2. arau- eta gizarte-testuingurua
Haur eta Nerabeentzako Bulegoak 2010. urtean garatutako jardunak a
urreko kapituluan oro har a
dierazitako helburuei erantzuten die. Hala ere, ez dugu a
haztu behar erantzun nahi dion gizarte- eta a
rau-testuinguru batean gertatzen dela, eta era berean, bere jarduna egiteko modu zehatza mugatu eta baldintzatzen duela. Hori dela eta, a
dingabeen esparruan egindako xehetasunez a
zaltzen hasi baino lehen, hurrengo orrietan, gure ustez, haurrekin eta nerabeekin lotuta esanguratsuak diren datu nagusiak eskainiko ditugu. Halaber, jardueraren a
rau-testuingurua osatzen duten legeak, dekretuak eta erregelamenduak ere a
urkeztuko ditugu.
Atal honen helburua da EAEko haurren eta nerabeen egoerari buruzko ikuspuntu orokor bat ematea a
halik eta daturik eguneratuenen bidez (bigarren mailako iturrietatik hartuak), eta zenbaitetan, datu horien bilakaera historikoari a
rreta jarriz. A
ipagarria da esparru horretako datu-bilduma gero eta zabalagoa dela, baina oraindik zenbait hutsune dituela zenbait gai edo errealitate jakinei buruz. Halaber, dauden datuak ez dira behar bezain erabilgarriak banaketa desegokiagatik edo banaketa ez datorrelako bat estatistika-eragiketen a
rtean (horrek eragina du datuen a
lderagarritasunean), eta bilketa eta sistematizazioa ez delako nahikoa izan. Haurren eta nerabeen informazio-sistema bat behar da, parametro, irizpide eta a
dierazle partekatuak izango dituena, eta haurren esparruko eragile gehienek, gizarte- nahiz erakunde-eragileek, hala a
dierazten dute. Edonola ere, gure haurren eta nerabeen errealitatearen datu batzuk emango dira beren parametro nagusietan a
rgazki bat balira bezala. Salbuespen bat egin da: ez dira jarraipen berezia behar duten egoeren datuak a
urkeztu, egoera horiek laugarren kapituluan a
urkeztuko baitira.
2.1.1. Demografia
2010. urtearen hasieran, 0 eta 17 urte a
rteko 330.594 pertsona bizi ziren EAEn; hau da, biztanleria osoaren %15,5. Lurralde historikoen a
rteko a
ldeak ez dira oso handiak. Gipuzkoan dago haur eta nerabeen ehuneko handiena (%16,4), eta Bizkaian, txikiena (%14,8). 1991. urtetik a
urrera, 0 eta 17 urte a
rteko biztanleria pixkanaka txikituz joan da. Lehen biztanleriaren ia %22 zen, eta milurtekoaren lehen urteetan %14 izatera igaro zen. 2008. urtean, igoera txiki bat igarri zen eta biztanleriaren %15 baino gehiago izatera pasatu zen.
(Iturria: Estatistikako Institutu Nazionala 1991-2001 urteak: Biztanle- eta Etxebizitza-errolda Martxoaren 1eko eta a
zaroaren 1eko datuak, hurrenez hurren. 1995. urtea: Biztanleriaren errolda a
rteko kalkuluak, 1991ko Errolda oinarri hartuta. 2010. urtea: Egungo biztanleriaren kalkuluak, 2001eko Errolda oinarri hartuta. Urtarrilaren 1eko datuak. Guk eginda).
* Lurralde historikoen a
raberako biztanle-banaketa dela-eta, ez dago informazio zehatzik 2002ko urtarrilaren 1era a
rte, biztanle-erroldak izan ezik (1991, 2001). 1995. urterako, EAE osoko 18 urtetik beherako biztanleen egiazko datuetan oinarrituta, biztanle horiek lurralde historiko bakoitzean nola banatuta zeuden kalkulatu da 1995ean lurralde historiko bakoitzeko 0 eta 19 urte bitarteko biztanleen banaketa-portzentajeak a
biapuntu hartuta (Araba, %14,058, Bizkaia, %53,84 eta Gipuzkoa %32,10).
Pertsona horien %51 mutilak dira, eta %49, neskak. A
din-taldeei dagokionez ere banaketa orekatua dago. 0 eta 4 urte a
rteko haurrak dira talderik handiena, guztizko biztanleria a
dingabearen %27,54. A
tzetik dituzten 5 eta 9 urte a
rteko taldea eta 15 eta 19 urte a
rteko taldea, talde horietako bakoitzak guztizkoaren %24 osatzen duelarik.
(Iturria: Estatistikako Institutu Nazionala Egungo biztanleriaren kalkuluak, 2001eko Errolda oinarri hartuta. 2009ko urtarrilaren 1eko datuak. Guk eginda).
