1. Adingabeen eta arrisku egoera berezietan dauden adingabeen ezaugarriak. Datu orokorrak
1.1. Adingabeak eta arrisku egoera berezietan dauden adingabeak
Eskubide kontuetan, hizkuntza ekonomiagatik "adingabeez" hitz egiten denean, egiatan 18 urtez azpiko pertsona guztiez ari gara.
Adingabe horietako bakoitza delako nazio eta nazioarteko legediak bere adingabetasun hutsagatik ematen dizkion eskubideen subjektua. Ez dira "adingabeak", era abstraktuan, eskubideen subjektu, haur eta nerabe bakoitza baizik.
Beste arlo batzuetan, hala nola Psikologian edo Pedagogian, haurtzaroaren esanahia murriztuagoa da, zero urtetik 18 urtera doan adin tarte horretako adin jakin batzuetara mugatua. Txosten honetan, haren ikuspegi eta ezaugarriak direla-eta normala denez, aztergaia adin txikikoen multzoa bere zentzurik zabalenean izango da beti: adingabe guztiak, 18 urte arte.
Hortaz, EAEko egungo biztanleriari aplikatuta, 330.000 pertsona inguru dira (330.594 EINk argitaratutako errolda arteko azken kalkuluen arabera). Hori, gutxi gorabehera, gure erkidegoko herritar guztien %15,5 da.
Arartekoa bezalako erakunde bati dagokion eskubideak bermatzeko ikuspegitik, adingabe guztiak, adingabeak izate hutsagatik, "zaurgarritzat" jotzen dira. Denak: 330.594 horiek, testu hau idazterakoan dauden behin-behineko azken kalkuluen arabera.
Baina egia da, halaber, adingabe guztien artean, batzuk, hainbat inguruabar edo arrazoi direla medio, arrisku edo zaurgarritasun bereziki egoeretan bizi direna: euren familiaren laguntza edo arreta egokirik ez edukitzeagatik eta arrisku edo babesgabetasun larriko egoeretan egoteagatik; tratu txarrak edo jazarpena pairatzeagatik; osasun mentaleko arazo larriak izateagatik; gehiengoarena ez bezalako joera sexuala (homosexuala edo bisexuala) izateagatik edo nortasun transgenero edo transexuala sentitzeagatik; euren osasuna edo beste pertsona batzuena arriskuan jartzen duten zenbait jokabide izateagatik; euren hezkuntzarako eskubidea osorik erabiltzea zailtzen duten hezkuntza premia berezi edo berariazko batzuk izateagatik...
Txosten honek, berariaz, halako egoerei helduko die; egoera horiek, biztanleria adingabearen zati handi bati –handiagoa edo txikiagoa kasuen arabera– zuzenean eragiten diote eta arriskuan jartzen dute haien eskubideak erabili ahal izatea.
Gure ustez hemen aztertutako gai edo egoera guztiek daukate ezaugarri komun hori: denak dira arrisku edo zaurgarritasun bereziko egoerak. Baina jakin badakigu, gure erkidegoan beste arrisku egoera batzuk ere badaudena eta haiek ere azterketa sakona merezi luketela; hala ere, haiek ez dira txosten honetan landuko edo izatekotan, gainetik baino ez: adibidez, terrorismoaren biktima adingabeen egoera, edo genero indarkeriaren biktima direnak, edo ihesak jotako gaixoak, edo sexu abusuen biktimak, edo txirotasunean bizi direnak, edo aita edo ama kartzelan dutenak, etab. Zalantza barik, halako egoeren zerrenda oso luzea izan liteke.
Hemen egoera batzuk bai eta beste batzuk ez hautatzeko arrazoia da, batez ere, Ararteko erakundetik azken urteetan haiei buruz ikertu dugula ardura bereziz eta, ondorioz, gai haietan daukagu informazio handiagoa eta seguruago senti gaitezke. Arrisku egoera horiek, batez ere, honakoak ukitzen dituzte:
– Babes erakundeen harrera edo tutoretzapean dauden haurrak eta nerabeak.
