10.Lesbiana, gay, bisexual, transgenero eta transexualak
Aurrekariak
Arartekoak arlo honetan egiten duen lanak Konstituzioaren 14. artikuluan du oinarria; izan ere, pertsona guztiak berdinak direla dioen printzipioa ezarri du eta bereizkeria debekatu du. Halaber, LGBT pertsonen eskubide berdintasuna aldarrikatzeko duten nazioarteko beste tresna batzuetan ere oinarritzen da. Ezin da inolako bereizkeriarik egin sexu-orientazioa edo genero-identitatea aintzat hartuta, eta euskal botere publikoak behartuta daude pertsona guztien berdintasuna benetakoa eta eraginkorra izatea eragozten duten oztopoak kentzera. Arlo horretan, gure lanaren xedea hauxe da: lesbiana, gay, bisexual eta transexualek herritarren eskubide guztiak osotasunean gauzatzeko duten aukera babestea, berdintasunaren ikuspuntutik eta sexu-orientazioagatik eta genero-identitateagatik inolako bazterkeriarik pairatu gabe. Zentzu horretan, euskal herri-administrazioen artean beharrezkoak diren neurrien eta jardueren garapena sustatu nahi dugu, eskubide horiek berdintasun baldintzetan gauzatu daitezen. Auzi horri lotutako gure jarduketa guztien xedea hiru helburu hauen bitartez laburbiltzen da:
Euskal herri-administrazioek euren jarduera guztietan berdintasuna erabat errespeta dezaten eta sexu-joeraren eta genero-identitatearen ondoriozko bereizkeriarik egin ez dezaten lortzea, eskubide horien gauzatzea erreala eta eraginkorra izan dadila beharrezkoak diren neurriak abian jarriz.
Euskal gizartean bazterkeriarik ezan eta aniztasun afektibo-sexualari eta genero-aniztasunari lotutako eskubideen errespetuan oinarritutako kultura zabaltzea.
Homofobia edo transfobiaren aurka borrokatzea (edozein formatan agertzen bada ere), Euskadin LGBT pertsonen egoeraren gaineko ezagutza eta sentsibilizazioa zabalduz.
Gai horrekin zerikusia daukaten kexak izapidetzeaz gain, hainbat jarduera egin ditugu euskal administrazioek talde horren eskubideak erabat integratzeari dagokionez hobeto funtziona dezaten bultzatu eta sustatzeko.
1.Araudi- eta gizarte-testuingurua
Talde horri eragiten dion esparru juridikoa aldatu egin da azken urteetan, pertsona horien eskubide zibilak erabat parekatzeko asmoz, bai sexu bereko pertsonak ezkontzeko aukerari dagokionez, bai transexualen edo transgeneroen genero-identitatea sentitzen duten sexura legez egokitzeko ahalmenari dagokionez. Hala, lehen-lehenik, izatezko bikoteak arautzen dituen maiatzaren 7ko 2/2003 Legea egin zen Euskal Autonomia Erkidegoan; ondoren, ezkontzeko eskubidearen arloan Kode Zibila aldarazteko uztailaren 1eko 13/2005 Legearen bitartez Kode Zibila aldatu zen eta, azkenik, martxoaren 15eko 3/2007 Legea, pertsonen sexuari buruzko erregistro-aipamenaren zuzenketa arautzen duena, etorri zen; beraz, arau-multzo hori da LGBTen taldearentzako eskubideen eredu berria ezartzeko lege-oinarria. Orain dela gutxi, Konstituzio Auzitegiaren Osoko Bilkuraren 2012ko azaroaren 6ko 198/2012 Epaiak behin betiko ziurtatu du uztailaren 1eko 13/2005 Legea. Horren bidez, Kode Zibila aldatu zen ezkontzeko eskubidearen eremuan; izan ere, sexu bereko pertsonen arteko ezkontzaren legezko araudia konstituzionaltzat jo zen. Horrela, Espainiako zuzenbidean konstituzioan ezarritako sexu bereko pertsonen arteko ezkontzen erabateko legezkotasuna finkatu zen eta aipatutako legearen aurka egin zenetik mahai gainean jarraitzen zuen eztabaida erabaki zen.
