Ararteko

2013. urtean, adingabeen eremuan Ararteko erakundearen jardueraren ikuspegi kuantitatiboak agiri honetako atalik luzeena osatzen du, antzemandako arazoen eta kezken, burututako jardueren eta, zenbait kasutan, lortutako emaitzen edo ondorioen aurkezpen kualitatiboa barne hartzen baitu. Zenbatu diren kexen portzentajeak iradoki duen ordenan, informazio hori gaikako esparruen arabera antolatuta aurkeztu da.

Aurreko grafikoetan adierazi bezala, aurte n izapidetu diren eta adingabeekin lotura zeukaten kexen ia erdiak (%48k) hezkuntza sistema formalari lotutako egoerak ditu hizpide. Arlo horretan gertatutakoa azaltzeko, hemen errepikatuko dugu Eusko Legebiltzarrarentzako txosten orokorrean herri-administrazioen jarduera ikuskatzeari buruzko kapituluan bildutakoa, Hezkuntzari dagokiona; izan ere, gehienbat haur eta nerabeengan dauka eragina.

2013ko abenduaren 10ean Estatuko Aldizkari Ofizialean (BOE) abenduaren 9ko 8/2013 Lege Organikoa argitaratu da, hezkuntza kalitatea hobetzeko asmoz (LOMCE).

Lege hori oso polemikoa izan da eta hezkuntzako sektore askotan ez dute onartu. Gauzak horrela, Konstituzio Auzitegian errekurtsoak jarriko direla ere iragarri da.

Hala, Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak sustatu du “Heziberri 2020” plana abian jar dadila -LOMCE horri erabateko ukoa eman nahi dion ekimen gisa aurkeztutakoa-, Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak eta euskal hezkuntza komunitateko eragile nagusiek hainbestetan adierazi duten moduan.

Plan horrek hiru proiektu bildu ditu, desberdinak baina, aldi berean, osagarriak, eta hezkuntza-sistemaren kalitatea eta bikaintasuna hobetzea du xede, hau da:

Lehen proiektua: “Hezkuntza-eredu pedagogikoaren esparru propioa” egin eta adostu.

Bigarren proiektua: Euskal Autonomia Erkidegoko curriculuma ezartzen duten dekretuak egin eta adostu.

Hirugarren proiektua: Hezkuntzaren Euskal Legerantz urratsak eman.

Ikasleen onarpenerako urteko prozesuaren ondotik makina bat kexa abiarazi dira. Horietako gehienetan erroldari lotutako datuen gehiegizko erabilera salatu da. Horrek beste behin agerian jarri du ez dagoela neurririk ikastetxe jakin batzuetan sartzeko aukerak indartu nahi dituzten jardunbide horiekin amaitzeko (adibidez, familia-etxearekiko hurbiltasunaren lehentasunezko irizpidea baliatzen dute).

Dena den, onarpenerako lehentasunezko beste irizpide batzuen aplikazioari buruzko kexak ere jaso ditugu –familia errenta-. Azken kexa horietako baten ondotik Arartekoaren 2013ko urriaren 28ko ebazpena eman dugu. Horren bidez, hezkuntza-arloko arduradunei gogora ekarri zaie pertsona fisikoen errentaren gaineko zerga erregulatzen duten foru arauetara egokitzeko beharra, bizikidetza unitatetzat jo behar dena zehazterakoan eta, ondorioz, eskatu dugu 2013-2014 ikasturterako deitutako ikasleen onarpenerako prozesuan egindako onarpen-eskaeraren inguruan hartutako erabakia berrikus dadin.

Aurten ere errepikatu dira planteatutako demanda osoari erantzuna emateko plaza nahikoak ez egotearen ondotik baimendutako ratioa handitzeko eskaerak jaso dituzten kexak. Hala, besteak beste, anai-arreben elkartzea lortu nahi da. Aurrekoetan adierazi dugun bezala, interesdunei jakinarazi diegu indarrean dauden ratioak gaindi daitezkeela, bakarrik, eta salbuespenez, ezarritako arrazoien ondotik, aurretik zentroen berariazko eskaera eginda, eta ratioa ehuneko hamar handitzeko egungo aurreikuspenak xede duela behin ikasturtea hasita eskolatu behar diren ikasleak eskolatzea.

Urteko ohiko prozesu horretatik at, ikasleen onarpena eskolatzeko lurralde batzordeen bidez kudeatzen da. Batzordeok, gainera, proposamenak egiterakoan, familiek adierazitako asmoaz gain, ahalik eta integrazio normalizatuena lortu behar dute gure hezkuntza-sisteman, bereziki, honako irizpide hauek aintzat hartuta: 1) zentroaren gertutasuna familia-etxebizitzari dagokionez eta eskolan dagoeneko anai-arrebarik ote dagoen; 2) funts publikoekin mantendutako zentro guztien (publikoak eta itunduak) arteko oreka; 3) zentroetan dauden baliabide teknikoen eta giza baliabideen erabilera eraginkorra eta 4) zentroaren egokitasuna ikasleari hezkuntza-erantzuna emateko.

2013an jasotako kexek bidea eman digute egiaztatzeko, oro har, batzorde horiek modu egokian jardun dutela. Horri dagokionez, adibide gisa Ondarroan hartutako erabakiak azpimarratu nahi ditugu. Bertan, berriki sartutako ikasleak ikastetxe hitzartuetan sartu dira eta, hala, banaketa orekatua lortu da.

Oraindik behin betiko ebazpena emateke badago ere, uste dugu kexa jakin bat aipatu behar dugula. Bertan, zalantzan jarri da bizilekutik gertu dagoen ikastetxe hitzartu batean eskolatzea ezartzeko hezkuntza administrazioaren bidezkotasuna, mugako inguruetan eskaintza publiko bat egon arren eta, hala, eskola-garraioaren zerbitzu osagarria onartu edo ez horri lotuta egon. Azken batean, badirudi hezkuntza administrazioak gain hartu duela gurasoek edo tutoreek ikastetxea askatasunez aukeratzeko eskubidea mugatzeko aukera, baita zeharka denean ere, ez baitu eskola-garraioaren zerbitzu osagarria onartu nahi, eskatutako hizkuntza eredua inguruko ikastetxe publikoek eskaintzen ez dutenean baina, bai, ordea, itunpeko zentroren batek.

Hezkuntza-plangintzari dagokionez, ohikoa den moduan, zailtasun gehienak zero-hiru urte bitarteko hasierako etapan egoten jarraitzen dute, batez ere, bi urteko gelen eskaintzan.

Hainbat herri eta hiritan aurkeztu dituzte kexak (Gasteiz, Ermua, Hernani, etab.). Baina horien guztien artean uste dugu Barakaldoko kasua gailendu behar dugula.

Gure urteko azken txostenean, 2012koan, udalerri horretako herritarren eskaria kanalizatzeko asmoz erakunde honen aurrean aurkeztutako kexaren berri eman genuen. Une honetan, esan behar dugu Barakaldo dela inguru defizitarioenetako bat zero-bi urte bitarteko matrikula publikoei dagokienez. Halaxe jaso dute “Hezkuntza Euskadin 2010-2012”Euskadiko Eskola Kontseiluaren azken txosteneko datuek eta, horrez gain, erantzunik eman ezin izan zaien haur eskoletan jasotako onarpen-eskaera kopuruaren inguruan udalak emandako datuek egiaztatu egin dute.

Kexa honen inguruan bideratutako izapideak gogora ekarri dizkigu Eusko Legebiltzarrean aurkezten dugun urteko txostenean, zehazki, 2003. urteari dagokion horretan, jaso genituen hausnarketa jakin batzuk, zero-hiru urte bitarteko haurrentzako hezkuntzako arretaren ezarpen prozesuari buruzkoak hain zuzen ere. Gure ikuspegiaren arabera, kexa hori honen adibide erakusgarri izan daiteke: udal ekimenak partzuergoan sartzeari uko egiteak eta hezkuntza administrazioak eskaintza propioa abian jartzeko aukera gaitzesteak eduki ditzaketen ondorioak.

Dena den, erakunde honen ustez, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak, Barakaldoko Udalarekin batera eta bakoitzari esleitu dizkieten eskumenak gauzatuz, beharrezkoak diren ekimenak abian jarri behar dituzte plaza eskasian oinarritutako egoera bideratzeko eta estaldura portzentajea onetsitako plangintza erreferentzietatik gertuago egon dadin.

2 urteko haurren ikasgelei buruzkoa da, halaber, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak aurten egin duen diagnostikoaren lehen aurrerapena. Diagnosi horren esparruan, hezkuntza-ikuskapenak txosten bat egin zuen hezkuntza administrazioaren mendeko ikastetxeetako bi urteko geletarako langile laguntzaileei buruzkoa, eta honako alderdi hauek jorratu zituen: (1) Bi urteko geletan Hezkuntza Sailekoak ez diren zenbat langile dauden; (2) eskaintzen dituzten zerbitzuaren modalitateak, kontratuen tipologia eta kontratatzen dituzten eragileak; (3) geletan langile horiek eman beharreko denbora –ordutegiak- eta esku-hartze motak; eta (4) familiek ordaindu beharreko kuotak. Informazio horretatik harago, sailak beharrezko esku-hartze ildoak zehazteko eta horretarako jarduera egutegi bat ezartzeko proposamenaren berri baino ez genuen izan. Hortaz, ez genuen jarduera horren ondotik atera zitezkeen ondorioen berri.

Arduradun berriekin egindako gestioek aukera eman digute ezagutzeko egungo Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak jakin badakiela irakasleak eta hezkuntza laguntza kontratatzeko ohiko sistematik at dauden kontratazio horiek dakartzaten arazoa zein den. Horregatik, konpromisoa hartu du EHIGE eta gurasoen elkarteetako ordezkariekin eta Sareanekin, ikastetxeetako zuzendaritzak ordezkatzen dituen organismo gisa, esku-hartzearekin jarraitzeko, egungo kontratazioak berritu ez ditzaten. Halaber, konpromisoa hartu du lurralde ordezkaritzetako plangintzaren zerbitzuek aztertu dezaten gurasoen elkarteek kontratatutako pertsonen laguntzari uko egiten dioten ikastetxeetako egoera.

Plangintzari lotutako kontuekin jarraituz, La Baluga eskola publikoko “Handitzen” gurasoen elkarteak sustatu duen kexa gailendu behar dugu. Guraso horiek Sopuertan hezkuntza eskaintza publikoa eskatzen dute, baita Lehen Hezkuntzan ere. Kasu horretan gorabehera bat egon da eta horrek hezkuntza administrazioak jarduteko dituen aukerak baldintzatu ditu. Haur eskolaren instalazioei dagokien lursailaren dohaintza-eskrituran ezarritako betebeharrei buruz ari gara hain zuzen ere. Erakunde honen esku-hartzeak aukera eman die interesdunei espedienteak agiri gisa biltzen dituen txosten juridikoak eskuratzeko. Dena den, gorabehera hori eta izan dezakeen garrantzia alde batera utzita, gure ustez, hezkuntza administrazio horrek ezin du hezkuntza eskaintza baten programazioari lotuta duen ardura baztertu. Izan ere, eskaintza horrek Sopuertan lehen hezkuntzan ere hezkuntza publikoko eskaintza lortzea xede duen eskariari erantzun behar dio.

Azkenik, Bilboko Juan Crisóstomo de Arriaga Kontserbatorioan ikasketak euskaraz emateko eskaintzaren inguruan izapidetutako kexa aipatuko dugu. Gure iritziz, 2013-2014 ikasturterako onartutako plangintzak baztertu egin du 2013-14 ikasturteko plangintzan, oinarrizko mailan, euskarazko talde bat gehiago zabaltzeko aurretik hartutako konpromisoa, eskaintza orekatua egon dadin (bi talde euskaraz eta bi talde gaztelaniaz). Horren harira, zuzendaritza taldeak ez du aipatu erabakia funtsatzeko azalpen nahikorik eman.

2013an dagoeneko joan den urtean nabarmendu genuen joera mantendu da, alegia, lanbide heziketako ikasketei buruzko kexak ugaritu dira eta, gure irizpidearen arabera, krisi ekonomikoaren egungo egoerari lotuta egon daiteke. Egoera horren ondotik gazte askok laneratzea erraz dezaketen ikasketekin osatzen dute beren prestakuntza. Kexa horietako batzuek agerian jarri nahi izan dute geroz eta handiagoa den eskari horri erantzuna emateko ez daudela plaza nahikoak. Beste batzuetan, aldiz, goi-mailako lanbide heziketako zikloetara sartzeko probetan kudeaketako ohiko gorabeherak salatu dira, hain zuzen, erdi-mailako ziklo bat aurretik gaindituta duten eta probaren berariazko zatitik salbuetsita geratuko direla uste duten hautagaiak direnean. 2012an Hezkuntza Sailak izandako lankidetza jarrerari esker salatutako arazoak edo akatsak konpondu ziren. Hala ere, aurten kasu guztiak ez dira behar bezala ebatzi. Gure aburuz, arduradun berriek aintzat hartu beharko lukete berriz ere goi-mailako prestakuntza zikloetara sartzeko proben deialdi horiek kudeatzeko modua, akats horiek erdi-mailako zikloak gainditu dituzten hautagai interesdunen prestakuntza espektatibak zapuztu ez ditzaten.

Halaber, aurten Euskara eta Euskal Literatura irakasgaiaren salbuespenari buruzko hainbat kexa aurkeztu dizkigute. Jakina denez, Hezkuntza Sailak urtero-urtero xedatzen ditu Euskara eta Euskal Literatura eremua edo irakasgaia barne hartzen ez duen hezkuntza-sistema batean haren ikasketak hasi dituen ikaslea irakasgai hori ikastetik edota ebaluatzetik salbuetsi ahal izateko terminoak. Hain zuzen, 2012-2013 ikasturterako emandako instrukzioek ebaluazioaren salbuespena luzatzeko aukera gehienez ere lau urtera arte mugatzen zuten. Kexa horiek sustatu zituzten ikasleak EAEko hezkuntza-sisteman 2008-2009 ikasturtean hasi ziren. Horregatik, hezkuntza administrazioak ez zuen salbuespen berri hori baimendu nahi, horiek guztiek osatu baitzituzten salbuespenezko luzapen hori baliatzeko lau ikasturteak.

Interesgarria iruditzen zaigu interesdun batek hala eskatuta izapidetu dugun kexa. Haren asmoa zen Hizkuntzen Europako Erreferentzia Marko Bateratuko C1 mailaren titulu edo egiaztagiri baliokideak ziurtatzeko premiaren salbuespena onar ziezaioten, kontuan hartuta Erizaintzako ikasketak gainditzeko ikasketak euskaraz egin dituela. Hori guztia euskaraz egindako ikasketa ofizialak aintzat hartzekoeta euskara-maila hizkuntza-tituluen edo ziurtagirien bidez egiaztatzetik salbuestekoapirilaren 3ko 47/2012 Dekretuan xedatutakoari jarraiki. Gure esku-hartzeari esker, interesdun horrek lortu du haren eskolako zuzendaritzak azken ziurtagiri bat egitea, euskaraz bete-betean egindako irakasgaiei dagozkien kredituei zati batean euskaraz egindako irakasgaiei dagozkienak gehituz eta, hala, unibertsitateko titulazioak direnean C1 mailaren maila baliokidea egiaztatzeko salbuespena lortzeko behar diren gutxieneko 144 ECTS kredituak gainditzeko.

Eskola-garraioaren zerbitzu osagarriari dagokionez, esan behar dugu oraindik ez dugula itxi Ametzaga, Sarria eta Bitoriano herrietan ikasleei ematen zitzaien eskola-garraioaren zerbitzua eteteko hezkuntza administrazioak hartutako erabakiaren ondotik eskola-kontseiluetako hainbat ordezkarik, baita Arabako Zuia udalerriko ikastetxeetako gurasoen elkarteek ere, hala eskatuta hasitako esku-hartzea. Orain arte, saileko arduradunek adierazi dute hartutako erabakia indarrean dagoen arauekin bat datorrela eta gailendu dute ezin dela alde batera utzi etxebizitzaren eta ikastetxearen arteko distantziari lotutako baldintza. Hala ere, berriki, esan dute aplikazioak kasuren batean planteatzen dituen arazoez jabetuta, egokia iruditu zaiela urteko zirkularra aztertzea, bertan aldaketak sartzeko aukera jorra dadin.

Horrez gain, nabarmendu nahi dugu gurpil-aulkian mugitu behar duen ezgaitasunen bat duen gazte baten familiak sustatu duen kexaren berri izan nahi dugula. Familia horren arabera, eskola-garraioaren egungo antolamendua diskriminatzailea da ezgaitasunen bat duten ikasleentzat.

Eskola-jantoki zerbitzuari dagokionez, 2013. urtean hezkuntza-eragile batzuk esan digute kezkatuta daudela adingabe batzuen egoerarengatik. Izan ere, aipatu adingabeen familiek ezin dituzte jantokiko kuotak ordaindu, beken deialdi orokorraren esparruan urtero-urtero iragartzen diren jantokiko laguntzen onuradun izatea espero badute ere, zerbitzu horren funtzionamenduari lotutako instrukzioek ezartzen baitute kuotak behin eta berriro ez ordaintzeak jantokiko plaza galtzea ekar dezakeela. Gure esku-hartzeari esker, behin-behineko kasuak ebazten laguntzeaz gain, hezkuntza administrazioaren konpromisoa lortu dugu: alegia, ikastetxe guztiei instrukzio bat bidaltzekoa, ahal den neurrian halako egoerak saihesteko.

Horrez gain, eskola-jantokietako elikadura-hondakinen kudeaketa bultzatu nahi duten hainbat elkarteren proposamenak jaso ditugu (kudeaketa horren bidez hondakin horiek berrerabili nahi dira dohainik kontsumi daitezen). Hori guztia kontuan hartuta, iritzi artikulu bat egin genuen “Posible da beste herstura mota bat” izenburupean. Bertan, kontsumo arduratsua egiteko eta elikagaien eralgiketa murrizteko premiaren inguruan kontzientziatze aldera azken urteotan lanean ari diren herritarren elkartasun mugimenduak aipatu ziren.

Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei dagokienez, urte honetan zehar supergaitasunaren edo arreta faltaren nahasmenduaren baldintza pertsonalak dituzten ikasle batzuei ematen zaien hezkuntza-erantzunaren jarraipena egin dugu. Zeregin horri esker antzeman ahal izan dugu desadostasun handia dagoela ikasle horiei une honetan ematen ari zaien hezkuntza-erantzunaren inguruan eta, gure ustez, horrek ikasle horien hezkuntza abordatzeko familia-eskolaren artean lankidetza harreman on baterako ildoa sakontzera darama, adimen ezgaitasun handiak dituzten ikasleentzako hezkuntza-orientazioak jasotzen dituzten agiriek gomendatzen duten moduan.

Horri dagokionez, hainbat elkartek esan dute kezkatuta daudela orientazio horietako asko ez direlako gauzatzen edo geletako egunerokoan jarraitzen ez direlako.

Halaber, “Euskal Gorrak” – Pertsona Gorren Elkarteen Euskal Federazioakentzumen ezgaitasuna duten ikasleen gaineko kexak bidaltzen jarraitu du, bereziki, lanbide heziketako ikasketa jakinak egiten dituzten horien gainekoa.

Ikastetxeei dagokienez, ikastetxe batek jarduera osagarriak programatzeko modua zalantzan jarri zuen ama batek sustatutako kexa bat aztertzearen ondotik, esan behar dugu ikastetxeek, haien autonomia pedagogikoa baliatzean, beharrezkotzat jotako jarduera osagarriak ezar ditzaketela pedagogiari eta curriculumari lotutako haien proiektuak bermatzeko. Jarduera horiek borondatezkoak izan beharko dira. Horregatik, bertan parte hartzen ez bada, zentroek antzekoa den ordezko hezkuntza arreta eskaini beharko dute, programatutako jarduera didaktiko osagarriek dituzten curriculumaren helburu berak lortu ahal izateko.

Ekonomia eta finantza kudeaketari dagokionez, adierazi dugu aurrekontuaren eskuragarritasunak aukera ematen badu, zentroek jarduera horiek dohainik programatu ahal izango dituztela. Hori posible ez bada, ez da baztertu behar zentroek familien babesa eska dezaketela, ekarpen ekonomikoak ezarrita, baina jarduera osagarri horiek ikasle guztientzako barneratzaileak eta irisgarriak izango direla bermatuko duten neurri osagarriak aintzat hartuta.

Hain zuzen, ikastetxeetako pedagogia- eta kudeaketa-autonomia errespetatzeak hasiera batean eragin zuen hezkuntza-ikuskapenak testuliburu baten eduki jakinen egokitasuna ez baloratzea. Hala ere, aurrerago, Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saileko arduradunek, Emakunderekin batera, eragindako editorialari idazki bat bidali diote. Bertan Hezkuntza-sistemaren hezkidetza eta genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko gida planbat abian jarri dela aipatu da. Plan horren xedeetako bat ikuspegi integral batetik kulturaren, politiken eta ikastetxeen praktiken esparruan genero ikuspegia sartzea da. Horrekin bat etorriz, eragindako editorialari gomendatu diote salatutako edukiak alda ditzan eta emakumeen eta gizonen arteko aukera berdintasuna bermatuko duten baterako hezkuntzaren ereduak oinarri dituzten materialak edita ditzaten.

Elkarbizitza atalean aurten ere ez dira faltatu gatazka egoeren aurrean hezkuntza administrazioaren berehalako jarrera edo esku-hartzea eskatu duten ikasleen familien kexak, oro har, behar bezala bideratu direnak.

Halaber, irakasle funtzionario baten kasuaren berri izan dugu. Pertsona honek hainbat ikasleren erasoak jasan ditu eta erakunde honen esku-hartzea eskatu du uste baitzuen hezkuntza administrazioak ez zituela jarraitu “Ikastetxe publikoetako langileenganako eraso kasuetan jarduteko gida” delakoaren urratsak.

Bizikidetzarako Euskal Behatokiaren osoko bilkuran parte hartzen jarraitzen dugu, nahiz eta aurten ez den deialdirik egin. Nolanahi ere, zenbait jarduerari esker (Rainbow proiektuko materialak aurkeztea, sexu-joeragatiko diskriminazioaren kontra borrokatzearekin eta jazarpen homofoboa prebenitzearekin zerikusia duten ekimen batzuetan parte hartzea, eta, azken batean, eskolak aniztasunean elkarrekin bizitzeko toki seguru bezala sortzea) lankidetza handia eta hurbilekoa izan dugu Berritzegune Nagusiarekin, eta gai horren inguruko foro eta lan-guneetan izan gara.

Ohikoa denez, beka eta bestelako laguntzei lotutako makina bat kexa jasotzen jarraitu dugu baina kexok bideratzeko arrazoiak ez dira berriak beste txosten batzuekin alderatuta. Hala, arrazoi formalak oinarri dituzten egoerak jazo dira: atzerapenak erreklamazioak eta errekurtsoak ebazterakoan, atzerapenak onartutako laguntzen ordainketan. Arrazoi materialek eragindakoei dagokienez, deialdietan xedatutako eskakizunak gaitzetsi eta horiekin bat etortzen ez diren desadostasun kasuak dira, batez ere, baldintza ekonomikoei lotutakoak.

Dena den, aurten bereziki aipatu behar da bikaintasun akademikoko beka horien inguruan hezkuntza administrazioak hartutako erabakiaren ondotik aurkeztu den kexa.

Arartekoak, arlo honetan, familiak babesteko politika publikoak bultzatu eta indartu daitezen sustatzen du, familia-eredu askotarikoen garrantzia kontuan hartuta. Zuzenbideak aintzatetsiak ditu familia-ereduok, eta zenbait kasutan arreta berezia behar izango dute, beren funtzioak betetzeko behar dituzten prestazio guztiak erabateko berdintasunez eskuratzeko. Era berean, familiak babesteko politika publiko horiekin loturiko herritarren kexak bideratzen ditugu, baita horiei arreta eskaintzea helburu duen beste edozein jarduera publiko ere.

Kexetan gai berdinak planteatu dira behin eta berriro eta aurreko urteetako txostenetan aurkeztuta daude. Gauza bera esan daiteke erakunde honek emandako gomendioei eta ondorioei buruz ere; hori dela eta, oso labur aipatuko ditugu (sakonago aztertzeko, ikus ohiko txosteneko III.1).

Jasotako kexa asko eta asko seme edo alaba bakoitzeko laguntzen kudeaketa arazoez izan ziren, (seme-alabak dituzten familientzako laguntza ekonomikoak arautzen dituen abenduaren 19ko 255/2006 Dekretuak arautuak); eskaria egiteko dauden arazoei lotutakoak izan ziren asko eta baldintzak betetzen direla ziurtatzeko agiriak aurkezteko tramiteei lotutakoak ere bai. Seme-alabekiko familiek euskarri ekonomiko unibertsala izateko baldin badira laguntza hauek, laguntzok emateko sistema automatizatua beharko litzateke eta ofizioz hasi eta horretarako, euskal administrazioetan dauden datuak eta agiriak erabili beharko lirateke. Horretarako, laguntzen prozedura berri bat sustatu beharko litzateke, seme-alabak jaiotzen direnean edo adoptatzen direnean automatikoki eman ahal izateko, eta gurasoek laguntza horiek eskatzeko epe eta modu bat ez izateko, gaur egun bezala.

Bestalde, zerga sistema ere tresna erabilgarria izan beharko litzateke familia egoera desberdinentzako laguntza publikoa artikulatzeko.

Beste gai bati buruz ere behin eta berriro egon dira kexak: banaketa kasuetan zaintza ez duten gurasoei familia eta lana bateragarri egiteko laguntzak ez zaizkiela aitortzen, alegia. Ekainaren 29ko 177/2010 Dekretua, familia eta lana bateragarri egiteko laguntzei buruzkoak dio banaketa egonez gero, legezko zaintza behar dela laguntzaren onuraduna izateko, seme-alabak zaintzen dena-delako denbora igaro arren; zaintzeko behar den denbora horren ondorioz, lanaldia murrizteko eskatu behar izaten da batzuetan eta horrek laguntza eskatzea justifikatuko luke. Eusko Jaurlaritzako eskumendun sailari planteatu zitzaion eskaria, baldintza hau malguagoa izan zedin eta seme-alabekin igarotzen den denboraren arabera egin dadin, eta adierazi digute dekretu horren erreforma aurreikusita dagoela eta ohar hauek aztertuko liratekeela beste batzuekin batera, irekiko den prozesuan.

Guraso bakarreko familien kexak jasotzen jarraitzen dugu, haien familia estatusa onartua izateko eta seme-alabengatik dagozkien hobariak eskuratzeko zailtasunak dituztelako, kontuan izanda familiako titular bakar bat seme-alaben arretaz eta hezkuntzaz arduratzeak dakarren zailtasun erantsiak. Gure toki-administrazioetan familia horiek oso modu desberdinetan onartzen direla igarri dugu (bereziki udal-kiroldegien esparruan). Izan ere, kasu batzuetan guraso bakarreko familien berezitasuna erabat onartzen eta aintzat hartzen dute, baina beste batzuetan ez dute errealitate hori inola ere ezagutzen, eta horrek kalte nabaria eragiten die mota horretako familiei. Horrek guztiak pentsarazten digu euskal herri-administrazio guztiek berdin onartu behar dituzten familien kategoriak zehatz-mehatz erregulatu behar direla –familiei laguntzeko abenduaren 12ko 13/2008 Legea garatuz–, familia horiei emandako tratuan justifikatu ezin diren desberdintasunak ezabatzeko, egoera ahulagoan edo larriagoan daudenei kalte nabarmena eragiten baitiete.

