11.Herri-administrazioen araubide juridikoa, ondasunak eta zerbitzuak
1.Arloa kopurutan
Aurten arlo honetan guztira 148 erreklamazio idatzi kudeatu dira. Eragindako administrazioen araberako banaketa honako hauxe izan da:
– Tokiko administrazioa 127
– Foru Administrazioa 7
– Euskal Autonomia Erkidegoaren Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza) 4
Azpiarloen banaketari dagokionez, sailkapena hurrengoa izan da:
– Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura 47
– Tokiko zerbitzu publikoak 36
– Kontratazio-araubidea, ondarea eta administrazioren erantzukizuna 30
– Udal erroldaren kudeaketa 26
– Beste alderdi batzuk 3
– Herritarren eskubideak 3
– Informazioa eta herritarren parte-hartzea 3
Urte honetan zehar kudeatu diren espediente horien (jasotakoak zein ebazteke egoteagatik horiei gaineratutakoak) izapidetze prozesuaren xehetasunei dagokienez, azpimarratzekoa da txosten hau idatzi den unean honako egoera honetan daudela:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Jarduera okerra | Jarduera okerrik ez | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | Gerora ez dira onartu |
201 | 76 | 107 | 57 | 36 | 14 | 18 |
Datuei erreparatuz gero, nabarmendu behar dugu bideratutako kexa-espedienteen kopurua hazi dela. Multzorik garrantzitsuenean, aurten ere, jardunbideari eta araubide juridikoari buruzko gaiak ditugu, guztira %30 inguru; bereziki azpimarratu behar dira administrazio isiltasunari eta interesdunek espedienteak eskuratzeko dituzten zailtasunei dagozkienak. Aurreko multzoarekin batera, biztanleen udal erroldaren arloan izapidetutako espedienteak aipatu behar ditugu, ukitutako pertsonei dakarzkien ondorio larriak direla eta; izan ere, nahiz eta kexei konponbide egokia eman, erroldan alta hartzeko trabek kalte handiak eragiten dizkie interesdunei oinarrizko gizarte eskubideak eskuratzeko orduan. Gainera, zenbaitetan ezin dira eskubide horietaz baliatu, betiere Euskal Autonomia Erkidegoan izandako erroldatzearen gutxieneko antzinatasuna egiaztatzeko hutsuneak sortzen direnean.
Jaso ditugun espedienterik gehienen izapidetze egoera arrazoizkoa da; hala eta guztiz ere, erantzuna jasotzeko eta ukitutako administrazioaren iritziaren berri izateko agindeia edo ohartarazpena egin behar izan dugun kasuei dagokienez, aipatu beharra dago horiek beti izaten direla nahi baino gehiago. Ekitaldi honetako oso alderdi negatibo gisa aipatu beharko genuke arlo honetan emandako gomenduak eta ondorioak onartzeko maila ia-ia hutsaren hurrengoa izan dela; ebazpen horiek guztiak aztergai eta ikusgai daude gure webguneko atal batean. Edozein kasutan ere, ebazpen horiei men egingo diegu zehatzago nabarmendu beharreko kexei buruzko hurrengo atalean.
2.Kexarik aipagarrienak
Atal honetan izapidetu ditugun kexarik esanguratsuenen laburpen bat jaso dugu, aurten aurrera eramandako lanaren isla modura; horrela bada, bereziki aipatuko ditugu gomendioren bat edo ondorioren bat emateko aukera ahalbidetu dutenak. Horiek guztiak beharrezko azpiarloen barnean txertatu ditugu, jarraian zehaztutako epigrafeei jarraiki.
2.1. Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Atal honetan urterik urte atzematen ditugun arazoak laburbil genitzake prozedura falta dela adieraziz; esan nahi baita, herri administrazioek ez diote prozedurari ekiten eskabide bat aurkezten duten pertsonei dagokienez edo ez dute behar bezala izapidetzen manuzko espedientea edo ez dute osatzen ebatzia eta jakinarazia izan arte legezkoa den administrazio prozedura. Gauzak horrela, administrazio prozedurari buruzko Legearen ez-betetzearen barruan sar daitezkeen kasuak honako hauek guztiak dira: administrazio isiltasuna, udal artxiboetako informazioaren eskuragarritasun falta horretarako arrazoirik eman gabe, organo eskudunek eman beharreko ebazpen falta (espedientearen manuzko izapidetzea ere falta delarik), espedienteak eskuratzeko beren-beregi emandako ukoak eta abar.
