ATALA IV. EAEn familiei laguntzeko politika publikoak
1. Sarrera
Kapitulu honek ibilbide bat egingo du familiei laguntzeko politika publikoetan zehar, aurreko kapituluan aurkeztutako esparru juridikotik datozenetan hain zuzen. Jarduteko neurri zehatz batzuen ezarketaren bidez lege-esparrua nola garatu den eta zein politika publiko mota sortu den aztertuko du.
I. kapituluan adierazi denez, analizatutako neurriak honakoak dira: alde batetik, familiei zehazki zuzendutakoak, eta, bestetik, familiaren arloan eragin altua daukaten sektoreko politikak.
2. Familiei laguntzeko erakundeen arteko III. plana
Banakako azterketa hasi baino lehen, garrantzitsua da Familiei Laguntzeko Erakundeen Arteko III. Plana berrikustea (Eusko Jaurlaritza, 2011a). Familiei Laguntzeko 13/2008 Legearekin batera, eremu horretako lege-esparrua antolatzeko mugarri nagusia da, eta familiei laguntzeko neurri zehatzen arloan eratorritako tresna da.
Planaren helburua hauxe da: “familien bizi-kalitatea hobetzea (…), babesaren, arretaren eta laguntzaren bitartez (...) autonomiako esparruan familien alde indarrean dauden neurriak modu koherentean antolatuz eta laguntzeko neurri berriak arautuz”.
Analisiaren ikuspuntutik, garrantzitsua da planak 13/2008 Legearekin eta harremana daukaten beste arau-elementu batzuekin (aurreko kapituluan aipatu dira) daukan lotura-maila altua. Izan ere, hiru norabide nagusitan egiten du lan:
Alde batetik, neurri zehatzak garatzen ditu, bai ekonomikoak bai zerbitzuak ematekoak.
Bestetik, zenbait politikatan familiaren ikuspuntua bateratzen du; hori oso elementu garrantzitsua da familia tradizionalaren ikuspegia zabaltzen duelako (familien arloan eragina daukaten talde berriak biltzen baititu) eta familietara zuzenean bideratutako neurriak ez ezik familietan eragin altua daukatenak ere barne hartzen dituelako (beste arlo batzuetan, hala nola hezkuntzan, etxebizitzan edo garraioan).
Azkenik, familia-ereduen aniztasuna onartzen du, eredu horiek arautu eta ekintza espezifikoen bidez babesten ditu.
Dena den, eta beharbada hain zuzen esandako guztiagatik, plan hori oso handizalea da (169 neurri eta hainbat administrazio eta talde daude tartean), eta, horren ondorioz, gaur egungo Familia Politikarako eta Gizarte Garapenerako Zuzendaritzak 2012-2016 aldirako 16 ekintza estrategikori lehentasuna eman behar izan die.
Ekintza horien analisiak erakusten du lanbidea, familiako bizitza eta norberaren bizitza bateratzea –garrantzi bereziko elementu bat, aurreko kapituluetan ikusi denez– jarduteko arlo nagusia dela neurrien kopuruari dagokionez (gurasotasun positiboan, diru-laguntzetan eta belaunaldien arteko solidaritatean ere jardunak bildu diren arren). Izan ere, aukeratutako 16 ekintzetatik 9 arlo horretakoak dira, zehazki erakundeen arteko koordinazioaren hobekuntza (lan-mahaiak edo bultzatzeko taldeak), dibulgazioa eta sentsibilizazioa eta ezagutza-trukea elkarrekin ikasteko eta etengabe hobetzeko, zerbitzuei zein prestazio ekonomikoei lotuta.
Gainera, txosten honen landa-lanean, lan-arlo horiek familientzat lehentasunezkoak direla ikusi da, txosten hau idazteko egindako landa-lanean garatu diren elkarrizketen eta eztabaidatzeko taldeen bidez, honakoei lotutako eskaera espezifikoak egin baitituzte (txosten honen ondorioetan eta gomendioetan kontsulta daitezke era zabalagoan):
Erakundeen barneko eta erakundeen arteko koordinazioa hobetzea, erakunde bateko baliabideak nahiz administrazioenak lerrokatuta egon daitezen.
“Uste dut erakundeen arteko koordinazioa hobetzeko arlo bat dela. Modu koordinatuan lan egitean, arrakasta izateko posibilitateak handitu egiten dira. Baliabideak optimizatzea eta kudeaketan efizientzia sortzea askoz ere errazagoa da administrazioen artean koherentzia dagoenean, eta, gaur egun, koordinatzeko dauden kanalak ez dira egokiak”.
(Gizarte-erakundeekin izandako elkarrizketak)
Familientzat dauden baliabideei buruzko informazioa handitzea eta argitzea, dagoen sakabanaketak horien berri edukitzea eta ondorioz onura ateratzea zailtzen baitu.
“Eskaintzen diren laguntzei buruzko informazio urria dago. Prestazioak eta baliabideak, kasu gehienetan, sakabanaketaren eta komunikazio desegokiaren ondorioz ez dira ezagutzen”.
(Gizarte-erakundeekin izandako elkarrizketak)
Lanbidea, familiako bizitza eta norberaren bizitza bateratzeko politika integral bat garatzea funtsezkoa da familia-eredu guztien eguneroko premietarako.
“Atsegin dut bateratzearen alde egiten ari dena, baina berdintasunarekin batera sustatzen jarraitu behar da, zeren eta gaur-gaurkoz hobetzeko ibilbide garrantzitsu bat geratzen baita hori errealitate bat izan dadin”.
(Gizarte-erakundeekin izandako elkarrizketak)
Lehentasunezko neurrien analisiak beste datu bat ere ekarri digu, hautatutako neurrien gaitasun ekonomikoari buruzkoa; izan ere –behintzat beste eragile batzuek abiarazitakoei, geroago egiaztatu ahalko direnei, dagokienez–, gaitasun ekonomiko murriztua daukate. Dena den, haietako askok koordinazioa sustatzeko daukaten zereginari esker, eragin handia sor dezakete familien bizitzetan.
