10. Atala. Ondorioak Oinarrizko eskubideen eta askatasunen egoeraEuskadin, admnistrazioaren jardueraren arabera
4. Gizarte eskubideak (gizarte eta ekonomi politikaren printzipio gidariak)
Espainiako Konstituzioaren 39.1. eta 4. a
rtikuluak
"1. A
ginte publikoek familiaren babes sozial, ekonomiko eta juridikoa bermatuko dute."
"4. Umeek nazioarteko euren eskubideak zain tzeko hi tzarmenetan ezarritako babesa izango dute."
Familia gizabanako gehienen oinarrizko erreferentzia da eta a
dingabeen, a
dinekoen eta beharrizan bereziak, dependentzia edo gaixotasunen bat dituzten gizabanakoentzako berebiziko zeregina du. Familia tradizionalaren bilakaerak a
rreta berezia eskatzen du, eredu hauen guztien berdintasuna sustatzeko ere: familia guraso bakarrak, sexu bereko gurasoak dituzten familiak, bananduak edo berriz elkartuak.
Bestalde, beharrezkoa da familia ugarienganako a
rreta bultzatzea, botere publikoen laguntza handiagoa behar baitezakete euren beharrizanak as
etzeko. A
lde horretatik, guraso bakarreko familien babes berezia beharrezkotzat jo tzen dugu eta, gure ustez, familia hauek, bi seme-alaba dituztenean, familia ugarien mailarekin parekatu beharko genituzke, Estatuko legeetan jadanik gertatzen den bezala.
Era berean, beharrezkoa da indar handiagoz bultzatzea familia ugarientzako diru-laguntzak, ez soilik laguntza zuzenekin, baita neurri fiskalekin ere.
Gainera, gainditzeke daude guraso bakarreko eta bikote homosexualez osatutako familiekiko dauden oztopo a
dministratibo formal guztiak; gehienek idazki eta dokumentuen informazioarekin zerikusia dute, ez baitira errealitate sozial eta juridiko berrira egokitu.
Guraso bakarreko familien egoera berezia familientzat sortzen diren onura ekonomikoak ematerakoan kontuan izan beharra dago, udal kiroldegietarako sarbideari dagokionez edo bestelako edozein hobari edo lagun tza fiskali dagokionez.
Beharrezkoa da lana eta familia bizitzan uztartzeko neurrientzako laguntzak a
bian jartzea, egungo a
raudiarekin une honetan estaldurarik ez duten langile a
utonomoentzat.
Beharrezkoa da herri a
dministrazioetako pertsonalaren lan baldintzen neurri a
rau-emaileek lanaldia malgutzeko edo berrantolatzeko neurriak barne har tzea, lanaren eta familiaren uztarketa laguntzeko sortu baitira, egungo a
raudiak eragiten dituen interpretazio zalantzak a
rgitzeko as
moz.
Arartekoaren erakundeak bikote bananduen kasuan guraso bien a
rteko erantzukizun konpartituaren a
lde egin du. Hori dela eta, herri-botereei eskatu diegu, zeinek bere eskumenen neurrian, behar diren lege a
ldaketak premiatu ditzatela, banantze eta dibortzio kasuetan, a
ukerarik desiragarriena seme-alaba komunen zaintza guraso bien a
rdura izatea izan dadin, gurasoen erantzukizun partekatuko a
raubidean, lehentasunez a
dingabeen interesa babestuz betiere.
Gauzak bestela esanda, a
dingabeen egoerari a
rreta eskaini nahi diogu, genero indarkeria dagoen familien kasuan.
Familiaren babesik gabeko haur eta nerabeei dagokienez, beharrezkoa da, udal zerbitzuen partetik batik bat, familiei laguntzeko eta esku hartzeko a
pustu sendoagoa egitea. Harrera familien kasuan, kalitatezko laguntza jarraitua behar da, bai a
dingabearen kasuan, bai harrera familiarenean. Harrera egoitzetan dauden ume eta nerabeen kasuan, familiaren esku hartzea indartu beharra dago.
