3.2. Bakarrik dauden adingabe atzerritarrak
Sektorearen ezaugarriak
"Bakarrik dauden adingabe atzerritarrak" (edo beste toki batzuetan, "bakarrik dauden adingabe etorkinak", bakarrik dauden adingabeak) diogunean, legez haien arduraduna den heldu baten zaintzapean ez dauden atzerriko adin txikikoak –hau da, 18 urtetik beherakoak– aipatzen ari gara, 1997ko uztailaren 19ko Europar Batasunaren 97/C/221/03 Ebazpenean jasorik dagoenez, besteak beste.
Gure kasuan, zehazki, bizimodu hobearen bila EAEra beren kabuz etorritako ehunka nerabez ari gara. Gehienak mutilak dira, 16-17 urte ingurukoak, eta Marokotik etorri dira.
Adingabea izatea eta familiaren –edo gai den eta ardura hori duen helduren baten– zaintza eta gerizpean ez egotea, haurrak babesteko legeen arabera, babesik gabe egotea da, eta egoera hori erakundeek konpondu behar dute berehala. Gure artean, babesik gabeko adingabeen tutoretza foru aldundiei dagokie, haiek baitituzte babesik gabe geratzeko arrisku larrian dauden haur eta nerabeak babesteko administrazio eskumendunak.
Onartu behar da bakarrik dauden adingabeak egoteak erronka handia izan dela eta badela oraindik ere babesaren ardura duten gure administrazioentzat. Duela urte gutxi, fenomenoa ezezagun samarra zen, eta esku hartzeko behar eta premiak behar izango ziren baliabideak planifikatzea zaildu du. Beste alde batetik, adingabe atzerritarrekin esku hartzen aldez aurretik esperientziarik ez zegoenez, lorpenen eta traben azterketa etengabe egin behar izan eta behar izaten da, bai eta esku-hartzea egokitzeko dagozkion doikuntzak ere.
Gure babes zerbitzuetan hartu izan diren adingabe atzerritarrak gehienbat Marokokoak izan dira, orain arte behintzat. Eta itxura guztien arabera (gazte indizea, herrialdeko ekonomiazko errealitatea, estatu baten eta bestearen artean haurrak babestean dauden aldeak, eta abar), herrialde horretatik etorririko adin txikikoak ez dira gutxituko. Hala ere, babesik gabeko adingabeen kolektiboa ez da homogeneoa, eta hainbat profil, baita hainbat jatorri ere (hain zuzen, Saharaz hegoaldeko Afrikako herrialdeetakoak, ekialdeko Europakoak, Magrebeko beste herrialde batzuetakoak…), ikus daitezke haien artean.
Esate baterako, 2003. urtean, gure autonomia erkidegoan harturiko adin txikikoetatik, %97 Magrebetik zetozen, eta Saharazko hegoaldeko Afrikako herrialdeetatik, %0,8 baino ez. Ordea, 2009. urtean, hartutako adingabeen artean, Magrebetik zetozenen proportzioa hirutik bi zen, eta Saharaz hegoaldeko Afrikatik zetozenena, hamarretik bi izatera pasatua zen.
Adingabe horiek ustez gatazkak sortzeko zuten joeragatik piztutako gizarte alarma ez dator bat kasu gehienekin; izan ere, ongi erantzuten diete administrazioen prestakuntza programei, batez ere lan munduan txertatzekoak direnei. Gazte horietako askok dakartzaten itxaropenak lege esparruaren kontrakoak dira, azken horrek eskakizun jakin batzuk bete daitezela eskatzen baitu lan egin ahal izateko, adinaren, baimenen edo tituluen aldetik nahiz lanbide gaitasunaren aldetik. Era berean, askotan hamasei urtetik gorako gazteak izaten direnez, jatorrizko herrialdeetan eta beste autonomia erkidego batzuetan aurretik izan dituzten esperientziak haien jokabidean islatzen dira. Baina gehien-gehienak, haien adin laburra gorabehera, zer nahi duten argi daukaten pertsonak dira, alegia, lan egitea; oso motibatuta daude hori lortzeko, eta haien erantzukizun handiagatik nabarmentzen dira.
Aurrekariak
Babesik gabeko nerabeen artean, bakarrik dauden adingabe atzerritarrak berariazko ezaugarri eta beharrizanak dituen taldea da. Horregatik, azken hamar urteotan, Arartekoak lehentasunezko arreta eskaini die. Horretarako, ofiziozko jarduera anitz, zerbitzuetako profesionalekin eta arduradunekin egindako bilerak, harrera-zentro guztietara egindako aldizkako bisitak, etab. burutu dira. Horren guztiaren berri urteko txostenetan eman da. 2005ean jarraipen lanak areagotu egin ziren eta txosten berezia egin zen. Hau irailean eman zitzaion Eusko Legebiltzarreko lehendakariari eta azaroan eztabaidatu zen Giza Eskubideen eta Herritarren Eskaeren Batzordean. Lan horren laburpena bildu zen urte hartako urteko txostenaren IV. atalean, oinarrizko arazoak eta hobetzeko gomendio eta proposamenak nabarmenduz.
Urte honetako zein hurrengo txostenetan egindako bisitetan eta hainbat harrera zentrotako hezitzaile taldeekin (Zabaloetxe, Artzentales edo Eubakoekin Bizkaian, Zabaltzen edo Bideberri zentroetakoekin Araban; eta Tolosa edo Debakoekin Gipuzkoan) izandako bileretan antzeman genituen elementurik kezkagarrienak edo esanguratsuenak bildu genituen, baita bereziki kezkagarriak ziren zenbait egoeratan aurrera eramandako berariazko esku-hartzeak ere:
– Hainbat zentrotan sortutako gatazkak.
– Poliziak entregatutako adingabeak.
– Toki batzuetan zentro berriak zabaltzeko proposamenak eragin zituen gatazkak.
– Tutoretza onartzeko eta eteteko prozesu jakin batzuk.
– Adingabe horien eskolatze baldintzak. Eta abar.
Halako adingabeei laguntza edo babesa ematen engaiaturik dauden zenbait elkarterekin lankidetzan aritzea eragin du horrek, bai eta bilera ugari egitea ere, Gobernuaren ordezkariordeekin eta foru aldundietako gizarte ekintzako arduradunekin.
Horren guztiaren berri eman dugu azken urteetako ohiko txostenetan (ikus 2009ko azken txosteneko, "Bakarrik dauden adingabe atzerritarrak" atala, 322.-378. or.). Kasuren batean, Arartekoak kezka berezia sortzen duten gaien inguruan eginiko gogoeta eta proposamenez gain, herriaren defentsarako beste erakunde batzuekin baterako proposamenak ere jaso dira (ikus 2006ko txostenean "Herriaren defentsarako erakundeen adierazpena, herri administrazioek bakarrik dauden adin txikikoekiko duten erantzukizunari buruzkoa", 2006ko urrian onartua).
Gehiegikeriara lerratu gabe, esan dezakegu, haurrei dagozkien gai edo sektoreen artean, azken urte hauetan guztietan Arartekoaren etengabeko arreta era berezian eskatu duen bat egon baldin bada, sektore hori bakarrik dauden adingabe atzerritarrena izan dela. Esku-hartze hori, gainera, etengabekoa izateaz gain, gero eta handiagoa ere izan da.
Funtsezko arazoak
Oro har, urtero, eskura daitekeen informazioaren eta aurkitu diren arazoen arabera, haietako batzuk nabarmendu ditugu. Hala, esate baterako, azken ohiko txostenean, 2009koan, funtsean honako gai hauek landu ditugu (ikus 2009ko txostena, 322.-378. or.):
– Adina finkatzeko proben zehaztasun falta eta babes sisteman horrek dituen ondorioak.
– Adingabeen eskubideen urradura, adibidez hezkuntzarako eskubidea, babestuak izateko eskubidea eta entzunak izateko eskubidea.
– Adingabeen babeserako zentroen kokalekuari gizarteak emandako errefusa.
– Adingabeen lekualdatzeak autonomia erkidego batetik bestera.
– Tutoretzak gain hartzeko betebeharra eta egoitza baimena eskatzekoa urratzea.
– Familia harreraren aukerak…
Dena dela, arrisku egoera berezian dagoen biztanleria sektore horren arazoen gaineko balorazio orokorrago bat ematen saiatu ginen Bakarrik dauden adin txikiko atzerritarren egoera EAEn (2005) txosten berezian. Delako txostenean adin txikikoen inguruko arazoak alderdiz alderdi aztertzen ditugu, alderdi juridikoak direla (1. kapitulua), haien ezaugarri eta beharrak direla (2. kapitulua), edo erakundeen erantzuna dela (3. kapitulua). Eta gai horretan, erantzuna lurraldez lurralde, eta are zentroz zentro, aztertu genuen. Gero, laburpen modura, atzemandako arazo nagusiei buruzko balorazioa eta ikuspegi orokorra eman genituen, Arartekoaren ikuspuntutik, betiere.
Duela bost urte egin zen balorazio hark, funtsean, bere horretan dirau. Labur emango dugu hemen, beharrezko egokitzapen eta eguneratzeak eginda.
Arazo batzuen gainetik beste batzuk nabarmentzeko hartu den ikuspegia beti bera da: eskubideak bermatzearen ikuspegia, hori baita Ararteko erakundeari dagokiona, eta arazoek euskal administrazioen eskumeneko den erantzukizunarekin duten erlazioa. Gai honen inguruan hainbat administraziok eta sailek esku hartzen dute: hiru foru aldundiak, Hezkuntza, Unibertsitateak eta Ikerketa Saila, Osasun Saila, Justizia Saila, harrera-zentroei dagozkien udalak… Egia da diferentzia handiak daudela, adibidez, lurralde batzuetako eta besteetako erakunde jarduketan. Hala ere, hemen nabarmentzen diren arazoek, neurri handiagoan ala txikiagoan, horietan guztietan dutela eragina esan daiteke.
Lehen ere adierazi den bezala, lehendik ditugun babes-baliabideak adin txikiko atzerritar arduradun gabeen presentziak planteatu dituen beharretara premia handiz egokitzen joan behar izan dugu. Baliabide horiek ez zeuden gazte horien beharrei aurre egiteko prestatuta. Sortutako itxaropenen eta hemen aurkitzen duten errealitatearen arteko kontraesanek zaildu egiten dute erakundeen, langileen eta gazteen arteko harremana. Gainera, gazteak hemezortzi urte betetzear daudela iristen direnez, banakako esku-hartze ibilbide bat prestatzeko denbora oso gutxi izan ohi da, eta horrek zaildu egiten du erakunde erantzunaren jarraitutasuna. Bestalde, atzerritarren araudia aplikatzeak segurtasun gabezia juridiko larria eragiten du, adin txikikoen itzulerei eman behar zaien tratamenduari buruz egiten diren interpretazio desberdinen edota kontraesankorren ondorioz. (Adibidez, jadanik indargabetuta dagoen Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 3/2003 zk.-ko Jarraibidea eta Marokoren eta Espainiaren artean adin txikiko atzerritar arduradun gabeen aberriratze lagundurako elkar ulertzeari buruz sinatutako Memoranduma.)
Ahantzi ezin diren zailtasun eta baldintza horien aurrean, eta adin txikiko horien beharrei erakunde erantzun egoki bat eman ahal izateko, adin txikikoaren interes gorenaren printzipioa betetzeak babes erakundeen inplikazioaz gain adin txikiko arduradun gabeekin harremana duten administrazio guztien eta gizarte osoaren inplikazioa ere eskatzen du.
Irizpide horiek kontuan izanik, egin den azterlanari jarraiki bereziki kezkagarriak iruditzen zaizkigun hamar arazo edo gai azpimarratuko ditugu:
1. Ez dago ez irizpide komunik eta ezta erakunde desberdinen arteko gutxieneko koordinaziorik ere.
2. Adin txikiko horiei zuzendutako egoitzazko baliabideen mugak eta baldintzak.
3. Baliabideen kudeaketari eta horietan lan egiten duten profesionalen lan-egoerari lotutako gaiak.
4. Horien integrazioa erraztuko luketen prozeduratan gertatzen diren atzerapenak eta zailtasunak.
5. Zailtasunak eskolatzean eta hezkuntza-erantzunean.
6. 18 urte betetzean emantzipatzeko aukerei dagokienez dauden mugak..
7. Adin txikiko atzerritar arau-hausleen proportzioa internamendu zentroetan.
8. Gure artean arretarik jasotzen ez duten adin txikiko atzerritar babes gabeak egoteko aukera.
9. Gabeziak osasun zerbitzuetan eta osasunerako eskubidea bermatzerakoan.
10. Zenbaitetan adin txikiko multzo horri buruz igortzen edo indartzen den irudi soziala.
1. Ez dago ez irizpide komunik eta ezta erakunde desberdinen arteko gutxieneko koordinaziorik ere
Administrazioen arteko koordinazioa funtsezkoa da adin txikikoak erkidego batek edo administrazio batek beste baten aldean eskaini ditzakeen abantailak eskuratzeko xedez erkidego edo lurralde batetik bestera lekualdatzea saihesteko. Elkarrizketa askotan ikusi dugunez, mugikortasun handia duten nerabeak eta gazteak dira; haien aurreikuspenak edo oinarrizko beharrak (egoitza, paperak, lana) hobeto edo azkarrago beteko direla usten duten leku horretara joateko prest daude. Eta, horri dagokionez, egia da, neurri handi batean, ahotik ahorakoak oso ondo funtzionatzen duela. Testuinguru honetan, jarduera-irizpide komunik ez izateak oso ondorio garrantzitsuak ditu: kolektiboaren mugikortasuna eta etengabeko fluxuak lurralde edo erkidego batetik bestera; erakunde baten eta besteren tutoretza bikoitzak gerta daitezke adin txikiko berarekin; ezinezkoa da datu fidagarriak eskuratzea... Eta hitzekin adieraztea zaila bada ere erakunde bakoitzaren ekimenak edo maniobra-gaitasuna baldintzatzen eta oztopatzen dituen arrisku bat: ondo edo besteek baino hobeto egiten duenak, horrexegatik hain zuzen ere, adin txikiko gehiago erakarriko dituela –kaleko hizkeran esanda–.
2 Adin txikiko horiei zuzendutako egoitzazko baliabideen mugak
Agian, baliabideetatik deigarriena, libre dagoen plaza kopuruari dagokionez ematen dien mugak dira, bereziki larrialdietarako zentroetan edo harrera-taldeetan. Horregatik, ohikoa da horiek gainezka egotea, lurralde eta urte zenbaitetan, bederen. Datu hori, berez, tentsio-iturri garrantzitsua da eta, gure iritziz, egoera gatazkatsu larriak eragin ditu.
Hala ere, baliabideen mugak ez dira bakarrik plaza kopuruari dagokionez. Beste hainbat alderditara ere zabaltzen dira: tamaina; kokapena (zenbaitetan baliabide komunitarioetatik urrun eta komunikazio zailtasunekin); zenbait jarduera elkarrekin garatzeko nahikoa lokal ez egotea; Banaka erabiltzeko espazioa oso txikia izatea…
Muga horiek alde batera utzita, deigarria da ia kasu guztietan aukera bakarra hautatu izana: beraiei bakarrik zuzendutako egoitzazko baliabideak edo zentroak; hau da, zentroetan adin txikiko atzerritarrak bakarrik daude, ez daude hemengoekin nahastuta (formula hori toki eta lurralde jakin batzuetan erabiltzen da, ordea), eta ez da egoitzazko harrera ez den beste bide alternatiborik eskaintzen (adibidez, familia-harrera, beste adin txikiko batzuentzat sustatzen dena).
Aipagarria da egoitzazko zentroen mugek adin txikikoen eskubideetan edo bizi-baldintzetan eragina izateaz gain, beren lana egin behar duten hezitzaileen lan-baldintzetan ere eragina dutela.
3. Baliabideen kudeaketari eta horietan lan egiten duten profesionalen lan egoerari lotutako gaiak
Etxe funtzional batzuetan salbu, Bizkaian (bertako langileak funtzionarioak edo Gizarte Urgazpenerako Foru Erakundeak kontratatutakoak dira), gainerako zentro guztietan kudeaketa elkarteren edo erakunderen bati dagokio. Horrela, elkarte edo erakunde horrek, denbora-epe jakin baterako, beregain hartzen du, dagokion Foru Aldundiarekiko hitzarmenaren bidez, zentroaren zuzendaritza. Zenbait kasutan, lokal propioetan edo elkarteak alokatutako lokaletan; beste batzuetan, administrazioarenak diren lokaletan. Baina, kasu guztietan, langileen kontratazioa eta horien lan-baldintzak elkartearen esku geratzen dira, eta batzuetan aldeak oso handiak dira batetik bestera (ratioak, prestakuntza, esperientzia, eta abar).
Hemen interesatzen zaigun ikuspuntutik (adingabeei erantzun egokia ematea), gai horiek, nerabeekin lan egiteak suposatzen duen zailtasunarekin eta nekearekin zerikusia duten beste batzuekin batera, eragin handia dute laneko bajak, taldeko kideen aldaketak, lan-gatazkak eta abar bezalako gaietan. Hori dela-eta, noski, zailagoa da heziketa-lana ondo aurrera eramatea eta esku-hartzeak jarraitutasuna izatea. Kasuren batean, langileen ondoeza eta bajak hainbesterainokoak izan dira, zentroa itxi egin behar izan baita edo hitzarmenari uko egin baitzaio. Profil profesionalei dagokienez, azpimarragarria da geroz eta ugariagoa izatea zaintzaileen edo segurtasuneko langileen figura. Langile horiek, askotan ez dute profil espezializaturik edo berariazko trebakuntzarik. Gainera, oraindik, hezitzaile-talde batzuetan –gero eta gutxiagoetan– ez da egoten adin txikiko horien hizkuntzak (arabiera, berberea) edo jatorriko kulturak ezagutzen dituen pertsonaren bat (zenbaitetan beste muturrera joan da, hezitzaile edo zaintzaile gehienak atzerritarrak direlarik).
4. Horien integrazioa erraztuko luketen prozeduratan ematen diren atzerapenak eta zailtasunak
Adin txikiko horien integratzeko prozesuak zenbait urratsi jarraitzen die. Urrats horietako batzuk erabat erabakigarriak dira: adin txikikoaren adina zehaztea, adin txikikoaren tutoretza erakundeak hartzea, erroldatzea - eskolatzea - egoitza-baimena eskuratzea - lan-baimena eskuratzea, emantzipazioa…
Urte hauetan guztietan, ofiziozko jardueren bidez normalean, baina banako espedienteen bidez azkenaldian, Ararteko erakundeak hainbatetan esku hartu du gai horietan, arrakasta handiagoa edo txikiagoa erdietsiz. Hala ere, administrazio arduradunak ez dira beti erakunde honen irizpideekin ados egon; adibidez, noiz izapidetu behar den egoitza-baimena edo noiz den egokia ala ez tutoretza etetea… Bildutako datuek argi eta garbi erakusten dituzte maiz gertatu ohi diren atzerapenak (gure iritziz justifika ezinak), eta halakoek ondorio larriak izaten dituzte: adin txikikoen arrazoizko aurreikuspena zapuztu egiten dira; motibazioa galdu egiten dute, eta, ondorioz, hezitzaileek erabili zitzaketen heziketa-baliabideak ere galdu egiten dira; hartutako gazteak, 18 urte egiterakoan, emantzipatu egiten dira, haien autonomia ahalbidetuko luketen gutxienekoak eskuratu gabe, eta horrek suposatzen duen arriskuarekin: aprobetxatu ezin diren lan-eskaintzak edo baldintza irregularretan lan egin beharra...
5. Zailtasunak eskolatzean eta hezkuntza-erantzunean
Hartutako adin txikiko atzerritar gehienek ez dituzte gure inguruneko ohiko komunikaziorako hizkuntzen gaineko ezagupen minimoak. Ez dute ezta ere prestakuntza profesionalik. Gainera, horietako askok eskolatze-prozesu irregularra izan dute, eta prozesu hori une jakin batean eten egin zen (bai lanean hasteko, bai bizitokiz aldatzeko edo baita emigratzeko ere).
Hezkuntza sistema, sarritan, ez da engaiatzen adingabe horien eskolatzean, edo ez du erantzun egokirik haien prestakuntza beharretarako. Haientzako hezkuntza baliabideen mugak, zenbaitetan, nabarmenak dira: gaztelania ikasteko eskolak, egunean ordu gutxi batzuetan haietako bakoitzarentzat; halako adingabeei haietan hasteko ongi ez datozkien iraunaldi eta epeak dituzten heziketa-modulu batzuk...
6. Emantzipatzeko aukerei dagokienez dauden mugak
Gure babes-sistemak 18 urte arte hartutako adin txikikoen oinarrizko beharrak estaltzea bilatzen du. Adin horretatik aurrera, gazteak autonomoki bizitzeko gai izan behar du. Argi dago hori ez dela beti horrela, eta are gutxiago gurea bezalako gizarte batean, gazteak geroz eta beranduago emantzipatzen direla kontuan izanik. Erakundeek badakite hori, eta, egia esan, laguntza ekonomikoen edo tutoretzapeko etxebizitzen bidez helduen bizitzara iragatea errazten duten baliabide edo programak sortzen joan dira. Eta ez bakarrik erakundeak, hainbat ekimen bultzatzen dituzten laguntza elkarte zenbait ere bai.
Ez da adin txikiko atzerritarrengan bakarrik eragiten duen arazo bat. Baina, kasu honetan, gainera, autonomia are eta gehiago zailtzen duten zenbait faktore daude: 1) ez dute familiaren babesa; 2) kasu askotan egoera irregularrean daude (paperik gabe). Arrazoizkoa dirudi, ondorioz, erakundeek iragate hori erraztea eta emantzipazio-baliabiderik ez izateak sor ditzakeen ondorioak saihesten saiatzea: babes baliabideetan jarraitzea, 18 urte bete arren; bizimodua bilatzea bizi ahal izateko (delinkuentzia-arriskua); irregularki lan egitea; eta abar.
7. Adingabe atzerritar arau-hausleen proportzioa
Azken urteetan, gutxi gorabehera, adingabeen epaitegietan ezarririko kautelazko hiru barneratzetik bat eta hamar barnealdi neurritik hiru adingabe atzerritarrei zegozkien. Datu hori kezkagarria da berez, eta zerbait huts egiten ari dela adierazten du; are gehiago, urte edo aldi jakin batzuetan, guztiak edo ia guztiak lurralde bakar batekoak, are zentro bakar batekoak, direnean.
Baina, datu horien gainetik, kasuak eta kausak aztertu beharko lirateke. Litekeena da, esate baterako, lehen adierazitako faktore batzuk –irizpide komunik ez, babesaren eta erreformaren arteko bizi-baldintza desberdinak, paperik eta bestelako baliabiderik gabe bizimodua atera beharra– bultzatzea, objektiboki, delituzko zenbait portaera garatzera. Egia da faktore horiek ez dituztela beren portaeraren erantzukizunetik salbuesten, baina halakoak aztertuz gero balizko akatsak zuzendu litezke, eta antzeko egoerak saihestu edo murriztu litezke.
