16.Etxebizitza
1.Arloa kopurutan
2013. urtean, gaitzetsi diren kexak edo beste herriaren defendatzaileren bati helarazitakoak kanpo utzita, guztira 155 espediente kudeatu dira etxebizitzaren arloan. Hau da, Ararteko erakundean izapidetutako guztien %5,79. Dagozkien administrazioen arabera, honela sailkatzen dira:
– Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza) 103
– Tokiko administrazioa 23Bestalde, gaiei erreparatuta, honela sailkatu dira:
– Etxebizitza babestuaren alokairua 73
– Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura 36
– Etxebizitzarako sarbidea: premia frogatzea eta esleitzeko prozedura 28
– Beste alderdi batzuk 14
– Kalteak etxebizitza babestuetan eraikitze akatsengatik 4
Urte honetan zehar kudeatu diren kexen izapidetze prozesuaren xehetasunei dagokienez, 2013. urtean jaso diren kexa guztiak, 2012ko urtarrilaren 1ean abian zeuden kexak barne, txosten hau idatzi zen unean, ondorengo egoera honetan zeuden:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Jarduera okerra | Jarduera okerrik ez | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | Gerora ez dira onartu |
169 | 59 | 93 | 40 | 39 | 14 | 17 |
Hurrengo atalean nabarmendutako kexen gainean egin den azterketan ikusi ahal den moduan, herri-administrazioak harberak izan dira Ararteko erakundeak egin dituen proposamen eta gomendioen aurrean. Horren emaitza izan da herritarrek salatu dituzten jarduera okerren portzentaje altu bat modu positiboan konpondu dela.
Dena den, erantzuteko erabilitako epeei dagokienez, egiaztatu dugu Enplegu eta Gizarte Politiken Sailak gure laguntza eskaerei erantzun diela baina erantzun horiek horretarako ezarritako epea behin amaituta heldu izan direla eta, ondorioz, askotan zegokion errekerimendua bidali behar izan dugu.
2.Kexarik aipagarrienak
Etxebizitza arloaren barruan dauden gaien sailkapenari jarraituz, herritarren erreklamazioa eragin duten kontu nagusiak aztertuko ditugu jarraian.
2.1. Etxebizitza eskuratzea: premia frogatzea eta esleitzeko prozedura
Urtearen hasieran etxebizitza eskatzaileen erregistroari eta Babes Ofizialeko Etxebizitzak eta araubide autonomikoko zuzkidura-bizitokiak esleitzeko prozedurei buruzko 2012ko urriaren 15eko agindua indarrean sartu eta gero, hainbat kontsulta eta kexa jaso ditugu arau horrek babes ofizialeko etxebizitzak esleitzeko prozeduretan eta Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroaren kudeaketan gaineratu dituen aldaketen ondorioz. Herritarren erreklamazioek gora egin dute aipatutako araudiaren ondoriozko aldaketen berezitasun eta garrantziagatik, izan ere, lehengo arauketa modu uniformean aplikatu izan zen urte askotan zehar.
Egia esan, aztertu ditugun espedienteetan (horiei lotutako esku-hartzea amaitu dugu txosten hau bukatzerakoan) ez dugu antzeman kontsultek hizpide izan dituzten kontuek babestutako etxebizitza eskatzaileen eskubideak edo interesak gutxitu direla adierazi dutenik eta, zentzu horretan, gure esku-hartzea, funtsean, legeen testuinguru berriari buruzko aholkularitza eta informazio lana izan da.
Erreklamazio gehien eragin dituzten gaiak honako hauek izan dira: Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroan babestutako etxebizitzaz gozatzeko erregimen bakar batean izena emateko aukera (hau da, erosketa edo alokairua); alokairuko etxebizitza baten onuradun izatea eta erosketa erregimenean izena ematea bateraezinak izatea; babestutako etxebizitza baten esleipen bakar bati uko eginez gero Eskatzaileen Erregistroan baja ematea eta etxebizitzarik ez edukitzeari buruzko betekizunetik salbuetsita dauden jabeen edo beste eskubide erreal batzuen titularren kasuan, erosketa erregimenean etxebizitza babestua eskuratzeko ezintasuna.