Babesik gabeko a
dingabeen kasuan, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren egoera a
zpimarratu beharra dago. Gehien errepikatzen den a
razoa, kasu hauetan, lurralde historiko bakoitzean indarrean dauden irizpide eta harrera-protokoloen ezberdintasunean datza, bereziki a
dinari dagokionez, eta horrek ondorioak ditu umea edo nerabea babeserako sisteman sartzeko a
la ez onartzeko. Gai tzestekoa da foru a
ldundiek ez dutela betetzen bizilekua izateko baimena emateko beharra. Gainera, onartezina da baliabide sozialik gabeko a
dingabe a
tzerritarren existentzia a
dinez gorakoentzat, neurri horietarako inolako babes legalik izan gabe.
Adingabe a
rau-hausleei dagokienez, familiako eta bikotekidearen a
urkako indarkeria delituen etengabeko hazkundea eta babeserako sistemetatik datozen a
dingabeen proportzio a
ltua oso larria da oraindik ere. A
dingabe a
rau-hausleei zuzendutako hezkuntza zentroen sarearen egiturak berdin segitzen du.
Aipatzekoa da babeserako eta erreformarako sistemen a
rteko erlazioa, a
zken urteetan sendotu egin baita, bereziki internamendu neurrien kasuan. Egoera garran tzizkoa da laguntzarik gabeko a
tzerriko a
dingabeen kasuan. Internamendu neurrien erdia islatzen badute ere, izan behin-behinekoak zein behin betikoak, 2010. urtean jaitsi egin da gazteentzako justizia zentro batean a
rtatutako a
tzerriko a
dingabeen ehunekoa. Bi sistemez gehien baliatzen diren kolektiboak hauek dira:
– Lagundu gabeko a
dingabe a
tzerritarrak (gehienak Marokokoak).
– Familia erreferentzia eskaseko eta berdinen taldearekiko mendekotasun handiko Latinoamerikan eta Errumanian jaiotako a
dingabeak.
– Familiaren barruan edo bikotekideei eraso egiten dieten a
dingabeak, eta a
dingabea ingurunetik bereizi beharra dago.
– Emantzipaziorako a
ukera errealik ez duten 18 urtetik gorakoak.
– Babes zentroan bizi diren a
dingabeak. Igoera handia gertatu da nesken kopuruan.
Hezkuntzapremia bereziak edo berariazkoak dituzten talde batzuk eskolatzeari buruz, izendatzaile komuna berriro ere familiekiko lankidetzaren hobekuntzan datza.
Kolektibo eta gizabanako gutxietsienen kasuan, eskoletako ghettoak eta segregrazioa saihestu behar dira.
Beharrezkoa da ezgaitasunak dituzten ikasleen heziketa beharrizanei erantzun egoki bat ematea; populazio etorkinetik datozen ikasleak, herri ijitoaren ume eta nerabeak eta gizarteak gutxietsitako populaziotik datozenak.
Ume eta nerabeen a
dimenaren osasun-arreta adingabeen osasunerako eskubidearen a
rretarako beharrizan premiazkoenetariko bat da. Dudarik gabe, a
dimenean osasun a
razoak dituzten a
dingabeen kolektiboa gizartean une honetan hasten a
ri den taldeetako bat da. Ezinbestekoa da a
dministrazioen a
rteko koordinazioan sakon tzea kolektibo honen beharrizanei erantzuteko.
Beste a
lde batetik, beti eragin izan dute kezka berdinen a
rteko eskola jazarpenaren kasuek. Tratamendu iraunkorra behar duen fenomenoa da, hain larria izanik, eta familiek, bizikidetza planek eta hezkuntza zentroek a
rtikulatutako gainerako tresnek zeregin garrantzitsua dute kasu honetan. Kasu batzuetan teknologia berriak jazarpenerako bide gisa erabiltzen dira; horri "ziberbullying" deritzo.
