1. Hizkuntz eskubideak eta kultura
1. Hizkuntz eskubideak eta kultura
I.?Arloa kopurutan
Arloan guztira 25 kexa-espediente ireki dira 2010. urtean, Arartekoak urtean izapidetzeko onartu dituen espediente guztien %1,91 direnak. Hona hemen haien sailkapena, gaiaren arabera:
− Herritarren hizkuntz eskubideak Justiziako Administrazioarekiko harremanetan 10
− Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura 5
− Beste alderdi batzuk 4
− Kultur, industri eta arte ondarearen babesa 3
− Kirol jarduerak 1
− Herritarren eskubideak 1
− Herritarren hizkuntz eskubideak euskal administrazioekiko harremanetan 1
Urtean zehar izapidetutako kexei dagokienez, txosten hau egiten amaitzean egoera hau da:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Jarduera okerra | Jarduera okerrik ez | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | Gerora ez dira onartu | |
2010ean hasitakoak | 24 | 9 | 11 | 7 | 0 | 4 | 4 |
Aurreko urteetan hasitakoak | 15 | 4 | 11 | 3 | 8 | 0 | 0 |
II.?Jasotako kexak, gizarte eta araugintza testuinguruan
II.1. Herritarrek botere publikoekin euskaraz aritzeko duten eskubideari dagokionez, jasotako kexarik gehienen sorburua da ez dagoela langile euskaldun nahikorik Justiziaren Administrazioan, osasun zerbitzuetan, udaltzaingoetan eta Ertzaintzan. Gure erakunde honetaraino iritsi diren kasuen analisitik bi ezaugarri ondorioztatzen dira, botere publikoen hiru jarduketa eremu hauek konpartitzen dituztenak. Ezaugarri hauen berri eman nahi genuke, gure ustez ederki azaltzen baitute, beste faktore batzuekin batera, zergatik datzan eremu hauetan herritarren asetasun eza hizkuntz eskubideei dagokienez. Eta gainera, neurri honetan, azaltzen dute une honetara arte martxan jarritako politikek, haien emaitzak ikusita, zergatik ez duten eragotzi arazoa kronikoa izatea:
• Batetik, epaileek, poliziek eta osasun langileek egin behar dituzten lanekin zerikusia duten gizarte eta kultur arrazoiengatik, herritarrekiko harremana definitzerakoan, beste eremu batzuetan baino handiagoa da "botere" paradigmak "zerbitzu" paradigmaren gainetik daukan garrantzi erlatiboa. Jaso ditugun kexek erakusten dute zein neurritan den ezaugarri hori zailtasun erantsia funtzio hauek egiten dituzten langileen elebakartasunerako joera gainditzeko. Batzuetan langile hauek erabiltzaileari jokabide ezkorra izatea edo beren lan profesionala auzitan jarri nahia egozten diote, baldin eta erabiltzaileak langileak ezagutzen ez duen edo ondo ez dakien hizkuntza bat erabili nahi badu, hizkuntza komuna erabiltzeko aukera izanik. Horrek guztiak dakartzan arrisku eta eragozpenen ondorioz, erabiltzaile euskaldunak amore eman ohi du. Halere, euskaldunarentzat gaztelania ez da hizkuntza ezezaguna. Gainera, hizkuntz erregistro formal eta espezializatuetan (harreman mota honetan erabiltzen direnetan adibidez), formazioagatik dela edo ohituragatik dela, gaztelania euskara baino ohikoagoa da. Eremu honetan, beraz, euskararen erabilerak hizkuntz nortasuna azpimarratzea du helburu, komunikatzeko beharrizana edo eraginkortasun arrazoiak bainoago.