Iazko txostenean aipatu genuen bezala, oraindik ere babes ofizialeko etxebizitzen esleipendun izan diren eta etxebizitza aldaketa eskatzen duten familiek aurkeztutako kexak jasotzen ditugu. Aurten aztertu ditugun kexen artean honekin topo egin dugu: herritar batek adierazi zuen bere familia handitu zela azken urtetan eta, ondorioz, esleitutako etxebizitzak ez zuela gutxieneko legezko ratioa betetzen.
Kexagileak gure esku-hartzea eskatu zuen Alokabide sozietate publikoari etxebizitza aldatzeko eskatu ziolako baina birkokatzeko eskaera gaitzetsi egin zuten.
Kexa behin aztertuta, Enplegu eta Gizarte Politiken Sailari azalpen txosten bat eskatu genion, kexagilearen eskaera ukatzeko arrazoien berri edukitzeko asmoz. Gure lankidetza eskaerari erantzunez, sailak aitortu zuen eskatutako etxebizitza aldaketa onartzeko legezko baldintzak betetzen zituen aztertu behar zela eta, azkenean, Etxebizitzako Arabako Lurralde Ordezkaritzak zegokion ebazpena eman ostean, kexagileak bere familia unitatearen esparru beharrei egokitzen zen etxebizitza batera joan ahal izan zen.
2.2. Etxebizitza babestuaren alokairua
Aurten antzeman dugu alokairuen errenta jaisteko eskatu duten babes publikoko etxebizitzen errentariek aurkeztu dituzten kontsulten eta kexen kopuruak gora egin duela. Zalantzarik gabe, ekonomia eta lan arloko ezegonkortasun egoerak, hainbat pertsona eta familiek pairatzen dutenak, azaltzen du zergatik hileko errentak garestitzeak kalte ekonomiko larria eragin dezakeen.
Aurrekoaz gain, kontuan hartu behar da alokairu pribatuen errentak modu nabarmenean merkatu direla, hortaz, herri-administrazioek nahitaez aztertu behar dute alokairu publikoak egun bizi dugun egoerari egokitzeko aukera, zehatzago esanda, etxebizitza babestua behar duten pertsonen familia-ekonomiari egokitzeko aukera.
Horri lotuta, aintzat hartu behar da Etxebizitzaren Euskal Behatokiak 2013ko uztailean aditzera eman zuen “2012an alokairu-politikaren ebaluazio txostena”. Bertan adierazi da, azken urtetan, alokairu publikoen errenten eta alokairu pribatuen errenten ibilbideak elkarrengandik urruntzen ari direla eta aipatu da, batez beste, babestutako errentaren zenbatekoa %24 garestitu den bitartean, merkatu librearen errenta %4,5 merkatu dela.
Alokairu publikoen zenbatekoari dagokionez, hain zuzen ere, aurten kexa-espediente bati amaiera eman diogu eta, bertan, alokairu publikoen kasu batzuetan jarduera desegokia eta neurriz kanpokoa izan dela baloratu dugu eta, ondorioz, honako gomendio hau egin genuen: “Arartekoaren 2012ko azaroaren 12ko ebazpena”. Horren bidez, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari gomendatzen zaio 2010eko azaroaren 3ko agindua baino lehenagoko araudiaren bidez erregulatutako alokairu publikoen prezioak modulatu daitezen arrazoizkoagoak izan daitezen, errentaren urteroko eguneratzean mekanismo zuzentzaile egokiak ezarriz.
Babestutako etxebizitza baten alokairuaren neurriz kanpoko garestitzea salatu zuen herritar baten kexa aztertu ostean ondorioztatu genuen, babes ofizialeko etxebizitzen gehienezko prezioak zehazteari buruzko 2010eko azaroaren 3ko agindua indarrean sartu ondoren, arau hori baino lehenagoko alokairuko kontratuek ezarritako errenten eguneratzeari buruzko erregulazioa desegokia zela eta horrek errentak gehiegi garestitzea eragin zezakeela eta, gure ustez, hori guztia egungo gizarte errealitatearen aurkakoa izateaz gain etxebizitza behar duten pertsonei bermatu behar zaien babesaren kontrakoa da.
