3.Ezintasunen bat duten pertsonak
1.Araudi- eta gizarte-testuingurua
Aurreko urteetan bezalaxe, atal honetan saiatuko gara desgaitasuna duten pertsonen eskubideak aldezteko 2013ko ekitaldian planteatu dizkiguten gai guztiak aztertzen, erakunde honen jarduketa esparruei buruzko zeharkako ikuspegi batetik.
Arartekoaren erakundeak, pertsona ororen eskubideak defendatzeko duen lehentasunezko eginkizuna betez, azpimarra berezia, ahal bada, jarri izan du beti beren eskubideez baldintza- eta aukera-berdintasunean baliatzeko zailtasun handienak dituzten pertsona guztien defentsan.
Horri dagokionez, otsailaren 27ko 3/1985 Legeak, Arartekoa Erakundea Sortu eta Arautzekoak, honakoa dio: “Legebiltzarrak Konstituzioaren I Idazpuruak dakartzan eskubideak Legeak dionez bermatuz aldeztu, eta Autonomia-Estatutuaren 9. Atalak dakartzan demokraziazko oinarri irizpide orokorrak bete daitezenaz arduratzeko jarritako goi-karguduna da Arartekoa”. Horretarako, erakunde honen egitekoa da, herritarrek eskatuta edo bere ekimenez, administrazio publikoen jarduketa kexa espedienteen bitartez ikertzea, baina, baita ere, politika publikoak eta pertsonen eskubideen babes-sistema ebaluatzea, botere publikoei gomendioak zuzenduz nahiz pertsonen eskubideekiko errespetua edo haien babes-sistema errespetarazteko kultura indartzea xede duten txosten, analisi edo ideien produkzioa sustatuz.
Ekitaldi honetan zehar jarraitutako kexen eta jarduketen xehetasunetan sartu baino lehen, aipatu behar dugu 2013ko abenduaren 3an, Desgaitasuna duten Pertsonen Nazioarteko Egunarekin bat datorren egunean, azaroaren 29ko 1/2013 Legegintzako Errege Dekretua argitaratu zela. Izan ere, haren bidez onesten da Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Lege Orokorraren Testu Bategina.
Lege horren bitartez desgaitasuna duten pertsonen eskubideei buruzko hiru lege aipagarri batean biltzen dira:
Apirilaren 7ko 13/1982 Legea, desgaitasuna duten pertsonen gizarteratzeari buruzkoa.
Abenduaren 2ko 51/2003 Legea, desgaitasuna duten pertsonen aukera-berdintasunari, bazterkeria ezari eta irisgarritasun unibertsalari buruzkoa.
Abenduaren 26ko 49/2007 Legea, berdintasunaren arloko arau-hauste eta Zehapenei buruzkoa.
Arau honek, aipatutako hiru legeak testu bakarrean bateratzeaz gainera, azpimarratu beharreko alderdi berriak sartzen ditu. Hartara, egiazta dezakegu nola berrikusten dituen legea bera informatzen duten printzipioak, Nazio Batuen Biltzar Orokorrak 2006ko abenduaren 13an onetsitako Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Konbentzioan aurreikusi zenaren arabera. Espainiako Estatuak 2007ko abenduaren 3an berretsi zuen hura eta 2006ko maiatzaren 3an hartu zuen indarra. Horri dagokionez, araua honako printzipio hauek informatuta dago: duintasunarekiko errespetua, dibertsitatea dela-eta inor ez baztertzea, bizimodu independentea, aukera-berdintasuna, irisgarritasun unibertsala, normalizazioa, parte-hartze eta barneratze oso eta eraginkorrak, elkarrizketa zibila, nortasunarekiko errespetua eta politika publikoen zeharkakotasuna.
Bestalde, adierazi behar dugu arauak modu berritzailean ezartzen duela elkartzeagatiko bazterkeriari dagokiona; izan ere, hura gertatzen da pertsona batek edo hura integratuta dagoen taldeak bazterkeriazko tratua jasotzen dutenean desgaitasuna dela-eta beste batekin daukaten harremanaren ondorioz. Halaber, bazterkeria anizkoitza dela-eta babes berezia azpimarratzen da, arrazoi edo zio bat baino gehiagoren biktima izan daitezkeen pertsonen eskubideak bermatze aldera.
Lanaren eta enpleguaren esparruan, esan beharra dago lehenengo aldiz modu sistematikoan determinatzen eta zehazten dela desgaitasuna duten pertsonek zein enplegu-modalitateren arabera gauzatu ahal izango duten lanerako daukaten eskubidea. Hartara, honakoak ezartzen dira: Enplegu arrunta –eta horren barruan enplegu laguntzaduna–, enplegu babestua –eta horren barruan, enplegu zentro bereziak; esate baterako lan-guneak– eta enplegu autonomoa.
Legeko V. kapituluan, “Bizimodu independenterako eskubidea” izenburupean, sistematikoki arautzen dira legeak babestutako esparruek bete behar dituzten irisgarritasun baldintzak, desgaitasuna duten herritar guztiei aukera-berdintasuneko maila berak bermatze aldera, bai eta bizimodu independenterako eskubideaz baliatzea laguntzera bideratutako ekintza positiboko neurriak ere.
Azkenik, nabarmendu behar dugu ezen Legeko laugarren xedapen gehigarrian xedatuaren arabera, Gobernuak, hark indarra hartu eta urtebeteko epean, Irisgarritasun Plan Nazional bat onetsi behar duela bederatzi urterako. Plana hirurteko jarduketa faseen arabera garatu beharra dago. Haren prestaketan, estatu mailan desgaitasuna duten pertsonak ordezkatzen dituzten entitate edo elkarte garrantzitsuenek hartuko dute parte.