Datu positibo gisa a
ipa liteke a
zken urteetan behera egin duela Hezkuntza Ikuskari tzaren a
urrean salatutako eskolako jazarpen kasuen kopuruak. Oraindik nagusi dira mutilek burututako jazarpen kasuak, bereziki Lehen Hezkuntzako a
zken zikloan eta Bigarren Zikloko lehen bi ikasturteetan.
Kezkagarria da hainbat erakunde sozialen txosten eta a
zterlanek a
zaldutako umeen pobrezia egoeraren hazkundea.
Azkenik, a
zpimarratzeko modukoak dira sexu orientazio edo genero-identitate ezberdinak dituzten nerabeen integraziorako zailtasunak eta bazterketa egoerak.
4.2. Osasunerako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 43. a
rtikulua
"1. Osasuna babestua izateko eskubidea onar tzen da.
2. A
ginte publikoen eskuetan dago osasun publikoa a
ntolatu eta babestea, neurri prebentibo eta prestazio eta zerbi tzu beharrezkoen bitartez. Legeak ezarriko ditu guztion eskubide eta betebeharrak, honi dagokionez.
3. A
ginte publikoek osasunhezkun tza, hezkun tza fisikoa eta kirola bultzatuko dituzte. A
isiaren erabilpen egokia ere erraztuko dute."
Krisi ekonomikoa dela eta, egungo osasun zerbitzuaren mailari eusteko beharrezkoa da baliabideak optimizatzea, baina herritarren osasun eta gizarte beharrizanei erantzuteari utzi gabe.
Gaixoen kezkagaiak ez dira soilik osasun as
istentziaren ingurukoak: itxaron-zerrendak bezalako a
lderdi instrumentalak, zerbitzuen kartera edo prestazioak lortzeko prozedurak, bestea beste.
Gaixo as
kok kexa bera a
zaldu dute: ebakuntza kirurgiko bat izateko itxaronaldia hainbeste luza tzen da non ebakuntzaren a
urreko probak iraungi egiten diren, eta a
nalisiok berriz egin beharra gertatzen da.
Berriro ere a
zaldu dira euren historia klinikoa eskuratzeko a
razoak izan dituzten gaixoen kexak.
Osakidetzara profesional berriak sartu izanak txartelak berrantolatzea eragin du eta, ondorioz, medikuak a
ldatzea ezinbestekoa izan da, erabiltzaile as
kok a
urreko medikuarekin jarraitzeko as
moa izan dutelako.
Era berean, kexa batzuetan a
zaldu da zenbait espezialisten falta nabarmena, a
dibidez, pediatrena.
Itxaron-zerrendekin lotuta jasotako kexek zerikusia izan dute tratamenduekin, bereziki hauekin: ernalezintasuna, ebakuntza kirurgikoak, espezialistei egindako kontsultak eta probak egitea.
Amiantoarekin erlazionatutako gaixotasunak dituzten gizabanakoen a
razoen a
urrean, A
dministrazioari informazioa eskatu zaio a
miantoaren eraginetik eratorritako gaixotasun profesionalen inguruko ekintzen a
urreikuspenen inguruan.
Gaixotasun kronikoak dituzten gizabanakoei dagokienez, Eusko Jaurlaritzaren Osasun eta Kontsumo Sailak egindako "Kronikotasunaren erronkari a
urre egiteko Estrategia Euskadin" dokumentuak, besteak beste, gaixo hauek pairatzen diten ezgaitasuna, beste gaixotasun batzuen a
rtean, kontuan har tzeko beharra a
zpimarratzen du, baita integratutako plan farmakoterapeutikoen beharra eta gaixorik dauden gizabanakoen partaidetza handiagoa ere. Gainera, sistema soilik hobetu liteke kontuan hartzen baldin bada lehen mailako a
rreta, ospitaleak eta zerbitzu sozialak interdependenteak direla.
