Ararteko

Arartekoak eta, dagozkion kontuetan, Haur eta Nerabeen Bulegoak, bere jarduera-ildoen artean argi eusten dio haurren eta nerabeen esparruan lanean diharduten gizarte-eragileekin elkarlanean aritzeko aukerari, bai haien eskubideak jendarteratuz edo defendatuz, eta bai, askotan, batez ere egoera ahulean dauden adingabeen sektoreentzat diren baliabide jakin batzuk kudeatuz.

Lankidetza-harreman horri dagokionez, urtero zehazten da, eta hainbat formatutan egiten da: bilerak, bisitak, kolaborazioak dokumentu edo proposamenetan, eta abar. Horrela, bilerak egin ditugu eta parte hartu dugu UNICEF, Save the Children eta Haurren Erakundeen Plataformaren foroetan edota topaketa publikoetan. Horiek guztiek haurren eta nerabeen errealitatearen inguruan elkar aberastea dakar, baita lankidetzarako ildoak, arloak eta proiektu zehatzak aztertzea ere. Antzeko helburuekin eta kontuan hartuta bi erakundeen helburuak neurri batean bat datozela eta osagarriak direla, lankidetza-hitzarmen bat sinatu da Grupo de Sociología de la Infancia y la Adolescencia (GSIA) elkartearekin. Hitzarmen horretan zenbait jarduera egitea proposatu da, haur eta nerabeen eskubideen arloan gizartea sentikorrago bihurtzeko, gizarte arloko profesionalak (oraingoak eta gerokoak) eta ikertzaileak haurren eskubideen eta soziologiaren arloan trebatzeko, haur eta nerabeen egoerari eta bizi-baldintzei buruzko txostenak, azterlanak eta ikerketak egiteko.

Haurrek beraien ongizatea edo garapena arriskuan jar dezaketen inguru eta eragingarrietatik babestuak izateko duten eskubidea dela-eta, Libera Euskadi elkartea erakunde honetara etorri zen, hauxe eskatzera: zezen ikuskizunetarako sarbidea debeka ziezaietela adin txikikoei.

Ezintasunen bat duten pertsonen arloan, ezintasun, mendekotasun, buru-osasun eta gaixotasun kronikoen arloetako aholkulari koordinatzaileek, Haur eta Nerabeentzako Bulegoko Aholkulari Batzordeko partaideak baitira, aldizka harremanak izaten dituzte sektore-erakundeekin. Horrela, aurten hainbat bilera egin dira ACABE, AVATI, FEVAPAS eta Síndrome de Dravet Fundazioarekin. Aztertutako egoera edo arazoren bat haur eta nerabeengan bereziki agertzen bada edo haiengan eragin berezia badu, elkarlanean aritzen gara, arazoen konponbideari haurren ikuspegia gehituz. Halaber, Lagungo Fundazioak eta guk elkarri geure burua aurkeztu diogu. Fundazio horrek kudeatzen du buru-osasuneko arazoak dituzten haurrak artatzeko Osatuz programa, baita zailtasunak dituzten familien arloko beste jarduera batzuk ere.

Aurten, berriro ere, Ume alaia familia adoptatzaileen elkartearekin harremanetan egon gara, oraingoan adoptatutako haur batzuek adoptatuak edota atzerritarrak izateagatik beren ikastetxeetan pairatzen dituzten parekoen arteko tratu txarren gaineko kezka dela eta. Euskarri Bizkaiko familia hartzaileen elkarteak zenbait gai interesgarri adierazi zizkigun, beren errealitatea ezagut dezagun, bai haurrekiko harremanetan dituzten arazoak, bai haurren tutoretza duten erakundeek emandako laguntzak edo eguneroko bizitzan familia biologikoekin parekatzea. Babesik gabeko haurrekin zerikusia duten elkarteen arlo honetan, ANAR Fundazioak ere gure lurraldean ezagutarazi nahi zuen gizarte-arazoak dituzten haurren zerbitzurako baliabideak eta programak kudeatzen duen ezaguera zabala eta eskarmentua.