Era berean, azpimarragarria da sentsibilizatzeko eta informazioa handitzeko neurriei emandako laguntza, adibidez Concilia+ tresna lehenetsiz. Tresna horren bidez, enpresek, sindikatuek, langileek eta autonomoek bateratzeari buruzko informazioa jasotzeko eta hausnartzeko gune bat daukate. Horrez gain, autodiagnostikoak egin ditzakete, bateratzeko neurrien aplikazioaren kostuak eta onurak kalkula ditzakete eta diru-laguntzak eta hobariak eskatzeko edo bateratzeko neurriak baliatzeko behar diren izapideen inguruko informazioa jaso dezakete. Halaber, familientzako baliabideetarako sarbide errazagoa eta zabalagoa dakarten tresnen sorrera lehentasuna eman beharreko elementu bat dira eta familiek hori eskatzen dute.
Neurri horiek guztiek, ordainketa publiko murritza ekartzen duten arren (adibidez zerga-arloari edo gizarte zerbitzuei esleitutako aurrekontuekin alderatuta), eragin altua izan dezakete familien bizitzetan, baina, jakina, ez dute konpentsatzen kostuak orekatzeko neurri zuzenetan egiten den inbertsio murritza. Izan ere, hurrengo kapituluan ikusiko denez, inbertsio hori Europako estandarretik oso urrun dago.
3. Kostuak orekatzeko neurri ekonomiko garrantzitsuenak
Kapitulu honen sarreran adierazi denez, familiei laguntzeko politikak neurri ekonomikoen bidez edo zerbitzu eta programen bidez antolatzen dira nagusiki. Atal honen helburua EAEn kostuak orekatzeko eskuragarri dauden neurri nagusiak aurkeztea da, alegia, familiek beren eginkizunak betetzean aurre egin behar dieten gastuak orekatzen saiatzen diren neurri ekonomikoak (laguntza zuzenen bitartez zein kenkari fiskalen bitartez).
3.1. Autonomiako neurriak
Familientzat kostuak orekatzeko neurriak kenkari fiskalen bitartez bideratzen dira nagusiki, eta neurri zuzenak (familientzako transferentziak) ez dira oso esanguratsuak: funtsean, seme-alabak dituzten familientzako laguntzak (255/2006 Dekretuak arautuak) eta lanbidea eta familiako bizitza bateratzeko laguntzak (177/2010 Dekretuak arautuak) daude; biak aurreko kapituluetan aipatu dira.
A. NEURRI FISKALAK
Zerga-neurriak familiei laguntzeko bide nagusietako bat dira. Berez zuzeneko tresna gisa sortu ez diren arren, egia da eragin handia daukatela familian, kostuak orekatzeko neurri gehienak kenkari fiskalen bidez gauzatzen baitira.
Izan ere, gure inguruneko zenbait herrialdetan elkarrekintza– eta koordinazio-maila altuago bat dago gizarte– eta zerga-sistemen artean, eta gizarte-politikak (eta bereziki familiei laguntzekoak) bi sistemak barne hartzen dituen eredu baten bidez diseinatzen dira, osagarriak dira-eta.
Neurri horien analisia hasi baino lehen, garrantzitsua da EAEko zerga-erregimen espezifikoa laburki testuinguruan kokatzea, erregimenak ahalbidetzen baitu eredu hori. Bertan, lurralde historikoek daukate arautzeko eta betearazteko eskumena (lurralde bakoitzeko batzar nagusiek daukate zerga-arauak onartzeko ardura, eta foru-aldundiak zergak kudeatzeaz, likidatzeaz, biltzeaz eta ikuskatzeaz arduratzen dira); Zerga-Kideketarako Sailak, ordea, haien arteko harmonizazioaren, koordinazioaren eta lankidetza fiskalaren alde egiten du.
Oro har, baiezta daiteke lurralde historikoen artean ez dagoela desberdintasun nabarmenik familiari buruzko zerga-araudian, Bizkaia eta Araba eta Gipuzkoaren artean desberdintasun txiki batzuk badaude ere.
Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren bidezko neurriak
Familientzako zerga-onura nagusiak foru-araudian aurki daitezke, funtsean Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergan.
PFEZ autonomiako araudiaren menpe dagoen zerga itundu bat da, eta haren ordainarazpena foru-aldundi eskudunari dagokio, lurralde historikoaren arabera. Erlatiboki birbanatzen duen zerga bat da, errenta pertsonala gizabanako bakoitzaren egoeraren arabera zamatzen baitu.
Familientzat kostuak orekatzeko neurrien ikuspegia nagusiki bide horren bidez antolatuta dago. Horren ondorio nagusietako bat da PFEZren aitorpena aurkezteko gaitasuna daukaten pertsonek baino ezin dietela neurri horiei etekina atera. Horrek metodoaren gehikortasuna murrizten du (printzipioz familia ahulak konpentsatzeko diseinatuta dago, zeren ondorengoagatiko, aurreko ahaideagatiko edo mendetasunagatiko kenkariak barne hartzen baititu). Hau da, diru-sarrera maila eta egitura zehatz bat daukaten pertsonek eta familiek bakarrik edukiko dute sistemaz baliatzeko aukera, eta ekonomikoki benetan ahulenak diren familiak hortik kanpo geratuko dira.
“Garrantzitsua da aintzat hartzea zerga-onura horiek errenta-maila zehatz bat daukaten pertsonenganaino soilik heltzen direla. Hau da, diru-sarrera urriak edukitzeagatik PFEZren aitorpena aurkezteko betebeharrik ez duenak ez die zerga-politika horiei onurarik ateratzen”.
(Herri-administrazioekin izandako elkarrizketak)
Ereduaren unibertsaltasun falta horrek eztabaida argi bat ekartzen du beren egoera administratibo edo ekonomikotik eratorritako zerga-onurarik lortzen ez duten pertsonen inguruan eta sistema hori, unibertsaltasunean sakontzeko, beste arau-mota batzuen bitartez (adibidez, errentaren gaineko zerga negatiboa edo berreskura daitezkeen kenkariak) hobetzeko aukeraren inguruan1.
Errentaren gaineko Zerga Negatiboaren (EZN) kasuan, ongizateko diru-sarrera minimoko atalase bat ezartzen da eta beren bitartekoen bidez, zerga nahikoak atxiki ez bazaizkie ere, atalase horretaraino heltzen ez diren familiei ordaintzen zaie; horrela, diferentzialaz transakzio garbi bat ezartzen da.