Zenbait gaixo kronikok, lehen eta bigarren mailako linfedemak dituzten gizabanakoek, a
genesiaren gaixotasuna duten a
dingabeek, garunean kalteak jasandako gizabanakoek edo bestelako gaixotasun neurologikoak dituztenek ekintza protokolo oso konplexuak eskatzen dituzte.
Azkenik, buruko eritasunak dituzten gizabanakoei dagokienez, gai bereziki delikatuak dira borondatezkoak ez diren sarrera eta tratamenduak, beste metodo koertzitiboen enpleguak edo esku hartze esanguratsuak ez diren tratamenduak.
4.3. Ingurumen egokia izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 45. a
rtikulua
"1. Herritar guztiek dute per tsonaren garapenerako ingurumen egokia izateko eskubidea,baita hura zain tzeko betebeharra ere.
2. A
ginte publikoek baliabide naturalen zen tzuzko erabilpena zainduko dute bizimodua babestu eta hobe tzeko eta ingurumena konpontzeko, guztien elkartasun ezinbestekoan oinarriturik.
3. A
urreko a
talean ezarritakoa urra tzen dutenen tzako, zigor penalak ezarriko dira legeak esaten duenaren a
rabera, edo behar denean zigor a
dministratiboak ere bai, eta eragindako kaltea ordaindu beharko dute.
Ingurumenaren a
rloan jasotako kexa gehienak udal baimenen a
raubidearen pean dauden jarduera sailkatuen zarata, usain eta keen ondorioz herritarrek jasaten dituzten eragozpenen ingurukoak dira.
Kutsadura a
kustikoari dagokionez, kexa ohikoenak ostalaritzako establezimenduek –taberna, pub, jatetxe, txoko edo sozietate gastronomikoak– sorrarazten dituzten zaratek eragindako a
razoen salaketak dira, establezimendu horiek ez dituztelako isolamendu a
kustikorako neurriak egokitasunez betetzen, edo musika ekipoen gehiegikeriazko erabilerarengatik.
Asko izan dira gure udalerrietako a
isialdirako inguruneetan ezarritako bokatategi eta okindegien a
urkako kexak, edo gazte taldeek biltzeko erabiltzen dituzten saltoki edo lonja komertzialen erabilerak eragindako zaratak salatzekoak.
Kasu as
kotan ikus daiteke, horrelako jarduerek eragindako eragozpenak a
rintzeko neurriak hartzerakoan, udalen partetik utzikeria edo gehiegizko pasibotasuna dagoela, eta hori kasuan kasuko jarduera- eta irekiera-lizentziak baimentzen dituen a
dministrazioa izanda ere.
Aipagarriak dira ere A
dministrazioaren obra edo a
zpiegiturek eragindako zaratengatik erreklamatzeko egindako kexak.
Fenomeno berezia da partikularrek eragindako a
razo eta eragozpenen hazkundea. Udalek, ordenantzen bidez, muga onargarriak gainditzen dituzten a
uzokideek eragindako zaratak zehapen gisa tipifikatu ditzakete.
Zoruaren kutsadurari eta kutsadura hidrikoari dagokienez, uren eta itsas bazterren kalitateari eragiten dioten isurketekin zerikusia duten kexak kontuan hartu behar dira, bai esparru publiko hidraulikoan, bai itsas-lehortarrean, eta zoruaren kutsadura biologiko eta kimikoetan oinarritutako ingurumenaren a
urkako eraginak salatzen dituztenak ere. Zehazki, Barakaldoko ingurunean kutsatutako zoruaren egoeraren gaineko bi kexa jaso ditugu.
Kutsadura elektromagnetikoak herritarrak kezkatzen ditu, energia elektrikoa zabaltzeko sareen, wifi bidez Internetera konektatzeko sistemen, telefonia mugikorraren eta telebistaren instalazio eta a
ntenek eragiten dituzten uhinen emisioa dela eta.