Azkenik, iaz bezala, aurreko kapituluan aipatu dugun Haur eta Nerabeen Kontseilua berritzeko prozesuaren ondorioz, berritzeguneekin, zuzendaritzekin, irakasleekin eta gurasoekin ditugun harremanak berritu edo ezarri behar izan ditugu; modu berean, foroetan, jardunaldietan eta biltzarretan parte hartzearen ondorioz, harremanetan egon gara haurren arloko beste erakunde batzuekin, hala nola Vivir sin Drogas fundazioarekin edo EDEXekin.

Modu berean, askotarikoak dira erakunde instituzional eta/edo baliabide publikoetako ordezkari politiko eta teknikoekin lankidetzan aritzeko espazioak eta uneak. Solaskideetako batzuk honako hauek izan dira:

• Eusko Jaurlaritzaren Gizarte Gaietako sailburuordea.
• Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politikarako zuzendaria.
• Berdindu zerbitzua.
• Biltzen zerbitzua.
• Eusko Jaurlaritzaren Gizarte Zerbitzuen zuzendaria.
• Hiru foru aldundien Gizartekintza / Gizarte Politika / Gizarte Zerbitzuak sailetako haurren zerbitzuetako arduradunak (+ zenbait zerbitzu, programa eta baliabidetako arduradunak).
• Arabako Bitartekaritza Judizialeko Lantaldea.
• Hezkuntza Berriztatzeko Zuzendaritza.
• Eusko Jaurlaritzaren Teknologia eta Estrategia Zuzendaritza.
• Innobasqueko zuzendari korporatiboa.
• Osasun sailburuordea.
• Arabako Osasun Mentalaren Sareko Gerentzia.
• Gasteizko Udala (Haur eta Nerabeen Partaidetzarako Programa kontrastatzea).

Bilera horietako batzuen esparruan edo hain zuzen ere horien ondorioz, Arartekoak lehen eskutik ezagutu ahal izan ditu politika publikoak eraginkor bihurtzeko plan, protokolo, estrategia eta bestelakoen proposamenak; horrez gainera, erakunde eskudunei iritzia eskatu ahal izan die egoera kezkagarri jakin batzuen inguruan —arretaren premia duten behar gisa azaldu zaizkie—, eta esku hartzean ezinbesteko eskubideak bermatu behar direla zehaztu.

Politika publikoetan herritarren eskubideak hobeto babestu eta zaintzeko lankidetza-ildo horretan, Haur eta Nerabeentzako Bulegoa Eskolako Bizikidetasunerako Behatokiko kide da (horrek partaidetza egonkorra dakar berekin), eta adin txikikoek sarean segurtasuna eta konfiantza izateko kulturarekin konprometituta dauden eragile publiko eta pribatuen Sareko kide ere bai. 2013. urtearen amaieran bukatu da honako ikerketa-proiektu hau: Euskal Autonomia Erkidegoan babesik gabeko haurrekin jarduten duten eskola- eta gizarte-hezkuntzako profesionalen arteko harremanak ulertzeko modua. EHUko Didaktika eta Eskola Antolaketa Sailak zuzenduta, bertan parte hartzen dute Euskal Herriko Gizarte Hezitzaileen Elkargoak eta Gipuzkoako Osabidezko Hezkuntza eta Lanbide Heziketako Partzuergoak. Azken horren Aholkularitza Batzordean modu egonkorrean parte hartzen aritu da bulego hau, azken bi urteotan.

Ohiko ildoari jarraiki, oso harreman ona dugu herriaren beste defentsa-bulego batzuetako haur eta nerabeen sailekin, batez ere Kataluniako Síndic de Greugesekoekin eta Andaluziako Herriaren Defendatzailekoekin. Horiekin maiz trukatzen ditugu informazioa, irizpideak eta iritziak. Andaluziako Herriaren Defendatzailearekin haurren pobreziari buruzko lan-mintegi bat partekatu dugu aurten (horren berri zehatzagoa eman dugu aurreko orrialdeetan).