Horregatik, dagoeneko existitzen ez den Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari gomendatu genion 2010eko azaroaren 3ko agindua indarrean sartu aurretik adostutako alokairuen eguneraketak azter zitzan eta beharrezkoak ziren neurriak har zitzan alokairuen prezioak modu neurrigabean igotzea eragiten zuten eguneraketa horiek baretzeko.
Enplegu eta Gizarte Politiken Sailak aurten erantzuna bidali du eta ez du onartu kexagilearen errenta modu neurrigabean igo zenik. Halaber, ez du gure eskaera onartu, hau da, 2010eko azaroaren 3ko agindua baino lehen zegoen araudiaren arabera erregulatutako alokairu publikoen errentak zuzentzeko mekanismoak ezartzeari buruzkoa.
Enplegu eta Gizarte Politiken Sailari zenbait gomendio bidaltzea eragin duen beste gai bat hauxe da: “Etxebizitza Hutsen Programa” (Bizigune) delakoaren barruan dauden etxebizitzak zein egoeratan itzuli behar diren. Aipatutako programa publikoaren barruan laga eta alokatu zituzten etxebizitza batzuen jabeek gure esku-hartzea eskatu zuten sailak etxebizitzetatik desagertu ziren altzariak eta tresnak ordezkatzeari eta bertan antzemandako gabeziak konpontzeari uko egin ziolako. Bi erreklamazioak aztertu ondoren, ebazpenak eman genituen: “Arartekoaren 2013ko otsailaren 18ko ebazpena; horren bidez, Enplegu eta Gizarte Politiken Sailak, ‘Etxebizitza Hutsen Programa’ (Bizigune) delakoan gaineratutako etxebizitzen errentamendua amaitu ondoren, euren jabeei itzultzean etxebizitzek izan behar duten egoera zehazten da” eta “Arartekoaren 2013ko martxoaren 1eko ebazpena; horren bidez, Enplegu eta Gizarte Politiken Sailak, ‘Etxebizitza Hutsen Programa’ (Bizigune) delakoan gaineratutako etxebizitzen errentamendua amaitu ondoren, euren jabeei itzultzean etxebizitzek izan behar duten egoera zehazten da”.
Bi gomendioetan, amaitzeko, adierazi genuen sailak, alde batetik, jabeei altzariak eta tresnak ordezkatzeko eskubidea aitortu behar diela (edo, modu subsidiarioan, dagokion ordain ekonomikoa jasotzeko eskubidea) eta, bestetik, etxebizitzak aipatutako programa publikoan sartzeko beharrezkoa den mandatu-kontratuaren ereduak berrikusi behar dituela eta etxebizitzarekin batera uzten diren altzari eta tresnen inguruan dagozkion xedapenak gaineratu behar dituela.
Bi jarduera horiek Enplegu eta Gizarte Politiken aldeko konpromisoarekin amaitu dira, hau da, programa publikoaren baitan etxebizitzak lagatzeko kontratuak aldatzeko konpromisoa, “Etxebizitza Hutsen Programari” (Bizigune) buruzko araudi berria onetsi eta indarrean sartu ondoren. Azken hori 2013ko abenduaren 30ean argitaratu zen (abenduaren 23ko 466/2013 Dekretua).
Erreklamazioa aurkeztu zuten jabeek altzariak eta tresnak desagertu izanaren ondoriozko eragozpenengatik ordaina jasotzeko daukaten eskubideari dagokionez, sailak gure gomendioa baztertu zuen kasuetako batean eta bestean, aldiz, etxebizitzaren jabeak ordain ekonomikoa jasotzeko eskubidea zuela onartu zuen.
Atal hori ixte aldera aipatuko dugu, aurreko urtetan bezala, 2013an hainbat kexa jaso direla babes ofizialeko etxebizitzen eta “Etxebizitza Hutsen Programaren” (Bizigune) barruan dauden etxebizitzen errentarien eskutik. Horien bidez, fidantzak edo behar ez bezala ordaindutako hornidura-gastuak (ura, gasa eta elektrizitatea) itzultzerakoan egon diren atzerapenak salatu dituzte. Kasu gehienetan, Alokabide sozietate publikoak, Enplegu eta Gizarte Politiken Sailari atxikita dagoen sozietateak, behar bezala eta arin errentariek eskatu dituzten zenbatekoen itzultzea bideratu du.
