3.Araudi- eta gizarte-testuingurua
Zergen gaineko araudia oso dinamikoa denez, ekitaldi bakoitzean foru eta udal mailan zergen erregulazioan eragina duten berrikuspenak eta eguneraketak egiten dira.
Foru arauaren aldaketa orokorrak, 2013an ondorioak izan dituztenak, Arabako Lurralde Historikoan foru arau hauek onartzearen ondorioz gertatu ziren: apirilaren 15eko 13/2013 Foru Araua, 2013. urterako zerga neurriei buruzkoa, 2013ko ekainaren 3ko 18/2013 Foru Araua, Arabako Lurralde Historikoan zerga iruzurraren kontra borrokatzeko oinarrizko printzipioak eta neurriak eta zergen arloko beste neurri batzuei buruzkoa, eta martxoaren 11ko 9/2013 Foru Araua, Ondarearen gaineko Zergari buruzkoa; aldaketak Bizkaian honako foru arauak onartzearen ondoriozkoak izan ziren orobat: otsailaren 29ko 1/2012 Foru Araua, 2012rako eta 2013rako zenbait xedapen iragankor eta zergen arloko beste neurri batzuk onartzen dituena, eta hori osatu zuen otsailaren 27ko 3/2013 Foru Araua, zerga-iruzurraren aurkako borroka indartzeko neurri osagarriak nahiz zergen arloko beste aldaketa batzuk onartzen dituena. Lurralde horretan otsailaren 27ko 2/2013 Foru Araua, ondarearen gaineko zergari buruzkoa, ere onartu da. Gipuzkoan, berriz, arauen eguneraketa abenduaren 27ko 13/2012 Foru Arauak, zerga alorreko zenbait aldaketa onartzen dituenak, eta abenduaren 18ko 10/2012 Foru Arauak, aberastasunaren eta fortuna handien zergarenak, eragin zituzten.
Ondarearen gaineko zerga, hasiera batean, aldi baterako berreskuratu zen, 2011. eta 2012. urteetarako. Zerga berrezarri zuten foru arauen indarraldiaren amaierak eta egungo ekonomia-egoera gainditzeko beharrak ondare handiagoa duten zergadunen solidaritate-ahaleginak denboran irautea eskatu dute.
Era berean, aipatu behar da Arabako Lurralde Historikoan preskripzio-epea lau urtetik bost urtera igo dela, martxoaren 11ko 8/2013 Foru Arauari jarraiki.
Arau horien edukiak agerian uzten du adostasuna lortzeko aurkitu ziren eta gainditu ezin izan ziren zailtasunak zerga-iruzurraren eta -ihesaren aurka borrokatzeko helburu komunean eta egungo zerga-sistemaren erreforma estrukturalagoan oinarriak izateko eta aurrera egiteko.
2013ko amaieran indar politikoen arteko adostasunaren oinarriak erdietsi dira, zerga-sistemaren erreforma-prozesu horri, txosten hau ixteko datan Arabako eta Bizkaiko Lurralde Historikoei eragin dionari, ekiteko. Akordio horiek 2014ko urtarrilaren 1etik aurrera foru-zerga handiak arautuko dituzten foru arau berrien onarpenean gauzatu dira.
Erreforma horren ondorio ikusgarriena 2015eko lehen hiruhilekotik aurrera antzemango da. Une horretan PFEZ erregulazio berriaren arabera likidatzen hasiko da eta, ondoren, sozietateen gaineko zerga berriaren eragina nabarituko da. Orduan erreforma horren indarguneak eta ahulguneak egiaztatu ahal izango dira, baita herritarren adostasunaren maila ere.
Udal zergei dagokienez, azpimarratu behar da Gipuzkoako Lurralde Historikoan uztailaren 4ko 4/2012 Foru Arauak, audal zergen esparruan hainbat aldaketa sartzen dituenak, toki-erakundeak gaitu zituela euren ordenantzen bitartez Ondasun Higiezinen gaineko Zergako (OHZ) kuota likidoan %150erainoko errekargua ezartzeko, ondasun higiezinek etxebizitza erabilera dutenean, eta subjektu pasiboaren edo hirugarrenen ohiko egoitza ez direnean –hirugarrenen kasuan errentamenduz edo lagapen bidez–.
Errekargu horren ezarpenak ez du lurralde historiko osoan eragin homogeneoa izan; Gipuzkoako udalerri batzuek ez dute euren 2013ko zerga-ordenantzetara gehitu. Dena den, errekargu horren likidazioak desadostasun eta erantzun handiak piztu ditu eragindako higiezinen titularren artean, modu bidegabean zigortu dituztela uste baitute, udalerri horien garapen ekonomikoan inbertitu duten arren.
Higiezin horietako batzuk, bereziki kostaldeko herrietan daudenak, ez dira berez beteta ez dauden etxebizitzek osatzen duten eta geldirik dagoen ondarea, titularren bigarren egoitzak baizik.