Migrazio-mugimenduei buruzko jakintzak osatzen du demografia-analisi hori, batez ere a
zken urteetan EAEn erregistratutako biztanleria a
tzerritarraren handitzea kontuan hartuz. A
urreko paragrafoetan a
ipatutako haurren eta nerabeen %6,12 a
tzerrian jaiotakoa da. Horietako 10etik 6k 10 eta 18 urte a
rtean dituzte; zehazki %31k, 15 eta 18 urte a
rtean dituzte; eta ia %28k, 10 eta 14 a
rtean. Era berean, a
dierazi behar da egun EAEn dauden a
tzerrian jaiotako pertsonen guztizkoaren ia %18k 0 eta 18 urte a
rtean duela.
2.1.2. Familia a
nitzak[2]
2008. urtean, guraso bakarreko 10 etxetatik 3tan 16 urte baino gutxiagoko biztanleria zegoen. Bestetik, EAEko 16 urte baino gutxiagoko pertsonen %6 guraso bakarreko etxeetan bizi zen (dibortzioa izan den edo bikotekide bat hil den etxeen %93).
Familia ugariak guztizko etxeen %5,6 osatzen zuten 1996an; 2008an, %3 baino ez. Horrek esan nahi du mota horretako 18.419 familia daudela guztira. Zalantzari gabe, beherakada nabarmena izan da, 1996. urtean erregistratutako 32.056 familiekin a
lderatzen badugu.
2009. urtean, familia ugarien 18.191 titulu indarrean zeudela erregistratu zen. %5a 5 seme-alaba edo gehiagoko familiei zegokien; eta %13a, ezgaitasunen bat zuen seme-alabaren bat zuten famili ugariei. Halaber, garrantzitsua da a
zpimarratzea egindako 10 titulutatik 3 lehen titularra a
tzerritarra zuten familiei zegozkiela.
Ezkontzeko a
dinari dagokionez, ia ez da erregistratu ezkonberrietako bat a
dingabea izan den ezkontzen kasurik, eta a
ipagarria da 19 urteko edo gutxiagoko ezkonberrien kopuruak bilakaera izan duela: 1986an guztizkoen %4,37 ziren; eta 2007an, %0,27 baino ez. Ijitoen ezkontza-errealitate berezitua ere a
zpimarratu beharrekoa da. Izan ere, ijitoen a
rtean ezkontzeko batez besteko a
dina 18 urtekoa da; 19 urte mutilen a
rtean, eta 17 urte nesken a
rtean (biztanleria orokorrean, 33 urte dira mutilen a
rtean, eta 31 nesken a
rtean).
Gizarte-zerbitzuen eskariari buruzko estatistika (2006) lanaren a
rabera, 5 urte baino gutxiagoko biztanleriaren %75 haurtzaindegietan edo ikastetxeetan zaintzen dituzte. Hala ere, a
lde handia igartzen da a
dinaren a
rabera. Izan ere, 3 urtetik a
urreko haurren ia %100 zentroren batean zaintzen da, baina oraindik urte bat ez duten haurren 10etik 8 ez dira zentro bakar batean ere zaintzen, familiek hala nahi izaten baitute. Urte bat betetzen dutenetik, a
rreta a
reagotu egiten da, eta ia 30 puntutan handitzen da haurtzaindegietan eta ikastetxeetan zaintzen dituzten a
dingabeen ehunekoa.
Ohikoa da a
itona-amonen familia-laguntza eskatzea, iloben a
rdura har dezaten. 2004ko etxeetako inkestan ohartu ziren 13 urte baino gutxiagoko a
dingabeak dituzten EAEko 1.360 etxe inguruk a
itona-amonengana edo beste senideren batengana jotzen zutela, a
dingabeak zaintzeko. Horrek esan nahi du familia horien %37k laguntza mota horiek erabiltzen zituztela (eta batez ere 3 urte baino gutxiagoko a
dingabeak zaintzeko. A
din-tarte horretan, a
itona-amonek eta senideek haur horien %49 zaintzen dute).
Seme-alabak zaintzeko etxe-zerbitzua erabiltzeari dagokionez, ikus daiteke baliabide horrek garrantzi gutxiago duela familia-arretak baino, eta 13 urte baino gutxiagoko a
dingabeak dituzten familien %12k baino ez duela erabiltzen, nahiz eta 3 urte baino gutxiagoko seme-alabak dituzten familien a
rtean ehuneko hori handiagoa izan.
2.1.3. Osasuna
Osasunaren esparruan eskuratutako datuek oso ikuspuntu mugatua eskaintzen dute, ospitaleko a
ltei buruzkoak baino ez baitira, eta ospitalean sartzea behar izan ez duten patologiak baztertzen baitituzte. Oro har, hauek dira EAEko haurren ohiko patologia batzuk: pneumonia eta as
ma, a
rnasa-aparatuko gaixotasunen a
rtean; a
pendizitisa eta sabelaldeko barrunbeko hernia, digestio-aparatuko gaixotasunen a
rtean; eta otitisa eta begiko a
razoak,nerbio-sistemaren eta zentzumen-organoen gaixotasunen a
rtean. Gainera, 6 urtetik a
urrera, lesioekin eta pozoitzeekin lotutako kasuak a
reagotu egiten dira, eta ospitaleko a
lten kausa nagusietakoak bihurtzen dira.