Aipatutako alderdien adibide gisa, zenbait herri administraziori zuzendutako gomendioetariko batzuk aipatu behar ditugu. Horietan agerian jarri eta azpimarratu nahi da ez dela legezkotasun formala betetzen; izan ere, aurkeztutako gaiaren muinaren gaineko ez-betetzeak egon daitezkeen arren, beharrezko espedientea berme guzti-guztiekin izapidetzeko ukoak inolako babesik gabe uzten ditu erreklamaziogileak.
Horrela, Arartekoaren 2013ko maiatzaren 15eko Ebazpenaazpimarra dezakegu; ebazpen horren bitartez, Sestaoko Udalari gomendatzen zaio barne dekoratzaile eta diseinatzaileen eskumena aintzatesteko proiektu eta egitasmo zehatz batzuk prestatzeko eta zuzentzeko orduan.
Gomendio horrek argi eta garbi erakusten du zeintzuk diren aipatu ditugun prozedura arazoak; izan ere, kasu honetan udalak alegatu zuen, Bizkaiko Dekoratzaileen Elkargo Ofizialari modu formalean erantzun ez arren, interesdunarekin izandako zenbait elkarrizketatan azaldutakoaren berri zehatza eman zitzaiola. Barne dekoratzaile eta diseinatzaileek jarduera proiektuak prestatzeko eskumena duten kasuei buruzko gaiaz gainera, udalari gomendatu genion, segurtasun juridikoa bermatze aldera, barne prozedurak edota protokoloak zehatz zitzala eta modu egokian manuzko irizpideen berri eman ziezaiela proiektuen informazioan edo tramitazioan inplikatutako udal langileei guztiei, betiere indarreko arautegian eta jurisprudentziaren interpretazioan oinarri hartuz.
Beste alde batetik, honakoa ere gomendatu genion: proiektu zehatz baten erdiespenari eta egitasmoa izenpetu behar duen profesionalaren eskumenari buruzko zalantza edo eztabaida bat azaltzen den bakoitzean, beren-beregiko ebazpena har dadila kasu guztietan, behin udalaren jarrera arrazoitzen duten txosten tekniko eta juridikoak eginda. Sestaoko Udalak ez dio erantzunik eman gomendio horri eta ez du baloraziorik egin; horrenbestez, gure esku-hartzea amaitutzat eman behar izan dugu gure gogoetak ez direla onartuak izan pentsatuz.
Administrazioaren esku dauden artxiboak eskuratzeko sarritan agertzen den arazoari gagozkiolarik, Menagarai-Beotegiko Administrazio Batzari gomendio bat egin genion erreklamaziogileari eskatutako dokumentua eman ziezaion.
Zehatzago, Arartekoaren 2013ko irailaren 25eko Ebazpenaren bitartez, honako gomendio hau egin genuen: kontzejuko presidente-erregidorearen eskariz kexa aurkeztu zuen auzokidearen sinaduraren inguruan egindako txosten grafologikoa entregatzeko gomendioa, hain zuzen ere, txosten hori erakunde administratiboaren artxiboetan baitzegoen.
Aurrekoari lotuta, kasu honetan presidente-erregidoreak bere funtzioen mugak gainditu zituela egiaztatu zen; izan ere, aurkeztutako berraztertze errekurtsoan agertzen zen sinadura erreklamaziogileari zegokion ala ez ziurtatzeko azterketa grafologikoa agindu zuen. Kontzejuak ez zuen errekurtso hori onartu behar bezala arrazoitutako bestelako gaiak izan zirela eta; horrenbestez, ez zegoen legezko arrazoirik adituen txosten hori agintzeko, ez baitzegokion inola ere interes publikoaren defentsari. Gainera, sinaduraren egiazkotasunari buruzko “zalantzarik egonez gero, auzia honela konpondu behar zen: beharrezko lege izapidea abian jarriz; izan ere, interesdunak berak egiaztatu zuen agiria berea zela, hau da, dokumentu hori berak izenpetu zuelako borondate zalantzagabea adierazi zuen (Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko azaroaren 26ko 30/1992 Legearen 70.1.d artikulua).