Ikuspegi horretatik, saihestu beharreko bi arrisku edo egoera daude: 1) indarkeriazko edo delituzko jarduerentzako erantzun egokirik ez egotea; 2) barneratze-zentroek aukera gehiago eskaintzen dituztenez horiek adin txikikoentzako gune erakargarri bilakatzea. Horietatik eratorritako ondorio negatiboak oso nabarmenak dira: bai gizarte osoarentzat, bai gure artean bizi diren jatorri atzerritarreko pertsonentzat ere (horien irudi soziala asko kaltetzen baita), eta baita adin txikiko atzerritar arduradun gabeen kolektiboarentzat berarentzat ere.
8. Gure artean arretarik jasotzen ez duten adin txikiko atzerritar babes gabeak egoteko aukera
Jaso ditugu informazioen arabera, gutxienez adin txikikoen hiru talde –edo hiru taldetan multzokatu daitezkeen ezaugarriak dituzten adin txikikoak– egon daitezke:
1) Prostituzio sareek harrapatutako neskak.
2) Kalean, sarritan trapitxeoaz, bizi diren adin txikiko atzerritarrak.
3) Gerran dauden edo gerran egon diren eta jazarpen-egoerak bizi dituzten herrialdeetatik datozen adin txikikoak.
Oso zaila da egoera-mota horiek ezagutzea, eta are gehiago horien balizko hedadura neurtzea, ikusezin dirauten errealitateak dira eta. Gure iritziz, egoera-mota horiek gehiago ikertu beharko lirateke, edo horien jarraipen handiagoa egin beharko litzateke, zenbait kasutan polizia-jardueren bidez, eta bestetan kaleko hezitzaileen edo zerbitzuen bidez.
9. Gabeziak osasun-zerbitzuetan eta osasunerako eskubidea bermatzerakoan, batez ere, droga-kontsumo problematiko edo buruko gaixotasunen aurrean. (Bi gai horiek txosten honetako bertako 3.9 eta 3.10 ataletan jorratuko dira.
10. Zenbaitetan adin txikiko multzo horri buruz igortzen edo indartzen den irudi soziala, talde homogeneo eta bereziki konfliktiboa izango balitz bezala
Hori ikusten da hedabideetan ageri ohi diren berrietan, eta oso ondorio negatiboak izaten ari da, hala nola auzoek beren inguruan harrera zentro berriak ireki daitezen arbuiatzea.
Hauek dira, gure iritziz, azpimarragarrienak diren hamar arazoak, gauzatu den ikerketaren eta Ararteko erakundeari dagokion ikuspegiaren arabera. Horietako askori heldu genien –positiboki– gomendioei buruzko kapituluan, eta hura ere ondoren emango dugu laburbildurik.
Hobetzeko proposamenak
Bakarrik dauden adin txikiko atzerritarren egoera EAEn zeritzon txostenean, Arartekoak 33 gomendio egin zituen, EAEn arloan eskumenak dituzten administrazioentzat, bai eta, kasu pare batean, lotutako beste instantzia batzuentzat ere. Jakina, gehienak goian azaldutako arazoekin dute lotura, eta haiek konpontzekok dira. Gero, beste gomendio orokorren bat egin dugu, baina ez dugu atal honetan jasoko.
Oro har, sektore bat sakon aztertzen denean eta gabeziak edo arazoak atzematen direnean, nolabaiteko gizarte mailako adostasuna edo nahikoa zabalduta dagoen iritzia egoten da hobekuntzak egiteko beharrizanari dagokionez. Ez da beharrezkoa izaten horiek justifikatzea: arazoak edo mugak dira eta, horregatik, horiek gainditzeko, beharrezkoa den guztia egin behar da. Baina beti ez da hori gertatzen. Guri dagokigun gaiari dagokionez, esaterako, zenbait administraziok arazo handiak izan dituzte hobekuntza-ekimenak gauzatzeko garaian (harrera-zentro edo -etxe berriak irekitzeko orduan, adibidez).
Arartekoaren ikuspuntutik, pertsona horien eskubideen defentsak izan behar du argudio nagusia eta nahikoa, eta, adin txikikoak direla kontuan hartuta, erakundeetako jarduera guztiak zuzendu behar dituen oinarri orokorra ondorengo hauxe izango litzateke: adin txikikoaren interes gorena, haurren eskubideen gaineko Konbentzioaren 3. artikuluan ezarritakoa, eta guztientzat nahitaez bete beharrekoa. Adin txikikoen interes gorena guztiaren gainetik jartzeko irizpideak gidatu behar ditu Administrazio publikoaren eta adin txikikoekin lotura duten erakunde eta pertsona guztien jarduerak. Gauzatzen diren ekimen guztiak eta hartzen diren erabaki guztiak, beraz, prisma horren pean ebaluatu beharko dira aurretik. Hala ere, oinarrizkoa eta nahikoa den argudio horretatik kanpo, gizarte mailako beste arrazoi ugari ere badago, eta eraiki nahi dugun gizarte-ereduarekin lotura dute: gizarte ireki eta integratua, ala bazterketa sustatzen duen gizarte itxia. Gomendio guztiek, zuzenean edo zeharka, adin txikiko horiek harreran hartu dituen gizartean hobeto barneratzea dute helburu; hau da, marjinalizazio- eta bazterketa arriskuak saihesten saiatzen dira.
Hemen 36 gomendioen enuntziatua baino ez dugu jasotzen, multzoka bereizirik. Osorik ezagutzeko, ikus txostenaren 5. kapitulua, 211. or. eta hurreng.
– Lehen multzo batean, bost gomendio egiten ditugu –orokorrenak eta baldintzatzaileenak, ziurrenik– erakundeen arteko plangintzari eta koordinazioari dagokionez. Honako behar hauek planteatzen dira:
• Autonomia Erkidegoen arteko jarduera-irizpide komunak.
• Lege mailako esparrua argitzea.
• Erakundeen eta lurralde historikoen arteko lankidetza edo koordinazioa.
• Babes-zerbitzuen eta gazte-justizia sistemen arteko lankidetza eta koordinazioa.
• Urte hauetako esperientzia ebaluatzea eta jardunbide egokiak elkartrukatzea.
– Bigarren multzoan, bederatzi gomendio egin genituen egoitza-baliabideen ezaugarriei, baldintzei eta funtzionamenduari zegokienez, haien muga batzuk azpimarraturik genituen eta. Ondorengoa proposatzen dugu:
• Harrera-baliabideen eta -zentroen egitura-baldintzak berrikustea eta hobetzea.
• Harrera-baliabideak dibertsifikatzea.
• Hitzarmenak berrikustea eta berme-elementu gisa erabiltzea.
• Lan-taldeetan adin txikikoen hizkuntza ondo dakiten eta haien jatorrizko kulturak ezagutzen dituzten langileak sartzea.
• Baliabide komunitarioak erabiltzea eta gizarteratzea erraztea.
• Baliabideen gainbegiraketa-, kontrol- eta ebaluazio-mekanismoak hobetzea.
• Bakarrik dauden adingabe atzerritarren partaidetza handiagoa baliabideen antolakuntzan.
• Jatorrizko familiarekin komunikatzen laguntzea.
• Adin txikikoari bere adinari eta egoera pertsonalei egokitutako informazio osoa ematea haren eskubideei eta betebeharrei, burutuko duen prozesuari, babes-sistemaren ezaugarriei eta bere egoeran eragina izan dezaketen gainerako elementuei buruz.
– Hirugarren multzoan, txostenak zazpi gomendio egiten ditu adin txikiko horien arautze administratiboa arintzeko. Ondorengoa proposatzen dugu:
• Hezur-proben azkartasuna eta fidagarritasuna hobetzea.
• Berehalako harrera-agiria eta erroldatzea.
• Babesgabetasun-aitorpena eta tutoretza hartzea.
• Agudotasuna egoitza- eta lan-baimenak nahiz asilo eskaerak bideratzean.
• Baimenen tramitazioen jarraipena egitea eta emaitzak ebaluazio-adierazle gisa erabiltzea.
• Beharrezko laguntza juridikoa ematea.
• Itzulera egitekotan, adin txikikoaren interesaren arabera egiten dela bermatzea.
– Hiru gomendio haien beharren arabera emandako hezkuntza mailako erantzuna hobetzekoak dira:
• Hezkuntza mailako administrazioaren esku-hartzea areagotzea hizkuntza ikasteko programetan.
• Ahalik eta eskolatze normalizatuena erraztea eta bermatzea.
• Profil profesional berrien beharra.
– Bi, osasun laguntza hobetzekoak:
• Osasun-sistemak adin txikiko horien oinarrizko beharrizanei eman beharreko erantzuna bermatzea.
• Buruko osasun arazoen eta drogen gehiegizko kontsumoaren gaineko arreta zehatza.
– Beste bi, emantzipazio aukerak hobetzekoak:
• Autonomia-programak eta egoitza-baliabideak handitzea.
• Gizarteratzeko aukera ematen duten baimenak lortu arte erakundeen babesa mantentzea.
– Adingabe atzerritar lege-hausleei dagokienez, honako hauek proposatzen ditugu:
• Babes-arduradunek eta gazte-justiziak arazoa elkarrekin aztertzea.
• Esku-hartzeen jarraipena eta koherentzia bermatzea.
– Babesik gabeko adin txikiko atzerritarrei dagokienez:
• Poliziak neska adingabeak erabiltzen dituzten prostituzio-sareak ikertzea.
• Kalean, bakarrik dauden adin txikiko atzerritarrei jarraipena egitea eta haiekin ahal den neurrian esku hartzea.
• Adin txikikoen eskubideen aurrean, poliziaren errespetuzko trataera.
– Eta azkenik, informazioaren tratamenduari eta beharrezko gizarte mailako sentsibilizazioari dagokionez, hauek jotzen ditugu beharrezkotzat:
• Komunikabideetan berriei emateko trataerari buruzko kode deontologikoa.
• Polizia-iturriek eskainitako datuen jarraipena.
• Gizarte mailako sentsibilizazioa sustatzea.
Jarraipenak
Lehen ere esan dugunez, Arartekoaren jarraipen handiago bat eskatu duen adingabe sektore bat egon baldin bada, bakarrik dauden adingabe atzerritarrena izan da hura.
Tamalez, azken urteetan bakarrik dauden adingabe atzerritarren gaia bereziki problematikoa izan da –lurralde edo zentro jakin batzuetan, bederen– eta, ondorioz, Arartekoak maiz esku hartu behar izan du oso arlo batzuetan zein bestetzuetan:
– bisita gehiago, eta errepikaturik zenbaitetan, egin ditu lurralde historikoetako harrera-zentroetara, harrera eta larrialdi zentroetara bereziki;
– egoera problematikoen ondorioz ofiziozko jarduera gehiago gauzatu ditu;
– bilerak egin ditu harrera-zerbitzuetako, fiskaltzetako eta gobernuaren ordezkariordetzetako arduradun instituzionalekin;
– etorkinei laguntzeko hainbat elkarterekin bilerak egin ditu eta informazioa trukatu du;
– harrera-zentrotik gertu zegoen polizia-etxeren batera egin du bisita;
– prestakuntzako eta gizarte sentsibilizazioko zenbait jardunalditan parte hartu du;
– tartean diren beste sail edo zerbitzu batzuetara bideratutako ofiziozko jarduerak garatu ditu…
Horrekin guztiarekin, jada informazio baliotsu ugari genuen jarraipena egiteko. Hala ere, gai hau gizartean hartzen joan den garrantzia eta, orobat, arlo honetan (esaterako, harrera-zerbitzuetan) izaten ari diren etengabeko aldaketak kontuan hartuta, komenigarria iruditu zaigu, ofizioz, foru aldundietako bakoitzari zuzentzea aldian behin, babes sistemen arduradun nagusiak diren heinean, zenbait datu eta informazio urtero-urtero eguneratzeko asmoz.
Kasu honetan, jarraipen lanak egiteko, gaia konplexua zenez, baita gomendioak ugariak ere, gomendio bakoitzari buruzko informazio zehatza edo xehatua eskatu ordez, egokiagoa iruditu zaigu bilakaera-adierazle gisa edo lehendik geneuzkan beste informazio batzuk osatu eta testuinguruan jartzeko erabilgarriak izango litzaizkigukeen kopuruzko zenbait datutan jartzea arreta.
Hala, bada, hiru foru aldundiei egin zaizkien datu eskaerak, oro har, 4 multzotan bereizita zeuden, eta horrela iraun dute denboran zehar; horri esker, elkarrekin konpara daitezkeen datu sailak dauzkagu, eta haiek kapitulu honetako beste atal batzuetarako erabiliko ditugu. Hauek dira lau multzo horien gaiak:
1) Sail bakoitzaren mendeko baliabideen sarean egindako aldaketak eta kasuan kasuko urteko abenduaren 31n zuten egoera: Adingabeen esku jarritako baliabideen zerrenda eta horiei buruzko oinarrizko datuak: ahalmena, kokapenak, ezaugarriak, instalazioen egoera, adingabe horien beharrizanei erantzuteko egokitasun maila edo ahalmena, berariaz edo soil-soilik beraientzat ez diren beste baliabide batzuen erabilera…
2) Baliabideen kudeaketan eta antolaketan egindako aldaketak: Horiek kudeatzeaz arduratzen diren elkarteak edo erakundeak, indarreko hitzarmenen ezaugarriak, ikuskapen mekanismoak, figura profesional berriak, arreta-ratioak, kontratatutako segurtasun zerbitzuak…
3) Artatutako biztanleei buruzko datuak direla eta:
– Urtean zehar hartutako adingabe "berrien" kopurua (urtean izandako sarrera berriak).
– Urtean zehar hartutako adingabeen kopurua guztira.
– Abenduaren 31n hartuta zeuden adingabeen kopurua.
– Abenduaren 31n emantzipazio baliabideetan zeuden gazteen kopurua.
– Sailek, eskura dauden baliabideen erantzuteko ahalmenari dagokionez, artatutako biztanle kopuruaren inguruan egindako balorazioa.
– Artatutako adingabeen zenbait ezaugarritan (adina, jatorria, itxaropenak, beharrizanak…) atzeman diren aldaketa esanguratsuak, halakorik atzeman bada, eta horiek zentroetan eta baliabidetan izan dituzten ondorioak.
4) Adingabe horien administrazio egoerari eta erregularizazioari buruzko datuak:
– Agiriak izapidetzeaz arduratzen diren zerbitzuak.
– Urtean zehar hartutako tutoretza-kopurua.
– Urtean eskatutako bizileku baimenen kopurua.
– Urtean lortutako bizileku baimenen kopurua.
– Bizileku baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera.
– Urtean eskatutako lan baimenen kopurua.
– Urtean lortutako lan baimenen kopurua.
– Lan baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera.
– Sail bakoitzak adingabeak beren familiarekin berriro elkartzeko egin duen eskaera-kopurua eta urtean zehar haren laguntzarekin bideratu diren elkartzeen kopurua.
Datu horiez gain, gure txostenean funtsezkotzat hartutako beste gai batzuei buruz ere eskatu da informazioa, hala nola beste administrazio eta sail batzuen laguntzaren beharrari buruz. Hain zuzen ere, ikusi ahal izan den moduan, gure gomendioetako batzuk zehazki beste instantzia batzuei zuzenduta zeuden, esaterako, hezkuntza-administrazioari, osasun sistemari, gazteentzako justizia-sistemari, polizia edo udal zerbitzuei (errolda, gizarte zerbitzuak…). Eremu horietako batzuetan, Arartekoak ofiziozko jarduerak bideratu ditu erakunde arduradunen aurrean. Horregatik, informazio osagarri gisa, sail bakoitzari eskatu zitzaion jakinaraz ziezagula zer iruditzen zitzaion aipatu instantzien aldetik jasotzen zuen laguntza eta, bere ustez, zer arlo, arazo edo beharrizanetan lortu behar litzatekeen haien inplikazio handiagoa nahiz laguntza edo koordinazio handiagoa. Gainera, lurralde bakoitzean atzemandako egoeraren arabera, egungo mugak gainditze aldera baliabide edo zerbitzu berriak zabaltzeko zeuden aurreikuspenei buruzko informazioa eskatu zen.
Hala bada, Arartekoak eginiko jarraipenean kopuruzko datu eta adierazleak kualitatiboak diren beste batzuekin bateratu dira, eta horri esker errealitatearen ezagutza eguneratua izan ahal izan da, eta errealitate horretan ziurtasun handiagoz esku hartu.
Horrez gain, azken urtean, beste datu iturri osagarri batzuk ere erabili ahal izan ditugu, Arartekoaren beken deialdira bere garaian aurkeztu ziren hiru ikerketa proiekturen emaitzak direla bide. Funtsean, hauetaz ari gara:
– Pere Tarrés fundazioko lan talde batek egindako lana; duela gutxi Eusko Jaurlaritzako Immigrazio Zuzendaritzak argitaratu du: Sakelako ametsak. Inoren kargura ez dauden adingabe migratzaileak Euskal Autonomia Erkidegoan.
– Iñaki Markezek eta Fátima Pastorrek mamituriko lana: Droga-mendetasuna inoren kargura ez dauden adingabe atzerritarrengan (IKEDAA): kalitatezko hezkuntzarako eta osasunerako eskubidea.
– Atartekoaren beka zuen hiru kideko talde batek 329 espedienteko lagin batean aurrera eramandako ikerketa lana; berrikitan plazaratu dugu izenburu honekin: de Adingabeak edo atzerritarrak? Esku hartzeko politiken azterketa, lagundu gabeko adingabe atzerritarren gainekoa.
Funtsezko datuak - adierazleak - bilakaera datuak
Eskura dauden datu guztietatik, gure aburuz sektore honek izandako bilakaera hobeto ikustea ahalbidetzen dituztenak baino ez ditugu hemen emango, bilakaera hori hartutako adingabeen kopuruari, administraziozko erregularizazioan izandako lorpenei nahiz adingabeon esku jarritako baliabideei dagokiela, hain zuzen ere.
Hirur lurralde historikoek dute eskumena arlo honetan, eta haietako bakoitzean errealitatea oso desberdina da; horregatik, sarritan, datuak lurraldez lurralde ematea aukeratu dugu. Badaude, hala ere, haien arteko erkaketa ahalbidetzen duten taula orokor batzuk.
Barne hartutako aldiei dagokienez, 2005 baino lehenagoko datu gehienak urte hartan argitaratu zen txosten berezian aztertu ziren xeheki. Hemen, hortaz, geroagoko datuetan jarri dugu arreta: 2005etik 2009ra bitartekoetan, hain zuzen.
Horrela, esate baterako, ondorengo taulan, lurralde bakoitzean, azken urtean izandako bilakaera ikus daiteke, beti bereizi ditugun eta oinarrizkotzat nahiz osagarritzat jo ditugun lau datu aintzat harturik:
– Urte bakoitzean hartutako adingabe "berrien" kopurua (urtean izandako sarrera berriak).
– Urtean zehar hartutako adingabeen kopurua "guztira" (sarrera berriengatik zein lehenagoko urteetatik zeudelako hartuta daudenak).
– Data jakin batean (urte bakoitzeko abenduaren 31n) babes baliabideetan hartuta zeuden adingabeen kopurua.
– Data horretan bertan emantzipazio baliabideetan zeuden adingabeen kopurua (kasu horretan, batzuetan "adin txikikoak" dira, baina beste askotan dagoeneko 19 urte bete dituzten gazteak dira).
Urtean zehar hartutako adingabe "berrien" kopurua | Urtean zehar hartutako adingabeen kopurua, guztira | Abenduaren 31n hartuta zeuden adingabeen kopurua | Abenduaren 31n emantzipazio baliabideetan zeuden gazteen kopurua | ||
EAE | 2005 | 541 | 670 | 206 | 122 |
2006 | 662 | 866 | 379 | 58 | |
2007 | 639 | 1.020 | 518 | 82 | |
2008 | 806 | 1.325 | 654 | 75 | |
2009 | 587 | 1.275 | 576 | 203 | |
ARABA | 2005 | 42 | 54 | 16 | 10 |
2006 | 38 | 54 | 16 | 16 | |
2007 | 41 | 59 | 40 | 11 | |
2008 | 141 | 178 | 97 | 19 | |
2009 | 1221 | 233 | 101 | 13 | |
BIZKAIA | 2005 | 365 | 461 | 141 | 112 |
2006 | 471 | 610 | 265 | 42 | |
2007 | 442 | 707 | 332 | 71 | |
2008 | 440 | 776 | 336 | 56 | |
2009 | 346 | 702 | 359 | 732 | |
GIPUZKOA | 2005 | 134 | 155 | 49 | – |
2006 | 153 | 202 | 98 | – | |
2007 | 156 | 254 | 146 | – | |
2008 | 225 | 371 | 221 | – | |
2009 | 1193 | 340 | 116 (+6 nagusi) | 1174 |
Iturriak: foru aldundiak. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Zazpi birsarrera kontuan hartu gabe.
2 169 urtean zehar.
3 33 birsarrera barne.
4 Horiez gain, 121 lagun egiteko zenbait programatan zeuden, baina egoitzarik eman gabe.
Datu horien bitartez, azken urteetan, lurralde bakoitzean izan den bilakaera desberdina ikus daiteke. Horrela, adibidez:
– Bizkaian, beste bi lurraldeekin konparatuta, alde handiz bakarrik dauden adingabe gehien hartzen duen lurraldea izanik ere, nolabaiteko egonkortasuna lortu da datuetan (400 sarrera berri inguru urtero; edo 350 adingabe inguru hartuta urte bakoitzaren amaieran)
– Araban, alabaina –bakarrik dauden adingabe atzerritarrei dagokienez, gutxien izan dituen lurraldea da, normalean–, 2007tik 2008ra berebiziko igoera gertatu zen (sarrera berriak 3,5 aldiz gehiago izan ziren; abenduaren 31n hartuta zeudenak, 2,4 aldiz gehiago).
– Gipuzkoan ere gehikuntzarik nabarmenena urte horietan gertatu zen, nahiz eta ez hain neurri handian (69 sarrera gehiago aurreko urtean, 2008an; edo 75 adingabe gehiago hartuta urtearen bukaeran).
Datuek, ordea, jendearen artean oso zabaldurik dagoen iritzi bat: kolektibo hori etengabe hazten ari dela. Zehazki, 2009ko datuek erakusten dute kopuru gehienek behera egin dutela, bai EAEn oro har, bai lurralde bakoitzean, Araban izan ezik.
Hori begiraldian ikus daiteke ondorengo grafiko osagarrietan:
2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
EAE | 541 | 662 | 639 | 806 | 587 |
ARABA | 42 | 38 | 41 | 141 | 122 |
BIZKAIA | 365 | 471 | 442 | 440 | 346 |
GIPUZKOA | 134 | 153 | 156 | 225 | 119 |
Iturriak: foru aldundiak. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
EAE | ARABA | BIZKAIA | GIPUZKOA | |
2005 | 670 | 54 | 561 | 155 |
2006 | 866 | 54 | 610 | 202 |
2007 | 1020 | 59 | 707 | 254 |
2008 | 1325 | 178 | 776 | 371 |
2009 | 1275 | 233 | 702 | 340 |
Iturriak: foru aldundiak. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
EAE | ARABA | BIZKAIA | GIPUZKOA | |
2003 | 138 | 18 | 110 | 10 |
2004 | 173 | 14 | 140 | 19 |
2005 | 206 | 16 | 141 | 49 |
2006 | 379 | 16 | 265 | 98 |
2007 | 518 | 40 | 332 | 146 |
2008 | 354 | 97 | 336 | 221 |
2009 | 576 | 101 | 359 | 116 |
Iturriak: 2003-2004 urteetarako, Zabaltzen, Zabaloetxe eta Urnietako eta Martuteneko zentroak.