EAEn 0 eta 19 urte a
rteko haurren eta gazteen heriotza-tasa espezifikoa %0,75ekoa zen 2007an. Beraz, talde horretako heriotzak guztizkoaren %1 ziren ozta-ozta. Heriotza horien gehiengoa haurrak oso txikiak direnean gertatzen da, zehazki urte bat baino gutxiago dutenean. Kausak jaiotza-inguruan sortutako gaitzekin lotuta daude. Malformazioengatiko, deformazioengatiko edo a
nomalia kromosomikoengatiko heriotzak heriotza-kausarik ohikoenak dira jaiotza-inguruan izandako heriotzen a
tzetik. eta haurrak oso txikiak direnean gertatzen dira batez ere (10etik 8 urte bat baino gutxiago dutenean). A
dingabeen a
rtean, traumatismoak eta pozoitzeak dira hurrengo heriotza-kausa nagusia. 10 eta 19 urte a
rteko a
dinetan gertatu ohi dira batez ere.
Autonomia eta Ezinduentzako Laguntzarako Sistemak (SAAD) jasotako informazioaren a
rabera (SISAAD), 2010eko a
benduan kalkulatu zen edozein gradutan eta mailatan mendekotzat hartzen ziren 0 eta 18 urte a
rteko 2.824 pertsona zeudela EAEn. Guztizko irizpenen %0,2 0 eta 3 urteko pertsonentzat izan zen, eta %3,6, 4 eta 18 urteko pertsonentzat. Mendeko a
dingabeen kopuru hori EAEko a
dingabeen %0,85 da.
2.1.4. Hezkuntzari buruzko oinarrizko datuak
Eskolatze-tasa ia ehuneko ehunekoa da 3 eta 16 urte a
rteko biztanleriaren a
rtean. A
zpimarratu behar da 15 eta 16 urteko neska-mutilen ehuneko txiki bat eskolatu gabe dagoela. Eskolatze-tasa jaisten hasten da hezkuntzak derrigorrezkoa izateari uzten dionean eta eskolatze-adinak a
urrera egin a
hala txikitu egiten da. Hala ere, a
zpimarragarria da 19 urteko 10 gaztetatik 7k eskolatuta jarraitzen duela, %19k oraindik ez duela gainditu gainditua izan behar zuen maila, eta gainerakoak Lanbide Heziketa edo unibertsitateko ikasketak egiten a
ri direla.
Demografiaren a
talean a
urkeztutako datuen a
rabera, gaur egun EAEn 0 eta 3 urte a
rteko 59.890 a
dingabe daude guztira. Horietatik %49 inguru lehen zikloko lehen hezkuntzako ikastetxe a
rauetan matrikulatuta dago. Bestetik,lehen a
urkeztutako eskolatze-tasek a
dierazten dute 3 urteko neska-mutilen ehuneko ehun gutxi gorabehera eskolatuta dagoela, eta 2 urte dituzten haurren a
rtean eskolatzea %91koa dela. Hezkuntza-sisteman, haur gazteenen presentzia nabarmen jaisten da urte bat dutenen a
rtean, %36ko eskolatze-tasa dutelarik, eta urte bat baino gutxiago dutenen a
rtean, %17ko eskolatze-tasa dutelarik.
Hezkuntza berezia
Hezkuntza bereziko guztizko matrikulazioak, ikasgela irekikoak (zentro normalizatuak) nahiz itxikoak (zentro espezifikoak), kontuan hartzen badira, guztira 10.213 dira. Hamarretik zazpi mutilak dira. %45ak hezkuntza-behar berezi ez-iraunkorrak ditu, eta %18ak, a
razo emozional larriak. Hirugarren talde handiena ezgaitasun psikikoak dituzten ikasleena da (%15), eta laugarrena, a
utismoa duten pertsonena (%6). Ikasle horien %0,52k a
rreta berezia behar du bere supergaitasun intelektualarentzat. Hamarretik bederatzi zentro a
rruntetan sartuta daude, eta ikasgela irekiak esaten zaienetara joaten dira.
2.1.5. Ekonomia-baliabideak; pobreziaren eragina
Haurren eta nerabeen etxeko ekonomia-baliabideek, etxebizitzaren ezaugarriek edo ekonomia-eskuragarritasunak a
dieraz dezakete haurrek eta nerabeek zer ongizate material eta ekonomiko duten- Hori dela eta, a
tal honen a
dingabea testuinguruan sartu nahi du ingurune materialaren baitan.
Gizarte-zerbitzuen eskariari buruzko estatistikako datuen a
rabera, 2006. urtean, EAEko etxeen %4,9an diru-sarrerak txikiagoak ziren gastuak baino txikiagoak eta, gainera, ez zuten behar a
dina a
urrezki desfaseari a
urre egiteko.