Nahiz eta ezin den eremu elektromagnetikoek eragindako a
rriskua zehaztu ikuspegi guztiz zientifiko batetik, ezta osasunarekiko eragina ere, a
rauek eta ordenantzek babeserako neurri gehigarriak exijitzen a
ri dira. Gainera, A
dministrazioak esku hartu beharko du instalazioen legezkotasuna kontrolatzeko, a
rau-emaileak diren indarrean dauden a
raudia eta udal ordenantzak kontuan hartuta.
Bestalde, informazioa lortzeko eskubidearen eta gardentasunaren gaineko izaera orokorreko gomendio bat planteatu da, ingurumenari dagokionez oso garrantzitsua baita eta herri-administrazioen esku dago.
Ingurumen-informazioa eskuratzeko a
razoen inguruko kexei dagokienez, berriro ere nabarmendu behar dugu a
dministrazioek bereziki a
rduratsuak izan behar dutela eskuratutako informazioa emateko, eta, hala badagokio, a
dministrazio-bulegoetan dagoen informazioa zabaltzeko.
Bestalde, oraindik a
lternatiba guztiak irekita daudelarik ingurumen-gaietan parte hartzea funtsezko elementua da erabaki on bat hartuko dela bermatzeko.
4.4. Etxebizitza duina izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 47. a
rtikulua
"Espainiar guztiek dute etxebizi tza duin eta egokia izateko eskubidea.
Aginte publikoek beharrezko baldin tzak sustatu eta behar diren a
rauak ezarriko dituzte eskubide hori gauzatzeko, lurraren erabilpena interes orokorrarekin bat a
rautuz, espekulazioa galarazteko.
Gizarteak erakunde publikoen hirigin tzajarduerak sortutako gainbalioetan parte hartuko du."
Euskal herritarren parte esanguratsu baten a
razoetako bat etxebizitza duina eskuratu a
hal izateko zailtasun objektiboa izatea da. Botere publikoak etxebizitza babestuen sorrera bultzatzen a
ritu dira, merkatu librean etxebizitza erostea ezinezko dutenei etxebizitza eskuratzea posible egiteko beste neurri batzuekin batera. Neurriak bereziki zuzendu zaizkie etxebizitza-premia larria duten sektore horiei.
Etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidea nabarmenki mugaturik geratu da a
zkenaldian, krisi ekonomikoko egoera dela eta. Horrek, pertsona eta talde a
hulenen diru-sarrerak murriztea dakarrenez, a
reagotu egin ditu herritar as
kok dituzten zailtasunak a
lokairuko gastuen edo etxebizitzen gaineko hipoteka kuoten ordainketari a
urre egin a
hal izateko.
Euskal herri-administrazioek "krisiaren a
urka hartutako neurriak" nahikoak ez direla ikusi da, horien bitartez dagoen babes publikoko etxebizitza eskaerari erantzun nahi bazaio eta egungo testuinguru ekonomikoan bizitasun handiagoz a
zaltzen a
ri den etxebizitza beharreko egoera bereziei a
urre egin nahi bazaie.
Adierazi berri den horrek inoiz baino beharrezkoagoa egiten du a
lokairu babestuari zuzendutako baliabide publikoen hazkundea, eta baita a
lokairu a
rrazoizkoagoak eta a
lokatutako etxebizitzaz gozatzerakoan egonkortasuna bermatuko dutenak izatea ere.
Euskal A
utonomia Erkidegoko A
dministrazioak, foru eta tokiko a
dministrazioekin batera, eta euskal familia eta herritar ugarik bizi dituzten zailtasun ekonomikoak ezagututa, gizarte politikak eta etxebizitza publikokoak koordinatu behar ditu, krisia etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidean eragiten a
ri den eragin negatiboak a
rintzeko eta gizarte bazterkeriako egoerak saihesteko.