– Euren familiarik gabe hona migratu diren beste herrietako adingabeak.
– Delituak egin eta neurri judizialen pean dauden nerabe arau-hausleak.
– Nekazaritza lanak egiteko leku batetik bestera dabiltzan sasoiko langileen familietako seme-alabak.
– Joera homosexuala (lesbianak edo gayak) edo bisexuala edo genero nortasun transexual edo transgeneroa duten haur eta nerabeak.
– Gaixotasun mental larriak dituzten haurrak eta nerabeak.
– Euren ezgaitasunetik, jatorritik edo gizarte ingurune ahul batekoak izateagatik hezkuntza premia bereziak edo berariazkoak dituzten ikasleak.
– Tratu txarren edo indarkeriaren subjektu aktibo edo pasibo diren adingabeak.
– Droga kontsumo arazotsuak dituzten nerabeak...
Txostenak –3. atalean, hura zabalena eta gorputz nagusia izanda– egoera horietako bakoitzari bereizita helduko dio, arazoak azpimarratuz, joerei igarriz, balizko hobekuntzak proposatuz... Beste arrisku egoera batzuei ere helduko die, baina ez hain sakonki: teknologia berrien erabilera batzuk, edo adingabeei eragiten dieten familia barruko gatazka edo indarkeria egoerak...
Gaiari sektorez sektore edo egoeraz egoera heltzeko modu honek, ordea, ahaztu behar ez diren muga edo arrisku batzuk ere badauzka.
Haietako bat da, hain zuzen ere, loturarik gabeko egoeren aurrean, haien artean loturarik ez duten adingabe taldeen aurrean gaudela pentsaraz dezakeela. Ez da horrela, ordea. Kasu askotan, harrera-zentro batean aurkitu, edo eskolatik kanpo edo eskolan porrot eginez ikusten dugun haur edo nerabe bera, barneratze zentro batean aurkituko dugu bihar, edo, berriz ere, denbora igarota, arrisku bereziko beste egoera batean aurki dezakegu. Horrek agerian uzten du gure gizartean oraindik bazterketa ibilbideak daudela, haietako asko adingabearen hazkuntza eta premientzako euskarri eta laguntza elementu oinarrizkoa izan behar lukeen familiarik ez egoteari, haren gaitasun ezari edo besterik gabe haren porrotari lotuak.
Ikuspuntu horretatik, berriz azpimarratu behar dugu oso garrantzitsua dela hezkuntza ibilbideetan edo esku-hartzeetan koherentzia eta jarraikortasuna lortzea, zein ere diren haietan parte hartzen duten zerbitzuak, profesionalak edo erakundeak (gizarte zerbitzuak, hezkuntza zerbitzuak, osasun zerbitzuak, justizia zerbitzuak, polizia zerbitzuak...).
Bai 4. kapituluak (diagnostiko eta balorazio orokorrekoa) bai gomendioen kapituluak (haietako askotan bai, behintzat) ikuspegi itxi hori "apurtu" edo gainditu nahi du eta arrisku egoera berezietan dauden adingabeak bere osotasunean hartu.
Izan ere, erraz uler daitekeenez, ez da gauza bera haur edo nerabe batek arrisku egoera bakarra pairatzea, eta haren pertsonarengan bere bizitzan bata bestearen atzetik datozen edo pilatzen diren arrisku mordoa metatzea, maizegi gertatzen denez.
1.2. EAEko haur biztanleriaren datu orokorrak
Aipatu denez, eskubideen subjektua adingabe bakoitza, haur edo nerabe bakoitza da. Eta eskubide bat urratu egingo da hark adingabe bakar bati zein milaka adingaberi eragin. Ikuspegi horretatik, datu kuantitatiboen balioa erlatiboa da; baina ez dira baztergarriak ere. Ez ditu baliabide berdinak eskatzen 80 adingaberi eragiten dien sektore zaurgarri bati edo zaurgarritasun egoera berezi bati erantzuteak, edo 800i eragiten dionari erantzuteak.