Bestalde, esan beharra daukagu ezen, Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintza Sailak Gutxitasun Fisikoa edo/eta Organikoa duten Bizkaiko Pertsonen Federazioarekin (FEKOOR) batera lan eginez, Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoari buruzko araupetze berria onetsi duela, Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa arautzen duen uztailaren 23ko 103/2013 Foru Dekretuaren bitartez.
Autonomia pertsonala sustatzeari eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzko abenduaren 14ko 39/2006 Legeak figura hori erregulatzen du bere prestazioen zorroan, baina hura mugatuz soilik mendetasun handia dutenei eta bakarrik lan egiteko edo irakaskuntza arautuan ikasten jarraitzeko. Foru araupetze berri horrek murrizketak gainditu eta aukera ematen du bestelako egoerak jasotzeko, hain zuzen ere bizi proiektu pertsonal baten garapenean –erabakitzeko ahalmen osoarekin, parte-hartze sozialarekin eta bizimodu-eredu independente batekin– funtsezkoak direnak.
Hartara, aipatutako foru dekretuko 2. artikuluak honela definitu eta ezartzen ditu laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoaren baldintzak:
“Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa laguntzaile pertsonal bat kontratatzearen ondoriozko gastuak ordaintzeko da; laguntza hori asteko gutxieneko ordu kopuru jakin baterako izan behar da, eta onuradunari aukera eman behar dio ikasketak egiteko, lan egiteko eta eguneroko oinarrizko jarduerak modu autonomoagoan egiteko.
Mendetasunaren graduaren arabera ezarriko da astean zenbat ordutan eman behar duen zerbitzua laguntzaile pertsonalak: 5 ordu astean, III. gradurako; 4 ordu astean, II. gradurako; eta 3 ordu astean, I. gradurako.
Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa aldizkakoa izango da, eta mendetasunaren graduaren eta puntuen arabera aitortuko da.
Laguntza-zerbitzuak ematen dituen enpresa baten bidez edo zuzenean lan-kontratu baten bidez edo zerbitzuak emateko kontratu baten bidez emango ditu zerbitzuak laguntzaz arduratzen den pertsonak, hau da, laguntzaile pertsonalak. Kontratuan, onuradunak zerbitzurako proposatutako baldintzak eta jarraibideak jasoko dira, eta, hala badagokio, konfidentzialtasun-klausula.”
Baliabide hau lehendik eta modu berean Gipuzkoako lurralde historikoan planteatu izan da, eta orain Bizkaira zabaltzen da. Funtsezkoa da bizimodu independentea bermatzeko eta desgaitasuna duten pertsonen autonomia aukera-berdintasunean sustatzeko.
2.Kexarik aipagarrienak
2.1.
Hirigintzako irisgarritasuna eta garraioaren arloko mugikortasuna
Aurreko urteetan bezala, ekitaldi honetan adierazi behar dugu esparru honetako kexak nagusiki irisgarritasunari buruzko araudiaren arloko ez-betetzeei buruzkoak direla, instalazio berriak ezartzeari edo egun dauden eraikinei dagokienez. Hartara, esate baterako, Bilboko Novia de Salcedo kaleko 9. zenbakian Buruko Osasuneko Zentrora sartzeko dauden irisgarritasun baldintzei buruz aurkeztutako salaketa bat aipatu behar dugu. Zentro hori lehenengo solairu batean dago eta hartara iristeko 30 eskailera-maila igo behar dira.
2011ko ekitaldian, Osakidetzak konpromisoa hartu zuen 2012ko aurrekontuen kargura igogailu bat jartzeko, behin Jabekideen Elkargoarekin akordio batera iritsita. Horretarako elkarrizketak 2008an hasiak ziren. Hala eta guztiz ere, aurtengo maiatzean beste idazki bat jaso genuen, non esaten zitzaigun ezen instalazioa 2012an egitea aurreikusita bazegoen ere, ekitaldi hori iraganda eraikina inongo obra egin gabe zegoela. Hori dela eta, Osakidetzara jo genuen, obra horien atzerapenari buruzko arrazoiei buruzko behar zen informazioa eskatzeko.
Gure eskariari erantzunez, jakinarazi digute 2012an programatu zela 2013an zehar ekitea igogailu bat jartzeari, eta horretarako zenbait aurrekontu eskatu zaizkiela enpresa batzuei. Halaber, jakitera eman ziguten Buruko Osasunaren Sareko Zuzendaritza finkako administratzailearekin jarri zela eskatzeko igogailuak jartzeko proposamena aintzat har zezala eta jabekideen bozketa egin zezala. Igorritako proposamenean aipatzen zen egungo arkitektura-oztopoak kendu behar zirela eta, aldi berean, Arartekoak 2011n emandako gomendioa aipatzen zen.
Obrak hasteko oztopoa zen aurrekontuan inbertsioak 2013. ekitaldi osoan egiteko dirurik ez zegoela, aurrekontu publikoetan inbertsioak egiteko ezarri diren murrizketak direla eta. Nolanahi ere, egun dauden oztopo fisikoei konponbiderik jartzen ez zaien bitartean, Osakidetzako zuzendari nagusiak aipatzen zuen baloratzen ari zirela mugikortasun arazoak zeuzkaten gaixoak halako oztoporik ez dagoen beste zentro batzuetara eramateko aukera, igogailuaren instalazioarekin behin betiko konponbidea jartzen ez zen bitartean. Gero, egiaztatu ahal izan genuen 2014ko aurrekontuan dirua jarri dela igogailu hori jartzeko, hain zuzen ere mugikortasun murriztua duten pertsonek Bilboko Buruko Osasuneko Zentrorako sarbidea izan dezaten.
