5.1. Ikerkuntza-dokumentazioa
Irisgarritasun diagnostikoari ekin baino lehen, ikerkuntza lan xehatua egin da inguruneko irisgarritasun a
razoren bat eta, zehazkiago esatearren, garraiobideetako irisgarritasuna jorratu eta a
rautu duten lege eta dokumentu iturrien gainean.
Hurrengoak ikertu eta dokumentatu dira: esparru juridiko a
utonomikoa, estatu mailakoa eta nazioartekoa; estatu mailako irisgarritasun planak; gizarte bazterkeriari eta ezgaitasunari buruzko berariazko txostenak; a
ukera berdintasuna eta bereizkeria eza sustatzeko programak; gizarte baliabideen mapak; ezgaitasunari eta mugikortasun urriari buruzko a
zterlanak, eta mugikortasun urria duten pertsonentzako irisgarritasun eta garraio konponbide zehatzak. Informazio multzo hori oso erabilgarria izan da diagnostikoa egiteko elementu gisa eta ondoren garraio sistema bakoitzean gomendio programa egiteko gida bezala.
Bibliografiaren idatz zatian xehetasunez jaso da kontsultatutako iturri tekniko eta juridikoen zerrenda.
5.2. Diagnostikoa egiteko tresnak
EAEko garraio sistema publikoaren irisgarritasuna ebaluatzeko prozesua landa kanpaina xehatu baten inguruan a
ntolatzen da. Hura hurrengo bitartekoek eusten dute:
– A
urrez a
urreko elkarrizketak erakundeen ordezkariekin, ezgaitasunaren gizarte a
genteekin eta EAEn garraioaren plangintzari, kudeaketari eta eragiketari uztartuta dauden erakunde publiko eta pribatuekin. Elkarrizketa horiek a
ukera ematen dute lehen eskutik ezagutzeko zeintzuk diren irisgarritasuna hobetzearekin zerikusia duten a
genteek beren eskumenen esparruan dituzten jarduera programak.
– Ekipamenduak eta garraiorako ibilgailuak behatzea; horrela, elkarrizketen fasean zehar bildutako informazioa a
lderatu eta osatzea a
halbidetu da. Ikuskatze lanak, halaber, froga grafikoak eta a
giri bidezkoak eman dizkigu zerbitzuak ematerakoan topatutako irisgarritasun gabezien gainean.
– Telefono bidezko inkestak edo "mailing" bidezkoak, lehen mailako iturrietan eskuratutako informazioan sakontzeko.
Orokorrean, 25 elkarrizketa pertsonal egin da guztira, eta EAEko tren geltoki, a
utobus terminal, a
ireportu eta metro eta tranbia geraleku guztiak bisitatu dira. Horien gaineko behaketa prozesua landa laneko 100 orduraino iritsi da ia.
Erantsitako tauletan tokian bertan egindako elkarrizketa pertsonalen eta ikuskatzeen zerrenda xehatu da:
ERAKUNDEA
Eusko Jaurlaritza – Garraio eta Herri Lan Saila
Donostiako Udala / d-bus
Renfe A
ldirikoak Bizkaia-Gipuzkoa
ELKARTU
Bilboko Udala / Bilbobus
ADIF
Bizkaiko Foru A
ldundia / Bizkaibus
Euskal Trenbide Sarea (ETS) - EuskoTren
Gipuzkoako Foru A
ldundia / Lurraldebus
Gipuzkoako Garraioaren Lurralde A
gintaritza
Vitoria-Gasteizko Udala / TUVISA
ONCE - FEKOOR - EDEKA
FEVE
Bizkaiko Garraio Partzuergoa
AENA - Vitoria-Gasteizko A
ireportua
Landa lanaren kanpaina
Ikuskatze lan guztiaren oinarrian elementu grafikoak (argazkiak, a
legia) eta a
uditoretza fitxa izenekoak osatzea dago. Fitxa horiek lege eta eskumen esparrua a
ztertzearen ondotik eraikitzen dira, eta, bertan, behaketetan kontrolatu beharreko oinarrizko a
lderdi guztiak xehatzen dira.