Euskal Herriaren eremuan genero-identitateari lotutako arrazoiengatik ez baztertzeko eta transexualen eskubideak aitortzeko ekainaren 28ko 14/2012 Legearen garapena oraindik burutzeke dago. Bertan, euskal erakunde publikoek talde horri eman diezaioketen arretari buruzko alderdi garrantzitsuenak jorratu dira.
2013ko maiatzaren 17ari lotutako (Homofobiaren eta Transfobiaren Aurkako Nazioarteko Eguna) Eusko Legebiltzarraren Adierazpen Instituzionalarenedukia ere azpimarratzekoa da. Bertan, ganbera legegileak LGBT taldeen eskaeren arloan eta eskubideen legezko parekatzeari dagokionez egon diren aurrerapausoak aitortzen badira ere, gogora ekarri da oraindik ere indarkeria egoerak gertatzen direla sexu-joera edo genero-identitatearen ondorioz eta eskolak horren berri dauka. Horregatik, Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailari eta hezkuntza komunitateei dei egin die generoaren eta aniztasun sexualaren ikuspegia gaineratu dezaten ikastetxeen plangintza tresnetan. Baita irakasleei eta familiei ere, gai horri lotuta prestakuntza jaso dezaten eta ikasleei eskatu die jarrera kritikoa edukitzeko edozein homofobia edo transfobia motaren aurrean.
Botere legegilearen eskaera horren harira, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak 2013. urtean hezkuntza-sisteman hezkidetza eta genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko Gida Plana onartu zuen. Plan horren helburua transformazio-prozesua sustatzea da, eskola mistoko eredutik hezkidetzan oinarritutako eskolaren eredurantz aurrera egiteko, sexuaren araberako estereotipoak eta rolak alde batera utzita pertsonen garapen integrala bultzatzeko. Ekimen horren bitartez, gelan ikasleen artean berdintasunezko harremanak erdietsi, edonolako bereizkeria eta genero-indarkeria arbuiatu eta generoarekin lotutako joerarik gabeko orientazio akademiko eta profesionalari bidea eman nahi baitio, generoagatiko alborapenik edo sexu-joeraren ondoriozko bazterkeriarik gabe. Aurrerago aditzera emango dugun moduan, gure ustez, hori lan testuinguru egokia da eskolako esparruan haurren eta nerabeen aniztasun afektibo-sexuala erabat errespetatzeko tresnak ezartze aldera.
2.Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
2013. urterako egin dugun jarduketa-planaren esparruan, arlo horretan nagusiki zer jarduketa egin ditugun azalduko dugu. Hain zuzen, agerian jarriko dugu zeintzuk izan diren Ararteko erakundearentzat arretagune nagusiak LGBT pertsonen eskubideen defentsaren arloan:
2.1. Bilerak elkarteekin
Euskadiko 28 J plataforma osatzen duten LGBT taldeekin egindako bilera, hezkuntzaren alorrean aniztasun afektibo-sexualerako eta genero-identitaterako eskubideei buruzkoa
Plataforma hori osatzen duten taldeekin bilerak egin ditugu euren eskaera jasotze aldera, hau da, adingabeak barne hartzen dituzten hezkuntza eremuan aniztasun afektibo-sexualerako eskubideen alde lan egiteko beharra. Eskaera hori LGBT harrotasunaren egunean (ekainaren 28an) helarazi nahi izan zieten estatuko defentsa bulego guztiei. Aipatutako plataformak aditzera eman zuen kezkatuta daudela euren ustez eskola-ingurunean sexu-joerari edo genero-identitateari dagokionez bestelako portaera erakusten duten haurrak askotan babesik gabe geratzen direlako. Talde horiei Europa mailako proiektu batean laguntzeko aukera eskaini diegu, zehazki, une honetan Ararteko erakundea horri lotuta lanean ari da eta aipatutako gaiarekin zerikusia dauka. Hezkuntza Sailak helburu hori erdiestea xede duen ildo politikoa gain hartu behar duela ondorioztatu da. Gai horri dagokionez gure esku-hartzea mahai gainean jarri genuen Rainbow Has Europa mailako proiektuaren bitartez. Horrek hezkuntza erakundeak, familiak zein irakasleak tartean sartzeko tresnen multzoa barne hartzen du, betiere, aniztasun afektibo-sexualerako eta genero-aniztasunerako eskubideen aldeko errespetuzko eskola lortze aldera.