Bestalde, tokiko zerbitzu publikoak emateko baldintzen barruan, gomendio bat igorri diogu Lasarte-Oriako Udalari lehentasuna eman diezaion udal kiroldegia irisgarritasunaren arloko legedi indardunari egokitzeko beharrezkoak diren obrak egiteko proiektua idazteari, pertsona erabiltzaileak ez baztertzeko. Izan ere, horrekin lortu nahi da behar den kuantifikazio ekonomikoa egitea birmoldaketa hori programazioan sartu ahal izateko. Halaber, Udala premiatu genuen udalerriko irisgarritasun plana, berrikusi, gaurkotu eta osatzeko, Irisgarritasuna Sustatzeko abenduaren 4ko 20/1997 Legearen edukiari jarraituz, betiere erreferentzia berezia eginez eraikin publikoetan behar diren egokitzapenak egiteko lehentasunen ordenari eta betetze-egutegiari (Arartekoaren 2013ko azaroaren 13ko Ebazpena).
Bestalde, nabarmendu behar ditugu mugikortasun murriztua duten pertsonengan eragin berezia duten arazoak. Izan ere, pertsona horiek garraio egokituaren arloan gainerako herritarrek baino eskaintza dezentez txikiagoa baitute oraindik.
Euskotren enpresa publikoak 2012an tren unitate berriak abian jarri ondoren aurkitutako irisgarritasun arazoak, aurreko ekitaldiko txostenean adierazi genituenak, oraindik ere gertatzen dira, nahiz eta Euskal Trenbide Sareak hartutako neurriak, trenbidearen eta nasaren arteko distantziak gutxitzekoek, eta Euskotrenek bagoien diseinuari berari dagokionez hartutakoak, lagungarri gertatu diren mugikortasun murriztua duten pertsonek garraioa hobeki erabiltzeko.
2.2. Ogasuna
Zerga araudiak zenbait onura fiskal (salbuespenak, hobariak, murriztapenak…) ezartzen ditu, eta haien bitartez nolabait ere konpentsazio bat eman nahi zaie desgaitasuna duen pertsona bat daukaten familiei eta, aldi berean, arreta eskaini nahi zaio familia horiengan eragina duen gaitasun ekonomiko txikiagoari.
Kontuan hartu beharra dago desgaitasuna duten pertsonek gastu gehigarri handiei aurre egin behar dietela ondasun eta zerbitzu orokorrak erosi beharra dela eta, pairatzen duten desgaitasunarekin berariaz lotutako ondasun eta zerbitzuetan dauzkaten gastuez gainera (laguntza teknikoak; laguntza pertsonala; tratamendu mediko, terapeutiko, habilitatzaile eta errehabilitatzaileak; sendagaiak). Berriki egin diren ikerketetan kalkulatu da desgaitasuna daukaten pertsonak bizi diren etxeetako batez besteko diru-sarrerak gainerako etxeetakoak baino %25 txikiagoak direla.
Hori gorabehera, gaur arte, desgaitasuna duten pertsonei aplikatutako onura fiskalak mugatuak izan dira eta, gainera, haien aplikazioan ere desadostasunak sortzen ari dira.
Trakzio mekanikoko ibilgailuen gaineko zergak salbuespen bat jasotzen du desgaitasuna duten pertsonentzat. Hura 2009. urtearen amaieran aldatu zen eta aldaketa hori dela eta kexak izan dira, zeren eta ukitutako pertsonek aldaketa hori bizi baitute aitortuta dauzkaten eskubideen halako murrizketa baten gisara.
Pertsona fisikoen errentaren gaineko zergari dagokionez (aurrerantzean PFEZa), esan beharra daukagu pertsona batek erakunde honetara jo zuela eta zalantzan jarri zuela zerga horren karietara desgaitasuna egiaztatzeko beharra, desgaitasunarekin lotutako onura fiskalak aplikatzen diren lehenengo aldian.
Bizkaiko Foru Aldundian PFEZa kudeatzen duen bulegoak pertsona interesdunari behin-behineko likidazio bat igorri zion, non ezezkoa ematen baitzitzaion desgaitasunarengatik erreklamazio-egileari aplikatutako kenkariari. Arabako Foru Aldundiaren Gizarte Ongizaterako Foru Erakundeak emandako aitorpena, non interesdunaren desgaitasuna egiaztatzen baitzen, errekurtso bidez aurkeztu ondoren, ukituari sartutako kopurua itzuli zitzaion, ordura arte sortutako berandutza-interesekin.
Azkenik, arlo honi dagokionez, aipatu behar ditugu Gasteizko Udalak etxebizitza hutsetako zaborrak direla-eta aplikatzen duen tasari buruz jaso ditugun bi kexa. Horri dagokionez, aipatu behar dugu Espainiako Konstituzioko 33.2 artikuluak jabetzari aitortzen dion eginkizun sozialaren aurkakoa dela pertsonei partikularki tasa bat jartzea soilik beren titularitateko etxebizitza bat 2012ko urtarrilaren 1ean errentan emana ez dagoelako edo okupatuta ez dagoelako; izan ere, tramitatutako kexa-kasuetan gertatzen den bezala, batzuetan egiazta daiteke kasuko titularrak etxebizitza horretan bizi izanak direla, guztiz justifikagarria den aldi batean izan ezik.
