3.Gizarte- eta araudi-testuingurua
Gure autonomia-erkidegoan euskarak diglosia-egoera bizi du gaztelaniarekiko. Egoera horretan, gero eta nabarmenagoa da euskararen jakintza eta bere erabilera eraginkorra Administrazioan ez datozela bat, bai barne-prozesuetan bai herritarrekin dituzten hartu-emanetan. Horrela eman du aditzera Europako Kontseiluko Aditu Batzordeak Eskualdeko Hizkuntzen edo Eremu Urriko Hizkuntzen Gutunari buruz egindako Espainiaren egoerari buruzko azken txostenean, eta horrela izan dela adierazi dute arlo horretan herritarrek urtean zehar aurkeztu dituzten kexek.
Ideia hori bera izan zen gogoan Euskal Autonomia Erkidegoko Herri Administrazioetan Euskararen erabilera Planifikatzeko IV. Aldiaren (2008-2012) ebaluazioan, Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak Eusko Jaurlaritzan uztailean aurkeztu zenean.
Aldi berean, Eusko Jaurlaritzako Prospekzio Soziologikoen Kabineteak egindako azterketa garrantzitsu bat argitaratu zen: «Euskara EAEn: gaitasuna, erabilera eta iritzia”.
Atal honetan, azterketa horretako ondorio batzuk errepikatu nahi izan ditugu, kontuan izanda gure jardueran esparru horretan jasotako kexak zer-nolako testuingurutan gertatzen diren deskribatzeko erabiltzen duen birtualtasuna, kexa horietako bakoitzarentzat ematen ditugun konponbideez harago. Halaber, erakunde honek bere azken txostenetan adierazitako ondorioekin bat datozelako errepikatu nahi ditugu, iazko urtean argitaratutako V. Inkesta Soziolinguistikoaren datuek ere berretsitakoekin:
Gure txosteneko datuek erakusten dute EAEko egoera soziolinguistiko orokorra gaztelaniaren aldekoa dela, hainbat modutan: a) biztanleriaren zati bat, soilik, da gai bi hizkuntzetan; b) gai direnen gehiengoa hobeki aritzen da gaztelaniaz; c) publikoki, euskara aldekoen eta mesfidatien arteko tirabiran kokatzen da, gehiengo batentzat erakargarri eta eztabaidaezin bihurtzen duen sari edo abantaila sozialik gabe.
Guzti horri gehitu behar zaio, gure gizartean eguneroko harremanetan gaztelania erabiltzen dela, eta harreman horiek elebidunak izateko arazoak eta lan eskerga egon daitezkeela. Horregatik, bi lan-ondorio –edo hipotesi sendo– atera ditzakegu:
1. Benetako arriskua dago, egungo gizarte-elebitasun desorekatuaren egoerak euskara bazterrean eta atzera bueltarik gabe uztea, urteen poderioz.
2. Errealitatean ez dira inondik ere betetzen eskubide linguistikoak bermatzeko beharrezkoak diren baldintzak, indarrean dagoen araudian aurreikusten badira ere, txostenaren hasieran aipatu dugun moduan.
Informatzen ari garen urtearen erdialdean, bestalde, datu eguneratuen bidez egungo hizkuntza-profilen arteko egokitze-maila eta profil horiek eskatzen diren lanpostuetan garatutako funtzioak ezagutzeko Eusko Jaurlaritzak eskatutako azterketa kualitatiboaren emaitzak aurkeztu ziren. Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio orokorraren sail guztiak, Ertzaintza, Justiziako Administrazioa eta Osakidetza barne hartzen dituzten elkarrizketen bidez, euskal administrazioek bi hizkuntza ofizialen funtzionamendua bermatzeko profilek zenbateraino balio izan duten ebaluatu nahi zen, zer komunikazio-behar dituzten eta zer mailaraino beteta dauden kontuan izanda.
EAEko herri administrazio eta erakundeetan euskararen erabilera normalizatzeko planetarako irizpide orokorrek, V. Plangintza Aldia (2013-2017) hasiko zelako Sailak argitaratu zituenek, kontuan hartu zituzten ondorio horiek. Plangintza Aldi horren baitan joan dira aurkezten urte osoan zehar Euskal Autonomia Erkidegoan foru-aldundiek eta udalek onartutako euskararen erabilera normalizatzeko planak.
Halaber, Osakidetzak Osakidetzan Euskararen Erabilera Normalizatzeko bigarren Plana onartu zuen, Euskararen Nazioarteko egunean bertan.
Bi aste lehenago, Eusko Legebiltzarrak erabaki zuen Osakidetzak lehentasuna eman behar ziola euskararen jakintzari aldi baterako langileak kontratatzeko garaian, eta enpresa hornitzaileei hizkuntza-irizpideak eskatu behar zizkiela.
Azkenik, Justiziaren esparruan, “Auzia euskaraz” proiektuaklortu duen bultzada berria berri ona izan da. Proiektu horren helburua da auzi-prozeduren izapide guztiak euskaraz egitea.