitate hornidurari buruzkoak edo telefonia zerbitzuei buruzkoak. Zerbitzu horiek enpresa pribatuek eskaintzen badituzte ere, herri-administrazioek interes orokorreko zerbitzuen emakidaren gainean beharrezkoak diren kontrol-lanak egin behar dituzte.
2. Hala eta guztiz ere, aurten ere aditzera eman behar dugu autonomia erkidego honetako herritarrek ekonomia eta finantza erakundeekin izandako harremanetan izan dituzten arazoen inguruan aurkeztutako erreklamazioak garrantzitsuak izan direla.
Zehazki, hori ez da Arartekoaren esku-hartzearen barruko esparru bat; izan ere, finantza- eta kreditu-erakundeen jardunaren kontrola ez dago otsailaren 27ko 3/1985 Legeak –Ararteko erakundea sortu eta arautzekoak– erakundeari esleitu dizkion eskumenen barruan; hala eta guztiz ere, pertsona horiek orientatzen saiatu gara, hau da, euren erreklamazioak eta kexak organo eskudunen aurrean aurkezteko informazioa eman diegu.
Euskal herri-administrazio bati dagokion gatazka baten aurrean ez gauden arren, Ararteko bulegoa ezin da alde batera geratu bizitzen ari garen egoera larriaren aurrean eta, horregatik, inplikatutako agente guztiekin lankidetzan aritzen saiatu da, eragindako pertsonen babesean, bereziki, hipoteka-zordunen babesean, aurrera egin ahal izateko.
Ahaleginik handiena egin behar da etxebizitza izateko eskubide konstituzionala babesteko, ezein familiarik ez dadila etxerik gabe geratu.
3. Finantza produktuak erosten dituzten pertsonei emandako informazioaren eta banku erakundeak daukan informazioaren arteko asimetria agerian jarri da herritarrek mahai gainean jarri dituzten eta bankuen sektorearekin zerikusia daukaten erreklamazio gehienetan.
Azaldu bezala, herritarrek aurkeztu dituzten kexa askoren izendatzaile komuna da produktu bat edo finantza zerbitzu bat kontratatzerakoan eta hori baino lehenagoko faseetan informazio nahikorik jaso ez izana. Eragindako pertsonek salatu duten informazio eskas edo partzial hori agerian jarri da lehentasunezko partaidetzen erosketaren, mendeko finantza ekarpenen eskuratzearen, zoru-klausulen ezarpenaren, HMEI-Kutxen hipoteka-maileguen erreferentzia indizea duten hipoteka-maileguen kontratazioaren edo sinatutako hipoteka-maileguen kontratuetan %20tik gertu dauden berandutzako interesen sinaduraren harira.
Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen funtsezko eskubide bat hauxe da “...informazio egiazkoa, osoa, objektiboa eta ulergarria jasotzeko eskubidea dute, eskura jartzen dizkieten ondasunen eta zerbitzuen ezaugarri nagusiei dagokienez. Hala, bada, ondasun eta zerbitzu horiek era egokian erabiltzeko edo kontsumitzeko oharrak egin behar dira, eta erabilerak edo kontsumoak beren osasunerako eduki dezakeen arriskuaz ohartarazi behar da, era horretan, kontsumitzaileek eta erabiltzaileek hautaketa jakinaren gainean eta arrazoizko eran egin ahal izan dezaten, eta ondasunak eta zerbitzuak segurtasunez eta gogobetetasunez erabil ditzaten”. (Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Estatutuari buruzko abenduaren 22ko 6/2003 Legearen 14.4. artikulua)
Horregatik guztiagatik, Euskal Autonomia Erkidegoan kontsumitzaileen eta erabiltzaileen defentsarako eta babeserako organoen jarduera babeslea ez da bakarrik a posteriori garatu behar, hau da, arazoa antzeman ostean. Mekanismoak ezarri behar dira finantza produktuen kontsumitzaile eta erabiltzaileentzat arriskutsuak izan daitezkeen egoerak antzemateko, beraz, etorkizunean prebentzio izaera handiagoarekin esku hartzeko aukera emango duten oinarriak finkatu behar dira.