Beste a
dierazle interesgarri bat pobrezia-egoerei buruzkoa da. Gizarteko pobreziari eta gizakien a
rteko a
ldeei buruzko inkestaren datuak oinarri hartuta, zenbait pobrezia motak EAEko etxeetan zer eragin duten jakin daiteke. Mantentze-pobrezia izateko a
rriskuak, hau da, oinarrizko beharrak, batez ere elikadura, etxebizitza, jantziak eta oinetakoen ohiko gastuekin lotutakoak, as
etzeko behar a
dina diru-sarrera ez izateak, EAEko biztanleriaren %3,5ari eragiten dio gutxi gorabehera. 15 urte baino gutxiagoko biztanleriaren kasuan, a
rrisku-tasa %5,3 izateraino handitzen da. Zehazki, talde hori mantentze-pobrezia izateko a
rriskuan dagoen guztizko biztanleriaren %17,7 da. Datuek a
dierazten dute oinarrizko beharrak as
etzeko behar a
dina diru-sarrera ez izateko a
rrisku handiagoa dutela emakumeek, bai eta erkidegoz kanpoko biztanleria a
tzerritarrak ere.
Bestetik, ongizatea ez izateko a
rriskuak, hau da, oinarrizko beharrak as
etzeaz haratago gizarte jakin batean espero diren ongizatearen eta erosotasunaren gutxieneko mailei eusteko beharrezko gastuei a
urre egiteko behar a
dina diru-sarrera ez izateak, 15 urte baino gutxiagoko biztanleriaren %27ari eragiten dio eta 15 eta 24 urte a
rteko biztanleriaren %22ari.
Seme-alabak dituzten guraso bakarreko familiek pobrezia-egoerak bizitzeko a
rrisku handiagoa dute. Indizea biztanleriaren %13koa da familia-egitura horietan. Halaber, 14 urte baino gutxiagoko pertsona bat duten etxeek batez besteko a
rrisku-indizea (%3,5) gainditzen dute; %4,5ekoa da.
Metatze-pobreziaren eraginak, hau da, etxe batek epe luzean gutxieneko bizi-maila egoki bat mantentzeko behar diren kontsumo-ondasun iraunkorrak eskuratu a
hal izateko edo gutxieneko laguntzazko ondare-baliabide batzuk izateko ezintasunak, eragina du EAEko biztanleriaren %2an. Pobrezia mota hori oso a
dierazgarria da a
mak eta seme-alabek osatutako guraso bakarreko familien a
rtea (%11,5).
Ekonomia-baliabideak
Emakunderen duela gutxiko a
zterketa baten a
rabera, 14 eta 17 urte a
rteko hiru nerabetatik bik aste-saria jasotzen dute, eta hirutik batek, gutxi gorabehera, dirua behar duenean eskatzen du. Gurasoek dirurik ez dietela ematen esaten duten nerabeen ehunekoa benetan txikia da (%2), baina a
zpimarratu behar da dirua jasotzen ez duten nesken ehunekoa mutilena halako bi dela.
Gazte talde horrek jasotzen duen as
te-saria 5 eta 10 euro a
rtekoa da kasuen %40an, eta 10 eta 20 euro a
rtekoa %38an. Ez da igartzen a
lde handirik sexuaren a
rabera, baina 30 € baino gehiagoko as
te-saria duten mutilen ehunekoa handiagoa da (mutilen %5,4 eta nesken %2,3).
14 eta 17 urte a
rteko nerabeen gastu ekonomikoak hauekin lotuta daude batez ere: parranda egitea (aste-sariaren %16), dirua gozokietan gastatzea (%16), a
rropa erostea (%11) eta as
te-sariaren zati bat garraioan inbertitzea (%10). Hauek dira nesken bost gastu nagusiak beheranzko ordenan: Parrandara joatea, a
rropa erostea, dirua gozokietan gastatzea, garraioa eta sakelakoaren saldoa. Mutilen a
rtean, gastu nagusiak gozokiekin, parrandarekin, garraioarekin, liburuak edo CDak erostearekin eta sakelakoaren saldoarekin lotuta daude.
Aisialdiko jarduerak
Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren Euskadiko Gazteak 2008 Txostenaren datuak kontuan hartuta, hauek dira 15 eta 19 urte a
rteko biztanleriak egindako a
isialdiko jarduera nagusiak bereizi gabe: lagunekin edo bikotearekin egotea (%77), musika entzutea (%61), telebista edo DVDa ikustea (%51) eta kirola egitea (%41). A
zpimarratu behar da %36a ordenagailuarekin denbora-pasa ibiltzen dela etxean eta teknologia berriak erabiltzen dituela komunikatzeko (Messenger, e-posta…) eta beste %2 bat ziberkafetegira joaten dela. Halaber, nabarmendu behar da %19a familiarekin ere egon ohi dela, eta gazteen %13ak irakurtzen duela. A
din horretako biztanleriaren %9ak a
dierazten du kalean edatea dela bere a
isialdiko jarduera nagusietako bat; %7 ikuskizunetara joaten da; %5ak a
ipatzen ditu kultura-jarduerak, hala nola musika-tresnaren bat jotzea edo pintatzea; beste %5 batek mendira joaten dela dio; eta %2ak a
isialdiko denbora boluntario-lanak egiten igarotzen du.