Berreskura daitezkeen kenkariak, aldiz, EZNren ideiaren garapen bat dira, baina gizarteratze aktiboko ikuspuntu handiago bat daukate. Izan ere, ez dute zigortzen bermatutako gutxieneko prestazioa lan ordaindu batekin bateratzea, maximo ekonomiko bat gainditzen ez bada. Berreskura daitezkeen kenkariekin, lan ordaindu bat edukitzeak ez du gizarte-prestazioa ezabatzen; aitzitik, gutxitu egiten du eta osagarri ekonomiko bihurtzen du, lan egitea zigortu ordez hori osatzeko.
Txosten honetan, mota horretako sistemek Europan daukaten presentzia analizatuko da. Era berean, horrelako neurriek iruzkintzen ari garen zerga-sistematik kanpo geratzen diren familia-ereduen egoera ekonomikoa hobetzeko dauzkaten posibilitateak eta familiei laguntzeko politiketako euskal sisteman sartzeko aukera aztertuko dira.
Nolanahi ere, eta jarraian antzeman daitekeenez, PFEZ familia-kosteak zentzu zabalean eraginkortasunez orekatzean eragin handiena daukaten tresnetariko bat da2. Izan ere, haurrei, adinekoei, ezgaitasunari nahiz mendetasunari lotutako neurri zehatzak ezartzen ditu eta, horrez gain, ahultasun-egoeran dauden familia-mota jakin batzuen babesa hartzen du kontuan. Honako neurriak erabiltzen ditu:
Neurri orokorrak (familia-mota guztientzat)
Haurrei lotutako familientzako neurri espezifikoak
Ezgaitasunari eta mendetasunari lotutako familientzako neurri espezifikoak
Adinekoei lotutako familientzako neurri espezifikoak
Neurri horien muntak zehaztasun gehiagorekin ezagutzeko eta horrela Europako kopuru batzuekin (hurrengo kapituluan eskainiko dira) konparatu ahal izateko, 1. eranskineko 1. taula kontsulta daiteke. Bertan, txosten hau egiteko datan indarrean dauden muntak agertzen dira, lurralde historikoaren eta kenkari-motaren arabera sailkatuta.
Beste bide fiskal batzuen bitartez
Ziurrenik PFEZ familientzat kostuak orekatzeko tresna fiskal nagusia den arren, familietan eragin handia daukaten beste tresna fiskal batzuk ere badaude, hala nola Ondare Eskualdaketen eta Egintza Juridiko Dokumentatuen gaineko Zerga, edo zeharkako zergak, Balio Erantsiaren gaineko Zerga (BEZ) kasu.
Aurreko neurrietan bezala eta Familiei Laguntzeko 13/2008 Legeak araututakoaren ildoan, neurri horiek orobat familia ahulentzako babes berezia xedatzen dute eta familiaren arloan ondorioak dauzkaten hainbat talderi eragiten diete. Neurri nagusienen artean hauek nabarmendu daitezke:
B. KOSTUAK OREKATZEKO BESTELAKO NEURRIAK
Atal honen hasieran aipatu denez, neurri fiskalak ez ezik familientzako zuzeneko transferentzia ekonomikoak ere badaude. Hala ere, neurriok ez dira ekonomikoki oso esanguratsuak kapitulu honetan aztertu ditugun gainerakoei dagokienez (hurrengo kapituluko konparazioan egiaztatu ahal izango denez) eta hazieraren kostuekin eta lanbidea, familiako bizitza eta norberaren bizitza bateratzearen sustapenarekin daukate zerikusia nagusiki. Honako hauek aipatzen ari gara: ardurapeko semeagatiko eta/edo alabagatiko, erditze edo adopzio nazional anizkoitzagatiko eta nazioarteko adopzioagatiko diru-laguntzak (seme-alabak dituzten familientzako diru-laguntzak arautzen dituen abenduaren 19ko 255/2006 Dekretuak araututakoak) eta seme-alabak edo mendetasun-egoeran edo osasun-egoera larrian dauden senideak zaintzeko eszedentzia hartu edo lanaldia murriztu duten langileentzako, horiek ordezteko eta semeak eta/edo alabak zaintzeko langileak kontratatzeko diru-laguntzak (familia eta lana bateragarri egiteko laguntzei buruzko ekainaren 29ko 177/2010 Dekretuakaraututakoak).
Azken horiei eta haien eraginkortasun eskasari lotuta, Erakundeen Arteko III. Planak zera onartu du: “badirudi erakundeek uztarketarako eskainitako aukeren arrakasta erlatiboa dela”. Izan ere, alde batetik, “uztarketarako laguntzen ezagutza nahikoa urria da; eta, oro har, ez oso sakona” eta, bestetik, diru-zuzkidura urria da eta, beraz, familia-politiketako gastu publikoaren batez bestekoari dagokionez Europarekin bat etortzeko aurrera egiten jarraitu behar da: “familia politikan, nahiz eta krisi egoeran egon, gastu soziala euskal BPGaren %2,2ra hurbiltzea mailaka, horrela europar batez bestekoarekin bat egiteko”.
Horrenbestez, eta lanbidea, familiako bizitza eta norberaren bizitza bateratzen laguntzeko neurriak oro har unibertsalak badira ere –txosten hau idaztean horri buruz eztabaidatzen ari garen arren–, ekintza horiek gastu publiko murriztua daukate, hurrengo analisi-taulan ikus daitekeenez, talde onuradunak, muntak eta kanpoan uzteko egon daitezkeen irizpideak identifikatzen baititu.
1. eranskineko 2. taulan mota horretako neurrietarako xedatutako zenbatekoen zerrenda zehatz bat ikus daiteke; bertan, EAEn bateratzearen arloan dauden laguntzen tipologiak deskribatzen dira, laguntza-mota, erregulatzen duen araudia, onuradunak, lortzeko irizpideak eta araututako muntak adieraziz.
1 Errentaren gaineko Zerga Negatiboaren kontzeptua jatorriz Augustin Cournotek asmatu zuen eta Juliet Rhys-Williamsmek garatu zuen, baina Milton Friedmanek (1962) eta James Tobinek (1968) sakondu zuten gehien horretan. Bestalde, berreskura daitezkeen kenkarien kontzeptuari dagokionez esan daiteke haren eboluzio bat direla; horri buruzko txosten espezifiko bat hemen kontsulta daiteke: SIIS (2013b).