2.2. Bilerak administrazio eta erakundeekin
2013. urtean zenbait bilera egin ditugu Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzaren eta Ararteko erakundeko titularraren eta zuzendariaren artean, baita Ararteko erakundeko langile teknikoen eta aipatutako zuzendaritzaren artean ere. Urte guztian zehar, bilera horietan Eusko Jaurlaritzaren zein Ararteko erakundearen interesekoak diren gaiak jorratu dira eta, bereziki, honako hauek azpimarratu nahiko genituzke:
Eusko Jaurlaritzaren lankidetzan aritzeko moduak hezkuntzaren eremuan LGBTen eskubideei buruzko Rainbow Has Europa mailako proiektuaren garapenari dagokionez, Ararteko erakundeak zuzentzen duena eta aurrerago aipatuko duguna. Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzak adierazi du laguntzeko presta dagoela eta aipatutako proiektuaren garapenaren alde egingo duela, horretarako, 2014. urtean modu aktiboan parte hartuko du.
Guraso bakarreko familiei eta sexu bereko bikote eta ezkontideei administrazio oztopo formalak kentzeari eta bi emakumez osatutako bikote batek laguntza bidezko ugalketa-tekniken bitartez seme-alaba bat duenean ama ez-biologikoaren legezko amatasunaren zehaztapenari buruzko Arartekoaren abenduaren 23ko 4/2010 Gomendio Orokorraren jarraipenaren gaineko jarduerei lotutako kontuak.
Genero-identitateari lotutako arrazoiengatiko bazterkeria deuseztatzeko eta transexualen eskubideak aitortzeko ekainaren 28ko 14/2012 Legearen garapenari buruzko kontuak. Zuzendaritzak jakinarazi digu legearen eduki jakin batzuen garapenari lehentasuna eman dietela, funtsean, osasunaren arloarekin eta genero-unitatearekin zerikusia daukatenak. Horretarako, Osasun Sailarekin eta genero-unitatearekin harremanetan daude, eremu horren gaineko legezko xedapenen garapen hobea koordinatze aldera. Horrez gain, jakinarazi digute Estatuko Administrazio Orokorrak erabaki duela ez duela legearen kontrako errekurtsorik aurkeztuko dokumentazio iragankorraren kontuari lotuta, Erregistro Zibilean genero-identitatea legez aldatzeko prozedura amaitu ez dutenen kasuan, euskal eskumenen eremuan fitxategiak zuzentzeari eta administrazio erregistroei buruzko zuzenketaren gaineko xedapenak modu zorrotzean bete behar badira ere. Estatu mailako fitxategiak eta erregistroak, aldiz, estatuari dagozkio.
Berdindu LGBTentzako arretarako zerbitzua berriro antolatzeko beharra, bereziki, adingabeentzako arretaren arloan. Modu berean, ildo horretan lanarekin aurrera egiteko beharra mahaigaineratu da, ikastetxeetan eta adingabeak tartean daudenean identitateari eta genero-rolei lotutako egoera eta jokabideen eremuan adingabeei, familiei eta irakasleei laguntzeko protokolo bat egite aldera. Halaber, Ararteko erakundeak jazarpen homofoboaren (edo joera afektibo-sexualetan dagoen aniztasunaren) ondoriozko zehaztasunak jazarpen egoeren aurrean jarduteko protokolo orokorrean gaineratzeko abian jarri zen lana baloratu du.
