AURKEZPENA
Ezinduen eskubideek beti izan dute toki nagusia gure erakundean, talde horrek oztopo handiak a
urkitzen baititu bere eskubideak baliatzeko. Erakunde honek, lanean daramatzan urteotan, jarduera a
nitz burutu ditu lehentasunezko helburu hau lortzeko: gizartea talde horren beharrekiko sentikorrago bihurtzea. Izan ere, estrategia hori egokia iruditzen zaigu ezinduek diskriminatuak ez izateko duten eskubidea benetakoagoa eta eraginkorragoa izan dadin eta a
ukera berak izan ditzaten.
Talde horrek a
razo as
kori eta as
kotarikoei egin behar die a
urre: hirigintza eta a
rkitektura oztopoei; garraiobideetara, lanera, hezkuntzara edo teknologia berrietara sarbidea izateari; neurri fiskalei; a
rreta goiztiarrari; ezgaitasun mailak balioesteari; a
ukera berberekin bizitzeko laguntza teknikoei...
Ezinduen Europako urtea ospatu zenean, 2003. urtean, txosten berezi hau a
urkeztu genion Eusko Legebiltzarrari: Euskal A
utonomia Erkidegoan erabilera publikoa duten eraikinen irisgarritasuna. Txosten hartan a
ztertu nahi zen a
dministrazio publikoak −hau da, Eusko Jaurlaritza, foru a
ldundiak eta udalak− zer neurritan konprometitu ziren kontu horrekin, eta zenbateraino bete zituzten ezarritako betebeharrak.
Orobat, 2003. urtean bertan, Pertsona ezgaituen lanerako a
ukerak EAEn izenburuko txosten berezia a
urkeztu zen. Oso egoera a
hulean zeuden ezinduen talde handi bati buruzkoa zen (lan egiteko a
dinean zeuden 60.000 lagun edo), eta garrantzi izugarriko gai bat jorratu zuen: hain zuzen, gure gizartean, ordaindutako lana lortzea dela, pertsona as
korentzat, gizarteratzeko bide nagusia.
Mugikortasuna, batetik bestera higitzeko a
halmentzat hartuta, ezinbestekoa da pertsona bat gizartean, kulturan eta ekonomian txertatzeko. Norbanakoaren eskubidea da eta horrelaxe ulertu eta tratatu behar da gizartean. Hala ere, egiaz, oraindik etengabeko oztopoak daudenez gero, batez ere garraio a
rloan, A
rartekoa hainbat kexa jasotzen a
ritu da gai horren gainean. Kexa horien berri idatzia eman dugu elkarren jarraian egin ditugun urteko hainbat txostenetan.
Besteak bezalaxe eta nor bere kabuz garraio-sistema publiko eta pribatuetan sarbidea izatea eta garraio horiek erabiltzea da mugikortasun urriko pertsonei gizarteratzen eta gizartean parte hartzen laguntzeko funtsezko zutabeetako bat.
Horrexegatik, norberaren a
razoak garraio-azpiegituren a
zterketa orokorrera hedatu behar direlako erabaki genuen, hain justu, garraio publikoaren irisgarritasunaz txosten berezi bat egitea. Txosten honen bidez, egoeraren a
rgazki benetakoa izan nahi dugu, gizarteari eta erakunde eskudunei ezagutarazteko, erabaki estrategikoak har daitezen a
ntzeman daitezkeen gabeziak konpontzeko.
Txosten bereziaren oinarrizko a
zterketa Consultrans enpresari esleitu zitzaion. Enpresa horrek eskarmentu handia du sektore horretan, eta lan zehatza eta interes publiko eta pribatu handikoa egin du.
Txostenaren helburuak eta irismena
Txostenaren helburua zen EAEko garraio sistema publikoaren a
katsak eta gabeziak identifikatzea, mugikortasun urriko pertsonen joan-etorrien segurtasunari eta funtzionaltasunari dagokienez.
Txosten osoaren oinarrian −Arartekoaren eguneroko lanean bezalaxe− ezintasunaren ikuspegi hau a
gertzen da: irisgarritasun unibertsala sustatzea, guztientzako diseinuaren premisatik a
biatuta. Horrela gauzatu a
hal izango dira gizartearen eta dibertsitatearen ereduak, Ezinduen Eskubideei buruzko Hitzarmenak a
ldarrikatzen duen moduan. Hitzarmen hori NBEren Batzar Nagusiak onartu zuen, 2006ko a
benduaren 13an.
Irisgarritasunaz hitz egiten dugunean, ezinbestean mugikortasunari lotuta dagoela nabarmendu behar dugu; bata besteari uztartuta daude.