2 EAEn, 2009an, “Familia-kenkariek eta kenkari pertsonalek –ondorengoengatiko, seme-alaben mantenurako urtekoengatiko, aurreko ahaideengatiko, mendetasunagatiko eta adinagatiko kenkariak barne hartzen baitituzte– 527 milioi euro gainditu zituzten”. Hori “gizarte zerbitzuetako gastu publikoaren heren bat da gutxi gorabehera, prestazio ekonomikoak zein zuzeneko arretako zerbitzuak barne hartuta” (SIIS, 2013b).
3.2. Estatuko neurriak. Gizarte Segurantzako prestazioak
Kostuak orekatzeko autonomiako neurriak ez ezik, EAEn Gizarte Segurantzatik eskainitako familia-prestazioak ere badaude indarrean. Estatuko izaera daukate eta orobat familiako erantzukizunek eta kasu zehatz batzuetan seme-alaben jaiotzak edo adopzioak sortzen dituzten gastuak estaltzea dute helburu.
Prestazio horiek aztertuz gero, ikus dezakegu aurrekoekin alderatuta biztanleriaren ehuneko txiki batek eskuratzen dituela, diru-sarrera oso baxuak dituzten familiei baino ez zaizkielako zuzentzen, ahultasun bereziko egoeran dauden familiei (guraso bakarrekoak edo ezgaitasunen bat dutenak, adibidez) zuzentzen zaizkielako edo soilik prestazio osoa baliatu ahal izateko Gizarte Segurantzan gutxieneko aldietan kotizatu behar delako.
Era berean, balio ekonomikoari zein iraupenari dagokienez oso munta murriztuak ekartzen dituzte (haien zati bat puntuala baita). Salbuespena, beharbada, emakumeen eta gizonen berdintasun eraginkorrerako martxoaren 22ko 3/2007 Lege Organikoan jasotako amatasun– eta aitatasun-baimenak dira, haien muntak eta aldiak –hurrengo kapituluan ikusiko denez– Europako beste herrialde batzuetan gertatzen denaren ildoan baitaude (nahiz eta, hori bai eta geroago ikusiko denez, Europako gizarteak eskuarki munta eta aldi horiek kritikatu).
Munta horien zerrenda zehatza, erregulatzen dituen araudia, onuradunen tipologia eta lortzeko irizpideak 1. eranskineko 3. taulan kontsulta daitezke.
4. Familiei laguntzeko zerbitzu gisa eragin altua daukaten neurri garrantzitsuenak
Prestazio ekonomikoek ez ezik, familiei laguntzeko prestazioen mapa zenbait programak eta zerbitzuk ere osatzen dute. Horrela xedatzen du Familiei Laguntzeko 13/2008 Legeak, gizarte zerbitzuak, etxebizitza, hezkuntza, kultura, kirola, aisia eta astialdia eta garraioa arautzen baititu.
Hala ere, arlo horiek guztiek ez diete familiei maila berean eragiten. Aitzitik, nagusiki hezkuntzan, diru-sarrerak bermatzean, gizarte zerbitzuetan eta etxebizitzan daude neurri gehiago eta sakonagoak familientzako ondorioei dagokienez.
4.1. Hezkuntza
Aztertzeko ildo orokor gisa, familiei hezkuntzaren esparruan laguntzeko neurrietan, ustez ahultasun-egoeran dauden familia-motei lehentasunezko tratua emateko neurriak sartu dira, 13/2008 Legearen muinak xedatzen duenez.
Familiei hezkuntzaren esparruan laguntzeko neurriak Familiei Laguntzeko 13/2008 Legea baino lehen sortu ziren arren, lege horrek dio Eusko Jaurlaritzak “umeen eta gazteen hezkuntza bermatzeko” betebeharra daukala eta bereziki interesgarria den neurri gisa “0 eta 3 urte bitarteko umeentzako haur-eskolak sendotzea” aipatzen du.
Haur hezkuntza
EAEn, 0 eta 3 urte bitarteko umeentzako haur hezkuntzako lehen ziklorako plazen eskaintza publikoaz gain, haur-eskolen eskaintza pribatua dago, abenduaren 17ko 297/2002 Dekretuak –Euskal Autonomia Erkidegoko zero urtetik hiru urtera bitarteko haurren Haur Eskolak 2002-2003 eta 2003-2004 ikasturteetan arautzen dituenak– eta azaroaren 16ko 215/2004 Dekretuak –0 eta 3 urte bitarteko umeentzako haur-eskolek bete beharreko gutxieneko baldintzak ezartzen dituenak– arautzen duten moduan.
Haurrentzako arreta-zerbitzuei buruzko neurri horrek lehentasunezko interesa dauka familiei laguntzeko neurri publikoetan, familiarekin lotura bikoitza baitu, hezkuntzarekin zein lanbidea, familiako bizitza eta norberaren bizitza bateratzeko politikekin lotuta dago-eta. Erakundeek haur hezkuntzako plazei dagokienez egiten duten eskaintza, esparru publikoan, hiru taldetan antolatzen da:
Haurreskolak: 0 eta 3 urte bitartean dituzten haurrentzako eskolak; Eusko Jaurlaritzak eta –orain arte– 167 udalek Haurreskolak Partzuergoari atxikitzeko egin dituzten hitzarmenetatik sortu dira.
Eskola publikoak: gelak Haur eta Lehen Hezkuntzako ikastetxe publikoetan, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren menpe, 2 eta 3 urteko ikasleei zuzenduta.
Haur hezkuntzako udal eskolak: Haurreskolak sarean sartu ez diren udalen menpe dauden eskola publikoak.
Esparru pribatuan, badaude kooperatibak, ekimen pribatua (laikoa nahiz erlijiosoa) bai eta aurrezki-kutxetako gizarte-ekintzen eskaintza ere.
Eredu horretan, familien erreklamazio garrantzitsuenek landa– eta hiri-ingurunetan Haurreskolak Partzuergoko plazak modu desberdinean banatzearekin daukate zerikusia nagusiki. Izan ere, horren ondorioz, udalerri txikietan plaza bat lortzeko zailtasunik ez dagoen arren, metropoli-ingurunetan zailtasunak nabarmenak dira, bereziki urte 1 baino gutxiagoko umeentzako geletan.
“Diferentzia handiak daude landa– eta hiri-inguruneen artean haurreskoletako plaza-kopuruari dagokionez. Esate baterako, Arabako herri batean plaza-ratioa ia %3 da, eta Bilbon, aldiz, %0,15 izan daiteke gutxi gorabehera”.