2.2. Udal erroldaren kudeaketa
Sarreran nabarmendu dugun legez, udalerri batean bizi diren pertsona guztien eskubidea nahiz betebeharra denari buruz izapidetzen ditugun kexen kopuruak bere horretan dirau; are gehiago, auzia hazi dela esan beharra dago. Kasuistika askotarikoa izanagatik ere, adieraz dezakegu izapidetutako kexen multzorik garrantzitsuenak bazterketa arriskuan dauden pertsonei eragiten diela, hala nola immigranteei, ijitoen etniako pertsonei, etxerik gabeko pertsonei eta abar. Memoria honen beharrezko ataletan gaia sakonago jorratzen den arren, hementxe ahaleginduko gara aurkeztu zaizkigun arazorik larrienak zertzelada batez laburbiltzen.
Krisi ekonomiko larria, lan falta handia eta politika publikoaren finantzazioaren murrizketak izaten ari diren une honetan, biztanleen erroldan alta hartuta egotea aurreneko beharkizuna da oinarrizko gizarte baliabideak eskuratu ahal izateko. Udalek gai horretan esku hartzeko dituzten mekanismoak bakar-bakarrik zuzendu behar dira erregistro horrek udalerriko auzokideak zehatz-mehatz islatzea lortzeko.
Horixe da udalek esku hartzeko duten testuingurua; hortaz, ez da bidezkoa biztanleen erroldak dauka helburu bakarrari men egiteko egokiak ez diren edo xede horretatik aldatzen diren betekizunak eskatzea; izan ere, erroldaren xedea da zehaztea ea pertsona bat bizi den ala ez erroldatzea eskatu duen udalerrian.
Izapidetutako kexei dagokienez, Sestaoko Udalari buruzkoak azpimarratu behar ditugu, bai udal administrazio horren kontra izapidetutako kopuruengatik bai gure gogoetak onartzeko orduan erakutsitako jarreragatik. Zehatzago, Arartekoaren 2013ko irailaren 6ko ebazpenaren bitartez udalari gomendatu genion egiaztatze ahalmenaren egikaritzapenarekin zerikusia zuten zenbait jardun legezkotasunaren arabera egokitzeko; era berean, gomendatu genion erroldan alta emateko ukoak behar bezala arrazoitzeko eta erroldatze gaietan beharrezko jarraibide zehatzak emateko; horren guztiorren helburua honakoa zen: interesdunek bizi diren egoitzan erroldatzeko informazio eta orientazio sinesgarria eskuratzeko eskubidea behar bezala egikaritu ahal izatea, hain zuzen ere. Gomendio hori ez da onartua izan.
Beste alde batetik, Arartekoaren 2013ko azaroaren 21eko ebazpenaren bitartez, Sestaoko Udalari gomendatu genion erreklamaziogileari eta haren familiari urtebete lehenagotik benetan bizi ziren egoitzan erroldatzeko. Aipatutako etxebizitzan izandako gorabeherek, horien barnean etxebizitzaren jabearen aldetik etxebizitza husteko aginduaren ez-betetzeak, ez diote udalari ahalbidetzen egitatezko bidetik jardutea, legez ezarritako izapideei eta prozedurei lotu gabe.Memoria hau prestatzeko unean, oraindik ere ez zaio gomendio honi erantzun, hau da, udalak ez du erantzunik eman erakunde honen gogoetak onartzeko jarrerari buruz.
Azkenik, Bilboko Udalari zuzendutako Arartekoaren maiatzaren 9ko ebazpena nabarmendu behar da; ebazpen horretan ondorioztatu genuen udalerrian egoitza aldatzeari dagokion jakinarazpenaren eragin data eskabidearen aurkezpen egunari egokitu behar zaiola, nahiz eta udaltzaingoaren txostenaren bitartez edo bestelako bideen bitartez eskatutako helbidearen benetako egoitzaren gaineko egiaztapenen bat egin beharra egon. Udalak irizpide hori onartu du; halaber, zehaztu du herritarrak artatzeko bulegoetan beharrezko jarraibideak emango dituela, pertsona bat espedienteren bati buruzko interesa azaltzera bertaratzen den bakoitzean (ebatzia izan dena edo izapidetzen ari dena), eskabide eredu bat eskain diezaioten, idatziz interesdunak espedientea eskuratu duela egiaztatu ahal izateko.