Araudizko testuinguruari dagokionez, esan beharra dago Eusko Jaurlaritzako Familia Politika eta Komunitate Garapeneko Zuzendaritzak, EAEn familiak babesteko politika publiko autonomikoak zuzendu eta ezartzeko eskumendun organoak, Euskal Autonomia Erkidegoan Familiei Laguntzeko Erakunde Arteko III Plana (2011-2015) delakoan aipatzen diren jarduera eremu eta ekintza estrategiko batzuei lehentasuna ematea erabaki duela eta 2013-2016 legealdirako 16 ekintza estrategiko aukeratu ditu. Ekintza estrategiko horiek 32 neurriri lotuta daude eta honakoei dagozkie batez ere:

Bizitza pertsonala, familia eta laneko bizitza uztartzea.

Sektore pribatuko enplegurako neurriak

Sektore publikoko enplegurako neurriak

Neurri esperimentalak

Gizarte aitorpenerako neurriak

Guraso izatearen ariketa positiboa

Belaunaldien arteko solidaritatea

Diru-laguntzak

Zeharkako ekintza batzuk ere sartu dira, hala nola, erakunde arteko lan mahai bat sortu (Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta EUDEL), edo lehentasuna duten ekintzak garatzeko eta ebaluatzeko txostenak egin.

Azkenik, eta familiei laguntzeko politika publikoei buruzko atal hau amaitu aurretik, gai honi buruzko aparteko txostena gogoan izan behar da; 2012ko txostenean aipatu genuen nola hasi zen eta ia amaitzear dago, beraz, datozen hilabeteetan diagnostiko sakona izango dugu eta EAEko familia politikak gugandik gertuen dauden europar herrialdeetakoekin alderatuko ditugu; era berean, Euskadiko familien eskari eta beharrei euskal botere publikoek ematen dieten erantzuna hobetzeko gomendio multzo bat ere emango dugu.

2.2.1. Zaintza partekatuaren inguruko eztabaida

Arartekoaren erakundeak gai honi buruz parte hartu duen foro, topaketa eta jardunaldiei dagokienez, 2013an zaintza partekatuari lotutakoa dago; gai honen inguruan gizartean nolabaiteko tira-bira egon da, Eusko Legebiltzarrean gaiari buruzko ekimen legegile bat egon delako. Hain zuzen ere, 2013ko abenduan, ekimen hori zela-eta eta Eusko Legebiltzarreko Erakunde, Segurtasun eta Justizia Batzordeak hala eskatuta, Arartekoak legebiltzarreko agerraldian kontu horren inguruan erakunde gisa zein jarrera daukagun adierazteko aukera izan du. Arartekoaren 1/2010 Gomendio Orokorrak luze jaso du erakunde honek horri buruz daukan jarrera: laburbilduz, bikotea hautsi eta gero seme-alabak zaintzeko araubidea erregulatzerakoan, funtsezkoa da desadostasunez egonez gero bikoteak seme-alabak zaintzeari eta hezteari dagokienez –hautsi baino lehen, hautsi bitartean eta hautsi eta gero– bizi dituen baldintza errealak era objektiboan argitzeko prozedura bat ziurtatzea. Horren xedea da adingabearen interes gorena eta bi gurasoen berdintasunaren eta erantzukizun partekatuaren helburua bateratzea ahalbidetzen duen zaintza-araubidea ezartzea, apriorismorik gabe, araubide horrek –ez da hori ahaztu behar– halaber seme-alaben bizi-baldintzak hobeto garatzen laguntzen baitu, funtsean.

Zentzu horretan, honelako legezko erregulazio bat nahiago dugu: aldeen arteko akordioaz haraindi joaten dena (jakina, akordio hori gailenduko litzateke, egonez gero) eta organo judizialari, hala balegokio, partekatutako zaintza dekretatzeko aukera ematen diona, era nahikoan familia-egoera zehatzaren inguruabar guztiak neurtu ostean kargura dauden adingabeentzat, haien egonkortasun afektibo eta materialerako eta, azken finean, bi gurasoekin egoteko eskubiderako hobe izango dela uste duenean.

2.3.1. Pozik ez egoteko arrazoiak eta harrera-egoitzen sarearen egoera

Aurreko urteetan, ohikoa zen esparru honi buruzko informazioa hasteko, babes gabeko egoeran dauden haurrentzako bigarren mailako arretako gizarte zerbitzuek artatutako adingabeei buruzko datu kuantitatibo batzuk ematea (haur horiek foru-aldundien ardura dira). Jakin badakigu funtzio hori behatokien berezko funtzio bat dela edo erakunde horien berezko urteko memoria-idatzietan ere jasota ageri dela, nahiz eta bilakaera-segiden balioak (1995. urtetik aurrerako datuak ditugu) eta autonomia-erkidego osoaren ikuspuntuak informazio hori eskatzera eta txostenean jartzen jarraitzera bultzatu. Gure ustez, informazio hori oso baliotsua da, baina haurren zerbitzuek eskatu digute datuak beren erakundeetan finkatuta eta eskuragarri egon ondoren eskuratzeko (txosten hau argitaratzen den data beretan gertatzen da hori eta horrek zaildu egiten du datu horiek txostenean sartzea). Eskaera horri jaramon egin diogu, eta hori dela eta, 2013. urteari dagokion txostenean ez dira agertuko datu horiek, eta informazioa lortu ondoren sartuko dira geroago egingo diren txostenetan.

Eraz, hasteko esparru horrekin zerikusia duten kexak aurkeztu dituzten pertsonek helarazitako alderdiei buruz hitz egiten hasiko gara. Kasu gehienak haurren zerbitzuek emandako balioztatzearekin ados ez dauden gurasoek aurkeztu dituzten kexak dira. Balioztatze horien bidez ondorioztatu da guraso horien seme-alabak babesik gabe daudela, guraso-agintea eten zaie eta foru-erakundeak bere gain hartu du haur horien tutoretza. Guraso horien ehuneko handi batek Arartekora jotzen du, haurraren edo nerabearen babes gabeko egoera eta haurra edo nerabea babesteko neurria zehazten duen foru-aginduaren aurkako errekurtsoa epaitegietan aurkeztu ondoren. Horren ondorioz, gur ezin dugu ezer egin kexaren sustatzaileen eskaera nagusiari dagokionez. Hala ere, eskaera horrekin batera, balioztapen-, jakinarazpen- eta informazio-prozesuarekin zerikusia duten beste gai batzuk ere heltzen zaizkigu, eta horietan esku hartu dugu, kaltetutako administrazioari informazioa eskatuz eta beren jokamolde egokiaren arabera aztertuz. Gauza da ondorioak atera diren kasu guztietan (Bakarrik dauden adingabe etorkinei buruzkoetan izan ezik. Hurrengo atalean emango dugu horien berri) administrazioaren jarduna zuzena izan da.

Babes gabeko eta aterperik gabeko egoera larri horiei aurre egiteko, foru-zerbitzuek hainbat neurri antolatzen dituzte, besteak beste etxebizitzan intentsiboki esku hartzeko planak, familia-nukleotik bereizteko neurriak eta harrera egiteko neurriak, bai senideren baten etxean bai egoitza batean. Haurrak modalitate horretan zaintzeko aukera ematen duen egoitza-baliabideen sarea etengabe eguneratzen ari da, gizarte-behar aldakorrei, eskaerei eta araudi-xedapenei erantzunez.

Bizkaian, guztira 36 leku murriztu dira Izurza, Zabaloetxe, Vivero zentroetan eta Zornotzako lehen harrerarako zentroan. Denak bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzako zentroak dira, eta lurraldera gero eta adingabe gutxiago iristen direlako eta harreran zeudenak emantzipatzen hasiak direlako murriztu dira leku horiek. Aitzitik, oinarrizko programa orokorreko bi zentro berri ireki dira, Hogar Izargune zentroa (Stella Marisek kudeatzen duena) eta Hogar Sopela zentroa (Bizgarrik kudeatzen duena).

Gipuzkoan, Mendixka zentroa itxi da, egiturazko arkitektura-zailtasunak direla eta. Arazo horiek konpondu ahal izateko diru-kopuru handia beharko zen. Zentro horretako zortzi lekuak Loistarain eta Matsaria zentroen artean banatu dira, bakoitzari launa egokitu zaizkiolarik. Sarearen neurria mantenduz, egoera hori aprobetxatu da sarearen antolaketa eskaerara eta joeretara egokitzeko, programen eta adin-tarteen arabera. Bi zentro hartzaileak oinarrizko programarako 8 leku dituzten 2 modulutan antolatu dira. Lehenengo moduluan 12 urtera arteko haurrak egongo dira, eta bigarrenean, 13 eta 17 urte bitarteko nerabeak.

Araban, ugaritu egin dira 4 eta 8 urte bitarteko haurrentzako eta nerabeentzako oinarrizko programako lekuak, zentro berri batean (Castillo de Portilla II zentroa) 7 leku gehiago ezarri direlarik, eta Hogar Geroa zentroan (8 izatetik 9 izatera igaro da) eta Hogar Sendoa zentroan (7 izatetik 8 izatera igaro da) leku bana gehiago ezarri delarik. Halaber, Ibaia Harrera eta Larrialdi zentroan ere leku bat gehiago jarri da (14 izatetik 15 izatera igaro da), etxetik berehala atera behar duten 13 eta 18 urte bitarteko nerabeen berehalako arretarako. Azkenik, herritar-agiria eman zaio bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzako “Estibaliz” izeneko behin behineko baliabideari (7 leku har ditzake), eskaeraren hazkuntza masiboari eta aurreikus ezin daitekeenari erantzuteko, Gizarte Ongizateko Foru Institututik esaten dutenaren arabera.

Haur eta Nerabeentzako Bulegoak berriz ere balorazio positiboa eman dio harrera-egoitzen sarearen mugimendu horiei, eta jada ez bakarrik administrazio eskudunek baliabideak beharren bilakaerara egokitzeko eta sortzen ari diren beharrak bizkortasunez artatzeko interesa dutela adierazten duelako, baizik eta baita foru-aldundien ikuskaritza-lanaren eskakizunei erantzuten hasi delako, duela gutxi arte babes gabeko egoera zeunden haurrentzako baliabideetan ez baitzen egiten.

Azken balorazio hori dela eta, 2012ko urrian hasitako ofiziozko espedientea, 131/2008 Dekretuaren betetze-mailari buruzkoa, aipatu behar dugu, oraindik amaitu gabe dagoena (131/2008 Dekretua, uztailaren 8koa, gizarte babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerako baliabideak arautuko dituen dekretua). 2012ko txostenean aipatzen genuen bezala, hiru foru-aldundiei, Vitoria-Gasteizko Udalari eta Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailari informazio zabala eskatu genion, eta txosten hau amaitu behar genuenean, informazioak muga jo zuen eta ezinezkoa izan zen une horietan balorazio zehatza egitea eta ondorioak ateratzea. Hala ere, bi ondorio nagusiak aurreratu ditugu jada: titulazio kontutan (eta horrenbestez, gaitasun profesionalak eskuratzeko egiten diren prestakuntza espezializatuetan) hezkuntzan lan egiten duten langileek eta baliabidetako laguntzaileek betekizunak ehuneko nahiko handi batean bete ez izanari buruzkoak dira, eta lan horiek eskuratzeko betekizunak bete ez izanari buruzkoak. Lehenengo gaiari dagokionez, gure ustez guztiz okerra izan da, beste batzuen artean, Eusko Jaurlaritzako Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritzak zabaldu zuen zirkularra. Zirkular horretan, titulazio sorta harrigarriki handi bati eman zitzaion lanbide hori eskuratzeko aukera, eta titulazio horietako batzuek ez zuten ia zerikusirik hezkuntzaren arloarekin. Hala ere, saileko talde berriarekin urteko lehen hiruhilekorako bilera bat aurreikusita genuenez, gure gogoetak zuzenean ahoz helarazte erabaki genuen, eta aipatu zirkular hori, araudi-mailarik ez duena, kentzeko proposatzea. Geroago, babes gabeko egoeran dauden haurren gizarte zerbitzuen inguruan hau jakinarazi zitzaigun: zerbitzu hori Familia Politika eta Gizarte Garapena Zuzendaritzak kudeatzen zuen Haurrak esparrura atxikitzen zela, eta betekizun horiek ez betetzeak eragin zuen hausnarketaz baliatzeko asmoa zegoela (ezinbestean, hiru foru-aldundiek egin zuten gogoeta hori), dekretua sakonki aztertzeko. Dekretu hori lehenago edo beranduago adieraziko da autonomia-erkidegoko legedian, araudiaren testuinguruari buruzko atalean aipatzen genuen haurrei buruzko legedian aurreikusitako aldaketak kontuan izanda. Ondorio gisa, gaur egun 131/2008 Dekretua betetzen den ala ez jarraitzen dugu oraindik, baina ez da ebazpen bakar bat egin horren inguruan.

Jarraipena egiteko bide bat da ikuskatze-bisitak egitea. Aurten, Bizkaiko sareko “El Vivero” harrera-egoitzara egin zen. Bisitan erreparatutakoa, xede horretarako eskatutako dokumentazioaren azterketa eta foru-aldundiko Haurren Zerbitzuko kideekin egindako egiaztapena oinarri hartuta egin zen bisita horren ondoriozko txostena, eta 3 gairen inguruko iritzia azaltzeko du. Orain, hiru gai horietako bi baino ez ditugu aipatuko, baliabidearen baldintza materialei eta funtzionalei buruzkoak baitira. Hirugarren gaia, bakarrik dauden adingabe etorkinen (baliabide honen erabiltzaileak) emantzipazio-prozesuekin lotutakoa, datorren 2.2.2. atalean jasoko da, gazte horiek aurre egin behar dieten egoera bereziei buruzkoan, hain zuzen.

A. Deskripzio-datu batzuk

El Vivero egoitza Galdakaoko udal-mugartean dago, Artxanda-Urigoiti errepideko 9. kilometroan, eta emantzipaziorako prestakuntza-programa batean dihardu. 2013ko uztailaren 1etik 23 pertsonarentzako tokia du. Urgatzi Elkarteak kudeatzen du.

2006ko urrian, egoitza osatzen duten lau eraikinak, lehenago Aldundiak erabiliak baso-lanetarako base gisa, oraingo erabilerarako birmoldatu eta egokitu ziren. Hirigunetatik kanpo egonik, harako garraio publikorik ez dagoenez, furgoneta partikular bat erabili behar da joan-etorri guzti-guztietarako.

Lau eraikinetatik, bi handienetan mutilen gelak daude. Datu horren arabera, pentsa liteke funtzionamendua modulukakoa dela, gehienez 12 pertsona hartuta bakoitzean, 131/2008 Dekretuan ezarri bezala, hain zuzen ere, baina eguneroko dinamikari erreparatuta berehala ohartzen gara egoitzako jarduera egoiliar guztiak multzo bakarrean kontuan hartuta antolatuta dagoela. Hirugarren eraikin batean sukaldea dago, berau ere prestakuntzarako prestatua, eta laugarrenean administrazio-langileak eta hezitzaileak aritzen dira. Ez daude egokiturik mugikortasun urriko pertsonentzat. Badira, bestalde, bi areto gaztelaniako eskolak emateko eta beste oinarrizko gaitasun batzuk lantzeko, jantokia, egongelak eta garbigailuen gela. Azkenik, egitura erdi itxi batean mantentze-lanak eta bestelako konponketak egiten dira.

Instalazioen barrualdea eta altzariak garbiak dira, baina baita oso erabiliak eta “petatxu” ugari eginak ere. Kanpoaldea, berriz, utzi samarra ikusten da.

Logelak kolektiboak dira, 4 lagunentzat. Mutil guztiek dauzkate ohea eta armairua, azken altzari hori giltzarrapoz itxia, norberak bakarrik erabiltzeko moduan. Instalazio guztietan nabarmena da nortasun-zantzuen urritasuna, guk dakigula ez debeku edo aginduren baten ondorioz, bestelako arrazoiengatik baizik, horietako batzuk, beharbada, gelak kolektiboak izatea, mutilek besteen gauzekiko errespetua gutxi bizi izana, eta, azken batean, tokiarekiko duten lotura-sentimendu eskasa.

Logeletan zein dutxa kolektiboetan bainugelak eta komunak daude (komun-ontziak, konketak eta dutxak). Txikiak dira, ordea, eta nahikoa hobetu litezke erabilgarritasunaren eta erosotasunaren aldetik. Dena den, haietan pribatutasuna ziurtatuta dago, itxigailua dutelako.

Lehenago esan bezala, egoitzako egitarauaren helburua gazteak emantzipaziorako prestatzea da. Gehien-gehienak Zornotzan dagoen lehen harrerarako zentrotik etorri dira, eta bakarrik etorritako etorkin adingabeak dira, 17 urtetik gorakoak; hau da, berandu sartu ziren haurrak babesteko programan, eta izan ere, haietako batek ere ez du urtebete eman haur babesgabeentzako gizarte-zerbitzuen sarean. Horrek ondorioak ditu bi aldetatik gutxienez:

a. Jardueren orientazioa

Gure herrialdean oso denbora gutxi daramatenez, mutilak ez daude inongo ikastetxetan eskolatuta. Ondorioz, batez ere hizkuntza-gaitasunak eta oinarrizko ezagutza edo trebetasun teknikoak eskaintzen zaizkie, ahalik eta autonomia pertsonal eta sozial handiena lortu dezaten eta, geroago bestelako prestakuntzarik jasoz gero, atarramentu ona atera dezaten horretatik. Horregatik, Lanbidek sukaldaritzarako prestakuntza-zentroaren izaera aitortu dio egoitzari. Oso prestakuntza oinarrizkoa izan arren —ez dago 1. kalifikazio-mailakotzat ere homologaturik— aukera ematen die lan-merkatuan laguntzaile soil gisa sartzeko edo Lanbide Prestakuntzarako Programetan zein beste ikasketa batzuetan hasteko.

Prestakuntza hori, haatik, ez dago egoitzako gazte guztien eskura, guztira 12 plaza eskaintzen direlako. Gainerakoak egoitzako hezitzaileek goizean ematen dituzten eskoletara doaz, gaztelanian eta bestelako oinarrizko gaitasunetan trebatzera.

Zentroak lan handia egiten du, halaber, mutilen egoera administratiboa erregularizatzeko izapideetan: erroldatzea, pasaportea eskuratzea etab.

b. Egoitzatik irtetea eta emantzipazio-prozesua

Aldundiko Gizarteratze Zerbitzuak gazte atzerritarrei zuzendutako Mundutik Mundura programari heltzeko, duela gutxitik hona gazteek urtebetez egon behar izan dute, gutxienez, har babesgabeentzako sisteman. Eskakizun hori dela medio, El Vivero Egoitzako mutil guztiak programan sartzeko aukerarik gabe geratzen dira hasieratik. Hala, bada, adin-nagusitasunera iritsi aurreko asteetan egoitza harremanetan jartzen da Bilboko Udaleko Gizarte-larrialdietako Udal Zerbitzuarekin, horrek kudeatzen baitu aterpetxerako onarpena. Aterpetxea aldi baterako baliabidea denez, bertan egonaldi labur bat eginda gazte gehienak kalean bizi beharrean suertatzen dira, denbora gehienbat luzez.

Astelehenetik ostiralera arte, bazkaria eta afaria prestakuntza-ikastaroan bertan prestatzen dira, eta asteburuan catering zerbitzu baten esku geratzen dira. Platerak zein mahai-tresnak erabili eta botatzekoak dira.

Aisia-uneak egoitzatik oso gertu dauden kirol-gune batzuetan (pilotalekua, kantxak...) ematen dituzte batez ere, eta asteburuan Bilbora jaisten dira.

Egoitza Urgatzi Elkarteak kudeatzen du. Irailaren hasieran jaso genituen datuen arabera, zuzendariaz gain, zentroak beste 16 profesional ditu, hezkuntza-taldeari atxikiak, eta 4 gehiago ordezpenetarako. Lanbidek aitortutako prestakuntza-programa dela medio, badute ostalaritza-alorreko kalifikazioa duen irakasle bat ere. Profesional guztiek lanaldi osoz dihardute.

B. Kezka-iturriak

B.1. Ratioak eta hezkuntza-langileen kalifikazioa

109. artikuluan, uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuak, gizarte babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerako baliabideak arautzen dituenak, gutxieneko ratioak zehazten ditu zuzendaritzako zein hezkuntzako pertsonalari dagokionez. Artikuluaren 1. atalean emantzipaziorako prestakuntza-zentroak aipatzen dira, esanez bai egunez baita aterpean hartutako pertsonak bertan daudenean ere zentroek zuzendari bat eta hezitzaile bat izan beharko dituztela 4 haur edo nerabeko 23 pertsona hartzen dituen baliabide baten kasuan, egoitza honetan, kasu, 6 hezitzailez ari gara. Dekretuaren arabera, bestalde, egoki deritzoten laguntzaile kopurua izan ahalko dute, betiere kontuan izanik egoiliarren beharrak eta ezaugarriak. Gauez, ratioak hezkuntza-laguntzaile bat aurreikusten du moduluko; gure kasuan, hortaz, bi lirateke.

Bisita egin genuenean, lanegun bateko goizean, zentroan 5 profesional zeuden guztira: zuzendaria, 3 hezitzaile eta sukaldaritza-ikastaroko irakaslea. Kopuru hori arauan gutxienekotzat agintzen denarekin (6) alderatzea nahikoa da konturatzeko eskaintzen den hezkuntza-arreta ez dela heltzen ezarritako mailara, ezta 109.1a) artikuluaren interpretazio eskuzabalena eginda ere, honako hau baitio: egoitza-harrerako baliabidearen tamainaren arabera, pertsona horrek zuzendaritza-eginkizuna gauzatu ahal izango du baliabide horretan eta, aldi berean, eginkizun hori bera bete ahal izango du antzeko ezaugarriak dituzten beste baliabide batzuetan, hots, zeregin horietako bat hezkuntza-lana balitz ere. Eta irakurketa eskuzabalena litzatekeela diogu zaila iruditzen zaigulako tamaina horretako zentro batean (handienetako bat da) zuzendariak bete-betean jardun dezakeenik hezkuntza-lanetan lehentasuna eman behar badie dekretuak ezartzen dizkion 18 eginkizunei (104. artikuluaren a letratik r letraraino zerrendatuta).

Pertsonalari dagokionez, uste dugu azpimarratzekoa dela zer lanbide-kategoriaren pean lan egiten ari diren hezkuntza-taldeko kideak, inondik ere ez huskeria bat edo nomenklatura-kontu hutsa berau, kontuan izan behar baitugu lanbide-kategoriaren arabera zehazten direla eginkizunak, ardurak eta ordainsariak gutxienez, eta kategoria berei jarraiki eskatzen direla, aurrerago aipatuko den bezala, kalifikazio mota batzuk ere. Sukaldaritza-irakaslea alde batera utzita, berezko eginkizuna edukitzeaz gain haren kalifikazioa Lanbidek eskatutakoa baita prestakuntzari onetsia emateko, hezkuntza-langileetatik %25ek (16tik 4) baino ez dute hezitzaile-kontratua, gainerakoetatik 8 animatzaile gisa kontratatuta baitaude, eta beste 4rak, zaintzaile gisa. Ordezpen-langileetatik batek ere ez du hezitzaile-kategoriaren pean jarduten. Atal honetako lehen paragrafoan aipatu dugun dekretuaren testura itzuliz, arauaren arabera hezitzaile bat egongo da lau mutileko, pertsonal laguntzailea haren osagarri delarik, eta egoitzak egoki iritziz gero kontratatua soilik. Ondorioztatzen da, beraz, langileen artean hezitzaileen kopurua behar den baino txikiagoa dela argiki.

Hezkuntza-taldeaz nabarmenduko dugun azken gauza profesionalen kalifikazioa da. Dekretuaren 106.2 artikuluak honako hau dio hezkuntza-langileen prestakuntzari dagokionez:

a) Hezitzaileek gizarte-hezkuntzako diplomatura, edo, hori izan ezean, hezkuntza-zientzietako edo gizarte-zientzietako diplomatura edo lizentziatura bat eduki behar izango dute, betiere Gizarte Hezitzaileen Elkargoaren gaikuntza lortu badute.

b) Hezkuntza-langile auxiliarrek gizarteratze-teknikariaren goi-mailako prestakuntza profesionala izango dute.

Alde horretatik, aplikatzekoa da, halaber, zortzigarren Xedapen Gehigarrian adierazitakoa: 106. artikuluaren 2. idatz-zatian aurreikusitakoaren ondorioetarako, hezkuntza-langileei -hezitzaileei nahiz hezkuntza-langile auxiliarrei- eskatzen dizkieten titulazioak haurrak eta nerabeak babesteko sarean beren jarduera profesionala gauzatzen Dekretu hau indarrean sartu ondoren hasten diren profesionalei soilik eskatu ahal izango zaie. (indarrean hasita argitaratu zenetik —abuztuaren 8tik— 20 egunera, 2008ko abuztuaren 28an, alegia).

Hezitzaile gisa kontratatuta dauden 4 pertsonetatik, 3rentzat ez da aplikagarria 106. artikulua, 2007az geroztik lan egiten baitute El Viveroko zentroan, eta laugarrenaren kasuan, lizentziatua da gizartearen zientzietan, baina ez dauka Gizarte Hezitzaileen Elkargoaren gaikuntza.

Animatzaile kontratatutako 8 pertsonetatik, 4ri ez zaie kalifikazioari buruzko eskakizuna aplikatu behar dekretua argitaratu baino lehenagotik lan egiten dutelako babes-sarean, lauretako batzuek El Vivero zentroan eta besteek sareko beste baliabide batzuetan. Zortzietako beste bi diplomatuak dira gizarte-hezkuntzan; beste bat ere diplomatua da, baina erizaintzan eta elkargo profesionalaren gaikuntza gabea, eta laugarrenaren kasuan ez daukagu informaziorik haren kalifikazioari buruz.

Ordezpen-langileen zerrendan dauden 4 pertsonak animatzaile lanbide-kategoriarekin kontratatzen dituzte (haietako batek zaintzaile-kontratua izan du kasuren batean), eta kalifikazioari dagokionez, bat diplomatua da gizarte-hezkuntzan, eta gainerakoak goi mailako gizarteratze-teknikariak dira.

Azkenik, zaintzaile kontratatutako 4 pertsonetatik, 3ri ez zaie dekretua aplikatu behar zortzigarren xedapen gehigarriak zehazten duenagatik, hau da, 2008 baino lehenagotik lan egiten dutelako sarean, eta laugarrenak gizarte-hezkuntzako gradua ikasten du.

Laburbilduz, El Vivero emantzipaziorako prestakuntza-zentroak hezitzaile lanbide-kategoriarekin kontratatutako talde bat izan beharko luke, eta kalifikazioari (edo gaikuntza) dagokionez, pertsona horiek gizarte-hezkuntzako diplomatuak izan beharko lukete. Horietaz gain langile laguntzaile gehiago behar dituela uste badu, zentroak badu horretarako ahalmena. Hala ere, 20 profesionaletatik (ordezpen-langileak ere zenbatuta) 4k baino ez dute hezitzaile-kategoria, eta 3k, bakarrik, eskatzen zaien gizarte-hezkuntzako diplomatura.

Azaldutakoagatik, gomendio hauek helarazten dizkiogu Gizarte Ekintza Sailari:

a. Ziurta dezan El Vivero emantzipaziorako prestakuntza-zentroko mutilei ematen zaien arreta bat datorrela 131/2008 Dekretuan ezarritakoarekin, eta zehazki:

Kontuan harturik egunez mutil guztiak zentroan daudela, ematen zaien arretak bat etorri behar du ezarritako ratioarekin; horren arabera eguneko txandan hezitzaile batek egon behar duenez 4 mutileko, guztira 6 hezitzailek izan behar dute zentroan.