Hala elkarte eta erakundeekin izandako elkarlanaren esparruan, nola Arartekoak berak gidatu dituelako, Arartekoak berak edo erakundeko langileek adingabeen gaineko foro eta topaketetan esku hartu dute, bai gure erkidegoan eta bai gure erkidegotik kanpo. 2013n izandako parte-hartze esanguratsuenak, dokumentu honetan orain arte aipatu gabeak, honako hauek izan dira:

• Nola aurre egin immigranteei buruzko aurrejuzkuei eta zurrumurruei, gazteekiko hezkuntza-jardunetik? Bilbao.
• Rainbow material didaktikoak aurkeztea. Bilbao, Vitoria-Gasteiz, Donostia-San Sebastián.
• Gazteak desabantailaren bidean jardunaldia. Vitoria-Gasteiz.
• CEAR-en No te dejes enredar kanpainaren aurkezpena. Bilbao.
• Bizikidetzako VI. Jardunaldiak. Bilbao.
• Eskola inklusiboak eraikitzen proiektuen bidez jardunaldia. Donostia-San Sebastián.
• Haurren Eskubideen Batzordearen Hautazko Protokoloa komunikazio-prozedura baten gainean. Bilbao.
• Nerabeak eta balioak Osasunari buruzko IV. Jardunaldiak. Mungia.
• Gazteak eta gizarte-partaidetza. Kultura aniztasuna kudeatzearen gaineko eztabaida Bizkaian. Bilbao.
• Udalaren gizarte-zerbitzuetan haurrak artatzea jardunaldia. Bilbao.
• Eskola segurua mintegia. Bilbao.
• Lazos-Liens-Loturak proiektuaren garapena aurkeztea. Vitoria-Gasteiz.
• Adopzioko Profesionalen Topaketa. Bilbao.
• Familiako erantzukizun partekatua jardunaldia. Bilbao.
• Emakumeen eta gizonen arteko berdintasunerako X. Foroa. Gaiaren egoera, ikuspegiak eta iritziak zaintza partekatuaren gainean. Bilbao.
• Hezkuntza-sisteman hezkidetza eta genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko planaren aurkezpena. Bilbao.
• Gazteentzako lokalak: Horien erabilpenerako eta giza bitartekaritzarako udal jarduketak.Jardunaldia. Bilbao.
• Haurren Eskubideen Batzordearen Ohar Orokor berriak. Jardunaldia. Madril.
• Adin txikikoak eta cannabisa: droga-menpekotasunen prebentzioa hackeatzen. Topaketa. Portugalete.

Azken bi urteetan jakinarazi dugu Arartekoak hezkuntzaren arloan afektibitate- eta sexu-aniztasuneko eskubideei buruzko Europako bi proiektutan parte hartu du (Europako Batzordeko Justizia Zuzendaritzak sustatu duen ”Oinarrizko eskubideak eta herritartasuna” izeneko erkidegoko ekintzako programaren esparruan finantzatu dira proiektu horiek): Rainbow (2011-2012)1 eta Rainbow Has (2013-2014)2 proiektuetan, hain zuzen.

2013. urtean, proiektu horietako lehenaren, 2012. urtean amaitu zenaren, emaitzak hedatu ditugu. Hala, 2013. urteko lehen hilabeteetan, hainbat aurkezpen egin genituen Euskal Autonomia Erkidegoko hiru hiriburuetan, lehen Rainbow proiektuaren emaitzak ezagutzera eman, zabaldu eta azaldu genizkion publikoari oro har, eta zenbait hezkuntza-eragileri bereziki. Topaketa horietan, hezkuntzaren esparruan homofobiaren eta transfobiaren aurka lan egiten tresna pedagogiko bat aurkeztu zen: adin desberdineko neska-mutilei zuzendutako 8 film dituen DVD bat eta gida didaktiko bat ikasgelan erabiltzeko. Gida horretan, jarduera osagarriak eta sakontze-jarduerak ere proposatzen dira. Materiala Euskal Autonomia Erkidego osoko ikastetxeetara eta elkarteetara bidali da urtean zehar, eta gaur egun, arrakasta handiz erabiltzen ari dira ikastetxe ugaritan.

Halaber, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak antolatutako Elkarbizitzari buruzko VI. Jardunaldietan (“Elkarbizitza eta sexu- eta genero-aniztasuna” izenburua dute), Bilbon 2013ko apirilaren 10ean eta 11n egin zirenetan, proiektuaren emaitzak aurkeztu zitzaizkien Euskal Autonomia Erkidegoko irakasleei.