2.3. LGBTen eskubideak sustatzeko beste jarduera batzuk
2.3.1. LGBT adingabeen eskubideen aldeko Europa mailako proiektuetan parte hartzea
Iaz aditzera eman genuen Ararteko erakundeak Europa mailako bi proiektutan parte hartu zuela, hezkuntzaren eremuan aniztasun afektibo-sexualerako eskubideei buruzkoak (Europako Batzordeko Justizia Zuzendaritza Nagusiak sustatu duen “Funtsezko eskubideak eta herritarrak” delako ekintza komunitarioko programaren testuinguruan finantzatuak): Rainbow (2011-2012)1 eta Rainbow Has (2013-2014) proiektuak2, azken proiektu horren burua Ararteko erakundea da. Horri lotuta, Europako 8 herrialdetako 13 erakunde koordinatzen ditu (proiektuaren Europako erreferentzia ofiziala: JUST/2012/FRAC/AG/2652).
2013. urtean zehar, lehenengo proiektuaren emaitzak zabaldu ahal izan ditugu (2012. urtean amaitu baitzen), aurrerago azalduko dugun moduan, zehazki, III.4.2. atalean, zabalkuntza jarduerak aipatzerakoan.
Modu berean, 2013. urtean Rainbow Has proiektuan xedatutako jardueren zati bat garatu dugu, proiektu hori 2014. urtearen amaieran bukatuko da. Zehatz-mehatz, hainbat herrialdetan egindako azterketak eta eremu-ikerketak bukatu ahal izan ditugu, hezkuntzaren eremuko estereotipo eta jokamolde trans-homofobikoei lotuta dauden mintzaldi, behar eta estrategien inguruan. Une honetan ikerketak hizpide izan dituen herrialdeetako testuinguruen zenbait azterketa esku artean daukagu (Euskadikoak barne), baita eremu-ikerketen emaitzak herrialdeen arabera ere. Azken horietan, metodologia kualitatiboa erabili da, hau da, elkarrizketak eta eztabaida-taldeak familiekin, familiez osatutako elkarteekin eta guraso bakarreko familien zein jazarpen homofobikoa edo transfobikoa pairatu duten seme-alabak dituzten familien kasuen azterketa. Era berean, baterako agiri bat osatu da ikerketak barne hartzen dituen herrialde guztientzat. Emaitzak hemen aurkitu daitezke: (http://goo.gl/1ZkelC). Euskal testuinguruaren kasuan, Euskadin burutu diren azterketaren eta eremu-ikerketaren emaitzen laburpena islatzen duen agiria bereziki interesgarria da.
Orain arte egin den lanaren ondorio nagusiak desberdinak dira herrialde bakoitzaren berezitasunen arabera baina, oro har, mahai gainean jarri dute “armairutik irteteko” prozesua beti dela zaila. Dena den, ematen du LGBTen eskubideak aitortzen dituzten legeriak dauzkaten herrialdeetan (lotura egonkor edo ezkontzeko eskubidearekin) prozesu hori errazagoa dela. Horrek esan nahi du ikerketaren emaitzek frogatu dutela legezko testuingurua garrantzitsua dela. LGBTekin eta sexualitatearekin zerikusia daukaten gaiek tabu izaten jarraitzen dute familiaren testuinguruan, beraz, ezinbestekoa da eskolak kontu horiek programa zehatzekin jorratzea, dagoeneko herrialde batzuetan abiarazi direnak bezalakoak. Zentzu horretan, jarduera hobeen aukeraketa ari da egiten, proiektuan parte hartu duten herrialde guztietan zabaltzeko asmoz. Ikerketari dagokionez garrantzitsuak diren beste kontu batzuk hauexek dira: erlijioaren eginkizuna, neskatoen arten homosexualitatearen ikusgarritasun txikiagoa edo eremu horretan adopzioaren garrantzia.
2014. urtean proiektuari lotuta denboraldi berri bat abian jarri zen. Horren helburua mintegiak antolatzea da, kontu horren inguruan kezkatuta dauden hezkuntzako aginpideekin eta gizarte sektoreekin, gai hori jorratuko duen agenda politikoa sortzeko beharraren gainean eztabaidatzeko xedearekin.
