2.Kexarik aipagarrienak
Atal honetan izapidetu ditugun kexarik esanguratsuenen laburpen bat jaso dugu, aurten aurrera eramandako lanaren isla modura; horrela bada, bereziki aipatuko ditugu gomendioren bat edo ondorioren bat emateko aukera ahalbidetu dutenak. Horiek guztiak beharrezko azpiarloen barnean txertatu ditugu, jarraian zehaztutako epigrafeei jarraiki.
2.1. Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Atal honetan urterik urte atzematen ditugun arazoak laburbil genitzake prozedura falta dela adieraziz; esan nahi baita, herri administrazioek ez diote prozedurari ekiten eskabide bat aurkezten duten pertsonei dagokienez edo ez dute behar bezala izapidetzen manuzko espedientea edo ez dute osatzen ebatzia eta jakinarazia izan arte legezkoa den administrazio prozedura. Gauzak horrela, administrazio prozedurari buruzko Legearen ez-betetzearen barruan sar daitezkeen kasuak honako hauek guztiak dira: administrazio isiltasuna, udal artxiboetako informazioaren eskuragarritasun falta horretarako arrazoirik eman gabe, organo eskudunek eman beharreko ebazpen falta (espedientearen manuzko izapidetzea ere falta delarik), espedienteak eskuratzeko beren-beregi emandako ukoak eta abar.
Aipatutako alderdien adibide gisa, zenbait herri administraziori zuzendutako gomendioetariko batzuk aipatu behar ditugu. Horietan agerian jarri eta azpimarratu nahi da ez dela legezkotasun formala betetzen; izan ere, aurkeztutako gaiaren muinaren gaineko ez-betetzeak egon daitezkeen arren, beharrezko espedientea berme guzti-guztiekin izapidetzeko ukoak inolako babesik gabe uzten ditu erreklamaziogileak.
Horrela, Arartekoaren 2013ko maiatzaren 15eko Ebazpenaazpimarra dezakegu; ebazpen horren bitartez, Sestaoko Udalari gomendatzen zaio barne dekoratzaile eta diseinatzaileen eskumena aintzatesteko proiektu eta egitasmo zehatz batzuk prestatzeko eta zuzentzeko orduan.
Gomendio horrek argi eta garbi erakusten du zeintzuk diren aipatu ditugun prozedura arazoak; izan ere, kasu honetan udalak alegatu zuen, Bizkaiko Dekoratzaileen Elkargo Ofizialari modu formalean erantzun ez arren, interesdunarekin izandako zenbait elkarrizketatan azaldutakoaren berri zehatza eman zitzaiola. Barne dekoratzaile eta diseinatzaileek jarduera proiektuak prestatzeko eskumena duten kasuei buruzko gaiaz gainera, udalari gomendatu genion, segurtasun juridikoa bermatze aldera, barne prozedurak edota protokoloak zehatz zitzala eta modu egokian manuzko irizpideen berri eman ziezaiela proiektuen informazioan edo tramitazioan inplikatutako udal langileei guztiei, betiere indarreko arautegian eta jurisprudentziaren interpretazioan oinarri hartuz.
Beste alde batetik, honakoa ere gomendatu genion: proiektu zehatz baten erdiespenari eta egitasmoa izenpetu behar duen profesionalaren eskumenari buruzko zalantza edo eztabaida bat azaltzen den bakoitzean, beren-beregiko ebazpena har dadila kasu guztietan, behin udalaren jarrera arrazoitzen duten txosten tekniko eta juridikoak eginda. Sestaoko Udalak ez dio erantzunik eman gomendio horri eta ez du baloraziorik egin; horrenbestez, gure esku-hartzea amaitutzat eman behar izan dugu gure gogoetak ez direla onartuak izan pentsatuz.
Administrazioaren esku dauden artxiboak eskuratzeko sarritan agertzen den arazoari gagozkiolarik, Menagarai-Beotegiko Administrazio Batzari gomendio bat egin genion erreklamaziogileari eskatutako dokumentua eman ziezaion.