2.3. Eraikuntza akatsen ondoriozko kalteak etxebizitza babestuetan
Etxebizitza babestuetan antzematen diren eraikuntza akatsek gatazka eragin ohi dute etxebizitzen esleipendunen eta herri-administrazioen artean. Batzuetan, administrazioek atzerapenarekin erantzuten diete eraikuntza akatsen ondorioz aurkeztutako erreklamazioei eta, horregatik, herritarrek gure esku-hartzea eskatu ohi dute, bai kexak hizpide duen alderdiarentzako erantzun formala eskuratzeko, bai administrazio eskudunak dagozkion konponketa neurriak abian jar ditzan.
Ikusi dugu jasotako kexen %80k alokairu erregimenean laga diren babes publikoko etxebizitzetan antzemandako akatsak aipatzen dituztela. Kasu horietan, funtsezkoa da argitzea zein den kexak hizpide dituen akatsen jatorria, konponketa herri-administrazioaren kargura egin behar den baloratu ahal izateko. Hala, adibidez, akatsak etxebizitzaren erabilera okerrak edo ohiko erabileraren ondoriozko higadurak eragindakoak baldin badira, konponketa errentariak berak egin beharko du. Edonola ere, garrantzitsua da administrazioak dagokion txosten teknikoa ematea eta bere ebazpenaren zentzua behar bezala arrazoitzea.
Aurten burutu diren esku-hartzeen adibide gisa, hauxe aipatuko dugu: “Etxebizitza Hutsen Programaren” (Bizigune) barruan zegoen etxebizitza bateko errentariak salatu zuen etxebizitza zenbait akatsekin eman ziotela eta kezka adierazi zuen, alokairuko kontratua amaitzerakoan eta fidantza itzultzeko unea heltzerakoan, beharbada azken hori atxiki ahal ziotelako berak eragin ez zituen kalteen konponketa bere ardura zela argudiatuz.
Laguntza eskaera bat igorri genuen Enplegu eta Gizarte Politiken Sailari eta txosten batekin erantzun zigun. Horren bitartez azaltzen zen etxebizitzak (zenbait konponketa egin zituzten bertan) bizigarritasun baldintza bikainak zituela eta kexagileak helarazitako oharrak Alokabide sozietate publikoak zuen informazioan islatu zirela, etxebizitza itzultzerakoan eta errentariari fidantza itzultzeko unea heltzen denean aintzat har daitezen.
Kexa horrekin eta antzerako edukia zeukaten beste batzuekin egiaztatu da Enplegu eta Gizarte Politika Sailak alokairuko erregimenean laga diren edo etxebizitza hutsen programa publikoan gaineratu diren etxebizitza babestuetan antzematen diren akatsei buruzko erreklamazioak aurkeztea ahalbidetzen duten mekanismoak sendotzea beharrezkoa dela. Modu horretan, errentariek, beharrezkoak diren bermeekin, euren eskubideak defendatu eta eginbeharrak bete ahalko dituzte.
2.4. Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Atal honetan esku-hartze bat nabarmendu nahi dugu. Horri esker, bananduta dagoen eta seme adingabea bere kargura daukan ama batek esleitu zioten etxebizitza babestua erosteko oniritzia eskuratu ahal izan zuen.
Kexagileak salatu zuen Etxebizitzako Bizkaiko Lurralde Ordezkaritzan jakinarazi ziotela bere erosketa-kontratuak ez zuela zegokion baimena lortuko, euren ustez, ez zegoelako etxebizitza beharrei buruzko 2008ko apirilaren 16ko aginduan (une honetan indargabetua dagoena) jasotako etxebizitza behar egoeretako baten barruan. Dirudienez, lurralde ordezkaritza horretan ondorioztatu zuten agindu horren xedapenak bakarrik direla aplikagarriak senar-emazteak edo Euskal Autonomia Erkidegoko Izatezko Bikoteen Erregistroan izena eman duten izatezko bikoteak banandu edo dibortziatzen direnean eta jakinarazi zioten bera eta bere bikotekide ohiak ez zutela egiaztatu aipatutako erregistroan izena eman zutenik.