Gutxieneko ratio hori dela medio zentroari dagozkion hezkuntza-profesionalek hezitzaile lanbide-kategoriako kontratua izan behar dute, eta kategoria horren araberakoak izan behar haien eginkizunak/ardurek eta ordainsariak ere.

Kalifikazioaren aldetik, bai hezitzaileek baita —hala erabakiz gero— kontratatzen diren hezkuntza-laguntzaileek ere dagokion kalifikazioa izango dute; honako hau, hain zuzen: hezitzaileek, gizarte-hezkuntzako diplomatura (edo aipatutako beste prestakuntza motak eta elkargo profesionalaren gaikuntza), eta laguntzaileek LHko goi-zikloa gizarteratze-alorrean.

b. Ikuskaritza-zerbitzuak jarraipen zorrotza egin behar du azaldutakoa bete egiten dela egiaztatzeko, eta horretarako, mailakako zuzenketa-plan bat prestatzeaz gain horren garapena aztertu ere bai.

B.2. Dutxak eta zentroaren mantentze-eskasiak

Bisitaren txostenaren hasierako azalpenean aipatu dugun bezala, bainugelen eta dutxen kopurua urria iruditu zaigu, eta erabilgarritasunaren eta erosotasunaren aldetik, badutela zer hobetu. Zaila da instalazio horiek “etxe” izena merezi duen toki batean irudikatzea, are gutxiago neguko egunetan, nahiz eta huraxe izan dekretuarekin sareko egoitzei eman nahi zitzaien giro edo kutsua.

Zentroaren mantentzeari dagokionez, harritzekoa da utzikeriaren zenbaterainokoa, agerikoa egoitza osoan eta are nabarmenagoa kanpoaldean. Ez dugu balorazio berbera egiten errepideaz bestaldeko “moduluaz”, gainerako instalazioak baino askoz egoera hobean egoteagatik eredu egokia izan bailiteke egoitza osoak nola egon beharko lukeen ohartzeko. Horretaz ari garela, ezin aipatu gabe utzi zentroko langileek mantentze eskasaren ondorioak arintzeko egiten dituzten ahaleginak, haien benetako eginkizunak beste batzuk izan arren.

Nahiz eta jakin ez gaur egun zer diru-ratio dagokion haur/plaza bakoitzari titularitate pribatukoak baina erantzukizun publikokoak diren foru-zerbitzuak hitzarmen bidez kudeatzen diren kasuetan, nahikoa izan zaio erakunde honi hainbat entitatek hitzarmen bidez kudeatzen dituzten Aldundiaren beste egoitza-baliabide batzuk ikuskatzea esateko euskal administrazioaren ardurapean dauden mutil hauek askoz egoera material hobean egon litezkeela. Gordinagoak izanda, baliabide hau kudeatzen duen erakundea (elkartea) irabazi-asmorik gabekoa izanik argi dago lor daitezkeen etekin eta mozkin guztiak berriz bideratu beharko liratekeela kontratatutako programara.

Horregatik, gomendatzen diogu Gizarte Ekintza Sailari:

a. Ziurta dezan El Vivero emantzipaziorako prestakuntza-zentroko gazteak behar bezalako egoera materialean daudela, eta zehazki:

Bainugela eta dutxa gehiago eta erosoagoak jartzea zentroan, bereziki “modulu” zaharrenean eta gune komunean, azken hori eguneroko bizitzaren toki nagusia baita zentroan.

Eraikinen kanpoaldearen egoera egokia bermatzea.

b. Egiazta dezan, behar diren neurriak hartuz, hitzarmenean zentroko jarduera eta funtzionamendurako aurreikusten den dirua erabiltzeko irizpideak bat datozela haur babesgabeentzako egoitzak arautzen dituen dekretukoekin.

Halaber, harrera-egoitzen baliabideetan emandako arretari buruzko atal honetan, eta 2012ko txostenean adierazi genuen bezala, 2013. urtean zehar aurreikusita genuen jarraipena egitean Gipuzkoako Foru Aldundiak Aixola zentroan adingabeak eskuburdinekin fisikoki geldiarazteko ohiko praktiken inguruan jarritako salaketa oinarri hartuta hasi zen ofiziozko jarduketari zegokienez hartutako konpromisoei. Oraingoan, gai horren inguruan hartutako bi erabakietan zenbateraino aurrera egin zen jaki nahi izan genuen:

Segurtasuneko enpresari eskatzea langileek beren funtzioak uniformean eskuburdinarik eta borrarik eraman gabe egiteko. Izan ere, une hartan bazirudien argudiatzen zela langileek uniformea behar bezala jarrita joan behar zutela lantokira eta uniformeak elementu horiek zituela.

Zentroa kudeatzen zuen enpresari proposatzea segurtasuneko langilerik gabeko esku-hartzea bere gain hartzea. Gipuzkoa Babestenek argudiatu zuen, epe laburrera eta ordura arte lan egiteko jarraitu zuten eredua kontuan izanda, ez zuela bideragarritzat jotzen langile horiek baztertzea. Profesional horien zereginari, kokapenari, jarduketa-protokoloari eta abarri buruzko berariazko hausnarketa bat egiteko ohartarazi zitzaien, Haurren Zerbitzuarekin eztabaidatzeko horren inguruan zehaztu gabeko epe batean.

Hau nabarmen dezakegu emandako informaziotik:

1. Salatutako egoerari egindako jarraipen intentsiboa; hau da: banakako elkarrizketa kopuru handia egin ziren egoitzan bizi ziren adingabe guztiekin (29), bisitak baliabidera eta bilerak baliabideko hezkuntza-taldearekin (9) eta bilerak baliabideko arduradunarekin eta zuzendariarekin (6), 2012ko abuztutik 2013ko urrira.

2. Ez da salaketarik eta gorabeherarik izan euskarri mekanikoko tresnen baimendu gabeko erabilerarekin lotuta, eta egindako bisitetan egiaztatu da segurtasuneko langileek ez zutela ez eskuburdinarik ez borrarik.

3. Kudeaketa-enpresak segurtasun-zaindariak kentzeari aurre egin izana, nahiz eta Gizarte Politikako Sailak esku-hartzeko eredua aldatzeko eta zentroaren hezkuntza-proiektu berri bat idazteko eskatu arren. Hezkuntza-proiektu berri horretan segurtasun-zaindaririk gabeko lan-metodologia bat jaso beharko zen, eta zaindariak pixkanaka-pixkanaka kentzen joan beharko ziren.

Erresistentzia hori gorabehera, eta testu hau amaitu baino egun batzuk lehenago adierazi zitzaigunaren arabera, zentroko proiektua berriz egitea lortu da azkenik. Aurreikusita dago datorren martxoaren 1ean desagertuko direla behin betiko segurtasun-zaindariak. Adierazi diguten os olan gogorra izan dela eta izaten ari dela, batez ere hezkuntza-taldea aldaketa egiteko zailtasunak jartzen ari baita eta aldaketa horien aurka agertu baitago, zenbait kasutan oso esplizituki.

Gure aldetik, defendatzen dugu nekez beteko dutela segurtasuneko profesionalek 131/2008 Dekretuko 109.1. b) artikuluan xedatutakoa, “immobilizazio fisikoa erabiltzen duten esku-hartzeei buruzko prestakuntza berezia jaso duten hezkuntza-langile teknikariak, hezitzaileak eskatuta soilik jardungo zutenak, integratzeari buruzkoa”. Izan ere, hasiera batean, segurtasuneko langileek ez dute hezkuntza-alderdiei buruzko inolako prestakuntzarik. Horren ondorioz, hezitzaileen zeregin hezitzailea indartu eta sendotu ondoren, gure ustez, onuragarria izango da, bai gazteentzat bai hezitzaileentzat, hezitzaileak ez diren aginte-irudirik gabeko zentro bateko proiektua, hasieran izan daitezkeen zailtasunak gaindituta, zerbitzuaren ardura duen foru-erakundeak defendatzen duen bezala.

Azkenik, ez dugu ahaztu behar asko atzeratzen ari direla harrera-egoitzen baliabideetara baimendu gabe ez agertzean jarraitu beharreko jarduketa-protokoloa egiten, baina aurten ere berriz esan behar dugu ez dela inolako aurrerapenik egin.Kasu honetan, antolaketa-arrazoiengatik gertatu da, autonomia-erkidegoko gobernuko sailen eta zuzendaritzen artean gaiak eta eskumenak berriz banatzearekin lotutako arrazoiengatik, hain zuzen. Hala ere, dokumentu hau bukatzeko garairako, esan dezakegu zeregin horri heltzeko lehen bilerarako deia berehala egingo zela zirudiela.

2.3.2.
Bakarrik dauden adingabe etorkinei berariazko arreta

Bakarrik dauden adingabe atzerritarren esparruan (kasu honetan ere ez dugu eman datu kuantitatiborik), 2013ko daturik garrantzitsuena izan da 5/2013 Gomendio Orokorra, ekainaren 17koa. Bakarrik dauden adingabe/gazte etorkinen arretarako bermeak. Gomendio horrek azken urteetan ebazpenen, gomendioen eta Eusko Legebiltzarrari urtero egindako txostenen bidez modu zatikatuagoan aurkeztu joan diren gogoetetako asko jaso eta osatu ditu modu antolatuagoan, arrazoituagoan eta zehatzagoan, gazte horien ahultasun handiko egoera itxuratzen duten alderdi anitzei buruzko ikerketa ugarien emaitza gisa.

Adingabe/gazte horiek artatzeko eta gizarteratzeko funtsezkoak iruditzen zaizkigun hiru unetan jarri dugu arreta gomendioan: (1) parte hartzen duten herri-administrazioek haiek aurkitu eta abegi egiteko unea, (2) adindunak direla xedatzen duen fiskaltzaren dekretuan oinarrituta foru aldundiek egoitzako abegia edota tutoretza eteteko unea eta (3) babes baliabideetatik irtendakoan behar den lagun egitea edo bideratzea.

Gomendio horretan ez dugu berariaz aztertu adina zehaztearen kontua, izan ere, hori jada askon aztertu dute herritarren defentsa-erakundeek; aitzitik, abegi prozesu osoan eta zaintza, tutoretza edota egoitza abegia eteterakoan bete behar diren bermeak eta prozesu bietan dauden premiak eta arazoak aztertu ditugu. Bestalde, adingabe/gazte horiek geratzen diren egoera zaila nabarmendu dugu, adingabeak direla dioten agiri baliagarriak edukita, Fiskaltzak adina zehazteko ateratako dekretua dela-eta tutoretza eteten zaienean. Halaber, babes baliabidetik irten ondoren lagun egiteko edota bideratzeko premia ere azpimarratu nahi dugu.

Horrela, gomendio horretan gai hauek jorratu dira:

1. Foru aldundietako babes zerbitzuen, Eusko Jaurlaritzako sailen, polizien, gobernuaren azpiordezkaritzen, fiskaltzen eta, hala badagokio, asilo eta babes bulegoaren arteko beharrezko koordinazioaren eta lankidetzaren garrantzia pertsona horiek aurkitu eta haiei abegi egiteko prozesuan.

2. Abegian eta, Fiskaltzak adindunak direla ebazteko emandako dekretuaren ondoren, berehalako arreta, zaintza, egoitza abegia edo tutoretza etendakoan, dagozkien bermeak eta eskubideak betetzea.

3. Adingabe/gazte horiek babes baliabideetatik irteten direnean gizarte lagun egite edota bideratze egokiak duen garrantzia.

Eta honela zehaztu ditu gomendio-gaiak:

A. Beharrezko koordinazioaren eta elkarlanaren garrantziari dagokionez:

1. Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak Euskal Herriko Autonomia Erkidego osoan jarduketa protokolo komunaren prestaketa koordinatu behar luke, lurralde historiko bakoitzean zerbitzuen kokapenaren arabera behar diren aldaketak eginez, baina irizpide, berme eta eskubide berberak sartuz. Protokolo horretan Fiskaltzak, Gobernuaren azpiordezkaritzek, polizia kidegoek, Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak, Herri Administrazio eta Justizia Sailak, Osasun Sailak, eta foru aldundietako adingabeen babes zerbitzuek parte hartu eta haien funtzioak eta jarduketak zehaztu behar dira.

B. Bermeak eta eskubideak betetzeari dagokionez:

2. Edozein eragile publiko edo gizarte eragilek Babesgabetasuneko egoeran dagoen adingabe edo balizko adingabe bat dagoela atzematen duen kasu guztietan, foru aldundietan adingabeak babesteko eskumena duten zerbitzuen esku jartzea.

3. Foru aldundiek, Fiskaltzari adina zehazteko osasun azterketak egiteko eskatu aurretik, pasaporte baten edukia faltsua, okerra edo iruzurrez egina izateko arrazoizko zantzuak daudela arrazoituta argudiatzea.

4. Adina zehazteko osasun azterketak egiteko eskaera egin aurretik, bakarrik dauden atzerritar adingabeen erregistroa kontsultatzea eta, pertsonaren agiriak edukiz gero, bide diplomatikora jotzea jatorrizko herriko agintaritzek datuen egiazkotasuna ziurta dezaten, batez ere Espainiak hitzarmena sinatu duen herrien kasuetan, hala nola Marokoren kasuan.

5. Adina zehazteko prozesuetan auzitegi-medikuntzako erakundeen “Adinaren auzitegi-kalkulua egiteko metodoei buruzko gomendioen dokumentua” izeneko testuko gomendioak betetzea eta haietan guztietan auzitegi-medikuntzako euskal erakundeak esku hartzea. Halaber, ebaluazioa halako azterketetan adituak diren medikuek egitea.

6. Dagokion asingabe/gazteari, banaka eta hezkuntza arreta egokiz, foru aldundiak, Fiskaltzaren adina zehazteko dekretuan oinarrituta, berehalako arreta, zaintza, egoitza abegia edo tutoretza eteteko hartutako ebazpenaren eta hura errekurritzeko eskubidearen, errekurtsoa aurkeztu behar dion organoaren eta hura jartzeko epearen berri ematea.

C. Babes baliabideetatik irteten direnean gizarte lagun egite edota bideratze egokiak duen garrantziari dagokionez:

7. Bizileku-baimena lortu gabe adin-nagusitasunera iritsi den kasuetan, babes zerbitzu batek tutoretza, zaintza, behin-behineko babesa edo zaingoa izan duenean, inguruabar bereziengatik bizileku-baimena emateko gomendioa egiterakoan, foru aldundiak prestakuntza baliabideen baliatze maila kontuan hartzea, zein ere den pertsona hori abegian emandako denbora. Txostenak prestakuntza edo beste edozein motatako baliabideen baliatze maila deskribatu behar luke, azkenean alde edo aurka eginez, baina arrazoituta beti ere.

8. Banakako irteera plana egitea, kasu guztietan, zein ere den lehenago emandako denbora eta zein ere diren auzibidean errekurrituta egoteagatik eztabaidan egon litezkeen adinari buruzko kontuak, eta egoitzako babes baliabideetatik irtetean herri-administrazio eskudunen jarraipena eta laguntza egotea.

9. Babes baliabideetatik irtetean gazte horien gizarte-ahultasuna kontuan hartzea, oinarrizko premiak estaltzeari begira eta inguruabar bereziengatik bizileku-baimena eskuratzeko edo hura berritzeko behar diren betekizunak betetzeko.

10. Haurren zerbitzuak gizarteratze eta laneratze zerbitzuekin koordinatzea, gazte horien gizarteratzea eta lan gaikuntza bilatzen duten laguntza eta emantzipazio programak erraztu eta sendotzeko, baita hasita duten lan prestakuntzari jarraitzea ahalbidetzeko, erakundeek egindako ahaleginek haien erabateko gizarteratzea eta laneratzea lor ditzaten.

Gomendioaren 1. puntuan aipatzen den presazko harrerako protokoloarekin lotuta, iazko urteko txostenean jakinarazi genuen aurrerapenak egiten ari zirela eta 2013. urtean onartuko zela aurreikusteko moduan ginela. Ez zen horrela izan. Nahiz eta esparru horretan eskumena duen Eusko Jaurlaritza Sailak, gaur egun Familia Politika eta Gizarte Garapena Zuzendaritza denak, lanean jarraitu duen adingabe horien harreran parte hartzen duten eragileekin bi aldeko elkarrizketak eta elkarrizketa aldeaniztunak egiten, protokoloaren testua osatuz eta adostuz, prozesuan estatu-mailako harrera-protokolo berria egingo dela bat-batean jakiteak atzeratu egin du autonomia-erkidegoko protokoloa egiteko lana, estatu-mailakoa nolakoa izango den itxaron behar delako eta bien artean beharrezkoa delako koherentzia izatea.

Gizarte-akonpainamenduaren eta/edo babes-baliabidetik ateratzean egoki bideratzearen garrantziaren inguruan egindako gomendioaren oinarri den argudiaketa Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintzako Sailari egindako gomendioen hirugarren blokean ere erabili dugu, El Vivero egoitza-baliabidera egindako ikuskatze-bisita, aurreko atalean (2.2.1.) aipatzen genuena, jasotzen zuen espedientean. Esaten genuen bezala, lehenengo bi gogoetan baliabide horretako baldintza materialei eta funtzionalei buruzkoak ziren, baina hirugarrena, bakarrik dauden adingabe etorkinen, baliabidearen erabiltzaile direnen, emantzipazio-prozesuekin lotuta dagoen neurrian, orain azalduko dugu. Labur-labur azalduko dugu, zentrotik ateratzean nolabaiteko prestaketa eta koordinazioa egiten bada ere, foru-aldundiko Gizarteratze Zerbitzuak inolako erantzunik ematen ez duelako sortzen dela arazoa. Izan ere, bazterketa-egoera dauden pertsona helduak izanda, zerbitzu horri dagokio arreta hori ematea.

Aurten bakarrik dauden adingabe etorkinek aurkeztu eta izapidetu diren kexa apurrek bera zuten: desberdintasun handia zegoen fiskaltzaren dekretuan, adina zehazteko probak (aurkitu zituzten unean agiririk gabe egoteagatik) egin ondoren, adierazitako adinaren eta haurrak/nerabeak abegi hartuta zuen umeen foru-zerbitzuaren kudeaketen bidez haurraren/nerabearen jatorrizko herrialdeetako administrazioan lortutako dokumentazio ofizialean aitortutako adinaren artean. Arabako eta Bizkaiko (gertaerak lurralde historiko horietan gertatu dira) foru-fiskaltzen irizpidea, oro har, hau zen: lehentasuna ematea emandako dekretuari geroago lortutako dokumentazioaren aurretik. Edonola ere, foru-aldundietako haurren zerbitzuek erabakia ontzat hartzen zuten eta horren arabera jokatzen zuten. Hala ere, ez da horrela gertatu kasu guztietan, aipatu kexek jarduketa okerren balorazioa jaso baitute, 2013ko ekainaren 10eko, irailaren 19ko eta irailaren 19ko ebazpenetan ikus daitekeen bezala. Kexa horietan bi alderdi nagusi azpimarra ditzakegu:

Beharrezkoa da egoera bakoitza banaka aztertzea, beharrezkoa balitz Probintziako Fiskaltzari irizpide bereziak ezartzeko eskatuz eta erabat pareka ezin diren egoeretarako irizpide orokorrak automatikoki aplikatzearen ondorio negatiboak gaindituz.

Probintziako Fiskaltzaren erabakia, adingabetasuna zehazten duena, ontzat hartuta, haurrak babesteko zerbitzuek haurraren tutoretzari eta arreta osoari atxikitako betebeharrak gauzatu beharko dituzte, inolako salbuespenik gabe, baita haurrak administratiboki legeztatzeko eta defendatzeko helburua dutenak ere, bere interesekin zerikusirik ez duen jarduketa edo erabaki baten ondorioz kalteak erator dakizkion kasuetan. Edonola ere, irizpide hori jada azaldu zuen erakunde honek 18/2006 Ebazpenean (18/2006 Ebazpena, ekainaren 26koa, Bizkaiko Foru Aldundiari egina, tutoretzapeko adingabea babestean jarrera eraginkorra izan dezan).

Euskal Autonomia Erkidegoko administrazioen tutoretzapeko bakarrik zeuden adingabe etorkinek beste arazo bat izan zuten kasu batzuetan: erroldatzean atzerapenak izatea pasaportea ez zuten bitartean. Arazo horri erantzun zion Arartekoaren 5/2011 Gomendio Orokorrak, urriaren 17koak. Gomendio horretan, erroldan izen-ematea arautzen zuen araudia aztertzen zen eta udalen askotariko praktika. Oro har, udalei eskatzen zitzaien pertsonen interesen aldekoa izango zen moduan aplikatzeko araudia, eta haurren esparruan herri-administrazioek dituzten betebeharrak aintzat dituen jarduketa-protokolo bat egiteko (dagokion foru-aldundiarekin hitz eginez). Izan ere, ezin dira betebehar horiek ahaztu haurrak agiririk ez izan arren eta une jakin batean adingabe gehiago egoteagatik hitzartutako lekuak baino. Gomendioa hedatu zenetik bi urte igaro ondoren, Barakaldo, Bilbo, Galdakao eta Loiu udalerrietan zailtasun batzuk izan direla aipatu da. Horren ondorioz, ofiziozko ikerketa bat hasi zen lau udalerrietan. Ondorio gisa esan dezakegu guretzat pozgarria dela egiaztatzea adierazitako zailtasunak gainditu direla, bai praktika egiatan aldatu zelako, baina adingabe bakar bat ere erroldatzeko ahalegina ez zelako egin (ziurtzat jo baitzen ez zela posible izango, gomendioa egin aurretik gertatzen zen bezala), bai ofiziozko esku-hartze horren ondorioz kasu horietan nola jokatu behar den adostu delako azkenik.

Nahiz eta azken urteetan gazteen lonjetatik zetozen zaratekin lotutako kexak areagotzen ari, 2013an egin dira gai horrekin lotuta kexa gehienak. Txosten honen II. kapituluaren 1. atalean, Ingurumen (zaratak: kutsadura akustikoa) izeneko epigrafean, jasota badaude ere, jolas- eta kultura-jardueren esparruan lonja horiei buruz hitz egingo da, gazteentzako topagune eta aisialdirako leku gisa zer-nolakoak diren azpimarratzeko xedez.

Nerabeen eta gazteen taldeek merkataritzako lonjak biltzeko eta aisialdirako lokal gisa erabiltzea gure udalerrietan indarra hartzen ari den errealitate bat da. Euskal Autonomia Erkidegoan egindako azterketa batzuen arabera, lokal horien erabilera mota hau sendotzen ari da euskal gazteen artean elkargunerako eta aisialdirako espazio nagusi gisa. Hala ere, nahiko berria den fenomeno horrek eztabaida ugari sortu ditu: aisialdiko jarduera horrek ingurumen-kontrolarekin, eraikinetako segurtasunarekin eta lokal horiek behar dituzten arriskuen prebentzioarekin behar bezala bat datorren ala ez.

Gai horien inguruko azterketa zehatzago bat egiteko, ofiziozko espediente bat egiten hasi da. Horren bidez, gazteen aisialdiko jarduera hasiberri horren gizarte- eta zuzenbide-testuinguruari buruzko eta jarduera horrek eragin ditzakeen arazoak kontrolatzeko udalek dituzten aukerei buruzko informazioa bildu nahi da. Hori guztia, lonjen erabiltzaileen, lonjen jabeen, inguruko auzokoen eta tokiko administrazioen eskura gai horien inguruko irizpide eta printzipio orokor batzuk ezartzeko. Xede horrekin, informazioa bildu da lonja mota horien funtzionamendua arautzeko dauden udal mekanismoei buruz, eta segurtasun-, higiene- eta intsonorizazio-neurrien inguruan eskatutako gutxieneko baldintzei buruz. Horrez gainera, interesgarria da kontrolatzeko eta ikuskatzeko funtzioak, inguruko auzokoen salaketak jasoz gero udalak aurreikusitako jarduketak eta inplikatuek eta kaltetuek eskura dituzten udal informazioko zerbitzuak nola betetzen diren ikusteko egin den azterketa.

Ikerketako esparru berean, 2013ko azaroaren 14an EUDELek eta Arartekoak elkarrekin antolatutako jardunaldian parte hartu genuen “Gazte lokalak: Horien erabilpenerako eta giza bitartekaritzarako udal jarduketak”. Topaketa horretan, euskal udaletako 100 ordezkari eta teknikari baino gehiagoren aurrean ezagutzera eman ziren Euskal Autonomia Erkidegoan udalek gazteen lonjen erabilera arautzeko eta manatzeko, lonja horiek hiri-ingurunera egokitzeko eta gazte erabiltzaileen eta auzokoen elkarteen artean bitartekaritza-lanak egiteko egindako erreferentziazko jarduketen adibideak.

Ondorioak ateratzeko gaude oraindik.

Eskolako kirolaren esparruko kexek elementu bera izan dute 2013. urtean: kirol-eskaintza diseinatzean eta kirolaren praktika antolatzean genero-berdintasuneko irizpideen aplikazioa oraindik eskasa izatea.

2013ko ekainaren 19ko Ebazpenean (Horren bidez Gipuzkoako Foru Aldundiari eta Donostiako Udalari gomendatzen zaie futbolean aritzeko espazio publikoetan eta, bereziki, Kontxako hondartzan, neurriak har ditzaten eta txapelketa maskulinoak eta femeninoak berdintasun irizpideei jarrai joka daitezen) irakur daitekeen bezala, Donostiako gurasoen talde batek Arartekora jo zuen kexa bat aurkeztera. Guraso horien seme-alabek (Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. maila) beren ikastolako taldean parte hartzen zuten, Gipuzkoako Foru Aldundiarekin elkarlanean antolatutako Eskolako Kirola programako jardueretan, eta azaltzen zutenaren arabera, programa horretan ospatutako futbol-partidak Kontxa hondartzan jokatzen ziren, baldin eta mutilen taldeen edo talde mistoen artean jokatzekoak baziren. Nesken taldeen arteko partidak, aldiz, Añorgako eta Puioko futbol-zelaietan jokatu behar ziren, praktikan aplikatutako antolaketa-irizpideen arabera. Guraso horien ustez, nesken arteko lehiaketak gizarte-ikusgarritasun gutxiagoko lekuetara zokoratzen ziren horrela, eta botere publikoen jarduketan nagusi izan behar duten errespetuaren eta genero-berdintasuna sustatzearen irizpideen aurkakoa zen hori.

Gure ebazpena eman ondoren, Donostiako Udala, arazoaren konponketan inplikatua zegoena, nahiz Gipuzkoako Foru Aldundia bat etorri ziren gure ebazpenaren oinarri zen analisiarekin, eta bereziki esanguratsua izan zen foru-erakundearen erreakzioa, kontuan izandako Eskolako Kirola Programan zer-nolako garrantzia duen bere lanak. Ondorioztatu zuen erabilitako irizpideek ez zutela inolaz ere arrazoitzen Eskolako Kirola Programaren esparruan futbolean jokatzeko espazioak sexuaren arabera bereizita erabiltzea, eta bi konpromiso hartu zituen: batetik, futbolean jokatzeko espazioen erabileran sexu-arrazoigatiko bereizketa eraginkortasunez kentzeko beharrezko neurriak abian jartzea ahalik eta eperik laburrenean; eta bestetik, oro har neskek egiten duten kirolari eta, batez ere, nesken arteko futbolari, ikusgarritasun handiagoa emateko ekintza positiboak abian jartzea programa horretan esku hartzen duten gainerako eragileekin batera, espazio eta presentzia publiko handiagoa lortzen joan dadin.