• Bestalde, herritarrek honelako zerbitzuetara jotzen dutenean oinarrizko arazoei erantzuteko egiten dute (bizia, osasuna, askatasuna, segurtasuna). Horregatik, eraginkortasunari lehentasuna ematen diote. Horri gehitu behar diogu bi alderdi interes kontrajarriekin aurrez aurre daudenean gaztelaniaz diharduena eragozpen horietatik salbu egongo dela. Horrela ulertuko dugu erabiltzaileak zergatik, kasu askotan, bere hizkuntzan hitz egiteko aukera baztertzen duen, eta zergatik uzten duen euskararen erabilera eskubide eta interes hain larriak jokoan ez daudenerako. Horregatik, Justizia arloan eta Barne arloan, alderdietako batek euskaraz jarduten duen prozeduren kopurua ez da aldatu. Prozedura horietatik asko hizkuntz eskubideen ingurukoak dira hain zuzen ere.
II.2. Azpimarratu behar dugu arrazoi horrengatik Arartekoarengana jo duten pertsonetako batek ere ez duela esan bere hizkuntzan arreta jasotzea modu absolutuan ukatu zaionik, salbu eta Bake Epaitegietan (erregistro zibilen ordezkari gisa jokatzen dutenak) jaiotzak euskaraz inskribatzeko ezintasunari dagokionez. Haien kexen funtsa da, zehazkiago, eskubide hori eskaini zaien baldintzen ondorioz eskubidea teorikoagoa dela praktikoa baino.
Adibidez, erreklamazio egile bati beste herri batera joateko aukera eskaini zitzaion, bere bizilekuari dagokion ospitaletik 50 kilometrora dagoena, behar zuen osasun laguntza euskaraz jaso ahal izateko. Beste herritar batzuek arreta momentuan bertan jasotzeko aukera galdu zuten, itzultzaile edo interpretari batengana jo behar izan zelako edo hura libre egon arte itxaron behar izan zuten denboragatik (edo biengatik). Batzuk kexatu ziren euskaraz zerbitzua emateko gai den norbait agertu arte luzaro itxaron behar izan zutelako. Bilboko Epaitegi Dekanoak, gai honetaz bidali genion erreklamazio bati buruz, esan zuen eskubidea ez dela benetan gauzatzen baldin eta horretarako honelako baldintzak bete behar badira, adibidez, deklarazioa egiteko zenbait ordu itxaron behar izatea, itzultzailea libre egon arte.
II.3. Kulturaren eta kirolen atalean aztertu ditugun kasuetako batzuk, IV. puntuan azaldutako kexetako bigarrenak azaltzen duenez, "nimby" efektuaren (not in my back yard) adibide dira: hau da, komunitate bat (auzoak, bizilagunak) bere inguruetan erabilera sozialeko baliabide bat ipintzearen aurka dagoenean. Aipatutako kasuan erabilera kirola edo aisialdia zen, baina beste batzuetan zerbitzu asistentzialak izaten dira.
Arazoa, beraz, gure ustez ez da bizilagunak aurka egotea, baizik eta administrazioak, instalazioa baimentzen duen legearen babespean, gatazka hau ordena publikoko arazo hutsa dela ulertzea eta ezer ez egitearen ondorioz gatazka gaiztotzen uztea. Erronka arazoari gardentasunez eta modu parte hartzailean aurre egiteko bideak sortzea da. Horrek, dena den, ez dio galarazten administrazioari, oposizioaren arrazoiak aztertu ondoren, baliabideari hasiera batean emandako kokapenaren erabilgarritasun sozialaren aldeko jarrerari tinko eustea, eta beharrezkoa bada bide judizialera jotzea. Gure esperientziak erakusten digu, horrela, herritarrek kasu egiten zaiela sentitzen eta jakiten dutela, eta jarduerak herritarrei ekarri ahal dizkien kalteen irudi faltsua (eta askotan, manipulatua) barnera dezatela galarazten dela. Positiboa da bizikidetza normaltzeko, kasurik gehienetan bizikidetza ez baita zertan kaltetu behar.
