13. Informatzeko eta ezagutzeko teknologiak eta datuak babestea
I. Arloa kopurutan
Informatzeko eta ezagutzeko teknologiak eta datuak babesa izeneko arloa 2010. urtean sortu da arlo autonomo modura; helburua, esparru horretan aurkezten diren kexak biltzea da, baina, batez ere, herritarrek IKTen eta datuen babesaren eremuetan dituzten eskubideen babesera zuzendutako jarduera multzoari ikusgaitasuna eta berezko nortasuna ematea.
Informatzeko eta ezagutzeko teknologiak eta datuak babestea izeneko arloan jaso den kexa kopurua txikia izan da, izan ere, 4 dira jaso diren kexak. Hori izapidetutako erreklamazio guztien %0,30 da.
Eragindako administrazioak gorabehera, kexa guztiak Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorraren aurkakoak dira (Eusko Jaurlaritza).
Azpiarloak aztertuz gero:
− Datuak babestea 3
− Informatzeko eta ezagutzeko teknologiak 1
Arlo honetako kexen izapidetze egoerari eta emaitzari dagokionez:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Jarduera okerra | Jarduera okerrik ez | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | |
2010ean hasitakoak | 4 | 0 | 4 | 1 | 2 | 1 |
Egin behar dugun lehenengo hausnarketa, aurreko datuetatik eratorrita, hau da: urtean aurkeztu diren kexa eskasak urte berdinaren barruan amaitu direla eta, une honetara arte, datuen babesari uztartutako eskubideak –arlo honetako funtsezko gune– urratu ahal izan direlako aurkeztu direla.
Aurkeztutako datuen harira, jarraikako bi hausnarketa egin behar da:
- Datuen babesaren gaian, berariazko erakunde bat dago –Datuak Babesteko Euskal Bulegoa– euskal administrazioek datuen babesaren araudia bete dezaten, eta horrek eragin egiten du gai honi buruzko kexa gehienak erakunde hari aurkeztea.
- Informatzeko eta ezagutzeko teknologien eskubideen gaian kexa gutxi jaso izana ez da IKTen gaiko legedia behar bezala betetzen aritzearen isla eta, are gutxiago, administrazio elektronikorako sarbide eskubideak betetzen aritzearena. Aldiz, jatorria administrazioarekiko harreman elektronikoak gutxi erabiltzean kokatu behar da, eta, are kezkagarriagoa dena, herritarrek administrazio elektronikoarekiko dituzten eskubideei eta eskubide horiek balia daitezen zer organorengana jotzeari buruz duten ezagutza mugatua da.
Ondorioz, aipatu diren hausnarketekin, ezinbestekoa da administrazioarekiko harremanetan IKTen erabilera bultzatuko duten ekimenak zabaltzea, eta, baita ere, herritarrek berariazko eremu honetan dituzten eskubideak barreiatzea eta horiez kontzientziaraztea.
Estatu osoko maila orokorrean 2010. urtean bizi izan zen egoera ez da bereziki aldekoa izan eskubide horietan aurrerantz egiteko, izan ere, krisi ekonomikoak neurri handi batean geldiarazi ditu gai honetako proiektuak. Grafikoki esan liteke eremu honetako berrikuntza dela ez dela berrikuntza gehiegirik egon 2010. urtean.
Estatu mailan egindako azterlan ugarik Euskal Autonomia Erkidegoa kokatzen dute gainerako autonomia erkidegoen arteko erdi maila batean zerbitzu elektronikoen garapenean. Gauzak horrela, AAEEetako Zerbitzuen online erako zerbitzu publikoen 2010eko Alderaketa Azterlanean (Orange-Capgemini Consulting Fundazioa), Euskal Autonomia Erkidegoak 78 puntu ditu, 2009. urtean izandako puntuazio berdina, eta hori batez bestekoa 72 puntukoa denean.
Beste azterlan interesgarri batzuk, IKTen eremuarekin eta Herritarrek Zerbitzu Publikoak Elektronikoki Eskuratzeari buruzko ekainaren 22ko 11/2007 Legea, HZPEE aurrerantzean, betetzearekin zerikusia dutenak, hauek dira:
- 11/2007 Legearen betetze mailaren gaineko azterketa.
