2.Kexarik aipagarrienak
Atal honetan, izapidetu ditugun kexa guztien artean, eduki formalagatik edo mahai gainean jarri duten arazoagatik nabarmendu nahi izan ditugun kexak zehaztuko ditugu.
2.1.
Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Atal honetan ez dago azpimarratu behar den gauza berririk, kexak aurkezten dituzten pertsonek urtez urte azaltzen dizkiguten arazoak kontuan izanda. Horrela, funtsean, administrazioak erantzun ez izanak edo berandu erantzun izanak eragindako arazoak sortzen jarraitzen da, haren aurrean erreklamazioak egin direnean eta administrazioaren isiltasuna izapidetzea eta eskatutakoaren ebazpena saihesteko tresna gisa erabiltzea legez onartzen ez denean, legez ezarritako prozedura administratiboaren arabera. Kasu horiekin batera, jakinarazpenaren faltarekin edo jakinarazpen urriarekin lotutako gaiak mahai gainean jarri dizkigute, administrazioak ezin baitu egiaztatu interesdunak administrazioaren erabakia behar bezala ezagutzeko ezarri diren legezko betekizunak benetan bete dituela.
Alderdi horri dagokionez, zuzenbide pribatuaren menpe dauden erakundeek kudeatzen dituzten baina herri-administrazioen titulartasunekoak diren zerbitzuen erabiltzaileen eskubideak mugatuta daude. Horrela, Abra-Getxo Kirol-Portuari buruzko kexa bat izapidetu dugu. Kirol-portu hori sozietate anonimo batek ustiatzen du, baina administrazio-emakidan oinarritutako azalera-eskubidearen titularra Getxoko Udalak eta Eusko Jaurlaritzak osatutako sozietate publiko bat da. Enpresa ustiatzailea ez legoke era formalean Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen azaroaren 26ko 30/1992 Legeak(HAAJAPEL) eskatzen dituen prozeduraren bermeen menpe.
Hala eta guztiz ere, kontuan izan behar da bi herri-administrazioren titulartasunekoa den jabari publikoaren emakida baten aurrean gaudela. Ondorioz, mota horretako instalazioen ustiapen-kontratuak zuzentzen dituzten baldintza administratibo eta teknikoen agiriak idazterakoan, erabiltzaileentzako eta lagapen-hartzaileentzako gutxieneko berme batzuk aurreikusi beharko zituzten, hala nola, idatziz egindako eskaera oro idatziz ebaztea eta eskatzailearen uziari jaramon egitea ezinezkoa den kasuak behar bezala arrazoitzea.
Zentzu berean, ehuneko ehunean udalaren kapitalean oinarritzen diren sozietate anonimoen sorrerak, administrazioari dagozkion eskumenak kudeatzen dituztenean, nahasmendua sortzen du. Herritarrek euren erreklamazioak aurkezten dituztenean, ez dute zertan ezagutu zuzentzen zaizkion erakundearen eskumenen konplexutasuna, eta batzuetan entitate publikoak berak ere ez die betetzen dituen eginkizunei zedarriztapen nahikorik jarri eta ez daukate mota horretako sozietateen esku utzitako zerbitzuak eta jarduerak kudeatzeko egokia den antolamendu-egitura. Horrela, kasu horri dagokionez, Arartekoaren 2013ko urriaren 1eko ebazpena izapidetu genuen. Horren bidez, Zumarragako Udalarietxebizitza-eraikin bateko hezetasun-arazoak konpontzeko beharrezko neurriak hartzeko gomendatzen zaio.
Gure ustez, aztertutako kasuan, udala zegoen behartuta interesdunari erantzun oso bat ematera, alde batera utzita horretarako egin behar zituen barne-izapideak, ehuneko ehunean udalekoa den kapitalean oinarritutako merkataritza-sozietatearen eskumenekoak izan litezkeen hitzarmenak barne, hala balegokio. Azken finean, aztertutako kasuan, interesdunak udalean aurkeztu zuen bere erreklamazioa, eta ondorioz, bai alkatea bai merkataritza-sozietatearen presidentea zen heinean, pertsona berari zegokion prozeduraren instrukzioa ofizioz bultzatzea, mahai gainean jarritako eskaerak ebatzi arte. Udalak gure gomendioa onartu du eta aurkeztutako erreklamazioa behar bezala izapidetzeko konpromisoa hartu du.