Txosten honen dimentsioa kualitatiboagoa da kuantitatiboa baino, baina, hemengo kapituluetan ikusiko denez, datu kuantitatiboetara ere jo du, haiek eduki eta errealitatea baloratzeko gutxi gorabehera fidagarritzat jo direnean, behintzat, eta alderdi edo bilakaera batzuk azpimarratzeko ere bai.
Bertan erabilitako datu ia guztiak 1995. urtetik (urte horretan egin genuen adingabeei buruzko gure lehen txosten berezia, babes sistemari buruzkoa) 2010. urtea arte.
Hori dela eta, komenigarria deritzogu hemen datu orokor batzuk emateari, txosten osorako gure erreferentzia esparrua izango baitira: sektore bakoitzeko datu bereziak testuinguruan jartzeko; eragin tasak kalkulatu ahal izateko; urteen edo lurraldeen arteko alderaketak errazago egin ahal izateko ehunekoak edo datu erlatiboak (ez absolutuak) lortzeko...
Datu orokor horiek honako lau tauletan eta grafiko bietan laburbildu ditugu.
Hola, lehenbizi, hartutako aldian (1995-2010) biztanleriak (bai adindunak bai adingabeak) izandako bilakaerari buruzko datuak ikusiko ditugu:
Biztanleria guztira EAE | <18 urte guztira EAE | <18 urteko biztanleriaren % EAEko biztanleria osoaren gainean | |
1995 | 2.084.996 | 384.416 | %18,4 |
1996 | 2.078.931 | 366.106 | %17,6 |
1997 | 2.075.028 | 350.501 | %16,9 |
1998 | 2.072.017 | 337.388 | %16,3 |
1999 | 2.069.723 | 326.240 | %15,8 |
2000 | 2.070.279 | 318.108 | %15,4 |
2001 | 2.076.441 | 312.306 | %15 |
2002 | 2.082.258 | 308.797 | %14,8 |
2003 | 2.087.972 | 307.242 | %14,7 |
2004 | 2.094.909 | 308.060 | %14,7 |
2005 | 2.103.441 | 309.248 | %14,7 |
2006 | 2.113.052 | 311.539 | %14,7 |
2007 | 2.124.235 | 315.130 | %14,8 |
2008 | 2.138.739 | 320.756 | %15 |
2009 | 2.136.061 | 324.817 | %15,2 |
2010 | 2.138.590 | 330.594 | %15,5 |
Iturria: Estatistika Institutu Nazionala. 1995-2001: Errolda arteko biztanleriaren estimazioak.
2002-2010: Egungo biztanleriaren estimazioak 2001eko errolda oinarri hartuta.
Urtarrilaren 1erako datuak. Norberak egina.
Ikusten denez, gure erkidego osoan biztanleria adingabeak duen pisua nabarmen murriztu da aldi horretan: biztanleria osoaren %18,4 izatetik (ia adingabe bat bost pertsonako) %15,5 izatera igaro da, hiru puntu gutxiago. Biztanleria adingabearen murrizketa (384.000tik 300.000 pasatxo izatera) batez ere lehenengo urteetan gertatu zen, eta 2004az geroztik hazkundea ikusten da, txikia bada ere. Horrek, jakina, ondorioak izan ditu, esaterako, eskolatze premietan.
Honako taulan eta grafikoan ikusten denez, joerak nahiko antzekoak dira lurralde guztietan, alde txikiak ere sumatzen badira ere.