2.3. Informazioa eta herritarren parte-hartzea
Gai honi gagozkiolarik, herritarrek jardunbide arazoei eta informazioa eskuratzeko zailtasunei buruzko zenbait kexa aurkezten jarraitu dute Araban; izan ere, herritarrek legezkotasuna betetzeko eskatzen dute, betiere gai publikoetan esku hartzeko duten eskubidea egikarituz. Gai honi buruz eta, zehatzago, kontzejuei men eginez, aurreko urteko memorian aipatu genuen erakunde horiek dituzten gutxieneko egiturak eta baliabideen urritasuna ezin daitezkeela aitzakiak izan Arabako Lurralde Historikoko Kontzejuei buruzko martxoaren 20ko 11/1995 Foru Arauak ezarritako oinarrizko betebeharrak ez betetzeko. Horrela bada, ezin onartu daiteke auzokideen biltzarrerako deia ez egitea urtebetean, presidenteak lan egiten duelako, edo kontuak ez onartzea arrazoi berberagatik edo erreklamazioei ez erantzutea informatzeko langile gaituak falta direlako. Kontzejuak eta administrazio batzak, gobernu organoak diren aldetik, bete behar dituzten gutxieneko lege betebeharrak konplitzeko bitartekoak jarri behar dituzte.
Kexen beste multzo batek men egiten die zinegotziek edo oposizioko udal taldeek euren kargua egikaritzeari begira beharrezko duten informazioa lortzeko dituzten oztopo eta zailtasunei. Ildo horri jarraituz, Arartekoaren 2013ko martxoaren 14ko ebazpena izapidetu dugu; haren bitartez, Gamiz-Fikako Udalari gomendatzen zaio udal talde bati beharrezko informazioa ematea, udal zeregina garatu ahal izateko eta konfiantzako pertsonaren izendapena berrikusteko. Gomendio hori ez da onartua izan; hala eta guztiz ere, udalak berriki jakinarazi digu izendatutako aholkulari partikularrak kargua uzteko ukoa aurkeztu duela.
Azkenik, Arartekoaren 2013ko martxoaren 6ko ebazpenaazpimarratu nahi dugu; haren bitartez, Gatikako Udalarigomendatzen zaio partikularrei bilkuren grabazioa baimen diezaiela.
Gomendio horretan Konstituzioaren 20. artikuluaren aplikazioa aztertzen dugu; izan ere, ezarpen horrek gogoetak, ideiak, iritziak askatasunez eta ahoz, idatziz edo bestelako erreprodukzio bitartekoaren bidez adierazteko eta zabaltzeko eskubidea onartzen eta babestu du, betiere eskubide horien egikaritza aldez aurretiko inolako zentsurarik gabe mugatu gabe.
Auzitegi Konstituzionalak, jurisprudentzia sendo batean, manu hori interpretatu du ildo honetan: konstituzioaren 20. artikuluaren askatasunak herritar bakoitzaren funtsezko eskubideak izateaz gain, funtsezko instituzio politiko baten onarpen eta bermea dira, iritzi publiko askearen onarpena eta bermea, hain zuzen; izan ere, hori derrigorrean lotzen zaio estatu demokratikoaren funtsezko balioa eta jardunbide betekizuna den pluralismo politikoari (AKren 1998ko otsailaren 15eko 20/1990 epaia).
2.4. Kontratazioa
Herri administrazioek kultura arloa sustatzeko jarduera zabala garatzen dute eta eskuratutako konpromisoak betetzera beharturik daude. Zentzu horretan, Arartekoaren 2013ko abuztuaren 30eko ebazpena izapidetu dugu eta haren bitartez Vitoria-Gasteizko Udalari gomendatzen diogu artista batekin izenpetutako kontratu bati darizkion betebeharrak aintzatetsi ditzan, erakusketa katalogo bat argitara emate aldera. Udalak kontratua betetzeko betebeharra baieztatzen duten txosten tekniko-juridikoak gorabehera, organo eskudunek ez zuten beharrezko erabakia hartu betebeharrak betetzea ahalbidetzeko; gainera, ez da inolako arrazoirik eman jarrera horri eusteko orduan. Gomendioa ez da onartua izan.
2.5. Herri-administrazioen ondarea
Izapidetutako kexek askotariko gaiei heltzen diete, ukitako pertsonen iritziz, administrazioak ondare publikoa babesteko eskumena egikaritzen ez duelako edota titularitate publikoko ondare eskubideei darizkien betebeharrei aurre egiten ez zaielako.