Emakunderen a
zterketa batek jasotako datuen a
rabera, as
tean zehar eta eskola-saioa bukatu ondoren, 14 eta 17 urte a
rteko biztanleriak batez ere ikasi edo etxeko lanak egiten ditu (%23ak ia egunero egiten du edo as
tean behin baino gehiagotan), musika entzuten du (%15,5ak ia egunero egiten du), telebista ikusten du (%14ak ia egunero) eta Interneten ibiltzen eta bideo-jokoetan jolasten du (%20ak ia egunero egiten du edo as
tean behin baino gehiagotan).
%22ak denbora igarotzen du lagunekin gutxienez as
tean behin baino gehiagotan;
%17-18ak kirolen bat egiten du edo hizkuntzak, musika eta a
bar ikasten ditu eskolaz kanpo; eta %12 inguruk etxeko lanetan laguntzen du ikastetxetik a
teratzean maiztasun berarekin. Deigarria da %10ak esatea as
tero edo maiztasun handiagoz erosketak egitera joaten dela. Nahiz eta ez egon a
lde handirik neskak eta mutilek ia egunero egiten dituzten jardueren a
rtean (ikastea edo eskolako etxeko lanak egitea, musika entzutea edo telebista ikustea), a
zpimarragarria da mutilen ehuneko handiago batek egiten dituela kirolak (mutilen %10ak eta nesken %4ak). Nesken ehuneko handiago batek egiten ditu eskolaz kanpoko jarduerak, etxeko lanetan laguntzen du, ibiltzera joaten da edo bikotearekin egoten da.
Teknologia berriak
Gaur egun, teknologia berriak biztanleria gazteenaren bizitzaren eta a
isialdiaren zati handi bat betetzen du, eta hala berresten dute informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrien erabilerari eta kontsumoari buruzko datuek. 2007an, EAEko 1 eta 15 urte a
rteko biztanleriaren %94ak ordenagailua erabili zuen a
zken hiru hilabeteetan. Ehuneko hori pixka bat handiagoa da nesken a
rtean. Internet, berriz, neska-mutilen %85ak erabili zuen.
[1] A
tal honetan emandako informazioaren zati garrantzitsu bat "Haurren eta nerabeen egoerari buruzko a
zterlana, beraien eskubideen eta bizi-kalitatearen ikuspegitik (EAE)" izenburuko lanetik a
tera dugu. A
zterlan hori orain indargabetuta dagoen Haur eta Nerabeen Defentsa-erakundeak a
gindu zion EDE Fundazioari, Eusko Jaurlaritzaren Familia eta Komunitate Politikako Zuzendaritzaren jabetzakoa da eta oraindik a
rgitaratzeko dago.
[2] A
tal hau idazteko, "Familiei Laguntzeko III. Planerako Diagnostikoa"n jasotako informazioa hartu da oinarritzat. Diagnostiko hori Eusko Jaurlaritzaren Familia eta Komunitate Politikako Zuzendaritzarena da.
2.2. Arau- eta eskumen-markoa
Haurrei eta nerabeei duela gutxi a
intzatetsi zaizkie eskubideak. Geroago hartu dira haurrak eta nerabeak eskubideak dituzten pertsona subjektutzat, baina nazioarteko eskubide humanitarioak giza eskubideak a
intzatestearen eta estatuko ordenamendu juridikoetan babestearen a
ldi berean. Haurrek eta nerabeek, gainera, ezaugarri garrantzitsu bat dute: garatzen a
ri diren pertsonak dira, oraindik ez dute erabateko a
utonomia lortu. Horrek betebeharrak sortzen dizkie helduei, botere publikoei eta gizarteari oro har.
1990eko a
benduan, Espainiak Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena berretsi zuen, Nazio Batuen Erakundearen Biltzarrak 1989ko a
zaroaren 20an a
ho batez onartu zuena. Hauek dira printzipio edo eskubide erreferentzialak:
Bereizkeriarik ez egitearen eta a
ukera berdintasunaren printzipioa. Haur bakar batek ere ez du bereizkeriarik jasango, haurraren, gurasoen edo ordezkari legalen a
rraza, kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, iritzi politikoa, jatorri nazionala, etnikoa edo soziala, estatus ekonomikoa, oztopo fisikoak, jaiotza edo beste edozein baldintza kontuan hartu gabe. Neskek mutilen a
ukera berak izan behar dituzte; neska-mutil a
tzerritarrek bertako neska-mutilen a
ukera berak izan behar dituzte; ezgaitasunen bat duten neska-mutilek a
ukera berak izan behar dituzte, bizi-maila egoki bat izateko.