(Gizarte-erakundeekin eztabaidatzeko taldea)
Era berean, EAEko udalerri guztiek ez daukate partzuergoarekin lotuta dagoen ikastetxerik eta batzuek udal-ikastetxerik ere ez daukate; horrek familia batek plaza bat erdiesteko dituen aukerak are gehiago zatitu eta dibertsifikatzen ditu, bizi den udalerriaren arabera.
2011. eta 2013. urteen artean, izaera esperimentalarekin, 0 eta 3 urte bitartean dituzten haurrak zaintzeko ekimen diferente bat garatu da: haur-etxeak, Europako beste herrialde batzuetan dagoen familia-habien ereduan oinarrituta. Haurrak zaintzeko zerbitzu hori zaintzailearen bizilekuan ematen da, umeak zaintzeko eta hartzeko bereziki egokituta eta hornituta baitago; 3 edo 4 umeko talde murriztuetan garatzen da, eta haurrak familia-habia batean artatzen dira.
Zerbitzu horrek gazteenentzako zaintza-modalitateen aukera zabaltzen zuen, hezkuntza-saretik haur-eskolen edo haurreskolen bidez egiten zen eskaintza osatzen baitzuen.
Pilotaje-fasea bukatutakoan, eta familia erabiltzaileek gogobetetasun-maila altua adierazi duten arren, zerbitzua eskaintza publikotik ezabatu da eta familientzako eskaintza pribatu gisa mantendu da merkatuan.
Derrigorrezko hezkuntza eta derrigorrezkoa ez dena
Haur hezkuntzaz gain, landa-laneko elkarrizketen eta eztabaidatzeko taldeen bitartez familia-ekonomiari eransten dioten kostuagatik familiak bereziki kezkatzen dituzten beste arlo batzuk identifikatu dira:
Liburuen mailegua
EAEn testuliburuak mailegatzeko eta berrerabiltzeko programa EAEko ikastetxe publikoetan Lehen Hezkuntzako etapan eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako lehen eta bigarren mailetan ikasten duten ikasleei zuzentzen zaie.
Aurrekontuetako doikuntzen ondorioz, liburu bakoitzaren bizitza baliagarriko zikloa de facto luzatzen ari da: hasiera batean lau urte aurreikusten ziren arren, orain gutxienez sei urte irauten du. Era berean, eta 16 urteez haraindi luzatzea aurreikusita bazegoen ere, Bigarren Hezkuntzako azken bi ikasturteak oraingoz ez dira programan sartuko, eta horrek familiak eskola-material horretan egiten duen inbertsioa igoarazten du.
Familiek liburuen kostu errealaren %20 inguru (26 eta 44 euro bitartean, ikasturtearen arabera) ordaintzen dute, eta gainerakoa administrazioak hartzen du bere gain.
“Testuliburuen kostua zailtasun nabarmena da seme-alabak dituzten familientzat. Ahalegin handiz egin behar diegu aurre kostu horiei”.
(Gizarte-erakundeekin eztabaidatzeko taldea)
Jantoki-zerbitzua
Jantoki-zerbitzuak, elikatzeko eta bizi-aztura osasungarrietan hezteko daukan oinarrizko eginkizunaz gain, bateratzeko laguntza garrantzitsu bat eskaintzen die familiei.
Eskuarki, zerbitzu horren zati bat Eusko Jaurlaritzak diruz laguntzen du, menuaren kostearen bi heren bere gain hartzen baititu, eta beste herena familiek ordaintzen dute. Menu bakoitzeko prezio publikoa 3,30 € eta 4,30 € artean dabil, eta urteko kostua, aldiz, 550 € eta 800 € artean.
Ikastetxeetara iristeko mugikortasuna
Sare publikoan eta derrigorrezko etapetan eskolatuta dauden ikasle gehienek Hezkuntza Sailak prestatutako doako garraio-zerbitzua daukate. Modu osagarrian eta edozein arrazoirengatik eskaintza hori erabili ezin dutenentzat, garraiorako banakako laguntzak daude; familiaren egoitzaren eta ikastetxearen arteko garraioaren zenbatekoa estaltzen dute (garraio publiko erregularrean zein ibilgailu pribatuan). Banakako diru-laguntza hori jasotzeko, ikasleek ikastetxe publiko batean edo salbuespenez itunpeko ikastetxe batean eskolatuta egon behar dute, ez dute doako garraioa edo erakunde publiko edo pribatuek guztiz ordaintzen duten garraioa erabiltzeko aukerarik eduki behar eta ikastetxeak 2 km-tara edo urrunago egon behar du.
Nolanahi ere, elementu horrek tirabira sozialak sortu ditu zenbaitetan –ehunekoari begira familia-kopuru txiki bat ukitu arren–, haurrak eskolatzea eta gurasoek bateratzea erraztu egiten baitu (edo zaildu, laguntza horiek edo beste garraio-mota bat erabili ezin ez bada1).
1El Correo (2013-12-16).
4.2. Gizarte zerbitzuak
Familietan eragin altua daukaten arloei lotuta, daukan pisu espezifikoagatik Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legearen bidezko gizarte zerbitzuen arauketa aipatu behar dugu. Horren elementu nagusia gizarte zerbitzuak jasotzeko eskubide subjektiboaren aitorpena da, herritarren eskubidetzat jo baita, ongizate-sistema publikoaren oinarrizko euskarri moduan.
Sistema hori erantzukizun publikoko prestazioez eta zerbitzuez osatuta dago; horiek mendetasunari, babesgabetasunari eta pertsonen, familien eta taldeen bazterketarekin lotutako premiei erantzuten diete, eta gizarte zerbitzuetako euskal sistemako prestazioen eta zerbitzuen katalogoan zerrendatuta daude (aipatutako legearen 22. artikuluan xehetasunez kontsulta daiteke).
Familientzako ondorioei dagokienez (landa-lanean jasotakoari jarraiki), merezi du mendetasun-egoeran dauden pertsonei arreta emateko prestazioak aipatzea, banakako laguntzatzat jotzen diren arren eragin altua baitaukate familiaren arloan. Izan ere, estaldura-maila altuagoaren edo txikiagoaren arabera eta erkidegoarekin daukan lotura estuagoaren edo lausoagoaren arabera, lanbidea, familiako bizitza eta norberaren bizitza bateratzeko laguntza hobeak edo txarragoak eskainiko dituzte.