II.4. Azkenik, jaso ditugun kexetako batzuek zenbait foru edo udal erabaki auzitan jarri dituzte. Erabaki horiek oso gai ezberdinei buruzkoak ziren (antzerkirako diru-laguntzak, kultur ondarearen kudeaketa, jardueretarako edo bidaietarako plazak zozketatzea, eta abar), baina guztiak administrazioak bere funtzioak betetzeko behar dituen ahalmenen ingurukoak ziren.
Erakunde honen esku parte hartzeak bi helburu ditu honelako kasuetan, eta biak izan ditugu kontuan esku hartzerakoan:
• Batetik, zuzenbidearekin bat datorrela egiaztatzea. Hau da, administrazioaren egintza oro legeak ematen eta mugatzen dion boterearen gauzapena bada, erreklamazio egileak aldarrikatzen dituen eskubideak antolamenduak babesten dituen edo ez (eta, horrenbestez, administrazioari eskatzen den eran jarduteko betebeharra sortzen dioten edo ez) erabaki behar da.
Halaxe egin genuen espediente batean. Espedientearen sustatzaileek, kontsulta gisa, erakunde honi galdetu zioten Zumarragako Udalak hartutako erabaki bat zuzenbidearekin bat datorren edo ez. Erabakia interpretazioko eta bisitariak hartzeko zentro baten proiektu bati buruzkoa da, kultur eta paisai balio berezia dituen eremu batean. Haien ustez, udalaren erabakiak aukeratu zuen esku hartze eredua oso ezberdina zen hartara deitu zen ideia-lehiaketaren epaian azaldu zenetik, parte hartze prozesu luze baten bidez lortutako adostasunaren adierazpen izan zena. Egiaztatu genuenez, prozesu horren bidez, ingurumeneko, sozioekonomiako eta kultur ondarearen babeseko gogoetak azaltzeko bidea eman zen, aukera bakoitzaren alde edo kontra egiteko. Horren guztiaren inguruan adostasuna lortu zen, baina behin betiko proiektuaren inguruan berriro ere ezadostasunak azaleratu ziren.
Adostasun horien balio politikoa begi bistakoa da, ez bakarrik emaitzaren inguruan ematen den gizarte kohesioari dagokionez, baita ere, oso bereziki, hori lortzeko bide ematen duen parte hartze prozesuaren berezko balioagatik, herritartasunaren kontzeptu heldua eta arduratsua bultzatzen baitu. Zentzu horretan, erakunde ofizialek eta herritarren ekimenek adostasun hori lortzeko egin zuten ahalegina laudatu beharrean geunden. Era berean, adostasuna desagertzea tamalgarria dela esan genuen. Horren erakusgarri da erakunde honetara ekarri den auzia. Halere, udal erabakia legezko gehiengoen bidez hartu zenez gero, egindako kontsultari erantzun genion udaleko osoko bilkurak legeak ematen dizkion ahalmenak erabiliz jardun zuela, jarduketa horiek beste maila batzuetan sor ditzaketen iritziak gorabehera, eremu juridikotik at daudenez gure esku hartzetik at ere daudenak.
• Aurreko irizpidea gorabehera, gure lana jardunbide egokia sustatzea da, herritarrek zerbitzu publikoak berdintasunez erabili ahal izateko. Horretarako, kasua aztertzen dugu eta beharrezkotzat ikusten ditugun zuzenketak gomendatzen edo ekimenak proposatzen ditugu.
Zentzu horretan, Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura Sailaren aurrean esku hartu genuen, erakunde horrek antolatu zituen udako jardueretan umeak onartzeko irizpideek sortutako kexak direla-eta. Gai honek familia asko kezkatzen ditu, urterik urte beren seme-alabek jarduera hauetan parte hartzeko eskaerak aurkezten dituztelako eta, plaza nahikorik ez dagoelako, beren eskaerak onartzen ez dituztelako.