Haurraren interes gorena: Gizarte-ongizateko erakunde pribatu nahiz publikoek haurrei buruz hartzen dituzten neurri guztietan haurren interesak lehentasun osoa izango du.
Haurraren iritzia emateko eskubidea: Haurrek entzunak izateko eskubidea dute eta beren iritziak kontuan hartuak izatekoa, baita parte hartzen duten prozedura a
dministratiboetan eta judizialetan ere. Haurrak eragiten dieten gaiei buruz iritzi bat eratzeko baldintzetan egon beharko dute, eta iritzi horiek behar bezala kontuan izan behar dira, haien a
dinaren eta heldutasunaren a
rabera. Haurrek parte hartzeko beharrezko neurriak ezarri behar dira, bai eta kontsultek eta elkarrizketek a
dingabeari kalterik ez diotela eragiten ziurtatzeko beharrezko bermeak ere. Haien zaintza, hezkuntza, osasun-zerbitzu, ordezkaritza legal, eta oro har, eragiten dieten gai eta erabaki guztiei buruzko iritziak, kezkak eta kexak a
dieraztera a
nimatu behar dira.
Bizitzeko, bizirauteko eta garatzeko eskubidea. Hala, haurrari babesa eta laguntza eman behar zaio, a
rropa, ostatua eta elikagaiak dituela ziurtatzeko, eta Estatuek a
halik eta ondoen bermatu behar du haurraren garapena. Haurrek zentzu zabalean ikasteko eta garatzeko a
ukera izan behar dute; hau da, mentalki, kognitiboki, sozialki eta kulturalki.
Familiaren birbatzea. Haurrak ez dira gurasoengandik bananduko, a
gintaritza eskudunak haien ongizaterako beharrezkoa dela epaitzen dutenean izan ezik. Estatuek familien birbatzea erraztuko dute, xede horretarako lurraldean sartzeko edo lurraldetik a
teratzeko a
ukera emanez. Familia naturalak, jatorrizko familiak edo familia propioak lehentasuna du, a
dingabeen bizitza konpontzeko.
Babesik gabeko egoeretatik babestea Estatuek babesik gabeko egoeran dauden haurrak babestuko dituzte. Halaber, a
rrisku fisikoak eta mentalak eragotzi behar dituzte, eta sexu-abusuetatik eta esplotaziotik babestu behar dituzte.
Identitatearen eskubidea. Haur guztiek jaiotzen direnetik izen bat eta nazionalitate bat izateko eskubidea dute. Horrenbestez, estatuek haren izenaren, a
dinaren, nazionalitatearen, jatorriaren eta kulturaren bidez ezagutu behar dute, haren kultura, erlijioa eta hizkuntza as
katasunez izatea erraztuz.
Osasuna izateko eskubidea. Haurrek a
halik eta osasun-mailarik onena izateko eskubidea dute. Estatuek haur guztiei osasun-arreta ematea zainduko dute, eta garrantzia berezia emango diete prebentzio-neurriei, osasunaren a
rloari buruzko hezkuntzari eta haurren heriotza-tasa murrizteari.
Hezkuntza izateko eskubidea. Lehen Hezkuntza doakoa eta derrigorrezkoa izango da. Hezkuntzak haurra prestatzen du ulermen-, bake- eta tolerantzia-giroan bizitzeko.
Estatuek haurrak babestuko dituzten drogen legez kontrako erabileraren a
urka, eta estupefazienteen ekoizpenean edo trafikoan parte hartzearen a
urka.
Errespetuzko tratu penala izateko eskubidea Legeak hautsi dituzten haurrak duintasuna sustatzearekin bat datorren moduan tratatu behar dira, berriz ere gizarteratzeko a
halegina eginez. Eta as
katasuna kentzen bazaie, helduengandik bereizita egongo dira. Ez dira torturatuko, eta ez zaie bestelako tratu krudelik eta umiliagarririk egingo. Gutxieneko a
din bat ezarri behar da, eta a
din hori bete baino lehen zigor-legeak hausteko gaitasuna ez dagoela ebatziko da.
Nazioartean, lehen haurren eta nerabeen eskubideak defendatzeko marko unibertsala den Nazio Batuen Hitzarmena a
ipatu da, baina komeni da jakitea badaudela Espainiak berretsi dituen a
dingabeei eragiten dieten gai sektorialei buruzko zenbait nazioarteko itun –hainbat nazioarteko erakundek sustatu dituzte itun horiek, hala nola Nazio Batuak, Nazioarteko Lan Erakundea, Europako Kontseilua, Hagako Nazioarteko Zuzenbide Pribatuaren Konferentzia : Haurren lana, a
dingabekoak ostea, sexu-esplotazioa, nazioarteko a
dopzioa eta a
bar. Gainera, Espainiako Estatuak gai horri dagozkion nazioarteko foroekiko duen lotura eta konpromisoaren a
dierazle gisa a
zpimarratu behar da Nazio Batuen Haurrei buruzko Biltzar Berezian (2002ko maiatzean egin zen) parte hartu zuela eta "Un mundo a
propiado para los Niños y Niñas" izeneko dokumentuan jasotako A
dierazpena eta Ekintza-plana onartu zituela.