- Informazioaren Gizartea Espainian 2010, Telefonica Fundazioarena, aurkeztu berri dena.
- HZPEEL aplikatzeari buruzko beste azterlan interesgarri bat Iturri irekietan oinarritutako IKTen aplikazioari buruzko Erreferentziako Estatuko Zentroak (Cenatic) landutakoa da. Bertan, hurrengo alderdiak aztertzen dira: egoitza elektronikoaren eskakizunak, formularioen kudeatzailea, erregistro elektronikoa, ordainketa igarobideak, espedienteen kudeatzailea eta jakinarazpen eta identifikazio elektronikoa, artxibo elektronikoa eta elkarreragingarritasuna.
II. Araudi edo gizarte testuingurua: Lege erreformak edo arloko sektore planak
Herritarrek Zerbitzu Publikoak Elektronikoki Eskuratzeari buruzko ekainaren 22ko 11/2007 Legetik eta Herritarrek Zerbitzu Publikoak Elektronikoki Eskuratzeari buruzko ekainaren 22ko 11/2007 Legea neurri batean garatzen duen azaroaren 6ko 1671/2009 Errege Dekretutik eratorritako garapen multzoak bere emaitzak eduki ditu 2010. urtean onetsitako bi arautan:
• Administrazio elektronikoaren eremuan Segurtasuneko Estatuko Eskema arautzen duen urtarrilaren 8ko 3/2010 Errege Dekretua.
• Administrazio elektronikoaren eremuan Elkarreragingarritasuneko Estatuko Eskema arautzen duen urtarrilaren 8ko 4/2010 Errege Dekretua.
Arau horiek Administrazioek, 11/2007 Legean herritarrentzat jasotako eskubideak ahalbidetzeko, bete behar dituzten betebeharren esparru konplexua osatzen dute, indarraldi eta eskakizun maila ezberdinekin estatuko edo autonomia erkidegoko eskumenen esparruan mugitzen garen gorabehera.
Aldiz, zoritxarrekotzat jo behar dugu 11/2007 Legearen zazpigarren azken xedapena, 4c) artikuluaren araudi garapena, oraindik egiteko egotea, hain zuzen ere ezgaituei eta adinekoei sarbide berdintasuna bermatzeko dena, haien inguruabar pertsonalak, baliabidekoak edo ezagutzakoak zeintzuk diren alde batera utzita. Izan ere, talde horiek lehentasunezko arreta dute Arartekoaren partetik, eta horientzat IKTak bereziki erabilgarriak dira.
Eremu autonomikoan, araudi ezberdinak daude administrazio elektronikoko prozedurak eta egoitza elektronikoa edo bulego birtualak ezartzera zuzenduta funtsean. Gauzak horrela, aipatzearren eta xehetasunetan galdu nahi izan gabe, hurrengoak adieraz ditzakegu:
Eusko Jaurlaritza: Justizia eta Herri Administrazio sailburuaren 2010eko otsailaren 26ko Agindua egin da, PLATEA Segurtasun Gidaliburua onetsiz.
Garrantzitsua da aipatzea 2010. urtean Berrikuntza Publikoaren Plana (BPP) lantzen hasi direla. Berrikuntza Publikoaren Planak –parte hartzeko metodologia batekin diseinatuta– hiru helburu nagusi finkatu ditu: Administrazio ireki eta berritzaile bat, Administrazio elektronikoaren erabateko garapena eta Administrazio eraginkorrago bat lortzea.
Gipuzkoan:
- 23/2010 Foru Dekretua, irailaren 28koa, Foru Administrazioaren eremuan bitarteko elektronikoen erabilpena arautzen duena.
- Donostiako Udaleko administrazio elektronikoaren erregelamendua.
Bizkaian:
- BiscayTIK Fundazioa, Bizkaiko Foru Aldundiarena.
- Bilboko Udalaren administrazio elektronikoaren ordenantza.