Mendetasuna duten pertsonen arretak ezin du talka egin zaborren tasaren aplikazioarekin, hartara eraginez zama handiago jar dakiola bere ingurunean mendetasuna duen ahaide bat artatzeko lana bere gain hartzen duenari.
2.3. Herrizaingoa
Esparru honi dagokionez, aipatu behar ditugu oinezkoentzako eremu batean ibilgailuak sartzeko debekua kontrolatzeko modua dela-eta sortu diren arazoak, bai eta debeku horren ez-betetzeak eta eremua oinezkoentzako bihurtzea errespeta dadila bermatzeko neurriak ez hartzeak ikusizko desgaitasuna duten pertsonen mugikortasunean duen eragina ere.
Jarduketa okerren bat gertatu izateagatik aurkeztutako kexa gehienetan, ukitutako administrazioek beren jarduna zuzendu dute. Multzo horretan sar daitezke desgaitasuna duten pertsonentzako aparkatzeko txartelaren titularrei ezarritako zehapenak direla-eta aurkeztutako bi kexa. Zehapen horiek heldu ziren halako pertsonentzako erreserbatutako toki batean aparkatzeagatik, zeuzkaten txartelek horretarako balio izan gabe. Kasuetako batean jo zen txartela manipulatuta zegoela, baina hori ez zen egia. Beste batean txartelak ez zuela balio adierazi zen, zeren eta behin betiko izaeraz emana zegoela agertzen baitzen, bost urteko epe baterako balioa izan beharrean, abenduaren 5eko 256/2000 Dekretuak exijitzen duen bezala; alabaina, akats hori ezin zitzaion titularrari egotzi, baizik eta hura eman zuen Administrazioari, zeina ez baitzen zehapena ezarritako bera.
2.4. Osasuna
Atal honen barrenean, inplante koklear bateko kanpoko osagaiak berritzeko egoera bat planteatu zaigu, inplante hori sistema publikoak jarrita ez den kasu batean. Zehazki, guri aztertzeko aurkeztu zaigun gaiak ez du zerikusirik inplantearekin berarekin, baizik eta haren osagaiak berritzearekin. Izan ere, egoera hori, Ziurtapen eta Kontratazio Zuzendaritzaren kanpoko osagaien berritzeari buruzko 2/2011 Jarraibidean ezarritakoaren arabera, finantzaketa publikotik kanpo dago.
Haren finantzaketa onartzeak pentsaraz lezake bazterkeriarako ate bat zabaltzen ari dela, zeren eta onura egingo balioke zentro pribatu batean ebakuntza bat ordain dezakeenari, hartara arretan arintasun handiagoa lortuz, nahiz eta arreta hori hobeagoa ez izan. Osakidetzan horrelako diagnostikoa dutenak gutxiengoa badira ere, bazterkeria hori nahikoa nabarmena izango litzateke, baldin eta helburua bada planteatzea inplantearen gastua itzul dadila. Alabaina, eskatzen dena denez osagaiak sistema publikoaren bitartez berritzeko aukerari atea ez ixtea, iruditzen zaigu kasuari bestela ekin dakiokeela.
Osakidetzari aukera hori planteatzerakoan, kontuan izan dugu ezen interesdunen egoera ekonomikoa aldatu egin daitekeela; hau da, gerta daitekeela oraingo egoera inplantea egin zen unekoaz bestelakoa izatea, halako moduz non une hartan gaixoak hura finantzatu ahal izan baitzuen, baina gero, osagaiak berritu behar dituen garaian, halakorik ezin baitu egin. Kontuan hartu beharreko faktore bat da hori, urte batzuk igarota berritu beharreko elementuez ari baikara.
Halaber, kontuan hartu beharra dago ezen kasu honetan inplantearen diagnosia sistema publikoan egin dela, nahiz eta gero ezarpena zentro pribatu batean egin zen, eta, aldi berean, hala jokatzea teknikoki bateragarria zela, zeren eta modu pribatuan jarritako inplantea sistema publikoan ezarriko zenaren berdina baita. Bi elementu horiek oso ere garrantzitsuak iruditzen zaizkigu, batez ere lehenengoa, zeren eta prestazio publikoen ikuspuntutik, sistema publikoko fakultatibo batek agindutako prestazio bati buruz ari baikara.
Bere erantzunean, Osasun Sailak jakinarazi digu aztertu nahi duela ez ote den komenigarria izango egungo irizpidea berraztertzea, eta irizpide horrek eragina duela prestazio ortoprotesiko honetan ez ezik, gainerako guztietan ere.
Bestalde, gogorarazi behar dugu aurreko ekitaldiko txostenean aipatu genuela adimen-desgaitasuna duen pertsona baten gurasoek azaldutako egoera, interbentzio odontologiko baterako laguntza ukatu ondorengoa. Izan ere, planteatu zuten balizko tratu desberdina ematen dela osasun arlo desberdinetan, eta egungo aurreikuspenak pertsona horien beharrizanen arabera egokitu behar direla.
Nahiz eta guk gaia behin eta berriz adierazi, desgaitasuna duten pertsonentzako enpaste, ortodontzia edo bestelako interbentziotarako laguntzak direla-eta kexa honetako atal batean aipatzen den balizko tratu desberdinari dagokionez, ez dugu erantzunik jaso; horrenbestez, ez dakigu hortzetarako laguntzari buruz lantzen ari den dekretuaren proiektuan alderdi hori jasoko den. Nahi genuke hura berraztertu ondoren, adimen-desgaitasuna duten EAEko pertsonek beren zailtasunak gainditzeko laguntza jaso ahal izatea.