Zehatzago, Arartekoaren 2013ko irailaren 25eko Ebazpenaren bitartez, honako gomendio hau egin genuen: kontzejuko presidente-erregidorearen eskariz kexa aurkeztu zuen auzokidearen sinaduraren inguruan egindako txosten grafologikoa entregatzeko gomendioa, hain zuzen ere, txosten hori erakunde administratiboaren artxiboetan baitzegoen.
Aurrekoari lotuta, kasu honetan presidente-erregidoreak bere funtzioen mugak gainditu zituela egiaztatu zen; izan ere, aurkeztutako berraztertze errekurtsoan agertzen zen sinadura erreklamaziogileari zegokion ala ez ziurtatzeko azterketa grafologikoa agindu zuen. Kontzejuak ez zuen errekurtso hori onartu behar bezala arrazoitutako bestelako gaiak izan zirela eta; horrenbestez, ez zegoen legezko arrazoirik adituen txosten hori agintzeko, ez baitzegokion inola ere interes publikoaren defentsari. Gainera, sinaduraren egiazkotasunari buruzko “zalantzarik egonez gero, auzia honela konpondu behar zen: beharrezko lege izapidea abian jarriz; izan ere, interesdunak berak egiaztatu zuen agiria berea zela, hau da, dokumentu hori berak izenpetu zuelako borondate zalantzagabea adierazi zuen (Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko azaroaren 26ko 30/1992 Legearen 70.1.d artikulua).
2.2. Udal erroldaren kudeaketa
Sarreran nabarmendu dugun legez, udalerri batean bizi diren pertsona guztien eskubidea nahiz betebeharra denari buruz izapidetzen ditugun kexen kopuruak bere horretan dirau; are gehiago, auzia hazi dela esan beharra dago. Kasuistika askotarikoa izanagatik ere, adieraz dezakegu izapidetutako kexen multzorik garrantzitsuenak bazterketa arriskuan dauden pertsonei eragiten diela, hala nola immigranteei, ijitoen etniako pertsonei, etxerik gabeko pertsonei eta abar. Memoria honen beharrezko ataletan gaia sakonago jorratzen den arren, hementxe ahaleginduko gara aurkeztu zaizkigun arazorik larrienak zertzelada batez laburbiltzen.
Krisi ekonomiko larria, lan falta handia eta politika publikoaren finantzazioaren murrizketak izaten ari diren une honetan, biztanleen erroldan alta hartuta egotea aurreneko beharkizuna da oinarrizko gizarte baliabideak eskuratu ahal izateko. Udalek gai horretan esku hartzeko dituzten mekanismoak bakar-bakarrik zuzendu behar dira erregistro horrek udalerriko auzokideak zehatz-mehatz islatzea lortzeko.
Horixe da udalek esku hartzeko duten testuingurua; hortaz, ez da bidezkoa biztanleen erroldak dauka helburu bakarrari men egiteko egokiak ez diren edo xede horretatik aldatzen diren betekizunak eskatzea; izan ere, erroldaren xedea da zehaztea ea pertsona bat bizi den ala ez erroldatzea eskatu duen udalerrian.
Izapidetutako kexei dagokienez, Sestaoko Udalari buruzkoak azpimarratu behar ditugu, bai udal administrazio horren kontra izapidetutako kopuruengatik bai gure gogoetak onartzeko orduan erakutsitako jarreragatik. Zehatzago, Arartekoaren 2013ko irailaren 6ko ebazpenaren bitartez udalari gomendatu genion egiaztatze ahalmenaren egikaritzapenarekin zerikusia zuten zenbait jardun legezkotasunaren arabera egokitzeko; era berean, gomendatu genion erroldan alta emateko ukoak behar bezala arrazoitzeko eta erroldatze gaietan beharrezko jarraibide zehatzak emateko; horren guztiorren helburua honakoa zen: interesdunek bizi diren egoitzan erroldatzeko informazio eta orientazio sinesgarria eskuratzeko eskubidea behar bezala egikaritu ahal izatea, hain zuzen ere. Gomendio hori ez da onartua izan.