Kexa horren izapidetzean zehar, hainbat lankidetza eskaera igorri genizkion dagoeneko existitzen ez den Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari kexagileak eta bere semeak banandu ostean esleitu zioten etxebizitza babestuaz gozatzeko duten eskubidea defendatze aldera. Une oro aipatutako aginduaren interpretazio ez-murriztailearen alde egin genuen, etxebizitzaren beharra egiaztatzen duten baldintzak betetzen dituzten bikote egonkor guztien kasuan aplikatu dezaten, lotura egonkor hori Izatezko Bikoteen Erregistroan jaso den ala ez alde batera utzita.
Horrez gain, argudiatu genuen aipatutako arauaren izaera eta xedea aintzat hartuko dituen interpretazioak tratu bera eman beharko liekeela senar-emazteen bizitzaren antzeko bizitza izan duten eta harremana haustearen ondotik etxebizitza premia larria duten horiei guztiei. Zentzu horretan, gure ustez, kexagileak babestutako etxebizitza eskuratzeko zuen eskubidea eztabaidaezina zen, izan ere, bikotekidearekin bizi zen bitartean seme bat eduki zuen eta haren legezko zaintza eta babesa berari esleitu zioten.
Azkenean, Enplegu eta Gizarte Politiken Sailak erakunde honek proposatu zuen interpretazioa onartu zuen eta kexagileak esleitu zioten etxebizitza babestua erosteko oniritzia lortu ahal izan zuen. Sailak ondorengo balorazioa helarazi zigun, etorkizunean antzerako kasuak egonez gero aplikagarria izango dena:
“Sail honen iritziz, izatezko bikote bat eratu dela jotzeko irizpidea aldatu behar da etxebizitza-premia izateko eskakizunari dagokionez. Horrela, baldin eta zuzenbideak onartutako beste bitarteko batek –Izatezko Bikoteen Erregistroan izena ematea ez dena– frogatzen badu izatezko bikote bat eratu dela, egoera salbuespenezkoa dela onartu behar da”.
2.5. Beste batzuk
Etxebizitza behar berezia daukaten taldeei dagokienez, aurten herritarrek aurkeztutako zenbait erreklamazio aztertu ditugu. Horien bidez, agerian jarri da higiezinen merkatuaren egungo baldintzak kontuan hartuta, irisgarritasun baldintzak betetzen ez dituzten etxebizitzen jabeak zailtasunak dituztela esleitu dieten etxebizitza egokitua eskuratzeko.
Bi familiek (kideetako batek ezintasun fisikoa dauka) mahai gainean jarri zuten, Enplegu eta Gizarte Politiken Sailak euren jabetzakoa zen etxebizitza saltzeko eskaintzari uko egin zionez eta merkatu librean besterentzea ezinezkoa zenez, ez zeukatela baliabide ekonomikorik esleitutako etxebizitza egokitua erosi ahal izateko, premiazkoa bazen ere, euren jabetzakoa zen etxebizitza mugatua baitzegoen mugikortasunari dagokionez.
Bi kasuetan tartean zeuden administrazioei, hau da, Enplegu eta Gizarte Politiken Sailari eta Bilboko Udalari, eskatu genien konponbide bat bilatu zezaten familia esleipendun horiek etxebizitza egokituaz goza zezaten (alokairuko erregimenean lagaz edo bere jabetzakoa zen etxebizitza salduz) edo, modu subsidiarioan, babes ofizialeko etxebizitza egokitu bat alokairuan eman ziezaieten.
Enplegu eta Gizarte Politiken Sailak zein Bilboko Udal Etxebizitzak erakundeak gure eskaerari erantzun zioten eta familia horientzat egokia zen alternatiba eskaini zuten, izan ere, euren borondatearen kontrako inguruabarren ondorioz, ez zeukaten baliabide ekonomiko nahikorik esleitutako etxebizitza babestua erosi ahal izateko.
3.Araudi- eta gizarte-testuingurua
2013. urtea amaitu zenean etxebizitzari buruzko Ez Legezko Proposamena zuzenketak aurkezteko fasean zegoen. Proposamen horren xedea Euskal Autonomia Erkidegoan etxebizitza duin eta egokiaz gozatzeko eskubidea arautzea da. Azken urtetan aipatu izan dugu euskal herritarrek lege bat behar dutela etxebizitza batez gozatzeko eskubidea modu errealean eta eraginkorrean ziurtatzeko. Horregatik, espero dugu hurrengo ekitaldian, izapidetzen ari den legebiltzarreko ekimenari esker, oinarrizko gizarte zerbitzu hori finkatzeko aukera emango duen araua onestea.