2.5. Etxebizitza
Etxebizitzaren premia berezia duten kolektiboen kasuan, aurten herritarren zenbait erreklamazio aztertu ditugu, non agerian jartzen baitzuten higiezinen merkatuaren egungo baldintzetan irisgarritasun baldintzak betetzen ez dituen etxebizitza baten jabe direnek zailtasun handiak aurkitzen dituztela esleitu zaien etxebizitza egokitua erosi ahal izateko.
Bi familiaren kasuan, non kideetako bat mugikortasun murriztu iraunkorra duen pertsona desgaitua baitzen, planteatu ziguten ezen, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak haien jabetzako etxebizitza saltzeko eskaintzari ezezkoa emana zionez eta etxebizitza hori merkatu librean ezin izan zutenez besterendu, ez zutela behar beste baliabide ekonomiko esleitutako etxebizitza egokitua erosi ahal izateko, nahiz eta hura urgentziaz behar izan, beren jabetzapeko etxebizitzak mugikortasuna zela-eta zeuzkan mugengatik.
Bi kasuetan ukitutako administrazioei –Enplegu eta Gizarte Politiketako Saila eta Bilboko Udala– erreklamatu genien konponbide bat bila zezatela, familia esleipendunak etxebizitza babestu egokituaz baliatu ahal zitezen (alokairu-araubidean hura lagata, harik eta haien jabetzapeko etxebizitza saldu arte), edo, subsidiarioki, eskatu genien errentamendu araubidean babes ofizialeko etxebizitza egokitu bat lagatzeko.
Bai Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak, bai Bilboko Udal Etxebizitzak entitateak baiezkoa eman zioten gure eskariari eta familia horientzako beste etxebizitza bat eskaini zuten, haien premien arabera egokitua, zeren beren borondatez kanpoko inguruabarrak tarteko, baliabide ekonomiko nahikorik ez baitzuten esleitutako etxebizitza babestua eskuratzeko.
2.6. Gizarte zerbitzuak
Atal honetan aipatu beharra daukagu Bizkaiko Foru Aldundiak ezintasuna duen pertsona bati kotizazio gabeko pentsio bat iraungitzeari buruz bideratu dugun kexa bat. Esku hartzeko eskatu zigun pertsonak adierazi zuenez, dohaintza ekonomiko bat jaso zuen bere gurasoengandik eta oso-osorik babes ofizialeko etxebizitza egokitu bat erosteko erabili zuen kopuru hura. Gizarte Ekintza Sailak pertsona horren errenta edo diru-sarrera gisa zenbatu zuen kopuru hura, eta bere ustez, kopuru haren bitartez, urte hartan kexagileak gainditu zuen jasotzen ari zen pentsioa jaso ahal izateko ezarritako muga.
Erakunde hau foru aldundiaren jokaerarekin konforme ez dagoenez gero, ebazpen hau eman du: Arartekoaren 2013ko martxoaren 13ko ebazpena. Horren bidez, Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintza Sailari gomendatzen dio pertsona batek ohiko etxebizitza eskuratzeko jaso duen dohaintza ekonomikoa errentatzat edo diru-sarreratzat har ez dadila, ordaindutakoaren araberakoa ez den pentsioaren ondorioetarako. Beraz. pentsioa iraungitzeko erabakia baliorik gabe uzteko eta kaltetuari bere eskubidea lehengoratzeko eskatu genuen. Gomendio hori ez zuten onartu.
3.Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
3.1. Gomendio orokorrak
Arartekoaren otsailaren 5eko 2/2013 Gomendio Orokorra, Arkitektura-oztopoak dituzten egoitza-eraikin kolektiboetan irisgarritasun unibertsala bermatzeko beharrari buruzkoa, bereziki igogailuak instalatuta.
Igogailurik ez duten egoitza-eraikinen irisgarritasuna erakunde honek behin eta berriz adierazitako aldarrikapena izan da. Eragin horietarako, arazo horri bi gai nagusiren bitartez ekin diogu: alde batetik, jabeen erkidegoek arkitektura-oztopo horiek kentzeko duten betebeharraren inguruan botere publikoen jarduera-eremua zein izan behar den zehazten saiatzea; bestetik, igogailu bat instalatzeko edo arkitektura-oztopoak kentzeko orduan administrazioek jarraitu behar dituzten irizpideak zehaztea, baldin eta segurtasun-edo bizigarritasun-arazoak badaude edo hori egiteko espazio berriren bat hartu behar bada.
Bigarrenik, aipatu behar dugu Arartekoaren martxoaren
4ko 4/2013 Gomendio Orokorra, aldi baterako kontratazio-burtsak erregulatzen dituen arauetan diskriminazio positiborako neurriak ezartzeari buruzkoa, desgaituak beren ezaugarrietarako egokiak diren lanpostuetara iritsi ahal izatea errazteko.
Aldi baterako enplegu-burtsak erregulatzen dituzten arauek, oro har, zerrenda-kideen hurrenkera bi irizpideren arabera ezartzen dute: enplegu-eskaintza publikoen ondoriozko aukeraketa-prozesuetako kalifikazioak eta Administrazioan emandako zerbitzuak. Alabaina, uste dugu ezen izangaiek lanpostuetan jarduteko gaitasuna izatea bermatzen den bitartean, hori baita, Espainiako Konstituzioaren arabera, funtzio publikora sartzea gidatu behar duen printzipioa, ez dagoela arrazoirik bestelako formula batzuk bilatzeko desgaitasuna duten pertsonen kolektiboak aldi baterako enpleguetara sartu ahal daitezela eraginkortasunez bermatzeko, dela erreserba-kuota bereziak ezarriz, dela haientzat lanpostu jakin gordez, dela bilatu nahi den xedea lortzea erraztuko duen beste edozein neurri ezarriz.