Adibide modura, ikuskatze fitxa baten eredua erantsi da:
Deskargatu ikuskatze fitxa baten eredua
Txostenaren CD formatuan, behaketa kanpainatik etorritako a
uditoretza fitxa guztiak sartzen dira, garraio sistemak gorabehera a
ntolatuta.
5.3. Eskuratutako datuen ustiapena
Landa laneko (behaketak eta elkarrizketak) kanpainatik etorritako informazioaren ustiapena jarraian datozen oinarrizko printzipioei jarraiki egituratu da:
– Hierarkia printzipioa: ekipamenduen eta material mugikorraren ezaugarriak finkatzeko saiakera egin da haien irisgarritasun maila gorabehera, baina, betiere, garraioetara iristea eta haiek normaltasunez erabiltzea baldintzatzen duten oinarrizko bi irizpideak a
intzat hartuta balorazioan, a
legia, joan-etorriaren segurtasuna eta funtzionaltasuna (autonomia).
– Homogeneizazio printzipioa: informazioaren a
zterketa eta ustiapen metodologia bat hartzeko saiakera egin da, horrek ondoren a
ukera eman zezan garraio sistemen eta lurralde eremuen izaera kuantitatibo eta kualitatiboko a
lderaketak ezartzeko.
Printzipio gidari horiek informazioaren tratamenduan sartzeko, metodologia berritzailea hartu da. Horrek, parametro komun batzuen ebaluaziotik a
biatuta, a
ukera eman du tresna grafikoak lantzeko eta horien bitartez garraio sistemen irisgarritasun ezaugarriak kuantitatiboki eta kualitatiboki ikusteko.
Garraio a
zpiegitura eta ekipamenduen diseinua eta funtzionaltasuna heterogeneoa denez, tresna grafiko horien erabilerak erraztu egiten du instalazioen, garraio moduen eta lurralde eremuen a
rteko a
lderaketa egin a
hal izatea.
Bi dira ezaugarriak a
teratzeko prozesuan eta ebaluazio a
lderatua egitekoan erabiltzen diren tresnak:
– Gabezien matrizea
– Irisgarritasun diagrama
5.3.1. Gabezien Matrizea[12]
Izaera kuantitatiboko tresna bat da, eta informazio osoa eta a
lderatua ematen du a
intzat hartutako garraio sistemarentzako dagoen joan-etorri katearen irisgarritasunaren ezaugarriei buruz.
Horretarako, Irisgarritasun Indizea (II) izena duen a
dierazle sintetiko bat sortzen da. Horrek, garraio ekipamendu bakoitzarentzat (trenbide geltokia, a
utobus terminala, a
ireportua) bateratuak izango diren parametro batzuk a
ztertu eta baloratzearen ondotik, a
ukera ematen du objektibotasunez zenbatu eta a
lderatu a
hal izateko oinezko ingurunearen eta instalazioen irisgarritasun maila. Katearen etapa guztietan joan-etorriak duen segurtasunaren eta a
utonomiaren (funtzionaltasuna) ikuspegitik egiten da a
zterketa.
Parametro hauetako bakoitzaren balorazioarekin, irisgarritasun a
lderdiak izena dutenak, eta ekipamendu bakoitzerako irteten diren irisgarritasun indizeekin, Gabezien Matrizea eraikitzen da. Horri esker posible da joan-etorri kate osoaren irisgarritasun egoera ikustea (ingurunea-ekipamendua-material mugikorra).
Bi irizpide finkatzen da joan-etorri katearen irisgarritasun a
lderdien balorazioa egiteko.
– Segurtasuna
Segurtasun bezala ulertzen da mugikortasun urriko pertsonak duen gaitasuna kasuan kasuko ekipamenduan edo ibilgailuan a
geri diren elementuetara iritsi eta horiek erabiltzeko, segurtasun fisikoko, erosotasuneko eta duintasun pertsonaleko baldintza egokietan.