Era berean, irakasleekin, familien elkarteekin edo GEekin prestakuntza eta sentsibilizazio tailerrak antolatuko dira eta dagoeneko existitzen diren elkarte egiturak oinarritzat hartuta Europa mailako sarea osatuko da, eragin-estrategiak ezartzeko helburuarekin, hezkuntza eremuan erantzukizuna daukaten eragileen (politikoak, hezkuntzako langileak, komunikabideak, etab.) kontzientziazioa azpimarratzeko agenda edo ibilbide-orria eratuz; betiere, haurren, nerabeen eta gazteen aniztasun afektibo-sexualerako eskubideen alde lan egiteko.
Proiektu horren garapena gizarte lotura sendoak ezartzean datza, herritarren eskubideen arloan aurrera egiteko xedearekin: elkarteen, erakundeen eta hezkuntzaren inguru formalaren arteko aliantzak, gehiengoaren interesak ordezkatzen dituzten elkarteen (ikasleen familien edo gurasoen elkarteak) eta gutxiengoen eskubideak defendatzen dituzten elkarteen (guraso bakarreko familien elkarteak eta LGBTen eskubideen babeserako elkarteak) arteko aliantzak.
2013. urtean zehar bi topaketa egin ditugu proiektuko parte hartzaileen artean; lehenengoa otsailaren 21ean eta 22an izan zen Donostian eta bigarrena azaroan, Londresen.
2.3.2.
Hainbat forotan, jardunalditan eta zabaltzeko beste jarduera batzuetan parte hartzea
2013. urtean zehar, LGBTen eskubideekin zerikusia duten jarduerak edo jardunaldiak antolatu dituzten hainbat forotan parte hartu dute bai arartekoak, bai arlo horretako arduradunek.
Gure esku-hartze publikoen artean hiru euskal hiriburuetan antolatu ditugun aurkezpenak azpimarratu nahi ditugu –Bilbon, 2013.01.28an (Burtsa eraikina), Gasteizen, 2013.02.04an (Montehermoso), Donostian, 2013.02.11n (Koldo Mitxelena). Horien helburua Rainbow lehen proiektuaren emaitzak jendaurrean ezagutaraztea, zabaltzea eta azaltzea zen. Proiektuan Ararteko erakundeak eta Europako beste erakunde batzuek parte hartu dute: hezkuntza eremuan homofobia eta transfobiaren aurka lan egiteko tresna pedagogikoak 8 pelikula eta hezkuntza gida bat barne hartzen dituen DVD bat dauka. Tresna hori Euskadi osoko ikastetxe eta elkarteetara bidali dugu urtean zehar eta, jakin dugunaren arabera, hainbat ikastetxetan erabiltzen ari dira eta arrakastatsua ari da izaten.
Modu berean, proiektu horren emaitzak euskal irakasleei aurkeztu genizkien Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak antolatu zituen VI. Bizikidetza Jardunaldietan (“Bizikidetza eta sexu- eta genero-aniztasuna” izenekoak), Bilbon egin zirenak 2013ko apirilaren 10ean eta 11n.
Horrez gain, honako parte hartze hau ere aipatu nahi dugu: Ararteko erakundeak, Haurren eta Nerabeen Bulegoaren bitartez, “Eskola seguruaren aldeko talde egonkorra” delakoan parte hartu zuen kide egonkor gisa. Talde hori osaera mistoa duen (soziala-instituzionala) lan egiteko foroa da, Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzak eta Berdindu zerbitzuak babestu dutena, eskolan haurren eta nerabeen aniztasun afektibo-sexualerako eskubideen errespetua eta sustapena bultzatzeko.
Amaitzeko, 2013ko maiatzean, Madrilgo Carlos III unibertsitateak antolatu zuen jardunaldi batean izandako parte-hartzea aipatu nahiko genuke. Horren xedea herritarren defentsarako bulegoek herritarren eskubideak sustatzeko dituzten aukeren inguruan eztabaidatzea zen. Jardunaldi horretan Ararteko erakundeak azken urteetan LGBTen eskubideen sustapenean izan duen esperientziari buruzko ikuspegia partekatu genuen, eremu horretan burutu dugun lana eta horrek LGBTen eskubideengan eduki duen eragina azalduz.