Ondorioz, a
dituen iritzia gure eginez, egungo krisia a
ukera bat bezala hartu behar da euskal herri-administrazioek etxebizitza programak eta politikak berritzeko duten moduaz hausnartu eta horiek a
ztertzeko, horren bitartez herritar guztiei etxebizitza duina eta egokia bermatu a
hal izateko.
Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroaren kudeaketak legezko prozedura bermeak sartu behar ditu, herritarren eskaeren baja eta a
ldarazpen ebazpenak ez egiteko etxebizitza babestuaren eskatzaileei babesgabetasuna eragiteko moduan.
Bestalde, gabeziak edo hutsak konpontzea etxebizitza duin eta egokiaz gozatzeko eskubideari estuki lotuta dagoen betebehar bezala hartu behar da, eta a
dministrazioek a
rreta bereziarekin eskatu behar diete hori enpresa eraikitzaileei.
Alokairuaren merkatuan izaten den esku-hartze publikoak, a
lokairu babestuen edo berariazko programa publikoen bitartez, sustatu egin behar du a
lokairuan parte hartzen duen a
lderdi bakoitzak bere eskubide eta betebeharrak ezagutzen dituela, eta herri-administrazioei egoki dakizkiekeen bitartekaritza edo a
holkularitza lanak hobetzen direla zaindu.
4.5. Ezgaitasun fisikoa, sentimenezkoa edo psikikoa dutenen ¬eskubideak
Espainiako Konstituzioaren 49. a
rtikulua
"Aginte publikoek minusbaliatu fisiko, sentimenezko eta psikikoen tzako preben tzio, tratamendu, birgai tze eta gizartera tze politika egingo dute. Behar duten zainketa espezializatua eskainiko die, eta lagun tza berezia emango die, izenburu honetan hiritar guztien tzat ezarri diren eskubideak erabili a
hal izan di tzaten.
Ezgaitasunen bat duten pertsonek eguneroko bizitzan zailtasun handiak izaten jarraitzen dute hori berdintasunezko baldin tzetan garatu a
hal izateko, a
razoak baitituzte hirian ibiltzeko, erabilera publikoko eraikinetara sartzeko, garraioa erabiltzeko edo lanpostua eskuratzeko.
Botere publikoek beren kasa bizi a
hal izatea bermatu behar die ezgaitasunen bat duten pertsonei, oinarrizko premiak betetzeko nahikoak diren laguntzekin.
Espainiako Estatuan ezgaitasuna tratatzeko moduan a
ldaketa handia ekarri du Ezgaitasuna duten Pertsonen Eskubideen Konbentzioa 2008ko maiatzaren 3an indarrean sartu izanak. Ezgaitasunak tratatzerakoan, hitzarmenak errehabilitazio eredua gainditu, eta gizarteari eta dibertsitateari loturiko eredu bat ezartzen du.
Ingurune fisikoaren edo hirigunearen eta eraikinen irisgarritasuna dela eta, oraindik ere ezgaitasunen bat duten pertsonek erreklamazioak jartzen dituzte erakunde honetan. Urtero a
ri gara erreklamatzen a
dministrazio publikoei, eta bereziki udalei, a
nalisi sakon bat egin dezatela irtenbide teknikoak instalatzeko hautabideen inguruan, hiriguneen irisgarritasun-arazoak konpontzeko. Horri dagokionez, herritar guztiek berdintasun egoeran erabil ditzaketen instalazioei lehentasuna ematea hobesten dugu; horrela a
ukera berdintasunaren eta bereizkeriaren a
urkako printzipioa gauzatuko dira, ezgaitasunak dituzten pertsonen kasuan. Horregatik, gure iritziz, a
raudian ezarritakoa betetzeko, lehentasuna eman behar zaio egokituriko igogailuen instalazioari, eta bigarren mailan utzi behar da a
rrapala nahiz eskailera mekanikoen edo tapiz gurpildunen soluzioa.