2005-2009 urteetarako: foru aldundiak. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
Lurralde bakoitzean gertatu den bilakaera hobeto ikus daiteke datu sail osoa hartzen baldin badugu, datuak eskuratu ziren lehen urtetik hasirik (ez bakarrik azken bost urteak harturik).
1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
Este | 8 | 7 | 14 | 6 | 10 | 30 | 50 | 50 | 54 | 54 | 59 | 178 | 233 |
Iturriak: 1997-2004 urteetarako: Zabaltzen zentroa. 2005-2009 urteetarako: Arabako Foru
Aldundiko Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Saila. Guk egina.
1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
5 | 12 | 23 | 30 | 52 | 349 | 266 | 194 | 228 | 365 | 471 | 442 | 440 | 346 |
Iturriak: 1996-2004 urteetarako: Zabaloetxe zentroa. 2005-2009 urteetarako: Bizkaiko Foru
Aldundiko Gizarte Ekintza Saila. Guk egina.
2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
Este | 10 | 19 | 49 | 98 | 146 | 221 | 116 |
Iturriak: 2003-2004 urteetarako, Urnietako eta Martuteneko zentroak. 2005-2009 urteetarako:
Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Guk egina.
Ikus daitekeenez, lurralde bakoitzean urteren batean –edo urte pare batean– adingabeen kopuruaren gorakada handi samarra izaten da, eta horrekin batera arduratu beharreko beharrek ere azkar gora egiten dute:
– Hala gertatu zen Bizkaian 2001. urtean (hartutako adingabe atzerritarren zenbatekoa ia zazpi aldiz handiagoa izan zen).
– Edo 2008an eta 2009an Araban (bi urtetan, 59 adingabetik 233ra pasatu zen).
– Edo 2007an eta 2008an Gipuzkoan…
Esperientziak erakutsi duenez, adingabe kopurua eta, ondorioz, arduratu beharreko beharrak azkar gehitu direnean, dena delako lurraldean arazoak ere asko ugaldu izan dira, edo zentro jakin batzuetan behintzat (ia beti, lehen harrerako edo larrialdiko zentroetan, gainezka egoki).
Horrek esplika dezake, neurri batean, bederen, Gipuzkoan 2008an, edo Araban 2009n, izan ziren arazoak; hain zuzen, Arartekoak etengabe esku hartu behar izan zuen egoera haietan, eta xehetasunez islatu dira zegozkien urteko txostenetan (ikus 2008ko eta 2009ko ohiko txostenetako bakarrik dauden adingabe atzerritarrei buruzko atalak).
Orain arte emandako datu guztiak hartutako adingabeen gainekoak ziren, harrera beharrei buruzkoa. Behar horiei ematen zaien erantzuna neurri handiagoan edo txikiagoan izan daiteke arduratsua edo legeak eskatzen duenerako egokia, eta erantzun horren lorpenak neurri handiagoan edo txikiagoan izan daitezke arrakastatsuak…
Funtsezko alderdia da administrazio erregularizazioan izandako lorpenena, eta hari buruzko jarraipen sistematikoa egin dugu, hain zuzen. Oinarrizko gai bat da, pertsona horiek gizarteratzeko edo lan munduan txertatzeko aukera oro baldintzatzen duelako, adin nagusira iristen direnean, nagusiki.
Lurralde bakoitzean izandako emaitzen zati bat ondorengo tauletan ageri da:
2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
Hartutako adingabeen kopurua, guztira | 50 | 50 | 54 | 54 | 59 | 178 | 233 |
Urtean zehar hartutako tutoretza-kopurua | – | – | 16 | 12 | 25 | 41 | 27 |
Eskatutako bizileku baimenen kopurua | 6 | 15 | 13 | 12 | 17 | 36 | 34 |
Lortutako bizileku baimenen kopurua | 3 | 13 | 7 | 11 | 11 | 30 | 27 (7 erabakitzeke) |
Bizileku baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera | – | – | 7 hilabete | Urtebete | Hilabete1 | 80 egun | 10 hilabete eta 24 egun |
Eskatutako lan baimenen kopurua | 2 | – | 7 | 2 | 1 | 1 | 4 |
Egoitza harreran dauden gazteak | – | – | 1 | 1 | 1 | 1 | – |
Jarraipena egiten zaien gazteak | – | – | 6 | 1 | – | – | – |
Lortutako lan baimenen kopurua | 2 | – | 7 | 2 | 0 | 1 | 4- |
Egoitza harreran dauden gazteak | – | – | 1 | 1 | – | – | – |
Jarraipena egiten zaien gazteak | – | – | 6 | 1 | – | – | – |
Lan baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera | – | – | 20 hilabete | 28 hilabete | Hilabete1 | 425 egun | 20 hilabete eta 17 egun |
Iturriak: 2003. eta 2004. urteetarako: Zabaltzen zentroa. 2005-2009 urteetarako: Arabako Foru Aldundiko
Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Saila. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Bizileku edo lan baimena lortzeko batez beste behar den denborari buruzko datuetan, irizpide aldaketa gertatu zen 2007an. Urte hartan eskaera egiten zenetik erantzuna lortu arte igarotako denbora kontuan hartu zen, baina guk egokiagotzat jo dugu beti lehen harreratik baimen hori lortu bitarteko denborak kontuan hartzea.
2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
Hartutako adingabeen kopurua, guztira | 52 | 349 | 266 | 194 | 228 | 461 | 610 | 707 | 776 | 702 |
Urtean zehar hartutako tutoretza-kopurua | – | – | – | – | – | 112 | 203 | 221 | 225 | 187 |
Eskatutako bizileku baimenen kopurua | 21 | 204 | 27 | 46 | 59 | 109 | 89 | 202 | 225 | 191 |
Lortutako bizileku baimenen kopurua | 12 | 41 | 69 | 37 | 33 | 73 | 68 | 101 | 175 | 1121 |
Bizileku baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera. | ||||||||||
Harreratik | – | – | – | – | – | – | 10,7 hilabete | 14 hilabete | 12,93 hilabete | 13,01 hilabete |
Eskatzen denetik | – | – | – | – | – | – | – | 4,5 hilabete | 4,5 hilabete | 5,34 hilabete |
Eskatutako lan baimenen kopurua | 12 | 37 | 10 | 36 | 20 | 4 | 4 | 12 | 23 | 17 |
Lortutako lan baimenen kopurua | 12 | 17 | 30 | 14 | 24 | 4 | 4 | 8 | 20 | 17 |
Lan baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera | – | – | – | – | – | 3-6 hilabete | 2 hilabete | 2 hilabete | 3,5 hilabete | Hilabete |
Iturriak: 2000. eta 2004. urteetarako: Zabaltzen zentroa. 2005-2009 urteetarako: Bizkaiko Foru Aldundiko
Gizarte Ekintza Saila. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Gutxi gorabeherako datua.
2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
Hartutako adingabeen kopurua, guztira | – | – | 155 | 202 | 254 | 371 | 340 |
Urtean zehar hartutako behin-behineko tutoretzen kopurua | – | – | 53 | 112 | 74 | 120 | 24 |
Urtean zehar berritutako tutoretzen kopurua | – | – | 27 | 81 | 69 | 110 | 63 |
Eskatutako bizileku baimenen kopurua | 5 | 3 | – | – | 68 | 45 | 81 |
Lortutako bizileku baimenen kopurua | 7 | 1 | – | – | 42 | 39 | 73 |
Bizileku baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera | – | – | – | – | 85 egun | – | 12 hilabete |
Eskatutako lan baimenen kopurua | 2 | 1 | – | – | 11 | 15 | 5 |
Lortutako lan baimenen kopurua | 2 | – | – | – | 8 | 10 | 6 |
Lan baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera | – | – | – | – | 94 egun | – | 24 hilabete |
Iturriak: 2003-2004 urteetarako, Urnietako eta Martuteneko zentroak. 2005-2009 urteetarako: Gipuzkoako Foru
Aldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
Taulak ongi interpretatzeko, ohartarazi behar da datuen iturriak foru aldundiak edo harrera erakundeak berak izan direla. Iturria ez da izan, horrenbestez, guk eginiko espediente laginketa bat (hori egin genuen txosten berezirako, 75 espedienteko lagin bat harturik), ez eta Arartekoaren beka duten pertsonen taldeak eginiko laginketa bat ere (hain zuzen antzeko lan bat egina dute 329 espedienterekin).
Nolanahi ere, joera nabarmenenak antzekoak dira, erabili den iturria edo metodoa edozein delarik ere:
– Hartutako tutoretzen kopurua asko aldatzen da urtearen arabera eta, bereziki, lurraldearen arabera. (Nabarmentzekoa da Arabako Foru Aldundiak 2009. urtean hartu zuen tutoretza kopuru guztiz txikia –27 baino ez, guztira 233 adingabe zeudela hartuta–, hainbat arazoren iturri eta hainbat espedienteren jatorri Arartekoan.)
– Horren inguruan arauetan ezarrita dagoenagatik ere, gutxitan lortzen da bizileku baimena bederatzi hilabetean. Neurri batean, atzerapena administrazio zentralari egotz dakioke, baina denbora gehiena eskaera aurkeztu aurreko urratsetan xahutzen da, eta azken hori gure babes erakundeen eskumena da.
– Erregularizazio prozesua bizileku baimena eta lan baimena lortuz gero burutzen dela ulertzen baldin badugu, gutxi dira horretaraino iristen direnak, hartuta dauden guztien aldean.
Hala bada, baldin azken urtean (2009) lurralde bakoitzean lortutako bizileku baimenak adibide gisa hartzen baditugu, hona hemen daukaguna:
• 27 baimen lortu ziren Araban (guztira 233 adingabe hartuta egonik; hau da, baimenak %11,5 izan ziren).
• 112 baimen lortu ziren Bizkaian (guztira 702 adingabe hartuta egonik; hau da, baimenak %16 izan ziren).
• 73 baimen lortu ziren Gipuzkoan (guztira 349 adingabe hartuta egonik; hau da, baimenak %21,4 izan ziren).
– Aurkeztu ziren eskaeren eta lorturiko baimenen arteko proportzioa, hala ere, oso handia da kasu gehienetan. Esan nahi baita, aldez aurreko agiri guztiak eskuratu eta haren eskaera aurkez dezaten lortzen duenak, aukera asko ditu baimena erdiesteko, bizileku baimena zein lan baimena izan, arrazoizko epe batean. Eta horrek biziki errazten du bai gizarteratzea bai lan munduan txertatzea.
Hirugarren alderdi bati buruzko datuak ere ematea iruditzen zaigu beharrezkoa: "harrera sarea" antolatzeko moduari buruz ari gara, alegia, adingabe horientzako harrera eta laguntza bermatu behar dituzten baliabideak (gehienbat egoitzazkoak) antolatzeko moduari buruz.
Hartu beharreko adingabe atzerritarren kopuruen inguruko datuak ikusirik, ulertzekoa da baliabide sareak etengabe aldatu eta ia beti handitu behar izana. Hiru foru aldundiak egoitza baliabide gehiago sortuz edo gaituz joan dira, eta horretarako zailtasun handiak gainditu behar izan dira zenbaitetan.
Horri dagokionez, hau izan daiteke daturik esanguratsuena: azken bost urteetan, 7 zentrotik 37 zentrora pasatu da (hau da, bost aldiz ugaritu dira), eta adingabe atzerritarrentzat 112 plaza egotetik 612 plaza egotera (500 plaza gehiago bost urtean). Datu horrek agerian jartzen dute erakundeen ahalegin handia.
Baliabide horiek lurraldeka duten banaketa ondorengo taulan ageri da:
Zentroak | Plazak | ||
EAE | 2004 | 71 | 112 |
2009 | 37 | 612 | |
ARABA | 2004 | 1 | 12 |
2009 | 62 | 105 | |
BIZKAIA | 2004 | 43 | 82 |
2009 | 18 | 325 | |
GIPUZKOA | 2004 | 2 | 18 |
2009 | 13 | 182 |
Iturriak: foru aldundiak. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Sagrada Familia zentroa kontuan hartu gabe, Bizkaian (neska atzerritarrak hartzen zituen, baina ez zen berariazko zentroa) ez eta emantzipaziorako etxebizitzak ere (gehiago gazteentzat dira, adingabeentzat baino).
2 Emantzipaziorako hiru etxebizitza barne harturik.
3 G. M. de Ibarra zentroa (Urduña), 30 plazakoa, 2004/06/21ean itxi zuten, eta haren ordez hiru bizikidetza unitate ezarri ziren, guztira 20 plazarekin. Zentro eta plazen kontaketan, Urduñakoa ez da kontuan hartzen.
Taulan "soilik edo gehienbat" bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzako zentroetako plazak bildu dira (ez beste harrera zentro batzuetan haientzat gordetako edo haiek erabilitako plazak, azken horietan proportzioak eta irizpideak asko aldatzen baitira lurralde batetik bestera edo urte batetik bestera). Horrela, ikus dezakegu 2009. urtearen bukaeran adingabe atzerritarrentzako plazak honela daudela banaturik: %17 Araban; %53 Bizkaian; eta %30 Gipuzkoan. Zenbateko horiek neurri handian datoz bat lurralde bakoitzak duen biztanleria proportzioarekin.
Datu orokor horiek hainbat taulatan ikus daitezke lurraldeen arabera nahiz zentroen arabera xehaturik txosten honen bertsio digitalean.
Bertsio digitalean, zentroaren arabera, ematen diren datuei dagokienez, elementu esanguratsu batzuk nabarmenduko ditugu. Horrela, adibidez:
– Ia zentro guztiak (Bizkaiko 7 bizikidetza unitate izan ezik, haiek Gizarte Urgazpenerako Foru Erakundekoak baitira eta erakunde horretako langileak baititu) elkarte, enpresa edo kongregazioren batek kudeatzen ditu, ia beti berariazko hitzarmenen edo kontratuen bidez.
– Badauden oraindik ere oso plaza kopuru handia duten zenbait zentro, Bizkaian batik bat.
– Zentro batzuk oso urruti daude hiri inguruneetatik edo gizarteratzea ahalbidetzeko moduko aukerak eta baliabideak dituzten inguruneetatik...
Nolanahi ere, gogorarazi behar da azken urteetan sarea etengabe aldatu izan dela. Hala, 2009ko datuak, tauletan ageri direnak, esate baterako, urte horren abenduaren bukaerarako dira baliozkoak, baina horrek ez du esan nahi egun hauetarako aldatu ez direnik edo, areago, urte hartako uneren batean aldatu ez zirenik. Alabaina, goian nabarmendu diren hiru joerek bere horretan jarraitzen dute.
Erakundeen erantzunaren argi-itzalak
Aurreko atal batzuetan nabarmendu dugu dagoeneko Arartekoaren ikuspegitik bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzako laguntzaren funtsezko arazotzat jotzen ditugunak: irizpide komunik ez eskumenak dituzten erakundeen artean; egoitzazko baliabideen mugak; profesionalen lan egoera; erregularizazio prozeduren atzerapenak, eta abar. Ez diegu hemen berriro ere helduko.
Beste alde batetik, aipaturiko arazo eta muga guztiak gorabehera, aurreko atalean emandako datuek argi erakusten dute aldundiek egin duten ahalegina beren baliabide sarearen harrera ahalmena handitzearren, bai eta hura une bakoitzeko beharretara egokitzearren ere.
Atal honen izenburua "argi-itzalak" denez, eta itzalak, guk uste, beste atal batzuetan behar bezala agertu ditugunez, urte hauetan ikusiriko alderdi positibo batzuk nabarmentzera mugatuko gara hemen, hain zuzen ere, gure iritziz ia zabaldu beharreko jardunbide egokitzat aurkez daitezkeen alderdi batzuk.
Batez ere praktikoa den ikuspegi batetik, "argi" horietako sei nabarmenduko ditugu:
1. Emantzipazioa errazten duten baliabideak jartzea
Batez ere, alokatutako etxebizitzak dira, eta haietan 4 edo 5 gazte atzerritar bizi dira, dagoeneko 18 urte bete dituztenak, baina oraindik autonomoak izan gabe, eta laguntza eta jarraipen zerbait behar dutenak. Hiru foru aldundiek abian jarri dute horrelako baliabideren bat, baina Bizkaian ugaldu dira gehienbat (etxebizitza kopuruari eta lagundutako gazteen kopuruari begiratuta). Horrez gain, badaude elkarte batzuek sustatutako beste emantzipazio baliabide batzuk (adibidez, Hemen programa Bizkaian), edo harrera zentroren batek sustatutakoak (Zabaloetxeren tutoretzapeko zentroak, horiek ere Bizkaian), erakundeen laguntza handiagoa edo txikiagoa jasorik.
Lortu den arrakasta handia izan da: gazte gehienek erabateko autonomia erdiesten dute epe labur batean (urtebete inguruan). Txanponaren beste aldea da hartutako gazte guztiak ezin direla sartu etxebizitza horietan 18 urte betetakoan (sartu ahal izateko, irizpide batzuk bete daitezela eskatzen da). Gainera, administrazio horiek beldur dira baliabide horiek –beste toki batzuetan halakorik ez badago– beste erakartze faktore bat bihurtzeko. Nolanahi ere, hiru foru aldundiek sustatu dituzte mota horretako programak.
2. Gizarteratzea lantzea. Gizartearen arbuioari aurre egitea
Gizartean "adingabe gatazkatiak" izatearen irudia zabaldu denez, horrek eragin du pertsona batzuek, era antolatuan, beren hiri edo auzoan zentro berriak jartzearen aurka jardutea. Askotan lortu egin dute, hain zuzen, dena delako zentroa ireki ez dadin. Esperientziak erakutsi digu badirela halako errefusak errazago edo zailago egiten dituzten zenbait faktore:
– Baliabideari buruzko informazioa ematen den modua eta unea.
– Agintariek hartzen dituzten jarrera aktiboa (bereziki tokiko agintariek).
– Dena delako tokian kokatutako elkarte mugimenduaren gogaidetasuna (gazte elkarteak, gobernuz kanpoko erakundeak, parte-hartzeko organoak, eta abar).
– Komunikabideen laguntza…
Faktore horietako batzuk oso baliagarriak dira, errefusak saihesteko ez ezik, ingurunean integratzeko ere.
3. Prestatzea eta lan munduan sartzea arrazoizko epe batean
Harreran dauden adingabe atzerritar gehienek oso argi dute beren helburua: lehen baino lehen lanean hastea (ia beti, jatorrizko familiari laguntzeko dirua irabazte aldera). Eta badakite edo ikasten dute horretarako beren egoera erregularizatu behar dutela, hizkuntza maila jakin batean jakin behar dutela, prestakuntza jakin bat izan…
Esperientziak erakutsi digunez, prestakuntzarako eta egiaztapenerako prozesu hori ez baldin bada urteetan luzatzen (agiriak lortzen, behar dituzten ezagutzak eskuratzen badituzte…), adingabe horien arrakasta edo gizarteratze maila oso handia da: motibazio handia izaten dute ikasteko; lan eskaintzak dituzte; irakasleen edo enpresaburuen balorazioa oso positiboa da…
Aitzitik, baldin eta prozesuak luzatu egiten badira edo ez badira burutzen, etsitzeko arrisku garbia dago, edo delinkuentziara edo bizirauteko jardueretara jotzeko arriskua.
4. Laguntzeko taldeetan haien kultura bereko pertsonak sartzea
Zentroetako profesional taldeetako askok arabieraz dakiten pertsonak, Magrebekoak direnak eta abar hartu dituzte (hezitzaile, zaintzaile, animatzaile, interprete...). Horrek komunikazioa errazten du (hasieran, behintzat, adingabeek harrera tokiko hizkuntza ez dakitenean), eta, zenbaitetan, konfiantza indartzen du. Hori, alabaina, beste arazo baten iturri ere izan daiteke.
5. Eragileen arteko esku-hartze protokoloak
Batzuetan (egoera arazotsuren batzuei erantzuna ematearren edo halakoak saihestearren, noiz edo noiz) eragile zenbaiten artean jarduera protokoloak taxutu dira batera, era koordinatuan jardute aldera, edo antzeko irizpideekin: poliziakideak, fiskalak, babes erakundeak, adina zehazteko talde medikoak, eta abar ditugu agenteok. Erakunde honen iritziz, komeniko litzateke, egoera jakin batzuetarako, behintzat, jarduera protokolo komun bakar bat egotea, gure 19. gomendioan planteatzen denez.
6. Etxe integratuak eta normalizatuak
Nahiz eta eredurik zabalduena tamaina zerbait duen zentro batena den, eta bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzat soil-soilik, badago esperientzia beste zentro normalizatuago batzuekin, hala nola etxe mistoekin, auzo komunitate batean integraturik, lurralde batzuetan gehiagotan erabiltzen direla beste batzuetan baino. Guztiak aditzera ematen du zentro horietan bizikidetza askoz hobea dela eta gizarteratzeko haien aukerak handiagoak direla.
Ildo horretan, beste ekimen batzuk ere dira aipatzekoak: eskolatzekoak; kultura eta kirol taldean parte hartzekoak; gizartea sentiberatzeko jarduerak antolatzekoak; eskualdean kokatuta dauden jatorri bereko helduen komunitateekin lankidetzan aritzekoak, emaitzak gorabeheratsuak izan diren arren; bertako familia batzuek adingabe atzerritarrei laguntza afektiboa ematekoak…
Arau esparrua bakarrik dauden adingabe atzerritarrei dagokienez
Adingabe atzerritarrei buruz ari garenean, garrantzitsua da argi uztea aplikatu beharreko araudia haur eta nerabeei dagokiena dela. Adingabe izaera da, lehenik eta behin, aintzat hartu beharrekoa, berdintasunaren eta bereizkeriarik ezaren printzipioak nagusi direlako, eta, hortaz, ez dagoelako inola ere bereizterik haien herrialde jatorriagatik eta aplikagarriak ez direlako atzerritar helduei dagozkien arau xedapenak, adingabeei dagozkienak baizik. Haur eta nerabeen eskubideak bete behar dira, jatorriz zer herrialde duten begiratu gabe.
Haurren Eskubideen Batzordeak, 6. Ohar Orokorrean, jatorrizko herrialdetik kanpo bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden adingabeei eman beharreko tratuari buruz, hau dio: "Estatuaren betebeharrak, hitzarmenaren arabera, Estatu horren mugen barruan aplikatzen dira, baita herrialdearen lurraldean sartzen saiatzean Estatuaren jurisdikzioaren azpian gelditzen diren adingabeentzat ere".
Arau esparrua, horrenbestez, haur eta nerabeei aplikatzen zaiena da. Atzerriko adingabeak izatearen berezitasuna dela eta, garrantzitsua da, arau esparru orokorrean jasotakoez gain, zenbait jarduera printzipio nabarmentzea, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenetik (HEH) eta Errefuxiatuen Estatutuari buruzko Genevako Hitzarmenetik datozenak, berezkoak izanik.
Adingabearen interes gorenaren printzipioa
Haurraren interes gorena adingabe bakoitzaren egoeran oinarritu behar da, haren familia egoera, jatorrizko herrialdearen egoera, haren segurtasuna, izan ditzakeen arriskuak, harrerako herrialdean duen gizarteratze maila, eta haren gorputz zein buru osasuna kontuan harturik (HEHko 3. artikulua).
Bereizkeriarik ezaren printzipioa
Adingabe guztiek tratu bera izateko eta eskubide berak erabiltzeko eskubidea dute, haien administrazio egoera edozein izanik ere, etorkin izaera bigarren mailan geratzen baita (HEHko 2. artikulua).