Araban:
- 2/2010 Foru Dekretua, urtarrilaren 26ko Diputatuen Kontseiluarena, foru Aldundi honetako administratuak interneteko zerbitzuetan sartzeko prozedura onartzen duena.
- Vitoria-Gasteizko Udalaren Egoitza Elektronikoaren Ordenantza Arautzailea.
Europa mailan, Europako Batzordeak abenduaren 15ean aurkeztu zuen Ekintza Plan berria, herritarrei eta enpresei zerbitzu publikoetara iristea errazteko. Hori oso interesgarria da eta, bertan, datozen bost urteetan garatu beharreko 40 neurri proposatzen da. Horien bitartez, Europako herritar eta enpresei erraztu egin nahi zaie zerbitzu publikoetara iristeko bidea, on-line erako bideen bitartez.
Ekintza Plan honek Malmöko Adierazpenean oinarritutako lau lehentasun politiko identifikatzen ditu. Adierazpen hori 2009ko azaroaren 18an onetsi zuten, Suedian egindako 5. Ministerio Biltzarrean.
Europako Batzordearen helburua Ekintza Plan berri honekin administrazio elektronikoa sustatzea da, lehiakortasun europarra bultzatzen eta botere publikoek zerbitzu hobeak ematea ahalbidetzen lagun dezakeen baliabideetako bat bezala, aurrekontu murrizketako une batean modu ekonomikoago baten bidetik.
III. Jarduera-plana
Lehen ere adierazi dugun moduan, sorrera berriko arlo honek helburuen artea
n du herritarrek datuen babesaren gaian dituzten eta administrazio elektronikotik eratorritakoak diren eskubideak azpimarratzea, eta, baita ere, horien barreiapenaren aldeko funtzioa egitea. Izan ere, uste dugu eskubide horiek baliatzeak eta horien gaineko babesak lagundu egiten dutela berrikuntzako aukera gehiago edukiko dituen herritartasuna sustatzen eta hori lehen mailako elementu estrategiko bat da krisi ekonomikoko eta enplegu hondameneko testuinguru batean.
Izan ere, Europako Kontseiluak, gizarte ikuspegi batetik, administrazio elektronikoa jorratu zuen garapenerako motor bezala, eta, jada 2004ko abenduan, Ministroen Batzordeak gomendio bat egin zuen. Bertan, administrazio elektronikoa ez dela gai tekniko bat soilik esan zen, baizik eta gobernantza demokratikoko gai bat (HZPEEL, Zioen Azalpenean).
- Bilerak administrazioekin eta erakundeekin
Datuak Babesteko Euskal Bulegoa
Agentziarekin eduki ohi diren lankidetza harremanen barruan, 2011. urtean bi erakundeen funtzioen arteko koordinazio mekanismoen bilaketan sakondu da. Hori Lankidetza Hitzarmen batean gauzatu da, eta hitzarmen horren oinarriak finkatu dira jada, alderdien adostasuna edukita, 2010. urtean.
Halaber, zerbitzuak ematerakoan etengabe hobetzeari eta kalitatea bilatzeari uztartutako esperientziak trukatu dira.
Gobernu idazkaritza eta harremanak Eusko Jaurlaritzaren Legebiltzarrarekin
Bilera ezberdinak izan dira, bi erakundeen artea
n komunikazio elektronikoko sistema bat ezartze aldera. Helburua agiri truke guztiak bide telematiko ziurren bitartez egitea da, eta horretarako prozedura finkatu da. Prozedura hori 2011. urtean gauzatuko da kasuan kasuko lankidetza hitzarmen baten bitartez, eta 2010. urtea teleizapidetzeko saiakera esperientzia baten hasierarekin amaitu da. (ikusi txosten honetako VII.2. kapitulua).
Eusko Jaurlaritzaren Berrikuntzaren eta Administrazio Elektronikoaren Zuzendaritza
Zuzendaritza honek administrazio elektronikoko politikak bultzatzea duenez aginduta Eusko Jaurlaritzaren barruan, derrigorrez aipatu beharrekoa da informatzeko eta ezagutzeko teknologien gaian. Bere zuzendariarekin harreman eta informazio truke ezberdinak eduki dira, Euskadiren eremuan eta Estatu mailako erreferentzienean gaiaren egoeraren gaineko informazio eguneratua edukitze aldera.