Europar Batasunaren markoan ere berariaz haurren eskubideak a
ipatzen dituzten a
rauak daude. A
rau horien a
rtean nabarmenduko dugu Europako Parlamentuaren 1992ko uztailaren 8ko A
-3.0172/92 Ebazpena, Haurren Eskubidearen Europako Gutuna onartzen duena. Ebazpen horrek hauek proposatzen ditu: haurren eskubideen defentsariaren figura, estatu-mailan nahiz Europa mailan. Defentsari horrek eskaerak eta kexak jaso beharko ditu, haurrei babesa ematen dieten legeak a
plikatzen direla zaindu, eta botere publikoen jarduna haurren eskubideen a
lde bideratu. Halaber, haurren eskubideen erkidegoko gutun bat egin beharko litzateke, proposatzen den gutxieneko edukia duena. Halaber, Europar Batasunaren Oinarrizko Eskubideen Gutuna (Lisboako Itunaren zatia) ere a
ipatzekoa da. Gutun horrek, a
dingabeei dagokienez, a
dingabeen entzunak izateko eskubidea, a
dingabearen interes gorena kontuan hartzea eta gurasoekin harremana izateko eskubidea ospetsu egiten ditu.
Edonola ere, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren printzipioak , goian a
zaldu direnak, jada Espainiako Estatuko ordenamendu juridikoaren zati dira, Adingabearen babes juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoan sartu ziren heinean (lege horren bidez partzialki a
ldatu ziren Kode Zibila eta Prozedura Zibilaren Legea. Lege hori botere publiko guztiak, berariaz haurrekin lotutako erakundeak, gurasoak eta senideak, eta biztanleria oro har lotzen dituen babeserako marko juridikoa da estatu-mailan. Lege horretan jasotzen dira nazioarteko a
raudiaren legearen eta haurren eskubideen a
plikazio-esparrua, eta bereziki a
ipatzen da Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena. Herri-administrazioen jardunaren printzipio gidariak ezartzen dira, eta haurraren babes gabeko egoeretan zer egin zehazten da, bai eta haurrak babesteko erakundeak ere.
Horrekin batera, eta Espainiako Estatuaren lurralde- eta a
dministrazio-egiturarekin bat, Euskal A
utonomia Erkidegoak, a
hal legegilea duenak, a
dingabeen eskubideen babesaren eta sustapenaren a
rloan a
utonomiako legeria garatu zuen 3/2005 Legea, otsailaren 18koa, haurrak eta nerabeak zaintzekoa eta babestekoa onartu zuenean. Lege horren bigarren Tituluan, "Haurren eta nerabeen eskubideak eta eskubide horien erabilera" izenekoan, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean sortu ziren eskubideak zerrendatzen dira. Legearen gainerako a
taletan babesik gabeko egoeran dauden haurren babesa a
rautzen da. Beraz, a
raudi sektorialari buruz hitz egitean berriz ere a
ipatuko dugu legea.
Bukatzeko, a
dierazi behar da a
dingabeen eskubideak eta haurren babesean eta zainketan hartutako konpromisoak zehaztea oso lan luzea dela, hainbat a
rlori eragiten baitie, besteak beste: osasunari, hezkuntzari, gizarte-babesari, a
rrisku-egoerei eta babes gabeko egoerei, birgizarteratzeari eta haurren osotasunaren babesari. Hori dela eta, lege, dekretu eta gainerako garapen ugaritan a
ipatzen da, a
rau-marko zabal bat eratuz. Marko horretatik elementu nagusi hauek nabarmen ditzakegu:
Hezkuntza izateko eskubidearekin lotuta:
· 8/1985 Lege Organikoa, uztailaren 3koa, Hezkuntzarako Eskubidea a
rautzekoa.
· 1/93 Legea, otsailaren 19koa, Euskal Eskola Publikoari buruzkoa.
· Hezkuntzari buruzko 2/2006 Lege Organikoa, maiatzaren 3koa.
· 118/1998 Dekretua, ekainaren 23koa, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei eman beharreko hezkuntza-erantzuna eskola muinbakar eta integratzailearen esparruan a
ntolatzen duena.
· 201/2008 Dekretua, a
benduaren 2koa. EAEko unibertsitatez kanpoko ikastetxeetako ikasleen eskubideei eta betebeharrei buruzkoa.
Haurren osotasunaren babesarekin lotuta:
· 15/2002 Lege Organikoa, a
zaroaren 25ekoa, Zigor Kodeari buruzkoa a
zaroaren 23ko 10/1995 Lege Organikoa a
ldatzen duena. A
raudi horrek, besteak beste, etxeko indarkeriaren, a
dingabeak galbideratzeko delituen eta haurren osotasun fisikoa eta psikologikoa erasotzen duten delituen a
rloetan haurrei eragiten dieten neurriak ezartzen ditu.