Parte-hartzearen printzipioa
Atzerritar adingabeek entzunak izateko eskubidea dute, eta, horrenbestez, kulturaren edo hizkuntzaren aldetik, adingabeek parte har dezaten oztopo izan daitezkeen alderdiak aintzat hartu behar dira (HEHko 12. artikulua).
Informazioa izateko eskubidea
Badute eskubidea hizkuntza ulergarri batean informazioa jasotzeko haien eskubideei buruz, erabil ditzaketen zerbitzuei buruz, asilo prozedurari buruz, familia bilatzeari buruz, eta haien jatorrizko herrialdeko egoerari buruz. Halaber, informatu behar dira dituzten erantzukizunez eta haiengandik espero den jokabideari buruz, eta haurrek ulertzen duten hizkuntza batean egiten duten interpreteak eduki behar dira (HEHko 13., 17. eta 22.2 artikuluak).
Intimitaterako eskubidea
Adingabeek konfidentzialtasunerako eskubidea dute, haien familia-kideak arriskuan jar ditzakeen informazioa ezagutzera ez emateko eskubidea, dena delako adingabeak baimena eman ezean, mutil edo neska babesteko behar diren bermeekin (HEHko 16. artikulua).
Gizarte ongizaterako eskubidea
Zaintzak, osasun laguntzak eta hezkuntzak haien behar kulturalak aintzat hartu behar dituzte, kaltegarriak edo bereizkeriazkoak badira izan ezik (HEHko 8. eta 29 1.artikuluak).
Ez itzultzeko printzipioa
Ezin dira errefuxiatuak kanporatu edo itzuli, ez eta inola ere mugan jarri ere, muga horretako lurraldean haien bizia edo askatasuna arriskuan dagoenean haren arrazagatik, erlijioagatik, nazionalitateagatik, gizarte talde jakin batekoa izateagatik, edo haren iritzi politikoengatik (Errefuxiatuen Estatutuari buruzko Genevako Hitzarmeneko 33. artikulua).
Europan, Espainian eta Euskal Autonomia Erkidegoan bakarrik dauden adingabe atzerritarrak, helduren batekin ez daudenak, ugaritu izanaren ondorioz, Europar Batasunak zein Estatuak arau xedapenak sortu dituzte kolektibo horren berezitasunak kontuan harturik. Europan adingabe atzerritarrak egoteak administrazioen arreta erakarri du azken urteetan. Atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta askatasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoan, abenduaren 11ko 2/2009 Lege Organikoak emandako testuan, jasota dago, 35. artikuluan, adingabe atzerritar bat aurkitzen denerako jarduera prozedura, bai eta zerikusia duen administrazio eta erakunde bakoitzaren betebeharrak ere, adingabe izaerak eskatzen dituen bermeekin batera.
Hirugarren herrialdeetako herritarrak diren eta bakarrik diren adingabeei buruzko Europar Batasuneko Kontseiluaren 1997ko ekainaren 26ko Ebazpenak dagoeneko zehaztu zuen aplikazio eremua: "hirugarren herrialderen bateko herritarrak diren 18 urtetik beherakoak, Europar Batasuneko Estatu bateko lurraldera haien ardura –legez edo usadio eta ohituren arabera– duen pertsona heldurik lagun ez dutelarik iristen direnean, praktikan haien ardura duen nagusi baten zaintzapean ez dauden heinean; bai eta hirugarren herrialderen bateko herritarrak diren adingabeak, Europar Batasuneko Estatuetako lurraldean sartu eta gero, bakarrik utzi dituztenean"[10].
Adingabe atzerritarren errealitatea Europar Batasunaren Stockholmeko programan jasorik dago (2010/C 115/01); hain zuzen, programa horretan legegintza eta jardun arloetako programazioaren estrategiazko orientabideak zehazten dira askatasuneko, segurtasuneko eta justiziako esparrurako. Han planteatzen da arrisku egoera berezietan dauden haurrei laguntza berezia emateko beharra, besteak beste, bakarrik dauden adingabeei. Behar hori prebentzioko, babeseko eta itzultzen laguntzeko hainbat neurritan mamitzen da, adingabearen interes gorena aintzat harturik betiere.
Kezka horren ondorioz, Bakarrik dauden Adingabe Atzerritarrei buruzko Jarduera Plana sortu du: Europako Batzordea (COM(2010)213 behin betikoa, 2010.5.6).
Planak jarduera esparru bat ezartzen du bakarrik dauden adingabe atzerritarrei dagokienez, eta hark hiru oinarri ditu: jatorrizko herrialdeetatik ez ateratzeko prebentzioa; haien adingabe izaera babestea, Europako lurraldean dauden bitartean; eta beren herrialdeetara itzultzeko neurriak.
Atzerritarrei eragiten dien Europar Batasuneko araudiaren artean, itzulerari buruzko zuzentaraua aipatu behar da[11]. Zuzentarau horrek ezartzen du zer araudi aplikatu adingabeak itzultzen direnean eta barneratzean. Bai Bakarrik dauden Adingabe Atzerritarrei buruzko Jarduera planean bai itzulerari buruzko zuzentarauan berariaz aipatzen da Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena.
Atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta askatasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoan, eta ondoren egin zaizkion aldaketetan, abenduaren 11ko 2/2009 Lege Organikoak emandako testuan, kontuan hartu da Itzulerari buruzko Zuzentarauan xedatutakoa; hain zuzen ere, zuzentarauaren transposizioa legea aldatzeko arrazoietako bat izan zen. Nolanahi ere, bai hura interpretatzean bai aplikatzean Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean ezarritakoa aintzat hartu behar da.
Badugu, horrenbestez, Europan zein barneko esparruan, aplikatu beharreko araudi bat (atzerritarrei buruzko legedia), atzerritarrak –"hirugarren herrialderen batekoak"– Europar Batasunean sartu, kokatu eta lan egiteko irizpide murrizgarriak ezaugarritzat dituena, bai eta Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenetik datorren araudi bat, adin txikikoei doakien edozein erabaki hartzerakoan nagusitu beharreko irizpidea adingabearen interes gorenaren printzipioa dela ezartzen duena.
Arazoak sortzen dira halakoak aplikatzean lehenik atzerritarra izatea kontuan hartzen denean, eta adingabe atzerritarrak era masiboan sartzeko beldurra. Atzerriko helduei eragiten dieten xedapenak, aipatu dugunez, oso murrizgarriak dira Europar Batasuneko estatu batean sartzeari edo kokatu eta lan egiteari dagokionez. Beste alde batetik, babesik gabeko adingabeak baldin badira, babestu egin behar dira, eta horrek aurrekontu konpromiso handiak dakartza. Azken batean, bai immigrazio politikak bai babesik gabeko adingabeei laguntzeagatik sortzen den kostuak eragina dute eskumena duten agintariek gai honen inguruan hartzen dituzten erabakietan. Hala ere, adingabeak dira, eta horregatik eskubide jakin batzuk aitortu zaizkie, haien jatorrizko herrialdeagatik bereizi gabe, eta garrantzitsua da hori gogoan izatea.
Adingabe atzerritarrei, oro har, eta bakarrik dauden adingabe atzerritarrei, bereziki, aplikatu beharreko arau esparrua
Atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta askatasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoan, eta ondoren egin zaizkion aldaketetan (AEEALO aurrerantzean), adingabe atzerritarrei dagozkien eskubideak arautzen dira, hala nola hezkuntzarako eskubidea eta osasun laguntza jasotzeko eskubidea.
Osasun laguntza gainerako adingabeentzako baldintza beretan jasotzeko eskubidea bermatzen du legeak. Hezkuntzarako eskubideari dagokionez, Konstituzio Auzitegiak, azaroaren 7ko 236/2007 epaian, konstituzioaren aurkakotzat jo zuen Atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta askatasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoko 9.3 artikuluan, abenduaren 22ko 8/2000 Lege Organikoko 1. artikuluko 7. puntuak emandako testuan, ageri zen "egoiliarrak" tartekia. Konstituzio Auzitegiak adierazi zuen hezkuntzarako eskubidea ez duela loturik bertako herritarra edo atzerritarra izatearekin edo administrazio egoerarekin. Epaiaren arabera, adin txikiko atzerritarrek derrigorrezkoa ez den hezkuntzan sarbidea izateko eskubidea edukitzea hezkuntzaren eskubidearen testuinguruaren barrukoa da, eta sarbide hori izateko merezimenduaren eta gaitasunaren eskakizunen pean jar daiteke, baina beste ezein egoerari lotu gabe, hala nola adingabearen administrazio egoerari. Abenduaren 11ko 2/2009 Lege Organikoak emandako testu berrian ere jasotzen da derrigorrezkoa ez den hezkuntzan sartzeko eskubidea adingabe atzerritarrentzat.
Esan dugunez, atzerritarren eskubide eta betebeharrak arautzen dituen araudiko xedapenek ordenamendu juridikoak adingabeei onartzen dizkien eskubideak bete behar dituzte, adingabeon herrialdearen aldetiko jatorriarekin loturarik ezarri gabe. AEEALOko 35. artikuluan aplikatu beharreko erregimen juridikoa eta abian jarri beharreko jarduerak ezartzen dira bakarrik dagoen adingabe atzerritar bat aurkitzen denerako. Transkribatu egingo dugu, haren garrantzia dela bide:
35. Artikulua. Bakarrik dauden adingabeak:
1. Gobernuak jatorrizko herrialdeetan lankidetza hitzarmenak ezar daitezen sustatuko du, era integratuan immigrazio irregularraren prebentzioa eta bakarrik dauden adingabeen babesa eta itzulera barne hartuko dituztenak. Autonomia erkidegoei hitzarmen horiek berri emango zaie.
2. Autonomia erkidegoek hitzarmenak egin ahalko dituzte jatorrizko herrialdeekin, adingabeentzako laguntza eta haien gizarteratzea jatorrizko ingurunean gerta daitezen. Hitzarmen horiek behar bezala ziurtatu beharko dute adingabeen interesaren babesa, eta autonomia erkidegoek adingabeen egoeraren jarraipena egin ahal izateko mekanismoak ezarri beharko dituzte.
3. Estatuaren segurtasun indar eta kidegoek agiririk gabeko adingabe bat aurkitzen dutenean haien adingabetasuna ziurtasunez ezarri ahal izan gabe, dagozkien zerbitzuek behar duen laguntza emango diote berehala, adingabeen babes juridikoko legedian xedaturik dagoenari jarraituz, eta gertaera horren berri emango diote Fiskaltzari segituan. Azken horrek, dena delakoaren atzerritarraren adina zehazteko aginduko du, eta dagozkien osasun erakundeek lagunduko dute horretan, beharrezko probak. lehentasunez, egienez.
4. Behin adina zehaztu eta gero, adingabea baldin bada, Fiskaltzak kasuan kasuko autonomia erkidegoan adingabeak babesteko eskumena duten zerbitzuen ardurapean utziko du.
5. Estatuko administrazioak txosten bat eskatuko du adingabearen familia egoerari buruz jatorrizko herrialdearen diplomaziako ordezkaritzari, aberriratze prozedura bat abiarazteko erabakia hartu baino lehen. Behin prozedura abiaraztea erabaki eta gero, adingabeari entzun ondoren, aski zentzu badu, eta aldez aurretik adingabeak babesteko zerbitzuek eta Fiskaltzak txostena eginda, Estatuko Administrazioak dagokiona ebatziko du jatorrizko herrialdera edo haren senitartekoak dauden herrialdera itzultzeari buruz, edo, bestela, Espainian geratzeari buruz. Adingabearen interes gorenarekin bat, jatorrizko herrialdera aberriratzea aurrera eramango da edo familia-elkartzearen bidez edo adingabeak babesteko zerbitzuen ardurapean utziz, zerbitzu horiek tutoretzapean hartzeko baldintza egokiak egonez gero.
6. Hamasei urtetik hemezortzi urtera bitartekoei gaitasuna onartuko zaie prozedura honetan ezarririko aberriratze prozeduran jarduteko, bai eta, xede bererako, administrazioarekiko auzien jurisdikzioan jarduteko ere, eta pertsonalki zein haiek izendatutako ordezkariaren bitartez parte hartu ahal izango dute.
Hamasei urtetik beherakoei dagokienez, aski zentzu dutenean eta haien tutoretza edo ordezkaritza daukanaren aurkako borondatea adierazi dutenean, prozedura etengo da, haiek ordezkatzeko defendatzaile judiziala izendatu arte.
7. Ondorio guztietarako, aintzat hartuko da bizileku egoera erregularizatzea Espainian administrazio publiko batek edo, ebazpen judizial bat dela medio, beste edozein erakundek tutoretzapean dauzkan adingabeentzat. Tutoretza duen erakundeak hala eskatuta eta behin familiarengana edo jatorrizko herrialdera itzultzea ezinezkoa dela frogaturik geratu eta gero, dena delako adingabeari bizileku baimen bat emango zaio, eta haren ondorioak adingabe hori adingabeak babesteko zerbitzuen ardurapean gelditu zen unera joango dira atzera. Bizileku baimenaren faltak ez du eragotziko adingabea izateagatik dagozkion eskubide guztiak onar dakizkion eta erabil ditzan.
8. Bizileku baimen bat ematea ez da oztopo izango geroago aberriratzeko, adingabearen interes gorenerako denean, artikulu honetako laugarren idatz zatian ezarri diren eskakizunekin bat.
9. Arautegi bitartez ezarriko da zer baldintza bete beharko dituzten bizileku baimena duten tutoretzapeko adingabeek adin nagusitasunera iristen direnean baimen hori berritzeko, edo bizileku eta lan baimena eskuratzeko. Kontuan hartuko dira eskumena duten erakundeek aurkeztutako txosten positiboak, halakoak aurkeztea egokia izanez gero, gizarteratzeko ahaleginari, aurrera eramaten ari diren prestakuntzaren edo ikasketen jarraitutasunari, eta, praktikan edo aukera gisa, laneratze prozesuari dagokienez. Autonomia erkidegoek beharrezko politikak garatuko dituzte adingabeak adin nagusitasunera iristean lan merkatuan txertatzea ahalbidetze aldera.
10. Estatuaren segurtasun indar eta kidegoek beharrezko neurri teknikoak hartuko dituzte agiririk gabeko adingabe atzerritarrak identifikatzeko, halakoak babesteko ardura duen Espainiako edo atzerriko erakunde publikoren batean haiei buruz dauden erreferentziak, halakorik egonez gero, ezagutzearren. Datu horiek ezin izango dira erabili idatz zati honetan ezarritakoa ez den beste helburu baterako.
11. Estatuko Administrazio Orokorrak eta autonomia erkidegoek hitzarmenak egin ahalko dituzte adingabeak babesten diharduten gobernuz kanpoko erakundeekin, fundazioekin eta entitateekin, bakarrik dauden adingabe atzerritarren tutoretza arrunta halakoei esleitzeko helburuarekin.
Hitzarmen bakoitzean zehaztu egingo da dena delako erakundeak tutoretzapean zenbat adingabe hartzeko prest dagoen, non biziko diren, eta zer baliabide material erabiliko dira adingabeoz arduratzeko.
Adingabeak zaintzapean dauzkan autonomia erkidegoa egongo da legitimaturik tutoretza era dadin sustatzeko. Horretarako, adingabea biziko den lekuaren arabera eskumena duen auzitegira jo beharko du, eta han dagokion hitzarmena eta tutoretza hartzekoa den erakundearen adostasuna aurkeztu.
Tutoretzaren erregimena Kode Zibilean eta Prozedura Zibilaren Legean xedaturikoa izango da. Horrez gain, bakarrik dauden adingabe atzerritarrei aplikagarriak izango zaizkie adingabeak babesteko Kode Zibilean eta gai horren inguruan indarrean den legedian jasoriko xedapenak.
12. Autonomia erkidegoak akordioak egin ahalko dituzte bakarrik dauden adingabe atzerritarrak dauden autonomia erkidegoekin tutoretza eta zaintza hartzeko, adingabeei gizarteratzeko baldintza hobeak bermatze aldera.
Legea garatzeko arautegia onartzeke dago, eta horregatik indarrean jarraitzen du abenduaren 30eko 2393/2004 Errege Dekretuaren bitartez onartutako arautegiaren 92. artikulua, hori izanik arautegi aplikagarria 4/2000 Lege Organikoa aldatzeko abenduaren 11ko 2/2009 Lege organikoko Hirugarren Azken Xedapenean ezarritakoa betetzen ez den bitartean.
Aurreikusita dago arautegi berrian eztabaida sortu duten egoeretako zenbait argi daitezen, hala nola adina zehaztearen inguruko jarduerak nahiz adingabeen erregistroaren funtzionamenduaren ingurukoak.
Deigarria da arauetako xedapenak zein zehazte mailara iritsi diren; izan ere, Estatuko araudiak zehatz-mehatz ezartzen ditu tartean diren administrazio eta erakundeek aurrera eraman behar dituzten jarduerak bakarrik dagoen adingabe atzerritar bat aurkitzen dutenean, eta lehen ere esan dugunez, autonomia erkidegoek dute eskumena adingabeentzako babesaren alorrean (EAEn eskumena foru aldundiena da).
Adingabeen eskubidearekiko errespetuaren garrantzia eta eskumena duten administrazioak zein bere modura jardun izana izan daitezke indarrean den arau xedapenaren xehetasuna esplikatzen duten arrazoietako batzuk. Atzerritarrei buruzko araudian hain jarduera xedapen xehea dagoen arren, oraindik ere jarduteko modu desberdinak atzematen dira adingabea zein lurraldetan dagoen[12].
Haurren Behatokiaren 2005eko osoko bilkuran, gainera, jarduera protokolo bat onartu zen, Arautegiko (2392/2004 Errege Dekretua) 92. artikuluko jarduerak garatzeko, bai eta bakarrik dagoen adingabe atzerritar bat aurkitzen denetik jardun behar duten erakunde arduradunak zehazteko ere.
Hainbat erakundek aurrera eraman beharreko jarduera horiek guztiak antolatu eta koordinatzeko, Haurren Behatokian lan talde bat eratu zen, "Bakarrik dauden adingabe atzerritarrekin esku-hartzea Espainian eta haien gizarteratzea" izenekoa eta Lan eta Immigrazioko Ministerioko Immigrazio eta Emigrazio Estatu Idazkaritzako Immigranteen Integrazioko Zuzendaritza Nagusiak koordinatua.
Protokolo hori eredutzat erabili da autonomia erkidegoetan zenbait protokolo taxutzeko, aurrera eraman beharreko jarduerak nahiz esku hartzen duten administrazio eta erakundeen ardurak jasota.
Era berean, Estatuko Fiskaltza Nagusiak hainbat jarraibide eman ditu, bakarrik dauden adingabe atzerritarrei dagokienez fiskaltzak berak izan beharreko jardunaren ingurukoak:
– EFNaren 3/2001 Zirkularra, Fiskaltzaren atzerritarrei buruzko gaietako jardunaren gainekoa.
– Estatuko Fiskaltza Nagusiaren uztailaren 27ko 2/2006 Zirkularra, atzerritarrek Espainian duten erregimenari lotutako hainbat alderdiren gainekoa.
– 2/2001 Jarraibidea, Atzerritarrei buruzko Legeko 35. artikuluaren interpretazioaren gainekoa.
– Azaroaren 26ko 6/2004 Jarraibidea, bakarrik dauden adingabe atzerritarren tratamendu juridikoaren gainekoa.
– Leonen, azaroaren 5ean eta 6an, adingabeetan espezializatutako fiskalen jardunaldietan finkaturiko ondorioak.
– Azaroaren 10eko 1/2009 Kontsulta, bakarrik dauden adingabe atzerritarren adina zehazteko espedienteei lotutako zenbait alderdiren gainekoa.
– Adingabe eta atzerritarretan espezializatutako fiskalen topaketaren ondorioak. Madril, 2010eko apirilaren 20a.
Bakarrik dauden adingabe atzerritarren arrisku bereziko eta babesgabetasuneko egoera dela medio, haurren eskubideak babesten diharduten hainbat erakundek gomendioak egin dituzte eman behar zaien tratuaren inguruan. Halakoen artean, ondorengoak nabarmenduko ditugu:
– Haurren Eskubideen Batzordearen 6/2005 Ohar Orokorra, "Jatorrizko herrialdetik kanpo bakarrik eta familiarengandik bereizita dauden adingabeen tratua" gaiaren gainekoa.
Ohar horretan, nabarmendu egiten da halako adingabeak dauden egoera batzuek eragindako eskubide urraketa, eta azpimarratu egiten da aurrera eramaten diren jardueretan adingabeen interes gorenaren irizpidea aplikatzearen garrantzia. Batzordeak, horretarako, uste du funtsezkoa dela bakarrik edo familiarengandik bereizita dagoen adingabea izatea finka dadin sarrera portura iritsi bezain laster, edo agintariek herrialdean dagoela jakin bezain pronto. Neurrien artean, adina zehazteak egon beharko du, eta horretarako, pertsonaren itxura fisikoa ez ezik, haren heldutasun psikologikoa ere kontuan hartu beharko da. Horrez gain, ebaluazioa zientziazko, segurtasunezko eta inpartzialtasunezko irizpide batzuei jarraituz egin beharko da, adingabeen interesa nahiz genero alderdiak aintzat hartuz, haien osotasun fisikoaren edozein bortxaketa saihestuz, haien giza duintasuna behar bezalako begirunez hartuz, eta, ziurtasunik ez egonez gero, dena delako pertsonari zalantzaren onura emanez, adingabe bat dela hipotesitzat hartuta, halakotzat tratatuz, hain zuzen.
– Nazio Batuetako Haurren Eskubideen Batzordearen 2010ko irailean Espainiari eginiko oharretan (crc/c/esp/co/3-4) ere batzordeak bere kezka agertu zuen bakarrik dauden adingabe atzerritarren egoeragatik. Zehazki, bakarrik dauden adingabeen adina zehazteko erabiliriko metodoengatik, nahitaezko edo nahi gabeko aberriratzeetan poliziak bakarrik dauden adingabeei emandako tratu txarrengatik, batzuetan behar diren bermeak gabe deportatzen direlarik gainera (abokatu batekin egoteko aukerarik gabe, interpretazio zerbitzurik gabe, haurraren interes gorena kontuan hartu gabe, eta entzunak izateko duten eskubidea errespetatu gabe); bakarrik dauden adingabe horiek (marokoarrak bereziki) mugako agintarien esku uzten dira, eta ez jatorrizko herrialdeko gizarte zerbitzuen esku, eta batzordeak jatorrizko herrialdeko segurtasun indarren eta mugako agintarien abusu eta atxiloketaren biktima izan daitezkeela ohartarazi zuen. Batzordeari kezka iturri zaio, era berean, bakarrik dauden adingabeei legezko bizilekurako estatusa aldi baterako ematea agintariek ez betetzea –hain zuzen, horretarako eskubidea dute legez– gizarte ongizateko sailean eskaerek izaten dituzten atzerapenengatik, eta egoitza emateko egoera txarra eta ardurarik eza Kanaria uharteetako larrialdi zentroetan, bereziki La Esperanzan, Tenerifen, bai eta Espainiako enklabeetan ere, zehazki Ceutan. Hala, honako gomendio hauek egin zituen:
• Beharrezko neurriak hartzea bakarrik dauden adingabeak kanporatzean prozedura irregularrak erabil daitezen prebenitzearren.