Beste alde batetik, Arartekoaren 2013ko azaroaren 21eko ebazpenaren bitartez, Sestaoko Udalari gomendatu genion erreklamaziogileari eta haren familiari urtebete lehenagotik benetan bizi ziren egoitzan erroldatzeko. Aipatutako etxebizitzan izandako gorabeherek, horien barnean etxebizitzaren jabearen aldetik etxebizitza husteko aginduaren ez-betetzeak, ez diote udalari ahalbidetzen egitatezko bidetik jardutea, legez ezarritako izapideei eta prozedurei lotu gabe.Memoria hau prestatzeko unean, oraindik ere ez zaio gomendio honi erantzun, hau da, udalak ez du erantzunik eman erakunde honen gogoetak onartzeko jarrerari buruz.
Azkenik, Bilboko Udalari zuzendutako Arartekoaren maiatzaren 9ko ebazpena nabarmendu behar da; ebazpen horretan ondorioztatu genuen udalerrian egoitza aldatzeari dagokion jakinarazpenaren eragin data eskabidearen aurkezpen egunari egokitu behar zaiola, nahiz eta udaltzaingoaren txostenaren bitartez edo bestelako bideen bitartez eskatutako helbidearen benetako egoitzaren gaineko egiaztapenen bat egin beharra egon. Udalak irizpide hori onartu du; halaber, zehaztu du herritarrak artatzeko bulegoetan beharrezko jarraibideak emango dituela, pertsona bat espedienteren bati buruzko interesa azaltzera bertaratzen den bakoitzean (ebatzia izan dena edo izapidetzen ari dena), eskabide eredu bat eskain diezaioten, idatziz interesdunak espedientea eskuratu duela egiaztatu ahal izateko.
2.3. Informazioa eta herritarren parte-hartzea
Gai honi gagozkiolarik, herritarrek jardunbide arazoei eta informazioa eskuratzeko zailtasunei buruzko zenbait kexa aurkezten jarraitu dute Araban; izan ere, herritarrek legezkotasuna betetzeko eskatzen dute, betiere gai publikoetan esku hartzeko duten eskubidea egikarituz. Gai honi buruz eta, zehatzago, kontzejuei men eginez, aurreko urteko memorian aipatu genuen erakunde horiek dituzten gutxieneko egiturak eta baliabideen urritasuna ezin daitezkeela aitzakiak izan Arabako Lurralde Historikoko Kontzejuei buruzko martxoaren 20ko 11/1995 Foru Arauak ezarritako oinarrizko betebeharrak ez betetzeko. Horrela bada, ezin onartu daiteke auzokideen biltzarrerako deia ez egitea urtebetean, presidenteak lan egiten duelako, edo kontuak ez onartzea arrazoi berberagatik edo erreklamazioei ez erantzutea informatzeko langile gaituak falta direlako. Kontzejuak eta administrazio batzak, gobernu organoak diren aldetik, bete behar dituzten gutxieneko lege betebeharrak konplitzeko bitartekoak jarri behar dituzte.
Kexen beste multzo batek men egiten die zinegotziek edo oposizioko udal taldeek euren kargua egikaritzeari begira beharrezko duten informazioa lortzeko dituzten oztopo eta zailtasunei. Ildo horri jarraituz, Arartekoaren 2013ko martxoaren 14ko ebazpena izapidetu dugu; haren bitartez, Gamiz-Fikako Udalari gomendatzen zaio udal talde bati beharrezko informazioa ematea, udal zeregina garatu ahal izateko eta konfiantzako pertsonaren izendapena berrikusteko. Gomendio hori ez da onartua izan; hala eta guztiz ere, udalak berriki jakinarazi digu izendatutako aholkulari partikularrak kargua uzteko ukoa aurkeztu duela.
Azkenik, Arartekoaren 2013ko martxoaren 6ko ebazpenaazpimarratu nahi dugu; haren bitartez, Gatikako Udalarigomendatzen zaio partikularrei bilkuren grabazioa baimen diezaiela.