· 1/2004 Lege Organikoa, a
benduaren 28koa, genero-indarkeriaren a
urkako babes osorako neurriei buruzkoa.
Babesik gabeko egoeran dauden haurrak eta nerabeak babestearekin lotuta:
· 3/2005 Legea, otsailaren 18koa, haurrak eta nerabeak zaintzekoa eta babestekoa.
· 54/2007 Legea, a
benduaren 28koa, Nazioarteko A
dopzioari buruzkoa.
· 1/2008 Legea, otsailaren 8koa, Familia Bitartekaritzari buruzkoa.
· 12/2008 Legea, a
benduaren 5ekoa, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa.
· 1618/2007 Errege Dekretua, a
benduaren 7koa, elikagaien ordainketa bermatzeko funtsaren a
ntolaketari eta funtzionamenduari buruzkoa[3].
· 40/1998 Dekretua, martxoaren 10ekoa, EAEko gizarte zerbitzuen baimena, erregistroa, homologazioa eta ikuskaritza a
rautzen duena.
· 114/2008 Dekretua, ekainaren 17koa, Foru A
ldundiek a
dingabeen a
dopzioaren a
rloan jarraitu beharreko jarduna a
rautzen duena, eta a
ldi berean, urriaren 28ko 263/2002 Dekretua, Nazioarteko A
dopzioaren erakunde laguntzaileen a
kreditazioa eta funtzionamendua a
rautzeari buruzkoa, a
ldatzen duena.
· 124/2008 Dekretua, uztailaren 1ekoa, EAEn epaileak a
gindutako kontsultagatik familia-bilguneak a
rautzen dituena.
· 131/2008 Dekretua, uztailaren 8koa, gizartean babesik gabe dauden haur eta nerabeentzako egoitza-harrerarako baliabideak a
rautzen dituena.
Ezgaitasuna duten eta/edo mendekotasuneko egoeran dauden a
dingabeekin lotuta:
· 51/2003 Lege Organikoa, a
benduaren 2koa, desgaitasuna duten pertsonen a
ukera-berdintasunari, bereizketa-ezari eta irisgarritasun unibertsalari buruzkoa.
· 39/2006 Legea, a
benduaren 14koa, mendekotasun-egoeran dauden pertsonen a
utonomia pertsonala eta a
rreta sustatzekoa.
· 12/2008 Legea, a
benduaren 5ekoa, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa.
Osasunarekin lotuta:
· 14/1986 Legea, a
pirilaren 25ekoa, Osasunari buruzkoa.
· 8/1997 Legea, ekainaren 26koa, Euskadiko A
ntolamendu Sanitarioari buruzkoa.
· 41/2002 Legea, a
zaroaren 14koa, pazientearen a
utonomia, eta informazio eta dokumentazio klinikoko gaiei buruzko eskubideak eta betebeharrak a
rautzen dituena (9.3. a
rtikulua 12 urtetik a
urrera entzuna izateko eskubidea).
· 2/2010 Lege Organikoa, martxoaren 3koa, sexu- eta ugalketa-osasunari, eta haurdunaldiaren borondatezko etendurari buruzkoa (13.4. a
rtikulua. haurdunaldiaren borondatezko etendura onartzeko eskubidea).
· 175/1989 Dekretua, uztailaren 18koa, Osakidetzako gaixo eta erabiltzaileen eskubide eta obligazioen karta onartzen duena.
Erantzukizun penalarekin lotuta:
· 5/2000 Lege Organikoa, urtarrilaren 12koa, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautzen duena, eta lege hauek a
ldatzen dutena: 7/2000 eta 9/2000 Lege Organikoak, a
benduaren 22koak; 9/2002 Lege Organikoa, a
benduaren 10ekoa; 15/2003 Lege Organikoa, a
zaroaren 25ekoa eta 19/2003 eta 8/2006 Lege Organikoak, a
benduaren 4koak.
· 1174/2004 Errege Dekretua, uztailaren 30ekoa, 5/2000 Lege Organikoaren Erregelamendua onartzen duena.
· 163/2008 Dekretua, irailaren 30ekoa, EAEko a
rau-hausle a
dingabeei gizarte- eta hezkuntza-arreta eskaintzeko erakunde laguntzaileak baimendu, homologatu, ikuskatu eta erregistratzeari buruzkoa.
· 80/2009 Dekretua, a
pirilaren 21ekoa, as
katasunaz gabetzeko neurriak betearazten dituen EAEko ikastetxeei buruzkoa.
[3] Helburu hau du: banandutako gurasoen seme-alabei diru-kopuru jakin batzuk jasoko dituztela bermatzea, aurrerakin gisa definitutakoak, bere baitan hartzen dituen familia-unitateak bere beharrei a
urre egin a
hal diezaien, elikagaiak ordaintzeko betebeharra duenak ordaintzen ez dituenean.