Mugikortasun urriko pertsona da joan-etorrietarako eta garraio-sistemak bere kabuz eta funtzionalki erabiltzeko zailtasunak dituen edonor. Gaitasun urritze hori a
ldi baterakoa izan daiteke, edo ezintasun fisiko, psikiko edo zentzumenezko batek eragindakoa; era berean, ezintasun hori a
dinaren ondoriozkoa izan daiteke, edo beste a
rrazoi batzuek sortua.
Azterketa-diagnostikoaren barruan sartu da Euskadiko hiru lurralde historikoetako garraio publikoaren sistemaren sare osoa, a
legia, sare erregularra, jendeak oro har erabilitakoa, jatorria edota helmuga EAEn duena. Horregatik, a
zterketa horretan honako hauek hartu dira kontuan: 15 trenbide; jardunean dauden bi tranbia sistemak (Bilbokoa eta Gasteizkoa); Bilboko metropoli sistema; errepide sistema (hiriko, hiriarteko eta ibilbide luzeko lineak); eta, a
zkenik, Euskal Herriko hiru a
ireportuak.
Eskumenen esparruan, maila as
kotako egitura dugula ikusten da, eskumenak baitituzte Estatuak, a
utonomia erkidegoak, foru a
ldundiek edo udalek. Hala ere, A
rartekoak EAEren lurraldean kokaturiko garraio-sare osoa a
ztertzeko a
pustua egin du, kudeatzaileak edo operatzaileak erkidegoaren lurralde barruan egon a
la ez, izan ere, horrela jokatuz bakarrik lor daiteke egoera horren benetako irudia, gure erkidegoan joan-etorrian dabiltzan pertsonei informazioa emateko balioko duena. Beraz, gomendioetako batzuk gure lurraldeaz kanpoko organo batzuentzat dira.
Diagnostikoa egiteko prozesuan, irisgarritasun-katea deritzana osatzen duten hiru segmentu edota etapa a
ztertu dira:
– Lehen segmentuak kanpoko irisgarritasunarekin du lotura, hau da, kalearen eta garraio-ekipamenduaren a
rtean (estazioa, geltokia, terminala, geralekua) dagoen ibilbide irisgarri edo erabilgarriarekin.
– Bigarren segmentua barruko irisgarritasuna da: ekipamenduaren barruko joan-etorriak eta garraio ibilgailurako sarbidea.
– A
zkenik, hirugarren segmentuan ibilgailu barruko garraio-baldintzak a
ztertzen dira.
Txostenaren helburu osagarriak honako hauek dira:
– Gai honi buruzko a
raudi guztiaren ikuspegi globala ematea, nazioartean, Estatuan edo a
utonomia erkidegoan.
– Garraio-sistema bakoitzean jarduteko lehentasunezko plana ezartzea, a
ntzemandako gabeziak zehaztuz eta garraioan irisgarritasun unibertsala lortzeko beharrezkoak diren konponbideak proposatuz.
– Egoeraren irudia eta a
gertoki objektiboa ematea, erakundeen eta enpresen a
rduradunek erabakiak modu egokian hartu a
hal izan ditzaten.
– Erakundeei, enpresei eta gizarteari neurriak hartu behar direla ohartarazten laguntzea, emaitzak jendaurrean zabaltzeko kanpaina bat a
biaraziz.
– Gai honetan eskumena duten erakundeei zuzendutako gomendioen proposamena egitea.
Metodologia: diagnostikoa egiteko tresnak
Azterlan honetan, erakunde publiko eskudunetako a
rduradunekin eta teknikariekin egindako hainbat elkarrizketa bildu dira, baita ezgaitasunaren gaineko gizarte-eragileekin eta garraioaren plangintza, kudeaketa eta operazioarekin lotutako erakundeekin egindakoak ere. Horiei denei eskatutako informazioak ere sartu dira. Guztira, 25 elkarrizketa egin dira buruz buru.
Lan handia egin da tokian bertan egoera behatzen, eta grafikoki jaso dira a
zterlanean barrena esanguratsutzat a
gertu diren puntuak. Ikustaldiak egin dira tren-estazio, a
utobus terminal, a
ireportu eta metro nahiz tranbia geltoki guztietara.
Lan hori guztia elementu grafikoen bidez (argazkiak) eta ikerketa-fitxak betez egin da eta halaxe sartu da a
zterlanean. A
rgazki eta fitxa horiei esker, xehetasun baliotsuak eskuratu dira, duda barik; izan ere, xehetasun horiek sistematizatzea oso praktikoa da eta garraio-sistema bakoitzean hainbat elementu konparatzea a
halbidetzen du.
Gainera, datuak ustiatzeko orduan, metodologia berriztatzailea erabili da, bi tresna mota eskaintzen dituena:
– gabezien matrizea, kuantitatiboa. Hortik dator irisgarritasun indizea;
– irisgarritasun diagrama, kualitatiboa. Garraio-sistema bakoitzaren irisgarritasunaren ikuspegia izatea a
halbidetzen du, sistema bakoitza osorik ebaluatuta.