2.2. Herri-lanak eta azpiegiturak
Lehenik eta behin, atal honetan AP-8 eta AP-1 autobideen erabiltzaileek bidali dizkiguten kexa batzuk aipatuko ditugu. BIDEGIk (Gipuzkoako Azpiegituren Agentzia, SA), ezarrita duen deskontu-sistemaren onuradun izateko, berarekin hitzarmenak sinatuta dituzten erakunde laguntzaileetako batean VIAT aparatu bat erosteko eskatzen du. Jaso ditugun kexek zalantzan jarri dute banketxe horiekin bakarrik lan egitera behartzea.
BIDEGIren azalpena da finantza-etxe batzuek aipatutako autobideak erabiltzeagatik Deskontu-Planean laguntzen dutela eta, Gipuzkoako Lurralde Historikoan jarduten duten finantza-etxeei informazioa bidali dieten arren, web-gunean aipatzen direnek baino ez dutela lankidetza-akordioa formalizatu haien bezeroek Deskontu-Plana erabili ahal izateko.
Aurreko gaiarekin –teleordainketa-gailua eduki arren gailua erakunde laguntzaileetan erosteko beharraren gaitzespenarekin hain zuzen ere– loturik, erakunde kudeatzaileak esan zuen VIAT aparatua deskontu-planari atxikita dagoen teleordainketa-gailu espezifiko bat dela eta kasu horietarako gailu hori plan espezifiko horren erakunde laguntzaileetako edozeinetan kontratatu behar dela, haiek baitira sistemari dagokion kudeaketa egiten dutenak.
Talde batzuk, adibidez inguruko merkatari eta auzotarrak, lanek eta azpiegiturek eragiten dietelako kexatu dira. Bide edo espazio publikoetan urbanizazioak hobetzeko edo ekipamendu eta hornidura berriak eraikitzeko egindako obrek hiri-ingurunearen kalitatea hobetzeko interes publiko argi bati erantzuten diote. Horrek, azken finean, taldearen onura ekarriko du eta birmoldatu beharreko eremuen erabiltzaile zuzenentzat bereziki mesedegarria izango da. Hala eta guztiz ere, ezin da errealitatea baztertu, hots, obra horiek halabeharrez gorabeherak eragiten dituztela herritarren bizitzan eta ohiko trafikoan (zaratak, eragozpenak, bide publikoak moztea…).
Kalte horiek ahal den neurrian arintzeko, ezinbestekoa da era berezian azpimarratzea herritarrek eskubidea dutela aurreikusitako obren erabakitze-prozesuaren eta ondorengo egikaritzearen inguruan administrazioak duen informazioa eskuratzeko. Era berean, erabaki publiko horiek hartzean herritarrek parte hartzeko printzipioa nabarmendu behar dugu. Bi printzipio horiek herritarrek administrazio onerako duten eskubidearen benetako aplikazio gisa eratzen dira. Herri-administrazioek, gutxienez, aurkezten dizkioten alegazio eta iradokizun guztiei behar bezala erantzuteko eta egin beharreko obrari buruz hartutako erabakia behar bezala jakinarazten ahalegintzeko betebeharra daukate. Beraz, herritarrek aurkeztutako aukerak edo proposamenak ezesteko arrazoien berri modu egokian eman behar dute.
Herritarrek parte hartzea, legez berariaz xedatuta dauden kasuetan entzunaldietarako eta alegazioak aurkezteko epeak era hertsian betetzeaz gain, egin nahi den herri-lanari buruz erabaki ona hartzen dela bermatzeko aukera bat da. Egikaritze egokiari ere ematen dio bidea, batzuen eta besteen interesak bateratuz, eta inpaktu txikiena eta prestazio horien hartzaile nagusien gogobetetze handiena eraginez.
2.3. Ondare erantzukizuna
Zumarragako Udalari zuzendutako gomendioaren ildotik –arlo honetako 2.1 atalean aipatu dugu–, ikuspegi materialetik, izapidetu dugun kexak mahai gainean jarri zuen ondare-erantzukizunagatik egindako erreklamazio batek ez zuela erantzunik jaso. Erreklamazioak etxebizitza-eraikin batean jabetza horren ondoko lurpeko aparkaleku batean egindako obrek eragindako hezetasunak zituen hizpide. Gai horretan, udalak zalantzan jarri du partikularrak zuzenean erantzukizunen bat eskatu ahal izatea, uste baitu lurpeko aparkalekua kudeatu eta gauzatu zuen kapital publikoko merkataritza-sozietateak araubide juridiko pribatuaren printzipioei jarraitzen diela.