3.Herritarren
eskubideen egoeraren balorazioa
Ia ez dago euskal herri-administrazioei LGBT eskubideak urratu izana leporatzen dien kexarik. Horrek esan nahi du alor horretan berdintasun formala bermatuta dagoela gure sistema publiko ia osoan baina horrek ez du esan nahi gizarteari dagokionez ibilbide luzea geratzen ez denik, aniztasun afektibo-sexuala eta genero-aniztasuna arbuiatzen dituzten jarrerak desagerrarazteko, nahiz eta askotan horiek oso modu leunean eta ezkutuan adierazi.
•
Adingabeen aniztasun afektibo-sexualari buruzko eskubideak
Edonola ere, hori kontuan hartuta, pentsa dezakegu LGBTen eskubideen eremuaren aurrerapena herri-administrazioek sustatu behar dutela, gure adingabeen hezkuntzan bereziki azpimarratuz, hau da, haurtzarotik berdinen errespetua eta aniztasun afektibo-sexualerako eta genero-aniztasunerako eskubideen erabateko gauzatzea lortzera zuzendutako ekintzak sustatuz.
Egiaztatu ahal izan dugu (Rainbow proiektuaren testuinguruan egindako ikerketen emaitza gisa, 2012. urtean legebiltzarrean aurkeztutako txostenean xehetasun handiagoekin aipatu genituenak) LGBT haurren eta nerabeei dagokienez, hezkuntzaren eremuan gabezia nabarmena dagoela aniztasun afektibo-sexualerako eta genero-aniztasunerako eskubideen erabateko errespetua integratzeko, azaleratzeko eta sustatzeko. Irakasleak prestatzeko eta sentsibilizatzeko plan edo programa nahikorik ez egotea, gai horiek ikasgelan modu sistematikoan eta antolatuan jorratu ez izana, sexu-joera eta genero-identitateari buruzko material zehatza modu antolatuan erabili ez izana edo egun dauden tresna didaktikoetan bizikidetza eredu berriak islatu ez izana horren adibide argiak dira. Halaber, aurreko ekitaldietan jazarpen homofobikoa modu zehatzean jorratzen duten mekanismoen faltaren inguruan egindako gogoetak berresten ditugu, gero eta ikerketa gehiagok erakusten baitute eskolako jazarpenen barruan jazarpen mota hori eta haren ondorio larriak maiz gertatzen direla. Gainera, bereziki kontzientziatuak dauden irakasleek ez dute laguntza nahikoa jasotzen hezkuntza sistemaren eskutik, gai horiek behar bezala jorratu ahal izateko.
Dena den, esan dezakegu arlo horretan aurrerapauso aipagarriak ere eman direla: euskal administrazioak berariazko borondatea mahai gainean jarri du hezkuntza sisteman ikuspegi hori gaineratze aldera eta, orain dela gutxi, 2013an Hezkuntza Sisteman Hezkidetzarako eta Genero Indarkeria Prebenitzeko Plan Estrategikoa onetsi du. Plan hori hezkidetza kontzeptuaren ikuspegi zabaletik jorratu da. Horren bidez, pertsonen erabateko garapena lortu nahi da, jarrera estereotipatuak deuseztatuz eta generoan eta sexu-joeran oinarritutako aurreiritzien ondoriozko bazterkeria ororen kontra borrokatuz. Izan ere, kontuan hartu behar da DBHko ikasleen %23,6k baieztatu duela noizbait ikusi duela ikaskideren batek bazterkeria pairatu duela gay edo lesbiana dela ondorioztatu ondoren.
Aurrerapausoen testuinguru horretan, ezin dugu alde batera utzi Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politiken Zuzendaritzaren funtsezko zeregina, izan ere, eskolako aniztasun afektibo-sexualaren gaia hezkuntza eragileen agendan gaineratu eta eztabaida sustatu duen organoa da. Eskola Seguruaren aldeko Talde Egonkorraren sorrerak (aipatutako zuzendaritzaren babesa eta Berdindu zerbitzuaren laguntza duena) zuzendaritza horren trebetasun eta borondate irmoa erakusten ditu, hezkuntzaren eremuan haurren eta nerabeen aniztasun afektibo-sexualaren erabateko integrazioa behar bezala jorratzeko aukera ematen duen funtsezko eta epe luzerako lanaren oinarriak ezarri baititu.