Txostenetik a
teratako oinarrizko ideia batzuk
Arestian a
ipatu dugun mugikortasun urriaren ikuspegi osoa dela eta, esan daiteke gaur egun EAEn bizi diren biztanleetatik %37,3 har daitezkeela mugikortasun urriko pertsonatzat. Portzentaje hori a
reagotuz joango da, etorkizunean Euskadin zahartze-tasak gora egingo duela kontuan hartuta.
Txostenean a
rgi a
dierazten dira zein jarduera diren presakoak benetako a
rrisku egoerak ekiditeko estazio, trenbide-pasagune, nasa eta a
barretarako sarbideetan. Beste datu batzuk ere ematen dira, a
dibidez, Euskal Herriko udalerri batzuetan taxi egokiturik ez dagoela.
Trenbide-sare osoan ez dago komunikazioa errazteko neurririk ikusmen edo zentzumen urriko pertsonek informazio egokia lortu a
hal izateko.
Estazio eredugarriak izateko a
halegin handia egiten a
ri den a
rren, batik bat hiriburuetan, a
halegin hori ez da oso eraginkorra irisgarritasunaren ikuspuntutik, bada irisgarritasunari ez zaio kate osoan eusten, jatorrizko lekutik helmugaraino.
Ondorioak eta gomendioak
Txostenean ondorio zehatzen a
tala a
gertzen da, garraio-sistemen a
rabera bereizita. A
tal hori osatzeko, bukaerako ondorio bat a
tera da: hain zuzen, oraindik lan as
ko dagoela egiteko. Lan hori egiteko, as
kotan, garraio-azpiegitura osoaren ikuspegi orokorra hartu behar da a
biapuntu, eta zenbait a
gintari eskudunen a
rteko lankidetza behar da. Horrela bermatuko dira konponbide orokorrak, bada, a
zaldu dugunez, jarduera zehatzak −nahiz eta interesgarriak eta eredugarriak izan− ez dira eraginkorrak irisgarritasunaren ikuspuntutik, izan ere, mugikortasun urriko edonork ez du bidaia bat hasiko irisgarritasun-katea osoa ziurtatuta ez badauka. Era berean, gomendioak (guztira, 18) garraio-sistemen a
rabera a
ntolatu dira eta, horien barruan, a
dministrazio eskudunen edo a
zpiegituraren operatzaile edo kudeatzaileen a
rabera, ikuspegi sistematikoagoa izateko.
Formatuak eta txosten bereziaren ondoriozko beste produktu batzuk
Txosten hau, A
rartekoaren a
rgitalpenetan ohikoa denez, liburu formatuan eta CD euskarri digitalean a
rgitaratuko da[1], baina formatu elektroniko berri bat ere erabiliko da web orrialdearen barruan, guztiz nabigagarria eta hainbat euskarritan: pdf, html, xml. Horiek erabilera erraztuko dute, baita ere web orrialdeko datu ireki guztiak (open data) webaren berriztatze-atalean kargatzea. Horrela datu horiek libreki berriz erabili a
hal izango dituzte herritarrek.
Datuak berriz erabiltzeko a
ukera dagoela jakinarazteko, hain zuzen, creative commons lizentzia gehitu zaio; horrek txostena berrerabiltzeko a
ukera onartzen du.
Era berean, 2011. urtean, txosten honek emandako datuetatik a
biatuta, A
rartekoak jendearen esku jarriko du irisgarritasun-mapa elkarreragile bat, informazio hori era dinamikoan eskuratu a
hal izateko. Eskuragarri egongo da, halaber, www.ararteko.net web orrialdean.
Esker ematea
Oso pozgarria da eta, a
ldi berean, nahitaez a
ipatu beharrekoa, txosten hau egitean laguntza handia, oparoa eta eraginkorra eman digutela erakundeek, operatzaileek, a
zpiegituren kudeatzaileek eta a
barrek, gure a
utonomia erkidegokoek nahiz Estatukoek.
Orobat, ezinduak babesten diharduten elkarte batzuek ere −esaterako, ELKARTU, EDEKA, FEKOOR eta ONCEk− eskuzabaltasun osoz lagundu digute eta kontraste-elementu interesgarriak eman dizkigute.
Eskerrik as
ko guztiei zuen laguntzagatik.
Iñigo Lamarca Iturbe
ARARTEKOA
Vitoria-Gasteiz, 2010eko a
zaroa
[1] CD formatuan a
uditoretza fitxak sartu dira, garraio-sistemen a
rabera a
ntolatuta. Horiek behaketa kanpainaren ondoriozkoak dira.