Biztanleria guztira | <18 urteko biztanleria | adingabeen % erreferentziazko biztanleria osoaren gainean | ||
EAE | 1991 | 2.104.041 | 462.113 | %21,9 |
1995 | 2.084.996 | 384.416 | %18,4 | |
2001 | 2.082.587 | 307.840 | %14,7 | |
2010 | 2.138.590 | 3.305.941 | %15,5 | |
ARABA | 1991 | 272.447 | 64.050 | %23,5 |
1995 | 275.801 | 540.412 | %19,5 | |
2001 | 286.387 | 43.750 | %15,2 | |
2010 | 310.562 | 48.299 | %15,6 | |
BIZKAIA | 1991 | 1.155.106 | 250.003 | %21,6 |
1995 | 1.138.873 | 2.069.692 | %18,1 | |
2001 | 1.122.637 | 161.349 | %14,3 | |
2010 | 1.136.859 | 168.703 | %14,8 | |
GIPUZKOA | 1991 | 676.488 | 148.060 | %21,8 |
1995 | 670.322 | 1.234.012 | %18,4 | |
2001 | 673.563 | 102.741 | %15,2 | |
2010 | 691.169 | 113.594 | %16,4 |
Iturria: Estatistika Institutu Nazionala. 1991 eta 2001. urteak: Biztanleria eta etxebizitzen errolda.
Martxoaren 1eko eta azaroaren bateko datuak, hurrenez hurren. 1995. urtea:
Errolda arteko biztanleriaren estimazioak 1991eko errolda oinarri hartuta.
2010. urtea: Egungo biztanleriaren estimazioak 2001eko errolda oinarri hartuta.
Urtarrilaren 1erako datuak. Norberak egina.
1 2010ari dagozkion datuak EINren webgunetik hartu dira urte horretako abuztuan eta ondorengo arazketak izan ditzakete.
2 Ez dago Lurralde Historikoen araberako biztanleriaren banaketari buruzko urteroko informazio xeherik 2002ko urtarrilaren 1 arte, Biztanleria erroldak izan ezik (1991, 2001). 1995. urterako, EAE osoko 18 urtez azpiko biztanleriaren datu errealetatik abiatuta, biztanleria hori Lurralde Historiko bakoitzean zelan banatzen den kalkulatzeko, 1995. urteko Lurralde Historikoen araberako 0 eta 19 urte bitarteko biztanleriaren banaketa ehunekoak erabili dira (Araba %14,058, Bizkaia %53,84 eta Gipuzkoa %32,101). Horrek azaltzen du guztizkoan dagoen bariazio txikia.
EAE | ARABA | BIZKAIA | GIPUZKOA | |
1991 | 21,90% | 23,50% | 21,60% | 21,80% |
1995 | 18,40% | 19,50% | 18,10% | 18,40% |
2001 | 14,70% | 15,20% | 14,30% | 15,20% |
2010 | 15,50% | 15,60% | 14,80% | 16,40% |
Datu orokor eguneratuagoei dagokienez, hemen azken urte biei (2009 eta 2010) dagozkienak jasoko ditugu.
EAE | ARABA | BIZKAIA | GIPUZKOA | |
Biztanleria guztira | 2.136.061 | 307.656 | 1.136.654 | 691.751 |
<18 urteko biztanleria | 324.817 | 47.074 | 166.123 | 111.620 |
<18 urteko emakumezkoak | 157.977 | 23.018 | 80.839 | 54.120 |
<18 urteko gizonezkoak | 166.840 | 24.056 | 85.284 | 57.500 |
Biztanle guztien gaineko adingabeen % | %15,2 | %15,3 | %14,6 | %16,1 |
Iturria: Estatistika Institutu Nazionala. Egungo biztanleriaren estimazioa
2001eko errolda oinarri hartuta.
2009ko urtarrilaren 1erako datuak. Norberak egina.
Álava | Bizkaia | Gipuzkoa |
14,61 | 51,03 | 34,36 |
Iturria: Estatistika Institutu Nazionala. Egungo biztanleriaren estimazioa 2001eko errolda oinarri hartuta. 2010eko urtarrilaren 1erako datuak. Norberak egina.
Bukatzeko, taula oso banakatua jasoko dugu (adin tarte, sexu eta lurralde bakoitzaren araberako datuekin), haur biztanleriaren zati bateko (esaterako, adingabe arau-hausleak, 14 eta 17 urte bitartekoak) esku-hartze edo eragin tasak kalkulatzeko oso erabilgarria izan daitekeelako.