Arartekoaren 2013ko apirilaren 22ko Ebazpenean (Horren bidez, Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura, Gazteria eta Kirol Sailari hainbat neurri gomendatzen zaizkio Eskola Kirola Programan kimu-kategoriako kirolarientzat “errendimenduko” emakumezkoen ligarik ez dagoelako) planteatzen den egoeran, ama batek azaltzen zuen bere 11 urteko alabak ez zuela futbolean bere adin bereko mutilen baldintza beretan jokatzeko aukerarik. Izan ere, kimu-kategoriako mutilek “errendimenduko liga” batean parte har dezakete, baina kategoria horretako neska futbolariek ez dute horrelako aukerarik. Egoera hori ikusita, erreklamatzaileak Gipuzkoako Foru Aldundiari baimen berezi bat eskatu zion, bere alabak haur-kategoriari zegokion emakumezkoen ligan parte hartu ahal izateko, adinarengatik bigarren urteko kimua izan arren. Adierazitakoaren arabera, ez zuen inolako erantzunik jaso.

Gipuzkoako Foru Aldundiak emandako erantzuna aztertzean, 125/2008 Dekretuan(“eskolako kirola ikasleen hezkuntza osoko prozesuaren baitan uztartu behar da, hezkuntza-sistemaren helburu orokorrekin bat, eta ez du lehiaketara bakarrik bideratuta egon behar”) ezarritako printzipioei buruzko hausnarketa osatzeko, aipatu jarduketaren analisian genero-ikuspuntua aintzat hartu ez izanaren falta igarri zen, 4/2005 Legeak, otsailaren 18koak, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoak, eskatzen duen bezala. Izan ere, politika publikoak diseinatzeko eta gauzatzeko garaian, beharrezkoa da aintzat hartzea zenbait esparrutan genero baten nahiz bestearen presentzian orekarik ez izatea pertsonen arteko berdintasun eraginkorra lortzeko oztopo bat dela, gizarteak esleitzen dizkien egoeretako eta roletako sexismoaren ondorio bat izateaz gain.

Kasu honetan antolamendu juridikoak eskatutako genero ikuspegia gaineratzeak, gure ustez, bi kontu dakartza berekin:

Alde batetik, nesken kirolaren antolamendua bideratzeko beharra eta, bereziki, kimu-kategoriako futbola, haien egoera eta itxaropenak kategoria bereko mutilek dituztenekin guztiz parekatu dadin, hau da, baita kirola errendimenduko edo lehiaketako kirolera bideratzen hasteari dagokionez ere.

Bestalde, ondoriozta dezakegu ukatze hori zeharkako diskriminazioa dela, 4/2005 euskal legearen 3.1. b) artikuluan deskribatuta azaltzen den moduan. Hain zuzen ere, foru erakundeak printzipioz neutroa eta zuzena den irizpide bat aplikatzeak, hau da, kimu-eta benjamin-kategorietako kirolarien artean kategoria aldaketarik ez baimentzeak -salbuespenak izan ezik- praktikan eragin zuen neska horrek, sektore maskulinotu batean, bere kategoria bereko mutil batek dituen aukera berak ez izatea. Egoera horrek, eskola kirola erregulatzen duen araudiaren babesean, eskatutako moduko kategoria aldaketa bat eskuratzeko aukera eskaintzen duen salbuespenezko egoera justifikatzen zuen.

Horren ondorioz, gomendagarria litzateke foru-aldundiak aintzat hartzea irizpide hori, etorkizunean jaso ditzakeen antzeko eskaerak ebazterako garaian, azaldutakoa bezalako beste bereizketa batzuk berriz gerta ez daitezen.

Esparru honetan, alderdiek eskatuta egindako kexa gehienak osasun-sistema publiko orokorraren funtzionamenduari buruzkoak dira, baina berezitasun bat dute, kaltetutako pertsonak haurrak edo nerabeak dira: itxaro-zerrendak, desadostasunak emandako tratuarekin eta abar. Hala, ez da beharrezkoa orain eutsiko diogun ohiko txostenaren II.12. atalean jasotakoak ez diren beste azalpen batzuk ematea.

Era berean, araudiaren inguruko berrikuntza nagusiak osasun-sistema publiko orokorraren esparruan egin dira, eta oraindik onartuta ez badago ere, azpimarragarria da Haurren eta nerabeen psikiatria espezialitatea aintzat hartu izana Osasun-zientzietan espezializatutako osasun-prestakuntzako sistemako ardaztasuna eta beste alderdi batzuk arautzen dituen Errege Dekretuaren Proiektuan. Kolektibo profesionalek, zientzia-elkarteek eta gizarte-erakundeek behin eta berriz eskatu zuten espezialitate hori aintzat hartzea.

Aipamen horren bidez, haurren eta gazteen osasun mentalaren arloan sartzen gara. Urtero eskaintzen dizkiogu paragrafo batzuk gai horri, osasun-arazo mota horiek dituzten haurrek eta nerabeek zaurgarritasun handia baitute.

Bulego honen 2012ko txostenean, Osakidetza-Euskal Osasun Sistemari egindako gomendioa jasotzen zen. Gomendio horren bidez, Osakidetzari eskatzen zitzaion nortasun nahasmenduak dituzten pertsonei –gure biztanleria gazteari bereziki eragiten diete nahasmendu horiek– arreta emateko berariazko programak egitea eta hartzea, sektore arteko lanketa terapeutikoa oinarri dutenak eta egiaztatutako eraginkortasuna dutenak, laguntzaren kalitatea areagotze aldera eta, horrenbestez, nahasmendu horiek dituzten gaixoen eta beren familien bizi-kalitatea hobetze aldera.

Arartekoak eskatzen zuen Euskal Autonomia Erkidegoan nortasun nahasmenduetan espezializatutako unitate bat abian jartzeko eguneko ospitaleko modalitatean. 2008. urtetik zegoen eginda unitate hori egiteko proiektua, baina haren ezarpenak ez zuen inolako aurrerapenik izan azken lau urteetan, ezarpen horren alde behin eta berriz agertu bagara ere. Bere erantzunean Osakidetzak hitzeman zuen “nortasun-arazoak dituzten nerabeentzako Eguneko Unitateak sortzeko proposamenak” baloratuko zituela eta ziurtatu zuen “aurreikusteko modukoa dela urtebeteko epean abiaraztea”.

Osasun Sailak duela gutxi esan digunez, Basurtuko Unibertsitate Ospitaleak, ikerkuntzaren eta esku-hartze ildo berrien garapenaren arloan, nortasun-nahasmenduei partzialki edo guztiz lekua ematen dieten programa batzuk abiarazi ditu, bai tratamenduari bai jarraipenari dagokionez; besteak beste, nerabeentzako eguneko unitatea, ospitale horretako eta Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko 8 klinikok osatutako taldeak, O. Kemberg-ek gainbegiratuta, egindako transferentzia-psikoterapia, eta jokabide-terapia dialektikoko trebetasunetako talde egonkorrak. Baieztatu du horren bitartez Bilbo Handiko eskualdean dauden nortasun-nahasmenduen zati handi bati arreta ematen diotela.

Osasun Laguntzako Zuzendaritzaren ustez, hilabete batzauk barru “ospitale guztiek paziente eta senideei zuzendutako informazio-foiletoa izango dute, Basurtuko Unibertsitate Ospitaleko informazioan oinarritua, eta Lurralde Historiko bakoitzari egokitua.”

Orain dela gutxi jakinarazi digute Basurtuko Psikiatria Zerbitzuak egindako protokoloaren transmisio bat egon dela. Adierazi digunez, “protokolo horrek gomendioetan aipatutako kontuei heltzen die: patologiari buruzko informazioa, azterketa, eskuragarri dauden tratamenduak, patologiarekin berarekin lotutako gatazken aurkezpeneko gertaerak eta haien ebazpen arrazoitua. Kontsultatutako zerbitzuetan, berezkoak dituzten ezaugarriei protokoloak gehitu eta egokitu zaizkie. Uste dugu lehendik antzemandako harreman-arazoak hobetu direla, kontu gatazkatsuak hobeto mugatu direlako eta gaixoak hasieratik bertatik parte hartu duelako”.

Gainera, Osakidetzak hauxe adierazi zuen: arlo horretako profesionalak prestatzean, “bateratu egingo dira, Psikiatriako Zerbitzua duten Ospitale Orokorretan eta Osakidetzako Ospitale Psikiatrikoeten, arauak ez betetzeagatik helburu terapeutikoekin alta emateko arrazoiak. Horrela, jasota geratuko da pazienteak beren asistentzia-eskubide guztien jabe izango direla, eta arreta jaso ahal izango dutela: bai presako patologiagatik, edozein unetan; bai ingresua eragin zuen patologiagatik, pazienteen tratamenduan inplikatutako zentro guztiek zehaztu beharreko epe batean.”

Halaber, patologia horrekin lotuta, 2013. urtean, AVATI-Nortasun nahasmenduak dituzten kaltetuen eta haien familien euskal elkartearekin lankidetza-dinamika bati ekin zitzaion. Elkarteak funtzio psikosoziali, psikohezitzaile eta autolaguntzailea du. 40 familia bazkide artatzen ditu, eta 120 familiak baino gehiagok informazioa eta aholkularitza eskatzen dute. Elkarrizketan gai hauek aipatzen dira batez ere:

Esaten dute Euskal Autonomia Erkidegoko osasun-sistema publikoak nortasun nahasmenduak tratatzen dituzten profesional bikainak dituela, baina oso gutxi direla. Gainerako profesionalek prestakuntza falta dutenez, zailtasunak izaten dira diagnostiko egokia emateko.

Ezinbestekotzat jotzen dute sistemak arazoari heltzean ereduari edo paradigmari buruzko erabaki bat hartzea (dialektika-konduktuala, analitiko funtzionala eta abar), profesionalak prestatzeko, zehaztasun metodologikoekin bukatuz.

Krisi-egoeren arretan profesionalak gehiago inplikatzea eskatzen dute. Ohartarazten dute nahasmendu horiek dituzten pertsonek krisi-egoeretan zigortuak izan daitezkeen egintzak egiteko eta beren burua zauritzeko (gaixotasun horiek dituzten biztanleriaren artean suizidioen indizea 50 aldiz handiagoa da nahasmendu horiek ez dituen biztanleriaren artean baino; oso egoera arriskutsuetan jartzeko joerak ere ugariagoak dira gaixotasun hori duten biztanleriaren artean) arriskua erreala dela. Horrenbestez, krisi-une horietan arreta handiagoa eta gaixoari gehiago eustea eskatzen dute (oro har, krisi-une horiek ez dute egun edo bi baino gehiago irauten). Oro har, despertsonalizazio-egoerak dira eta larritasun izugarria sortzen dute.

Ezinbestekotzat jotzen dute, krisiei aurre egiteko protokoloak hainbat neurri aintzat hartzea:

Krisian, gaixoari eustea. Egoiliarraren giza kalitatearen arabera, pertsona gaixoaren sufrimendu-maila handiagoa edo txikiagoa izan daiteke. Funtsezkoa da alderdi hori azpimarratzea.

Poliziaren esku-hartzea beharrezkoa den kasuetan, agenteak uniformerik gabe bertaratzea. Esku-hartze horietan laguntzeko erizainak izatea.

Beharrezkotzat jotzen dute osasun-sistema publikoak protokolo bat izatea, muturreko nortasun nahasmenduetan gaixoak bere buruaz beste egiteko arriskua dagoenerako.

Psikoterapia-baliabide gutxi daudela irizten dute. Familia horien uste, “botikek ez itotzen laguntzen dute, baina ez igeri egiten”.

Oso kezkatuta ageri dira nortasun nahasmendua duten gero eta gazte gehiago baitaude, etxean bakartuta egoten dira ordenagailuaren aurrean, eta ustekabean, kanpora ateratzen dira eta egoera lazgarriak sortzen dituzte. Azpimarratzen dute garrantzitsu adela oinarrizko gizarte zerbitzua keta esku-hartze hezitzaileko taldeak inplikatzea, alertako oinarrizko tresna gisa.

Beharrezkoa irizten diete fase goiztiarretan arreta sustatzeari eta hezkuntzaren esparruan prestatzeari, berritzeguneen jarduketaren bidez.

Premiazkotzat jotzen dute erakunde honek lehenago aipatutako ebazpenean eskatzen duenaren antzeko unitateak sortzea hiru lurralde historikoetako bakoitzean.

Osasun Sailak eta Osakidetzak aipatu Ebazpena betetzeko eman zituen urratsak baino lehen egindako gai horiek kontuan hartuta, beharrezkoa izango da elkartearekin berriz egiaztatzea.

Elkartearekin egindako bileren esparruan, bestalde, salatzen zuten adingabe arau-hausleentzako sartze-baliabideetan ez zegoela legeak eskatzen dituen sartze terapeutikorako lekurik. Baliabide horien ardura duen Eusko Jaurlaritzako Herri Administrazio eta Justizia Saileko informazioa bilduta, elkarteari jakinarazi genion nola antolatzen zen nerabeen osasun mentala gazteen justizia-sisteman.

Zumarragoko Ibai-ondo zentroan sartze terapeutikorako lekurik zegoen ala ez zegoen galdetu genienean, erantzun ziguten, epaitegiek sartze terapeutikoko neurria ezar dezaketen heinean, formalki ezarri dela neurri hori betetzea bermatuko dela, Ibai-ondoko jarduerako talde oso bat neurri hori betetzeko gordez (7-8 pertsona). Hala ere, egiatan, ez da oso ohikoa neurri hori ezartzea. Zergatik?

Talde psikosozialak oso argi eduki behar du (epaileak oso aintzat hartzen du talde horren txostena), eskuarki, adingabeak lanketa terapeutikoa behar duela argi eta garbi adierazten duten aurrekariak edo historiala daudelako. Historial hori ez badago, txostenak egin ahal izateko behaketa-aldia ez da behar bezain luzea adingabeak zer osagai psikopatologiko duen zehaztu ahal izateko.

Adingabeak izan ditzakeen “onurak” (esate baterako, baimenak) lortzeko baldintza gehiago bete behar dira sartze terapeutikoko neurri bat bada, beste sartze mota bat bada baino.

Bestalde, epaileek badakite kasu guztietan behaketa- eta diagnostiko-fase bat dagoela (4 aste gutxi gorabehera). Fase horren ondoren, ondorioztatu bada gazteak lanketa terapeutiko bat behar duela, esparru hori aintzat hartzen dituzten ekintzak ezarriko dira esku-hartzeko plan pertsonalean. Eta hori neurriak terapeutiko adjektiboa duen edo ez duen alde batera utzita. Seme-alabek gurasoen aurka egindako indarkeria delituengatik etortzen diren neska-mutilen kasua izango litzateke adibiderik argiena: Gazte horietako bakar bati ere ez zaio ezartzen sartze terapeutikoko neurririk, baina denei jartzen zaie lanketa terapeutiko bat beren esku-hartzeko planean (familia-sistemarena, kasu gehienetan), behaketa-fasearen ondoren.

Edonola ere, zerbitzu horietan lan egiten duten profesionalek ikusten dutenaren arabera, mutilak (eta gero eta neska gehiago) gero eta gaizkituagoak etortzen dira, eta horrenbestez, oso ohikoa da (eta gero eta gehiago egiten da) osasun mentalaren esparruan esku hartzea. Horiek horrela, zer erantzun eman dezake gazteen justizia-sistemak?

Lanketa terapeutikoa beharrezkoa dela erabaki ondoren, esku-hartzeak antolatzen dira, osasun mental publikoko eta pribatuko baliabideen bidez: Fundación Lagungo, Hobetzen programa, Familia-terapiako Euskal Elkartea, Hirusta, CSM Ajuriagerra, Biko Arloak… Eskatzen duten kasu guztietan ematen da arreta terapeutikoa, nahiz eta formatua desberdina izan, nerabea dagoen sartze-erregimenaren arabera (I., II. edo III. mailako zentroa),

Ibai-ondo I. mailako zentroa da, eta horrenbestez, mugimenduak egiteko murrizte handiak dituzte. Osasun mentaleko arazoak honela artatzen dira bertan:

Lehen mailako arretako mediku batek eta erizain batek egunero artatzen dute kontsultan (1-2 ordu). Profesional horren iritziz, egoiliar batek psikiatriako kontsulta behar balu, psikiatrari jakinaraziko dio eta hura zentrora etorriko da.

Hilean behin psikiatriako kontsulta dago, gutxienez. Horrez gainera, lehen esan dugun bezala, lehen mailako arretako medikuak eskatzen duenean ere etortzen da.

Zentroko bi psikologo plazetako batek klinikan espezializatutako psikologoaren profila du. Egiaz, egun Ibai-ondon lan egiten duten bi psikologoak daude klinikan espezializatuta.

Eta egia esan, lehen esaten genuen bezala, Ibai-ondon sartuta dauden gazteen esku-hartzeko plan askotan dago sartuta lanketa terapeutikoa, eta ez plaza “terapeutiko” bat okupa dezaketenen planetan soilik.

Haur eta gazteen osasun mentalaren esparruko azken gai azpimarragarria jatearen nahasmenduekin dute zerikusia. ACABE BIZKAIA. Anorexiaren eta Bulimiaren aurkako Bizkaiko Elkartearen arabera, gero eta adingabe gehiagok dute nahasmendu hori, eta emakumeak izaten dira batez ere. Aurten lankidetzan hasi gara elkarte horrekin. Elkarte horren ustez, osasun mentaleko zentroek (bai haurrenak eta gazteenak, bai helduenak), oro har, arreta egokia ematen dute, eta profesionalek inplikazio handia dute arazo horrekin. Hala ere, zenbait hobekuntza-arlo aipatu dituzte, bai eta zenbait alderditan arreta ez dela nahikoa ere:

Ezin dira egoki artatu euskal osasun-sisteman larritasun handiagoko kasuak ospitaleratzearen bidez. Zerbitzu hori dagoenez, ez dago hitzarmenik beste erakundeekin, hala nola Institut de Trastorns Alimentaris erakundearekin, arreta egoki bat bermatzeko. Erakunde horrek, beste autonomia-erkidego batzuekin hitzarmena eginda duenak, ospitaleratzea eta gaixoa dagoen fasearen araberako gainbegiratze-mailak dituzten tutoretzapeko etxebizitzen sare bat du.

Arretaren kalitatea murriztu egiten da, gaixoa helduarora iristen denean.

Beharrezkoa litzateke psikologiako profesionalen lan terapeutikoa areagotzea, psikiatrek egindako lan garrantzitsua osatzeko. Familiekin egindako lan terapeutikoan eta jantokiko zerbitzuan (nahasmenduari aurre egiteko beharrezko jarraibideak ikasteko) berariaz behar dela aipatzen da, ez baitute horrelako profesional bakar bat ere.

Unitate espezializatu bat sortzeko eskatzen dute.

Jatearen nahasmenduen eta nortasun nahasmenduen komorbilitatea oso ohikoa denez, Arartekoak gomendatutako eguneko ospitalea, aurreko paragrafoetan aipatu dena, nahasmendu horiei heltzeko urrats garrantzitsu bat izango zela irizten dute.

Gaixotasun kronikoak dituzten adingabeei dagokienez, aurten Bulegoaren 2012ko txostenean azaldu genuen informazioa eguneratuko dugu, zehaztasun handiagoz. Gaixotasun kronikoak dituzten pertsonei oro har eragiten dieten gaiei buruz, edonola ere, informazio zehatzagoa ematen da ohiko txostenaren gaixotasun kronikoak dituzten pertsonei buruzko atalean.

Metabolismoaren sortzetiko gaixotasunei dagokienez, 2013ko urtarriletik aurrera Osakidetzaren jaioberrientzako baheketa programan bost gaixotasun berri sartzeko proiektua egon arren –Homoszitinuria, Astigar Xarabearen Gaixotasuna (MSUD), 1 motako azidotasun glutamikoa (GAI), azidemia isobalerikoa eta kate luzeko gantz-azidoen Acil CoA deshidrogenatuaren eskasia (LCHADD), praktikan ez dira sartu. Osasun Sailak jakinarazi 2014ko otsailean sartzea aurreikusita dagoela.

Prebalentzia baxuko gaixotasunei dagokienez, aipatu behar da urteko azken egunetan Euskal Autonomia Erkidegoko gaixotasun arraroen erregistroaren sorrerari eta funtzionamenduari buruzko dekretua onartu zela. Gaixotasun arraroetarako estrategiaren Euskal Autonomia Erkidegoko ekintza-planaren (Euskal Autonomia Erkidegoko gaixotasun arraroak hobeto ezagutzeko, artatzeko eta arlo horretako ikerketa hobeto koordinatzeko neurrien multzoa, Osasun, Gizarte Politika eta Berdintasunerako Ministerioak Osasun Sistema Nazionaleko Gaixotasun Arraroen Estrategiarekin lotuta aurkeztutako 2011/2012 Lanerako Plana oinarri duena) helburuetako bat zen erregistro hori sortzea.

Linfedemak dituzten pertsonen kolektiboak jakinarazi ditu aurrerapen nabarmenak egin direla bigarren mailako linfedemaren arretan, baina ez dela gauza bera gertatu lehen mailako linfedemari emandako arretan. Bulegoaren aurreko txostenean azaltzen zen bezala, linfedema haurtzaroan diagnostikatu ohi da, eta diagnostikorik eta ondoko tratamendurik gabe, gaixoaren bizi-kalitateak nabarmen egiten du okerrera.

Aurten, Osasun Sailari behin eta berriz esan diogu beharrezkoa dela linfedema duten pertsonen taldeak egindako proposamenak aintzat hartzea, pixkanakako gaixotasun kroniko hori prebenitze aldera (gaixotasun horren gradurik aurreratuenari eta larrienari elefantiasis esaten zaio), eta baita komenigarria dela Best Practice Guide for the Managemente of Lyphedema europar praktika klinikoko eskuliburuari, gaur egun gure inguruneko hainbat herrialdetan erabiltzen denari, behatzea. Kolektiboak azpimarratzen du beharrezkoa dela osasun-sistema publikoak gaur egun ordaintzen duena baino gehiago ordaintzea beharrezko neurriak eta atzandelak, profesional prestatuek egindako drainatze linfatikoaren saioen kopurua handitzea, eta lehen mailako linfedemaren kasuen jarraipena eta tratamendua bermatzea.

Azkenik, aipatu behar dugu aurten kexa bat jaso dugula, Dravet sindromea duen adingabe bati egindako mendekotasunaren balorazioaren emaitzarekin ados ez egoteari buruzkoa. Patologia horren berri eman genuen Bulegoaren iazko Txostenaren II. kapituluko 2.2.4. atalean. Mendekotasun-egoeran dauden adindunei eta pertsonei buruzko ohiko txostenaren III.11. kapituluan luze eta zabal azaltzen da egungo balioztapen-baremoa aplikatzeak eta baloratutako pertsonen laguntza- eta gainbegiratze-beharrak kontuan izanda ulertezinak diren mailakaketei buruzko hautemateak –gurekin informazioa alderatzeko aukera ematen diguten sare publikoko osasunaren arloko langileek edo gizarte-langileek adierazten dutena– ematen dituzten emaitzen inguruko erakunde honen kezka.

2.6.1. Mendekotasun-egoeran dauden adingabeak eta mendekotasuna artatzeko gizarte zerbitzuak eta espazio soziosanitarioa

39/2006 Legeak, abenduaren 14koak, autonomia pertsonalari sustatzeari eta mendekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzkoak, babesten du mendekotasun-egoeran dauden haur eta nerabeen arreta, oinarrizko arau gisa, eta 12/2008 Legeak, abenduaren 5ekoak, gizarte zerbitzuei buruzkoak, eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema eta espazio sonisanitarioa arautzen dituzten gainerako arauek osatzen dute Lege hori neurri handi batean. Hala, mendekotasunaren esparruan aurten gertatu denak, ohiko txosteneko mendekotasun-egoeran dauden adindunen eta pertsonen inguruko atalean zehaztasun handiagoz azaltzen denak, eragina du baita mendekotasun-egoeran dauden haurren arretan.

Estatu-mailan argitaratu diren araudien berrikuntza nagusiek, aipatu ohiko txosteneko atalarekin lotutakoek, zerikusia dute gutxieneko babes-mailaren araudiarekin, Autonomia Pertsonala eta Mendekotasuna Artatzeko Sistemaren prestazioekin eta informazio-sistema berriarekin. Horrez gainera, irizpideak, gomendioak eta gutxieneko baldintzak ezartzen dituzte prebentziorako eta autonomia pertsonala sustatzeko planak egiteko. Autonomia-erkidegoaren esparruan, 2013. urtean aurrerapen interesgarri bat gertatu da 12/2008 Legearen, abenduaren 5ekoaren, gizarte zerbitzuei buruzkoaren, garapenean, Fitxa Sozialaren tresna teknikoei, gizarte-diagnostikoa egiteko tresnei eta gizarte-bazterkeriaren balioesteari eta diru-irabazi asmorik gabeko erakundeak gizarte-intereseko deklaratzeari buruzko dekretuak onartu direnean. Era berean, arreta goiztiarra, zerbitzuen hitzartzea, minusbaliotasuna duten pertsonentzako egoitzak, minusbaliotasuna duten pertsonentzako eguneko zentroak eta zentro okupazionalak eta gizarte zerbitzuen informazio-sistema arautzen duten dekretuak ere izapidetze-fasean daude. Aipamen berezi bat merezi du, bere garrantzi bereziagatik, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako prestazioen eta zerbitzuen zorroa arautuko duen dekretua egiteko prozesuak. Prozesu horretan, interesgarritzat jo dugu egungo zirriborroak sortzen zizkigun oharrak, zalantzak eta gogoetak helaraztea, herritarren kexen izapidetzearekin, kexa horien ebazpenekin, gomendioekin, urteko txostenekin eta txosten bereziekin lotutako Arartekoaren aurretiko iritziekin zerikusia zuten gaietan. Ekarpen horietako batzuek azpimarratzen dute, gure ustez, oro har mendekotasun-egoeran dauden pertsonak artatzeko sistemaren funtzionamendua hobetu beharko litzatekeela (sistema horren onuradunak izango lirateke mendekotasun-egoeran dauden haurrak) eta beste gutxi batzuk mendekotasun-egoeran dauden haurren inguruko berariazko ekarpenak dira. Gai horren inguruko gure kudeaketen emaitza ohiko txostenaren III.11. kapituluan azaltzen dira.

Foru-aldundiek eman zizkiguten artatutako mendekotasun-egoeran dauden pertsonei buruzko datuak ditugu, baina datu horiek ez daude adinaren arabera banakatuta. Baina idatziz jasota dauden prestaziorako eskubidea duten 46.529 pertsonei Autonomia Pertsonala eta Mendekotasuna Artatzeko Sistemaren Informazio Sistemak emandako %4,81eko ehunekoa, 18 urtetik beherako pertsona onuradunei dagokiona, aplikatzen badiogu, kalkula dezakegu jarraian labur-labur azaltzen dugun egoerak Euskal Autonomia Erkidegoan 2.200 haur ingururi eragiten diela. Hala, eta mendekotasunaren arretarako sistemak 2011. urtetik hona izandako bilakaerari dagokionez, hau esan dezakegu:

Esleituta duten prestaziorako eskubidea duten pertsonen ehunekoa nabarmen hobetu da.

Biztanleriari dagokionez, izapidetutako espedienteen ratioa handitu da.

Ebazpen-maila hobetu da (irizpenen ehunekoa espedienteen kopuruaren gainean).

Esleitutako prestazioa duten pertsona onuradunen tasak gora egin du biztanleriarekiko.

Prestazioen ratioa mantendu egin da pertsona onuradun bakoitzeko.