Bestalde, Rainbow Has, aniztasun afektibo-sexuala errespetatzen duen hezkuntza lortzeko Europa mailako proiektuaren garapenak (Europako 8 herrialdetako erakundeek parte hartzen dute eta Ararteko erakundeak zuzentzen du) euskal hezkuntza erakundeekin lanean aritzeko aukera eskaintzen digu, betiere, eskola haurrentzat toki segurua dela bermatzen duten tresnak ezartzeko asmoz, euren sexu-joera edo genero-identitatea alde batera utzita, bertan pertsona bezala erabat garatzeko aukera eduki dezaten. Lan horren helburua da hezkuntza erakundeek, familiek eta irakasleek loturak sortu eta baterako estrategiak bideratu ditzaten, ahaleginak bateratuz Euskadin honako hau bermatze aldera:
Gazte-gaztetik errespetuan, berdintasunean eta askatasunean oinarritutako balioak irakastea, aniztasun afektibo-sexualaren aurkako aurreiritziak eta genero-rol zein identitateak zalantzan jartzen dituzten ideiak behin betiko gainditu ahal izateko.
Sexu-joera edo genero-identitate ezberdinak dakartzan bazterkeria edo zailtasunak pairatzen dituzten edo jasan ditzaketen haur, nerabe eta gazteentzako laguntza eta konpainia, erabat gizarteratu daitezen.
Haurren eta nerabeen segurtasuna eskolaren esparruan euren erabateko garapen pertsonal zoriontsua bermatzeko beharrezkoa den testuinguru gisa, aniztasuna kontuan hartuta.
Baterako lan horren oinarrien zirriborroa egiten hasi zen 2013. urtean eta datozen urteetan garapenarekin aurrera egin beharko da –horixe da hain zuzen ere aipatutako Rainbow Has Europa mailako proiektuaren inplikazioaren helburuetako bat–. Horretarako, aipatu dugun Eusko Jaurlaritzaren Hezkidetza Plana testuinguru bikaina da.
• Gay eta lesbianen eskubideak
Bestalde, egiaztatu dugu erakunde honek aurreko urteetan mahai gainean jarritako zenbait kontu jorratzeke daudela, hala nola, adineko gay eta lesbianei euren eskubideen gaineko informazioa emateko beharra (bikotekidea hiltzen den unean babesgabetasuna saihesteko); administrazio guztietan guraso bakarreko familiek edo sexu bereko bikote edo ezkondutako bikoteek gainditu behar dituzten oztopo formalak edo administratiboak deuseztatzeko beharra zabaltzea edo ama lesbianen egoera behin betiko argitzeko beharra, seme-alaben eta ama ez biologikoaren arteko seme-alabatasuna aitortzeari dagokionez. Hori guztia, erregistro zibiletako praktikak bateratuz lortuko da, seme-alabatasun ez biologikoaren aitorpenari dagokionez, emakumez osatutako bikoteen kaltetan izan gabe eta bikote heterosexualei abantailarik eman gabe.
Zentzu horretan, euskal administrazioek ahalegin bat egin behar dute administrazioen koordinazioa hobetze aldera, hala euren artekoa, nola Estatuko Administrazioarekiko koordinazioa. Horrela, eragindako herritarrek ez dute modu bidegabean pairatu beharko legeriak berak barne hartzen ez dituen ondorio zitalak, legeak, kasu horietan berdintasuna aldarrikatu baitu.
• Transexualen eskubideak
Amaitzeko, aipatu behar dugu genero-identitateagatiko bazterkeriaren aurkako eta transexualen eskubideak aitortzeko ekainaren 28ko Eusko Legebiltzarraren 14/2012 Legearen aldarrikapenaren bidez abian jarritako ibilera oraindik ere garatu eta zenbait alderdiri dagokionez osatu behar dela. Transexualek jasotzen duten arreta hobetzeko eskatzen jarraitzen dute oraindik ere, sexua aldatzeko osasun- eta lege-prozesuen ondorioz talde horri sortzen zaizkion arazoak salatzen dituztenean.
