2.Kexarik aipagarrienak
align="left">2.1. Herritarren eskubideak
2013. urtean jaso ditugun kexek beste ekitaldi batzuetako gaiak errepikatu dituzte, esate baterako indarraren erabilera eta haren barne kontrola, ustez zuzenak izan ez diren jarduketen barne ikerketa, argiketen kontrola horiek eragin dituzten gertakariei dagokienez, bide publikoan izaten diren identifikazioak eta araketak, atxiloketan izaten den gorputz miaketa, zigor jurisdikzioak faltatzat hartzen dituen edo zigor urraketarik eragin ez duten gertakariengatiko atxiloketa, agintekeria eta agenteen ukoa identifikazio profesionalaren zenbakia emateko orduan.
Zehaztutako gaietariko batzuk, hala nola argiketen edukiaren kontrola eta ikerketa, Arartekoaren 2013ko urriaren 7ko ebazpenean aztertuak izan dira; ebazpen hori aurten amaitutako kexa espediente bati buruzkoa izan da.
Era berean, kexak aurkezteko gaia izan da berriro ere etxerik gabeko atzerritarrak bizi ziren eraikin abandonatuetatik irtenaraztea.Aurten gure iritziaren pean jarritako polizi jarduketaren batean, Polizi Nazionalak atxilotu eta bere bulegoetara eraman zituen eraikin mota horietatik irtenarazitako egoitza baimenik gabeko pertsonak, betiere atzerritartasunari buruzko arautegia betetzen zuten ala ez kontrolatzeko asmoz. Ezagutu ditugun etxe hustuketek etxerik ez duten eta bazterkian edo gizarte bazterketa larriko egoeran bizi diren pertsonei eragiten die; horrek ageri-agerian jartzen du garrantzi handiko giza eta gizarte arazoa, ikuspegi polizial huts batetik bakarrik ezin jorra daitekeena. Kexa horien balorazioan adierazi dugu etxe hustuketak bideratzeko aldez aurretiko planifikazioa behar dela, arazoaren gizarte dimentsioa kontuan hartuz, pertsona horiek integratzeko politika publikoekin bat etorriz jokatu behar dela eta baimen judiziala lortzea ezinbestekoa dela, bistako delitua edo ukitutako pertsonen oniritzia dagoenean izan ezik. Aldi berean, zehaztu dugu herritarren segurtasuneko arrazoiak, normalean jardun horien justifikazio gisa ematen direnak, ezin onar daitezkeela, baldin eta behar bezala egiaztaturik dauden gertakari zehatz eta objektiboetan oinarritzen ez badira; halaber, ohartarazi dugu atzerritarren kolektiboa estigmatizatzeko arriskua dagoela polizi jarduketek kolektibo horri bakarrik eragiten dietenean eta behar bezainbeste arrazoiturik ez daudenean. Azken batean, gomendatu dugu aipatutako bermeak betetzeko beharrezko neurriak ezartzea. Arartekoaren 2013ko apirilaren 24ko ebazpenak eta 2013ko abenduaren 11koak aurten beste horrenbeste polizi jarduketaren gainean egin ditugun bi pronuntziamendu jasotzen dituzte.Bi kasuetan, gure irudiko, ez dira errespetatu aipatutako bermeak.
Orobat, berriro ere kexa gaia izan da Bilboko San Frantzisko auzoan atzerritarrak identifikatzeko kontrol orokor bat; kontrol hori Udaltzaingoak egin zuen Polizia Nazionalaren lankidetzarekin. Kexan zehazten zen bide publikoaren zati bat itxi zutela, bai eta tarte horretan zeuden eta atzerritarrek zuzentzen zituzten negozioetarako sarrera ere, eta atzerriko jatorriko bezeroak atxiki zituztela barnealdean. Erakunde honek arbuiatzen du atzerritarrak identifikatzeko kontrol masibo eta bereizi gabeak egiteko aukera egotea pertsona hauen kanpo itxuran bakar-bakarrik oinarri hartuz; izan ere, diskriminatzaileak dira, atzerritar guztien kolektiboa eta haiek bizi diren auzoak estigmatizatzen dituzte eta, oro har, herritar guztiei eta haien eskubideei eragiten diete. Azpimarratu behar dugu bide, toki edota establezimendu publikoetan dabiltzan edo horietan dauden pertsonak identifikatzeko polizi kontrolen ezarpenak berekin dakarrela aldez aurretik delitu zehatzen bat gertatu eta horrek gizarte alarma larria eragin izana; halaber, kontrolaren helburua izan behar da ekintza zehatz horren ustezko egileak aurkitzea (Herritarren Segurtasunaren Babesari buruzko otsailaren 21eko 1/1992 Lege Organikoaren 19.2. artikulua). Berretsi beharrean gaude kontrolak ezin justifika daitezkeela “herritarren segurtasunaren” gisako arrazoiketa orokorretan, baldin eta polizi jarduna justifikatzen duten arrazoi zehatz eta jakinak azaltzen ez badira ukitutako pertsona bakoitzarekin, eta ezin oinarri daitezkeela estereotipoetan edo pertsonen kanpo ezaugarri zehatzetan. Aldi berean, berriro ere adierazi behar dugu garrantzi handikoa izango litzatekeela polizi jarduketak eta praktikak bermatzeko sistemari buruzko urriaren 28ko 7/2011 Gomendio Orokorrean proposatu genituen mekanismoak ezartzea, betiere eremu horretan izan daitezkeen jarduketa diskriminatzaileak saihestu eta azal daitezen (VI.1. atala). Gogorarazi nahi dugu herriaren defendatzaileak aurten ere gomendio berriak egin dizkiola Polizia Nazionalari, arraza profiletan oinarritzen den identifikazio kontrolik ez egiteko; gomendio horiek 2012an egindakoei erantsi behar zaizkie.