• Harrera zentro abegitsuak jartzea, han zaintzapean dauzkaten haurren kexak jaso eta izapidetzeko mekanismo eraginkorrak dituztenak, eta haurrei emandako tratu txarren kasuak ikertzeko gaitasunarekin.
• Jatorrizko herrialdeekin koordinatzea, Marokorekin bereziki, haurrak aberriratzen direnean, haietaz arduratu nahi duten senitartekoen esku edo gizarte zerbitzuko agentzia egoki baten esku uzten direla bermatzearren.
• Adina zehazteko metodo protokolo uniformea taxutzea eta ziurtatzea adina zehazteko prozedurak modu zientifiko eta seguruan, adina eta generoa aintzat harturik, eta bidezko eran, haurraren osotasun fisikoaren edozein bortxaketa saihesturik.
• Bakarrik dagoen adingabetzat identifikatu eta gero, pertsona bakoitzaren egoera banaka aztertuko dela bermatzea, haren interes gorena nahiz entzuna izateko duen eskubidea kontuan hartuta.
• Bakarrik dauden adingabeei informazioa ematea Espainiako nahiz nazioarteko legearen arabera dituzten eskubideez, asiloa eskatzeko eskubideaz ere bai.
• Lurralde arteko koordinazio egokia bermatzea Estatuko, autonomia erkidegoetako eta tokiko administrazioen artean, bai eta segurtasun indarrekiko koordinazioa ere.
• Kanaria uharteetako larrialdi zentroen baldintzen kalitateari buruzko egoerari heltzea.
• Bakarrik dauden adingabeekin diharduten langileei asiloaren inguruko gaiei buruzko nahiz haurren berariazko beharrei buruzko prestakuntza ematea, bai eta bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden adingabeei buruzko informazioa ematea ere mugetako funtzionario publiko eta poliziakideei, babesa behar duten haurrekin lehen harremana duten pertsonak izan daitezke eta. Prestakuntzaren barruan, pertsonen trafikoaren inguruko nahiz egoera traumatikoak bizi izan dituzten haurren trataeraren inguruko gaiak sartu beharko lirateke.
• 6. Ohar Orokorra (2005), "Jatorrizko herrialdetik kanpo bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden adingabeei eman beharreko tratuari buruz" diharduen oharra, hain zuzen, aintzat hartzea.
– Era berean, garrantzitsua da aipatzea ACNURek 1997. urtean emandako jarraibideak bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden eta asiloa eskatzen duten adingabeez arduratzeko politika eta prozedurei buruz, bai eta Save the Children erakundearen Jarduera Egokien Adierazpena ere
Erakundeak izapidetutako kexetan ikusi diren esparru juridikoko elementu batzuk
Bakarrik dauden adingabe atzerritarrak, bakarrik egonik, babesik gabeko egoeran daude, ez baitute ez gurasorik ez haien ardura hartzen duen beste heldurik lagun. Babes zerbitzuak, horrenbestez, lagundu egin behar diete. Ohikoena da egoitza baliabide batean sar daitezen, hau da, tutoretza egoitza harreraren bitartez gauza dadin (familia harrera ere egin daiteke, baina bakanagoa da), Kode Zibileko 172. artikulua eta hurrengoak. AEEALOko 35.11 artikuluan xedatuta dago aplikagarriak izango direla Kode Zibilean eta Prozedura Zibilaren Legean jasoriko tutoretza erregimena eta adingabeak babesteko Kode Zibilean eta gai horren inguruan indarrean den legedian jasoriko gainerako xedapenak.
Babes erakundeek (EAEn, foru aldundiak) dute adingabe horien ongizatearen ardura. Haiek aurkeztu behar dituzte, adingabeen ordezkari gisa, bizileku baimenerako eskaera gobernuaren dagokien ordezkariordetzan, itzulera ezinezkoa dela frogatuta geratu eta gero.
Babesik gabeko adingabe atzerritarrek badute bizileku baimen baterako eskubidea, aipatutako AEEALOko 35.7 artikuluaren arabera.
Arau xedapen hori ez da betetzen askotan: babes erakundeek ez dute tutoretza beren gain hartzen, itxura fisikoagatik adinez nagusiak direla uste dutelako eta azterketa medikoek, fiskaltzaren dekretuarekin batera, nagusitzat jotzen dituztelako; adingabeak autonomia erkidego batetik bestera aldatzen dira, erkidego batzuetan beste batzuetan baino aukera hobeak dituztelako; eskaerak ez direlako arrazoizko epe batean aurkezten gobernuaren ordezkariordetzaren aurrean, eta abarrengatik. Zailtasun horiek, beste batzuekin batera, eragiten dute bakarrik dauden adingabe atzerritar horiei ematen zaien laguntzak eztabaida pitz dezan eta Arartekoan kexa ugari egin daitezen.
Aurrera eraman ditugun esku-hartzeek honako arazo hauek zituzten loturik:
– Adina finkatzeko proben zehaztasun falta eta babes sisteman horrek dituen ondorioak.
– Pasaporte arloko agintaritza judizialaren esku adingabeak jartzea, adinaz zehazteko eginiko probek nagusiak direla aditzera ematen dutelako.
– Adingabeen eskubideak urratzea, hala nola hezkuntzarako eskubidea, defentsarako eskubidea, eta entzuna izateko eskubidea.
– Harrerarako protokolo komunen beharra, bai eta babes zentroetatik baimenik gabe alde egiten dutenetarako ere.
– Adingabe atzerritarren autonomia erkidego batetik besterako lekualdaketak kontrolatzeko zailtasuna.
– Atzerapenak eskumena duen foru aldundiak tutoretza bere gain hartzean edo tutoretza hori ez hartzea, eta, ondorioz, bizileku baimenerako eskaera gobernuaren ordezkariordetzaren aurrean atzerapenez aurkeztea edo ez aurkeztea.
– Tutoretza etetea autonomia erkidego batetik bestera lekualdatzeagatik.
– Bizilagunekiko gatazkak, herri batzuetan adingabeak babesteko zentroak kokatzearen aurkako errefusa.
– Eskumena duen foru aldundiak gizarteratze txostena egiteari uko egitea –adinez nagusi izatean, gobernuaren dagokion ordezkariordetzaren aurrean salbuespenezko zirkunstantziengatik bizileku baimenerako eskaera aurkeztea errazten duen txosten bat, alegia–, eta adingabearen jokabideari buruzko txosten negatiboak egitea, horrek bizileku baimena berritzean eragina duelarik.
– Bizileku baimenerako eskaera izapidetzean, lagun ez egitea eta aholku ez ematea.
– Gizarte bazterketako egoera larrian dauden helduentzako gizarte larrialdiko udal baliabideak erabiltzea, eta egoitza egokirik ez egotea adingabeez arduratzen diren zentroak gainezka daudelako.
– Erroldan ez inskribatzea.
– Babes zentroetako hezkuntzaren aldetiko laguntza.
Ondoren, polikiago aztertuko ditugu esparru juridikoari dagozkion Arartekoren esku-hartzeak. Hain zuzen ere:
1. Adingabe atzerritarren adina zehaztea eta jarduera protokoloen beharra.
2. Babes erakundeek tutoretza hartzean izaniko atzerapenen edo hura ez hartzearen inguruan nahiz bizileku baimenerako eskaera eskatzean izaniko atzerapenak edo hura ez aurkeztearen inguruan aurrera eramandako jarduerak. Bizileku baimenen berritzeei aplikatu beharreko erregimen juridikoa.
3. Egoitza zentroei eta babes erakundeen erabakiei dagozkien jarduerak.
4. Aberriratzeen eta defentsarako eskubidearen inguruko jarduerak.
1) Adingabe atzerritarren adina zehaztea eta jarduera protokoloen beharra
Aplikatu beharreko araudian xedaturik dago, adingabe bat agiririk baldik ez badu, Fiskaltzak baimena emango duela adina zehazteko probak egin daitezen.
Halako probak egin dira bai kasu horretan bai adingabeak pasaporte bat zeramanean, eta horrek eztabaida handia piztu du pasaporteak adina egiaztatzeko duen balioari buruz. Era berean, babes erakundeen zenbait jarduera eragin ditu; hala, esaterako, Arabako Foru Aldundiak salaketa ipini zuen agiri-faltsutzeagatik pasaportean adina zehazteko probek adierazi baino adin txikiagoa jasota zuten adingabeen aurka.
Salaketa horiek, oro har, artxibatu egin dira, eta horrek ekarri du pasaporteen baliozkotasuna, haurren zerbitzuek adingabeez arduratzen jarraitzea, eta bizileku baimenak izapidetzea. Baina, era berean, haurren zerbitzuko arduradunekiko nahiz egoitza zentroetako hezitzaileekiko harremanak okertzea ekarri du.
Adingabeek, zenbait kasutan, bizileku baimenak babes baliabideetan zeudenean jaso dituzte, eta, berriz, beste kasu batzuetan –2010. urtean zehar Araban gertatu denez–, adinez nagusiak zirelarik, gobernuaren ordezkariordetzak bizileku baimena salbuespenezko zirkunstantziengatik ematea erabaki du, lehen aipatu den arautegiko 92.5 artikulua aplikaturik[13].
Pasaporteen baliozkotasunaren gaineko eztabaida, pasaporteok benetakoak izan zein ez, bakarrik dauden adingabe atzerritarren adina zehazteko espedienteei lotutako zenbait alderdiren gaineko azaroaren 10eko 1/2009 Kontsultan planteatu da, eta Arartekoaren esku-hartze ugari eragin duen arazo bat da[14]. Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 2/2006 Zirkularrak dagoeneko adierazi zuen, baldin eta aurkeztutako agiriek faltsu izateko zantzuak bazituzten, adina zehazteko probak egiteko baimena eman zitekeela.
1/2009 Kontsultaren arabera, herrialde batzuetako erregistroak ez omen dira fidagarriak, eta, horrenbestez, halakoek emandako pasaporteek ez omen dute adina egiaztatzeko balio. "Horren ondorioetarako, agiririk gabekotzat hartu behar dira, ez bakarrik batere agiririk ez dutenak, baizik eta beren adina eta nortasuna ustez faltsu diren agiriekin egiaztatu nahi dutenak –EFNaren 2/2006 Zirkularrean dioenez– eta, beren nortasuna erakusteko, Atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta askatasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko Lege Organikoko 25 artikuluan aipatutako agirietako edozein erabiltzen dutelarik, ageriko datu faltsuak, beste agiri batzuetakoekin kontraesanean dauden agiriak, edo adina zehazteko fidagarriak ez diren agiriak erabiltzen dituztenak, azken kasu hori dagokionez, interesdunaren jaiotegunari, jaiolekuari edo seme-alabatasunari buruz pasaportean jasotzen diren datuen egiazkotasuna edo fidagarritasuna bermatzen ez dituen administrazioa daukan herrialderen batetik datozelako. Halakoen artean sartzen dira, era berean, ustezko adingabeari elkarrekin bat ez datozen seme-alabatasunak edo jaiotegunak jasotzen dituzten agiri batzuk aurkitzen zaizkion kasuak".
Arartekoaren iritziz, ezin ondoriozta daiteke pasaporte bat ez dela baliozkoa pertsona bat identifikatzeko, baldin eta faltsua, okerra edo iruzurrez egina izateko zantzurik ez badago. Pasaportea herrialde batek nazioarteko balioarekin jaulkitzen duen agiri bat da, legezko arau, nazioarteko itun eta segurtasun neurri jakin batzuei jarraituz. Nazioarteko komunitateak, NBEren eta Hegazkintza Zibilaren Nazioarteko Erakundearen (HZNE) bitartez, jardunbideak eta estandarrak ezarri ditu nazioarteko bidaietarako eta dagozkien dokumentazio prozeduretarako. Pasaporteak pertsonen nortasuna eta herritartasuna zehazteko agiri ofizialak dira. Hegazkintza Zibilaren Nazioarteko Erakundea (HZNE) Nazio Batuen erakunde espezializatu bat da, Chicagoko Hitzarmenak sortutakoa; hain zuzen, hitzarmen hori 1947. urtean sartu zen indarrean, nazioarteko hegazkintza zibila era seguru eta antolatuan gara zedin sustatze aldera. Hitzarmenean 188 estatuk parte hartzen dute. Erakunde horrek hegazkintzaren jarduera segurtasunerako, babeserako, eraginkortasunerako nahiz erregulartasunerako beharrezkoak diren arau eta arautegiak ematen ditu. Halaber, irakurketa mekanikoko pasaporteak ekoitzi eta erabiltzeko gomendioak egin ditu. Nazio Batuen Biltzarrak jarduera ugari eraman du aurrera kontrolen eraginkortasuna sustatzeko eta estatuek beren pasaporteen segurtasuna eta osotasuna areago dezaten eta elkarrekin lankidetzan ari daitezen. Adingabeek oro har eramaten dituzten pasaporteei baliorik ez ezagutzea ez zaigu iruditzen erakunde publiko baten jokabide egokia, eta ez zaigu iruditzen, era berean, adingabearen interes gorenaren alde jarduten denik.
Arartekoaren iritziz, pasaportean pertsonak identifikatzeko baliozko agiria da. Faltsua delako edo akatsak edo hutsegiteak daudelako zantzuak daudenean, edo iruzurrezkoa delako aztarnak daudenean, beharrezko egiaztapenak egin behar dira.
AEEALOko 35.3 artikuluan "agiririk gabeko atzerritar" bat aurkitzea aipatzen da, eta pasaportea duen atzerritar bat atzerritar agiridun bat da, eta pasaporte horrek adin txikikoa dela aditzera ematen baldin badu, horrenbestez, adingabeak babesteko eskumena duten zerbitzuek laguntza eman behar diote.
Lege bereko 4. artikuluak honela dio: "Espainiako lurraldean dauden atzerritarrek haien nortasuna egiaztatzen dituzten agiriak, jatorrizko edo etorkizko herrialdean eskumena duten agintariek emanak, gordetzeko eskubidea eta betebeharra dute, bai eta Espainian duten egoera egiaztatzen dituzten agiriak ere". Betebehar hori pasaporteari dagokio. Pasaportea da atzerritarrek mugetatik sartzeko –salbuespeneko egoeretan izan ezik, hala nola asilo-eskatzaileen kasuan– eduki behar duten agiria, dagokion bisarekin batera halakoa eskatzen denean, edo bizileku baimena eskatzeko edo berritzeko behar duten agiria, edo udal erroldan izena eman ahal izateko eta osasun laguntzaren onuradunak edo Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren onuradunak izateko. Auzitegiek esan dute pasaportearen egiazkotasun presuntzioa kontrako frogen bidez deuseztatu behar dela[15].
Pasaportea iruzurrez eginda egoteko, edo akasduna edo okerra izateko, zantzurik baldin badago, Egoera Zibilari buruzko Nazioarteko Batzordearen (EZNB) 9. gomendioa betez jardun beharko litzateke (egoera zibilaren arloko agiri iruzurraren aurkako borrokari buruzkoa eta azalpenezko txostena, Strasbourgeko Biltzar Nagusiak 2005eko martxoaren 17an onartua).
Hain zuzen ere, erakunde horren helburua da egoera zibilaren alorrean nazioarteko lankidetza sustatzea eta herrialdeetako egoera zibilaren inguruko zerbitzuen funtzionamendua hobetzea. Erakunde horrek hitzarmen multilateralak onartu ditu, eta nahitaez bete beharreko tresna juridikoak dira halakoak; era berean, Estatuei gomendioak egiten dizkie.
Gomendioak[16] Estatuak ohartarazten ditu agiri batek, bai bera bai dauzkan datuak benetakoak izan daitezen, bete beharreko eskakizunen gainean, eta –agiria egin edo idatzi zen egoerari lotuta– agiri bat akasduna, okerra edo iruzurrezkoa izan daitekeela aditzera eman dezaketen aztarna batzuk aipatzen ditu, bai eta –kanpoko elementuei lotuta– agiri bat akasduna, okerra edo iruzurrezkoa izan daitekeela aditzera eman dezaketen aztarnak ere.
Gomendioan jasotzen da, aztarnek aurkezturiko agiriko datuen zehaztasuna edo sinaduren, zigiluaren nahiz agiriaren beraren benetakotasuna zalantzan jartzen dutenean, arlo horretan eskumena duten agintariek beharrezko egiaztapen guztiak egingo dituztela, interesdunarekin batik bat. Behar izanez gero, ahal den neurrian eta dena delako tokiko agintariekin adosturik, jatorrizko estatuko erregistroetan akta hori badagoela eta aurkezturiko agiriarekin bat datorrela egiaztatuko dute. Iruzurrezkoa dela ondorioztatzen baldin bada, ez zaio emango inolako ondorerik emango agiriari, eta akasduna edo okerra dela ondorioztatzen baldin bada, eskumena duten agintariek agiriari ondoreren bat eman dakiokeen erabakiko dute, daukan akats edo okerragatik ere.
Gomendio horrek ez dio agiriak, pasaporteak oraingoan, baliorik ez duenik, baizik eta, faltsua, okerra edo iruzurrezkoa izateko zantzurik baldin badago, beharrezko egiaztapenak egin behar direla, adierazten dituen datuak egiazkoak diren ala ez jakite aldera.
Gomendio hori, oraingoz, Erregistroen eta Notariotzaren Zuzendaritza Nagusiaren 2006ko martxoaren 20ko jarraibide bat eragin du; jarraibidea egoera zibilaren arloko agiri iruzurra prebenitzeari buruzkoa da, eta Espainiako erregistro zibiletan, udal erregistroetan, kontsulatu erregistroetan eta Erregistro Zentralean da aplikagarria.
Laburbilduz, ez gatoz bat pasaporte guztiei balioa ez ematearekin, ez eta kasu guztietan adina zehazteko probak egitearekin ere. Adingabearen adinak ez luke zalantzarik eragin beharko, baldin eta itxura fisikoagatik adingabea dela eztabaidaezin gertatzen bada edo haren adina aditzera ematen duten agiriak badaramatza, agirion egiazkotasuna zalantzazkoa ez delarik[17].
Egiten ari diren frogantza bakarrak adinak zehazteko proba medikoak dira, alegia, hezurren heldutasuna kalkulatzeko probak, eskumuturrean zein, zenbaitetan, lepauztaian, eta hortzen mineralizazioari buruzko probak.
Hona hemen ikusi ditugun arazoak:
Adingabe guztiei adina zehazteko probak modu orokorrean egitea, adingabeen erregistroan erregistratu diren arren, beste autonomia erkidego batzuetan aditu bidezko probak egin diren arren, edo beste adin bat aditzera ematen duten agiriak dauden arren; bakarrik dauden adingabe atzerritarrei egiten zaizkien probetan fidagarritasunik edo arintasunik falta egotea; adingabeei informaziorik ez ematea edo adingabeoi ez entzutea; gazteei iruzur egitearen edo agiriak faltsutzearen ustezko delituak egoztea…
Erakunde honek, nolanahi ere, nabarmendu egin du adina zehazteko probak beharrezkoak irenean baino ez liratekeela egin beharko. Une honetan badaude Estatuko Fiskaltza Nagusiak probak egiteko moduari buruz emandako jarraibide batzuk, interes handikoak.
Hala, bada, egiaztatu behar da[18] ea adingabe berari buruzko idatzoharrik badagoen bakarrik dauden adingabe atzerritarren erregistroan, hau da, lehen aipatutako 2393/2004 Errege Dekretuaren bidez onartu zen arautegiko 111. artikuluan arautzen den erregistroan (gorputzean egiten den interbentzio bat da, eta, arina izan arren, ez da ez positiboa ez beharrezkoa errepika dadin, horrenbestez, ez dator bat adingabearen interes gorenarekin errepikapena). Adingabeak uko egiten baldin badio probak egiteari, ezin dira hertsapenez inposatu[19] "adingabeak osotasun fisiko eta moralerako duen eskubidea tartean dago eta". Adina zehazteko probak egitea komeni den, horretarako dauden irizpide medikoak kontuan izanik aztertu behar da, eta daitekeena da egokia izatea, probaren indikazioaren inguruan zalantza handia sortzen duten kasuetan, adingabea aldez aurretik auzitegi medikuarengana igortzea, irizpen bat eman dezan. Fiskalak berak informatu beharko du medikuntzaren zein legearen aldetik funtsezkoak diren alderdiei buruz, proben emaitzen arabera, sortuko liratekeen ondorio juridikoei buruz, eta probak egiteari uko eginez gero egongo liratekeen ondoreei buruz; izan ere, uko-egite hori "adin nagusitasunaren zantzutzat hartu ahal izango da, espedientean jasorik dauden gainerako datuekin batera. Zantzu sendoa izango da, baina ez erabakigarria, zeren eta oinarrizko joera izango baita egiazko adingabe bat, tematia edo beldurtia dena, adinez nagusitzat bidegabe trata dadin saihestea". Premiazko arrazoiak daudenean eta behar gabeko lekualdatzerik ez egitearren, halakoek atzerapenak sor dezakete eta, proba fiskalaren aurrera eraman gabe egitea erabaki daiteke.
Adina zehazteko dekretu berriak egiteari dagokionez, 1/2009 Kontsultan bertan hau esaten da: "ez da sistematikoki aldatu behar" adingabea beste lurralde batera iristen delako bakarrik. Dekretu berriak "nahikoa arrazoiturik egon beharko du, eta bertan zehatz-mehatz azaldu beharko dira azterketa hori justifikatzen duten berezko arrazoiak".
Berrikitan, auzitegi medikuntzako erakundeek ere gomendioak eman dituzte[20] probak egiteko, hala nola probak prestakuntza berezia duten profesionalek egin ditzatela eta emandako txostenak kalitate kontroleko sistemaren batetik igaro daitezela, balorazioak auzitegi medikuntzako erakundeko mediku adituek egin ditzatela, probak egiteko behar bezalako denbora behar dutelarik; era berean, azterketak aztertzen den pertsonaren duintasuna eta segurtasuna zaindu beharko ditu, ustezko adingabearentzat ulergarria izan beharko du, eta hark berariaz onartu beharko du... Horrez gain, nabarmendu zuten erabiliriko metodoak errakuntza tarte handiak dituela. Eta, besteak beste, haiek ere garrantzia eman zioten azterketak errepika daitezen eta pertsonak berriro esposizioan jar daitezen saihesteari.
Horiek ez dira gauzatzen ari diren praktikak. Erakunde honek. izapidetu dituen kexa espedienteetan, ikusi du adina zehazteko dekretu batzuetan ez zegoela errakuntza tarterik eta, aitzitik, adinerako data doi bat ematen zela, edo esaten zela dena delako gazteak "gutxi gorabehera, 18 urte" zituela, edo, bestela, ikusi da balorazioa ez zutela Auzitegi Medikuntzako Erakundeko mediku adituek egin, ez eta Estatuko Fiskaltza Nagusiaren jarraibideetan ezarririko bermeekin (baimen informatua, eta abar) ere; era berean, ez zen kontsultarik egiten Adingabeen Erregistroan, edo, are gehiago, azterketa ez da egin adingabea lehenago joan delako, eta adinez nagusia zela adierazten zen, adingabeak zitazioaren berri ere ez zuelarik.
Prozeduraren alderdi garrantzitsuen artean adingabearekin entzunaldia egitea legoke; hartan, informazioa emango litzaioke egingo dizkioten probei buruz nahiz haien nondik norakoei buruz, bai eta, probak egiteari uko eginez gero, horrek izango lituzkeen ondorioei buruz ere. Baimen informatu horrek garrantzi handia du; hain da horrela, azterketaren balioa zalantzan jarri baita hura gertatzen ez bada.