Familia horiek ez zuten auzitan jarri plazen zozketa garbia zenik, baina Bizkaiko Foru Aldundiari eskatu zioten, berdintasun printzipioa errespetatuz, aurreko urteetan plaza eskatu duten baina eskuratu ez duten umeei lehentasuna emateko, adinekoen bidaiekin egiten den bezala. Azaldu zuten aipatutako sailari hala eskatu ziotenean aldundiak ez zuela zehaztu inguruabar hori kontuan izaten den. Aitzitik, erantzunak aditzera eman zuen sistemak lehenesten zuela zozketa irabazten zuten familiek ume bat baino gehiago bidali ahal izatea, atseden egun batzuk edukitzeko. Erakunde honek ulertu zuen jarduerak umeek gozatzeko direnez gero haien guztien eskubidea dela gailendu behar dena, eta berdintasunez aplikatu behar dela. Irizpide hori kontuan izanik, uste dugu, jarduera horietarako plazak ematean, notario aurrean zozketa egitearen bermeaz gain, aurretik plaza eskatu duten eta zozketa egokitu ez zaien umeek lehentasuna izan behar dutela. Hala azaldu genion foru aldundiari. Erantzun zigun irizpide hori erabiltzea erabaki zuela, eta lanean ari zela hurrengo udatik aurrera aurreko urteetan plaza eskatu bai baina lortu ez zuten pertsonei lehentasuna emateko.
III.?Jarduera-plana
Arartekoaren jarduna arlo honetan arautu duen planaren markoan, antolatutako gizarte zibilarekiko lankidetzari eman diogun garrantzia azpimarratu beharra dago.
Urte osoan bi erakunderekin egin dugun lana nabarmendu nahi dugu, duen zeharkako garrantziagatik:
• EAEko Berdintasun Agenteen Elkargo Profesionala. Batez ere bi gai jorratzeko bildu gara haiekin: emakumeek egiten duten kirola eta emakumeen presentzia herri jaietan.
• Hizkuntz Eskubideen Behatokia. Haiekin batera aritu gara lanean, herritarrek administrazioekin euskaraz aritzeko dituzten zailtasunen ondorioz jaso dituzten kexak aztertzeko, eta eskubide hori benetan gauzatu ahal izateko sortu behar diren politika aktiboen diagnostiko orokorra egiteko.
IV.?Kexarik aipagarrienak
IV.1. Umeen identifikazioa eskola kiroleko programetan
2009/2010 ikasturterako Bizkaiko Eskola Kiroleko Programako araudian, azaltzen denez, kirolariek izena emateko eskaerarekin batera NANa aurkeztu behar dute, besteak beste. Arartekoak kexa bat jaso zuen 14 urtetik beherakoei arau hori aplikatzeari dagokionez, ez baitute NANa edukitzeko betebeharrik.
Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura Sailak azaldu zigunez, NAN exijitzeko arrazoia da beharrezkoa dela lehiaketetako baldintzak betetzen direla egiaztatzea. Horregatik, ezinbestekoa da parte hartzaileen nortasuna argazkien bidez frogatzea. Hori ez litzateke posible izango adingabekoen familiek horretarako proposatu zituzten beste dokumentu batzuen bidez egitea (adibidez jaiotza ziurtagiriaren bidez). Bestalde, eskolako fitxetan behar bezala jaso behar dira zenbait datu. Adibidez, adingabekoa zein udalerritan bizi den, klubaren udalerriko biztanle kopuruaren arabera eskatzen diren betekizunetako batzuekin zerikusia duelako horrek.
