3.2. Neska-mutilei eta nerabeen edo haiei buruzko espedienteak
2010ean, haurren eta nerabeen presentzia edo inplikazioa argi eta garbi aipatzen zuten 353 kexa-espediente izan ziren guztira, Arartekoaren guztizko jardunaren ia %20. Komeni da azpimarratzea zenbaketa horretan hiru suposizio hartu direla kontuan:
a. Adingabeek zuzenean aurkeztutako kexak.
b. Adingabe horietako baten ordezkariak direnek aurkeztutako kexak. Oso ehuneko handi batean, pertsona hori haurraren aita edo ama izan ohi da, baina batzuetan senideak, hezitzaileak edo gertuko pertsonak ere izan daitezke.
c. Adingabeak inplikatuta dauden egoeretan aurkeztutako kexak. Suposizio horren baitan sartzen dira: 1) talde gisa hartutako adingabeei eragiten dieten egoerak (adibidez: udalerri jakin batean lekurik ez izatea 0-2 adin-tartearentzat, arreta pediatriko eskasa beste udalerri batean, etab.); 2) familia-unitateko zenbait egoera, kexa aurkezten duen pertsonaren ustez eta berariaz, egoera horren elementu adierazgarritzat haurren presentzia edo inplikazioa aipatzen bada eta egoera horrek haurrentzat dituen ondorioak. Egia da zenbait kexa gure gogoetatik at gera daitezkeela, lehen jakinaraztean adingabeen presentzia eta/edo haientzako ondorioak ez adierazteagatik, baina litekeena da haurrak salatutako egoeragatik kaltetuak egotea. Hala ere, ezinezkoa denez espediente guztiak xehetasun osoz berrikustea, erabaki da haurren edo nerabeen presentzia egotearen ziurtasun osoa dugun espedienteak zenbatzea gutxienez.
Hala, eta kexa nork aurkezten duen kontuan izanda, esan dezakegu kexen %4 soilik aurkeztu dituztela adingabeek; kexen %37 senideren batek edo inguruko gertuko pertsona batek aurkeztu du, adingabearen ordezkari gisa; eta kexen gainerako %59ak adingabe kaltetuak dauden egoerekin zerikusia du.
1. grafikoa. Kexen banaketa, adingabearekiko harremanaren arabera
Jasotako 353 kexetatik 56 ezetsi egin dira, eta 297 izapidetu egin dira, alegia, ikertu.
2. grafikoa. Ezetsitako kexen eta izapidetzeko onartutako kexen ehunekoa
Arartekoaren erakundean erabili ohi diren gaikako esparruetan izapidetutako espedienteen banaketa grafiko honetan adierazitakoarekin bat dator:
3. grafikoa. Kexen banaketa, gaikako esparruaren arabera
Justiziaren esparrua nabarmentzen da guztizkoan, %39 duelarik. Azpimarratu behar da kexa horietako gehienek eskaera bera egiten dutela, banantzeko eta dibortziatzeko prozesuetan seme-alaben zaintza eta babespeari buruzko legearen aldaketari buruzkoa. Kexa kopurua handia izan denez, gomendio orokor bat egin da eta kapitulu honen hurrengo atalean aipatuko dugu. Gainerako kontuak oso anitzak dira, baina aipatu behar da espedienteetako batek hezkuntza-egoitza batean sartuta zegoen adingabe arau-hausle baten egoera hartzen duela kontuan.
Adingabeen edo adingabeekin lotutako kexei dagokien hurrengo esparrua, aurreikus daitekeen bezala, Hezkuntzarena da. Espedienteen laurdena baino gehiago (%41, aurreko paragrafoan aipatutako taldeko kexa kontuan hartzen ez bada) hezkuntza-sistema formalarekin lotutako egoerei buruzkoak dira. Hauek dira gehien eztabaidatutako gai batzuk, besteak beste: ikasleak onartzea, bekak, garraioa eta jangela, 0-2 urterekin eskolatzea, ikastetxeen plangintza eta antolakuntza, eskola-jazarpena, hezkuntza-behar bereziak edo eskubideak eta betebeharrak.
Babesik gabeko haurrei buruzko esparrua da hirugarrena, kexen kopuruari dagokionez, kexen %14,5 delarik (%22,6, baldin eta banatzeko eta dibortziatzeko prozesuetako zaintza eta babespearekin lotutako Justiziaren 107 espedienteak bazterrean uzten baditugu. 43 kasutatik 12 bakarrik dauden adingabe etorkinen egoerei dagozkie, eta horietatik 8 emantzipatzeko zailtasunei buruzkoak dira. Gainerako 31 kexak nahiko modu uniformean banatuta daude, eta harrerei, adopzioei eta egoitzetako antolamenduari eta bizikidetasunari buruzkoak dira. Kexa jartzeko arrazoirik ohikoenak edo aurreko urteekin alderatuta errepikatzen direnak dira hauek:
· Desadostasunak, komunikazio eza eta zailtasunak familiaren eta babes-zerbitzuen arteko lankidetzan, familian berriz sartzeko prozesuetan aurrera egiteko ezinbesteko konfiantza sortzen eragozten dutenak; edo familia-harrera prozesuetan egokitzeko eta egonkortzeko prozesuetan aurrera egiteko ezinbesteko konfiantza sortzen eragozten dutenak.