Horrela bada, Arartekoaren 2013ko irailaren 23ko ebazpeneanLaudioko Udalari gomendatzen zaio jabetza pribatu baten sestraren gaineko erabilera publikoari darizkion betebeharrak bere gain har ditzan. Komunitate erreklamaziogileak ez zituen jabe pribatuen betebeharrak eztabaidatu nahi ondasun pribatuei zegokienez; izan ere, kolokan jartzen zuen espazio pribatuaren erabilera publikoari zegozkion betebeharrak ere bere gain hartzea, haren titularitatea udalarena baitzen, erakunde horrek zeukan aprobetxamendu publikoaren ondorioz. Gomendioa ez da onartua izan.
Beste alde batetik, Santurtziko Udalari ere gomendio bat zuzendu diogu baimenik gabeko terraza baten instalazioa berehalakoan ken dezan, gai horri buruzko udal ordenantza arautzailea betetzen ez duelako (Arartekoaren 2013ko azaroaren 19ko ebazpena). Udalaren erantzunaren zain gaude.
Azkenik, zehaztu beharra dago herritarrek kexak aurkezten jarraitzen dutela herri bideak behar adina babesten ez direlako. Zentzu horretan, Arartekoaren 2013ko martxoaren 8ko ebazpen bidez, Artziniegako Udalari eskatu diogu herri bide baten mugak ezartzeko, bidea berritzeko eta berreskuratzeko espedientea ahalik denik eta lasterren izapide dezala. Udalak ez dio Arartekoaren gomendio horri erantzun eta ez du inola ere baloratu; horrenbestez, gure esku-hartzea amaitutzat eman dugu, gomendioa ez dela onartua izan ondorioztatuz.
2.6. Ondare erantzukizuna
Honako hau berriro ere herritarren aldetik kexa kopuru handia eragin duen gai bat izan da; era berean, gure esku-hartzea eskatzeko arrazoiak eta funtsak ere ez dira oso berriak, aurreko ekitaldietakoekin alderatuz gero. Horrela bada, espedienteen sortan oso ohikoa izaten da egindako erreklamazioak epearen barruan ez ebazteko kasuak, hau da, tramitazioan izaten den berandutza (nahi baino gehiagotan gertatzen dena eta, zalantzarik gabe, herritarrek herri administrazioekin dituzten harremanen funtsezko eskubide bati eragiten diona, hau da, euren asmoei buruzko administrazio erabakiak arrazoizko epe baten barruan ezagutzea); era berean, ohikoak izan dira emandako ebazpenekin izandako desadostasunen eta gorabeheren ondorioak sortutako espedienteak.
Hori bai, herri administrazioek izapidetutako erreklamazioa behar bezala baloratzeko betebeharra konplitzen dutenean, ondorioak beharbada ez dira bat etorriko kexa aurkeztu duten pertsonen asmoekin, prozeduran oso-osorik egiaztatu ez delako egindako kaltearen eta herri administrazioaren jarduketaren arteko kausalitate erlazioa.
2.7. Tokiko zerbitzu publikoak
Aurten ere jarraitu dugu Gipuzkoan kexak edota kontsultak jasotzen, zenbait udaletan etxeko hondakinak jasotzeko sistema berria (“atez ate” izenekoa) ezarri dela eta. Aurreko ekitaldian bezala, guregana jo duten pertsonek azaldu dituzten kezkak edo desadostasunak hurrengo gai hauei buruzkoak izan dira: bilketa sistema zehazteko udal eskumena; komunitateei zortasunak ezartzeko aukera, esate baterako espazio pribatuetan edo fatxadetan zutoinak jartzea; erabiltzaileek pribatutasunerako duten eskubidearen balizko urraketa, eta abar.
Gai berezi honen inguruan, nabarmentzekoak dira sistema hauen ezarpenaren kontrako zenbait plataformak aurkeztutako kexak. Memoria hau amaitutzat emateko orduan, kexa horietariko batzuk izapidetzen ari diren arren, gure esku-hartzea bukatutzat eman dugu atez ateko sistemaren kontra azaldu den Legazpiko Herritarren Plataformakaurkeztutako kexaren auzia. Plataformak sistema horren ezarpena zalantzan jartzen zuen, baldin eta ukitutako auzokiderik gehienen borondatea kontuan hartzen ez bazen eta prozesuaren hasieratik parte hartzeko prozedura osoa abiarazten ez bazen.