3.2. Gizarte erakundeekiko topaketak
Atal honetan, aipatu nahi ditugu, halaber, erakunde honek EAEko esparruan lan egiten duten elkarteekin izan dituen topaketak. Betidanik jo izan dugu entitate horiek egiten duten lanak gure eginbeharra aberasten duela, eta kolektiboaren errealitatea transmititzen duten antenen modura lan egiten dutela. Hori dela eta, ezin ezinbestez eskerrak eman nahi dizkiegu erakunde honekiko lankidetzarako beti erakutsi duten jarrerarengatik. Horri dagokionez, esan dezakegu ekitaldi honetan zehar hartu-emanak izan ditugula FEVAPAS, EUSKAL GORRAK, ELKARTU, FEKOOR, AGI eta EGINAREN EGINEZ elkarteekin, desgaitasuna duten pertsonen kolektiboak dauzkan kexa, erreklamazio edo arazoak bideratzeko xedez, kexa horiek administrazio publikoari baldin badagozkio.
Lankidetzan jarduteko eta elkartegintzaren mugimenduarekin parte hartzeko xede horrekin, Arartekoak aukera izan zuen “Austeritate politikei buruzko epaia: desgaitasuna duten pertsonen eskubideetan eta bizi kalitatean daukan eragina. Gizarte ongizate iraunkorraren eredu baterantz” izenburupean egin zen jardunaldian parte hartzeko. Jardunaldi horien atzealdean Ongizate Estatuaren eraispena dago. FEKOOR-Gutxitasun Fisikoa edo/eta Organikoa duten Bizkaiko Pertsonen Federazioak antolatu zuen jardunaldia, joan den azaroaren 15ean, Bilboko Euskalduna Jauregian.Jardunaldi horren bitartez ikustarazi eta salatu nahi zen murrizketa sozialen politikak desgaitasuna duten pertsonen duintasunean, bizi-kalitatean eta eskubideetan daukan eragin eta inpaktuaren errealitatea.
Arartekoa izan zen eztabaida zabaltzeko ardura izan zuena, eta austeritate-politikek eta krisiak bazterkeria-arriskuan dauden kolektiboentzat izan dituzten ondorioak aztertu zituen giza eskubideen ikuspuntutik.
3.3. EAEko garraio sistema publikoaren irisgarritasunari buruzko txosten bereziaren jarraipena
Euskal Trenbide Sareko kideekin 2013ko maiatzaren 21ean egindako bileran, entitate horrek ustiatutako lineen irisgarritasunari buruzko txostena aurkeztu ziguten, kontuan izanda 2011n EAEko garraio sistema publikoak duen irisgarritasunari buruzko diagnostikoatxosten berezia aurkeztu genuenetik sartzen joan diren aldaketak. ETSk emandako txostenean, balorazio bat egiten da gure diagnostikoan ETS sarea osatzen duten 82 geltokiei buruz eman genituen datuen gainean, lau ustiaketa-lineei dagokienez, bai eta baliabide horiek direla-eta Ararteko Mapak tresnaren bitartez emandako informazioaren gainean ere.
Azterlan horretatik abiatuta, lineetako bakoitzean jarraitutako jarraibideak deskribatzen dira, zehazki 4 lineak osatzen dituzten baliabideetako bakoitzari dagokionez, gure txosten berezian emandako gomendioak betetzeko. Nabarmendu beharra dago irisgarritasuna modu integralean landu dela teknikoki hori bideragarri gertatu den instalazio guztietan. Horrek aukera eman du aurrera sarbideetako eta ekipamenduen barne mugikortasuneko oztopoak kenduz irisgarritasun-baldintza hobetzeko ez ezik, komunikazio-sistemei dagozkien irisgarritasun baldintzak ezartzeko ere. Hartara, bermatuta geratzen da ikusizko eta entzunezko desgaitasuna duten pertsonentzako informaziorako sarbidea erabakigarri gertatzen dela garraio-sistemaren erabilera egokirako.
Trenbide sareen irisgarritasun-egoeran antzemandako gabeziak irisgarritasunerako gakoa diren etapa guztietan gertatzen ziren. Hartara, honako gabeziak adierazi genituen:
Trenbide azpiegiturara sartzeko ibilbidean.
Trenbide geltokietarako eta geralekuetarako sarbideetan.
Geltokiko barne mugikortasunean, nasetarako sarbidean eta material mugikorrean. Horri dagokionez, nabarmendu genuen, batetik, nolako egoera larrian aurkitzen diren gure autonomia erkidegoko trenbide geltoki gehienetako pasaguneak, eta, bestetik, nasa-trena irisgarritasuna dela-eta konponbiderik eman ez zaion arazo bat badagoela.
ETSk adierazitako gabeziei konponbidea emateko egindako jarduketen artean, honakoak nabarmen ditzakegu –guztiak ere hainbat baliabidetan orokorrean egin diren obra eta jarduerak dira–:
Geltoki eta nasetarako sarbidean arrapala keta barandak jartzea edo daudenak hobetzea.
Seinaleztapen horizontala eta bertikala margotzea mugikortasun murriztua duten pertsonentzako tren-sarbideetan.
Nasako ertzetan segurtasun-linea margotzea.
Pedestrail delakoa jartzea nasen arteko pasabideetan.
Behar zenean, nasak goratzea edo beheratzea.
Nasetarako sarbideetan igogailuak jartzea.
Geltokietarako sarbideetan ate automatikoak jartzea.