– Funtzionaltasuna
Funtzionaltasuna esaten denean ulertzen dena da mugikortasun urriko pertsonak duen gaitasuna kasuan kasuko ekipamenduan edo ibilgailuan a
geri diren elementuetara a
utonomiaz iritsi eta horiek erabiltzeko.
Bi irizpideentzat hiru balorazio maila finkatu da metodologiaren a
ldetik:
– 0: egoera ezin hobea: segurtasuna duena eta funtzionala.
– 1: segurtasunaren a
ldetik nolabaiteko zailtasuna a
geri duen egoera eta joan-etorrirako eta erabilera a
utonomorako oztopoak dituena.
– 2: egoera kritikoa segurtasunaren a
ldetik eta disfuntzionaltasunekin, joan-etorrietan eta elementuen erabileran a
utonomia a
halbidetzen ez dutenak.
Horrela, irizpide horiek oinarri hartuta, topatu diren gabeziak kritikotasuneko zazpi mailatan a
ntolatuta geratzen dira erantsi den taularen ondotik:
Iturria: geuk egina.
Segurtasun eta funtzionaltasun irizpideak a
plikatzeko kontuan hartzen diren irisgarritasuneko hamabi alderdiak a
ntolatu egiten dira garraiora iristeko eta hura normaltasunez erabiltzeko funtsezko izaera edukitzearen a
rabera. Gauzak horrela, irisgarritasun a
lderdiak lehen mailakoetan eta bigarren mailakoetan bereizten dira.
– Lehen mailako izaera: a
lderdi hauen kasuan baldintza ezin hobetan egotea ezinbestekoa da erabat, mugikortasun urriko pertsonaren joan-etorri segurua eta a
utonomoa bermatzeko garaian irisgarritasun kate osoan zehar.
Lehen mailako izaera duten irisgarritasun a
lderdien zerrenda:
• Kanpoko irisgarritasuna: oinezko ibilbidea, a
teak, a
rrapalak, eskailerak...
• Barne joan-etorria ekipamenduan: a
teak, eskailerak, oztopoak, zoladura, gidari izateko seinaleztapena, eta a
bar.
• Segurtasuneko seinaleztapena: zerrenda kromatikoak, botoiak...
• Ibilgailura sartzea eta hartatik irtetea.
• Joan-etorria ibilgailuaren barrualdean: oztopoak, a
inguratzeak, barrak, eta a
bar.
• Informazio eta komunikazio sistemak instalazio eta ibilgailuetan: megafonia, zutabe estatikoak, teleadierazgailuak, eta a
bar.
– Izaera osagarria: A
lderdi hauek ezin hobeak izatea ez da erabakigarria mugikortasun urriko pertsonaren joan-etorriaren segurtasuna eta funtzionaltasuna bermatzeko.
Izaera osagarria duten irisgarritasun a
lderdien zerrenda:
• Komunak.
• Leihatilak, salmahaiak.
• Zerbitzu osagarriak (telefonoa, kutxazainak, kafetegia...).
Ondorioz, kontuan hartutako irisgarritasun a
lderdiek 0 (egoera ezin hobea) eta 4 (egoera kritikoena) a
rteko balioak har ditzakete, balorazioan erabilitako segurtasun eta funtzionaltasun irizpideei jarraiki. Irisgarritasun Indizea irisgarritasun a
lderdi bakoitzaren balorazioaren baturaren eta baloratutako a
lderdi kopuruaren a
rteko zatiduraren emaitza izango da.
Matrizeak bi II balio edukiko du ekipamendu bakoitzeko: bata, irisgarritasun a
lderdi guztien baloraziotik datorrena eta, bestea, garrantzitsuagoa, lehen mailako irisgarritasun a
lderdiak bakar-bakarrik a
intzat hartzetik etorritako emaitza izango dena.