Adina zehazteko dekretua behin-behineko izaera du; errekurtso egin ezin dakiekeen eginbide prozesal batzuk dira. Horrekin batera babes erakundearen tutoretza etete den kasuetan, tutoretzaren eteteari auzibidez errekurtsoa jartzean, proba medikoen baliozkotasuna zalantzan jarri ahal izan da, beste agiri batzuen baliozkotasunaren aldean, hala nola pasaportearen aldean edo adingabearen jaiotza agiriaren aldean; baina, beste batzuetan, ustezko adingabeei probak egin, eta adinez nagusitzat jo dituztenean, erabaki horri errekurtsorik aurkeztu ezinean utzi dituzte.
Fiskaltzak erabakitzen duen adina zehazteko dekretuaren garrantzi eta munta direla eta, beharrezkoa da aintzat hartzea ustezko adingabeen eskubideak babesteko abokatu laguntzaren komenigarritasuna, polizia kidegoek aurkitzen dituztenetik bertatik.
Adingabea aurkitu, eta haren adina zehazteko proba medikoak egin behar direnean, askatasun-gabetzea gertatzen da, adingabeak babesteko zentro batean sartzea erabakitzen den arte, edo, bestela, aske uztea edo zehapen espedientea abiaraztea –estatuan modu irregularrean egoteagatik– erabakitzen den arte. Abokatu laguntzak ahalbidetuko luke adingabeak bere eskubideen berri izatea, eta adina zehazteko proba medikoak egin baino lehen beharrezko informazioa emateko entzunaldia egin dela egiaztatzeko balioko luke. Abokatu laguntza hartzeko aukera hori adingabe atzerritarrei buruzko Gipuzkoako jarduera protokoloan jasota dago, baina ez da garatu, Eusko Jaurlaritzak finantzatzen duen ofiziozko txandan aurreikusitako laguntza bat ez baita.
Arartekoak foru aldundiei adingabeen defentsarako eskubidearen garrantzia gogorarazi die. Gure autonomia erkidegoko araudian, eskubide hori Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko 3/2005 Legeko 17. artikuluan eta gizarte babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerako baliabideak arautzeko uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuko 23. artikuluan dago arauturik. Estatuko Fiskaltza Nagusiak bere iritzia eman, eta adierazi du Herritarren Segurtasunari buruzko otsailaren 21eko 1/1992 Lege Organikoko 20.2 artikuluko askatasun-gabetzearen antzekoa litzatekeela, Espainiaren Konstituzioko 17. artikuluko bermeen pekoa, eta halakoek ez dutela abokatu laguntzarik behar. Hala eta guztiz ere, gure iritziz, abokatu laguntza behar dute, ondorengo arrazoiak direla medio: ustezko adingabeak egoten diren arrisku egoera; adinez nagusitzat edo adingabetzat jotzeko erabakiaren garrantzia –horrek dituen ondorio juridikoengatik–; proben nolakotasunaz eta helburuaz behar bezalako informazioa ematen zaiela kontrolatzea –informazio hori, askotan, ez da Fiskaltzaren aurrean ematen, baizik eta poliziaren instalazioetan edo babes baliabideetan, eta horrek interes gatazka ekar dezake–; eta, praktikan, askatasunaz gabeturik egon daudela.
Arartekoak ofiziozko jardun bat abiarazi du jarduera protokoloaren beharraren inguruan, protokolo horretan adina zehazteko probei loturiko bermeak eta defentsarako eskubidea jaso daitezen. Eusko Jaurlaritza litzateke protokolo hori egitea sustatzeko eskumena lukeen erakundea.
Egoitza harrerako baliabideak arautzeko uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuko Seigarren Xedapen Gehigarrian aurreikusita dago jarduera protokolo erkide bat egin dadin, bakarrik dauden adingabe atzerritarren premiazko harrerari dagokionez: "Eusko Jaurlaritzak eta foru aldundiek, beren sail eskudunen bitartez, inoren kargura ez dauden adingabe atzerritarren premiazko harrerarako jardun-protokolo komun bat adostuko dute esku hartzen duten gainerako erakundeekin, fiskaltzekin eta segurtasun-indarrekin bereziki. Protokolo hori Euskal Autonomia Erkidegoaren lurralde osoan esku hartzeko baldintzak, pertsona horien eskubideen errespetua bermatuko duten baldintzak aplikatzeko izango da".
Adinaren gaineko zalantzak egoteak eta adingabeei gizarte laguntza emateko beharrak tartean diren erakundeen lankidetza eta koordinazioa beharrezko egiten dituzte (polizia, fiskaltza, Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak, eta abar), adina modu bizkorrean, ahalik eta doiena, eta adingabeen berme eta eskubideak –defentsarako eskubidea kasu– betez zehazte aldera[21].
2) Babes erakundeek tutoretza hartzean izaniko atzerapenen edo hura ez hartzearen inguruan nahiz bizileku baimenerako eskaera eskatzean izaniko atzerapenak edo hura ez aurkeztearen inguruan aurrera eramandako jarduerak. Bizileku baimenen berritzeei aplikatu beharreko erregimen juridikoa
Aurkitu ditugun arazoak izan dira babes baliabideetan dauden adingabe atzerritarrentzat bizileku baimena ez eskatzea edo atzerapenez eskatzea. Horrek eragin du adingabe askok zentroetatik alde egin dezaten.
Zenbait kasutan, bizileku baimenerako eskaera ez aurkezteko arrazoia jatorrizko herrialdearen kontsulatua edo enbaxada pasaportea izapidetzen luzatzea izan daiteke. Pasaportea izapidetzeko, adingabearen jatorrizko herrialdeko agintaritzak eskatzen dituen agiriak aurkeztu behar dira. Jatorrizko agintariek eman behar dituzte agiri horiek, eta zailtasunak egoten dira halakoak eskuratzeko, adingabeek, batzuetan, ez baitute harremanik haiei laguntzeko senitartekoren batekin edo beste pertsonaren batetik. Zenbaitetan, familiakoek dagokion erregistroraino joan behar dute, edo gastuak ordaindu behar dituzte, dirurik ez dutelarik. Beste alde batetik, pasaportea emateko, beharrezkoa da jatorrizko herrialdearen kontsulatura edo enbaxadara joatea, eta, horrenbestez, adingabearen legezko ordezkariak edo hark eskuordetutako pertsonak kontsulatua edo enbaxada dagoen hirira lagundu behar dio. Adingabe horiek agiriak biltzeko dituzten zailtasunak handiak dira oso. Zailtasun horiek ezagutzea baliagarria litzateke adingabeari halakoak eskuratzea errazago egiteko jardueraren bat aurrera eraman daitekeen aztertzeko (adingabeak dira, eta ez dute, beraz, agirien kudeaketari buruzko ezaguerarik). Beste kasu batzuetan, hala nola Araban, adingabeek bazeuzkaten agiria, baina babes erakundeak ez zuen tutoretza bere gain hartzen, eta ez zuen aurkezten bizileku baimenerako eskaera; horrek Arartekoaren ebazpen bat ekarri zuen[22]. Horren ondorioz, kasu batzuetan adingabeak adin nagusira iristen dira bizileku baimenik izan gabe, eta egoera hori oso kaltegarria da adingabeen intereserako. Bizileku baimenak gizarteratzea eta laneratzea errazten du. Atzerapena ere kaltegarria da; izan ere, adingabeak administrazio egoera erregular baten jarraitutasunari eutsi izana egiaztatzeak iraupen luzeko bizileku baimen bat lortzea ahalbidetzen du, haren erregimen juridikoa onuragarriagoa delarik, edota Espainiako herritartasuna eskatzea (Kode Zibileko 22.2 art.), frogatu beharreko eskakizunen artean, urtebeteko administrazio baimena izan izana eta babes erakunde baten tutoretzapean bi urte egon izana baitaude. Erakunde honek ez du berririk izan babes erakunderen batek tutoretzapeko adingabeentzat Espainiako herritartasuna inoiz eskatu izanaz.
Komeniko litzateke bizileku baimenerako eskaera aurkezten ez atzeratzea, oso handia baita atzerapen hori, Bakarrik dauden adin txikiko atzerritarren egoera EAEn txosten bereziaren jarraipenean helaraziriko informazioaren arabera, 2009. urtekoei dagokienez: Gipuzkoan, bizileku baimena lortzeko batez bestekoa, baliabidean sartuz geroztik, 24 hilabete zen; Bizkaian, 13 hilabete; eta Araban, 10 hilabete (hala ere, Araban ez da hori izan egoera 2010. urtean, tutoretza hartzen ez zelako eta eskaera aurkezten ez zelako, lehen aipatu dugunez).
Adingabe eta atzerritarretan espezializatutako fiskalen 2010eko apirilaren 20ko topaketaren ondorioetan, jarduteko jarraibide batzuk ere eman ziren, oso interesgarriak iruditzen zaizkigunak, hala nola tutoretza hiru hilabetean eratu beharko litzatekeela eta aberriratzea posiblea den erabakitzeko gestioak ahalik eta azkarrena egin beharko liratekeela, eta, horrenbestez, hilabete baten buruan abiatu beharko liratekeela bizileku baimena emateko behar diren izapideak[23].
Azkenik, babes erakundeen txostenek badute garrantzia bizileku baimena berritzeko espedientean edo –bizileku baimenik eskuratzea lortu gabe adin nagusira iritsi denean– salbuespeneko zirkunstantziengatik bizileku baimen bat eskatzeko espedientean. Donostiako Administrazioarekiko Auzien Lehen Epaitegiak 2010eko otsailaren 9an emandako epai batean, Gobernuaren Gipuzkoako Ordezkariordetzaren ebazpen bat deuseztatu zen, babes erakunde batek adingabearen jokabidearen gainean taxuturiko txosten batean oinarrituz bizileku baimena berritzea onartzen ez zuena. Gobernuaren Gipuzkoako Ordezkariordetzak bizileku baimena foru aldundiaren txostenean oinarriturik ukatu zuen; hain zuzen, txosten horretan interesdunari gizarteratzeko baliabiderik ez zitzaiola esleitu adierazi zen, haren ibilbide desegokiaren kausaz. Epaiak hau zioen: "Autoetan jasotako agirien arabera, egia da Gipuzkoako Foru Aldundiak aurkako txostena eman zuela errekurtsogilearen jokabide negatiboagatik, baina, era berean, egia da Gurutze Gorriaren eta Donostiako Lanbide Hastapeneko Zentroaren txostenak positiboak direla haren lanbide heziketari dagokionez, hori oso garrantzitsua delarik prestakuntza pertsonalerako, eta maila pertsonaleko bilakaera positiboa islatzen duelarik. Epaitegi honek bilakaera hori kontuan izan behar du, Gipuzkoako Foru Aldundiaren txostenaren eragin negatiboa arinduta".
Babes erakundeen txostenak, horrenbestez, ez dira erabakigarriak, eta oro har aztertu behar dira.
Epai hori oso interesgarria da, bizileku baimenak berritzean aplikatu behar den erregimen juridikoa aztertzen duelako eta Herriaren Defendatzailearen iritzia aipatzen duelako. Erakunde horrek nabarmendu du ezin bat etorraraz daitekeela bizileku baimenaren iraungitze eguna adin nagusitasunerako egunarekin, legean ez baitago horren inguruko xedapenik.
Lehengo epaian irizpide hori jasotzen da: "epaile honek ez du aurkitu xedapen edo printzipio juridikorik tutoretzapeko adingabearen aldi baterako bizileku baimenaren iraungitzea adingabe hori adin nagusira iristen den egunaren bezperarekin bat etorraraztea justifikatzen duenik, zeren eta, behin adin nagusira iritsi ondoren, Espainian atzerritar guztiei aplikagarria zaien lege erregimen berari atxikita bailegoke, eta egun batetik bestera, hitzez hitz, errekurtsogilearen batere parte-hartzerik gabe, atzerritar adingabe erregular eta agiridun bat izatetik adin nagusiko atzerritar irregularra eta agiririk gabekoa izatera pasatuko bailitzateke, hari horrek dakarzkion ageriko kalteak eraginda.
Era berean, epaile honek ez du ikusten administrazio arloko jarduera horrek inolako logikarik duenik atzerritarrak Espainian gizarteratzeko ikuspegitik, helburu hori urtarrilaren 11ko 4/2000 Legearen izenburutik bertatik eta etorkinak eta harrera egiten dien gizartea erabat bat egitea –ekonomian, gizartean, kulturan eta politikan parte har dezaten sustatuz– lortzearren bizikidetza baketsu eta integratuko esparru bat bilatzeko nahikari laudagarritik ondorioztatzen den helburu bat izanik.
Laburbilduz, biziki eztabaidagarria da, eraginkortasun juridikoaren nahiz sen onaren aldetik, Espainiako erakunde publikoen tutoretzapeko adingabe atzerritarrak, zeinei prestakuntza eta babesa emate aldera diru baliabide publiko handiak erabiltzen baitira, gauetik goizera, bat-batean egoera irregularrean eta agirik gabe gera daitezen, aurretik, adingabeak zirelarik eta gerizpe publikoaren tutoretzapean zeudelarik, pertsona agiridun eta erregularrak zirenean, harrerako gizartean erabat integratu besterik nahi ez zutenak".
Baimen-berritzeak salbuespenezko zirkunstantziengatik ematen den bizileku baimenari zegozkion izapideak bete zituen. Hau da, gobernuaren ordezkariordetzak 2393/2004 Errege Dekretuko 92.5 artikulua aplikatu zuen, aurretiaz babes erakundeak aldeko txostena eginik, adin nagusira bizileku baimenik eskuratu gabe iristen diren adingabeei halako baimenak emateko aukera ematen duen artikulua. Hala ere, adingabeak bazuen bizileku baimena eskuratua lehenago, eta, horrenbestez, aipaturiko 92.5 artikulu hori ez zen aplikagarria.
Gobernuaren ordezkariordetzak, beste alde batetik, Herriaren Defendatzailearen irizpideaz baliatzen ari zela adierazi zuen. Gobernuaren hainbat ordezkaritza eta ordezkariordetzatara helarazitako irizpidea, baina, bestelakoa zen. Herriaren Defendatzailearen arabera, laburbilduz, gobernuaren ordezkariordetzek emandako bizileku baimenek, AEEALOko 35. artikuluan xedatutakoa aplikatuz, halabeharrez atzerritarrei buruzko legedian ezarritako erregimenari jarraitu behar diotela, erregimen orokorretik salbuesten dituen xedapenik ez dago eta. Aplikatu beharreko araudian ez dago berariazko erregimenik arauturik, ez da kontuan hartu nahi izan haren egonaldi egoera, eta ez da lotu nahi izan adingabearen erregulartasuna administrazio publiko baten tutoretzapean eman duen denborarekin, hau da, ez dago arau xedapenik horren inguruan: "Aurreko guztiak horrela, ubi lex non distinguit nec nos distinguere debemus printzipioa betez, bakarrik eta administrazio publiko baten tutoretzapean dauden adingabe atzerritarren bizileku egoera 31.2 artikuluan jasotako irabazi asmorik gabeko bizileku egoeretako bat dela ulertu beharko da".
Herriaren Defendatzaileak planteatzen du bizileku baimen horiek izan beharreko erregimena 2393/2004 Errege Dekretuaren bidez onarturiko AEEALO garatzeko arautegiko 36.2 artikuluan jasotako erregimena dela. Hasierako aldi baterako bizileku baimenak urtebeteko iraunaldia izango du.
Era berean, baldin eta, hasierako bizileku baimen hori amaituta, adingabeak erakunde publikoaren tutoretzapean jarraitzen badu, baimen hori bi urterako berritu beharko da, aipaturiko arautegiko 37.4 artikuluan ezarrita dagoenez.
Tutoretzapeko adingabe bati ematen zaion lehen bizileku baimenaren indarraldiaren hasiera data finkatzeko, adingabeak babesteko zerbitzuen ardurapean jarri zen eguna aintzat hartu behar da.
Iraungitze eguna ezin izan daiteke adingabea adin nagusira iristen den eguna, 2393/2004 EDaren bitartez onartutako arautegian xedatutakoa baizik (urtebeteko hasierako baimen bat, bina urteko bi berritze, eta, azkenik, bizileku baimen iraunkor bat).
Nahiz eta araudian aurreikusirik dagoen baimen hori 4/2000 Lege Organikoaren arautegiko 75.2.c) artikulua aplikatuz amaitzea, interesduna gure gizartean erabat integratuta eta lan merkatuan txertatuta dagoen kasuetan ez du zentzurik proposatzeak adingabe horiek agirien aldetiko egoera irregularrean gera daitezela 18 urte dituztenean eta, askotan, Espainian hainbat urte eman dituztenean.
Dugun informazioaren arabera, irizpide horiei jarraitzen die orain Gobernuaren Gipuzkoako Ordezkariordetzak.
3) Egoitza zentroei eta babes erakundeen erabakiei dagozkien jarduerak
Arartekoak esku hartu du hezkuntzaren aldetiko laguntzari doazkion zenbait kexa direla eta; kexa horien ondorioz, halaber, bisitak egin dira egoitza zentroetan, zentroaren egoera, dauzkan instalazioak eta eguneroko bizitzaren errealitatea ezagutze aldera.
Hala, esate baterako, Deban (Gipuzkoa) adigabeentzako Oilur zentroa ireki ondoren, Arartekoak ebazpen bat eman zuen[24], non zentrora bidalitako adingabeek jasotzen zuten arreta aztertu baikenuen, eta zentro horretara bidalitako adingabeei eragiten zieten kexa batzuk izapidetu zituen.
Deban adingabe atzerritarrei ematen zitzaien laguntzan atzemaniko gabezia nagusiak honako hauek izan ziren: jarduerarik aurrez prestatu ez izana; erreferentziako tutorerik aurrez ezarri ez izana; banakako hezkuntza programarik ez egotea; eta zentroa kudeatzeko oinarrizko tresna batzuk ez egotea, esperientziarik eta prestakuntza egokirik gabeko langileak kontratatzeaz gain eta neskez arduratzeko baldintzarik ez edukitzeaz gain.
Ebazpenean aztertu genuen funtsezko alderdi bat izan zen ihes eginiko adingabeei tutoretza eteteko erabakia izan zen. Adingabeek ez zuten inolako irteerarik egiteko baimenik. Adingabeek alde egiten zutenean, tutoretza eteteko prozedura bat abiarazten zen. Erakunde honen iritziz, baliabidetik joatea ezin izan zitekeen tutoretza eteteko arrazoi bat. Iritzi bera izan zuten fiskalek Leonen, azaroaren 5ean eta 6an, adingabeetan espezializatutako fiskalen jardunaldietan finkaturiko ondorioetan: "Funtsezkoa da bertan behera gera dadin batzuetan aurkitu den praktika bat, alegia, adingabe batek babes zentro batetik ihes egiten duenean, erakunde publikoak tutoretza iraungitzat jotzen duen ebazpen bat ematea. Kode Zibilean ezarririko kausengatik baino ezin eten daiteke tutoretza; horrenbestez, bere garaian tutoretza bere gain hartu zuen autonomia erkidegoak hartaz arduratzen jarraitu behar du, nahiz eta adingabea beste autonomia erkidego batean aurkitzen den; hala ere, zaintza ordezkari bitartez gauza daiteke beste erakunde publiko batekin, autonomia erkidegoen artean dauden akordioen arabera".
4) Aberriratzeen eta defentsarako eskubidearen inguruko jarduerak
Aberriratzeen eskumena Estatuko Administrazio Orokorrari dagokionez, Arartekoa ezin ardura daiteke administrazio horri doazkion jarduerez. Hala ere, aipatu egin behar dira, haien garrantzia dela medio. Gure autonomia erkidegoan familia-elkartzeak aurrera eramateko zenbait saio egin dira, eta batzuetan gauzatu egin dira. Foru aldundiek espediente guztietan aberriratze prozedura abiaraz dadila eskatzen dute, baina zailtasun handia egoten da adingabeen familien gaineko informazioa eskuratzeko. Ebazpena gobernuaren ordezkariordetzaren eskumena da.
Adingabeen interes gorenaren eta familiarekin berriz elkartzeko duen eskubidearen arabera gertatu behar du itzulerak, adingabeen osotasunerako arriskurik baldin ez badago, betiere; hala, bada, adingabe horien familiek izaten duten egoera gogorrak, batetik, eta jatorrizko herrialdean babes politika eraginkorrik ez egoteak, bestetik, zaildu egiten dute aberriratzeko erabakia adingabeen interes gorenagatik hartzen dela ondorioztatzea.
Fiskaltzaren atzerritarrei buruzko gaietako jardunaren gaineko 3/2001 Zirkularraren eta Fiskaltzaren 6/2004 Jarraibidearen arabera: "Aberriratzea ez da helburu absolutu bat, kosta ahala kosta lortu beharrekoa, zeren beste interes batzuk ere jokoan baitaude, hala nola bizia, osotasun fisikoa edo psikikoa, eta adingabeen oinarrizko eskubideen errespetua. Azken horiek, hain zuzen, eragin dezakete adingabeen interes gorenaren balantza azkenean gure herrialdean geratzearen alde makur dadin".
Azken urteetan, autonomia erkidego askotan emandako aberriratze ebazpenak zuzenbidearekin bat ez datozela ebatzi dute ebazpen judizial askok, batez ere adingabeen entzunak izateko eskubidea ez errespetatzeagatik eta administrazio prozedura batek izan behar dituen bermeak ez betetzeagatik, adingabeen eskubide eta interesei hainbeste eragiten zaienean, batik bat, aberriratzeen kasuan bezala. Horixe gertatu zen Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiaren 2009ko martxoaren 10eko epaian: "Hain zuzen ere, adingabeak entzuna izateko eskubide du aberriratze prozeduran, bai eta eskubidea ere entzunaldi horiek interesdunarentzako berme handiekin egin dadin, izapide hori ezin ordezka daitekeelarik beste prozedura batekin egindakoarekin edo beste administrazio batek gauzaturikoarekin. Izapide hori funtsezkotzat jo behar da, eta ezin bazter daiteke, eta adingabearentzat defentsa gabezia materiala sortzen da, ondorengo ebazpenean eragina izateko –hala badagokio– moduko alegazioak egiteko duen une bakarra baita; ebazpen hori alderdi bati entzun gabe eman denez, defentsa-gabezia material, erreal eta egitezkoa gertatu da, eta ez formal hutsa, adingabeari ordenamendu juridikoak bere eskubideak babes ditzan haren esku ipintzen duen tresna bat ukatu zitzaiolako".
Halako adingabeak aberriratzeko, beharrezkoa da familiak jatorrizko herrialdean duen egoera ezagutzea, eta eskakizun hori fidagarritasunez betetzea oso zaila da. Herrialde batzuekin aberriratzeak aurrera eramatea errazago egiten duten akordio batzuk izenpetu dira[25].