Komun auto-garbigarri egokituak jartzea.
Megafonia-sistemak gaurkotzea.
Informazio-panel berriak jartzea.
Zehazkiago, esan dezakegu obra berrietan, 2010etik 2012ra, hurrengo geltoki berriak jarri direla zerbitzuan, taulan adierazitako kostuekin:
Durango | 24.983.085,00 € |
Traña | 2.050.000,00 € |
Ardantza | 1.458.761,28 € |
Azitain | 798.000,00 € |
Aia-Orio | 2.490.336,91 € |
Intxaurrondo | 20.674.010,00 € |
Herrera | 11.172.000,00 € |
Fanderia | 2.136.510,92 € |
Oiartzun | 2.247.404,83 € |
Zaharberritu diren geltokiak:
Amorebietako geralekua | 133.928,02 € |
Usansolo | 141.976,00 € |
Eibar | 2.122.975,00 € |
Irun (Colón) | 116.108,72 € |
Jarduketa puntualak:
ETSk adierazitako trenbide-korridoreetan egindako esku-hartze horiek guztiak ikusita, gaurkotu edo berrikusi beharrekoak dira egoeraren diagnostikoari buruz egin genuen txostenean irisgarritasunaren ezaugarriei buruz lortu genituen datuak lantzeko erabili genituen tresnak.
Hartara, datu horiei buruzko ebaluazio konparatuan, bi tresna erabili ziren: gabezien matrizea eta irisgarritasun diagrama. Bada, gaurkotze hori egiteko, Euskal Trenbide Sareak gabezien matrizearen tresna erabiltzearen alde egin du, zeren eta haren bidez azterketa kuantitatibo bat egin baitaiteke eta informazioa modu integratuan eta konparatuan eskaintzen baitu kasuko garraio-sistemarako desplazamendu-katearen irisgarritasunaren ezaugarriei buruz.
Laburki bada ere, aipatu nahi dugu gabezien matrizeen abiapuntua dela Irisgarritasun Adierazlea (IA)izeneko adierazle sintetikoa sortzea, zeinak, garraio-ekipamendu bakoitzerako (aztergai dugun kasuan, trenbide geltokia) parametro uniforme batzuk analizatu zeta baloratuz, aukera ematen baitu oinezkoen ingurunearen eta instalazioen irisgarritasun gradua objektiboki alderatzeko. Azterketa kateko etapa guztietako desplazamenduaren segurtasunaren eta autonomiaren (funtzionaltasuna) ikuspuntutik egiten da. Parametro horietako bakoitzaren balorazioarekin –irisgarritasunaren alderdiak esaten zaie– eta ekipamendu bakoitzetik ateratzen diren irisgarritasun adierazleekin, gabezien matrizea sortzen da. Matrizeak aukera ematen du desplazamendu-kate osoan (ingurunea-ekipamendua-material mugikorra) irisgarritasunaren egoera ikusteko. Gabezien matrizeak formulatzeko erabilitako metodologia gehiago zehazteko, EAEko garraio sistema publikoak duen irisgarritasunari buruzko diagnostikoa txosten berezira jo beharra dago.
Kontuan hartu beharra dago aldez aurretiko ezaugarriak eta sailkapena, instalazioetan ezarritako parametroen arabera, erraztu zuela, Arartekoak egindako diagnostiko txostenean, gero egingo ziren gomendioen hierarkia ematea, ekipamendu batzuetan esku hartzeko lehentasunezko beharrak ezarrita.
Euskal Trenbide Sareak matrize horiek gaurkotuta, egiazta dezakegu esku hartu deneko lineetan gertatu diren aldaketak garrantzitsuak izan direla eta kritikotzat jotzen ziren geltokien kopuruak nabarmen egin duela behera.
Ondoren erakusten ditugu 2013ko ekitaldian gaurkotu diren lau adarren matrizeak, 2011ko gure txosten berezian emandakoekin batera. Horrek aukera ematen du eta ETSren esku-hartzearen menpekoak diren instalazioen irisgarritasun– eta segurtasun-baldintzen hobekuntza egiaztatzeko.
BILBO-DONOSTIA LINEA
LASARTE-HENDAIA LINEA
AMOREBIETA-BERMEO LINEA
CASCO VIEJO-LEZAMA LINEA
4.Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
4.1. Beharrezkoa da ezen botere publiko guztiek irisgarritasun unibertsalaren kontzeptua har dezatela, herritarren multzoaren beharrizanen dibertsitateari erantzungo dion ingurune bat sortuz, eta behar diren neurriak ezarriz irisgarritasun unibertsal hori erabilera publikoko eraikin, establezimendu eta instalazioetan, lurraldea antolatzeko tresnetan, hirigintza-planetan eta urbanizazio-proiektuetan bermatzeko.
Irisgarritasun unibertsal hori lortzeko, garrantzitsua da administrazio publikoek sentsibilizazio, sustapen eta prestakuntza jarduketak egitea, batetik, gizarte osoaren eraldakuntza kulturalera bideratuak eta, bestetik, aukera-berdintasunaren eta bazterkeria ezaren ikuspuntutik, eta errealitate horri eta haren arrazoi ea ondorioei buruzko ezagutza handiagora.
Badakigu irisgarritasun osoa lortzeak eta dauden oztopo ugariak kentzeak ikaragarrizko baliabideak mugiaraztea eta esleitzea eskatzen dutela.