Asko a
urreratu bada ere, garraio publikoaren irisgarritasun unibertsala da ezgaitasunen bat duten pertsonen a
ldarrikapen nagusietako bat, eta erronka handi bat, Euskal A
utonomia Erkidegoan garraio publikoko zerbitzuak kudeatzen dituzten enpresetako eragileek a
urre egin beharrekoa. Hori guztia egiaztatu a
hal izan dugu erakunde honek EAEko garraio publikoaren sistemaren irisgarritasunari buruz egin duen txosten-diagnostikoan.
Baldintza berberetan emango den hezkuntza eta prestakuntza da sistemaren beste oinarrizko zutabeetako bat ezgaitasunen bat duten pertsonak erabat eta a
ktiboki gizartera daitezen. Nolanahi ere, hezkuntza-errealitateak as
ko falta du helburu hori lortzeko; hala egiaztatu dugu, esate baterako, lanbide-heziketako prestakuntza-zikloetako irakaskuntzetan zeinu-mintzairako interpreterik ez dagoela-eta gorrek a
urkeztutako erreklamazioetan.
Zergei buruzko a
raudiak zerga-onurak ezartzen ditu (salbuespenak, hobariak, murrizketak...). Horien bidez, batetik konpentsatu egin nahi dira ezgaituren bat duten familiak, gastu handiagoa egin behar izaten baitute, eta, bestetik, familia horiei eragiten dien a
halmen ekonomiko txikiagoari erantzun as
mo zaio. A
labaina, gaur-gaurkoz dauden onuren a
plikazioa kasu as
kotan interpretazio formalisten baitan dago. Horri dagokionez, uste dugu une oro interpretazio finalistak a
ldeztu behar direla, ezgaitasuna duten pertsonei onura horietaz baliatzeko modua emateko, baldin eta horretarako oinarrizko betekizunak betetzen badituzte.
Azkenik, a
dierazi nahi dugu oraindik ere Euskal A
utonomia Erkidegoan ezartzeko daudela komunikazioaren irisgarritasuna bermatuko duten neurri teknikoak. Horrela, garraio publikorako irisgarritasunari dagokionez, komunikatzeko zailtasunak dituzten gizabanakoen irisgarritasuna bermatzeko neurrien erabateko gabezia nabarmena da. Era berean, egiaztatu dugu eraikin publikoetako a
rreta-guneak kokatzen diren lekuetan informazioa eta komunikazioa erraztuko duten baliabide teknikoen hutsa, hezkuntza, osasun eta baliabide sozialen irisgarritasunari dagokionez. Horregatik, uste dugu erabakigarria dela botere publikoen jarduketen bidez irisgarritasun-baldintzak ezartzea komunikazioan, ikusmen- eta entzumen-urritasuna dutenen bereizkeriarik ez jasateko eskubidea bene-benetakoa izango dela ziurtatzeko eta pertsona horiek gainerakoek dituzten a
ukera berberez gozatu a
hal izateko.
Espainiako Konstituzioaren 50. a
rtikulua
"Aginte publikoek, pen tsio egoki eta a
ldizka eguneratuen bitartez, a
dineko per tsonen nahikotasun ekonomikoa bermatuko dute.
Eta familiaren betebeharrak a
lde batera utzita, euren ongizatea sustatuko dute gizarte zerbi tzu sistema baten bitartez, osasun, etxebizi tza, kultura eta a
isialdiko a
razo espezifikoak konpontzeko."
Adineko pertsonen kolektiboa gero eta handiagoa da bizi-itxaropena a
reagotu egin delako. Horrez gain, oso talde heterogeneoa da; izan ere, batetik, a
utonomia pertsonala eta gizartean a
ktiboki esku hartzeko gai diren pertsonak barne hartzen ditu, eta, bestetik, a
utonomia pertsonala oso mugatuta duten menpeko pertsonak.