Instalazioen ezaugarriak a
tera eta a
ldez a
urretik sailkatze honek lagundu egiten du ondoren egingo diren gomendioak hierarkizatzen. Zentzu horretan, ekipamendu jakin batzuetan lehentasunezko esku-hartzearen beharra a
re a
rgiago geratzen da Irisgarritasun Indizearen balioa instalazio bakoitzean dagoen bidaiari eskaerarekin gurutzatzen denean.
Osatu gabeko matrizea a
zaltzeko eredua erantsi da.
Deskargatu matrizea a
zaltzeko eredua
Gabezien Matrizeko irisgarritasun a
lderdien balorazio guztiak hartu eta irisgarritasuneko indize sintetikoak kalkulatzen direnean, emaitza honela geratzen da:
– II≥2 a
geri duten instalazio guztiak egoera kritikoan daudela uste da. Kasu hauetan, IIren balioa gorriz itzaleztatuta geratzen da matrizean.
– II≤1 a
geri duten instalazio guztiak "irisgarritzat" jotzen dira[13]. Kasu hauetan, IIren balioa berdez itzaleztatuta geratzen da matrizean.
– 1 eta 2 a
rtean kokatzen den Irisgarritasun Indizea duten instalazio guztiak (1>II<2) oso funtzionaltasun gutxikotzat jotzen dira.
– Bestalde, eskarian oinarrituta, geltokia bereziki garrantzitsua bada a
intzat hartutako biztanleria gunean, IIren balioa gorriz seinaleztatuta geratzen da.
Jada eraikitako matrizea a
zaltzeko eredua erantsi da.
Deskargatu jada matriz eraikita a
zaltzeko eredua
5.3.2. Irisgarritasun Diagrama
Irisgarritasun Diagrama izaera kualitatiboko irudikapen grafiko bat da; bertan, a
intzat hartutako mugen ezaugarriak eta tipologia gorabehera (fisikoak eta komunikaziokoak) eta joan-etorri kateko segmentu bakoitzerako, islatu egiten da zein den ebaluatzen a
ri den garraio sistemaren irisgarritasun egoera.
Irisgarritasun Diagramak irisgarritasun maila baloratzeko hiru kategoria ditu: irisgarria, funtzionala eta eskuraezina. Horiek bat datoz hiru irudikapen kolorerekin: berdea, a
nbarra eta gorria. Balorazio maila hauek a
plikatu egiten dira garraio modu bakoitzeko irisgarritasun fisikoaren eta komunikaziokoaren ebaluazioan. Ebaluazioa joan-etorri katea gorabehera egiten da, kualitatiboki baloratuz ingurunearen egoera etapa ezberdinetan: Ingurunea, ekipamendua eta ibilgailua, eta, horrekin batera, baita puntu kritikoak ere, a
legia, kanpoko ingurunearen eta garraio ekipamenduaren eta garraio ekipamenduaren eta ibilgailuaren a
rteko loturak.
Emaitza diagrama bisual bat da, eta bertan irisgarritasunaren egoeraren gaineko a
lderaketak ezartzerik dago trenbide korridoreak, a
ireportuak, errepidetiko garraio zerbitzuak, lurralde eremuak, eta a
bar gorabehera.
Jada beteta dagoen Irisgarritasun Diagrama baten eredu bat erantsi da.
alt="Irisgarritasun diagrama" />
Diagnostikoaren emaitzak (matrizeak eta diagramak) nahiz txosteneko ondorio eta gomendioak garraio sistemak gorabehera a
ntolatzen dira, EAEko eremu funtzional ezberdinetan dagoen garraio publikoko eskaintzari jarraiki.
Premisa horiek oinarri hartuta, diagnostiko txostenaren eta ekintza planen idazketa hurrengo garraio sistemei eta zerbitzu elkartuei jarraiki egituratzen da:
[12] A
zterlan honen esparruan, Gabezien Matrizea hurrengo sistemei a
plikatu zaie: trenbideenari, errepideenari eta a
iretikoari.
[13] Ohikoa da ekipamendu hauetan eta guzti gabeziak topatzea, baina ez dira kritikotzat jotzen garraiobide bat segurtasunez eta funtzionaltasunez erabili a
hal izateko.