Arartekoak Herriaren Defendatzaileari igorri zion ofiziozko espediente bat abiarazi zuen, bakarrik dauden adingabe atzerritarren aberriratzeak arautzen dituen erregimen juridikoa legez argitzeko komenigarritasunari buruz nahiz adingabe beraren tutoretza beren gain hartzen duten autonomia erkidego eta foru diputazioen arteko koordinazioaren beharrari buruz. Herriaren Defendatzaileak Immigranteen Integrazioko Zuzendaritza Nagusiaren txosten bat jaso zuela jakinarazi zigun, non bakarrik dauden adingabe atzerritarrak aberriratzeko prozedura garatzeko protokoloa taxutze aldera egiten ari ziren lanen berri ematen baitzion. Protokolo horretan, aberriratzeko ebazpena gauzatzeko eperik ez egoteari loturiko arazoa islatzen da. Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen azaroaren 26ko 30/1992 Legea dela aplikagarria ondorioztatu zuten, eta, horrenbestez, ebazteko epeek lege horretantxe ezarritakoekin bat etorri behar dute. Kasu askotan epe horiek betetzeko gertatzen den ezintasunari dagokionez –adingabearen familiari buruzko edo, bestela, jatorrizko herrialdeko adingabeak babesteko zerbitzuari buruzko txostena enbaxadatik edo kontsulatutik jasotzean gertatzen den atzerapenagatik–, aditzera ematen dute horri dagozkion gestio guztiak "prozeduraren aurretiko jardueratzat" hartzen direla, eta, horrela, aberriratzeko prozedura ez da abiarazten delako txosten hori jasotzen ez den arte. Planteatu genion beste gaiari dagokionez, hau da, aberriratu den adingabe bat berriz ere tutoretzapean hartzen denean edo aberriratzeko ebazpena tutoretza gauzatzen den tokikoa ez den gobernuaren beste ordezkariordetza batek ematen duenean sortzen den egoerari dagokionez, jakinarazi ziguten erregistro bakarra sortuko zela, ADEXTRA fitxategiaren bitartez, Atzerritarrei buruzko gaietako eta Mugetako Komisaria Nagusiaren ardurapean. Ondorioz, adingabeari buruzko informazio bakarra egongo da, aberriratzeko prozeduran eskumena duten sailen eskura egon dadin, edozein autonomia erkidegotan egonda ere, eta prozedura bikoiztea saihestuko da.
Erakunde honen iritziz, halako adingabeek babes erakundeekin edo gobernuaren ordezkariordetzekin duten harremana abokatu bat egotea beharrezko bihurtzen duten interes gatazka batzuk sortzen ari da, abokatu horrek adingabeen eskubideak era independente eta espezializatuan begira ditzan.
Konstituzio Auzitegiak, 2008ko abenduaren 22an, defentsarako eskubideari dagozkion bi epai eman zituen. Lehen epaiak, 3321-2007 babes eskeko errekurtsoari buruz, elkartearen eskubidea onartzen du adingabe bati eragiten dion administrazio jarduera bat aurkaratzeko, elkartearen bidezko interesa egiaztatzen denean, hau da, elkartearen xedeen artean edozein gizarte bazterketa motatako arazoak dituzten pertsonak –adingabeak eta gazteak bereziki– gizarteratzea eta sustatzea dagoenean, halako pertsonen oinarrizko eskubide eta askatasunak babesteko egokitzat jotzen dituzten akzio judizialak barne.
Bigarren epaiak, 3319-2007 babes eskeko errekurtsoari buruz, organo judizialak entzun diezaien edo galde diezaien adingabeek duten eskubidea onartzen du, haien eremu pertsonalari eragiten dioten neurriak hartzerakoan. Horrenbestez, aditzera ematen du berezko iritzia eratzeko egoeran dauden adingabeek entzunak izateko eskubidea dutela haientzat eragina dakarren prozedura judizial edo administratibo orotan, zuzenean, ordezkari baten bitartez, edo organo egoki baten bitartez.
Konstituzio Auzitegiak epaian beste epai batzuk eta indarrean den ordenamendu juridikoa aipatzen ditu erreferentziatzat. Hala, bada, eskubide hori Konstituzio Auzitegiaren lehenagoko beste epai batzuetan aitortu zela dio: azaroaren 25eko 221/2002 epaian eta urtarrilaren 30eko 17/2006 epaian; bai eta 1989ko azaroaren 20ko Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean, Adingabeen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 11/96 Lege Organikoan, eta Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutunean ere.
Aurrerago, honako hau ondorioztatzen du: "prozesuko gaitasunari buruzko arauak interpretatu eta aplikatzeak pro actione printzipioaren mende egon behar du, eta Konstituzioaren aldetik lotutako zirkunstantziak aintzat har daitezela eska daiteke, ez hertsia ez neurriz kanpokoa ez den erabaki bat, garrantzi berezia duten interes batzuk alde batera uzten ez dituena, hartze aldera. Aipaturiko interes horien artean badago zalantzarik gabe, eta lehen ere azaldu denez, nahikoa gaitasun eta heldutasun duen edozein adingabe auzibidean entzuna izateko duen eskubidea, haren eremu pertsonalari eragiten dioten neurriak hartzerakoan, auzitegi honek behin baino gehiago esan duenez, Espainiako Konstituzioko 24.1 artikuluaren edukiaren zati delako. Horrela, arrazoi handiagoz, eta kasu askotan haren premisa logikoa denez gero, 24.1 artikuluaren funtsezko edukiaren zati bada, orobat, nahikoa gaitasun eta heldutasun duen edozein adingaberi ahalbidetzea edozein jurisdikzioko organo judizialei galdegin diezaien haren eremu pertsonalari eragiten dioten interesak gorde ditzatela, baita haren legezko ordezkaritza dutenen nahiaren aurka ere".
Epai horien garrantzia handia da, adingabeen defentsarako eskubidea ezagutzen dutelako. Bakarrik dauden adingabe atzerritarrek auzibidean beren burua defendatzeko beharra dute eragiten dieten erabakien aurrean; horregatik, genioenez, abokatu laguntza izan behar dute adinez nagusia ala adingabea den eta egoitza zentro batean sartzen den ala ez edo haren tutoretza hartzen den ala ez erabakitzeko prozeduran edo adingabe bat aberriratzeko prozeduran, bai eta haren eskubide eta interesei doazkien beste arazo batzuetan ere, babes erakundearekin interes gatazka dagoenean, halako gatazkak defendatzaile judiziala izendatzea ez dakarrenean. AEEALOko gaur egungo 35.6 artikuluan berariaz onartzen da interes gatazka gerta daitekeela adingabearen eta haren tutoretza duenaren artean, eta defentsarako eskubidea aitortzen da aberriratzeko prozedurarako.
Adingabeen ikuspegia
Bakarrik dauden adin txikiko atzerritarren egoera EAEn txosten berezia egin genuenean, elkarrizketa pertsonalak egin genituen 38 pertsonako lagin batekin (33 mutil eta 5 neska), gure autonomia erkidegoan adingabetzat hartuta zeudenetatik. Era horretan, bizitza historia batzuk osatu ahal izan genituen, eta txostenean bertan haien ahotsari berezko entitatea ematea (ikus, bereziki txosteneko 2.4 atala –Adin txikiko atzerritarren ahotsa: ibilbideak, itxaropenak, beharrak– eta 7. eranskina: Elkarrizketatutako 38 adin txikikoek jasotako harreraren gainean egindako balorazioak (testigantzen laburpena).
Geroago, harrera zentroetara egin ohi ditugu aldian behingo bisita guztietan, han dauden adingabeetako batzuei egiten diogu elkarrizketa, banaka gehienetan eta taldeka salbuespenez. Eta haien iritzi eta proposamenak jaso ohi ditugu gure ohiko txostenetan, dagokien atalean.
Badugu, beraz, haien balorazio eta itxaropenei buruzko ezaguera zabala, beste instantzia batzuek, errealitatera hurbiltzeko bide horiek ere erabiliz, eginiko ikerlanekin sendotutakoa (ikerlanon artean, esate baterako, Sakelako ametsak. Inoren kargura ez dauden adingabe migratzaileak Euskal Autonomia Erkidegoan dugu).
Haien ekarpenetako asko, haien aburuz, jasotzen duten laguntza balioztatzekoak izaten dira, unean dauden zentroan edo aurreko beste zentro batzuetan; hain zuzen, azken horiekin konparazioak egin ohi dituzte. Baina ekarpenotan, orobat, haien ibilbideari, itxaropenari edo beharren inguruko funtsezko beste gai batzuk sartzen dira. Horrela, adibidez:
– familia egoeraren ingurukoak;
– lehenago izaniko ibilbidearen ingurukoak;
– haien bizi proiektuaren ingurukoak;
– haien unean uneko interesen ingurukoak;
– haien zailtasun eta frustrazioen ingurukoak, eta abar.
Espero izateko desberdintasunengatik ere (zenbaitetan, adinaren, jatorriaren edo sexuaren araberakoak izaten dira), elementu asko errepikatu egiten dira, eta areago, halakoek haiei buruz hedaturik dauden aurreiritzi edo estereotipo jakin batzuk kolokan jartzen dituzte. Hala, horra hor oso uste zabaldu batzuk zalantzan jartzen dituzten ezaugarri komun batzuk, haiek gogorarazte aldera, besterik gabe:
– Adingabe horietako gehienek badute harremana (normalki, aldian behin eta telefonoz) jatorriko familiarekin; guztiak ez datoz bat, horrenbestez, Marokoko hirietako "kaleko haurrak" izatearen profilarekin, askotan egozten zaienez.
– Hona hainbat saioren ondotik etorri ohi dira, beste toki askotan zortea saiatu ondoren eta/edo hemen –iristen zaien informazioaren edo entzuten dituzten zurrumurruen arabera– gizarteratzeko helburuak errazago erdietsi ahal izango dituztela uste dutelako. Nolanahi ere, toki jakin batera jotzeko hautua erlatiboa da beti, berriz azter daitekeena, eta haien itxaropenak lortzearen mendekoa beti.
– Haien "migrazio proiektua" –nahiko argia, oro har, nagusienen artean batik bat– ahalik eta azkarrena lanean hastea da. Badakite eta onartu egiten dute horretarako baimen jakin batzuk eskuratu behar dituztela eta lanbide prestakuntza jakin bat lortu behar dutela.
– Aurrera eramaten dituzten prestakuntza jarduerek –beren denbora gehiena, eta motibazio handiz, horretan erabiltzen dutelarik– lan egiteko helburu hori lehen baino lehen lortzearekin dute zerikusia. Batez ere, lanbide bat edo gehiago ikastea eta gaztelaniaz ongi egitea bilatzen dute.
– Harreran dauden adingabe atzerritarretako askok ia ez dute harremanik bertako pertsonekin (hezitzaileez gain, noski). Batzuek kirol talderen batean parte hartzen dute edo lan jardueraren batean dihardute, baina beste askok diote etorkinak ere diren beste gazte batzuk direla haien lagunak, herrialde berekoak gehienetan.
– Etorri aurretik dituzten itxaropenen eta topatzen duten errealitatearen arteko talka handia da, eta hori mamitzen da, batez ere, paperak lortzeak dakarren prozesu luzean, lanean hasi ahal izan arte.
– Zenbaitetan, aurkituriko zailtasunek edo harturiko tratuak eragin dute produktu toxikoak kontsumi ditzaten edo jokabide arazoak izan ditzaten.
Hartzen duten laguntzaren inguruko balorazioari dagokionez, zentroaren araberakoa izaten da neurri handi batean (askotan, zentro hobeen eta okerragoen egiazko ranking bat ere izaten dute, haien irizpideen araberakoa), bai eta bakoitzaren itxaropenen eta presaren araberakoa ere: ez da gauza bera 15 urte izan eta emantzipatu arteko eskakizun guztiak erdiesteko aurretik oraindik hiru urte edukitzea eta 18 urte betetzekotan egon eta oraindik bizileku baimena ez izatea… Horri gehitzen zaio, gainera, bakoitzak izan dezakeen presioa, jatorrizko familiari lagundu ahal izateko itxaropenak betetzeari dagokionez.
Gure esperientziaren arabera, harrera zentroa egonkorturik dagoenean eta taldeari gehiago edo gutxiago egokitzen zaion erantzun bat emateko ahalmena duenean, oro har, elkarrizketatutako gazteek gehien bat positiboa den balorazio bat eman ohi dute, nahiz eta, hala ere, kritikak ere egiten dituzten (agiriak izapidetzearen inguruan, esate baterako, edo bizikidetza arauen, elikaduraren, eta abarren inguruan). Aitzitik, zentroa gainezka dagoenean, kexak ugaritu eta orokortu egiten diru, eta, are gehiago, istiluen zantzuak ere badira, gure ohiko txostenetan zenbait kasutan jaso dugunez (Tolosa, Urduña, Deba, Artzentales…).
Zentroetan eginiko bisita eta elkarrizketez landara, zentro batzuetan gatazka egoerekin batera gertatu ohi diren beste bi adierazle ere baditugu: erreforma espediente edo neurrien kontzentrazioa zentroetako batzuetan (hala gertatu da Gipuzkoako zenbait zentrotan hainbat urtetan); adingabeek berek Arartekoari aurkeztutako kexak (horrela gertatu da Araban, esaterako, azken urtean).
Laburpen edo ondorio gisa. Elementu nabarmengarrienak
Nabarmen dezagun, lehenik eta behin, hemen laburpen bat emateko zailtasuna. Bakarrik dauden adingabe atzerritarren inguruan jasotako informazioak, sortutako arazoak eta urte hauetan Arartekoak aurrera eramandako esku-hartzeak hainbeste izan dira, non ez da batere erraza egoeraren ikuspegi orokor, sintetiko, bat ematea. Egoera hori, bestalde, etengabe aldatzen ari da, lurralde batzuetan bereziki.
Alde batetik, gure txostenean azterturiko arazoetako askok bere horretan jarraitzen dute: harrera baliabide batzuk gainezka egotea; agirien izapideen moteltasuna; adingabeen beharretarako egokia den hezkuntzazko esku-hartze bat gauzatzeko zailtasuna; emantzipatzeko zailtasunak; eta abar. Beste alde batetik, arazo berri batzuk sortzen dira edo areagotzen dira: gatazkatsuak izatearen irudia eta baliabideak sortzearen aurkako arbuioa; drogen kontsumo problematikoak; adina zehazteko edo tutoretza hartzeko irizpideak aldatzea…
Erakunde honi dagokion ikuspegitik, pertsona guztien defentsaren ikuspegitik, alegia, badira elementu bereziki kezkagarri batzuk, nabarmentzen jarraitu behar ditugunak, azken urteetako jarduerak ikusita. Horrela, adibidez, honako hauek nabarmendu behar ditugu:
– Kasu batzuetan, laguntza integraleko harrera zentroen ordezko formulak zabaldu dira, hala nola apopilo etxeak edo aterpetxeak. Halakoetan, hezkuntzazko laguntza urria da, eta adingabeen eskubideetarako berme gutxiago dago.
– Harrera zentro batzuek ez dituzte behar diren gutxieneko baldintzak halako adingabeei laguntza nahikoa eta duina emateko. Horrek, askotan, honako hauekin du lotura: zentroen egiturazko baldintzekin eta edukierarekin; ratioekin edo profesional taldeen baldintzekin; prestakuntzazko jarduera egokiak antolatzeko edo beste programa, zerbitzu edo baliabide komunitario batzuk aprobetxatzeko gaitasunarekin; zentro askoren kokalekuarekin, hiri inguruneetatik oso urruti eta, beraz, komunitate baliabideez baliatzeko oso aukera gutxi dutelarik…
– Hezitzaile talde batzuk, beren lana aurrera eramateko dituzten baldintzak direla bide, behin eta berrio "erre" egiten dira, eta horrek, ondorio pertsonalez gain, esku-hartzearen jarraitutasuna eragozten du.
– Gizartean askotan helarazten den irudia, batez ere ezagutzera ematen den gatazka bat gertatzen den bakoitzean, egiaz latza izaten da adingabeentzat berentzat nahiz etorkinentzat oro har, eta gure gizartean jarrera xenofoboak sustatzeko baino ez du balio.
– Ez da ematen ari erantzun egokirik edo behar bezalakorik adingabe horietako batzuei eragiten dieten drogen kontsumoari loturiko egoera arazotsuetarako edo buru osasuneko arazoetarako…
Arartekoak azken bi urteetan aurrera eraman dituen esku-hartzeei begiraturik, honako arazo hauek izan dituzte ardatz:
1. Adina finkatzeko proben zehaztasun falta eta babes sisteman horrek dituen ondorioak.
2. Adingabeen eskubideak urratzea, hala nola hezkuntzarako eskubidea, defentsarako eskubidea, eta entzuna izateko eskubidea.
3. Adingabeen babeserako zentroen kokalekuari gizarteak emandako errefusak.
4. Adingabe atzerritarren autonomia erkidego batetik besterako lekualdaketak kontrolatzeko zailtasuna.
5. Tutoretzak gain hartzeko eta egoitza baimena eskatzeko betebeharrak ez betetzea.
6. Harrera egoitzaren mugapenak.
Batzuetan, alde handiak daude lurralde batetik bestera. (Ikus esku-hartze horien laburpen zabal bat 2009ko txostenean, 369.-401. or.)
Ziurrenik, faktore horiek eta beste batzuk, oro har, ari dira bihurtzen hain zail eta arazotsu populazio sektore horrentzako laguntza, bai eta tartean diren administrazioek esku hartzeko irizpide bateraturik ez edukitzea ere (azken hori nabarmendu dugu eta nabarmentzen jarraitu behar dugu). Horri dagokionez, berriz ere gogorarazten dugu hemen "Herriaren defentsarako erakundeen adierazpena, herri administrazioek bakarrik dauden adin txikikoekiko duten erantzukizunari buruzkoa", 2006ko urrian onartua; urte hartako txostenean eman genuen (ikus 2006ko txostena), eta hemen ere ematen dugu bertsio digitalean.
Gomendioak
Dagoeneko aipatu dugu gomendio eta proposamen ugari aurreko ataletan: gure 2005. urteko txosten berezian bertan egin zirenak, herriaren defentsarako erakundeen 2006. urteko adierazpenean jaso zirenak…
Hemen, txosten honetako 5. kapituluan eginiko gomendioak baino ez ditugu aipatuko, populazio sektore honi zuzenago aplikatzekoak dira eta.
– Lehenik, 18. gomendiotik 20.era bitarteko gomendioak, bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzako laguntza berariaz hobetzekoak; hauek egin behar direla planteatzen da haietan:
• Administrazio guztien arteko oinarrizko akordio bat lortu, bakarrik dauden adingabe atzerritarren harrerari buruz.
• Bakarrik dauden adingabe atzerritarrak hartzeko protokolo komun bat eduki gure autonomia erkidegoko hiru lurralde historikoetarako (adina zehazteko prozedura bereziki aintzat harturik).
• Defentsa juridikorako eskubidea era zuzenean erabiltzea ahalbidetu, babes erakundeen erabakien eta adingabeen beren interesen arteko gatazka gerta daitekeen egoeretan.
– Beste alde batetik, babes sistemei dagozkien gainerako berariazko gomendioak daude (9. gomendiotik 17.era bitartean):
• Erakundeetan sartzearen ordezko formulak bultzatzea, hala nola familia profesionalizatuen harrera.
• Lehen mailako eta bigarren mailakoa laguntza zerbitzuen koordinazioa hobetzea adingabeen babesaren alorrean.
• Erreferentziazko tutoreak orokor bihurtzea eta haien irudiari entitatea ematea.
• Adingabeei buruzko gizarte txostenen edukia berraztertzea eta txosten horiek egin eta zabaltzeko kontuan izan beharreko irizpideak ezartzea.
• Egoitza harrerako baliabideak arautzeko uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuaren garapena eta aplikazioa azkartzea.
• Harrera zentroetako gorputz miaketak arautzea eta protokoloak edukitzea baimendu gabeko hutsegitetarako eta sendagaien erabilerarako. Kasu honetan, justifikatu gabeko hutsegiteetarako, kontuan izanez adingabe horiek beste autonomia erkidego batzuetara lekualdatzeko aukera.
• Segurtasun juridiko handiagoa ematea, bai eta zerbitzu-ematean berme handiagoak ere, zentroak baimendu, erregistratu edo ikuskatzeari buruzko xedapenak, edo kudeaketa formulak, garatuz.
• Prozedura egoera berrietarako moldatzea, hala nola, bakarrik dauden adingabe atzerritarrei dagokienez, familiarekin hitz egiteko zailtasunak daudenerako edo hitz egiten ez denerako.
• Gaur egungo zentro ereduak berraztertzea, zentro "espezializatuak" bereziki kontuan harturik, bai eta kasu bakoitzean aplikaturiko bideratze irizpideak ere.
– Halakoei gomendio orokorretako batzuk gehi diezazkiekegu, sektore honetan aplikatzekoak zeharo. Adibidez:
• Haurren eskubideei buruzko gizarte kontzientzia sendotu eta hedatzea (1. gomendioa).
• Parte hartzeko eta entzuna izateko eskubidea praktikan jartzea (2. gomendioa).
• Erakundeen buruzagitza populazio sektore honi laguntza egokia emateko beharrezkotzat jotzen diren baliabideak sortzen eta babesten (5. gomendioa).
• Lorturiko emaitzen ebaluazio sistematiko eta publikoa (6. gomendioa).
• Zerbitzuen eta profesionalen arteko koordinazioa hobetzea, adingabeekin egiten diren esku-hartzeetan koherentzia handiagoa bermatze aldera (7. gomendioa).
• Populazio honen segregazio edo estigmatizazioaren aurkako neurriak ezartzea (8. gomendioa).
Izena | Udalerria | Titulartasuna | Kudeaketa | Plazak | |
2004 | Zabaltzen zentroa | Vitoria-Gasteiz | Pribatua | Salestarrak | 12 |
20091 | Bideberri2 zentroa | Vitoria-Gasteiz | – | Ixuri elkartea | 32 |
Zabaltzen zentroa | Vitoria-Gasteiz | – | Ixuri elkartea | 30 | |
Estibalizko monasterioko ostatua | – | Ixuri elkartea | 24 | ||
Carlos Abaitua emantzipaziorako etxebizitza | Vitoria-Gasteiz | – | San Frantzisko Saleskoaren lagunartea | 6 | |
Xabier emantzipaziorako etxebizitza | Vitoria-Gasteiz | – | San Frantzisko Saleskoaren lagunartea | 6 | |
Aukera emantzipaziorako etxebizitza | Vitoria-Gasteiz | – | Kolore Guztiak elkarte interkulturala | 7 |
Iturria: Arabako Foru Aldundiko Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Saila. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Babes sareko beste zentro batzuetan bete diren 34 plazak kontuan hartu gabe.
2 2009ko ekainean inauguratu zuten. Irekin zen arte, Jesús Obrero fundazioaren lokaletan 8 plaza gaitu ziren, eta beste 24 plaza Aita Beneditarrek Estibalizko Monasterioaren ingurumarietan daukaten etxean. Behin-behineko lokal horiek Ixuri elkarteak kudeatu zituen.