Zentzu horretan, autonomia pertsonala sustatzeari eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzko abenduaren 14ko 39/2006 Legearen aplikazioaren egoera EAEn beste autonomia-erkidego batzuetan baino askoz ere eraginkorragoa izaten ari da. Dena den, txosten honen lanean, ezgaitasunen bat duten familiak ordezkatzen dituen hirugarren sektoreak oso era argian identifikatu du mendetasuna baloratzeko irizpideak zorrozten ari direla. Halaber, adierazi dute duela urte batzuk mendetasun-gradu altuak ematea eragiten zuten egoera pertsonalek intentsitate gutxiagoko graduetan baloratzen direla orain, eta gaur egungo irizpideak ez daudela argi.
“Ezgaitasunen bat duten pertsonen mendetasuna baloratzeko modua ez da egokia. Nire aburuz, irizpideak ez daude zuzen ezarrita. Bi kasu diferentetan diagnostiko berdinak edukirik, mendetasunaren balorazioei buruz lortzen diren berrikuspenak guztiz desberdinak dira. Diagnostikoak baloratzerakoan eta ezgaitasun– eta mendetasun-mailak finkatzerakoan nolabaiteko arbitrariotasuna igarri dut”.
(Gizarte-erakundeekin eztabaidatzeko taldea)
“Mendetasun-mailak arrazoi nabarmenik gabe jaisten ari dira, eta horrek esan nahi du prestazio ekonomikoak murriztu egiten ari direla, mendetasunak berbera edo handiagoa izaten jarraitzen duen arren. Lehen III. mailako mendetasuna zenari orain II. graduko balorazioa ematen zaio eta, beraz, pertsona horrek edozein motatako errekurtso gutxiago jasotzeko eskubidea dauka”.
(Gizarte-erakundeekin izandako elkarrizketak)
Aldaketa horren garrantzia funtsezkoa da, prestazioetarako eta gizarte zerbitzuetarako sarbidea edukitzeko ezinbesteko giltza delako. Pertsona bati mendetasun-maila jakin bat onartzen ez zaion heinean, ezin izango du haren bizi-kalitatea hobetuko duten (eta haren familiak bateratzeko dauzkan aukerak hobetuko dituzten) prestazioetara eta zerbitzuetara sarbiderik eduki. Halaber, zorroztasun horrek de facto prestazioen murrizketa dakar, herritarren zati batek ezin baititu eskuratu.
4.3. Diru-sarrerak bermatzea
Gizarteratzeko eta Diru Sarrerak Bermatzeko abenduaren 23ko 18/2008 Legetik eratorritako prestazioak oso garrantzitsuak dira diru-sarrera baxuak dituzten familiei edo zuzenean pobrezia-arriskuan edo –egoeran dauden familiei laguntzeko. Diru-sarrerak bermatzeko errentaz, gizarte behar larrietarako laguntzez eta etxebizitzarako prestazio osagarriaz ari gara.
Diru-sarrerak bermatzeko errenta Diru-Sarrerak Bermatzeko Errentari buruzko maiatzaren 25eko 147/2010 Dekretuak arautzen du, Euskal Enplegu Zerbitzuak (Lanbide) kudeatzen du eta familia-unitateak diru-sarrerarik ez daukanean edo horiek oinarrizko premiei aurre egiteko nahikoak ez direnean eska daiteke.
Familiak inolako diru-sarrerarik ez daukanean, bizikidetzako unitatearen kide-kopuruaren arabera ezarritako hileko gehienezko munta onartzen da: kide bateko bizikidetzako unitateentzat 616 €-koa eta 3 kide edo gehiago dituzten unitateentzat 875 €-koa izaten da –eskuarki eta 2013rako–. Unitateak diru-sarreraren bat eskuratzen badu, munta kalkulatzeko, bizikidetzako unitatearen kide-kopuruaren arabera legokiokeen gehienezko muntari diru-sarrera guztiak kentzen zaizkio.
Ahultasunagatik bereziki babestu behar den familia-mota gisa, guraso bakarreko bizikidetzako unitateen kasuan (ardurapean seme edo alaba bat edo batzuk dituen amaz edo aitaz bakarrik osatuta baitaude), prestazioa hileko 44,81 €-z osatzen da.
Bestalde, gizarte behar larrietarako laguntzak aldizkakoak ez diren, izaera ekonomikoa eta diru-laguntza izaera duten prestazioak dira, gizarte-marjinazioko egoerak prebenitzeko, saihesteko edo arintzeko beharrezkoak diren gastu zehatzei (ohikoei edo ez ohikoei) aurre egiteko nahikoak ez diren baliabideak dituzten pertsonei zuzenduta daudenak.
Azkenik, aipatu behar da etxebizitzarako beste laguntza espezifiko bat dagoela, etxebizitzarako prestazio osagarria izenekoa, diru-sarrerak bermatzeko errenta jasotzen duten pertsonek alokairuari aurre egitea helburu duena. Etxebizitzarako prestazio osagarria 2/2010 Dekretuaren bidez araututa dago, eta gaur egun haren gehienezko munta hileko 250 eurokoa da (baina hileko 320 eurokoa ere izan daiteke, adibidez familia-unitateak ardurapean bi seme-alaba edo gehiago dauzkanean).
4.4. Etxebizitza eta lurzorua
13/2008 Legeak etxebizitza familietan eragin berezia daukan arlotzat jotzen du (lege horren aurreko araudian ekimen zehatzak jasotzen baziren ere). Zehazki, ezartzen du tratamendu berezia emango zaiela “adingabeko seme-alabak edo beren kasa moldatzen ez diren pertsonak beren ardurapean dituzten familiei, baita familia ugariei eta egoera bereziki ahulean dauden familiei ere, hala nola guraso bakarrekoei, genero-indarkeria edo terrorismo-ekintzak jasan dituztenei edo antzeko egoeraren batean dauden beste familia-motei, familia horiek etxebizitza errazago eskuratzeko kupo batzuk ezartzearren”.