Erantzun hau aztertu ondoren, Arartekoak 2010eko martxoaren 23ko ebazpena eman zuen. Aldundiari jakinarazi genion 14 urtetik gorakoentzat NANa nahitaezkoa ez izatea bateragarria izan daitekeela aipatutako foru araudiarekin, baldin eta pertsona beste bitarteko batzuk erabiliz ezin bada identifikatu bakarrik eskatzen bada. Bitarteko horiek zeintzuk diren ezin dugu jakin aldez aurretik, baina adingabeko askok beste agiri batzuk edukitzen dituzte, adibidez, ikastetxeko txartela, garraiokoa, kirol patronatukoa eta abar. Halaxe interpretatu da jurisprudentzian, hain zuzen ere, Herritarren Segurtasunaren Babesari buruzko 1/1992 Lege Organikoaren terminoetan nortasuna frogatzeari dagokionez. NANan ageri diren beste datu batzuei dagokienez, adibidez bizilekua, esan behar dugu beste bitarteko batzuetan frogatzen dela, modu eguneratuagoan, adibidez, errolda agiriaren bidez.
Iradokizun honetaz egin duen balorazioan, foru aldundiak adierazi du NANaren bidezko identifikazioa ez zela eskatzen Bizkaiko eskola kiroleko programetan parte hartzeko, baizik eta E ligetan, errendimendukoak edota murriztuak direlako. Liga hauetan lehiakortasuna handiagoa da eskola kiroleko gainerako programetan baino, eta lehiaketa ezarritako printzipioekin bat etorriz egiten dela bermatu behar da. Nolanahi ere, kexa sorrarazi zuen kasu zehatzari dagokionez, foru aldundiak adingabearen parte hartzea onartu zuen behin-behinean eta NANa izapidetu ahal izateko epea luzatu zion.
IV.2. Bilboko parkean saskibaloiko saskiak kentzea, epailearen aginduz
Bilboko Doña Casilda Parkeko saskibaloiko jokalekuen kontura ere kexak egin ziren Arartekoan. Espazio hau asko erabiltzen dute herritarrek, ez bakarrik kirola egiteko, baita aisialdirako espazio familiar gisa. Jokaleku hauen berezitasuna da jatorri etniko oso ezberdinetako pertsonek beren topalekua eratu zutela hemen, kirolaren inguruan.
Kirola egitea, ordea, bateragarria izan behar da inguruko etxebizitzetan bizi diren pertsonen eskubideekin, bai ordutegiei dagokienez, bai sortzen diren zaratei dagokienez. Bizilagunek horiek, hain zuzen ere, bide judizialera jo zuten, udalak jokalekuak beste leku batera eraman zitzan. Epaitegiak udalari agindu zion saskiak ken zitzala, inork erabili ezin izateko, instalazio horiek Ingurumena Babesteko Udal Ordenantzak, baimendutakoa baino zarata gehiago egiten ez dutela bermatzeko neurriak hartzen ziren bitartean. Bizilagunek epaia errekurritu zuten Justiziako Auzitegi Nagusiaren aurrean, jokalekuak lekuz aldatzeko eskatzen.
Beraz, kasu hau auzitegietan dagoenez, erakunde honek ezin du sakoneko eztabaidan parte hartu. Hala eta guztiz ere, erabaki genuen kexa honen ondorioz Arartekoak jarraipen bat egin beharko lukeela, epaileak ezarritako kautelazko neurriak betetzeko udalak nola jokatzen zuen jakiteko. Izan ere, jokamolde horren arabera aseko ziren kontuan hartu beharreko interesak: inguruko bizilagunenak, pairatzen zituzten eragozpenak neurri horiei esker galarazi behar baitziren, instalazioak lekuz aldatzeko eskaeraren inguruan emango zen ebazpena gorabehera. Erabiltzaileek, berriz, aldi batez ezin izango zuten jokalekua erabili. Neurri horiek hartzeak kendutako saskiak berriro jartzea ekarriko luke, Auzitegi Nagusiak sakoneko auziaz ebazpena eman arte.