Gure ustez, behin baino gehiagotan adierazi dugunez, zerbitzu publikoak kudeatzen dituzten zuzenbide pribatuko sozietate publikoek erantzukizun objektiboaren eta emaitzan oinarritutako erantzukizunaren erregimen berberari –zalantzarik gabe justifikatuta– jarraitu behar diote, alde batetik sozietate horiek kapital publikoz finantzatzen direlako, eta beste aldetik haien eskudantziak gauzatzean interes orokorra lortu nahi izan behar dutelako. Bestela, argi dago jarduera publikoak eragindako pertsonak defentsarik gabeko egoeran uzten direla, erabateko nahasketa sortzen delako jarraitu beharreko prozesuaren inguruan eta ez delako jakiten norengana jo behar den. Azken finean, jarrera horrek ekarriko luke administrazioa ondare-erantzukizunaren alorrean behartzen duten prozedura-bermeak alboratzea, eta kexagileei berdin izan beharko litzaieke administrazioak zuzenean edo tartean jarritako sozietate baten bidez jardutea.
2.4. Garraioak
Garraioari dagokionez, erakunde honek jasotako kexa ugariak nabarmendu nahi ditugu. Gasteizko garraio publikoaren erabiltzaileek sustatu dituzte, BAT txartelaren iraungipenari buruzko informazio falta salatzeko. Kexagileek adierazi zuten txartel horiek erosi zituztenean inork ez ziela jakinarazi lau urteko epean iraungiko zirela. Halaber, azaldu zuten euskarri berean, txartel orokorrei dagokienez, ere ez zela jakinarazten, eta haien ustez hori izan zitekeela informazioa jasotzeko leku egokia. Izan ere, pertsona gehienek txartela bidaia ordaintzeko erabiltzen saiatu zirenean izan zuten inguruabar horren berri, eta ibilbidea dagokion hobari edo deskonturik gabe ordaindu behar izan zuten. Era berean, zalantzan jarri zen txartelaren prezioa 3 € izatea.
EuskoTrenera jo genuen gai hori zela-eta. Gure eskaerari erantzunez, lehenengo eta behin, aipatutako erakundeak azaldu zigun Gasteizko tranbia 2008ko abenduan abiarazi zela eta jardueraren hastea posible izateko 2007. urtean etorkizuneko teknologia baten alde egin zela ezarri behar zen sisteman. Tranbiaren ustiapenerako eta Gasteizko eta Arabako gainerako operadoreetarako txartel hoberena bilatu nahi zen. Horregatik, kontakturik gabeko txartela ezartzea erabaki zen, fabrikatzeko erabilitako teknologia informazioa irrati-maiztasunez transmititzean oinarritzen baitzen, transmisioaren segurtasuna bermatzen zituzten enkriptazio-algoritmo egokiekin. Gainera, esan zuten kontakturik gabeko txartelen kuota garraioaren merkatuan %70en eta %80ren artean dagoela, eta horrek etorkizuneko hornidura bermatzen duela.
Txartela saltzeko ezarritako prezioa 3 € izateari dagokionez, EuskoTrenek jakinarazi zigun prezio horrek ez diola diru-sarrerarik ekartzen zentro konpentsatzaileari. Izan ere, helburua fabrikazio-, igorpen- eta pertsonalizazio-kostuak ordaintzea da.
Txartelaren iraungipena dela-eta esan zigutenez, iraungipen bat edo bestea adierazi duen egiaztagiririk egon ez arren, txartelaren fabrikatzaileak funtzionamendu-arazoak saihesteko eman zituen zehaztapen teknikoek ezarri zuten iraungipena 4 urtetan izatea komenigarria zela. Erabaki hori EuskoTrenek eta TUVISAk hartu zuten batera. Iraungipen hori ezarri ezean, euskarrian beharbada arazoak sortuko lirateke (fabrikatzaileek amaitutako txartelari, txipa+antena+euskarri plastikoari, 2 urteko gehieneko bermea eman zioten; 2 urtetik aurrera luzatzea operadoreak/administrazioak ordaintzen du).
Nolanahi ere, EuskoTrenek aipatu zuenez, txarteletan EV1 izeneko teknologia berria ezartzea posible denean (teknologia horrek txartelaren zikloak gaur egungo 100.000tik 500.000ra igotzen ditu), txartelaren iraungipen-aldia 4 urtetik (orain aplikatzen dena) 7 urtera luzatuko da, baina huts egin dezaketen elementuak (euskarri plastiko eta antena) mantenduko dira, beraz beharrezkoa izango da 4 urteko berme-aldia ezartzea, eta urte horiek igaro ostean txartela matxuragatik berritu behar bada erabiltzaileek ordaindu beharko dute. 7 urtetik aurrera, uste dute informazioaren tratamendua egokia ez izateko arriskua egongo litzatekeela, eta txartelarekin nahi ez diren operazioak eta informazio-galerak gerta litezkeela.