· Familia-harreraren esparruan, azpimarratzekoa da bakarrik zegoen adingabe atzerritar baten familia-harrera legezko egitea eskatzen zuen familia baten kexa. Adingabe horri interbentzio kirurgiko bat egin zitzaion Espainian aldi baterako egonaldi batean, eta interbentzio horren ondorioz, ezin zuen jatorrizko herrialdean bizitzen jarraitu. Kasu horri ebazpen interesgarri bat egin zitzaion, egitatezko zaintzarekin eta adingabearen zaintza esleitzeko eskubidearekin lotuta, indarrean zegoen legeriaren arabera.
· Atzerapenak, eta batzuetan, sentsibilitate gutxi adopzioetan jasotako tratuan.
· Zaindaria ez den gurasoari tratamendua, babesik gabeko egoerak edo egoera arriskutsuak hautematen badira, batez ere banaketa gatazkatsuko kasuetan. Gai horri jarraipena egin zitzaionez ofiziozko espedienteen bidez, xehetasun handiagoz lantzen da dokumentu honen IV. Kapituluaren babesik gabe dauden haurrei buruzko atalean.
· Gizarte-hezkuntzazko esku hartzeko programen, lehen mailako arretaren eta gertuko arretaren gabezia edo eskasia tokiko esparruan.
· Erakundeen arteko koordinazioa, baita Foru Aldundien Haurren zerbitzuen artean ere.
· Auzokoen kexak, babes-egoitzen kokalekuagatik.
· Azkenik, emakumeen berdintasunaren eta osotasunaren esparrua 3 kexa zenbatu dira. Kexa horietan, kezka nagusia tratu txarrak jasaten ari diren edo jasan dituzten emakume horien seme-alaben egoerari buruzkoa da. Nahiz eta ez handitu babesik gabe dauden haurren atala, gure arreta erakar dezakeen babesik gabeko arrisku-egoera batean egon daitezkeela uste dugu.
Gainerako esparruek ez dute lortzen kexen %3 ere, edo gauza bera dena, esparru horietako bakar batean ez dira 10 espediente ere egin. Diru-sarreren bermeari (9), Ingurumenari (4) eta Etxebizitzari (5) buruzko esparruek ezaugarri berdin bat dute: kasu guztietan dago adingaberen bat kaltetuta, bakar batean ere ez da haur jakin bat edo haur baten ordezkaria protagonista. Adingabe horiek bizi diren baliabide eta baldintza materialekin dute zerikusia, eta haien garapena baldintza dezakete. Familia (7) esparruko kexetan ere adingabeak dira kaltetuak, baina kasu honetan, egoera guztiek lanbidea eta familiako bizitza bateratzearekin dute zerikusia.
Erregimen juridikoaren eta Administrazioaren zerbitzuen esparruko 8 kexetatik 6tan, inplikatuta dauden adingabeak erroldatzeko eta erregularizazio administratiboko arazoak dituzten familia etorkin atzerritarrekoak dira.
Osasunaren esparruko 6 kexak arazo hauen arabera banatzen dira: pediatren gabezia, emandako osasun-arretan eta ospitaleratutako haurrak laguntzean hutsuneak. Osasunaren esparruarekin lotuta, baina ez esklusiboki, mendeko adingabeei buruzko 2 espedienteek kontuan hartzen dituzte garai aurreko haurren egoera eta beharrak, eta beren garapen-eremuetan izan ditzaketen zailtasun bereziak.
Hizkuntz eskubideen eta Kulturaren esparrua ondoen deskribatzen duen elementua da esparru horretako 5 kexen gai-aniztasuna. Kexa horietatik bakarra nabarmenduko dugu, ebazpen baten bidez bukatu baita. Eskolako kirolari dagokionez, Bizkaiko Foru Aldundia behartzen da 14 urteko adingabeak eskolako kirol-programetan izena ematean NANa ez den beste bide batzuen bidez identifikatzearen aukera baloratzera.
Herrizaingoa – Herritarren segurtasuna arloan, ikastetxe batek aurkeztutako kexa nabarmenduko dugu. Ikastetxe horren ustez, poliziak esku hartu zuenean, ez zuten kontuan izan ikastetxearen erantzukizunpean zeuden pertsona adingabeak zeudela ikastetxe horretan. Gai horrek berriz ere aditzera ematen du (ikusi 2003ko eta 2004ko txostenen II.7. kapitulua) agenteek kasu horietan jarraitu beharreko jarraibideei buruzko jarduera-protokolo bat ezartzea beharrezkoa dela, bai eta ikastetxeetako arduradunekin harremanetan jartzeko bideak ezartzea ere.
Azkenik, espedienteetako 5ek zerikusia dute haurren intimitaterako eskubidearekin, eta 5 kasu horietako 2 informazioaren eta komunikazioaren teknologiekin lotuta daude.
Kexak ezesteko kausa nagusia da, grafiko honetan ikus daitekeen bezala, irregulartasunik ez izatea argi eta garbi (%25), eta haren atzetik dago, ebazpen judizialaren zain egotea (%20) edo Arartekoaren eskumen-esparrutik kanpo dagoen gai bat izatea (%18). Kexen bigarren kausa talde batean, gutxi gorabehera kexen %10a denean, kausa horietako bakoitza aurretiko erreklamazio administratiboa ez aurkezteari buruzkoa da, formaren akatsa izateari buruzkoa edo Herriaren Defentsarian izapidetze batekin bikoiztuta egoteari buruzkoa.
4. grafikoa. Ezetsitako kexak: ezesteko arrazoiak