Gomendio horretan Konstituzioaren 20. artikuluaren aplikazioa aztertzen dugu; izan ere, ezarpen horrek gogoetak, ideiak, iritziak askatasunez eta ahoz, idatziz edo bestelako erreprodukzio bitartekoaren bidez adierazteko eta zabaltzeko eskubidea onartzen eta babestu du, betiere eskubide horien egikaritza aldez aurretiko inolako zentsurarik gabe mugatu gabe.
Auzitegi Konstituzionalak, jurisprudentzia sendo batean, manu hori interpretatu du ildo honetan: konstituzioaren 20. artikuluaren askatasunak herritar bakoitzaren funtsezko eskubideak izateaz gain, funtsezko instituzio politiko baten onarpen eta bermea dira, iritzi publiko askearen onarpena eta bermea, hain zuzen; izan ere, hori derrigorrean lotzen zaio estatu demokratikoaren funtsezko balioa eta jardunbide betekizuna den pluralismo politikoari (AKren 1998ko otsailaren 15eko 20/1990 epaia).
2.4. Kontratazioa
Herri administrazioek kultura arloa sustatzeko jarduera zabala garatzen dute eta eskuratutako konpromisoak betetzera beharturik daude. Zentzu horretan, Arartekoaren 2013ko abuztuaren 30eko ebazpena izapidetu dugu eta haren bitartez Vitoria-Gasteizko Udalari gomendatzen diogu artista batekin izenpetutako kontratu bati darizkion betebeharrak aintzatetsi ditzan, erakusketa katalogo bat argitara emate aldera. Udalak kontratua betetzeko betebeharra baieztatzen duten txosten tekniko-juridikoak gorabehera, organo eskudunek ez zuten beharrezko erabakia hartu betebeharrak betetzea ahalbidetzeko; gainera, ez da inolako arrazoirik eman jarrera horri eusteko orduan. Gomendioa ez da onartua izan.
2.5. Herri-administrazioen ondarea
Izapidetutako kexek askotariko gaiei heltzen diete, ukitako pertsonen iritziz, administrazioak ondare publikoa babesteko eskumena egikaritzen ez duelako edota titularitate publikoko ondare eskubideei darizkien betebeharrei aurre egiten ez zaielako.
Horrela bada, Arartekoaren 2013ko irailaren 23ko ebazpeneanLaudioko Udalari gomendatzen zaio jabetza pribatu baten sestraren gaineko erabilera publikoari darizkion betebeharrak bere gain har ditzan. Komunitate erreklamaziogileak ez zituen jabe pribatuen betebeharrak eztabaidatu nahi ondasun pribatuei zegokienez; izan ere, kolokan jartzen zuen espazio pribatuaren erabilera publikoari zegozkion betebeharrak ere bere gain hartzea, haren titularitatea udalarena baitzen, erakunde horrek zeukan aprobetxamendu publikoaren ondorioz. Gomendioa ez da onartua izan.
Beste alde batetik, Santurtziko Udalari ere gomendio bat zuzendu diogu baimenik gabeko terraza baten instalazioa berehalakoan ken dezan, gai horri buruzko udal ordenantza arautzailea betetzen ez duelako (Arartekoaren 2013ko azaroaren 19ko ebazpena). Udalaren erantzunaren zain gaude.
Azkenik, zehaztu beharra dago herritarrek kexak aurkezten jarraitzen dutela herri bideak behar adina babesten ez direlako. Zentzu horretan, Arartekoaren 2013ko martxoaren 8ko ebazpen bidez, Artziniegako Udalari eskatu diogu herri bide baten mugak ezartzeko, bidea berritzeko eta berreskuratzeko espedientea ahalik denik eta lasterren izapide dezala. Udalak ez dio Arartekoaren gomendio horri erantzun eta ez du inola ere baloratu; horrenbestez, gure esku-hartzea amaitutzat eman dugu, gomendioa ez dela onartua izan ondorioztatuz.