Zahartze a
ktibo eta salbagarria gero eta garrantzitsuagoa da, a
dineko pertsonek bizitza a
ktiboa eta a
utonomoa egitea sustatzen da, eta, horrela, pertsonen bizitza-kalitate hobea lortzeaz gain, gizarte zerbitzuen iraunkortasunerako ere mesedegarria da.
Horrenbestez, beharrezkoa da botere publikoek konpromisoa hartzea a
dineko pertsonen parte-hartze soziala sustatzeko eta a
utonomia pertsonala bultza tzeko.
Bizitza a
ktibo hori lortzeko, ezinbestekoa da diru-sarrera duinak izatea.
Bestalde, kezkagarriak dira adineko pertsonek jasaten dituzten tratu txar egoerak, bereziki, psikologikoak. Errealitate hori ez da guztiz a
zaleratu, eta, ondorioz, beharrezkoa da tratu txarrak prebenitu eta a
ntzemateko neurriak hartzea. Eusko Jaurlaritzak a
dineko pertsonen kontrako tratu txarren kontra borrokatzeko plan bat prestatu beharko luke.
Bestalde, a
ipatzekoa da, 8/2010 Errege Dekretuan defizita murrizteko a
urrez ikusten diren a
parteko neurriei dagokienez, menpekotasunagatiko prestazioak eskuratzeko eskubidea sortzen den unea a
ldatu egin dela; izan ere, prestazioak onartzen dituen ebazpena ematen denetik a
urrera sortuko dira, edo, berariazko ebazpenik ematen ez baldin bada, eskaera egiten denetik sei hilabetera.
Neurri honek eskubidearen eskaeraren unera itzultzeko a
tzeraeragina ezabatzen du eta bi foru a
ldundiren foru dekretuetan erantsia izan da, A
raban eta Bizkaian.
Osasun eta gizarte a
rreta a
ldibereko, koordinatu eta iraunkorrerako beharrak, a
rretaren jarraitutasun printzipiorako doituta, garrantzi berezia hartzen du a
dinekoen kasuan, eta bereziki menpekotasuna duten a
dinekoenean. Hori dela eta, a
parteko interesa pizten duen dokumentua da EAEko arreta soziosanitarioaren irizpideak garatzeko dokumentu-markoa.
Egoitzetako plazen prezio publikoarekiko desadostasuna a
gertzen zuten kexa batzuk direla eta, berriro ere a
zpimarratu da hiru foru a
ldundiek a
dineko pertsonentzako egoitzen plazetarako ezartzen dituzten prezio publikoen zenbatekoen a
rteko desberdintasunak. Prezio publiko horiek homogeneizatzeko joera izan beharko lukete, edo, gutxienez, a
ldea gutxitu beharko litzateke.
Titulartasun publikokoak izan a
rren kudeaketa pribatukoak diren a
dineko pertsonentzako egoitza zerbitzuetako lan-gatazkek a
rgi a
dierazten dute beharrezkoa dela langileen greba-eskubidea eta egoitzetako a
dineko pertsonen osasunerako eta a
rreta zerbitzua jasotzeko eskubidea bateratzea.
Zorionez, Donostiako A
ldakonea egoitzako eta Gasteizko A
riznavarra egoitzako gatazkak, zenbait hilabetez luzatu ondoren, behingoz a
maitu dira.
Bukatzeko, a
ipatzekoa da, etxez etxeko laguntza zerbitzua eskaintzeari dagokionez, paradoxikoa dela, Gasteizko Udala eta A
rabako Foru A
ldundiaren a
rteko banaketa ikusirik, zerbitzua I. graduko menpekotasuna duten pertsonei ukatzea eta, halere, pertsona a
utonomoek zerbitzua jasotzea, nahiz eta horiei zuzendutako a
rreta udalaren eskumena den.