2013. urtean abiatu zen Rainbow Has proiektua. Arartekoa da proiektu horren buru, eta Europako 8 herrialdeko 13 erakunde koordinatzen ditu3. Proiektu horren helburua da eragina izatea haurren eta nerabeen afektibitate- eta sexu-aniztasunerako eskubideen egoeraren azterketan eta hobekuntzan, hezkuntzaren arloan zentzu zabalean. Hau da, horretarako, hezkuntza-erakundeetara eta irakasleengana jo da, bai eta edozein familia-elkartetara ere, haurtzarotik sexu-aniztasunari irekia egongo den hezkuntza bat ziurtatzeko behar diren elkartasunak lortzeko, sexu-joeragatiko edo genero-identitateagatiko edozein bereizketa edo eraso mota prebenitzeko eta eragozteko gai izango den hezkuntza bat bermatzeko, hain zuzen.

2013. urtean, proiekturako proposatu ziren lan-ildo batzuetan aurrerapenak egin dira (lan-ildoei eta aurreikusitako emaitzei buruzko informazio zehatzagoaren berri izateko, ikusi Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren urteko txostena Eusko Legebiltzarrarentzako 2012, V.4. kapitulua). Hala, hainbat herrialdetan jarraitu beharreko diskurtsoei, beharrei eta estrategiei buruz egindako landa-ikerketak eta -azterketak amaitu ditugu, hezkuntzaren arloan estereotipoak eta jarrera transhomofobikoak izatearekin lotuta.

Beraz, ikerketa egin den herrialdeetako testuinguruaren azterketa dugu gure eskuetan, bai eta landa-azterketa egin den herrialdeetako emaitzak ere. Landa-azterketetan metodologia kualitatibo bati jarraituz aio. Elkarrizketak eta eztabaidak egin dira familiekin eta familien elkarteekin, eta familia homoparentalen eta eraso homofobikoa edo transfobikoa pairatu duten seme-alabak dituzten familien kasuak aztertu ziren. Halaber, ikerketa egin den herrialde guztientzako baterako dokumentu bat dugu. Emaitzak hemen aurki daitezke: (http://goo.gl/1ZkelC). Bereziki interesgarria da Euskal Autonomia Erkidegoko testuingururako Euskadin egin den landa-ikerketaren eta –lanaren emaitzak laburbiltzen dituen dokumentua.

Orain arte egindako lanaren ondorio nagusiek adierazten dute desberdintasunak daudela herrialde bakoitzaren berezitasunen arabera, baina aditzera ematen dute “armairutik ateratzeko” prozesua zaila izaten dela beti. Hala ere, badirudi, elkartasun egonkorren edo ezkontzarako eskubidearen bidez, LGTB pertsonen eskubideak aitortzen dituzten legeak dituzten herrialdeetan, erraztasun handiagoz heltzen zaiola prozesu horri, eta horrek adierazten du legezko testuinguruak garrantzi handia duela ikerketaren emaitzetan. LGTB pertsonekin lotutako gaiak eta sexualtasuna tabua dira oraindik familia-ingurunean. Hori dela eta, beharrezkoa da eskolak gai horiek lantzea berariazko programen bidez. Zenbait herrialdetan jada badaude programa mota horiek. Zentzu horretan, praktika egokien sorta bat hautatzen ari dira, proiektuan parte hartzen duten herrialde guztiei emateko proiektu horien berri. Ikerketako beste gai garrantzitsu batzuk izan dira erlijioaren rola, neskatoen artean homosexualtasuna horren bistakoa ez izatea edo esparru horretan adopzioak duen garrantzia.

2013. urtean zehar, proiektuko parte-hartzaileen bi topaketa handi egin dira. Lehena Donostian izan zen otsailaren 21ean eta 22an, eta bigarrena, azaroan Londresen.

2014. urtean, proiektuaren aldi berri bati ekingo zaio. Lehen aipatu dugun bezala, proiektu honen oinarria da gizarte-hitzarmen handiak ezartzea, herritarren eskubideak bermatzeko lanean aurrerapenak egiteko: elkarteen munduaren eta erakundeen munduaren eta hezkuntza formalaren munduaren arteko hitzarmenak, gehiengoen interesen ordezkari diren elkarteen (familien elkarteak edo ikasleen gurasoen elkarteak) eta gutxiengoen eskubideak defendatzen dituzten elkarteen (familia homoparentalen elkarteak eta LGTB eskubideak defendatzen dituzten elkarteak) arteko hitzarmenak.