Horrela, Arartekoaren 2013ko maiatzaren 6ko ebazpenean ondorioztatu genuen Legazpiko Udalak hondakinen gaikako bilketa egiteko egokitzat jotzen duen sistema ezartzeko eskumena duela, baina ezarritako helburuak betetzeko beharrezkoa dela jarduketa aurrera eraman behar duten herritarren inplikazioa. Horrenbestez, Legazpiko Udalari proposatu genion adostasun politika baten buru jardun zezala, sortutako gatazka egoera gainditzeko, eta herritarren kezka hondakinen gaikako bilketa maila handiagoak lortzera bidera zezala, nahiz eta horretarako hasieran onetsitako sistema berrikusi.
Beste alde batetik, tokiko zerbitzu publikoak emateko baldintzen barruan, Lasarte-Oriako Udalarihurrengo gomendio hau egin diogu: udal kiroldegia irisgarritasunari eta erabiltzaileen diskriminaziorik ezari buruz indarrean dagoen legeriara egokitzeko beharrezko obra proiektuaren prestaketa lehenesteko gomendioa, hain zuzen; horrela, udalak berritze lan horiei buruzko kuantifikazio ekonomiko zehatza izango du egokitzapen lan horiek beharrezko programazioan sartu ahal izateko. Halaber, irisgarritasuna sustatzeko abenduaren 4ko 20/1997 Legeak ezarritako edukiarekin bat etorriz, udalerriko irisgarritasun plangintza berrikusteko, eguneratzeko eta osatzeko eskatu genion, betiere eraikin publikoen beharrezko egokitzapenak aurrera eramateko lehentasunak eta burutzapen egutegia finkatuz (Arartekoaren 2013ko azaroaren 13ko ebazpena).
3.Ofiziozko jarduerak
Arabako Lurralde Historikoko hirugarren sektoreko irabazi-asmorik gabeko zenbait elkarterekin izandako bileren markoan, ofiziozko jarduketa bati ekin diogu Arabako Foru Aldundiko Ongizate Institutuaren aurrean, kontaktatutako erakundeen iritziz, beren jarduera garatzeko eta ekitaldi bakoitzerako programatutako proiektuak betetzeko dituzten zailtasunak direla eta. Azaldutako problematika Diru-laguntzei buruzko azaroaren 17ko 38/2003 Legearen aplikazioaren eremuan kokatu beharra dago.
Gizarteari zenbait zerbitzu emateko sustapen eta lankidetza jarduera funtsezkoa da eta elkarteek azaldu dizkiguten arazoetariko batzuk Arartekoaren arretagune izan dira aspalditik. Horren erakusgarri, hona hemen gomendio hau: “Gizarte eremuan lan egiten duten elkarteentzako erakunde laguntzaren bideak eta prozedurak hobetzeko premia” (2005eko txostena). Honako hau ere Eusko Legebiltzarrari 2008an zuzendutako aparteko txosten baten gaia izan zen; txoten horren izenburua hurrengoa izan zen: “Gizarte Esku-hartzearen hirugarren sektorearen lan baldintzak”.
Memoria hau prestatzeko orduan, erreferentziazko espedientea izapidetzen ari da, betiere foru administrazioaren erantzuna aztertu eta gure balorazioa emateko zain.
4.Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Aurreko ataletan egiaztatu ahal izan den bezala, herritarrek arlo honetan aurkezten dituzten gaiak askotarikoak izan daitezke; hala eta guztiz ere, esan beharra dago ez dagoela berrikuntza handirik aurreko urteetako memorietan azaldutako gaiei dagokienez.
Laburpen honi ekingo diogu honakoa aipatuz: herritarren eskubideak egikaritzeko, garrantzi handi-handikoa dela herri administrazioek modu arbitrarioan ez jardutea, baizik eta aurkeztutako eskabideak beharrezko administrazio espedientearen bitartez izapidetzea eta bertan administrazioaren erabakia arrazoitzen duten izapideak eta txostenak jasotzea. Horrela, aipatu beharra dago, azaroaren 26ko 30/1992 Legearen 53, 54 eta 55. artikuluei jarraiki, administrazio egintzak ezarritako prozedurari lotuko zaizkiola eta arrazoiturik emango direla, idatziz zuzenbide oinarriak eta gertakariak labur eta zehatz azalduz. Eskatutako edukiari buruzko desadostasunak daudenean edo administrazioak eskatutakoari men egiteko asmorik ez duenean, funtsezkoa da forma zaintzea, betiere ukitako pertsonek beren eskubidearen araberako erabakiak hartu ahal izateko.