Familiei zuzendutako neurri publiko nagusiei dagokienez, lehen ahalegina Etxebizitzaren eta Hiri Berrikuntzaren Plan Zuzentzailea 2010-2013 delakoa da. Etxebizitza erosteko fiskalitate berezia aipatzen du, baita familia ugarientzako kupoen aplikazioa ere. Era berean, industrialdeetan edo enpresa-parkeetan haurtzaindegiak eta enpresa-jantokiak eraikitzeko gutxieneko azalera bat gordeko dela jasotzen du, lanbidea eta familiako bizitza bateratzea erratzeko asmoz. 2013ko abenduaren 23an Eusko Jaurlaritzak 2013-2016 aldirako Etxebizitza Bideratzeko Plan berria onartu zuen.
Antzeman daitekeenez, ideia horiek familiei laguntzeko politika publikoen arlo nagusietako biri zuzenduta daude, zeren eta familiaren ikuspuntua bereziki ahulak diren taldeak babesteko nahiz lanbidea, familiako bizitza eta norberaren bizitza hobeto bateratzeko bidea ematen duten ekimenak sustatzeko batzen baita.
Hala ere, familiei laguntzeko etxebizitza-politikak ez dira nagusiki 13/2008 Legearen bidez bideratzen; aitzitik, baliabide gehiago dituzten bi tresna publiko daude:
Alde batetik, etxebizitzari buruzko jardunetako asko (bai erosketan bai alokairuan) kenkari fiskalen ikuspuntutik lantzen dira. Horien inguruko datu zehatzak dagokien atalean iruzkindu dira, baina oro har etxe bati urtero gehienez 3.600 € ekar liezazkiokete kenkaritan.
Beste aldetik, azpimarratu behar da Etxebide Etxebizitza Euskal Zerbitzuaren bidez familiek neurri zehatzak aurki ditzaketela, hala nola erabilitako etxebizitzak birgaitzeko laguntzak edo Bizigune programa. Azken horrek etxebizitza hutsak mobilizatzea du helburu eta Etxebiden izena emanda dauden, diru-sarrera gutxi dituzten eta jabetzan etxebizitzarik ez daukaten pertsonei zuzentzen zaie.
4.5. Bestelako jardun-eremuak
Lau arlo horiek familietan eragin altua daukaten neurriei dagokienez erreferentzia-puntuak diren arren, ezin da alde batera utzi Familiei Laguntzeko 13/2008 Legearen jarraibideekin lerrokatuta dauden eta garraioarekin, kirolarekin, aisiarekin eta kulturarekin zerikusia daukaten ekintzak ere badaudela.
Esate baterako, garraio publikoari lotuta, Eusko Jaurlaritzaren, foru-administrazioen eta udal-administrazioen eskumenekoak diren linea erregularretan familia ugarien eta egoera bereziki ahulean daudenen aldeko tarifa-erregimen berezi bat dago. Hain zuzen ere, neurri horiek Familiei Laguntzeko 13/2008 Legearen nahiz aurreko araudien bidez –bibliografian kontsulta daitezke– antolatzen dira.
Era berean, garrantzitsua da aisiarako, kulturarako eta astialdirako udal-programak jasotzea, beraien helburuaz gain kasu batzuetan bateratzen laguntzeko lana egiten baitute. Dokumentazioaren analisitik eta landa-lanean udalekin izandako elkarrizketetatik ondoriozta daiteke gutxienetan sartu dela familiaren bateratzearen ikuspuntua programa eta zerbitzu horietan.
5. Ondorioak
1. Oraintsu sortu da politika publikoetan familiaren ikuspegia zeharka sartzea ahalbidetu duen erakunde instituzionala.
Izan ere, mende berria hasi arte (Familia Zuzendaritza eta familiei babesteko lehen erakunde arteko planak sortuta) eta batez ere 2008. urtetik aurrera (13/2008 Legearekin eta haren garapenarekin, eta, batez ere, erakunde arteko III. planarekin) ezarri da espazio propio bat, bai antolakuntza-mailan, bai neurri zehatzei dagokienez.
Hala ere, oraindik ere garapena hasi berri dago. Izan ere, nahiz eta legezko esparruak ezartzen duen familiei laguntzeko politikek zein norabide hartu behar duten, oraindik ez dauka neurri propio garrantzitsurik eta zailtasun objektiboak ditu euskal erakunde-sarean jarduteko, lurralde historikoen eta tokiko erakundeen eskumenei dagokienez.
Familia Politikarako Zuzendaritzaren lidergoan inplikatutako gainerako agenteen (sozialen eta instituzionalen) eskutik familiei laguntzeko politiketan zeharkakotasuna lantzeko orduan aitorpen urria egon dela ere esan genezake. Azken horiek, izan ere, uztartu egin behar dituzte beren neurri zuzenak, familien gaineko eragina kontuan hartzen duten bestelako sektore-neurriekin.
Hezkuntza, zerga, gizarte-zerbitzu, etxebizitza, garraio eta abarren gaineko politikaz ari gara, eta, EAEren kasuan, erakunde-eremu desberdinek kudeatu ditzakete: maila autonomikoan, foralean edo/eta tokikoan. Horrenbestez, pertsona eta familien beharrizanak, sektoreen arabera eta bakoitzak bere ikuspegitik, lantzen dituzten administrazio, organo eta administrazio-unitate desberdinen arteko koordinazio urria defizit historikoa da.
Koordinazio-falta hori lotuta dago, besteak beste, familian gutxi oinarritu den eta baliabide urriak dituen (Europako urrienen artean) estatu-eredu bat izatearekin, administrazio eta lurralde historiko bakoitzak egindako banakako lan historikoarekin (beren kabuz garatu dituztelarik tokiko eta lurraldeko errealitate bakoitzera ondoen egokitzen ziren baliabideak), EAEko eskumen-ereduarekin (eta haren ondoriozko egitura antolatzailearekin) eta lehen aipatutako zeharkako ikuspegi-faltarekin.
Hori guztia dela eta, hiritarrek zatituegi ikusten dituzte familiei laguntzeko politikak, bai horien aurkezpenari dagokionez, bai baliabideak eskuratu eta erabiltzeko tramiteei buruzko orientazio eta jarraibideak emango dituen informazio bateratuko zerbitzu-faltari dagokionez.
2. EAEn kostuak konpentsatzeko politiken unibertsaltasun-falta agerian geratzen da neurri ekonomikoen sistema dualean. Alde batetik, erlazionatutako arazorik gabeko familiek konpentsazio ekonomikoak jasotzen dituzte zerga klasikoaren bidez (batez ere, PFEZen aitorpenaren bidez) eta arrazoi sozioekonomikoen ondorioz baztertuta edo bazterkeria-arriskuan dauden familiei, aldiz, diru-sarrerak bermatzeko sistemak ematen die arreta. Gainera, bi sistema horiek ez dira era bateratuan diseinatu, eta, ondorioz, sistemaren koordinazioa eta ikuspegi integrala murriztu egiten dira.