EAE | ARABA | BIZKAIA | GIPUZKOA | |||||||||
E | G | Guztira | E | G | Guztira | E | G | Guztira | E | G | Guztira | |
0 urte | 9.789 | 10.402 | 20.191 | 1.426 | 1.517 | 2.943 | 4.926 | 5.234 | 10.160 | 3.437 | 3.651 | 7.088 |
Urte 1 | 9.795 | 10.377 | 20.172 | 1.401 | 1.480 | 2.881 | 5.021 | 5.327 | 10.348 | 3.373 | 3.570 | 6.943 |
2 urte | 9.438 | 9.994 | 19.432 | 1.321 | 1.392 | 2.713 | 4.843 | 5.134 | 9.977 | 3.274 | 3.468 | 6.742 |
3 urte | 9.444 | 9.980 | 19.424 | 1.332 | 1.402 | 2.734 | 4.845 | 5.118 | 9.963 | 3.267 | 3.460 | 6.727 |
4 urte | 9.415 | 9.940 | 19.355 | 1.341 | 1.407 | 2.748 | 4.826 | 5.092 | 9.918 | 3.248 | 3.441 | 6.689 |
5 urte | 9.658 | 10.222 | 19.880 | 1.384 | 1.458 | 2.842 | 4.946 | 5.228 | 10.174 | 3.328 | 3.565 | 6.864 |
6 urte | 9.056 | 9.597 | 18.653 | 1.304 | 1.383 | 2.687 | 4.629 | 4.895 | 9.524 | 3.123 | 3.319 | 6.442 |
7 urte | 9.022 | 9.535 | 18.554 | 1.353 | 1.357 | 2.710 | 4.600 | 4.893 | 9.493 | 3.069 | 3.282 | 6.351 |
8 urte | 8.810 | 9.337 | 18.147 | 1.331 | 1.405 | 2.736 | 4.443 | 4.754 | 9.197 | 3.036 | 3.178 | 6.214 |
9 urte | 8.735 | 9.045 | 17.780 | 1.308 | 1.265 | 2.573 | 4.409 | 4.656 | 9.065 | 3.018 | 3.124 | 6.142 |
10 urte | 8.233 | 8.796 | 17.029 | 1.229 | 1.261 | 2.490 | 4.115 | 4.488 | 8.603 | 2.889 | 3.047 | 5.936 |
11 urte | 8.214 | 8.665 | 16.879 | 1.218 | 1.255 | 2.473 | 4.209 | 4.353 | 8.562 | 2.787 | 3.057 | 5.844 |
12 urte | 8.038 | 8.495 | 16.533 | 1.166 | 1.278 | 2.444 | 4.096 | 4.260 | 8.356 | 2.776 | 2.957 | 5.733 |
13 urte | 7.983 | 8.423 | 16.406 | 1.149 | 1.216 | 2.365 | 4.087 | 4.259 | 8.346 | 2.747 | 2.948 | 5.695 |
14 urte | 7.966 | 8.400 | 16.366 | 1.130 | 1.219 | 2.349 | 4.171 | 4.310 | 8.481 | 2.665 | 2.871 | 5.536 |
15 urte | 7.973 | 8.439 | 16.412 | 1.204 | 1.236 | 2.440 | 4.081 | 4.361 | 8.442 | 2.688 | 2.842 | 5.530 |
16 urte | 8.110 | 8.512 | 16.622 | 1.187 | 1.222 | 2.409 | 4.214 | 4.450 | 8.664 | 2.709 | 2.840 | 5.549 |
17 urte | 8.298 | 8.684 | 16.982 | 1.234 | 1.303 | 2.537 | 4.378 | 4.472 | 8.850 | 2.686 | 2.909 | 5.595 |
Guztira | 157.977 | 166.840 | 324.817 | 23.018 | 24.056 | 47.074 | 80.839 | 85.284 | 166.123 | 54.120 | 57.500 | 111.620 |
Iturria: Estatistika Institutu Nazionala. Egungo biztanleriaren estimazioak 2001eko errolda oinarri hartuta. 2009ko urtarrilaren 1erako datuak. Norberak egina.
Edonola ere, aipatu dugunez, txosten honetan gure interesa ez da oso kuantitatiboa.