Hori dela eta, aitortzen dugu egungo zailtasun ekonomikoek oztopoak jartzen dituztela epe laburrean irisgarritasun unibertsalaren helburua lortzeko. Hala eta guztiz ere, eta kontuan hartuz ezen administrazioen baliabide ekonomikoak eta teknikoak, oro har, bereziki eskasak direla, beharrezko gertatzen da administrazio autonomikoaren eta tokiko autonomiaren arteko kooperazio tekniko eta ekonomikoa.
Administrazioen aurrekontu-murrizketaren egoerak ez luke ekarri beharko oztopoak kentzera zuzendutako finantzaketa publikoa deuseztatzea. Komenigarria da, beraz, administrazio publikoek ahalegin ekonomikoa egitea lan horri ekiteko, kontuan hartuta kasu guztietan egokitze lanak egungo atzeraldi ekonomikoko egoera iritsi baino lehen hasiak eta amaituak behar zutela izan.
Garraioaren esparruko irisgarritasunak eskatzen du zerbitzu hori bokazio unibertsalez eman dadila, pertsona guztien ibilera autonomoa erraztuz berdintasun-baldintzetan.
Esparru honetan irisgarritasun baldintzak ezartzeko sortzen joan diren aurrerapenak garrantzitsuak badira ere, oraindik ere ageriko gabezia batzuk badaude, zerbitzua modu unibertsalean erabil dadila baldintzatzen dutenak.
Horretarako, beharrezkoa litzateke, behar diren ahaleginak egiten jarraitzea garraio-moduak irisgarritasun unibertsalaren helburuari egokitzeko, bai azpiegitura eta material mugikor berriari dagokionez, bai lehendik daudenak egokitzeari dagokionez; hartara, bermatu nahi da, era berean, dauden elementuen kontserbazio egokia, garraio-moduetara sartzea eta haietatik jaistea errazteko, uneoro segurtatuz haien erabilera operatiboa dela. Horri dagokionez, beharrezkoa da garraio-elementuen irisgarritasuna era erabilera erraza bideratuko duten aurrerapen teknikoak sartzea.
4.2. Kontuan hartuta desgaitasuna duten pertsonek eta haien familiek desgaitasunetik heldutako beharrei erantzuteko egin behar duten gehiegizko esfortzua, gure ustez oraingoa bezalako krisi ekonomikoko koiuntura batean, botere publikoek aurrera egin behar dute dauden onura fiskalen tratamenduan, desgaitasun-egoerak gutxitzen lagunduko duen babes-neurri gisa.
4.3. Desgaitasuna duten pertsonentzako sendagaien doakotasuna prestazio farmazeutikoaren bereziki menpekoa den kolektibo horrentzako laguntza-neurri bat da, zeina ezin baita geratu arauen arteko igorpen-jokoaren menpean; hari eusteak eta hura orokorrean aplikatzeak funtsezko ekitate-beharkizunei erantzuten diete. Ildo horretan, Herri Defendatzaileak Osasuneko, Gizarte Zerbitzuetako eta Berdintasuneko Ministerioari gomendio bat zuzendu dio, Enpleguko eta Gizarte Segurantzako Ministerioarekin koordinatuta, lege erreforma egokia egin dezan, haren bidez ehuneko 33ko eta gehiagoko desgaitasun gradua duten pertsonak, desgaitasun gradu horretara zein momentutan iritsi ziren kontuan izan gabe, salbuetsita egon daitezen Osasun Sistema Nazionalari egin beharreko ekarpenetik.
Aldi berean, prestazio ortoprotesikoen zorroa arintasunez eta maiztasunez gaurkotzeak lehentasun bat izan beharko luke, desgaitasuna izan eta horrelako prestazioak behar dituzten pertsonen eguneroko bizitza hobetzeko.
4.4. Administrazio publikoek jarraitu behar dute diskriminazio positiboko neurriak hartzen, desgaitasuna duten pertsonek enplegua dela-eta berdintasun materiala erdiets dezaten. Horretarako, beharrezkoa da gizartea gehiago sentsibilizatzea haien lanerako aukerei buruz, desgaitasuna duten pertsonentzat berariaz dauden mekanismoez harantzago, eta, halaber, garrantzitsua da lantokiak eta lanpostuak egokitzen aurrera egitea, bai eta horretarako pizgarri eta diru-laguntzan linea egonkor bat erraztea ere. Horri buruzko ekarpen gisa, aipatzekoa da Arartekoaren martxoaren 4ko 4/2013 Gomendio Orokorra, aldi baterako kontratazio-burtsak erregulatzen dituen arauetan diskriminazio positiborako neurriak ezartzeari buruzkoa, desgaituak beren ezaugarrietarako egokiak diren lanpostuetara iritsi ahal izatea errazteko.
4.5. Azkenik, azpimarratu behar dugu azken urteetan murrizketa handiak egin direla kolektiboko elkarteei zuzendutako politika publikoetan. Egitate hori eragina izaten ari da elkarte horiek beren erabiltzaileei ematen dizkieten zerbitzuetan, zeinak, itxura batean, administrazio publikoek berek ez dituzten beren gain hartuko. Esan beharra dago erakunde horiek desgaitasuna duten pertsonentzat funtsezkoak diren banakako orientabide- laguntza-lanak egiten dituztela; dauden baliabide komunitario eta berariazkoei buruzko dokumentazio- eta informazio-iturriak direla, eta, aldi berean, kolektiboa jarduera sozialaren esparru desberdinetan ikustarazteko bermea direla. Horri dagokionez, erakunde honek nabarmendu eta defendatu behar du ezen, krisi garaietan sekula baino gehiago, botere publikoek giza eskubideen printzipioak hartu behar dituztela beren politika publikoen diseinurako gida-lerro gisa.