Horregatik, aipatutako legearen araudiko garapena gauzatzea beharrezkoa da, baita bertan aipatzen diren eremuetan dagokion zuzkidura ekonomikoa ematea ere. Gauzak horrela, adierazi behar dugu arlo horretan erreferentziazkoa den osasun unitate bat dagoela eta haren kualifikazio eta ahalmena modu nabarmenean handitu dela sortu zenetik. Horregatik, ezinbesteko bilakatu da transexualen beharrak behar bezala asebetetzen direla ziurtatzeko. Iazko txostenean aipatu genuen bezala, legezko xedapen horiek euskal osasun sistema osora zeharka eramateko prozesua oraindik ere amaitzeke dago, batez ere, lehen mailako arreta, pediatria, endokrinologia eta buruko osasun zerbitzuetara. Modu horretan, osasun zerbitzu horietan erreferentziazko unitatearen ezagutza espezializatua eta planteamendu mediko eta psikologikoak integratuko dira eta euskal legerian aurreikusitako transexualen gaineko osasun gida osatuko da. Halaber, tartean dauden osasun arloko langileek gai horren inguruko prestakuntza zehatza jaso beharko dute.
Transexualentzako erabateko arretari buruzko euskal legearen garapenari dagokionez, Euskadin transexualen izaera aitortzeko administrazio dokumentazioari buruzko legezko xedapenen gauzatzea jorratu behar da –diseinuari eta gauzatzeari dagokionez, zailtasun bereziak agerian jartzen badira ere, izan ere, eskumenen arloan dauden mugak kontuan hartu behar dira–. Horrez gain, euskal administrazioari dagozkion erregistroaren aldaketak burutzeko eta transexualei legez aitortutako identitate berriari erabat egokitzen diren agiriak emateko eginbeharra ezarri dioten legezko xedapenen gauzatzea ere jorratu beharko da.
1 Proiektua inspiratu duen kontzeptuaren ingeleseko siglak jasotzen dituen akronimoa. Rights Against IntoleraNce: Building an Open-minded World (Intolerantziaren kontrako eskubideak: aurreiritzirik gabeko mundu bat eraikiz). Horren xedea haurren, nerabeen, gazteen eta irakasleen artean homofobiaren eta transfobiaren aurka borrokatzeko testuak eta ikus-entzunezko materialak sortzea eta zabaltzea da, baita Europan homosexualen eta transexualen eskubideak erabat errespetatu eta aitortuko dituen kultura bat sustatzea ere.
2 Rainbow Has izena ondorengo ingeleseko siglek osatzen duten akronimoa da: Rights through Alliances: Innovating and Networking BOth Within Homes and Schools (Eskubideak elkartasunaren bidez: Berrikuntzak egin eta sareak osatu etxean zein ikastetxean). Proiektu horrek alderdi hauen azterketa eta hobekuntza azpimarratu nahi ditu: haurren eta nerabeen eskubideen egoera hezkuntza eremuan, zentzu zabalean, hau da, hezkuntza erakundeak, irakasleak zein mota guztietako familien elkarteak barne hartuz. Xedea haurtzarotik aniztasun sexualarekiko hezkuntza irekia jasotzea da, sexu-orientazioaren edo genero-identitatearen ondoriozko bazterkeria edo jazarpena (edozein formatan, hau da, jarrera homofobo edo transfoboak) saihesteko eta horren aurka egiteko gai dena. Euskadiz gain, beste herrialde batzuek ere proiektu horretan parte hartzen dute zenbait erakunderen bitartez (unibertsitateak, ikerketa soziologiko zein pedagogikoko lan-taldeak, udalak, haur hezkuntza sustatzeko elkarteak, LGBTen eskubideen aldeko elkarteak eta guraso bakarreko familien elkarteak), hala nola, Alemania, Belgika, Bulgaria, Holanda, Italia, Polonia eta Erresuma Batua.