Ahulezia-egoeran ez dauden familia gehienek prestazio ekonomikoak jasotzen dituzte familiarekin lotuta, batez ere zergen bidez (PFEZ bezalako zergen gaineko kenkarien bidez). Sistema honek ahulezia nabarmena dauka. Izan ere, desgrabazioak egiteko diru-sarrera nahikoak dituzten familiek soilik erabil dezakete sistema eraginkortasunez, eta, beraz, eztabaidagarria da ea sistema nahikoa mailakatua den eta zein neurritan alda litekeen, berau unibertsalizatu ahal izateko.
Bestalde, familientzako aldizkako transferentzia unibertsalen pisua oso urria da; funtsean, seme-alabak dituzten familientzako laguntza ekonomikoei buruzko 255/2006 Dekretuko laguntzak dira.
3. Nahiz eta familia, lana eta bizitza pertsonala uztartzea erkidego-zuzenbidearen eremutik gehien jorratu den gaietako bat izan den, EAEk neurri gutxi garatu ditu eremu honetan eta orain dela gutxi gainera.
Hala ere, elementu hori funtsezkoa da belaunaldi-erreleburako, familien babes integral, koordinatu eta bitarteko nahikodunaren estrategiaren aldeko apustu indartsu eta argia egin duten herrialdeak soilik izan baitira gai jaiotza-krisiari aurre egiteko eta beren biztanleria-piramidea zuzentzeko. Errealitate hori, hain zuzen, larria da Europa osoan eta batez ere EAEn.
Estrategia honetan, hasteko, ekoizpen-ereduaren egitura arrazionalizatzen da, batez ere ordutegiei dagokienez. Herrialde europar gehienetako egiturekin alderatuta, izan ere, bizitzako alderdi desberdinak uztartzearen gaineko neurri zehatzak zabalegiak dira eraginkorrak izan daitezen.
Neurri zehatz horiei dagokienez, azpimarratzekoa da eragiketa-marjina murritza dela, EAEren eskumen-eremutik at baitago aitatasun– eta amatasun-baimenak bezalako elementu esanguratsuen araudi oparoa. Arlo horretan, EAEk Langileen Estatutuan eta Gizon eta Emakumeen Berdintasunerako 3/2007 Lege Organikoan xedatutakoa bete behar du. Horien arabera, 16 asteko baimena dago amatasunagatik (zati bat aitaren baimenarekin partekatu daiteke) eta, gainera, 13 egun daude gizonen kasurako, zerga-oinarriaren %100ean ordainduta.
Hala ere, EAEk ekimen propioak garatu ditu, bai zehazki familia, lana eta bizitza pertsonalaren uztartzea hobetzeko, bai arlo horretan eragin altua izateko. Honakoa azpimarratu behar da, batez ere:
Kostuak konpentsatzeko neurriei dagokienez, 177/2010 Dekretuan jasotako laguntzak (urtero arautzen direnak dagokion aginduaren bidez), eszedentzia, lanaldi-murrizketa eta abarren ondoriozko diru-sarreren galera partzialki konpentsatzea xede dutenak.
Laguntza horien kopurua nahikoa ez den arren, neurriok positiboki baloratzen dira, lehen urratsa baitira familiei aitorpen ekonomikoa emateko bidean, uztartze-lanak aurreikusten direlako ez soilik seme-alabekin lotuta (mendetasun-egoerak eta osasun-egoera larriak aurreikusten dira lehen aldiz Europan), baizik eta baita familien hautaketa-aukerarekin ere, etxean haurren zaintzarako kontratazio bat egiteko aukera emanez.
Baliabide eta zerbitzuei dagokienez, familienganako laguntza publikoa hurbileko baliabideen bidez orientatu da. Zehazki:
– Haurtzaroaren eremuan oso garrantzitsua da Haurreskolen alde egindako apustu publiko indartsua, baliabide hezitzaileak diren arren, eragin altua baitaukate familia, lana eta bizitza pertsonala hobeto edo txartoago uztartzeko aukeretan.
Hurbileko baliabideak dira, eta azken urteetan biziki garatu diren arren, oraindik ere desorekak dituzte estalduran (batez ere biztanleria altuko hiriguneetan). Ordutegiari erreparatzen badiogu, testuinguru europarrarekin alderatuta malgutasuna eta zabaltasuna eskaintzen dituen arren, EAEko eta estatu-mailako lan-merkatuak daukan gehiegizko ordu-dedikazioaren ondorioz baliabide hau ez da guztiz erabilgarria familia batzuentzat.
– Mendetasunaren esparruan EAEn hainbat baliabide jarri dira (etxez etxeko laguntza zerbitzua, eguneko zentroak, egoitza-baliabideak…) menpeko pertsonei laguntza emateko, eta, ondorioz, familiei kide ahulenen zaintza, eta, azken finean, uztartze-beharrizanak errazteko (ahal den neurrian).
Gizarte-zerbitzuen sistemako baliabide hauek eragin altua dute familiengan, kalitate-ratio oso altuak eskainiz eta erabiltzailearen partaidetza ekonomikoa aurreikusiz, beren gaitasun ekonomikoaren arabera (beren errentarekin eta ondarearekin lotuta). Eremu honetan, sarritan, zerbitzuak irabazi asmorik gabeko erakundeek ematen dituzte. Euskal sistemaren bereizgarrietako bat da hori eta eredu kontinental europarrekin lotzen da.
Azkenik, atal honetan azpimarratzekoa da lan-ordutegien zabalera, lan-merkatuaren eskastasuna edo hainbat baliabideren unibertsaltasun-falta bezalako faktoreen ondorioz familiaren babes informala oraindik ere asko erabiltzen dela eta aitona-amonen zeregina ez dela soilik zerbitzu eta prestazio ekonomikoen hartzaileena, baizik eta, sarritan, baliabide familiar garrantzitsua dira zerbitzu-prestazioari dagokionez, baita kostuak konpentsatzeko ere. Izan ere, erretiroaren pentsioak laguntza ekonomiko handia dira familia askorentzat.