Hala jakinarazi genion Bilboko Udalari. Bertako Lan, Gazteria eta Kirol Arloak plan bat aurkeztu zuen, zenbait neurrirekin. Neurri horietako batzuk oholak, zoruak eta sareak egiteko material berriei buruzkoak eta enpresa independente batek zarata neurtzeari buruzkoak ziren. Beste neurri batzuk baimendutako ordutegitik kanpo instalazioak erabiltzea galarazteko eta materiala egoera txarrean egotearen ondorioz sortzen ziren zaratak ekiditeko mantenimendu egokia egiteko ziren.
Erakunde honek erantzun zuen proposatutako neurriak zentzuzkoak iruditzen zitzaizkiola. Bizilagunak, ordea, neurrien aurka zeuden. Epaitegiak auto bat eman zuen, plana onesteko, eta saskiak behin-behinean berriro jartzeko baimena eman zuen. Horrela, material berriekin instalazioen erabilera eta udal ordenantzek zaratari eta ingurumenari buruz xedatutakoa bateragarriak ziren ikusi nahi zuen. Txosten hau amaitzeko egunean auziaz behin betiko iritzia eman gabe zeuden auzitegiak, baina Arartekoak balorazio positiboa egin zuen udalak prozesuan zehar erakutsi zuen borondateari buruz, batetik bizilagunen eskubideak eta bestetik espazioa mantentzea bateragarri egin nahi izan dituelako, ulertzen baitu leku hori baliagarria dela kirola egiteko, balio soziala izateko eta kultura ezberdinen arteko topaleku izateko.
V.?Ondorioak
V.1. Arlo honetan izapidetu diren kexetako gehienak, aurten ere, herritarrek administrazioarekin bi hizkuntza ofizialetako batean harremana izateko eskubidea gauzatzeko dituzten eragozpenei izan dira. Arazo hau betidanik gertatu den hiru eremuetan izan da aurten ere nabarien: Justiziaren Administrazioan, Barne Arloan eta Osasunean.
Administrazioak gertatutakoa azaltzeko eman dizkigun erantzunak ere ez dira askorik aldatu: oraindik ere azaltzen digute eskubide hau modu mailakatuan aplikatu behar dela. Horregatik, eskubide hau gauzatzea, praktikan, langile elebidunak egotearen mende dago, eta beti ez daude langile elebidunak. Planteamendua zentzuzkoa izan liteke, baldin eta "modu mailakatuan aplikatzea" ez bada gauzak denboran zehar berez aldatuko direla pentsatzea. Gauzak aldatzeko, esku hartu behar da, esku hartze horrek ematen den zerbitzua praktikan hobetzen duen ebaluatu behar da, eta hala ez bada zuzendu egin behar da. Hogeita hamar urtez bi hizkuntzak ofizialak izan ondoren botere publikoek ez badute lortu eskubide hori jarduketa eremu guztietan bermatzea, gutxienez denbora horrek aldaketa galarazten duten oztopoak identifikatzeko balio behar izan du. Oztopo horiek, hain zuzen ere, langileak euskalduntzeko bitarteko material eta ekonomikoekin bakarrik dute zerikusia. Gainera, aurrerapena erreala izan dadin maila guztietan behar den borondatea ere hor dago, arduradun politikoekin hasita, baina zerbitzu publikoetako langileak eta herritarrak ahaztu gabe. Batez ere aipatu ditugun hiru eremuetan, zeintzuetan, emaitzak ikusita, oztopoak gainditzea bereziki zaila izango den:
V.2. Arartekoak arlo honetan egin behar duen lanaren helburua, berez, ez da euskararen erabilera areagotzea herritarren eta botere publikoen arteko harremanetan. Aitzitik, hizkuntza bataren edo bestearen aldeko aukera ahal den neurrian librea izatea lortu behar da. Horrek esan nahi du hizkuntza horietako bat aukeratzeagatik ezin dela sortu kostu edo eragozpen handiegirik. Kostu eta eragozpen horiek handiegiak noiz diren baloratzeko, maximalismoak alboratu behar dira eta kasuz kasu aztertu, eskubide hori zein une eta tokitan gauzatu nahi den kontuan izanik. Baina beharrezkoa da batzuetan ahazten omen den faktore bat aintzat hartzea: herritarrentzat euskal administrazioekiko harremanetan euskara erabiltzeak dakarren kostua ezin da baloratu, ondorio hauetarako, botere publikoek itzulpen edo interpretaritza zerbitzuak eskaintzen dizkieten beste hizkuntzak bezala. Izan ere, azken horien kasuan interpretaritza zerbitzua erabiltzailearen gabezia bat konpentsatzeko da, hau da, bi hizkuntza ofizialak ez jakitea. Euskarazko interpretazioa eta itzulpengintza zerbitzuak, ordea, ez dira erabiltzailearen gabezia konpentsatzeko, administrazioarena baizik, administrazioan lan egiten duten pertsonen hizkuntz gabeziek herritarrek administrazioan bi hizkuntza ofizialetako edozeinetan aritzeko duten eskubidea gauzatzeko aukerak baldintzatzen dituztenean. Horregatik, beharrezkoa izango litzateke zerbitzu jakin bat eman behar duen funtzionarioak hizkuntza horietako bat ez badaki nolabait konpentsatzea, zerbitzu eta txanda bakoitzean langile elebidun kopuru nahikoa jarriz. Hori ezinezkoa den artean, plan bat egin beharko litzateke, zerbitzua hobetzeko ebaluatu ahal diren helburuak finkatuz, batez ere gabezia gehien dituzten eremuetan.
V.3. Jaso ditugun kexetako askok erakusten dute, paradoxa ematen badu ere, administrazio zerbitzuak informatizatzeak administrazioarekiko harremana euskaraz izan nahi duten pertsonentzat sortzen dituen arazoak. Jardueretan izena ematerakoan, ordainketak egiterakoan edo prestazioak eskatzerakoan, herritarrek aurkeztu behar dituzten idazkiak, eskuz egiten direnean, euskaraz izapidetzea erraza da: txantiloiak eta galdetegiak bi hizkuntzetan egitearekin eta administrariek euskaraz jakitearekin (eta euskaraz ez badakite, itzulpengintza zerbitzu arina edukitzearekin) nahikoa da. Baina gaur egun kasu askotan eskabideak aplikazio informatikoen bidez aurkeztu eta izapidetu behar dira, zerbitzua arinagoa eta gardenagoa izan dadin. Arazoa sortzen da aplikazio horien euskarazko bertsioa erabilgarri ez dagoenean, behar bezala funtzionatzen ez duenean, edo hutsuneak edo okerrak dauzkanean; horrelakoak gertatzen direnean, erabiltzaileek gaztelaniazkora jotzen dute. Kasurik larrienetan, Justizia arloan azaldu dugunez, disfuntzioa haratago doa: legeak aitortzen dituen eskubideak, adibidez seme-alabak erregistro zibilean euskaraz inskribatzea, gauzatzea galarazten da.
Arazoaz jabetu eta aurrea hartu behar zaio. Izan ere, askotan eskubide hau gauzatzea ez du legeak oztopatzen, baizik eta administrazioak lege hori betetzen dela bermatzeko eduki behar dituen tresnak, txantiloiak eta aplikazio informatikoak ez egokitzeak. Informatizazioa ezinbesteko baliabidea da lan hori errazteko eta zentzuzkoa da pentsatzea hori abian jartzeko denbora behar dela, baina ezin dugu ahaztu txantiloi eta aplikazio horiek eskuratzea erabat helburu instrumentala dela; benetako helburua herritarrei ematen zaien zerbitzua hobetzea da. Beraz, ez da zilegi tresna hori, herritarrei zerbitzu hobea ematea bermatu beharrean, herritarren eskubideak gauzatzerakoan eragozpena izatea.