Prestazio motei dagokionez, familia-ingurunean zaintzeko prestazio ekonomikoak gailendu egiten dira gainerakoen artean (ia %50 dira), eta adingabeentzako datu banakatua ez badugu ere, hainbat azterketen arabera, adin-talde horretan prestazioen ehunekoa handiagoa ere izango litzateke. Hori dela eta, eragin handia izan du Estatuak 2012an onartutako pertsona zaintzaileen Gizarte Segurantzako kotizazioak kentzeak. Era berean, Euskal Autonomia Erkidegoko administrazioak ere atzera bota du finantziazio hori, esaten digutenez, eskumeni kez izateagatik eta kotizazio horien kosteei aurre egin diezaioketen aurrekontu-partidarik ez izateagatik. Hala ere, eta iaz adierazten zen bezala, gure administrazioek zainketa horien kalitateari eta egokitzapenari buruz egindako azterketek eta jarraipenek, bai mendekotasun handiko egoeretan bai mendekotasun larriko nahiz ertaineko egoeretan, zainketa horien gaitasunaren aldeko oso ondorio positiboak ematen dituzte.

Bukatzeko, mendekotasun-egoeran dauden pertsonen esparruan kexetatik, eta horrenbestez, mendeko haurrei ere eragin diezaieketen egoerei buruz ohartarazten egon daitezkeenetatik, hau esan dezakegu:

Mendekotasunaren balorazioen emaitzekin eta beheranzko joera duten azterketekiko desadostasunak biltzen jarraitzen da, baremo berria aplikatu ondoren. 2012. urtean Arabako Foru Aldundiak egindako balorazioetan hori nabarmena bazen, aurten beste bi foru-aldundiek egindako balorazioetan ere hautematen hasi da joera hori. Berriz adierazi behar dugu emaitza horiek ondorio negatiboak dituztela, eta zenbait zerbitzu eta prestazio eskuratzeko aukera mugatzen dutela.

Nabarmen murriztu da mendekotasunaren balioztapenean izandako atzerapenei buruzko kexen kopurua. Arreta goiztiarrari buruzko ondoko atala irakurri ondoren, pentsa dezakegu 0 eta 3 urte arteko (0 eta 6 urte artekoak Bizkaian) mendeko haurren kasuan ez dagoela ia horrelako atzerapenik.

Mendekotasunaren arretan lurraldeen artean desorekak izatea oraindik ulertezina da herritarrentzat. Puntu honetan, zentzuzkoa da pentsatzea Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako prestazioen eta zerbitzuen zorroa arautzeko dekretua onartzea, gizarte zerbitzuen maparekin batera, abiapuntu bat izango dela, desoreka horiek pixkanaka zuzentzeko.

2.6.2. Arreta goiztiarra EAEn

2011ko otsailean Arreta Soziosanitarioaren Euskal Kontseiluak “Arreta Goiztiarrerako Eredua Euskal Autonomia Erkidegorako” onetsi zuen diziplina ezberdinen artean behar bezala koordinatutako arreta eskatzen duten garapen-arazoak prebenitzeko eta tratatzeko jarduera-konpromiso gisa. Izan ere, mota horretako arazoek alderdi asko izaten dituztenez, koordinazio hori ezinbestekoa suertatzen da.

Garai hartan bertan, EAEn Norberaren Autonomia Sustatzeko eta Mendetasunari Arreta emateko Legearen aplikazioari buruzko ezohiko txostena aurkeztu genien Eusko Legebiltzarrari eta herritarrei. Txostenak 2006an onetsi zenetik Mendetasunari Arreta emateko Legeak (MAEL) izan duen hedapenari eta garapenari buruz eta, batez ere, lege horrek mendetasun-egoerei arreta ematerakoan izan duen benetako eraginari buruz erakunde honek egin duen ikerketa sakonaren berri ematen zuen. Txostenak, amaieran, hainbat gomendio ematen zituen. Horietako batzuk arreta goiztiarrari buruzkoak ziren, esaterako 11.221, eta beste batzuek, aldiz, haren inguruko aipamen ezberdinak egiten zituzten, esate baterako 4.42, 6.13 edo 11.114.

Aurrekari horiek eta gizarteak zein interesdunek edo/eta kaltetuek antzemandako gabeziak ikusita, eta horiek planteatutako hobekuntza-proposamenak kontuan hartuta, Arreta Soziosanitarioaren Euskal Kontseiluaren proposamena onartu zenetik bi urte igaro diren honetan jakin nahi genuen arreta goiztiarrerako ereduaren garapen- eta ezarpen-prozesua nola doan, zer-nolako hobekuntzak lortu diren eta zeintzuk falta diren, horrela EAEko arreta goiztiarra hobetzen lagundu eta esku-hartzearen ahulguneak edo gabeziak konpondu ahal izateko.

Arreta goiztiarrerako eredu-proposamenak oinarri zuen diagnostikoak berak agerian uzten ditu garai hartako arreta goiztiarrak zer-nolako ahulguneak zituen: zerbitzuak ez ziren nahikoak, eta ez zegoen zerbitzu pribatuak kalitate-estandarrak bermatzeko xedez homologatzeko orduan espezializazioari, diziplinartekotasunari, irisgarritasunari eta abarri buruz eskatzeko moduko baldintza formalik. Halaber, sistema ezberdinen (osasun-arloa, hezkuntza-arloa eta gizarte-zerbitzuak) arteko koordinazioa ia ez zegoen formalizatuta. Ondorioz, arreta zatikakoa zen (ez zen integrala), sistemen arteko trantsizioak ez ziren bizkorrak (horrek ondorio nabarmenak zituen arretaren azkartasunean eta jarraitutasunean) eta hainbat kasu (pertsona) galtzen ziren bidean. Hutsune eta ahulgune horiek konpontzeko xedez prestatu zen hizpide dugun arreta-eredua.

Bestalde, beharrezkoa iruditu zitzaigun kexetan eta gizarte-sarearekin egindako bileretan azaldu ziren gai batzuk kontrastatzea. Honako hauek, adibidez:

Arreta goiztiarra lortzeko jarraitu beharreko urratsak eta jarraibideak argi eta garbi jasoko dituen agiri bat sortzea komenigarria ote den, Neonatologia Unitateetako gurasoen artean banatzeko.

Lurralderen batean itxaronzerrenda luzeen ondorioz arretarik jaso gabe gera daitekeen jendea.

Programen pertsonalizazio gabezia: saio-kopurua modu estandarrean (?) esleitzen da (edo zerbitzuekin trukatu daitezkeen “bonuak” ematen dira).

Titularitate pribatuko kanpo-zerbitzuak: instalazioak vs. emandako zerbitzuaren kalitatea (emaitza, familia erabiltzailea pozik dagoen, profesionalak eguneratzea, etab.) balioestea horiek onartzeko edo homologatzeko irizpide gisa.

Estimulazio goiztiarrerako - logopediarako programetan inplantedun haurrak lehenestea audiofonodun ume gorren aurretik, eta hezkuntza-sisteman arreta nahikorik ez jasotzea (3 urtetik aurrera).

Hori guztia dela eta, ”Arreta Goiztiarreko Eredua Euskal Autonomia Erkidegorako” agirian jasotako proposamenak eta aurreikuspenak gauzatzeko neurri egokiak martxan jartzea aholkatzen zuen 11.22 gomendioari jarraiki, hainbat gairen gaineko informazioa eskatu genien eragindako sailei eta erakundeei. Horien berri emango dugu hurrengo orrialdeetan.

Euskal Autonomia Erkidegoan Arreta Goiztiarreko Eredua abian jartzeari dagokionez, Euskal Autonomia Erkidegoko Koordinazio Soziosanitarioak jakinarazi digunaren arabera, eredu hori onartu zenetik, bi funtsezko ekimen egin dira: lehena, araudiekin lotutakoa, hurrengo puntuan azalduko duguna; eta bigarrena, laguntzaren arloko ekimen bat. Azken ekimen horren bidez, Bilboko Eskualdean esperientzia pilotua egin eta abian jarri dira bertan jasotako aurreikuspenak “Premia bereziak dituzten haurrei arreta osoa emateko prozesua” (PAINNE) egitearen bidez.

Proiektuaren egileen arabera, Berrikuntza Soziosanitariorako Euskal Fundazioaren—Etorbizi- laguntza zuzenaz finantzatutako proiektuaren helburua hau da: zerbitzuak berriz antolatzea eta premia bereziak dituzten haurrentzako arretarako osasun-, gizarte- eta hezkuntza-espazioan gaur egun dauden baliabideak ondo erabiltzea erraztuko duen gizarte-/osasun-/hezkuntza-arreta integratuko eredu bat garatzea, prebentzioarekin, diagnostikoarekin eta esku-hartze goiztiarrarekin lotutako alderdietan, beren beharren eta familiaren beharren arabera. Horrez gainera, adierazi dute proiektuaren azken helburua dela haur horien eta beren familien arretan eraginkortasuna eta efizientzia hobetzea, eta osasun-espazioko (lehen mailakoa, espezializatua, osasun mentala) eta gizarte- eta hezkuntza-espazioko laguntza-mailen artean igarotzen laguntzea.

Hauek dira ekimen horretako elementu interesgarri batzuk, egindako lana jasotzen duen dokumentu-gidaren aurkezpenean azpimarratu zirenak:

Hainbat diziplinatako eta erakundetako profesional ugarik hura egiten parte hartu izana. Adingabeekin eta beren familiekin egin beharreko jarduketen inguruan ados jartzeko lan egin dute denek. Koordinazioaren, diziplina artekotasunaren eta abarren praktikan gauzatzea.

Prebentziozko ikuspuntua izatea. Izan ere, garapenerako arrisku biologikoko faktoreak nahiz arrisku psikosozialeko faktoreak goiz hautemateko prozedurak ezartzen dira.

Eredu jasangarri bat sortzeko ahalegina, eskura dauden baliabideak eraginkortasun handiagoz erabiliz. Jarduketak arrazionalizatzea (batzuetan, bikoiztasunak kenduz), gerta daitezkeen hutsegiteei heltzeko baliabideak liberatzeko.

Profesionalek, familiek eta ikastunek zerbitzuen, sailen eta elkarteen arteko joan-etorrietan diagnostikatutako disfuntzioei erreparatuz, beste laugarren elementu azpimarragarri bat gehituko genuke, deskribatutako 11 prozesuetako bakoitzean joan-etorri horiei emandako arreta bereziari buruzkoa. Prozesu horietan zehaztuta daude, beste alderdi batzuen artean, zer koordinazio eta desbideratze egin behar diren, zer egoeretan, zer profesionali, zer unitate, sail edo organismori eta zer tresnekin egin behar diren zehaztuz.

Adierazten digutenaren arabera, proiektu hori praktikan jartzea emaitza ezin hobeak ematen ari da, eta profesionalek eta pertsona erabiltzaileek egiaztatu dituzte emaitza horiek. Hala, 2014. urtean proiektu hori Bizkaia osora eta Euskal Autonomia Erkidegoko gainerako lurraldeetara hedatzea planteatzen ari dira, ildo estrategiko soziosanitarioetako helburu estrategikoetako bat bezala. Hori dela eta, aurreikus daiteke hobekuntza nabarmena izango dela koordinazioko eta sareko laneko alderdi guztietan epe laburrean eta epe ertainean.

Eta gure eskaeran zuzenean planteatutako gaiei dagokienez, informazio hau lortu dugu:

1. Jarraipen Batzorde Teknikoa

2011ko otsailean Euskal Autonomia Erkidegorako Arreta Goiztiarreko Eredua onartu zenetik, eredu hori egiten lan egin zuten teknikarien eta erakundeetako ordezkarien taldeak Jarraipen Batzorde Tekniko Autonomikoa eratu zuen. Une hauetan, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Saileko Familia Politika eta Gizarte Garapena Zuzendaritzaren mendeko organo bat da. Erakundeen arteko eta diziplina anitzeko organo gisa eratuta dago, eta hauek osatzen dute:

Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Saileko 2/3 ordezkari. Zuzenbidean eta Soziologian lizentziadunak.

Foru-aldundietako 3 ordezkari. Mediku errehabilitatzaile/kudeatzaile bat, Arabaren ordezkari gisa; psikologo kliniko bat, Gipuzkoaren ordezkari gisa; eta kudeatzaile bat; Bizkaiaren ordezkari gisa.

Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saileko 2 ordezkari. Hezkuntza-premia berezien aholkulariak.

Osasun Saileko ordezkari bat. Mediku bat.

Osakidetzako ordezkari bat. Mediku neonatologo bat.

Batzordea hilean behin edo bi hilean behin bildu ohi da (Eusko Jaurlaritzako karguak ordezkatzeko aldian izan ezik), eta onartutako ereduan jasotako ondorioak eta garapena Dekretu kategoria duen lege-testu batean jasotzen egin du lan batez ere. Dekretu horren idazketa jada oso aurreratuta dago. Egiatan, Gizarte Zerbitzuetako Erakunde arteko Organoaren eta Gizarte Zerbitzuetako Euskal Kontseiluaren testu hori aztertzea nahi dute, 2014ko urtarrilean txosten bat egin dezaten eta, ondoren, Kontrol Ekonomikoko Bulegora eta Euskadiko Aholku Batzorde Juridikora bidal dezaten, Gobernu Kontseiluan aurkeztu baino lehen. Jakinarazi digutenaren arabera, testu horretan balorazio-organoen eta esku-hartze organoen funtzionamendua arautzen da, jarduketak eta profil profesionalak zehazten dira, eta horietatik eratorrita, esku-hartze zerbitzu pribatuak homologatzeko baldintzak eta Jarraipen Batzorde beraren funtzioak ere zehazten dira.

Aldi horretan eta estatuaren esparruan, 2013ko uztailaren 4ko Hitzarmena onartu da, Lurralde Kontseiluarena (Gizarte Zerbitzuena eta Autonomia Pertsonalerako eta Mendekotasunaren Arretarako Sistemarena), mendekotasun-egoeran dauden edo mendekotasun-egoeran egoteko arriskuan dauden hiru urte baino gutxiagoko adingabeentzako arreta osoko planen irizpide komunei, gomendioei eta gutxieneko baldintzei buruzkoa, Gizarte Zerbitzuen eta Berdintasunaren Estatu Idazkaritzaren 2013ko uztailaren 25 Ebazpenak argitaratutakoa. Autonomia-erkidegoek egiten dituzten Arreta Osoko Planetan aintzat hartu behar dira izenburuan aipatzen diren irizpide komun horiek, eta garatu, eta hala badagokio, zabaldu eta hobetu egin behar dituzte. Hitzarmenak printzipioak eta jarduketa-ildoak azaltzen ditu, hitzarmena argitaratzen denetik hasita urte bateko epea ezarriz, autonomia-erkidegoetako planak egiteko.

Dokumentu horretan irakurritakoa kontuan hartuta, esan dezakegu Euskal Autonomia Erkidegoko Arreta Goiztiarreko Eredua bat datorrela azalduko irizpideekin eta jarduketa-ildoekin. Hori dela eta, badirudi ezarritako epean bete daitekeela, baita bere lehen helburuan adierazitako araudiari buruzko atalean ere. Hala ere, egiaztatu beharko da arreta goiztiarreko zerbitzuak arautzeko azkenik onartuko den dekretuak printzipio eta irizpide horiek jasotzen dituela.

Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte zerbitzuen araudiaren esparruak, edonola ere, eskubide subjektibo gisa bermatzen du mendekotasun-egoeran dauden edo mendekotasun-egoeran egoteko arriskuan dauden hiru urte baino gutxiagoko adingabeen arreta goiztiarra, hitzarmenaren lehen helburuan eskatzen den bezala, Prestazioen eta Zerbitzuen Katalogoan arreta goiztiarrean esku-hartze sozialeko zerbitzua berariaz aitortuz. Oraindik ere egiten ari diren Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Zorroari buruzko Dekretuan zerbitzu hori zehazten eta arautzen duen fitxari egindako ekarpenak, hain zuzen, Jarraipen Batzorde Teknikoak egindako beste lan batzuk izan dira.

Azkenik, aipatu behar da, autonomia-erkidegoan arreta goiztiarra arautuko duten dekretuak oraindik onartu ez badira ere, egungo zerbitzuen funtzionamendua aldatu egiten dela lurralde batetik bestera, ondoko puntuetan ikus daitekeen bezala.

2. Familiei helarazten zaien informazioa

Hiru foru-aldundiek familiei arreta goiztiarreko zerbitzua eskatu ondoren zer informazio ematen zaien adierazten digute, zehaztasun handiagoz edo txikiagoz. Kasu guztietan, esku hartzeko planari (adingabeen osasun fisikoa eta psikikoa, helburuak, gurasoen jarrerarako eta esku hartzeko jarraibideak eta abar) nahiz administrazio-gaiei eta prozedura-gaiei (diru-laguntzak, minusbaliotasuna eta/edo mendekotasuna aitortzea eta abar) buruzko informazioa ematen zaie. Hala ere, ez da oso argi geratu nola antolatzen den informazioa eskaera egin aurreko fasean. Informazio horrek hasierako uneetan lagun dezake, eta hainbat profesionalek eta zerbitzuk, benetan eta ikusiko dugun bezala, bideratzen ari direnek, eman diezaiekete familiei.

Arabako Foru Aldundiak ez digu puntu horri buruzko informazio zehatzik eman. Aipatu du osasunaren arloko profesionalek, lehen mailako arretako pediatria nahiz neonatologia eta neuropediatriako zerbitzuetako profesionalek, hezkuntzaren arloko profesionalek eta gizarte zerbitzuetako profesionalek egin dezaketela hautemate goiztiarra, baita gurasoek ere. Halaber, arreta goiztiarrari buruzko “Gurasoentzako eskuliburua” ere ezagutzen dugu. Eskuliburu horretan, Gizarte Ongizaterako Foru Institutuko Balorazio eta Orientazio Zentroa aipatzen da eta kontsultarako eta informazioa jasotzeko leku bat dela esaten da. Hala ere, ez dakigu nork, nola eta zabaltzen eta banatzen den eskuliburu hori edo oro har, nola informatzen duten aipatu “hautemaile” horiek eta nola bideratzen den haietatik. Diputatuen Kontseiluren 24/2013 Foru Dekretuan, uztailaren 23koan (mendekotasun egoera aitortzeko, ezintasuna kalifikatzeko eta garapenaren arazoak edo horiek jasateko arriskua aitortzeko prozedura arautzen duena, baita ere, horrelako kasuetan, Arabako gizarte zerbitzuak eta diru prestazioak jasotzeko eskubidea eta prozedura arautzen duena) irakur daiteke probintzia osoko udal gizarte zerbitzuetan aurkez daitezkeela arreta goiztiarrerako eskaerak, eta baita Balorazio eta Orientazio Zentroan ere. Zentro horretan, ulertu dugunaren arabera, familiei behar duten informazioa ematen zaie, behar adina informazio, baina oraindik ez dakigu nolakoa den eskaera egin baino lehen ematen den informazioa.

Bizkaian, osasunaren arloko, ospitalekoa nahiz ospitalez kanpokoa, eta hezkuntzaren arloko zerbitzuak eta profesionalak aipatzen dira batez ere. Esaten dute familiei informazioa ematen zaiela eta bideratu egiten dituztela, baina baita balorazio-organoaren hileko bileretako batean ezarpen-prozesuetan, informazioa trukatzeko sistemetan, protokoloetan, bideratzeetan eta abarretan aurrerapenak egiten jarduten direla. Horrek pentsarazten gaitu hobekuntza-eremuak bistaratzen ari direla gai horri dagokionez. Gai horren inguruan, gogora ekarri behar da erakunde honek 2010. urtean Basurtoko Ospitalearen (Pediatria Neonatologia) eta Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintzako Sailaren arteko koordinazio soziosanitarioari buruz egindako ofiziozko jarduketari esker, jarduketa soziosanitarioko prozedura bat jarri zela abian Basurtoko Ospitalean Neonatologia, Pediatria eta Gizarte Laneko sailen partaidetzarekin, gaixoekin komunikazioa eta osasun- eta gizarte-sistemen arteko harremana errazteko.

Gipuzkoan, gaur egun, ez dute dibulgaziozko liburuxkarik sektoreko familientzat eta profesionalentzat, arreta goiztiarra eskuratzeko aukera errazteko. Badakite beharrezkoa dela, baina arreta goiztiarrerako dekretua, berehala onartuko dela uste dena, onartzearen zain egotea erabaki dute, gai horren inguruko azken informazioa gehitzeko. Bizi diren udalerriko gizarte zerbitzuak bideratuta etortzen dira familiak arreta goiztiarrerako balorazio-taldera, pediatrak, ikastetxeko orientatzaileak eta abarrek edo, batez ere, Donostiako Ospitaleko Neuropediatria Zerbitzuak (lehen mailako pediatria zerbitzuek edo ospitale bereko beste espezialitate batzuek bideratuta iritsi dira zerbitzu horretara) balorazio-taldera joateko adierazi ondoren.

3. Arreta Goiztiarra Baloratzeko Taldeak (EVAT)

Araban oraindik ez da eratu Arreta Goiztiarra Baloratzeko Talderik. Gaur egun, Arreta Goiztiarra Baloratzeko Batzordeak egiten du balorazio hori. Lehen puntuan aipatutako Orientazio eta Balorazio Zentroan errehabilitazioan aditua den mediku batek, psikologo batek eta gizarte-langile batek osatzen dute batzorde hori. Adingabeak arreta goiztiarra behar duela aitortu ondoren, batzorde horrek berak haurrak zer behar jakin dituen balioztatzen du, eta zer prebentzio-lanketa eta lanketa terapeutiko behar duen erabakitzen du, eta administrazio-ebazpena egiten du. Ebazpen horretan, gutxienez, tratamendu mota eta tratamenduaren intentsitatea, tratamendua non emango den eta tratamendua berriz noiz aztertuko den jaso beharko da.

24/2013 Dekretuan hau jasotzen da: “Garapen nahasmenduak edo nahasmendu horiek izateko arriskua izatearen baloraziotik eta aurkeztutako txosten medikoetatik ondorioztatuko balitz haurra mendekotasun egoeran dagoela, mendekotasun egoera baloratzeko eskaera ere izapidetuko da, azken balorazio horren emaitzak garapen nahasmenduen balorazioari eta arreta goiztiarren zerbitzurako sarbideari eragin gabe”.

Bizkaiko Arreta Goiztiarra Baloratzeko Taldea 2012ko urtarrilean eratu zen eta 2013ko apiriletik ari da lanean bi lan-talde paralelotan, gai desberdinen eta osagarrien inguruan: kasuen azterketa eta jarraipena, eta eredua ezartzeko jarduketak.

Kasuak ebaluatzeko bilera arruntetan, hauek parte hartzen dute: Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintzako Sailetik, Desgaitasuna Ebaluatzeko Ataleko burua eta/edo Ebaluaziorako eta Orientaziorako Zerbitzuko burua, Desgaitasuna Ebaluatzeko Taldeko mediku bat eta bi psikologo; Basurtoko ospitaletik, pediatra bat eta mediku errehabilitatzaile bat; Gurutzetako ospitaletik, pediatra bat eta mediku errehabilitatzaile bat; Haurren Osasun Mentaleko mediku psikiatra bat; eta Hezkuntza Sailetik, hezkuntza-premia berezien 2 aholkulari.

Prozedurako bilera berezietan, hauek parte hartzen dute: Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintzako Sailetik, Desgaitasuna Ebaluatzeko Ataleko burua eta/edo Ebaluaziorako Zerbitzuko burua, Laguntzen eta Diru-laguntzen Ataleko burua eta/edo Prestazioen eta Diru-laguntzen Zerbitzuko burua; Basurtoko ospitaletik, bi mediku; Gurutzetako ospitaletik, bi mediku; eta Hezkuntza Sailetik, hezkuntza-premia berezien aholkulari bat.

Desgaitasuna Ebaluatzeko Taldeak arreta goiztiarraren beharra balioztatzen du eta, hala badagokio, 3 urtetik beherako haurren desgaitasun-maila eta mendekotasun-egoera.

Gipuzkoako Arreta Goiztiarra Baloratzeko Taldea iazko irailaren 24an sortu zen, eta hauek osatzen dute: Hezkuntza Saileko hezkuntza-premia berezien bi aholkulari; Osakidetzaren izenean, Osasun Mentalaren Ospitalez Kanpoko Sareko lehen mailako arretako bi pediatra eta haurren psikiatra bat, Donostiako Ospitaleko neonatologo bat eta neuropediatra bat; eta Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizarte Politikako Saileko hiru teknikari (mediku bat, psikologo kliniko bat eta gizarte-langile bat).

Arreta Goiztiarra Baloratzeko Taldea sortu zen arte, azken hiru teknikari horiek osatzen zuten arreta goiztiarra ebaluatzen zuen taldea. Haurraren beharrak eta bere ingurunea aztertzen zuten, eta balorazio- eta orientazio-txostenak egiten zituzten, non zehazten zuten zenbat saio eta zer saio mota egin behar zituzten haurrarekin esku hartu behar zuten kabineteek. Adierazten digutenaren arabera, EVAT delakoa eratzen denetik, talde horrek jasoko ditu osasun-, hezkuntza- eta gizarte-esparruek haur bakoitzarekin eta bere familiarekin egin beharreko jarduketak, eta esku hartzeko plana gainbegiratuko du.

4. Arreta Goiztiarrerako Esku Hartzeko Taldeak

Euskal Autonomia Erkidegoan esku hartzeko taldeekin lotutako elementurik azpimarragarriena da hiru eredu daudela, elkarren artean oso desberdinak direnak: zerbitzu publiko bat, kudeaketa gizarte-erakunde batekin hitzartua duena, Araban; banakako diru-laguntzak, lurralde osoan zehar banatutako zerbitzu pribatuetan arreta jasotzeagatiko gastua ordaintzeko, Bizkaian; hitzarmenak gizarte-erakundeekin, kabinete pribatu gutxi batzuetan finantzatutako zerbitzuen bidez osatuak, Gipuzkoan.

Esaten genuen bezala, Araban, Gizarte Ongizaterako Foru Institutuko Balorazio eta Orientazio Zentroko Arreta Goiztiarrerako unitatean egiten da esku-hartzea. Gaur egun, APDEMAk kudeatzen du zerbitzua eta hauek osatzen dute: psikologo bat (eta zerbitzuaren kudeatzailea), bi fisioterapeuta pediatriko eta arreta goiztiarreko hiru teknikari (psikopedagogoak, pedagogoak eta psikologoak). Hizkuntzaren arloko berariazko tratamendu bat behar balitz, ARGIA logopedia-kabinetearekin egindako lankidetza-hitzarmen baten bidez osatzen da esku-hartzea.

Esku-hartzean, haurrari banakako arreta eskaintzen zaio, eta familia orientatu eta aholkatu egiten da. Halaber, haurra garatzen den ingurunean ematen da arreta. Esparru hauetan esku hartzen da, konbinatuta edo bakoitza bere aldetik: erabateko estimulazioa, fisioterapia, logopedia, musikoterapia, hidroterapia.

Kexa-espediente batean esku hartu izanagatik badakigu, arreta goiztiarraren beharra aitortuta izanda, Gasteiztik kanpo bizitzeagatik Orientazio eta Balorazio Zentroko Arreta Goiztiarreko Unitatera joan ezin den kasuetan, foru-erakundeak banakako diru-laguntzak aurreikusten dituela, bai kabinete pribatuetan arreta jasotzeagatik, bai Orientazio eta Balorazio Zentrora saioetara joateagatik, sortzen diren gastuak finantzatzeko.

Bizkaian, berriz, esku hartzeko taldeak Lurralde Historiko osoan zehar banatuta dauden 130 kabinete pribatu inguru dira, nahiz eta herrigune handietan, hala nola Bilbon eta Getxon, ugariagoak izan. Kabinete horietako profesionalen kopurua, prestakuntza eta esparru profesionala desberdina izan daiteke kabinete batetik bestera, baina edonola ere, Arreta Goiztiarra Baloratzeko Taldeak (EVAT) emandako tratamendu motarekin bat etorri beharko dute.