2013an aurreko urteetako espedienteetariko batzuk amaitu ditugu; espediente horietan poliziaren erantzuna zalantza jartzen zen jendaurrera zabaldutako zenbait establezimendutan atzerritarrek sartzeko zituzten usteko muga diskriminatzaileei zegokienez. Urriaren 28ko 7/2011 Gomendio Orokorretik (VI.2. atala) eta ekainaren 27ko 6/2013 Gomendio Orokor berritik abiatuz, azpimarratu dugu zeintzuk diren kasu hauetan onarpen eskubidea modu diskriminatzailean bete dela frogatzeko zailtasunak, eta berretsi dugu zer-nolako garrantzia daukan poliziek bete beharreko jarduna, betiere frogak lortu eta jardun diskriminatzaileak jazarriak izan daitezen. Orobat, azpimarratu dugu jarduketa protokoloak ezarri behar direla erantzun egokia zein izan behar den zehazteko eta nabarmendu dugu poliziaren txostenak eta argiketak administrazio urraketari edo salatutako delituari egokitu behar zaizkiola. Arartekoaren 2013ko azaroaren 7ko Ebazpenean polizi jarduketa bat aztertzen da ikuspegi horretatik; era berean, zigor prozedura batekin duen erlazioa aztertzen da onarpen eskubidean izandako ustezko jardun bat dela eta.
2013an izapidetu ditugun kexek argi eta garbi erakusten dute erakunde honek gehiegikeriak saihesteko eta, halakorik gertatuz gero, agerian jartzeko proposatutako prebentzio eta kontrol mekanismo askok bete gabe jarraitzen dutela; une honetan horiek guztiak urriaren 28ko 7/2011 Gomendio Orokorrean jasota daude nagusiki. Hurrengo 4.3. atalean gabezia horietariko batzuk aipatzen ditugu.
align="left">2.2. Jokoa eta ikuskizunak
Kexak gehienbat aurkeztu dira ikuskizunak aurrera eramatean edukiera eta segurtasun neurriak ez betetzeagatik, bai eta ostalaritzako establezimenduetan ordutegiak ez betetzeagatik ere. Gure esku-hartzeak ahalbidetu du kexa horietariko batzuei irtenbidea eman izana edo, behinik behin, konpontzeko neurriak ezarri izana.
align="left">2.3. Herritarren segurtasuna
Kexek gehienbat zigor araubidearekin zerikusia duten gaiak azaldu dituzte, bereziki frogaren balorazioarekin. Kexa horietariko batzuetan, gure esku-hartzeen emaitza izan da sortutako zigorrak indarrik gabe uztea.
Aurreko urteetan bezala, jaso ditugun kexarik gehienak zigor araubideari buruzkoak izan dira eta prozedurari dagozkion gaiak azaldu dira; gauzak horrela, prozeduraren inguruan aurreko urteetan azaldutakoen antzeko arazoak agertu dira, esate baterako jakinarazpenak egiteko moduak, urratzeen froga eta formula estandarizatuen erabilera. Berriro ere gogorarazi dugu defentsa eskubidearen aldetik nahitaezko salaketen egintzan jakinarazpenak daukan garrantzia, bereziki salatutako egintzek legez duten egiazkotasunaren presuntzioa egozketa froga bakar eta erantzunezina denean, baldin eta salatzailearen eta salatutakoaren bertsioak ez diren bestelako frogak lortzea ezinezkoa bada.
Zigor araubidetik kanpo bestelako arazoak sortu dira, esate baterako oinezkoentzako eremu batera ibilgailuak sartzeko debekuaren kontrola eta debekuaren ez-betetzeak eta oinezkoentzako gunea errespetatuko dela bermatzeko neurri egokien faltak pertsona itsuen mugikortasunean daukan eragina.
Okerreko jarduketa antzeman den kexarik gehienetan, ukitutako administrazioek arazoa zuzendu dute. Multzo honetan bi kexa azpimarratu behar dira: minusbaliotasunen bat duten pertsonek aparkatzeko txartelaren titularrei ezarritako bi zigor, hain zuzen; izan ere, pertsona horientzat gordetako plaza batean aparkatu zuten, baliozkoa ez zen txartel bat erabiliz. Kasu batean pentsatu zen txartela manipulaturik zegoela, baina ez zen egia; bigarren kasuan, txartelari baliozkotasuna ukatu zitzaion behin betiko emanda zegoelako, eta ez bost urterako, abenduaren 5eko 256/2000 Dekretuak ezartzen duen bezala, baina akats hori ezin egotz dakioke titularrari, baizik eta txartela eman zuen administrazioari (administrazio hori ez zen zigorra ezarri ziona).