Beste alde batetik, udal erakundeen eremuan (bertan azaldu ohi dira gai honi buruzko kexarik gehienak), Toki Erakundeetako Antolakuntza eta Jardunbideari buruzko Araudiak (azaroaren 28ko 2568/1986 Errege Dekretua) definitzen du zer den espediente bat eta zein den hori izapidetzeko jarraitu beharreko prozedura. Horrela, araudi horrek ezartzen du espedientea administrazio ebazpenaren aurrekari eta oinarri gisa erabiltzen diren agirien eta jarduketen multzo ordenatua dela, bai eta ebazpena betearaztera bideratutako diligentziak ere (164.1. artikulua). Beste alde batetik, araudiaren 172. artikuluak ezartzen du administrazio espedienteak izapidetu behar dituen bulegoko buruak informatuko dituela, bere irizpidea oinarritzeko legezko edo arauzko aurrekari eta xedapenak azalduz.
Hori guztia ezinbesteko bermea da herritarrek eskabide izapidetu baten ezespena oinarritzeko zuzenbide oinarrien berri izan dezaten; horrek eta eraz egindako idatzizko jakinarazpenak interesdunari ahalbidetzen diote administrazio jarduketa baloratzea eta legezko argudioak kontrajartzea ebazpenaren inguruko desadostasunik izanez gero.
Beste alde batetik, espediente horiei hasierako emateko, interesdunaren eskabide edo eskaera behar da. Horrek zenbaitetan azaltzen den problematika azaltzera garamatza; izan ere, batzuetan pertsona bat administrazio batera bertaratzen da eta bertan ahoz azaltzen zaio ez dituela betetzen bere asmoak aurrera eramateko beharrezko baldintzak. Egoera hori ohikoa izaten da alta biztanleen udal erroldan eskatzen den kasuetan. Horri buruz honakoa azpimarratu nahi dugu: biztanleen erroldako arduradunek edo herritarrak artatzeko bulegoek erroldan alta hartzeko eskabide bat jasotzen dutenean eta horri ezin diotenean une horretan bertan erantzun, kasu guztietan eskatu beharko dute eskabidea idatziz egiteko, betiere beharrezko administrazio tramitazioa haste aldera, interesdunei jarraitu beharreko beharkizunak edo izapideak modu egokian jakinaraziz. Gai honi buruz, berriro ere nabarmendu behar dugu zerbitzu publikoen jardunbide zuzena funtsezkoa dela, administrazio erregistro horretako inskripzioa eta oinarrizko zerbitzu publikoak eskuratzeko benetako egoitzaren antzinatasuna egiaztatzeak daukan garrantziagatik.
Aurrekoari lotuta, ezin ahantz dezakegu herritarrek, beren eskubideak egikaritzea errazte aldera, betebehar juridiko eta teknikoen gaineko informazio eta orientazio sinesgarria eskuratzeko eskubidea dutela, egin nahi dituzten eskabideei ezartzen zaizkien indarreko xedapenei dagokienez (Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko Legearen 35 g-i artikulua).
Zentzu horretan, gure gomendioetariko batzuk barne protokoloak eta jarraibideak hobetzera bideratu dira, betiere interesdunak prozedura desberdinetan artatzen dituzten administrazio unitateetako arduradunek legerian oinarri hartzen duen informazio sinesgarria eman dezaten. Horren inguruan, zehaztu dugu ez dela onargarria agintaritza eskudunak nahiz teknikari arduradunek ukitutako pertsonei ematen dieten informazioa ahozko agindu edo irizpideetan oinarritzea, are gutxiago aginduok edo irizpideok saihestu nahi den arauaren interpretazio egiaztatu batetik aldatzen badira.
Gai honen inguruan eta aurrekoari lotuz, gardentasunari, informazioaren eskuragarritasunari eta gobernu egokiari buruzko azaroaren 9ko 19/2013 Legearen onespena aipatu behar dugu; izan ere, lanabes berri horrek gaur egun baino gehiago erraztuko du arduradun publikoen jarduna herritarren azterketaren pean jartzea haiei dagozkien erabakiak hartzean. Lege horrek arduradun publiko guztien jarduna (baita goi karguena ere) eraendu behar duten gobernu egokiaren printzipio etikoak ezartzen ditu; horrela bada, ez-betetzerik egonez gero, bidezko zigorra jasoko dute. Zentzu horretan, ez-betetzeen kasuen artean nabarmendu behar dira herritarrei kalte egiten dieten ez-legezko erabakiak hartzea eta ez-legezko txostenak izenpetzea.