Tratamenduan egindako gastua banakako diru-laguntzen bidez ordaintzen zaie familiei. Diru-laguntza horiek esleitu ondoren, hilero ordaintzen dira.

Gipuzkoan, arreta goiztiarra, neurri handi batean, zerbitzua berariazko programen bidez ematen duten gizarte-erakundeekin hitzarmenak eginez bideratzen da. Hala, berariazko hitzarmen bat dago foru-sailaren eta ASPACE elkartearen artean, eta Osakidetzak ere parte hartzen du. Hitzarmen horren baitan, tratamendu anbulatorioa ematen da: aldian-aldian zenbait profesional espezializatu bisitatzen dira, eta profesional horiek, ikuspuntu integral batetik, haurraren gaitasunak ahalik eta gehien garatzea lortu nahi dute. Osakidetzaren bidez izapidetzen da programa horren onuraduna izateko eskaera. Foru-aldundiak erabakitzen du egindako planteamenduarekin ados dagoen ala ez eta hitzartutako aldi bereko arretako 50 “plazetako” baterako sarbidea ematen du.

GAUTENAren (nahasmendu espektro autista) eta ARANSGIren (entzumen-urritasunak) kasuan, erakunde horiek beren haur “erabiltzaileekin” egiten dituzten arreta goiztiarreko esku-hartze guztiak foru-sailak bi erakundeekin sinatutako urteko hitzarmenean ezarritako lankidetza-ildoen baitan daude. Egiaz, sailak ez du parte hartzen haurrek arreta goiztiarreko programa horietan sartzeko prozeduran. Halaber, ez du parte hartzen Hezkuntza Saileko Ikusteko Urritasuna duten Ikasleentzako Baliabidetegirako sarbidean (ikusmen-urritasunak). Koordinazio informala du baliabide horretako profesionalekin.

4 kabineteetan (hiru Donostian daude, eta laugarrena, Arrasaten) emandako arretak osatzen du baliabide horrek emandako arreta. Kabinete horietan tipologia hirukoitz bat artatzen da:

Diagnostiko zehatz bat ez duen eta oraindik aztertzen ari diren atzerapen psikomotor bat duten haurrak.

Jada diagnostikatutako sindromeekin (Down sindromea, esaterako) lotutako heltze-atzerapenak dituzten haurrak.

Funtsean prekarietate biologikoagatik (pisu gutxirekin jaiotakoak edo garaia baino lehen jaiotakoak) arriskuan dauden haurrak.

Kabinete horietan, ohikoena da hiru profesional izatea, psikologia klinikoko, pedagogiako, psikopedagogiako eta psikomotrizitateko espezialitateak dituztenak, eta logopedekin eta fisioterapeutekin lankidetzan jardutea. Foru-aldundiko balorazio-taldeak erabakitzen du zer kabinete jakinetara bideratu behar den adingabea eta zenbat saio egin beharko zaizkion, irizpide teknikoak eta gertutasun geografikokoak aintzat hartuta. Familiari datuak ematen zaizkio, eta kabineteari zer kasu iritsiko den jakinarazten zaio.

Hilero, kabineteek faktura bidaltzen diote foru-aldundiari, bideratutako kasu bakoitzean emandako zerbitzuen zenbatekoagatik.

5. Esku hartzeko talde pribatuen baimentzea eta/edo homologazioa; kontrola eta ikuskaritza

Gaur egun, arreta goiztiarrean esku hartzeko zerbitzua ematen duten talde pribatuetako bakar bat ere ez dago formalki baimendua eta homologatua. Hori dela eta, beharrezkoa da zerbitzuen, kasu honetan esku-hartze organoen, betekizun materialak eta funtzionalak araudi baten bidez zehaztea. Lehen puntuan aipatu dugun arreta goiztiarra arautzen duen dekretua egitearen esparruan sartzen da gai hori. Dekretu hori egiten denean, baimenduak eta homologatuak izan nahi duten zerbitzuak ikuskatu eta kontrolatu ahal izango dira.

Hori gertatzen den bitartean, kabinete pribatuetan egiten den lanaren baldintzak eta kalitatea jakinda kontrolatu eta ikuskatu behar dela onartuz, egoera honako hau da:

Araban, ez dakigu ziur Orientazio eta Balorazio Zentroko Arreta Goiztiarreko Unitatera joaten ez diren kasuetan esku hartzen duten kabinete urriak nolabait balioztatzen ala gainbegiratzen diren. Horren urriak izanda, baliteke erabiltzaileek adierazitako asebete-mailak eta beren gertutasunagatik udal gizarte-zerbitzuek haiei buruz dakitenak ematea beren esku-hartzea onartzea behar duten aintzatespena.

Bizkaian, banakako diru-laguntzak emango diren ala ez baloratzeko unean egiten da kontrola. Bizkaiko Foru Aldundiaren 176/2012 Foru Dekretuan, abenduaren11koan, 2013an arreta goiztiarrerako banakako laguntzak arautzen dituzten oinarriak eta laguntza horiek emateko deialdi publikoa onesten dituenean, irakur dezakegunaren arabera, haurra baloratu ondoren, Arreta Goiztiarra Baloratzeko Taldeak (EVAT) familiari arreta goiztiarra behar izatearen agindua ematen dio, beharrezko tratamendu motarekin batera, hautatutako kabinetean tratamenduaren aurrekontua eta hasierako txostena eskatzeko.

Aurrekontuan zehaztu behar da zerbitzuaren onuradunak zer tratamendu mota jakin jasoko dituen, bai eta tratamendu bakoitzeko kostuaren hileko banakatzea ere. Txostenean, bestalde, onuradunak zenbat saio jasoko dituen eta zer tratamendu mota jasoko duen, zer datatan has daitekeen, eta zerbitzua emango du(t)en profesional(ar)en identifikazioa (izena, titulazioa eta elkargokide zenbakia) deskribatuko dira. Balorazio eta Orientazio Taldeak dokumentazio hori aztertuko du, eta egokitasun-txostenak egingo ditu, bai tratamenduarena bai proposatutako profesionalena.

Gipuzkoako Gizarte Politikako foru-sailak ezin hobeto daki zer baldintzetan lan egiten duten lehen aurkeztutako 4 kabineteek (kokapena, zentroaren ezaugarri fisikoak, instalazioak, lan-metodologia, profesionalen zerrenda eta espezialitatea), nahiz eta ez dituen sistematikoki kontrolatzen.

Ez dugu elkarte horiekin hitzartutako zerbitzu hori nola kontrolatzen den adieraz diezagukeen informaziorik, baina espero daiteke kabinete horien urteko ebaluazioan arreta goiztiarreko zerbitzuen balorazioa egitea, ez artatutako pertsona kopuruaren datu kuantitatiboena soilik.

6. Entzumen-urritasunak dituzten haurrei arreta

Adierazten digutenaren arabera, gorreria duten haurrei eta beste patologia batzuk dituzten haurrei emandako arreta funtsean ez da oso desberdina, nahiz eta gorreria dutenei ematen zaienak zenbait bereizgarri izan. Izan ere, entzumen-arazoak dituzten eta inplante klokearra jarrita duten haurrei errehabilitazioko saioak ematen dizkie Osakidetzak 6 urte betetzen dituzten arte. Inplante klokearra duten eta osasun-sistemak arreta hori ematen ez dien haurrei lehen deskribatutako arreta goiztiarreko zerbitzuek ematen diete arreta, bai eta hezkuntza-sistemak ere, eskolatzen direnetik aurrera.

Araban, foru-aldundiak arreta goiztiarra ematen die gorreria edo hipoakusia duten 3 urtera arteko haurrei, audiofonoak nahiz inplanteak jarrita izan. Inplantea jarrita duten 3 urtetik 6 urtera bitarteko haurrei Osakidetzak arreta ematen die oraindik, bai ez audiofonoa eramaten duten haurrei. Audiofonoa duten haurrek hezkuntza-sistemak eskura jartzen dituen baliabideak soilik erabil ditzakete. Lurralde Historiko horretan, ASPASORren lankidetza dute, familiei arreta eskatzeko. Familiei eskolatze motaren inguruko, joan etorri eta abarri buruzko erabakiak hartzeko prozesu osoan laguntzen zaie.

Bizkaian, jada deskribatutako arreta goiztiarra eta Osakidetzak inplantea duten haurrei eskainitako errehabilitazioaz gain, eskolatzen direnetik, hezkuntza-sistemak laguntza artikulatuak ematen dizkie haurrei, 2 urteko eta 3-6 urteko ikasgeletan desberdinak direnak. Bi urtetan eskolatzen direnean, ikastetxean bereziki lan egiten da eta profesionalek ikasgelan esku hartzen dute. Erakunde laguntzaileen artean Ulertuz eta Gregorio Ybarra Elkarteadira azpimarragarrienak. Bi erakundeek dituzte logopedia-errehabilitaziorako berariazko profesionalak, eta aldi berean, ikasleak hezkuntza-esparrutik kanpo ere artatzen dituzte. Horrez gainera, Ulertuz elkarteak Plan Garatu planaren baitan dagoen proiektu batean laguntzen du. Bizkaiko Gorren Koordinatzaileak koordinatzen du proiektu hori.

3 urtetik 6 urte bitarteko aldian, gorreria edo hipoakusia duen ikasle bakoitza testuinguruaren baitan baloratu ondoren (balorazioa ez da haurrak erabiltzen duen protesi motaren araberakoa), kasu bakoitzak zer laguntza arrunt edo berariazko behar dituen zehazten da, bai eta laguntza bakoitzaren maiztasuna ere.

Berariazko laguntza profesionalei dagokienez, Bizkaiko sare publikoko gorreria duten ikasleen taldeen 4 ikastetxeak azpimarra daitezke (Bermeon, Durangon, Bilbon eta Getxon). Ikastetxe horiek berariazko EHI profesionalak dituzte (Entzumena eta Hizkuntza) eta ikastetxeko ikasle gorrekin bakarrik lan egiten dute. Horrez gainera, zeinu-mintzaira hitz egiten duten profesionalak ere badaude laguntzeko, ikasleek curriculuma errazago eskura dezaten. Hala ere, errealitatean, Bizkaiko ikasle gor gehienek ikastetxe arruntetan eskolatzeko erabakia hartzen du, bai sare publikoan bai sare hitzartuan. Kasu horietan, ikastetxeko baliabide arrunten bidez artatzen dituzte, eta tarteka profesional logopeda ibiltariak etortzen dira ikastetxera.

Gipuzkoan, jada esan dugun bezala, Aransgik artatzen ditu gorreria edo hipoakusia duten haurrak. Aransgik arreta goiztiarrerako 3 zentro ditu (Donostia, Bergara eta Tolosa), eta zentro horien bitartez, gorrerian adituak diren irakasleek eta logopedek arreta ematen dute, ibiltaria nahiz iraunkorra, hainbat ikastetxetan. Gizarte zerbitzuek, osasun-zerbitzuek eta hezkuntza-zerbitzuek parte hartzen dute familiak Aransgira sartzeko prozesuan.

7. Arreta goiztiarraren egungo egoera Euskal Autonomia Erkidegoan

Euskal Autonomia Erkidegoan, arreta goiztiarreko zerbitzuak 0 eta 6 urte bitarteko haurrei ematen zaizkie Bizkaian, eta 0 eta 3 urte arteko haurrei Araban eta Gipuzkoan, nahiz eta bi kasuetan atzera daiteke gehieneko muga hori salbuespenezko kasu batzuetan: Araban, alde batetik, lehen aipatutako 24/2013 Dekretuaren arabera, hezkuntza-sistema orokorrean beranduago sartuko balitz, hain zuzen ere, haurrak garatu dituen nahasmenduengatik. Gipuzkoan, bestetik, zerbitzu horiek jarraitzea beharrezkotzat jotzen denean, esku-hartze denbora luzatzea eska daiteke.

Hiru foru-aldundiek adierazi dute ez dela inoiz izan eta gaur egun ez dela itxaro-zerrendarik. Bizkaian adierazi dute balorazio-eskaerak premiazkotzat hartzen direla eta berehala hasten direla baloratzen; 15-20 egun baino gutxiagoko epeetan hitzordua ematen diete. Gipuzkoan diotenez, kabineteetan ez dago edukiera-arazorik. Izan ere, balorazio-taldeak kasuak kabineteetara bideratzen dituenean, oro har, arreta berehala ematen da.

Artatutako biztanleriaren datuei dagokienez, ez dugu Arabako datu bakar bat ere, eta Bizkaiko eta Gipuzkoako datu hauek ditugu:

Bizkaia: 1.206 haur. Horrez gainera, beste haur batzuk daude balorazio-prozesuan.

Gipuzkoa: 144 haur, 106 aipatu kabineteetan eta 38 ASPACEn. Ez da eman zenbat haur artatu dituzten Gautenan eta Aransgin.

8. Arreta goiztiarraren antolaketa Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailean

Hezkuntza Sailak jakinarazi du lan-talde bat sortu dela duela gutxi, Arreta Goiztiarreko Taldea (AGT) izenekoa. Arreta goiztiarra baloratzeko taldeetako (EVAT) kontsultari guztiek eta Berritzegune Nagusiko Inklusibitate eta hezkuntza-premia berezien koordinatzaileak osatzen dute talde hori, eta aurreikusita dago 2013-2014 ikasturtean zehar Haur Hezkuntzako aholkulariak taldean sartzea.

Berritzegune zonal bakoitzean, hezkuntza-premia berezien aholkularitzetan, arreta goiztiarraren erreferente bat dago. Erreferente horri bere eremuan gai horrekin lotutako jarduketa guztiak sustatzea eta koordinatzea dagokio, esku-hartze esparru global baten baitan.

Ez da amaitu Arreta Goiztiarreko Esparru Programa. Programa horrek saileko jarduketa guztiak uztartuko ditu espazio horretan, baina Eskola inklusibo baten esparruan aniztasunaren arretarako plan estrategikoko jarduketen baitan sartu da.

Azkenik, jakinarazi digute 2011-2012 ikasturtetik aurrera hainbat prestakuntza-jardunaldi egin direla hezkuntza-premia berezien aholkularitzekin, haur etapako aholkulariekin, Haurreskoletako profesionalekin, Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako irakasleekin eta kontsultariekin, Pedagogiako irakasleekin, Terapeutikakoekin eta abarrekin. Gorreria duten ikasleekin berariaz lotuta, iazko irailaren 5ean, Ikasle gorrak hezkuntza-etapa guztietako hizkuntzen curriculumean sartzeko programa aurkeztu zen

Azalpen horren ondorio gisa, eta hasiera batean azaldutako gai kezkagarri berriz helduz, hau esan dezakegu:

1.
Urrats garrantzitsuak ematen ari dira Euskal Autonomia Erkidegorako Arreta Goiztiarreko Ereduan jasotako proposamenak eta aurreikuspenak gauzatzen, EAEn norberaren autonomia sustatzeko eta mendetasunari arreta emateko legearen aplikazioaizeneko txosten bereziaren 11.22. gomendioan proposatzen zen bezala. Aurrerapen horien adierazle nagusiak dira arreta goiztiarra arautzeko dekretua jada oso aurreratua dagoela, bai eta PAINNE proiektu pilotua ere. PAINNE proiektuak ereduaren orientabideak garatzen eta praktikan jartzen ditu. Aurrerapenak izaten ari direla igartzen da, baita dekretu arauemaile onartzearen zain egon gabe ere, hala nola Bizkaian eta Gipuzkoan arreta goiztiarra baloratzeko taldeak abian jartzea.

2. Garaia baino goizago jaiotako haurrak edo pisu gutxirekin jaiotakoak egungo arreta goiztiarreko zerbitzuen hartzailetzat hartzen dira, foru-aldundiek emandako erantzunaren arabera, eta egiatan, artatuak izaten ari dira. Horrez gainera, helduaurrekotasuna arreta goiztiarrean gizarte esku-hartzeko zerbitzuak artatzen dituen egoeretako bat dela esaten da, 2011ko Arreta Soziosanitarioko Euskal Kontseiluak onartutako Euskal Autonomia Erkidegorako Arreta Goiztiarreko Ereduan nahiz Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Prestazio eta zerbitzu Zorroari buruzko dekretuaren zirriborroaren ondoko bertsioetan. Bi dokumentuetan, bestalde, arreta goiztiarra diziplina artekoa eta osokoa dela nabarmentzen da, eta horrela definitzen da: 0-6 urteko haurrei, familiari eta inguruneari zuzenduriko esku-hartzeen multzoa, diziplina arteko osasun-, hezkuntza- eta gizarte-ikuspuntu batetik, helburutzat nahasmenduak dauzkaten haurrek beren garapenean agertzen dituzten, edo horiek pairatzeko arriskua duten, premia iragankor edo iraunkorrei ahalik eta lasterren eta osorik erantzutea duena.

Bestalde, erreparatu arreta goiztiarreko zerbitzuaren hartzaileen definizioan 0 eta 6 urte arteko haurrei buruz hitz egiten dela, Prestazioen eta Zerbitzuen Zorroari buruzko dekretua egiteko prozesu osoan eta bere ondoko zirriborroetan, bai eta arreta goiztiarra arautuko duen dekretu arauemailearen zirriborroan ere. Beraz, Araba eta Gipuzkoa lurralde historikoetan arreta goiztiarraren hartzaileak 0-3 adin-tartean daudenak badira ere (salbuespenekin, lehen esan dugun bezala), gehieneko adina automatikoki handitu egingo da dekretu horiek onartu eta indarrean jartzen direnean, 12/2008 Legeak, Gizarte Zerbitzuenak, zerbitzu horri eskubide subjektiboaren izaera ematen baitio.

3. Txosten bereziko 6.1. gomendioarekin lotuta, ez da igarri azken urteetan arreta goiztiarreko zerbitzuen aurrekontu-zuzkiduretan atzera egin denik, eta horrek esan nahi du, gutxienez, zerbitzuak mantentzen ari direla. Bestalde, hainbat proiekturi bultzada eman zaie, eta badirudi proiektu horiek laguntza goiztiarra bultzatzen lan egiten duten eragile guztien interesa pizten hasi direla. Proiektu horietako bat da, esate baterako, PAINNE delakoa (Premia bereziak dituzten haurrei arreta osoa emateko prozesua), eta bere bereizgarrietako batzuk dira, besteak beste, prebentziozkoa eta jasangarria izatea, eta behar adina araudiz hornitzeko egin duten lan handia eta lortu duten erakundeen babesa.

4. Aipatzen ari garen txosteneneko 11.11. gomendioan eskatu zen mendekotasun-egoeran dagoen adingabe orori, nazionalitatea edo aurretiko administrazio-egoera zein den alde batera utzita, Autonomiarako eta Mendekotasunaren Arretarako Sistemarako sarbidea bermatzeko. Enplegu eta Gizarte Politikako Sailak jakinarazi digunaren arabera, eskaera hori aintzat hartu da, eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Prestazioen eta Zerbitzuen Zorroari buruzko Dekretuaren azken zirriborroko egungo 9. artikuluan berariazko atal bat sartu da gai horri buruzkoa. Hau esango luke atal horrek:

Euskal herri-administrazioek Autonomiarako eta Mendekotasunaren Arretarako Sistemako (SAAD) prestazioetarako eta zerbitzuetarako sarbidea bermatuko diete:

a)
Mendekotasun-egoeran dagoen edo mendekotasun-egoeran egoteko arriskuan dagoen adingabe orori, edozein nazionalitate edo aurretiko administrazio-egoera izanda ere, eta bere gurasoen administrazio-egoerak ez du oztopatuko eskubidearen titulartasuna lortu ahal izatea, ez eta administrazio-egoera arruntean epe jakin batean ez ziurtatzeak ere.

b)
(…)

5. Kexen xede izan diren edo gizarte-egiturako erakundeek adierazi dituzten gaietatik, hau esan dezakegu:

Tartean sartuta dauden eragile guztien ustez, komenigarria da familiei informazioa emateko dokumentu bat izatea, baita, besteak beste, Gipuzkoaren kasuan ere, non oraindik ez dagoen eskuragarri. Kasu honetan, zentzuzkoa dirudi dekretu arauemailea eskuetan izateko zain egon nahi izatea, dokumentu hori egiteko eta bertan ahalik eta informaziorik eguneratuena jartzeko, eta beti hori berehala gertatuko dela aurreikus daitekeenean.

Ez da aipatzen gaur egun itxaro-zerrendarik dagoenik.

Ezin da esan baliabide estandarren esleipenik dagoenik. Izan ere, banakako arreta-plan baten esparruan edo arreta pertsonalizatuko plan baten esparruan zehazten da esku-hartzea, nahiz eta maiztasun eta intentsitate ohikoenak agintzen diren. Horrek, berez, ez digu jardunbide oker baten berri ematen, baina bereziki adi egon beharko da, agindu horiek haur bakoitzaren beharrei erantzun diezaieten.

Esku hartzeko zerbitzu pribatuen egokitasuna kontrolatzeko eta bermatzeko, dekretu arauemailea onartzearen zain egon beharko dugu. Izan ere, dekretu horretan zehaztuko dira zerbitzu horien betekizun materialak eta funtzionalak. Dekretu hori onartzean, interesgarria litzateke eskatzen duten erakundeak egiaztatzeko eta homologatzeko prozesuak bizkortzea, kalitate-irizpide horiek, bai baldintza materialenak, bai profesional eskudunenak, bai esku-hartze eraginkorrenak, aintzat hartuko dituen arreta-sistema bat antolatzea.

Bestalde, bermatu beharko da esku hartzeko taldeen banaketa orekatua dela lurralde osoan, edozein titulartasun izanda ere.

Nahiz eta ezin den esan audiofonoak daramatzaten haurrak diskriminatu egiten direla inplante klokearra duten haurren aurrean, esan dezakegu praktika hobeak egin daitezkeela. Premia berezia duten haurrei arreta osoa emateko prozesuan azaltzen diren integraltasuneko, jasangarritasuneko eta eraginkortasuna hobetzeko irizpideekin bat eginez, desiragarria izango litzateke gaur egun osasun-sistemak emandako errehabilitazioa jasotzeko aukera ez duten audiofonodun haurrentzako neurriak egitea. Bestalde, eta baldin eta arreta hori hezkuntza-sistema formalak bakarrik ematen badu, kontuan izan beharko dira eskolarik gabeko aldiak eta estimulaziorik jaso gabe egoteari irtenbidea bilatu beharko zaio, egokitzat jotzen diren neurrien bidez (beste profesional batzuek ematea arreta hori, familiekin edo gizarte-erakundeekin lankidetza areagotuz....).

Premia bereziak dituzten haurrei emandako arreta goiztiarraren erronka nagusienetako bat da zenbait agenteren eta sistemen jarduketa integratua, koordinatua eta koherentea lortzea, bai une jakin batean haietako batzuen partaidetzaren laguntzaz, bai prozesu batean jarraian, non joan-etorriek funtsezko garrantzia hartzen duten. Ziur esan dezakegu oro har ereduaren diseinuak nahiz protokoloak, prozedurak eta abar zehazteko ondoko lanek ezinbesteko betekizun hori kontuan hartzen dutela, baina jakinda batzuetan hori gauzatzea zaila dela, arreta goiztiarreko zerbitzuen erabiltzaileak diren haurren familiekin egindako egiaztapenetan erreparatu egingo diogu.

Kexa-espedienteen ikerketarekin eta kudeaketarekin lotutako Bulegoko jardueraren informazio estatistikoaren eta datu kuantitatiboen inguruko atalean, jada adierazi dugu, zenbateko osoan aintzat hartu ez baditugu ere, ez dugula ahaztu Diru-sarrera Bermatzeko Errenta hartzen duten bizikidetza-unitateen ehuneko handi batean (%26,7 2012ko urrian, Haurren pobrezia Euskal Autonomia Erkidegoan txosteneko datuen arabera) 16 urtetik beherako adingabeak zeudela. Kalkulu hori gure estatistiketan sartuko bagenu, haurrak eta nerabeak kaltetzen dituzten eskasia ekonomikoko egoeren berri ematen duten 236 espediente inguru izango genituzke eta, arazo hori, haurren pobrezia pairatzeko arriskuarena, erakunde honek artatu duen gorabehera nagusia izango litzateke, zenbatutako espedienteen ia erdia (%45) gai horren ingurukoa izango bailitzakete, eta beste esparruekiko alde handiarekin.

(6. grafikoa).Alde batek eskatuta bideratutako kexa-espedienteen banaketa, diruz urri dabiltzanen gutxi gorabeherako kopurua barne hartuta

Haurren artean pobrezia-egoerak areagotu egin direla egiaztatzeak 2012ko azken hiruhilekoan azterketa kuantitatibo bat (Krisiaren eragina haurrengan: Euskal Autonomia Erkidegoko errealitatea) egitera bultza gintuen, krisiak Euskal Autonomia Erkidegoko haurrengan izan dituen eraginak zein izan diren jakiteko eta eragin horiek bistaratzeko. Eragin horiek oinarri hartuta, gastu publikoaren murrizketa-politikek eta doikuntza-neurriek, epe ertainean eta epe luzean, izan ditzaketen ondorioei buruzko hausnarketa egitea sustatu nahi da, gazteenen etorkizun-aukerak zehazten baitituzte. Azterketaren ondorio nagusiak 2013ko urtarrilaren amaieran aurkeztu ziren eta Bulegoaren 2012ko urteko txostenean jasota daude.

Apirilaren hasieran, defentsa-bulegoen arteko lankidetza-ekimenen esparruan, Andaluziako Herriaren Defendatzailearekin lan-mintegi batean parte hartu genuen, Ekonomia-krisia eta gizarte-eskubideak izenekoan. Mintegi horretan, ekonomia-krisiak zenbait kolektibotan izandako eraginak aztertzen ziren, eta kolektibo horien artean zeuden haurrak eta nerabeak. Lan- eta eztabaida-saioen ondoren, ondorio hauek atera ziren (mintegia amaitzean ezagutzera eman zen hitzez-hitzezkotik atera dira):

1)
Egungo krisi ekonomikoaren ondorioz Andaluziako eta Euskal Herriko Autonomia Erkidegoetan biztanleek bizi duten errealitateak, ikusi dugunez, hainbat elementu komun ditu, baina baita ezberdintasun garrantzitsuak ere, estatistika datuek egiaztatzen dutenez. Horrela, 2011. urteari dagokionez, pobrezia pairatzeko arrisku-tasa, Estatistikako Institutu Nazionalaren esanean, batez beste 21,8koa da Estatuan. Euskal Herrian, berriz, 10,8koa, eta Andaluzian 31,7koa. Adin txikikoei buruz, Espainian (2012. urtea) 25,9koa da. Magnitude hori 37,4an kokatzen da Andaluzian, eta 16,1ean Euskal Herrian.

2)
Ondorio hori abiapuntu hartuta, defentsa-erakundeen eskarmentuak agerian jarri du oraingo egoera ekonomikoak sortutako arazo batzuk eragin handiz agertzen direla Andaluzian eta ez hain indartsu Euskal Herrian.

3)
Bi defentsa-erakundeok ezin gara ezer egin gabe geratu errealitate horren aurrean, alarma-oihua zabaldu behar dugu oraingo egoera ekonomikoarengatik herritarren eskubideak arriskuan egon daitezkeela uste dugunean. Pobreziak eta gizarte-bazterketak ezinbestez baldintzatzen dituzte pertsonen eskubideak eta edukirik gabe uzten dituzte arau autonomiko, nazional nahiz nazioartekoek egindako aldarrikapenetako asko.