Hala, 2014. urteko helburua izango da hezkuntza-agintariekin eta gai horrekin zerikusia duten gizarte-sektoreekin mintegiak antolatzea, gai hori landuko duen agenda politiko bat sortzearen beharrari buruz eztabaidatzeko.

Era berean, prestakuntza- eta sentsibilizazio-lantegiak antolatuko dira irakasleekin, familien elkarteekin edo ikastetxeetako gurasoen elkarteekin. Horrez gainera, Europako sare bat sortuko da, jada badauden elkarte-egiturak oinarri hartuta, hezkuntzaren arloan ardura duten eragileen (politikan, hezkuntzan, komunikabideetan eta abarretan lan egiten duten langileak) kontzientziazioan eragina izateko agenda bat edo ibilbide-orri bat egitearen bidez eragin-estrategiak finkatzeko, eta neska-mutilen, nerabeen eta gazteen afektibitate- eta sexu-aniztasunaren eskubideen alde lan egiteko.

Eskubideen uhartea web-orria, 2011. urtetik abian dena, lehen hezkuntzako neska-mutilei zuzendutako web-atari bat da (6 eta 12 urte arteko haurrei zuzendutakoa). Web-orri horrek bi helburu ditu: batetik, erakundea neska-mutilengana gerturatu nahi dugu, denek ezagut dezaten –ahalik eta modurik gertukoenean eta iristerrazenean–, giza eskubideen eta haurren eskubideen inguruan hitz egitean erreferente bat den aldetik; eta bestetik, neska-mutikoen artean haurren eskubideak hedatu nahi dira, bai eta gai horren inguruan neska-mutikoak sentsibilizatu ere.

2013. urtean, eduki hezitzaile berriak gehitu zaizkio web-orriari, esteka batzuk berritu dira eta xede hori duen gunean jolas berri bat ezarri da. Hauek dira web-orriko atalak: Itsasargia, non neska-mutilek beren eskubideen berri izateko informazioa aurki dezaketen. Botila atalean, haurren eskubideen mapa jasotzen da, eta ipuin bizidunak eta liburu elektronikoak (e-book) ditu. Zurezko upelean edo SOS espazioan, neska-mutilek informazio interesgarria aurki dezakete, baldin eta laguntza behar badute. Arrainontzi atalean, parte hartzera animatzen zaie, eta estekak eta jolasak daude horretarako. Azkenik, Itsaspekoa atala dugu, gurasoei eta oro har hezitzaileei zuzendutako espazio bakarra web-orri horretan.

Eskola 2.0. delakoaren Eskola Bakegunean sartuta dago gure web-orrirako esteka, eta horrenbestez, Euskal Autonomia Erkidegoko Lehen Hezkuntzako ikasle guztien eskura dago.

2013. urtean, web-orriak 27.000 bisita baino gehiago jaso zituen, eta aurreko urteetan gertatu zen legez, Haurren eskubideei buruzko Hitzarmena onartu zen egunaren, azaroaren 20aren, urteurrenaren oroitzapenaren ondoko egunetan bisita ugari egin ziren.

Jolasak eta haurren eskubideei buruzko informazio zehatza jasotzen duten atalak bisitatu dira gehien, batez ere eskubide bakoitzari buruzko istorio eta ipuin bizidunak jasotzen dituen mapa dagoen atala.

Era berean, Eskubideen uhartea web-orria Jar diezazkiegun irudiak eskubideei!!! lehiaketaren publizitatea egiteko erabili den baliabideetako bat izan da. Neska-mutilentzat irudiak eta bideoak oso erakargarriak direla jakinda, proposamen bat egin diegu Euskal Autonomia Erkidegoko ikastetxe guztiei, ikus-entzunezko materiala diseinatzeko eta egiteko lehiaketa batean parte har dezaten. Lehiaketa horren epea 2014ko urtarrilean amaituko da. Lehiaketaren helburua da Lehen Hezkuntzako ikasleek 6 eta 11 urte arteko neska-mutilak hartzaile izango dituen bideo bat diseinatzea eta egitea. Bideo horrek 10 minutu iraun ditzake gehienez, eta haurren eskubideei edo eskubide jakin bati buruz hitz egingo da bertan. Lanak Eskubideen uhartea web-orrian eta Arartekoaren youtube-ko kanalean argitaratuko dira lanak, eta talde irabazleak sari kolektibo hezitzaile bat jasoko du.