Jorratzen duen arazoaren larritasunari erreparatuta, etxegabetzeak gelditzeari buruzko 1/2013 Ez Legezko Proposamenak nabarmentzea merezi du. Horren bitartez, Eusko Legebiltzarrak estatuko gobernuari, finantza erakundeei eta euskal herri-administrazioei eskatu die guztira hamaika neurri zehatz har ditzaten etxegabetzeen ondoriozko gizarte eta pertsonen zorigaitza gelditzeko helburuarekin.
Jarraian euskal herri-administrazioei zuzenduta dauden neurrietako batzuk aipatu ditugu. Gure iritziz, berehala ezarri behar dira edo, hala badagokio, finkatu euskal pertsona eta familia gehiagori euren ohiko etxebizitza kendu diezaieten saihesteko. Gure herri-administrazioen eskumenen eremuaren barruan dauden batzuk honako hauek dira:
“7. Eusko Legebiltzarrak eskatzen du ezar daitezela lankidetza-formulak Eusko Jaurlaritzaren, diputazioen, udalen eta finantza-erakundeen artean etxegabetze-prozesu larri-larrietan dauden pertsona eta familientzako laguntza-programa bat ezartzeko aukera aztertzeko.
8. Eusko Legebiltzarrak Eusko Jaurlaritzari eskatzen dio aktibatu ditzala bere bizileku-baliabideak etxegabetutako familien beharrizanei erantzuteko, betiere ohiko etxebizitza denean, lehentasuna emanik alokairu sozialeko etxebizitza-programetan sartzeari.
9. Eusko Legebiltzarrak Euskal Autonomia Erkidegoko udalei eskatzen die jar ditzatela arrazoi objektiboengatik etxegabetutako pertsonen eskura hutsik dauden udal titulartasuneko etxebizitzak.
11. Eusko Legebiltzarrak instituzioei eta finantza-erakundeei eskatzen die koordinatu ditzatela jarduera-protokolo batzuk egingo diren kaleratzeen berri aldez aurretik nahikoa denboraz izateko, eta sor dezatela etxebizitza-parke bat kaleratuei ostatu emateko, horretarako hipoteka-exekuzioen ondorioz hutsik gelditutako etxebizitzen stock-a ere erabiliz”.
2013. urtean zehar etxebizitza babestuari lotuta Enplegu eta Gizarte Politiken Sailaren jarduera arauemailea eskasa izan da. Dena den, etxebizitza eskatzaileen erregistroari eta babes ofizialeko etxebizitzak eta araubide autonomikoko zuzkidura-bizitokiak esleitzeko prozedurei buruzko 2012ko urriaren 15eko agindua indarrean sartu izanak (2013ko urtarrilaren 2ra atzeratu zen) ahalegin handia eragin du babes ofizialeko etxebizitzen esleipena baremazio bidezko esleipen sistema berrira egokitze aldera, bereziki, alokairuko erregimenean dauden etxeen kasuan.
Enplegu eta Gizarte Gaien sailburuaren proposamenari jarraiki, Gobernu Batzordeak abenduaren 23ko 466/2013 Dekretua onetsi du. Horren bidez, Etxebizitza Hutsen Programa “Bizigune” arautu da eta programa publikoaren gaineko aurreko araudia bateratu da. Berritasun nagusia da etxebizitzak alokatzeko lagatzen dituzten jabeek jasoko duten kontraprestazioaren zenbatekoaren maximoa jaitsi dela (450 euro hilean).
Gaineratu duen beste berritasun bat honetan datza: etxebizitzarekin batera lagatzen diren altzari eta tresnei buruzko araudi zehatza; izan ere, aurreko atalean azaldu dugun moduan, erakunde honek horren beharra antzeman zuen eta ziur gaude etorkizunean etxebizitzak lagatzeko sinatzen diren kontratuetan gaineratuz gero, gatazkak saihestuko direla, itzultzen diren unean, etxebizitzen programa publikoaren barruan dauden etxebizitzen egoerari dagokionez.