Ildo horri jarraituz eta une honetan informazio publikoa eskuratzeko eskubidea egikaritzeko 30/1992 Legea izan arren (bai eta beste lege sektorial batzuk), lege berri horrek oztopo garrantzitsuak kentzeko salto handia eragin dezake, informazio publikoa eskuratzeko eskubidearen egikaritzapenari dagokionez. Horrela, beste aurrerapen batzuen artean, azpimarratzekoa da eskubide hori pertsona guztiei egokituko zaiela eta egikaritu ahal izango dutela eskabidea arrazoitzeko betebeharrik gabe; hala eta guztiz ere, hori guztia ez da oztopo izango babesteko moduko bestelako interesengatiko arauzko mugak ezartzeko. Ukitutako pertsonek aurkeztutako informazio eskabideen arrazoiketa falta herri administrazioek erabili ohi duten arrazoietariko bat izaten da dokumentazio zehatzak eskuratzeko eskabidea ukatzeko.
Azkenik, lege horren hirugarren alderdiak, izenburuan bertan aipatzen den bezala, gardentasunari egiten dio men, hau da, informazio aktiboa izenekoari; herri administrazioek informazio hori argitara emateko betebeharra dute, labur bada ere. Herri administrazio askok gai honetan egin dute aurrera, webguneak dituzte eta halakoetan informazio zabala eskaintzen dute bai erakundeari buruz bai aurrera eramaten duten zereginari buruz. Gauzak horrela, administrazio horiek legezko betebeharrei hartu diete aurre; hala eta guztiz ere, beste batzuek ahalegin garrantzitsuak egin behar izango dituzte legezkotasun berrira egokitzeko. Hori dela eta, urtebetetik bi urtera bitarteko epe iragankorra ezarri da. Araua oso-osorik indarrean sartzen denean, interesdunek gaur egun eskuragarri ez dagoen informazioa zuzenean eskuratu ahal izango dute, eskatzeko eta interesa arrazoitzeko betebeharrik gabe.
Beste ikuspegi batetik, korporazio bateko kideek informazioa eskuratzeko duten eskubidea ere aipatu behar dugu; izan ere, zinegotziek beren zeregina garatzeko beharrezko informazioa eskuratzeko eskubidea dute, nahiz eta batzuetan udalen jardunean mugak egon, eskatutakoari erantzunik ez emateko teknikaren bitartez. Toki Erakundeetako Antolakuntza eta Jardunbideari buruzko Araudiaren 14. artikuluak ezarritakoarekin bat etorriz, administrazioaren isiltasunaren bitartez eman dela ulertuko da, baldin eta bost eguneko epean uko egiteko ebazpen edo erabakirik ematen ez bada, betiere eskaeraren egunetik zenbatzen hasita.
Azkenik, herritarren partaidetzari men egin behar diogu, bai eta horrek bete beharreko zeregin aktiboari ere, baldin eta ezarri nahi diren politika publiko guztien emaitzak bermatu nahi badira. Hondakinen gaikako bilketari buruzko gaiak beste edozein proiektuk baino hobeto islatzen du ideia nagusi hori; izan ere, egitasmo gutxitan ikusi ahal izango dugu udalerri bateko herritar guztien inplikazio zuzen eta gogotsuagorik, baldin eta gaikako bilketaren maila egokiak bermatuko badira. Hartutako erabakiak udalerriko pertsona guztiak ukitzen ditu zuzenean, guzti-guztiek hondakinak sortzen baitituzte; Beraz, erronka da herritar guztiak inplikaturik egotea aurreikusitako sistemaren ezarpenaren emaitzak egitasmoaren helburuen neurrikoak izan daitezen. Horrenbestez, gure iritziz, hondakinen gaikako bilketa sistema bat ezartzeko proiektu guztiek arrakastatsuak izateko berme gehiago izango dituzte, baldin eta adostasunik zabalena lortzen badute zeregin hori aurrera eraman behar duten auzokideen artean.