Azkenik, erabiltzaileek txartelen iraungipenari buruzko informazio faltari buruz mahai gainean jarri zuten salaketari dagokionez, EuskoTrenek adierazi zuen txartel pertsonalizatuek aurreko goiko aldean daramatela txartelaren iraungipen-data, txartel horietan erabiltzaileen datuak eta argazkia inprimatu behar direlako. Hala ere, txartel orokorrek ez dute informazio hori jasotzen aipatutako prozesua behar ez dutelako. Edonola ere, azaldu zen tranbiaren informazio bulegoan eta saltzeko makinetan txartelen iraungipena jakinarazi zela, bai kargatzean bai txartelen mugimenduak eskatzean.
Hala ere, adierazi zuten beharbada euskarri teknikoak ez direla nahikoak izan, batez ere txartel orokorren kasuan. Horregatik guztiagatik adostu zen iraungipen-data bezeroari ematen dizkioten egiaztagiri guztietan (erosketa, txartelen eskaerak, e.a.) jakinaraztea. Gainera, balioztatzeko makinak egokitzen ari ziren pantailetan euskarriaren iraungipen-data aldez aurretik (hilabete 1 edo 2) jakinaraz zezaten. Azkenik, aurreikusi zuten txartelaren atzealdean txartela iraungiko dela eta berritzeak koste bat duela jasotzea.
Bestalde, mugikortasun urriko pertsonengan eragin berezia duten arazoak azpimarratu behar ditugu; izan ere, pertsona horiek, gaur egun ere, gainerako herritarrek baino garraio egokituko eskaintza murritzagoa daukate.
Oraindik gertatzen ari dira EuskoTren enpresa publikoak 2012an tren-unitate berriak abiarazi zituenetik antzeman ziren eta aurreko ekitaldiko txostenean azaldu genituen irisgarritasun-arazoak, nahiz eta Euskal Trenbide Sareak bidearen eta nasaren arteko distantzia murrizteko hartutako neurriei esker eta EuskoTrenek bagoien diseinua aldatu izanari esker mugikortasun urriko pertsonek garraioa hobeto erabili dezaketen.
Azkenik, erakunde honetan jasotako kexa bat aipatu nahi dugu. Salatu zuenez, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Politika Sailak ematen zuen Bidekide zerbitzua abisurik gabe kendu zuten. Horren helburua interesa zuten pertsonei ibilgailu pribatuko garraioko bideak partekatzea erraztea zen. Aipatu prestazioa 2020rako Mugikortasun Iraunkorreko Planean hartutako neurrien barruan jasota zegoen.
Gure eskaerari erantzunez, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Politika Sailak Bidekide deskonektatzeko arrazoiei buruzko informazio nahikoa eman zigun. Lehenengo eta behin, jakinarazi ziguten Bidekide proiektuaren xedea zela pertsonen mugikortasun partekatua ibilgailuko mekanismo baten bidez kudeatzeko plataforma bat garatzea, Moveuskadi Euskadiko Mugikortasun Atariaren zerbitzu gisa.
Bidekide deskonektatzeko arrazoiei dagokienez adierazi da plataforma horrek abantailak eduki arren zekartzan mugak agerian jarri zirela. Horregatik, aplikazioa deskonektatzea eta aztertzea erabaki zen garatu baino lehen, bidaiak puntuz puntu sortzeari konponbide bat bilatzeko zonakoak izan eta BIDEKIDE sistemak aldez aurretik aurreikusita egon beharrean.
Zerbitzua aldi baterako etenda egoteak ez du inolaz ere esan nahi behin betiko kenduko dela. Sailak uste du BIDEKIDEk ematen zuen zerbitzua Moveuskadi atariaren osagarri gisa beharrezkoa dela, eta berriro abiarazteko konpromisoa hartu du, aldi baterako etetea eragin zuten arazoak bideratuta daudenean.
Eragindako administrazioak helarazitako informazioari jarraiki, kontuan hartuz BIDEKIDEk ematen zuen zerbitzua beharrezkotzat jotzen zela eta sailak igarritako arazoak konpondu eta gero zerbitzua berriro abiarazteko konpromisoa hartu duela, gai horretan genuen esku-hartzea amaitutzat eman genuen.