Zenbait xedapen argitaratu dira birgaitzearen eta irisgarritasunaren arloan laguntzen emakida sustatzeko helburuarekin: 2013ko uztailaren 31ko agindua, horren bidez, Etxebizitza eta Eraikinen Birgaitze eraginkorraren alorreko Renove Planaren laguntza-programarako deialdia egiten da eta programa hori arautzen da; laguntza horien xedea Euskal Autonomia Erkidegoko Ondare Eraikiko Esku-hartzeko Proiektuak egitea eta horien ondoriozko obrak egikaritzea da; 2013ko uztailaren 31ko agindua, horren bidez, hiri-ingurunean zein eraikinetan irisgarritasuna bermatuko duten hobekuntza-obrak egiteko eta irisgarritasun-planak egin eta eguneratzeko udalentzako, toki erakunde txikientzako eta xede soziala duten onura publikoko erakunde pribatuentzako diru-laguntzak arautu eta horietarako 2013ko deialdia egiten da eta 2013ko urriaren 23ko agindua, horren bidez, birgaitze integratuko areatan edo bizitegi area degradatuetan ondare urbanizatua eta eraikia birgaitzeko diru-laguntzak ematea arautzen duen Etxebizitza eta Gizarte Gaietako sailburuaren agindua aldatzen da.
Aurreko urteetan bezala, deialdi berri bat egin da babes ofizialeko etxebizitzen titularrek (azalera-eskubidea daukatenek) lurzorua erosteko aukera eduki dezaten, izan ere, horren titulartasuna Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorrak dauka, 2013ko azaroaren 20ko aginduarekin bat eginez. Horren bidez, Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorraren lurzorua erosteko baldintzak ezarri dira, lurzoru horretan azalera-eskubideko zenbait etxebizitza eraikita baitaude.
Bestalde, Enplegu eta Gizarte Gaien Sailak sustatu dituen ekimenen artean 2013-2016 Etxebizitzari buruzko Plan Zuzentzailea ageri da, Gobernu Batzordeak 2013ko abenduaren 23an onetsi zuena hain zuzen ere. Txosten hau itxi zen unean horren gaineko laburpen exekutibo bat argitaratu zen.
Etxebizitzari buruzko politika publikoaren plangintza egiteko agiri hori Eusko Legebiltzarraren aurrean aurkeztu behar da eta dagokion balorazioa eta ondoriozko legebiltzarreko ebazpenak jaso beharko ditu. Orduan, agiria osotasunean ikusi ostean, horren inguruko azterketa sakona egin ahalko dugu.
Estatuaren eremuan, aipatuko dugu alokairuan lagatzen diren etxebizitzen merkatua handitzeko xedearekin, hiri-alokairuen legea, alokairu pribatu edo publikoko kontratu guztietan aplikagarria dena, aldatu duela etxebizitzen alokairuaren merkatua malgutzeko eta sustatzeko neurriei buruzko ekainaren 4ko 4/2013 Legeak, kontratu-harremanaren alderdi garrantzitsu batzuetan, hala nola, itun askatasuna, kontratuen iraupena eta kontratuen luzapenak. Modu berean, estatu mailako arau horrek zenbait aldaketa gaineratu ditu etxegabetze prozesu judizialetan eta alokairuko errenten ez ordaintzeei buruzko epai irmoen erregistroa sortu du.
Hiri-alokairuak erregulatzen dituen araudiaren funtsezko izaeraren ondorioz alokairuko erregimenean etxebizitzak lagatzen dituzten herri-administrazioek 2013ko ekainaren 6tik aurrera sinatutako alokairuko kontratuak egokitu behar izan dituzte aipatutako 4/2013 Legeak gaineratu dituen aldaketak islatzeko.
Amaitzeko Europako Parlamentuaren 2013ko ekainaren 11ko ebazpenerabakigarria aipatu nahi dugu, Europar Batasunean gizarte etxebizitzari buruzkoa. Bertan, zenbait jarraibide eta proposamen jaso dira Europako estatuen eta herrialdeen etorkizuneko jarduera bideratzeko, gizarte etxebizitzaren arloko Europako politika sustatzeko eta gizarte etxebizitzaren zeregin sozial eta ekonomikoa bultzatzeko helburuarekin.