- Txosten bereziak
2010. urtean zehar, Barneratze digitalari buruzko txosten berezi baten oinarrizko ildoak diseinatu dira, eta hura datorren urtean garatuko da.
Funtsezko helburua Euskadin IKTekiko sarbidearen egoera alderatua ezagutzea da (Internetera sartzeko zerbitzu unibertsalaren helburuaren esparruan), eta baita erabilera edo jabetzaren zuloaren alderdiak (baliabideak edukita erabiltzen ez duten pertsonak) eta parte-hartze zuloa ere (aro digitalean berezkoak diren pertsonak izanda –gazteak normalean–, esparru publikoan bide telematikoak erabilita parte-hartze aktiboa ez dutenak). Berariaz, IKTek adinekoei eskaintzen dizkieten aukerak aztertuko dira.
Gainera, txosten honen zati bat Andaluziako Herriaren Defendatzailearekin lankidetzan garatuko da. (ikusi txosten honetako VIII.3.6 kapitulua).
- Web eduki berriak eta lankidetzarako foroak (ikusi txosten honetako VII.3 kapitulua).
Urteko Txosten honetako Berrikuntzaren Kapituluan jada aipatu den bezala, aldarazpen garrantzitsuak egin dira Arartekoaren web orrialdean, erabilera errazagoa izan dadin eta herritarrekiko elkarrekintza plataforma izan dadin.
Halaber, Arartekoaren eta Andaluziako Herriaren Defendatzailearen artea
n lankidetza sarea sortu da, bi erakundeen artea
n dauden lankidetza proiektu ezberdinei euste aldera.
- Arloan ofizioz bultzatutako jarduerak
Arlo honetako 2010. urteko Jarduera Planaren barruan, Ofiziozko Jarduera bat hasteko borondatea zegoen. Horren helburua jakitea zen ea euskal herri-administrazioek zein neurritan betetzen dituzten herritarrei, zerbitzu publikoetara elektronikoki sartzeko legean, aitortutako eskubideak. Edonola ere, proiektu honen konplexutasuna eta helmen handia ezagututa, eta Eusko Jaurlaritzaren Justizia eta Herri Administrazio Sailaren estatistika organoak 2011. urtean zehar Zerbitzu Publiko Elektronikoen Estatistika bat egitea martxan duela jakinda –besteak beste Euskadiko Herri-administrazioaren erakunde ezberdinek eskainitako prozedura eta zerbitzu telematikoen errolda eta zerbitzu eta prozedura telematiko publikoen katalogoa edukiko dituena–, ekimena bertan behera geratu da.
Beraz, datorren urteko Txostenean berariazko jarraipena egingo zaio estatistika horri, izan ere, irudi homogeneoagoa edukitzea ahalbidetuko du zerbitzu horien disponibilitatearen gainean eta, beraz, baita sarbide elektronikoko legetik etorritako eskubideen betetze mailaren gainean ere.
Eskura dagoen informazioari dagokionez, hainbat aipamen egin nahi da:
- Eusko Jaurlaritzaren Berrikuntzaren eta Administrazio Elektronikoaren zuzendariak emandako informazioaren arabera, gehien erabiltzen diren zerbitzu telematikoak enpresei eskainitakoak dira. Horrela, Eusko Jaurlaritzaren Industria Sailaren datuen arabera, 2009. urtean Internet bidez izapidetu zen baimenen %37.
- Eusko Jaurlaritzaren ordainketa pasabidea, gutxi gorabehera, 150 euskal administraziok erabiltzen du, eta 2010eko lehen seihilekoan 14 milioi euro mugitu zituen horrek.
- Laguntza eta diru-laguntza deialdiei dagokienez, Eusko Jaurlaritzak kudeatzen dituen espedienteen ia erdia izanda, urteko lehen 10 hilabeteetan izapidetze telematikoa zuen 13 deialdi egin zen, eta beste 150 deialdi identifikatu zen hurrengo hilabeteetan izapidetze telematikoarekin abiarazteko aukerarekin.