Izena | Udalerria | Titulartasuna | Kudeaketa | Plazak | Erabiltzaileen ezaugarriak | |
2004 | Zabaloetxe egoitza | Loiu | Publikoa | Hirugarrendar Kaputxinoekiko hitzarmena | 62 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak |
San Adriango bizikidetza unitatea | Bilbo | Publikoa | Publikoa. GUFE | 7 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak | |
San Ignazioko bizikidetza unitatea | Bilbo | Publikoa | Publikoa. GUFE | 7 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak | |
2009 | Basauriko bizikidetza unitatea | Basauri | Publikoa | Publikoa. GUFE | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak |
Zabaloetxe egoitza zentroa | Loiu | Hitzarmena/ GUFE | Hirugarrendar Kaputxinoak | 90 (5 taldetan) | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 12-18 urte | |
Zornotzako lehen harrerako zentroa | Zornotza | Hitzarmena | Landalan | 50 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 12-18 urte | |
Zurbarango bizikidetza unitatea | Bilbo | Publikoa | GUFE | 13 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 12-18 urte | |
Larreagaburuko bizikidetza unitatea | Bilbo | Publikoa | GUFE | 12 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 12-18 urte | |
Aukera bizikidetza unitatea | Barakaldo | Hitzarmena | Berriztu | 14 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 12-18 urte | |
Larreagaburuko unitate erdiautonomoa | Bilbo | Publikoa | GUFE | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Larrakotorreko unitate erdiautonomoa | Bilbo | Publikoa | GUFE | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Santurtziko Itsas Etxea unitate erdiautonomoa | Santurtzi | Hitzarmena/ GUFE | Hirugarrendar Kaputxinoak | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Basauriko unitate erdiautonomoa | Basauri | Publikoa | GUFE | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
San Adriango unitate erdiautonomoa | Bilbo | Publikoa | GUFE | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Aita Patxi unitate erdiautonomoa | Bilbo | Hitzarmena/ GUFE | Urgatzi | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Autonomiako unitate erdiautonomoa | Bilbo | Hitzarmena/ GUFE | Urgatzi | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Leioako unitate erdiautonomoa | Leioa | Hitzarmena/ GUFE | Bizgarri | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Erandioko unitate erdiautonomoa | Erandio | Hitzarmena/ GUFE | Bizgarri | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
El Vivero zentroa | Galdakao | Hitzarmena/ GUFE | Urgatzi | 25 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
El Garmo zentroa | Artzentzales | Hitzarmena/ GUFE | Urgatzi | 18 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte | |
Izurtzako egoitza zentroa | Izurtza | Hitzarmena | Landalan | 20 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 12-18 urte | |
Deustuko zentroa | Bilbo | Hitzarmena/ GUFE | Urgatzi | 25 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. Mutilak 16-18 urte |
Iturria: Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintza Saila. Arartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Bakarrik dauden adingabe batzuk Etxeen Oinarrizko Sarean hartzen dira (etxe bakoitzean, 1 edo 2 gutxi gorabehera).
Izena | Udalerria | Titulartasuna | Kudeaketa | Plazak | Erabiltzaileen ezaugarriak | |
2004 | Larrialdiko harrera zentroa | Urnieta | Pribatua | Gurutze Gorria | 9 | Larrialdiak: mutilak-neskak. 14-17 urte |
Bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzako egoitza | Donostia | Pribatua | Gurutze Gorria | 9 | Egonaldi luzeak: mutilak-neskak. 14-18 urte | |
20091 | Izena | Udalerria | Titulartasuna | Kudeaketa | Plazak | Erabiltzaileen ezaugarriak |
Ubako larrialdiko harrera zentroa | Donostia | Kontratua | Dianova | 34 (2 modulutan) | Larrialdiko harrera | |
Uraldeko egoitza zentroa | Lezo | Kontratua | Clece Gizarte Zerbitzuak | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 12-18 urte | |
Legorretako egoitza zentroa | Legorreta | Kontratua | Urgatzi | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 12-18 urte | |
Urretxuko egoitza zentroa | Urretxu | Kontratua | Urgatzi | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 12-18 urte | |
Azpeitiko egoitza zentroa | Azpeitia | Kontratua | Urgatzi | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 12-18 urte | |
Arrasateko egoitza zentroa | Arrasate | Kontratua | Urgatzi | 8 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 12-18 urte | |
Igeldoko egoitza zentroa | Donostia | Kontratua | Urgatzi | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 10-18 urte | |
Arrasateko emantzipaziorako etxebizitza | Arrasate | Hitzarmena | Bide Berri | 6 | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 16-18 urte | |
Ostalaritzako baliabideak (apopilo etxeak)2 | – | Kontratua | Clece Gizarte Zerbitzuak eta Bide Berri | – | Bakarrik dauden ading. atzerritar. 16-18 urte | |
Urretxuko neurri judizialen jarraipenerako zentroa | Urretxu | Hitzarmena | Bide Berri | 24 (bi modulutan) | 13 urtetik 18 urtera bitarteko adingabeak, bertakoak eta atzerritarrak | |
Iturriotz-Azpi hezkuntza eta terapiako zentroa | Aia | Hitzarmena | Dianova | 16 | Bakarrik dauden ading. atzerritarrak, 13-18 urte bitartekoak eta jokabide arazo larriak dituztenak | |
Mendixka egoitza zentroa | Errenteria | Hitzarmena | Dianova | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritarrak, 13-18 urte bitartekoak eta jokabide arazo larriak dituztenak | |
Oilur zentroa3 | Deba | Hitzarmena | Gipuzkoa Babesten SL | 24 | Bakarrik dauden ading. atzerritarrak, 13-18 urte bitartekoak eta jokabide arazo larriak dituztenak | |
Aixola zentroa | Elgeta | Hitzarmena | Gipuzkoa Babesten SL | 10 | Bakarrik dauden ading. atzerritarrak, 13-18 urte bitartekoak eta jokabide arazo larriak dituztenak |
Iturria: Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Guk egina.
1 Gainera, badago hitzarmen bat Dianova elkartearekin 6 plaza erabiltzeko Kordobako zentro batean. Debako Oilur zentroaren bigarren fase gisa erabili da. Ategorrietako, Bera Berako, Errenteriako, Frantziako, Herizeko, Larratxoko, Tolosako eta Usandizagako zentroetan ere hartu dira bakarrik zeuden adingabe atzerritar batzuk.
2 Baliabide horietan artatutako adingabeen kopurua pixkanaka murriztu da, eta hartuta zeuden adingabeak edo emantzipatu dira edo beste baliabide batzuetara bidali dira. Azken bi adingabeak urte hasieran emantzipatu ziren.
3 2009ko otsailean ireki zuten. 2010eko urtarrilean itxi zuten, hobetzeko lanak egiteko eta beste programa baterako erabiltzeko.
"HERRIAREN DEFENTSARAKO ESTATUKO ERAKUNDEAK ADIERAZPENA ADMINISTRAZIO PUBLIKOEK BAKARRIK DAUDEN ADINGABE ATZERRITARREI BURUZ DITUZTEN ERANTZUKIZUNEN GAINEAN
2006ko urriko adierazpena
Sarrera
Azkeneko hilabeteotan bakarrik datozen adingabe atzerritarrak heltzen ari dira, berriro, Kanarietako Erkidegora Adingabe horiek azkeneko urteotan gure herrira helduz joan diren Afrikako iparraldeko beste gazte batzuekin batzen dira. Denak batera, ikaragarri erronka handia dira gure erakundeentzat, eta gure gizartearentzat ere, gazte horien harrera, babes, prestakuntza eta gizarteratze ikuspegietatik.
Egoera horrek berehalako harrerarako ahalmeneko arazo handia sortu dio Kanarietako Erkidegoari, heldu zein adingabeentzako arreta baliabideek gainezka egin diotelako. Lan eta Gizarte Gaietarako Ministerioak, eta autonomi erkidegoek akordio bat lortu dute, duela gutxi, Kanarietara heldutako 800 bat adingabe horietatik 500 edo Estatuko lurralde desberdinen artean banatzeko.
Gizarte politikak diseinatu eta garatzerakoan immigrazioaren fenomenoak eragin ditzakeen erronkak alde batera utzita, herriaren defentsarako Estatuko erakundeak bat gatoz honetan: beharrezkoa da Estatuko administrazio publikoen artean akordioak lortzea adingabeen eskubideen ikuspuntutik hain garrantzitsua den gai batean. Era berean, ohartarazi nahi dugu, horien garrantzia gorabehera, lehen urratsa baino ez dela administrazio publikoek adingabearen interesen alde egiteko duten derrigorrezko betebehar horretan, horixe ezartzen baitu Haurraren Eskubideen Konbentzioaren 3. artikuluak. Horren arabera, Espainian dagoen beste edozein adingabek dituen eskubide berdinak aplikatuko zaizkie adingabe horiei ere (adingabearen babes juridikorako 1/1996 Legea). Gogoratu behar dugu, halaber, Haurren Eskubideen Konbentzioaren 2.1. artikuluak esplizituki debekatzen duela adingabea bere jatorriarengatik baztertzea. Halaber, Espainiako legeriak argiro ezartzen du adingabeak, beste ezer baino lehen, adingabeak direla, eta printzipio horrek nagusitu behar duela atzerritar izatearen aurrean.
Adingabeen Defendatzaileen Europako Sareak (ENOC, European Network of Ombudspersons for Children), azkeneko urteko bileran adierazpen bat onartu zuen, Europako Kontseiluko kide diren herrialdeei bakarrik dauden adingabeen eskubideak bermatzeko beharrezko neurriak har zitzaten eskatzeko. Horrek garbi erakusten du zelako garrantzia daukan fenomeno honek Europa mailan, eta justifikatzen du, Espainiaren kasurako garrantzi berezia duenez, herriaren defentsarako erakundeok adierazpen bat aurkez dezagun, Espainiako gizarteari adingabe hauen eskubideak berma daitezen zaintzeko ardura daukagula jakinarazteko. Azpimarratu gura ditugu Administrazio publiko desberdinek adin txikiei buruz dituzten eginbeharrak, eta adingabeen eskubideak bete daitezen indartzeko ekintza batzuk gomendatuko ditugu.
Jarduera printzipioak
1) Autonomi erkidego desberdinetan eskudun diren administrazio publikoek adingabearen tutoretzaren ardura beren gain hartu behar dute, berehala, adingabearen eta jatorrizko famili nukleoaren errealitatea aztertzen den bitartean. Saihestu behar da adingabearen egoera aztertzen den bitartean, adingabeak, praktikan, gizarte eta hezkuntza baliabideetara eta lan prestakuntzara sartzerik ez izatea.
2) Administrazio eskudunek adingabea dokumentatzen eta bizilekua izapidetzen familiarengana itzul dadin zailtasuna frogatzen denean hasi behar dute, atzerritarrek Espainian dituzten eskubideen eta askatasunen eta gizarteratzearen gaineko urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoaren 35.4 artikuluak dioenez, Arautegiak (2393/2004 Errege Dekretua, abenduaren 30ekoa) finkatzen dituen bederatzi hilabeteak igaro daitezen itxaron barik, epe hori, legearekin bat datorren interpretazio baten arabera, gehienezko epe modura hartu behar baita.
3) Ez dira adingabeak beren sorterrietara bidali behar, jatorrizko famili nukleora itzultzea (edo babes baliabide alternatiboa) adingabearentzat onena dela bermatzen ez bada. Erabakiak kontuan hartu behar du adingabearen beraren ikuspegia –entzun diezaioten eskubidea baitu–, eta bere sorterrian dauden baliabideak arretaz aztertu ondoren soilik egin ahalko da.
4) Adina zehazteko aurretiazko froga medikoak zalantza kasuetan egingo dira, eta aditu independenteen aholkuarekin eta teknologia modernoarekin egingo dira, froga fisiko, sozial eta psikologikoak konbinatuz.
5) Egindako azterketa medikoetatik ateratzen den adinik txikiena hartuko da erreferentzia modura, beti.
6) Adingabeek Administrazioaren mende ez dagoen laguntza juridikoa jasoko dute, adibidez, bazkuneko ofizioko txandakoa, prozesu administratiboak edo judizialak adingabearen interes gorena kontuan hartuz burutuko direla ziurtatzeko.
7) Autonomi erkidegoek bakarrik dauden adingabe etorkinen arretarako ereduak koordinatu behar dituzte, adingabeek tutoretza eta bizileku prozesuak ondoen bermatzen dituzten eta gizarte eta hezkuntza baliabide onenak eskaintzen dituzten erkidegoetara ihes egin dezaten saihesteko.
8) Orobat, autonomi erkidegoek eta Gobernuaren Ordezkaritzek beren jarduerak koordinatuko dituzte, bakoitzaren bere eskumenen esparruan, disfuntzioak ekiditeko eta proposamena adingabe bakoitzaren interesarentzat onena dela ziurtatzeko. Erakundeen arteko koordinazioa errazteko, bakarrik dauden adingabe etorkinen erregistro bateratua eduki behar da, gai horretan eskuduntzarik duten administrazio publikoek partekatuta.
9) Bakarrik dauden adingabe atzerritarren arretan, osotasunean gara daitezen eta hartzen dituen gizartean ondo txerta daitezen errazteko behar diren baliabideak diseinatu eta planifikatu behar dira.
10) Administrazio publiko guztiek bakarrik dauden adingabe atzerritarren arretan dituzten ardurak beren gain hartu behar dituzte.
11) Garrantzitsua da autonomi erkideetako gobernuek beren lurraldeetako tokiko administrazioekin akordioak hitzartzea, bakarrik dauden adingabeen arreta eta integrazioa ondoen bermatuko duten baliabideak eta estrategia egokiak batera diseinatzeko.. Bereziki garrantzitsua da batzuetan adingabe hauen harrera eta babes neurriekin batera gizartean sortzen diren gaitzespen jarrerak gainditzea.
12) Bakarrik dauden adingabe etorkinak hartzeko zentroek espazio, osasun eta hezkuntza bermeak izan behar dituzte. Autonomi erkidegoek bermatu behar dute adingabeek arreta jaso dezaten zirkuitu normalizatutik, jarduketak adingabe heldu berriei hezkuntza eta maitasun erreferente egonkorrak emango dizkieten 24 orduko zentroetan bilduz".
Beste alde batetik, emantzipazioari buruzko datuek, adingabeekin berekin eginiko elkarrizketek eta, batez ere, haiekin egunez egun esku hartzen dutenen iritzi eta balorazioek (hezitzaileak, zuzendariak eta beste profesional batzuk) ezkutuko errealitate bat erakusten dute, gizartearengana ia iristen ez dena: adingabe horietako gehien-gehienak, horretarako behar diren gutxieneko baliabideak dituztenean, aurrera ateratzen direla eta gure gizartean modu produktiboan txertatzen direla.
[10] Europar Batasunak, geroago, aberrigabeak sartu ditu jarraibideetan: "hirugarren herrialderen bateko herritarrak edo aberrigabeak diren 18 urte beherakoak, Europar Batasuneko estatuetako lurraldera haien ardura –legez edo usadio eta ohituren arabera– duen pertsona heldurik lagun ez dutelarik iristen direnean, arduradun nagusi batek praktikan dena delako adingabea zaintzapean hartzen ez duen bitartean, edo Europar Batasuneko estatuetako lurraldean sartu eta gero, bakarrik uzten den edozein adingabe" (2001/55/EE Zuzentarauko 2.h art. 2003/9/EE Zuzentarauko 2.f art., eta 2003/86/EE Zuzentarauko 2.f art.).
[11] Prozedura eta arau bateratuak haien lurraldean legezkoa ez den egoeran dauden hirugarren herrialdeetako herritarren itzulerarako, Europako Parlamentuaren 2008ko ekainaren 18ko Legegintza Ebazpena, haien lurraldean legezkoa ez den egoeran dauden hirugarren herrialdeetako herritarren itzulerarako Europar Batasuneko estatuen prozedura eta arau bateratuei buruzko Europako Parlamentuaren eta Kontseilu Europarraren proposamenari dagokionez (COM(2005)0391 – C6-0266/2005 – 2005/0167(COD)).
[12] Kanarietara adingabe atzerritar kopuru handi bat iritsi zela eta, Bakarrik dauden Adingabe Atzerritarrak Lekualdatzeko eta Ardurapean Hartzeko Programa abian jarri zuten Kanaria Uharteetatik lekualdatutako adingabeentzat, 2006ko urriaren 20an.
[13] "5. Adingabeak babesteko eskumena duten zerbitzuen ardurapean uzten denetik bederatzi hilabetera, 2. idatz zatiarekin bat, eta behin familiarengana edo jatorrizko herrialdera eramaten saiatu eta gero, aberriratze hori ezinezkoa gertatu baldin bada, adingabeari urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoko 35.4 artikuluan aipatutako bizileku baimena emango zaio adingabeari. Nolanahi ere, bizileku baimenik ez izateak ez du oztopatuko eskumena duen erakundearen iritziz adingabearentzat onuragarriak izango diren hezkuntzako edo prestakuntzako jarduera edo programetan sarbidea izan dezan.
Bizileku baimena izatea ez da traba izango adingabea aberriratzeko, artikulu honetan xedatutakoarekin bat geroago aurrera eraman daitekeenean. Adingabeak babesteko eskumena duen erakunde baten tutoretzapean dauden adingabeak adin nagusira iristen direnean bizileku baimen hori eskuratu gabe, delako erakundeak gizartera daitezen programatu dituen prestakuntzetan eta jardueretan modu egokian parte hartu baldin badute, erakunde horrek aldi baterako bizileku baimena salbuespeneko zirkunstantziengatik emateko gomendioa egin ahalko du, eta baimen horri urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoko 40, j artikuluan xedaturikoa ere aplikatuko zaio."
[14] Arartekoaren ebazpena, 2010eko maiatzaren 25ekoa. Horren bidez, Arabako Foru Aldundiari gomendatzen zaio Arabako Lurralde Historikoan babesgabezia-egoeran dauden adingabeen tutoretza bere gain hartzeko duen legezko beharra bete dezan, tutorea izanagatik dagozkion babes-neurriak burutu ditzan, adina zehazteko probak egin behar direnean aurreikusitako eskubideak eta bermeak bete ditzan, eta adin nagusitasunera egoitza-baimenik gabe heltzen badira, egoitza-baimena ematea gomenda dezan.
[15] Santanderreko Lehen Auzialdiko Epaitegiaren 2004ko maiatzaren 6ko epaia; Madrilgo Justizia Auzitegiko Administrazioarekiko Auzien Salaren Zazpigarren Atalaren 424/2006 epaia; Gipuzkoako Probintzia Auzitegiaren 2007ko abenduaren 18ko epaia; Donostiako Lehen Auzialdiko Hirugarren Epaitegiaren 2010eko otsailaren 25eko autoa, borondatezko jurisdikzioko 156/2010 prozedura.
[16] Egoera Zibilari buruzko Nazioarteko Batzordearen (9.) Gomendioa, egoera zibilaren arloko agiri iruzurraren aurkako borrokari buruzkoa eta azalpenezko txostena, Strasbourgeko Biltzar Nagusiak 2005eko martxoaren 17an onartua.
[17] EFNaren 2/06 Zirkularra: "Agiririk gabeko adingabe atzerritarra, haren ezaugarri fisikoengatik, zalantzarik gabe adin txikikoa bada, edo 35. artikuluko kasua gertatzen bada, adingabeak babesteko erakunde publikoaren esku utzi beharko da, erreferentziazko arauan jasoriko probak premiaz egin gabe; hala ere, gero adingabearen adina doitasunez zehazteko izapideak egin ahalko dira gero, garrantzi handiko ondore juridikoak izan beharrekoak, haren legezko tutoreak aurrera eraman beharreko izapideak direlarik horiek".
[18] Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 2/2006 Zirkularra, «erregistroan begiratzean, proba hori egin dela (erradiologikoa) jasorik baldin badago, eskatutako proba berria baztertu beharko da, salbu eta, salbuespenezko arrazoiren batzuengatik, beste erabakiren bat hartzea komeniko balitz».
[19] Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 1/2009 Kontsulta, "Bakarrik dauden adingabe atzerritarren adina zehazteko espedienteei lotutako zenbait alderdiren gainekoa".
[20] Bakarrik dauden Adingabe Atzerritarren Adina Auzitegietan Zehazteari buruzko Jardunaldiaren ondorioak. Espainiako auzitegi medikuntzako erakundeen arteko jardunbide egokietarako adostasun agiria. Herriaren Defendatzaileak (jardunekoa) antolatua, Madrilen, 2010eko urriaren 7an.
[21] Bakarrik dauden adingabe atzerritarren defentsarako eskubidea beste txosten batzuetan ere aztertu da, hala nola Herriaren Defendatzailearen Informe sobre Asistencia Jurídica a los extranjeros en España izenburuko txostenean, Herriaren defentsarako erakundeen adierazpena, herri administrazioek bakarrik dauden adin txikikoekiko duten erantzukizunari buruzkoa (2006) delakoan, eta Espainiako Abokatuen Kontseilu nagusiaren Bakarrik dauden adingabe atzerritarrentzako laguntza juridikoari buruzko gomendioa (2007ko urtarrilaren 19an onartua) delakoan. Adingabeek administrazioarena ez den laguntza juridikoa jaso beharko luketela adierazi da haietan guztietan, elkargoko ofiziozko txanda den moduan, prozedura administratiboak edo judizialak adingabeon interes gorena kontuan hartuta gauzatzen direla bermatze aldera. Honako hau ere ageri da UNICEFen Realidad jurídica y social de los menores extranjeros en España deritzon 2009ko txostenean: "Berariaz arautu eta bermatu behar da abokatu laguntzarako eskubidea adingabeari arlo juridikoan doazkion gai guztietan. Fiskaltzaren esku-hartzeaz gainera, beharrezkoa da abokatu laguntza hori ematea, adingabeen interesen eta Administrazio Publikoaren artean sortzen diren gatazkak direla bide. Abokatu laguntza hori tratu pertsonalagoa emango die, bai eta haien eskubideen defentsarako berme bat ere".
[22] Arartekoaren ebazpena, 2010eko maiatzaren 25ekoa. Horren bidez, Arabako Foru Aldundiari gomendatzen zaio Arabako Lurralde Historikoan babesgabezia-egoeran dauden adingabeen tutoretza bere gain hartzeko duen legezko beharra bete dezan, tutorea izanagatik dagozkion babes-neurriak burutu ditzan, adina zehazteko probak egin behar direnean aurreikusitako eskubideak eta bermeak bete ditzan, eta adin nagusitasunera egoitza-baimenik gabe heltzen badira, egoitza-baimena ematea gomenda dezan.
[23] Adingabe eta atzerritarretan espezializatutako fiskalen topaketaren ondorioak. Madril, 2010eko apirilaren 20a.
[24] Arartekoaren ebazpena, 2009ko irailaren 14koa. Horren bidez, elkarte batek Gipuzkoako Foru Aldundiak tutoretzapean dituen adingabe atzerritarrak Debako Oilur Zentrora bidaltzearen inguruan aurkeztutako erreklamazioa amaitutzat ematen da.
[25] Espainiak hainbat akordio izenpetu ditu adingabeen jatorrizko tokia izaten diren beste Estatu batzuekin, adingabeok aberriratzea errazago izan dadin: Errumaniaren eta Espainiaren arteko akordioa, Espainian bakarrik dauden adingabe errumaniarren babesean lankidetzan aritzeko, haiek aberriratzeko, eta haien esplotazioaren aurka borrokatzeko, Madrilen 2005eko abenduaren 15ean izenpetua; Senegalgo Errepublikaren eta Espainiako Erresumaren arteko akordioa, bakarrik dauden adingabe senegaldarren immigrazioa prebenitzen lankidetzan aritzeko, haiek aberriratzeko, eta haien esplotazioaren aurka borrokatzeko, Ad Referendum izenpetua, Dakarren 2006ko abenduaren 5ean; eta Marokoko Erresumaren eta Espainiako Erresumaren arteko akordioa, bakarrik dauden adingabe marokoarren emigrazioari, haien babesari eta haien aberriratzeari buruzkoa, Ad Referendum izenpetua, 2007ko martxoaren 6an.