4.Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Ohiko etxebizitza erosteko hipoteka maileguak ordaindu ez izanagatik etxegabetzeak saihesteko asmoz sortutako Eusko Jaurlaritzaren Familien Gainzorpetzearen aurrean Laguntzeko Zerbitzuari esleitutako funtzioaren garrantzia dela-eta, aurten ofiziozko jarduera bat abian jarri dugu, 2012ko maiatzean funtzionatzen hasi zenetik, zerbitzu horren funtzionamenduari eta lortutako emaitzei buruzko informazioa biltze aldera.
Zerbitzu hori kontsumo, justizia eta etxebizitza arloetan eskumenak dituzten sailen arteko elkarlaneko izaera transbertsalarekin eratu zenez, lankidetza eskaerak bidali izan dizkiegu Herri Administrazio eta Justizia Sailari eta Enplegu eta Gizarte Politiken Sailari.
Txosten hau egin zen unean eta bi sailei eskatutako informazioa bidaltzeko emandako epea behin amaituta, ez genituen zegozkion txostenak jaso. Horregatik, ezin izan dugu egin nahi genuen azterketa burutu. Espero dugu hurrengo ekitaldian egiteko aukera izatea.
Modu berean, etxegabetzeen arazoari lotuta, aurten herri-administrazioetako, talde politikoetako eta zenbait elkartetako ordezkariekin batera Gasteizko Udalak antolatu zuen jardunaldi batean parte hartzeko aukera izan dugu. Jardunaldiak helburu bikoitza zuen: lehenengoa, etxegabetze prozesuan eragile bakoitzak gauzatzen duen lana komunean jartzea eta, bigarrena, “eragile guztiek sinatuko duten ondorioen eta gomendioen baterako agiria” idaztea.
Oso positibotzat jo genuen ekimen horrek –izan ere, gure iritziz, jarduera mota hori herri-administrazioek krisi garai hauetan agerian jarri den arazo larrienetako bat gelditzeko sustatu behar dituzten neurrien adibide argia da– oraindik ez du bigarren helburua lortu baina espero dugu datozen hilabeteetan “eragile guztiek sinatuko duten ondorioen eta gomendioen baterako agiria” sinatzeko adostasun nahikoa lortzea.
5.Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Krisi ekonomiko eta sozial larria dela-eta euskal herri-administrazioek etxebizitza duin eta egokiaz gozatzeko eskubidearen eraginkortasuna bermatzera zuzendutako baliabideak sendotu behar dituzte, behar gehien dituzten pertsona eta familiak babesik gabe eta funtsezko izaera duen ondasunik gabe gera ez daitezen.
Ekonomiaren eta lanaren ezegonkortasuna da, hain zuzen ere, gure erkidegoan etxebizitza babestua eskatzen duten pertsonen lehentasuna alokairuko erregimena izatea eragin duena. Horrenbestez, herri-administrazioek alokairuko etxebizitza babestuaren eskaintza modu nabarmenean handitu behar dute.
Era berean, herri-administrazioek berehala aztertu behar dute egungo alokairu publikoen prezioak arrazoizkoak diren eta, beharrezkoa izanez gero, neurriak hartu behar dituzte etxebizitzaren ondoriozko gastua onargarria izan dadila eta babes publikoko etxebizitzen onuradunek gastu horri zailtasunik gabe aurre egin diezaioten.
Era berean, egokitzat jo dugu erosketa erregimenean sustatutako etxebizitza babestuak erabiltzeko eta/edo esleitzeko formula berriak bultzatzea, hala nola, erosteko aukera barne hartzen duen alokairua, alokatzeko behin-behineko baimena ematea, birkalifikatzea alokatze aldera, etab. Modu horretan, finantzaziorik ezaren ondorioz erosteko aukerarik ez duten esleipendunek etxebizitzez gozatu ahalko dute.
Egungo inguruabarrak kontuan hartuta, nahitaezkoa da etxebizitza eta gizarte zerbitzuen arloetan eskumenak dituzten herri-administrazioen artean koordinazio mekanismoak ezartzea etxegabetzeak, pobrezia egoerak eta gizarte bazterkeria egoerak saihesteko helburuarekin.