- Arloan giza eskubideak sustatzeko jarduerak
Herritarrek zerbitzu publikoak elektronikoki eskuratzeari buruzko legeak (HZPEEL) administrazioarekin elektronikoki jarduteko eskubidea aitortzea dakar, bai informazioa eskatzeko, bai izapideak edo kontsultak egiteko. Herritarrentzat eskubide bat da, eta administrazioarentzat betebehar bat, legez eska dakiokeena.
Eskubide hauez eta horiek baliatzeko moduaz jabetzea, ordea, ez da erraza, konplexuak direlako. Ondorioz, Arartekoak herritarrek Herri-administrazioekin bide telematikoak erabilita harremanetan jartzeko dituzten eskubideen dekalogo bat landu du. Horretarako, aurkezpen interaktibo bat egin da eta web orrialdean eskuragarri dago. (ikusi txosten honetako VII. kapitulua).
- Prestakuntza
Arartekoan lan egiten duten pertsonen laurden batek parte hartu du Euskadi+Innovak antolatutako barnetegi teknologiko batean, eta Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeak (HAEE), 2009ko bigarren seihilekoan zehar Arartekoko langileen prestakuntza beharrei buruz egindako diagnostikoaren ondotik, lehentasunezko bezala ageri dira informatikaren alorreko eta web 2.0 gaiaren inguruko gaikuntza ekintzak egitea.
- Ikerkuntza beka
Joan den azaroan, ikerkuntza beka baterako deialdia egin zen. Honen xedea, egunerokotasun handiena duena, oinarritu egiten da erabiltzaile eta kontsumitzaileen eskubideen aplikazioan telekomunikazioei, teknologiei eta mota guztietako garraioei buruzko zerbitzuetan eta baita gure erkidegoan eskubide horiek defendatzeari eta eskatzeko moduari buruzko gaian.
IV. Kexarik aipagarrienak
IV.1. Herri-administrazioen zerbitzura dauden langileen eremuko datu babesa
Donostiako Udalak iragarritako hautapen prozesu bateko () epaimahaikide zen pertsona batek kexa bat adierazi zuen Datuak Babesteko Euskal Bulegoak (DBEB) emandako ebazpen bat dela-eta. Hura Donostiako Udalaren aurrean izapidetutako urratze prozedura batean eman zen eta egun bide judizialean dago. Ondorioz, Arartekoak ez du eskumenik horren inguruko jarduerarik bideratzeko.
IV. 2. Datuen babesa osasunaren esparruan
Informazio eta dokumentazio klinikoaren alorreko eskubideak eta betebeharrak kexaren xede dira oraindik ere horiek eskuratzeko eskubidea mugaturik ikusi duten gaixoen partetik. Zehazki, bi dira gai honetan aurkeztu diren kexak.
Txosten honetan bertan azaldu den moduan osasunaren arloan izapidetutako kexak aztertu direnean, berriro ere Osakidetzari adierazi behar izan diogu beharrezkoa dela Historia klinikoa eskuratzeko eskubideak arautzen dituen azaroaren 14ko 41/2002 Legean gaixoentzat jasotako eskubidea eta bertatik eratorritako historia klinikoa eskuratzeko prozeduraren araudia uztartzea, batez ere historia kliniko horietan ohar subjektiboak dauden kasuetan egin izan diren interpretazioetan. Interpretazio hori hain da zabala, galarazi egiten duela, de facto, eskubide hori benetan baliatzea.
IV.3. Datuen babesa poliziaren arloan
Kexa honek zerikusia du urte ezberdinetan aurkeztutako antzeko beste batzuekin eta ikastetxeetan poliziak garatzen dituen jarduerekin zerikusia dutenekin; kasu honetan, zehazki, atsedenaldian ikastetxe baten kanpoaldean poliziak izandako jardunari buruzkoa zen kexa. Jarduera hartan, agenteek bideoan grabatu zituzten ikasle batzuk eta identifikatu egin zituzten. (ikusi txosten honetako II.4 kapitulua).