4)
Botere publikoei gogorarazten diegu, krisi garaian egon arren, babes berezia eman behar dietela gizarteko sektorerik ahulenei. Beraz, mugak, murrizketak eta gastu publikoari eutsi beharra gorabehera, eskatzen diegu behar diren neurri eta jarduera guztiak sustatu eta gehitu ditzatela, krisiaren eraginari eta ondorioei aurre egiteko. Edonola ere, ezin dute eta ez dute kalterik jasan behar iraganean lortu ziren aurrerapenek.

5)
Gure iritziz, administrazioen arteko koordinazio-bideak gehitu behar dira gizarte-bazterketarako arriskua dagoenean. Lotura hori are beharrezkoagoa da ahulezia handiko uneetan. Proposatzen edo garatzen den edozein jarduerak arrakasta izan dezan, ezinbestekoa da administrazioen arteko koordinazioa.

6)
Administrazioei eskatzen diegu beharrezko laguntza eskain dezatela, gizarte-eskasiako egoerei azkarrago eta, batzuetan, eraginkortasun handiagoz heltzen dieten gizarte-erakundeen, taldeen edo ekimenen lana errazteko.

7)
Gure gizartean sektore jakin batzuek nozitzen dituzte gehien krisiaren ondorioak. Horien gizarte-bazterketa eta bazterketa-arriskua prebenitzeko eta horri erantzuteko, bi erakundeok hauxe adierazten dugu.

Lehena.- Euskal Herriko diru-sarrerak bermatzeko errentaren eredua eta Andaluzian orain dagoen elkartasuneko gutxienezko diru-sarrerarena alderatu ondoren, ados gaude oso garrantzitsua dela herritarrei gutxienezko diru-sarrerak ziurtatzeko tresna bat edukitzea, eskubide subjektibo moduan, gizarteratzeko eta laneratzeko mekanismoekin batera.

Bigarrena.- Euskal Herrian dagoen eredua erreferente bat izan daiteke, guk uste, Andaluzian oinarrizko errenta bat ezarriko duen araua onartzeko hartu den konpromisoa bete dadin.

Hirugarrena.- Bi defentsa-erakundeon aburuz, garrantzizkoa da estaldura unibertsaleko gizarte-zerbitzuen sistema babestea, herritarrentzat hurbila izateko irizpidean oinarritutakoa. Sistema horrek erantzun behar die egungo krisi ekonomikoak areagotu dituen bazterketa-egoerei.

Laugarrena.- Mendekotasun sistema dela eta, bi defentsa-erakundeoi lorpen historikoa eta gizarte-aurrerapen utziezina iruditzen zaigu 39/2006 Legeak mendekotasun egoeran daudenei aitortzen dien eskubide-multzoa.

Bosgarrena.- Alarma eta kezka azaltzen dugu eskubide gutxitzea ekartzen ari diren legegintza-eta ekonomia-neurrien aurrean. Andaluzian, neurri horiek sistema geldiarazteko eta indargabetzeko egoera larria ahalbidetzen ari dira. Horregatik, beharrezkotzat jotzen dugu gutxienezkoen hitzarmen bat egitea, finantza-euskarri egokiaren bitartez, Mendekotasunaren Legeko funtsezko alderdiak eta eskubideak beteko direla bermatuko duena.

8)
Adin txikikoak dira pobrezia pairatzeko arrisku handiena duten taldeetako bat, izan ere, besteren mende daude ekonomia, gizarte, parte-hartze, lege eta politika arloetan. Talde ahul horren gainean, zera adierazten dugu:

Lehena.- Estatu soziala mantenduko bada, estrategia publiko saihestezina da familiei laguntzea; beraz, orain inoiz baino gehiago, familiaren aldeko politikak inbertsio publikorik onenak dira gizarte-kohesioa bermatzeko eta pobrezia eta gizarte-desegituratzea prebenitzeko.

Bigarrena.- Arlo guztietan prebentzio-jarduerak mantendu daitezen eskatzen dugu, izan ere, horiek mantentzeak, egoera larrienetan esku hartzearen kostu ekonomiko, pertsonal eta soziala saihesteaz gain, gizarte-garapena eta gizarte-kohesioa ahalbidetzen ditu, dudarik gabe. Politika orekatzaileak indartzeko unea ere bada.

Hirugarrena.- Botere publikoei galdatzen diegu tresna bat abiaraz dezatela, luzamendutan ibil gabe, pobreziari kontra egiteko. Tresna horrek berariazko ekintza eraginkorrak ezarri behar ditu pobrezia gutxitzeko eta bi autonomia erkidegoetan pobreziaren mugatik behera bizi daitezkeen haurrei laguntzeko.

Azken batean, kontua da ahulena lehenestea, etorkizunean inbertitzea, gizarte-justizia egitea.

Ildo horri jarraiki ematen du bere iritzia Secretariado Gitano Fundazioak 2013. urtean argitaratu zuen Krisiaren eragina ijitoengan izeneko azterketan. Azterketa horretan azpimarratu zuen krisiak eragin bereziki negatiboa izan zuela ordurako egoera ahulean zeuden pertsonengan eta taldeetan, espainiar estatuan ijitoen komunitatearen bi herenak baino gehiagoan, hain zuzen. Esaten duten bezala, krisiak lehenago eragiten die, gogortasun handiagoz, denbora luzeagoan eta ondorio kaltegarriagoekin eta iraunkorragoekin gizarte-desabantailako egoeran dauden pertsona eta talde horiei. Azterketak ohartarazten du ijitoen komunitateak egoera larria bizi duela gaur egun, egungo ekonomia-krisia dela eta: igo egin dira pobrezia-tasa, langabezia-tasa(biztanleria ijitoaren %42 lanik gabe dago), infraetxearen tasa, pilaketa eta txabolismoa5, jada independenteak ziren pertsonek gizarte-babeseko sistema itzuli behar izan dute... Haur ijitoek nabarmen igartzen dituzte egoera horiek, ijitoen komunitatearen herenak 15 urte baino gutxiago baititu (Ikerketa Soziologikoen Zentroko datuen arabera). Euskal Autonomia Erkidegoan, ijitoekin zerikusia duten zurrumurruak entzuten dira, eta bereziki ohartarazten dute beharrezko adela hezkuntza-laguntzako eta gizarte-laguntza hezitzaileko neurriak mantentzea, bai eta sendotzea ere, eskolatzean, emaitza akademikoetan, Bigarren Hezkuntzako mailetara eta goragokoetarako ekonomikoki sustatzean lortu diren aurrerapenak gelditzen ari baitira, eta zenbait kasutan, atzera egiten ere ari baitira. Horrek ezinbestean haur eta gazte horien etorkizunean eta oro har beren komunitatearen etorkizunean eragin kaltegarria izango luke.

Ekainean, Europako Kontseiluko giza eskubideen komisarioak, Nils Muiznieksek, bere kezka adierazi zuen, Espainiako hainbat lekutara egindako bisitan jakin baitzuen haurren pobrezia areagotu egin dela eta, azaldu ziotenez, haurren malnutrizio egoerak daudela. UNICEFek 2011n osatutako haurren pobreziaren txosteneko datuek eta ezagutu izan dituen gertaera bereziki dramatiko batzuek asaldatuta, arazo hori jasoko du krisiak giza eskubideen alorrean daukan eraginaren inguruan irailean argitaratzeko asmoa duen txostenean. Errealitate hori hobeto ezagutzeko eta, Andaluziako Herriaren Defendatzailearekin partekatu genuen mintegian agerian geratu zenez, autonomia erkidego ezberdinetako gizarte-errealitatea desberdina dela jakinda, beste ikerketa bat hasi genuen ofizioz, haurren malnutrizio kasuak berariaz aztertzeko, ateratako ondorioak helarazteko eta komisarioak bere txostenean egin zuen diagnostikoa aberasteko asmoz.

Aipatutako errealitate desberdin horiek jada agerikoak izan ziren gure azterlanean: Estatu osorako zehaztutako %26ko nolabaiteko pobrezia arriskuaren adierazlea bera ere, EAEn %16an geratzen zelako. Konparatzeko datuei dagokienean egoeraren larritasuna baxuagoa izateko joera hori bera errepikatu egin zen aztertutako ia adierazle guztietan. Horiek horrela izanik, hala eta guztiz ere, azterlanean adierazle gehienetan kalteak edo okerreratzearen zantzuak nabaritu ziren, eta ,horrenbestean, besteak beste, egoera asaldagarria ez baldin bada ere, erne egon beharra dago okerrera egin dezakeen eboluzio baten aurrean.

Zehazki osasunaren adierazleei zegokienez, elikadurari buruzkoa ziren, hain justu, iritzia eman ahal izateko moduan eguneratuta zeuden datu apurretako batzuk. Orduan ondorioztatu genuenez, ezin genuen malnutrizioaz hitz egin, baina bai elikadura-dietaren kalitatean eta orekan nolabaiteko kalteak jasan izanaz.

Gauzak horrela, ez genuen uste haurrek bizi dituzten pobrezia-egoerek nabarmen okerrera egin zutenik gure lurraldean, baina lehen ere aipatu bezala, gai honen inguruan erne mantendu behar dela uste genuen. Horregatik, laguntza eskatu genien Eusko Jaurlaritzaren Gizarte Politika, Hezkuntza eta Osasun sailei, bi gai hauen berri eman ziezaguten:

1.
Zuen sailean detektatzen ariko zinateketen haur elikadura okerreko datu, adierazle edo are zantzuei buruz ere.

2.
Elikadura arazoak detektatu izan baldin balira, aurre egiteko txertatutako programak, zerbitzuak edo jarduerak.

Jasotako erantzunak aztertu eta gero, ondorio hauek atera genituen:

Honako hau ez da arrazoi sozio-ekonomikoen ondoriozko haur-desnutrizio larri edo kronikoak eragindako egiturazko arazoa, baina egia da gora egin duela behar beste elikagai jasotzen ez dituzten umeen kopuruak: eguneko une jakinetan ez dute behar beste jaten, dieta urria edo orekatu gabea dute eta beharrezkoak diren zenbait elikagai ez dituzte behar beste hartzen.

Gizarte-zerbitzuek, osasun-sistemak eta hezkuntza-sistemak ez dute antzeman 2013ko urtarrilean aurkeztu genuen txostenean eman genituen datuek gorakada esanguratsu edo kezkagarririk jasan dutenik. Izan ere, txosten horretan jaso genuen EAEn 16.000 ume egon zitezkeela egoera horretan.

Uste dugu EAEko neska-mutilen elikadura-premien (eta, oro har, bizi-baldintza egokien) bilakaera gertutik jarraitu behar dela azpimarratzea garrantzitsua dela, eta horretarako egiten diren zein kontu horren gainean eragina duten politika publikoak hobetzea ere ezinbestekoa dela. Adituekin bat gatoz: gizarte-politikaren erronka familiek baldintza egokietan bizi ahal izateko beharrezko baldintzak dituztela bermatzea da, seme-alabei elikadura egokia euren kabuz emateko gai izan daitezen.

Ikuspuntu hori abiapuntu hartuta, eta aipatzen ari garen Euskadiko haur-pobrezia txostenak umeen pobreziaren fenomenoari aurre egiteko proposatzen dituen jarraibide edo oinarrizko gomendioekin bat eginez, honako puntuak azpimarratu nahi ditugu:

Haur-pobrezia egoerak neurtzeko eta horien jarraipena egiteko adierazle-taula bat garatu beharko litzateke, elikadurari (eta, zehatzago esanda, gabeziaren ondoriozko malnutrizioari) buruzkoak ahaztu gabe.

Lurralde osoan sistema ezberdinen arteko (bereziki osasuna, hezkuntza, diru-sarreren bermea eta gizarte-zerbitzuak) koordinazioa eta sare-lana hobetu behar da, horrela pobrezia-egoeran dauden edo oinarrizko elikadura-premiak dituzten familien egoerei erantzun azkar, malgu eta integralak eman ahal izateko.

Epe ertainera umeen aldekoagoa den ikuspegia hartu beharko litzateke kontuan politika publikoak diseinatu eta garatzeko orduan, horrela seme-alabadun familiak modu positiboan diskriminatuko dituzten eta Estatu sozial inbertsiogilearen postulatuekin bat datozen politikak egiteko.

Data horietan, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politikako Sailak lehen aipatu dugun “Haurren pobrezia Euskal Autonomia Erkidegoan” izeneko txosten luzea aurkeztu zuen. Dokumentu horretan jasotako informazioak urtarrileko gure txostenak emandako datu kuantitatiboak berresten zituen, eta inolaz ere ez dago kontraesanean harekin. Informazio kualitatibo oso garrantzitsua ematen du, ordea, haurren pobreziari buruzko ikuspuntu oso eta xehetasunez bete bat emanez. Euskal Autonomia Erkidegoko egoera gainerako autonomia-erkidegoekin eta Europar Batasuneko herrialdeekin alderatzeko datuak ematen ditu, diru-sarrerak bermatzeko euskal sisteman eta pobrezia-egoeretako gainerako gizarte-transferentzietan izandako eraginari buruzko datuak, haurren pobreziari heltzeko politika publikoen analisia eta balorazioa, eta ondorioen eta gomendioen atal interesgarri bat. Hemen, labur-labur, interesgarritzat jotzen ditugun datu batzuk azalduko ditugu, bi multzotan taldekatuta: lehenak, orain arte dugun egoeraren diagnostikoa osatzen du; eta bigarrenak, gure inguruneko herrialdeetan garatu dituzten haurren pobrezia prebenitzeko eta arazo horri heltzeko politika publikoen analisietatik zer ikasi dugun azaltzen du.

A) Diagnostiko zehatzago bat egiteko datuak:

Haurren ongizatearen tasek oro har behera egin dutela esatea ez litzateke guztiz zuzena. Zuzenagoa da esaten ongizateko posizio batean daudenen eta pobrezia-egoeran egoteko arriskuan daudenen artean polarizazio handiagoa dagoela, eta horrenbestez, tarteko zerrendaren garrantzia argi eta garbi txikitu egin dela.

Espainiarekin alderatuz gero, Euskadiko 18 urtetik beherako biztanleriaren artean pobrezia-tasak askoz ere txikiagoak dira Espainiako gainerako autonomia-erkidegoetan erregistratzen direnak baino. Euskal Autonomia Erkidegoko datuak Europako gainerako herrialdeetakoekin alderatzen direnean, egoera ez da horren ona, nahiz eta emaitzak erabiltzen den metodologiaren araberakoak izan zertxobait. EU-SILC estatistikak Europar Batasuneko herrialdeetan bildu dituen datuen eta EPDS metodoak Euskal Autonomia Erkidegoan bildu dituen datuen arabera, Euskal Autonomia Erkidegoko egoera Europako testuinguruan tartekoa dela esan daiteke, eta EB15eko eta EB27ko bata bestekoen oso antzeko tasak, baina pixka bat baxuagoak, dituela esan daiteke. Hala ere, bilakaerari begiratzen badiogu, pobreziaren tasak azken urteetan neurri handiagoan hazi dira Euskal Autonomia Erkidegoan Europar Batasuneko gainerako herrialdeetan baino.

Diru-sarrerak bermatzeko euskal sistemari esker eusten zaie Euskal Autonomia Erkidegoan haurren pobrezia-tasei, eta era berean, sistema horri esker esan daiteke Euskal Autonomia Erkidegoko egoera nahiko ona dela Europaren testuinguruan. Helmen handiko familia-prestazio unibertsalen politika bat ez izanda, Europaren erdialdeko eta iparraldeko herrialdeetan dagoena bezalakoa, gaur egun Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta da Euskadin haurren pobrezia-tasei eusteko tresna nagusienetako bat. Hala, Diru-sarrerak Bermatzeko Errentak, Gizarte-larrialdiko Laguntzak eta Etxebizitzako Gastuetarako Prestazio Osagarriak osatutako sistemak %30 murrizten ditu haurren pobrezia-tasak Euskadin.

Hala ere, sistemaren eraginkortasuna ez da erabatekoa, eta biztanleriaren ehuneko handi bat kaltetua gera daiteke sistema horren babes-esparrutik kanpo. EPDSren datuen arabera, benetako pobrezia-egoeran dauden seme-alabak dituzten familien biztanleria hiru talde nagusitan banatzen da Euskal Autonomia Erkidegoan: talderik txikiena –kasuen %30-, berez benetako pobrezia-egoeran dauden familiak dira, hain zuzen ere, jasotako diru-laguntzei esker egoera horretatik ateratzen direnak; talde horren %43k diru-sarrerak bermatzeko euskal sistemaren laguntzak jasotzen ditu baita, baina ez benetako pobreziaren atalasea gainditzeko adina; azkenik, benetako pobrezia-egoeran dauden familien %26k ez du laguntza horietako bakar bat ere jasotzen, nahiz eta egoera horretan egon. Beraz, eskatzeko moduan dauden biztanleriaren %73ri baino ez zaizkio iristen laguntzak, eta kasuen %30etan soilik dira benetan eraginkorrak.

Oro har, Euskal Autonomia Erkidegoan dagoen gizarte-transferentzien sistemak adingabeen pobrezia-tasak %58 murrizten ditu. Europako herrialdeetan, gizarte-prestazioen sistemak neurri handiagoan murrizten du 18 urtetik beherako pertsonen pobrezia Euskal Autonomia Erkidegoan baino (UE15: %75,6).

Biztanleria osoa kontuan hartuz gero, aitzitik, alderantziz gertatzen da: biztanleria osoaren pobrezia-tasak %67 murrizten dira Euskal Autonomia Erkidegoan transferentzia horien ondorioz, eta EB15en, berriz, %62. Datu horrek berriz agerian uzten du gizarte-babeserako euskal sistema ez dela haurtzaroaren oso aldekoa, beste adin-tarte batzuetan azaltzen duen gaitasunarekin alderatuz gero.

B)
Beste herrialde batzuetako pobreziaren aurka borroka egiteko politiken eta estrategien analisiaren ondorioak:

Gaur egun, pobrezia-egoeran egoteko arriskua haurrengana eta gazteengana hedatzen ari da, eta hori dela eta, haurren artean pobrezia prebenitzea eta pobreziari eustea politikaren lehentasunetako bat bihurtzen ari da.

Baterako eta erakundeen arteko planen edo estrategien alde egin behar da aho batez. Plan eta estrategia horietan, eragileen esku-hartzeak koordinatu behar dira, oinarri, ikuspuntu eta adierazle komunak oinarri hartuta. Erabateko eta dimentsio anitzeko estrategia horiei esker, egoera horien azpian dauden arrisku-faktoreei heltzen lan egin daiteke (enplegurako sarbidea eta enpleguaren kalitatearen hobetzea, eta horrenbestez, nahikoa diru-sarrera familientzat, funtsean), hala nola haurren arretan eta esku-hartze goiztiarrean, gizarte zerbitzuetan edo hezkuntza arretan. Bestalde, haurtzaroan familien bizi-baldintzetan eta ongizatearen eragina izateko helburu duten neurrien ikuspuntu osagarriak eta epe ertainean eta epe luzean haur horiek helduaroan izango dituzten bizi-aukeretan egoera horiek sortuko duten eragina azpimarratzen duten neurriak konbinatzeko aukera ematen dute estrategia horiek, ekitatearen edo aukera-berdintasunerako eskubidearen murrizketaren baldintzetan.

Lehentasuna eman behar zaie politika unibertsalei baliabide gutxieneko biztanleriari zuzendutako programa selektiboei baino lehen. Pixkanakako unibertsaltasun kontzeptuari baliozkotasuna ematea. Kontzeptu horrek pertsona guztiek gutxieneko prestazio bat izatea ziurtatzen du, premia handienak dituztenei babes-maila osagarri bat bermatuz.

Haurraren eskubideak aitortzeko ikuspuntua. Haurrak eskubideak dituzten subjektu gisa hartu behar dira, eta horrek berekin dakar, besteak beste, haurren gaineko esku-hartzea familia-ekintzaren ekintza subsidiario gisa hartzea (hau da, familiaren ahalmenek huts egiten dutenean edo nahikoak ez direnean jardutea soilik).

Diruak ardura du eta asko gainera, baina pobrezia baliabide-gabezia baino zerbait gehiago da. Hala, prestazio ekonomikoak funtsezkoak badira ere, oso garrantzitsuak dira baita haurren arretako zerbitzu publikoak, hezkuntza, kultura-, aisialdi- eta osasun-zerbitzuak, eta haurraren bizitza-aukeretan gizarte-oinordetzaren garrantzia murrizteko helburua duten neurriak, gurasoei beren guraso-ardurak betetzen laguntzen baitiete.

Familientzako laguntzei garrantzia ematea, eta laguntza horien baitan, zerga-sistemaren bidez antolatzen diren laguntzei (zerga-arintze politikak, familien diru-sarreren arabera, prestazio ekonomiko garbi bihur daitezkeenak). Laguntza horiek alde on hauek dituzte: sistema sinplifikatzen dute, gutxiago laidoztatzen dute eta enpleguari bere ahalmen inklusiboa itzultzen laguntzen dute.

Esku-hartze goiztiarraren eta funtsezko urteen ikuspuntuaren garrantzia. Bizitzaren lehen urteetan desberdintasunak kentzea helburua duten esku-hartzeek eragin ukaezina dute helduaroko desberdintasunetan, neurri handi batean giza kapitalaren pilatzearekin lotura dutenak. Beraz, aukerak parekatzeko garapen pertsonalerako arreta goiztiarra egiteko argudioaren ondorio ekonomikoa da ekonomia-itzulerarako gaitasun egiaztatua duela.

Eskolak, bere hezkuntza-ekintzaren bidez, ikasleen gizarte-, ekonomia- eta kultura-ezaugarriak gainditzen lagun dezake, baldin eta gizarte-egoera ahuleneko ikasleei zuzendutako gastua handitzen badu eta ikasle horientzako berariazko eskola-laguntzak indartzen baditu.

Pobreziaren esperientziak haur pobreentzat dakartzan zailtasun eta desabantaila asko (hezkuntza-zailtasunak, estatusarekin lotutakoak eta abar) gizarte-heziketako zerbitzuen eta esku-hartzeen bidez arin daitezke. Zerbitzu eta esku-hartze horiek haurren biztanleria osoak eskura ditzakeen eta garapen egoki bat izateko funtsezkoak diren ikaskuntzetarako, gizarte-sareetarako, esperientzietarako, harremanetarako eta jakintzetarako sarbidea eskaini behar dute.Zeregin horretan, hainbat motatako sistemak, programak eta zerbitzuak biltzen dira (gizarte- eta kultura-zerbitzuak, aisialdikoak eta denbora librekoak, kirol-zerbitzuak eta abar), erkidegoko mailakoak.

Azterketa horri buruz esan beharrekoa amaitzeko, adierazi behar dugu erabat ados gaudela ematen dituen oinarrizko gomendioekin, batez ere erakundeen arteko esku-hartze plan edo estrategia oso bat, haurren pobrezia prebenitzekoa eta arazo horri heltzekoa, beharra aipatzen duenarekin. Gure ustez, gainerako gomendioek gomendio horren baitan sartzen dira. Estrategia hori, aipatzen dugun dokumentuaren esanetan, “ezinbestekotzat jotzen da jada dauden politikak hobetzeko, eragileen zeregina koordinatzeko, arazoari gizartean garrantzi handiagoa emateko, eta funtsean, haurren pobrezia lehentasunezko arazotzat hartzeko. Epe ertainera eta epe luzera, plan horren helburuak izan beharko luke Euskadin ezarritako gizarte-babeserako sistemaren ezaugarri nagusiak aldatzea, haurrei eta gazteei, bai eta seme-alabak dituzten familiei ere, eragiten dien pobrezia-arrisku handiagoa gehiago aintzat har dadin, eta haurren aldekoagoa den gizarte-prestazioen esparru bat sor dadin, gizarte-estatu inbertitzailearen postulatuekin bat datorrena”.

Behar hori dagoela konbentziturik, Eusko Jaurlaritzako Enplegu, Gizarte Politika eta Etxebizitza Batzordean uztailean aurkeztu zen legez besteko proposamenarekin lotuta sortu zen eztabaidari interes handiz jarraitu genuen. Urriaren 16an, 146/2013 Legez besteko Proposamena, haurren pobreziari aurre egiteko neurriei buruzkoa, onartu zenean, amaitu zen eztabaida. Proposamen horretan, “Eusko Legebiltzarrak Eusko Jaurlaritzari eskatzen dio plan bat egin eta bultza dezala, EAEko foru-aldundiekin eta udalekin lankidetzan arituz eta gehienez lau hilabeteko epean, zeinak bilduko dituen pobreziari eta gizarte-bazterketari aurre egiteko beharrezkoak diren neurriak eta zeinak bereziki jasoko dituen haurren pobrezia prebenitzeko eta haren aurka borroka egiteko neurri espezifikoak”.

Euskal Autonomia Erkidegoko gobernuaren planei buruzko interesa adierazita, Enplegu eta Gizarte Politikako Sailak duela gutxi jakinarazi du, lehenik eta behin, 2012ko Pobreziaren eta Gizarte-desberdintasunen Inkestaren estatistika-ustiapen xehakatu bat egingo duela, eta haurren pobrezia eta pobrezia horren eskualdekotzea izango dira azterketa horren berariazko xede, 14 urtetik beherako biztanleriaren egungo ahulezia zer faktorek areagotzen duten hautemateko. Inkesta horrekin lotuta eta pobrezia eta bazterketa erritmo azkarragoan areagotzen ari dela kontuan izanda, 2014. urtean eguneratzea erabaki dute, estatistika-eragiketa horrentzat aurreikusitako 4 urtean behingo maiztasuna laburtuz.

Bigarrenik, hau proposatzen da: Plan guztiek haurren pobreziarekin lotuta hartu dituzten neurri guztiak biltzea eta koordinatzea, inklusio aktiboko neurria bereziki azpimarratuz; beste neurri mota batzuk ezartzeko espezialisten iritzi aditua biltzea; eta proposatzea “jarduketa-plan integral bat, egungo arrisku multzoa murrizteko eta belaunaldiz belaunaldi ez igarotzea prebenitzeko”.

Erantzunak epeen konpromisorik ematen ez badu ere, eta zehaztapen gehiegi ematen ez baditu ere, atsegin ematen digu jakiteak eragile askok, sozialek nahiz erakundeetakoak, egindako eskaera artatuko dela. Zalantzarik gabe, konpromiso horren jarraipena egingo dugu datozen hilabeteetan.

2.8.1. Justizia

Nahiz eta Arartekoa sortu eta arautzeko legeak 13.1. artikuluan argi eta garbi azaldu ez dela sendetsitako epaiaren gai izan edo epailaritza-erabakiaren zain egon daitezen arrenkurak banaka aztertzen hasiko, alde batetik, adingabeen fiskaltzari eta, bestetik, adingabeen defentsan jarduten duten erakundeei, besteak beste, Arartekoari, Adingabeen Defentsa Bulegoa zenaren lekukoa eta mandatua berariaz hartu duenari, esleitutako haurren eta nerabeen eskubideak babesteko funtzioek bat egiteak berekin dakar, praktikan, bi instantzien artean sarritan informazioa eta kudeaketak trukatzeko komunikazio-kanal bat izatea. Epaileekin eta fiskalekin lankidetzan jarduteko esparru horretan, edonola ere, ez dira banakako kasuak soilik lantzen (segur aski, ezta funtsean ere), baizik etab aita antzeko egoeretan dauden pertsona taldeei eragiten dieten gaiak edo antolaketa-gaiak (prozedurak, prozesuak, protokoloak edo jarduketak baino ez), pertsona batengan edo hainbat pertsonengan izandako eragin negatiboak erreparatuta, hobetu daitezkeenak. Hala, aurten gai hauen inguruan jardun dugu, besteak beste:

Haurren lapurreta, bai gurasoetako batek lapurtzen duenean, bai “lapurtutako haurrak” esaten zaienen kasuan. Azken kasu horiei buruz hitz egingo dugu 2.8. puntuan.

