3. Txosten bereziak
3.1. 2014an argitaratutako txostenak
• Txosten berezia: “Askatasunik gabe dauden pertsonen buruko osasunari EAEn emandako arreta soziosanitarioa”
Espetxeratuei buruzko azterlan ugarik agerian jarri dutenez, presoen buruko osasunak nabarmen okerrera egin du, gero eta pertsona gehiago sartzen dira espetxean buru-nahasmenduekin, eta hainbat gabezia daude haien gaixotasuna artatzeko orduan, askatasunik gabeko denboraldian.
Txostena ixteko unean (2013ko abendua), 1.430 pertsona zeuden preso Euskal Autonomia Erkidegoko espetxeetan, honela banatuta:
• 735 pertsona Zaballako espetxean (Araba-Álava)
• 365 pertsona Basauriko espetxean (Bizkaia).
• 330 Martutenekoan (Gipuzkoa).
Txostenean aipatzen diren azterlanen arabera, Espainiako espetxeratuen ia erdiek (%40-45ek) buru-nahasmenduren bat daukate. Ehuneko hori Euskadiko espetxeetan dauden pertsonei aplikatzen bazaie, ondorio hau atera daiteke: 600 bat pertsonak dutela buru-nahasmenduren bat, eta horietatik 100ek izan bide dituztela buru-nahasmendu larriak.
Orobat, nabarmendu behar da nortasun-nahasmenduak gailentzen direla, argi eta garbi: aztertutako laginaren %80k gutxi gorabehera zeukaten, gutxienez, nortasun-nahasmenduren bat. Gazte Justiziako Zerbitzuak erabiltzen dituzten adin txikikoen artean ere patologia psikiatrikoak nagusitzen dira argiro.
Arreta berezia behar dute auzi penalak dituzten emakumeek. Horiengan psikopatologia larriagoak antzematen dira eta zailtasun handiagoa izaten dute komunitateko baliabideak eskuratzeko. Egoera horrek ondorio neketsuak dakarzkie beraiei eta beren familiei, seme-alabak izaten baitituzte ardurapean.
Arartekoaren ustez, komenigarria izango litzateke Eusko Jaurlaritzak espetxe arloko eskumenak bereganatzea, Estatutuan ezarritako manua betez, eta etorkizuneko esparru horretan, espetxe-eredu propioaren diseinua eta kudeaketa sustatzea, modu egoki eta eraginkorrean jarduteko presoen buruko osasunari dagokionez. Jarduera horrek bi helburu izango lituzke: batetik, espetxeratuen osasunaz behar bezala arduratzea, eta, bestetik, zigorra betetzea birgizarteratzeko xedearekin uztartzea.
Maiatzean aurkeztu zen txosten horretan 18 gomendio egin dira, espetxeratu aurreko etaparen, espetxealdiaren eta espetxetik irtetearen gainean.
• Txosten berezia: “Familiei laguntzeko politikak Euskadin: azterketa eta proposamenak”
Familia-ereduak etengabe aldatuz doan gizarte-egitura honetan murgilduta daude. Horregatik, horiek ere aldatzen eta bilakaera izaten ari dira. Nahiz eta oraindik ere, familia-egituraren ereduen artean, familia-nukleoa eta seme-alabak oinarri dituen eredurik tradizionalena nagusitu (Euskadiko 787.000 pasatxo familietatik %38), horrek pixkanaka garrantzi apur bat galdu du, beste eredu batzuen mesederako, adibidez, seme-alabarik gabeko bikoteen (%20,9) edo bakarrik seme-alabarik gabe bizi diren pertsonen (%21,6) mesederako.
Familia eredu berri hauek sortzean eta sendotzean, gero eta indar handiagoz sortzen ari dira familia osatzeko modu berriak (familia homoparentalak, guraso bakarrekoak edo ezkontza bidez arautu gabeak), baita familia barruan harremanak izateko modu berriak ere, familia guztietan: familiako kideek egunetik egunera autonomia handiagoa dute, eta familia barruan gehiago negoziatzen da.