Arlo hau gainditzen duten beste gai batzuk alde batera utzita, arrazoizkoa zen salatzaileak –ikastetxearen izenean– kezka azaltzea datu pertsonal horiek poliziaren fitxategietan mantentzearen inguruan. Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Sailak jakinarazi zigun grabazioak suntsitu egin zituela, izan ere, behar ez bezala egin zirela egiaztatu zen. Ondorioz, uste izan genuen kexak datu horiei buruz planteatzen zuen arazoa konponduta geratu zela. Edonola ere, erreklamatzaileari jakinarazi egin genion zein zen baliogabetze eskubidea baliatzeko jarraitu behar zuen prozedura, eta hori eragindako pertsonek edo haien ordezkariek egin beharko zuten, eskubide benetan pertsonala zelako. Halaber, baliogabetzearen legezko araubidearen gainerako alderdien berri ere eman zitzaion.
IV.4. Zailtasunak NAN elektronikoa erabiltzerakoan
Pertsona batek Arartekoaren aurrean salatu zuen zailtasunak eduki zituela NAN elektronikoa erabiltzeko Eusko Jaurlaritzarekiko harreman telematikoetan. Zoritxarrez, kexa bertan behera gelditu zen, izapidetzen jarraitzeko eskatu zen informazioa ez zigutelako aurkeztu.
V. Ondorioak
Lehenengo gogoetak zerikusia du arlo honekin zerikusia edukita jaso den kexa kopuru eskasarekin. Horrek zerikusi zuzena du administrazio elektronikoaren erabileran aurrerapausoak mantso egiten aritzearekin eta herritarren esku dauden zerbitzu elektronikoak barreiatzeko erakunde ekintza bat behar izatearekin, eta baita herritarrek administrazioarekiko dituzten harreman elektronikoetan dituzten eskubideei balioa ematearekin ere.
Datuen babesaren gaian, beharrezkoa da azpimarratzen jarraitzea beharrezkoa dela Osakidetzak gaixoaren eskubidearekiko egokiagoa izango den interpretazio bat egitea historia klinikoa eskuratzeko prozeduraren araudiaren gainean, historia horretan ohar subjektiboak ageri direnean.
Ondorioz, arlo honetako jarduera, 2010. urtean, beste ekimen eta proiektu batzuetan oinarritu da. Horiek zerikusia dute herritarrek informazioaren eta komunikazioaren teknologien gaian dituzten eskubideen barreiapenarekin, barneratze digitalari buruzko txosten bereziaren proiektuarekin, berrikuntza proiektuekin, eta abar.
Labur adieraztearren, arloa pixkanaka herritarren kexen bitartez sendotu arte itxaron beharko da. Horiek gertatzen ez badira, idatz zatiaren hasieran azpimarratu diren arrazoiak tartean egoteagatik, azaldu bitartean ofiziozko jarduerak garatuko dira jada antzeman diren arazo orokorrei zuzenduta:
- Datuen babesaren gaian, Interneteko bilaketa tresnen bilketa mugatzeko modua aztertzea, bilatzaileek argitaratu ahal izan diren datu pertsonalak zerrendatzea saiheste aldera.
- Interneten arrasto digitala ezabatzeko aukerei buruzko informazioa eta azterlanak biltzea.
- Ararteko erakundetik IKTen erabilera sustatzea, herritarrek duten eskubide subjektibo gisa. Halaber, euskal administrazioek eurek informazio kanpainak egitea administratuei eskaintzen zaizkien aukerak ezagutarazte aldera.
- Administrazio elektronikoaren gaian praktika onak barreiatzea.
- Internetera sartzeko zerbitzu unibertsala.
- Ezagutza digitalerako eskubidea: horrek esan nahi du Interneteko informazioaren eta edukien berrerabilpena piztu behar dela, eta baita horien eraldaketa eta adinaren araberako egokitzapena ere.
- Estatuek eta Autonomia Erkidegoek adingabeen hezkuntzan esku hartzen duten guraso eta irakasleen gaitasunak sustatu behar dituzte, zulo digitala ezabatze aldera.
- Informazio publikoko izapideekin lotuta, parte-hartze elektronikorako eskubidea.