2.6. Ondare erantzukizuna
Honako hau berriro ere herritarren aldetik kexa kopuru handia eragin duen gai bat izan da; era berean, gure esku-hartzea eskatzeko arrazoiak eta funtsak ere ez dira oso berriak, aurreko ekitaldietakoekin alderatuz gero. Horrela bada, espedienteen sortan oso ohikoa izaten da egindako erreklamazioak epearen barruan ez ebazteko kasuak, hau da, tramitazioan izaten den berandutza (nahi baino gehiagotan gertatzen dena eta, zalantzarik gabe, herritarrek herri administrazioekin dituzten harremanen funtsezko eskubide bati eragiten diona, hau da, euren asmoei buruzko administrazio erabakiak arrazoizko epe baten barruan ezagutzea); era berean, ohikoak izan dira emandako ebazpenekin izandako desadostasunen eta gorabeheren ondorioak sortutako espedienteak.
Hori bai, herri administrazioek izapidetutako erreklamazioa behar bezala baloratzeko betebeharra konplitzen dutenean, ondorioak beharbada ez dira bat etorriko kexa aurkeztu duten pertsonen asmoekin, prozeduran oso-osorik egiaztatu ez delako egindako kaltearen eta herri administrazioaren jarduketaren arteko kausalitate erlazioa.
2.7. Tokiko zerbitzu publikoak
Aurten ere jarraitu dugu Gipuzkoan kexak edota kontsultak jasotzen, zenbait udaletan etxeko hondakinak jasotzeko sistema berria (“atez ate” izenekoa) ezarri dela eta. Aurreko ekitaldian bezala, guregana jo duten pertsonek azaldu dituzten kezkak edo desadostasunak hurrengo gai hauei buruzkoak izan dira: bilketa sistema zehazteko udal eskumena; komunitateei zortasunak ezartzeko aukera, esate baterako espazio pribatuetan edo fatxadetan zutoinak jartzea; erabiltzaileek pribatutasunerako duten eskubidearen balizko urraketa, eta abar.
Gai berezi honen inguruan, nabarmentzekoak dira sistema hauen ezarpenaren kontrako zenbait plataformak aurkeztutako kexak. Memoria hau amaitutzat emateko orduan, kexa horietariko batzuk izapidetzen ari diren arren, gure esku-hartzea bukatutzat eman dugu atez ateko sistemaren kontra azaldu den Legazpi
ko Herritarren Plataformakaurkeztutako kexaren auzia. Plataformak sistema horren ezarpena zalantzan jartzen zuen, baldin eta ukitutako auzokiderik gehienen borondatea kontuan hartzen ez bazen eta prozesuaren hasieratik parte hartzeko prozedura osoa abiarazten ez bazen.
Horrela, Arartekoaren 2013ko maiatzaren 6ko ebazpenean ondorioztatu genuen Legazpiko Udalak hondakinen gaikako bilketa egiteko egokitzat jotzen duen sistema ezartzeko eskumena duela, baina ezarritako helburuak betetzeko beharrezkoa dela jarduketa aurrera eraman behar duten herritarren inplikazioa. Horrenbestez, Legazpi
ko Udalari proposatu genion adostasun politika baten buru jardun zezala, sortutako gatazka egoera gainditzeko, eta herritarren kezka hondakinen gaikako bilketa maila handiagoak lortzera bidera zezala, nahiz eta horretarako hasieran onetsitako sistema berrikusi.
Beste alde batetik, tokiko zerbitzu publikoak emateko baldintzen barruan, Lasarte-Oriako Udalarihurrengo gomendio hau egin diogu: udal kiroldegia irisgarritasunari eta erabiltzaileen diskriminaziorik ezari buruz indarrean dagoen legeriara egokitzeko beharrezko obra proiektuaren prestaketa lehenesteko gomendioa, hain zuzen; horrela, udalak berritze lan horiei buruzko kuantifikazio ekonomiko zehatza izango du egokitzapen lan horiek beharrezko programazioan sartu ahal izateko. Halaber, irisgarritasuna sustatzeko abenduaren 4ko 20/1997 Legeak ezarritako edukiarekin bat etorriz, udalerriko irisgarritasun plangintza berrikusteko, eguneratzeko eta osatzeko eskatu genion, betiere eraikin publikoen beharrezko egokitzapenak aurrera eramateko lehentasunak eta burutzapen egutegia finkatuz (Arartekoaren 2013ko azaroaren 13ko ebazpena).