Hala ere, familia-ereduen bilakaera aztertzean, seme-alabak dituzten ereduen ehunekoak eta horren berariazko tamainak behera egitea izango da, agian, gakoa, lotura berezia daukalako familiei laguntzeko politika publikoekin. Izan ere, familien batez besteko tamaina, eredurik tradizionaletan nahiz berriki sortu edota araututakoetan, etengabe murrizten ari da orain hogei urte baino gehiagoz geroztik, halako moduan ezen, EAEn, 20 urtetik beherakoak baino gehiago baitira 65 urtetik gorako pertsonak.
Egoera horretan sakontzen du 2014ko apirilean aurkeztu genuen txostenak: Familiei laguntzeko politikak Euskadin: azterketa eta proposamenak. Bertan bildu dira familien beraien iritzia, adituena, erakunde-arduradunena. Gainera, Europako zenbait herrialdetan familiei laguntzeko dauden politiken azterketa konparatua egin da. Hori guztia, azken helburu hau lortzeko: familiei laguntzeko politika horiek bultzatzen eta indartzen laguntzea. Antzeman ondoren gomendioetan bildu diren erronkak, Arartekoaren jardueretan ohikoa denez, honako gai hauei dagozkie:
• Familiei laguntzeko politiken nagusitasuna eta zeharkakotasuna bultzatzea
• Inbertsio publiko handiagoa egitea, seme-alabak dituzten familien kostuak berdintzeko
•Norberaren bizitza, familia eta lana bateragarri egiteko neurriak sakon aztertzea, garatzea eta zabaltzea
• Egoera ahulean dauden familiei laguntzea
Euskadin oraindik ere sakondu beharra dago babes gutxiena duten edo zailtasun objektibo gehiago dituzten familiei bereziki laguntzeko neurrietan, batez ere hiru arlo hauetan:
• Legerian familia egoera ezberdinak aintzat hartzea (beharbada, guraso bakarreko familiena izango da ezagunena), familiei laguntzeko euskal legeak garatzen dituen tresnak erabiliz babes eta laguntza egokia izan ditzaten.
• Laguntza sozioekonomikoa, familia barruko zailtasun ekonomiko objektibagarriak gutxitzeko edo arintzeko sostenguak eta baliabideak gehituz.
• Bereizkeria sortzen duten gizarte- edo kultura-faktoreen kontra borrokatzea, arrazoi horiengatik gizarte-egoera ahulean dauden familiek laguntza-tresna eragingarriak izan ditzaten.
3.2. 2014. urtean egiten ari diren txosten bereziak
2014. urtean dezente aurreratu da txosten berezi berria prestatzen: EAEko ospitaleek ezgaituentzat duten irisgarritasunaren diagnostikoa.
Azterlan horretan, ezgaituek erabat gizarteratu eta gizartean parte hartzeko Arartekoari funtsezkoa iruditzen zaion gai bat jorratu nahi da: Euskal Herriko ospitaleen irisgarritasuna.
• Irisgarritasunari buruzko araudia zenbateraino betetzen den aztertu nahi da eta Euskal Herriko ospitale sistemaren gabeziak identifikatu nahi dira, ezgaituen joan-etorrien segurtasunari eta eraginkortasunari dagokienez.
• Antzemandako akatsetan oinarrituta, lehentasunezko ekintza-plan bat ezarri beharko litzateke, eta Euskal Herriko ospitale sistemaren irisgarritasunari buruzko diagnostikoa lortu eta gero, beharrezko gomendioak egin beharko litzaizkieke eragindako administrazioei, irisgarritasun arloko araudia bete dezaten eskatzeko eta, hala, ezgaituek diskriminatuak ez izateko eta aukera berberak izateko duten eskubidea benetakoa eta eraginkorra izango dela bermatzeko.
• Azkenik, emaitzak jendaurrean hedatuz, erakundeak, enpresak eta gizartea kontzientziatzea sustatu beharko litzateke, behar adinako bultzada lortzeko beharrezko neurri eta ekimenak abiaraz daitezen, irisgarritasun-arazo handieneko pertsonen bizi-kalitatea hobetzeko asmoz.