Bakarrik dauden adingabe etorkinak.

Homeschooling delakoarekin lotutako babes gabeko egoera deklaratzea.

Epaileak agindutako kontsultagatik familia elkartzeko puntuen txostenak eta harremana.

Salaketa bat duten 14 urtetik beherako adingabeen kasuan, gurasoei informazioa ematea.

Azken gai horrek erakundean gogoeta eginarazi digu, eta 2014. urtean horien inguruan gehiago sakontzeko asmoa dugu, egoera horiek familiaren gertuko esparrutik heltzeko, informazioa emanez eta egoeraren berri izanez, eta bitartekari- eta prebentzio-lanak eginez.

Gaiz aldatuz, esan behar dugu Herri Administrazio eta Justizia Sailari 2013. urtean egokitu zaizkion jarduketak txosten honen hainbat puntutan azaldu direla, herritarren intereseko esparruekin bat datorren aurkezpen bat egite aldera (eta ez aipatu administrazioak agindutako aurkezpen bat): osasun mentala gazteen justiziako baliabideetan, Osasuna atalean; familiak elkartzeko puntuak, Familia atalean; Auzitegiko Medikuen Laborategiko Unitate Genetikorako aurreikuspenak, ondoko atalean; etab.

Azkenik, Bulego honen 2012ko txostena amaitzeko, adierazi genuen beharrezkoa zela haurrentzat eta nerabeentzat adiskidetsuagoa eta gertukoagoa izango zen justizia bat lortzeko lanean jarraitzea, non entzunak izateko, informazio egokia jasotzeko, beren intimitatea eta pribatutasuna babesteko eskubideak edo beste edozein eskubide bermatzen diren. Batez ere biktima edo lekuko gisa parte hartzen duten kasuetan. Hori dela eta, eta berritzailea izateagatik eta, a priori, Euskal Autonomia Erkidegoan aplika daitekeen praktika egoki bat dela iruditzen zaigulako, Murtzian hemendik gutxira abian jarriko duten proiektu pilotuaren berri eman behar dizuegu, adingabeentzako justizia-areto adiskidetsu delakoen berri, hain zuzen. Epaitegietan kokatuta dauden espazio batzuk dira, eta bertan psikologoekin lan egiten da, abusuen biktima diren adingabeak aztertzen dira eta deklarazio judiziala ematen dute, konfiantzazko ingurune batean. Bideo-zaintzako sistema baten bidez, epaimahaiarekin komunikazioa manten daiteke eta haurraren lekukotza prozeduran aintzat har daiteke, bigarren mailako biktimizazioa eta errepikakorra gertatu gabe. Sistema judizialean hutsuneak daudela oharazten jardun duten gizarte-erakundeek eta espezialistek behin eta berriz eskatu izan dituzte neurri mota horiek, batez ere haurrak biktima edo lekuko gisa jardun behar duten egoeretan. Egiatan, zenbait lekutan badaude areto horien antzeko diseinua duten aretoak, baina adingabeekin lan egiten duten gizarte-erakundeen mendean daude, ez Justiziako administrazioaren mendean.

Egun hauetan eskura genuen informazioa ikusita, areto adiskidetsu horien ideia Delituen Biktimen Estatutuaren Lege Organikoaren Aurreproiektuak jada arautzen zuen, eta inspirazio gisa hartu zuen Europako zuzentarauaren lekualdaketa huts bat baino gehiago da, biktima guztien prozesu-eskubideen eta prozesuz kanpoko eskubideen katalogo orokorra izateko helburua baitu. Horrez gainera, Kode Penalaren erreforma berrian sartzen diren adingabeei buruzko neurri guztiek hauek izan zituen inspirazio: Lanzaroteko Hitzarmena izenez ezaguna den hitzarmena, eta Europako Kontseiluaren 2007ko Hitzarmena, Espainiak 2010. urtean berretsitakoa, haurrak esplotazioaren eta sexu-abusuaren aurka babestekoa. Hemen aztertzen ari garenarekin lotuta, bereziki interesgarria da hitzarmenaren VII. Kapitulua (baita 35. artikulua ere), ikerketari, auzipetzeari eta prozesu-zuzenbideari buruzkoa.

2.8.2. “Lapurtutako jaioberriak”

2012ko txostenean, gai honi buruz hitz egitez bukatzeko, garai hartan Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen Zuzendaria zenak (Eusko Jaurlaritzak adierazi zigun xede horretarako 2012. urtearen hasieran sortu zen Sail arteko Batzordearen buru zela, bai eta batzorde horren eta kaltetutako pertsonen elkarteen arteko lotura ere) Sail arteko Batzordeak sustatutako jarduketei buruz emandako informazioaren berri eman genuen. Jarduketa horien artean, deigarria iruditu zitzaigun “ADN frogak egiteko laborategi bat, Auzitegiko Genetika Unitatea, Donostiako Justizia Jauregian kokatua, Euskadiko Legezko Medikuntza Institutuaren Gipuzkoako zuzendariordetzan, eta Justizia Ministerioko Toxikologia Institutu Nazionalak lan horretarako balio duena bermatzen du”. Kaltetutako pertsonen taldeek eskatutako ekimenetako bat izan da, senideak bilatzeko modu gisa.

Auzitegi Medikuntzako Euskal Institutuko arduradunarekin harremanetan jarri ginenean argitu zigunez, berriz, atal hori ez zegoen pentsatuta DNA banku gisa ustezko egiaztapenak edo hirugarrenekiko gurutzatzeak egiteko bertan DNA lagin bat utzi nahi duen pertsona orori irekita, eragindako pertsonen taldeek eskatu ohi duten moduan edo erakunde honetan ulertu genuen bezala. Izan ere, sarbidea sistema judizialetik sortutako eskaeretara mugatuta dago: atalaren edozein eragiketa agindu judizial batek zehazten du eta, beraz, dagokion salaketa eta ministerio fiskalaren aldez aurreko onespena egon behar dira.

Kontuan hartzen badugu eragindakoen arazo nagusia probaren zailtasuna dela eta, egindako ikerketak ez direla ondorioetara heltzen, ezta ebidentziak aurkitzen ari ere, erakunde honen ustez, argi dago deskribatutako DNA bankuaren moduko diseinuak oso erantzun mugatua eskaini ahal izango duela. Uztailaren 13ko 1/2011 Gomendio orokorrean jada aipatu genuenez (1960ko eta 1970eko hamarkadetan jaioberriak beren ama biologikoengandik bidegabe banandu edo ebatsi zireneko egintzak argitzen lagunduko duten neurrien premia), DNA bankuaren sarbidea irekiko balitzaie ebasketa pairatu izanaren “susmoa” duten (bai eurek, bai euren seme-alaba edo senide zuzenek) baina salaketa batek aurrera egin ahal izateko beharrezkoak diren ebidentzia nahikorik ez duten pertsonei euren DNAren lagin bat utzi ahal izateko ustezko gurutzatzeetarako (eta gerta litezkeen topaketetarako), zalantza eta isiltasuneko urteen ostean batere erdeinagarri izango ez litzatekeen itxaropenezko bidea eskainiko litzaieke. Ezin dugu ahaztu berrelkartzea pisurik handiena duen motibazioetako bat dela eragindakoek gertakariak salatzen dituztenean.

Informazio horrekin Eusko Jaurlaritzako Herri Administrazio eta Justizia Sailera jo genuen aurreko taldeak haurrak ebatsi izanaren susmoen inguruan garatutako jarduerekin jarraitzeko zuen aurreikuspenak ezagutze aldera, baita ustezko egiaztapenak edo hirugarrenekiko gurutzatzeak burutzeko bere DNAren lagin bat utzi nahi duen pertsona orori irekitako DNA banku bat abian jartzeko aukerari buruz duzun iritziaren berri izate aldera ere. 2013ko ekainean jasotako erantzunak 3 alderdiren inguruan eman zuen iritzia:

1.
Aztergai ditugun gertakariak jorratu eta aztertzeko aurreko gobernu taldeak eratutako sail arteko batzordearen etorkizuna. Horri buruz, aurreratu zuten berriz antolatuko zutela Eusko Jaurlaritzaren konfigurazio berrian. Hala ere, ordura arte egindako jarduerekin jarraitzeko konpromisoa berretsi zuten eta hauxe jakinarazi zuten: adopzio irregularren eta haurren lapurreten kasuak bideratzeko, Toxikologia eta Zientzia Forentseen Institutu Nazionalaren (TZFIN) jarduera Protokoloa” eta “Adopzio irregularren eta adingabeen lapurreten kasuetako hobitik ateratzearen aurreko gomendio Gida” erabiltzen zituztela.

2.
Auzitegi Medikuntzako Genetika Atalaren izaera; Legezko Medikuntzaren Euskal Institutuko arduradunak esan zuen moduan, prozedura judizialen izapidean jardungo du beti, EAEko organo jurisdikzionalei eta fiskaltzari egungo erantzuna baino azkarragoa emateko. Azken batean, ez da inolaz ere irekita egongo egiaztapenak egin ahal izateko laginak utzi nahi dituzten pertsonentzako.

DNA bankuaren ideiari dagokionez, aditzera eman zen TZFINen Profil Genetikoen Fitxategi (bankua) bakarra eta zentralizatua dagoela, TZFIN-ADNID izenekoa, eta erakunde honen ustez “eraginkortasun handiagorako bidea ematen du eta datuen eta emaitza analitikoen gurutzatzea nabarmen handitzen du”. Goian adierazitako protokoloak barne hartzen ditu ustez modu irregularrean adoptatutako seme-alaben eta senideen laginak jasotzeko Legezko Medikuntzaren Institutuen jarraibideak. Laginok betiere prozedura judizial baten esparruan eman behar dira.

3.
Legezko Medikuntzaren Euskal Institutuko Auzitegi Medikuntzako Genetika Atalaren egungo egoera; horretarako, inbertsio handia egin zen. Horri dagokionez, adierazi zen “arauz ezarritako beharrezko baimenak lortzeke daudela”, abian jartzeko 17025 ISO Arauari jarraiki egiaztatuta egon behar baita. Araudi horrek xedatutako baldintzak betetzeak hauxe dakar: “laborategian lan egingo duten pertsona kopurua handitzea eta egungo garapenerako prozedurak eta ekipamendua ugaritzea” eta horrek aldi berean “horretara bideratutako aurrekontu esleipena edukitzea” dakar; kontuan hartuta aurrekontuaren egungo esparru zorrotzean jarduera hori lehentasunezkotzat joz gero bakarrik emango litzatekeela.

Beraz, ondorioztatu behar dugu, Auzitegiko Genetika Sekzioaren garapenean egungo ekonomia-testuinguruari egotz dakizkiokeen atzerapenak gerta daitezkeen arren, erakunde honen ustez, egiaztapen posibleak egiteko irekia eta prest egongo den “ADN-banku bat” abian jartzea urrats garrantzitsu bat izango da, herri-administrazioek kaltetutako familiei eman diezaieketen lankidetzan eta laguntzan.

2.8.3.
Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak (IKT)

2012. urtearen amaieran, zenbait pertsonen argazki eta bideo intimoak baimenik gabe hedatu zirela jakin zuen, eta dirudienez, pertsona horiek Deustuko Unibertsitatearekin lotuta zeuden. Gero eta sarriagoak diren egoera mota horiengatik, batez ere, haurrei, nerabeei eta gazteei eragin diezaieketenean, oso kezkatuta gaudenez, eta arriskuan dauden eskubideen garrantzia eta sortutako gizarte-alarma dela eta, erabaki genuen komenigarria zela sortutako arazoaren inguruan sakontzea. Hausnarketa horretatik ateratako zenbait gogoeta eta ondorioa zalduko ditugu, haurrekin eta nerabeekin lotura zuzena baitute.

Gazteenek euren informazioa eta euren irudia babesteko ahalmena bereganatu beharrak Arartekoaren kezka eragin du aspaldiko urteetan, eta jada 2008an hainbat material didaktiko argitaratu izana da horren lekuko: Leihoak,”Abentura erreala mundu birtualean. Gozatu Internetez sarean erori gabe” eta Ciberbullying-a, teknologia berrien bidezko jazarpena prebenitzeko material didaktikoaren aurkezpena. Geroago berariazko atal ba sortu da baliabide elektronikoen erabilera arduratsuaz Eskubideen uhartearen web orrian.

Garai hauetan, esperientziak erakutsi digunaren arabera, esan dezakegu gure haurrak ez daudela informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrien ahalmen handien eraginpetik kanpo, haien arriskuen eraginpetik kanpo ez dauden bezala. Arartekoaren Haur eta Nerabeen Kontseiluak arrazoiz esan zuen, beherago aipatuko den e-inklusioari eta e-partaidetzari buruzko txosten berezia egin zuenean: segurtasunez erabili behar ditugu Internet eta sare sozialak. Googlek dena daki eta Facebook edozerekin lotzen da, baina arriskuak ere badaude.

Beraz, argi badaukagu haurren eskubideak babestu behar direla, ingurune birtualak dituen arriskuez jabetuta bagaude, haurrekin zerikusia duten erakunde guztien egitekoa izango da beren buruak babesteko behar dituzten tresnak ematea, Interneten erabilera seguru eta arduratsua lortzeko behar diren baldintzak sortuz. Dagoeneko ekimen interesgarriak eta praktika egokiak sortu dira helburu horri begira, baina orain ez ditugu zehatz-mehatz azalduko. Horietatik ikasgai interesgarri batzuk atera daitezke, pertsona helduentzako prebentzio ekimenetara eramateko, horrelakoek orain arte gutxi sustatu baitira.

Edonola ere, zalantzarik gabe, adingabeen heziketarako eta kontzientziaziorako ezinbestekoa da gizarte eragileen, gurasoen, erakunde publikoen -bereziki hezkuntza arlokoak eta agentzia espezializatuak- eta gizarte zibilaren arteko lankidetza eta koordinazioa. Euskadiko 2015 Agenda Digitalak taxutzen duen esparru egokia horretarako tresna aproposa izan liteke, eta, balio erantsi gisa, tokiko agenda digitalak sustatu eta bultzatuko ditu.

Hori horrela, interesgarria litzateke EAEko Administrazioak Andaluziako Batzordearen otsailaren 6ko 25/2007 Dekretuan ezarritako ekimenen antzekoren bat antolatzea. Interneten erabilera sustatzeko, arriskuei aurrea hartzeko eta segurtasuna zaintzeko neurriak ezartzen dituen dekretu horrek IKTak eta horien onurak eskuratu eta baliatzeko eskubidea aitortzen die gazteei, eta horrekin batera erabilera egokiari buruzko jarraibideak ematen ditu.

Arartekoak eskubideen ikuspegia eransten die bere azterketei, eta horrexegatik aldarrikatzen dugu, IKTak eta adingabeak elkarrekin lotzen dituzten jarduketetan, adingabeei informazioaren gizartea eskura jartzea eta sarean ingurune seguruan hazi daitezen ahalbidetzea dela helburua. Hala, Arartekoak e-inklusioari eta Euskadiko herritarrek IKTen bitartez eremu sozialean eta publikoan parte hartzeari buruz txosten berezi bat prestatzean, txostenaren gaia ez izan arren, Interneten erabilera segurua sustatzearen gaineko gomendioa jaso du bertan, ikuspegi global eta integratzailea hartuta. Hona hemen ikusmolde horren aurrerapena:

Bai adingabeekin, bai hezkuntza komunitateko gainerakoekin (irakasleak eta gurasoak), hedapenaren, sentsibilizazioaren eta heziketaren arloetan lan egitea proposatzen da.

Garatzaileek, eduki-sortzaileek eta eremu publikotik nahiz pribatutik sarearen garapenean parte hartzen duten beste profil, entitate eta erakunde batzuek sare seguruagoa sortzeko konpromisoa har dezaten lortu nahi da. Hortik abiatuta Arartekoak zenbait proposamen estrategiko egingo ditu, haur eta nerabeek IKTak modu seguruago eta arduratsuagoan erabil ditzaten sustatzeari lotuak.

Helburua da, azken batean, oreka bilatzea, alde batean jarriz berrikuntza eta gizarte sareek dituzten ahalbide izugarriak, eta beste aldean pertsonen eskubideen bermea. Informazioa, gardentasuna eta ezagutza eraginkorra dira horretarako giltzarriak. Hitz batez, heldutasun digitala da gakoa, pertsona guztiek erabili ahal izan dezaten gailu mugikorren, Interneten eta gizarte sarearen ahalmen aparta, euren pribatutasuna, intimitatea eta irudia arriskuan jarri gabe, elkarrekin aurrera eginez benetako komunitate digitalaren eraikuntzan.

2.8.4. Gainerako esparruak

Segurtasunaren esparruan, aurten Ertzaintzaren Bilboko atxiloketa-zentroa eta Gasteizko udaltzainen atxiloketa-zentroa bisitatu dira. Bi zentroetako instalazioak, oro har, egokiak dira bere zeregina betetzeko. Hala ere, udaltzaingoaren zentroak ez du adingabeak zaintzeko berariazko lokalik, 5/2000 Lege Organikoak, abenduaren 12koak, adingabeen erantzukizun penala arautzen duena (17.3. artikulua).

Haur eta Nerabeen Bulegoaren txosten honetan aztertu diren etxebizitzaren esparruan egindako jarduketek zerikusia dute etxe gabetze egoerekin (batzuk hur-hurrean daude eta beste batzuk ez horrenbeste), adingabeak zuzenean kaltetuta zeudela ziur genekien egoerekin, hain zuzen. Kasu batzuetan, pertsona eskatzaileei aholkatuz eta haiek bideratuz esku hartu da, eta beste batzuetan, berriz, bitartekaritza-kudeaketak egin dira, hitzarmenak edo irtenbideak lortzeko.

Azken garaietan, etxebizitzak enkantean jarriz eta esleitzen amaitzen duten betearazpen-prozeduretako familietan inpaktua arintzeko hartu diren neurrien artean, eta haurrak eta nerabeak babesteari begirune berezia diolako, interesgarritzat jotzen dugu atal honetan hau azpimarratzea: 2012ko urriaren 15eko Agindua, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraioetako sailburuarena, etxebizitza-eskatzaileen erregistroari eta babes ofizialeko etxebizitzak nahiz araubide autonomikoko zuzkidura-bizitokiak esleitzeko prozedurei buruzkoa, 2013ko urtarrilaren 2an indarrean jarritakoa. Agindu horren Xedapen Gehigarriak aginduan aurreikusitako esleipen-prozeduretatik salbuesten ditu “seme-alaba adingabeak dituzten bizikidetza-unitateak, baldin eta gizarte-bazterkeriako arrisku larrian badaude hipoteka betearaztearen ondorioz ohiko bizilekua zen etxebizitza odolkidetasunez edo hirugarren mailako kidetasunez ahaidetasunik ez duen pertsona bati esleitu zaiolako(…)”. Enplegu eta Gizarte Politikako Sailak Eusko Jaurlaritzak egindako galdera bati erantzunez emandako informazioaren arabera (egindako galderaren 10/10/05/03/2426/13339 idatzizko erantzuna), 2013. urtean zuzenean esleitu zaie etxebizitza bat etxe gabetzeko egoeran, gizarte-bazterketako arriskuan eta ekonomia-egoera prekarioa zuen 23 bizikidetza-unitateri (aginduak xedatzen dituen baldintzak). Kasu horietako gehienak udal gizarte zerbitzuen bidez izapidetu dira, haiek aztertzen baitut egoera pertsonak, sozial eta ekonomiko zehatza.

Horrez gainera, gizarte zerbitzuetara joan ez diren eta aldi baterako ahulezia-egoera egiaztatzen den prozedura judizial batean sartuta dauden kasuak hautemateko, ekainaren 18an sinatu egin zen Botere judizialaren Kontseilu Nagusiaren, Eusko Jaurlaritzaren eta Euskadiko Udalen Elkartearen (EUDEL) arteko lankidetza-hitzarmena, familia-etxebizitzatik botatzearen ondorioz sortutako urrakortasun-egoerak detektatzeari buruzkoa, neurri sozialak hartzea bideratzeko. Lankidetza-hitzarmen horretatik azpimarratuko genuke hipoteka betearaztearen ondoriozko egoerak eta errenta ez ordaintzearen ondoriozko etxegabetzeak aintzat hartzen direla. Esparru horretan aplikatzen badugu pobrezia pairatzeko arriskuan dauden adin txikikoei buruzko atalean azaldutako ebidentzia, idatziz jasotzen duena krisiak lehenago eragiten diela, gogortasun handiagoz, denbora luzeagoan eta ondorio kaltegarriagoekin eta iraunkorragoekin gizarte-desabantailako egoeran dauden pertsona eta talde horiei, ez zaigu zaila egingo pentsatzea pertsona eta talde horiek etxea errenta-erregimenean dutela batez ere. Hori dela eta, oso interesgarria iruditzen zaigu kasu horietarako ere neurriak hartzea. Hitzarmenak, Legebiltzarrak egindako galderari emandako erantzunean aipatzen denaren arabera, sinatu zenetik aplikatzen da neurri hori, eta aldi honetan, hain zuzen, errentan zegoen pertsona baten etxegabetzearen kasuan aplikatu da formalki.

Azkenik, jakinarazi nahi dugu ofiziozko esku-hartze bat hasi dela, Eusko Jaurlaritzako Familien Gainzorpetzeari Aurre Egiten Laguntzeko zerbitzuaren funtzionamendua zein den eta zer emaitza dituen jakiteko. Ikerketa oraindik bukatu gabe dago.

Arartekoak behin baino gehiagotan adierazi du bere kezka joera homosexuala (gay eta lesbiana) edo bisexuala duten nerabeez eta nortasun transgeneroa edo transexuala dutenez (aurrerantzean lgtb) euren errealitatea onartzen ez duten egoerak bizi baitituzte egunero eta, zenbaitetan arbuiatu ere egiten dituzte familian, eskolan edo gizartean.

Aurten ez da gai honi buruzko banako kexarik jaso, beraz, horrek esan nahi du berdintasun formala ziurtatu dela gure sistema publiko ia osoan. Aldiz, bide luzea daukagu oraindik egiteko aniztasun afektibo-sexual eta genero arlokoaren aurkako jarrerak errotik kentzeko; alor honetan lanean aritzen diren elkarteekin eta administrazioarekin izandako bileretan argi geratu da hori.

Azken urteetan ikusten ari ginenez haurtzaro eta nerabezaro lgtbren alorrean hezkuntza sisteman gabezia nabarmenak zeuden aniztasun afektibo-sexual eta genero arlokoaren eskubideekiko erabateko errespetua integratzeko, ikusteko moduan jartzeko eta sustatzeko. Ez zegoen irakasleak trebatzeko eta sentsibilizatzeko planik edo programarik eta geletan gai hauei ez zitzaien heltzen modu sistematikoan eta antolatuan, sexu joerari eta genero nortasunari buruzko berariazko materialik ez zegoen, eta material didaktikoetan elkarbizitzako eredu berriak ez ziren agertzen, besteak beste.

Aldiz, 2013an aurrerapen handiak egon dira alor honetan. Hasteko, Familia Politika eta Komunitate Garapeneko Zuzendaritzak eta bereziki pertsona gay, lesbiana, bisexual eta transexualen arretarako euskal zerbitzuak, Berdinduk, gai honi eman dioten bultzada azpimarratu nahi dugu. Horri esker, topaketarako hainbat espazio sortu dira eta gizarte erakundeek, ikastetxeek, hezkuntzako profesionalek, amek/aitek eta zenbaitetan beste eragile eta zerbitzuek kezkak, hausnarketak eta gaiari heltzeko proposamenak partekatzeko aukera dute eta ikuspegi interesgarriekiko ekimenak sortzen ari dira (trebakuntzakoak, informatzekoak, topaketarako eta harremanetarakoak, etab.).

Aipamen berezia behar du “Eskola segurua: homofobiari eta transfobiari aurrea hartu eta aurre egin” jardunaldiak, hezkuntza arloko eragile esanguratsuen arteko elkarlanerako abiapuntua izan baitzen, eskola seguruak sortzeko programak eta jarduerak egiteko, heltzeko eta sartzeko; eskola horietan aniztasuna modu positiboan bizitzeko aukera egongo da. Jardunaldiaren amaieran partaideek ohar batzuk egin zituzten eta etorkizuneko lanean kontuan izan beharrekoak zirela adierazi zuten:

Hezkuntzaren alorrean homofobiari eta transfobiari heltzeko eskumendun sailen jarraibide politikoen garrantzia.

Homofobia, transfobia eta aniztasun afektibo-sexualaren berezitasuna sartu hezkuntza sistemako antolakuntzan eta arauetan dagoeneko badauden protokolo eta agirietan.

Aniztasun guztietarako planteamendu komunak egoteko egokitasuna baloratu (fase eta kasu batzuetan gutxienez), partekatzen dituzten elementuak dauden heinean.

Hezkuntza erkidegoko kide guztien (irakasleak, irakasle ez direnak, ikasleak eta gurasoak, batez ere) trebakuntzaren eta elkarlanaren garrantzia, homofobia eta transfobiari heltzeko eta aniztasun afektibo-sexuala artatzeko behar dituzten tresnak izan ditzaten.

Curriculumetan LGTB edukiak sartzeko beharra, aniztasun afektibo-sexuala zehar-lerro bezala tratatzeko.

Dena dela, eta lehen esan bezala, jardunaldi honek balio erantsia ere izan zuen: lantaldea egonkortu eta instituzionalizatu egin zen. Urteko hirugarren hiruhilekoan biltzen da eta talde egonkorreko lehenengo bilera orduan izango da: eskola segurua. Talde horretan zerbitzu, erakunde edo organizazioen ordezkari ofizialak egongo dira.

Alor honetako bigarren zedarria Hezkuntza-sisteman hezkidetza eta genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko Gida Plana duela gutxi onartu izana da; argi geratu da euskal administrazioak hezkuntza sisteman ikuspegi hau sartzeko berariazko borondatea duela. Plan horri ko-heziketaren ikuspegi zabaletik heldu zaio; pertsonen osoko garapena du xede, jarrera estereotipatuak kendu nahi ditu eta generoari edo sexu joerari buruzko aurreiritzietan oinarritutako diskriminazio ororen aurka egiten du. Kontuan izan behar da DBHko ikasleen %23,6ren arabera kideren bat gay edo lesbiana izateagatik etengabe nola baztertzen den ikusi duela.

Amaitzeko, Rainbow Has europar proiektua aipatu behar. Arartekoa buru duen proiektu honen xedea aniztasun afektibo-sexualarekiko errespetuan heztea da (ikus txosten honen V. kapitulua) eta euskal hezkuntza erakundeekin baterako lana egiteko aukera ematen digu; horren ondorioz, tresnak sortu nahi dira eskola haurrentzako toki segurua izan dadin sexu joera edo genero nortasuna dena delakoa izan arren, eta garapen osoa izan dezaten pertsona bezala. Lan honen xedea da hezkuntza arloko erakundeek, familiek eta ikasleek aliantzak eta estrategiak elkarrekin sortzea, eta indarrak batzea, Euskadin honakoak bermatzeko:

Txikitatik errespetuan, berdintasunean eta askatasunean heziko dela, eta horri esker behin betirako gaindituko direla aniztasun afektibo-sexualarekiko aurreiritziak eta genero rolak eta nortasunak ez direla zalantzan jarriko.

Sexu joera edo genero nortasun desberdina dela-eta bazterkeria edo zailtasunak dituzten haur, nerabe eta gazteei babesa eman eta lagun egin, erabat gizarteratu daitezen.

Haur eta nerabeen segurtasuna eskolan, euren garapen pertsonal osoa eta zoriontsua lortzeko testuingurua izan dezaten.