4. Familiei laguntzeko neurrien azterketa, haurtzaroari dagokionez
Seme-alabak dituzten familiei laguntzeko prestazioak bi talde handitan banatzen dira. Batetik, dirua edota denbora eskaintzan dutenak (adibidez, amatasun/aitatasun baimenak edo laguntza ekonomikoak) eta, bestetik, hiritarren esku jarritako zerbitzuak (baliabideak, programak, azpiegiturak, eta abar), seme-alabak hezteko laguntza, kasu.
4.1. Diru-laguntzak
Diru-laguntzen atalaren barruan hiru laguntza-mota bereizi behar ditugu:
Hasteko, amatasun– eta aitatasun-baimenak (parental leave), haurtzaroko lehen uneetarako, jaio eta berehala (nahiz eta kasu batzuetan haurdunaldiaren azken faseetara ere hedatzen diren). Denbora-neurri honek dirua ere badu tartean, %100ean ordaintzen den denbora baita.
Bigarrenik, diru-laguntza zuzenak (cash benefits), familientzako transferentzia bidez kostuak konpentsatzeko metodo gisa jarduten dutenak seme-alabak hezteko orduan.
Hirugarrenik, zerga-babesak (tax benefits), zerga-kenkarien eta zerga-murrizketen bidez familientzako kostuen konpentsazioa osatzen dutenak, zergen aitorpenak tarteko (normalean errenta-aitorpenen bitartez).
A. Amatasun– eta aitatasun-baimenak
Gurasoen baimenak ordaindutako baimenak dira eta haur berrien jaiotza edota adopzio kasuetan amatasun– eta aitatasun-baimenaren baldintzak dituzte hizpide.
Orokorrean, gizarte-sistema osoa hartzen dute barne. Izan ere, estatuaz gain, enpresa eta pertsona langileak ere presente daude, beren kotizazioen bidez beraiek mantentzeko adinako baliabide ekonomikoak sortzen baitituzte. Ondorioz, oro har, besteren konturako langileek soilik eskuratu dezakete baliabide hau, Europako errealitatea oso desberdina den arren.
Aldeak gorabehera (2. Eranskineko 2. taulan kontsultatu daitezke zehatz-mehatz), amatasun-baimenaren baldintzetan ildo komunak identifikatu daitezke. Profil generiko legez honela zehaztu genezake:
Besteren konturako emakume langile guztientzako prestazio unibertsala (herrialde batzuetan lan-merkatuan aktiboak ez diren emakumeei ere diru-laguntza ematen zaie, kopurua txikiagoa den arren).
16 aste inguruko iraupena (herrialdeen arteko aldeak 15 eta 20 aste bitartekoak dira eta Europako iparraldean ap
ur bat altuagoak), nahiz eta 2009az geroztik Europa mailan zuzentarau bat lantzen ari diren, 18 astera igo dadin, eta Europako familia-elkarteek gutxienez 24 aste eskatzen dituzten (COFACE, 2009a).
Baimenean azken soldataren %100 jasotzen da batez beste (kasu batzuetan, hala ere, portzentajea baxuagoa da eta beste batzuetan oinarria ez da azken soldata, baizik eta azken hiru edo sei hilabeteen batez bestekoa); Europako familia-elkarteek diote inola ere ezin dela soldata gordinaren %85 jaitsi EBko kide den estatu batean ere (COFACE, 2009a).
Era berean, aitatasun-baimenaren figura ere aitortzen hasia da, nahiz eta oraindik umiltasunez. Europako herrialde askotan 10 eta 14 eguneko baimena ematen zaie aitei, ordainduta (normalean soldataren %100ean), jaio eta berehala (eta amaren baimenarekin bateragarria). Datu horien azterketa konparatiboaren zehaztasunak 2. Eranskineko 3. taulan kontsultatu daitezke. Aldi hori bat dator Europako familia-elkarteek erreklamatutakoarekin, gutxienez 10 egun eskatzen baitituzte %100ean ordainduta eta amaren baimenarekin bateragarria izanik (COFACE, 2011).
Hala ere, beste elkarte batzuentzat (PPiiNA, 2010) ez da inola ere nahikoa, aitatasun-baimenak amatasun-baimenaren baldintza berberak izan behar dituela eskatzen baitute, bai kopuruan, bai denboran, eta elkarren artean besterenezinak izan behar baitira, gizonek eta emakumeek beren seme-alaben bizitzaren hasieratik zereginen ardura partekatu dezaten.
Horrelako ekimenak, oraingoz, Eskandinaviako herrialde batzuetan soilik daude indarrean, esaterako Suedian edo Islandian. Hala, aitatasun-baimenaren iraupena areagotu egiten zaie amaren eta aitaren artean banatzen bada. Suediaren kasuan, adibidez, 2010eko Familia Legeak (2013an berrikusia) bizikidetza-unitatearen kontzeptua lantzen du, eta, beraz, a priori ez du ezartzen amarentzako eta aitarentzako politikarik; horren ordez, bi gurasokideek zereginak era parekidean partekatzen dituztela hartzen da oinarritzat1.
B. Diru-laguntza zuzenak
Jaiotzagatiko edo adopzioagatiko baimenez eta uztartzeko laguntzez gain, Europako herrialde gehienek babesa ematen diete seme-alabak dituzten familiei, diruzko transferentzia zuzenak egiten baitizkiete seme-alabak familiaren kargura dauden aldian.
Familiarentzako diru-laguntza sistemaren errealitate europarrak aniztasun handia islatzen du herrialde batetik bestera (eta baita herrialde baten barruko eskualdeen artean ere). Herrialde bakoitzak eredu desberdinak dauzka (2. eranskineko 4. taulan azterketa xehatuagoa edo indibidualizatuagoa ikus daiteke), ezaugarri komunak ere identifikatu daitezkeen arren.
Orokorrean, babes ekonomiko unibertsal bat dago, hilerokoa, 18 urtera arte mantendu ohi dena (nahiz eta berez 16 eta 27 urte bitarteko tartea dagoen, pertsona hori ikasten ari den ala ez kontuan hartuta). Hala ere, aldakuntza handiak daude, seme-alaba bakoitzeko 100 eta 150 € arteko batez besteko kopuruekin (igoerak daude seme-alaba kopuruaren, adinaren eta ezintasunen arabera).
EAEren kasuan, seme-alaba bakoitzeko diru-laguntza hori, kasu guztietan ematen dena kargurako lehen seme-alabaren jaiotzagatik, adopzioagatik edo harreragatik, honako kasuetan soilik mantentzen da bigarren haurrak edo hurrengoak izanez gero: 2 urtera arte, bigarren seme-alaben kasuan, eta 6 urtera arte, hirugarrenen eta hurrengoen kasuan. Ordainketa, beraz, urtekoa2 da eta aurretiaz eskaera egin behar da.
Diru-laguntza zuzenen unibertsaltasunari dagokionez, batez ere eredu eskandinaviarra eta Europako erdialdekoa duten herrialdeetan ematen da, eta, bestetik, eredu mediterraneoko herrialdeetan baztertuta dauden edo hala egoteko arriskua duten familiei soilik egiten zaizkie transferentziak. Aitzitik, hurrengo atalean ikusiko dugun bezala, herrialde mediterraneoetan zerga-sisteman oinarritzen dituzte familiei laguntzeko politikak.
Nahiz eta Portugalen, Italian eta Espainian baliabide murritzak (means-tested) dituzten familientzako diru-laguntza zuzenak soilik aurreikusten diren, beharbada kasurik eztabaidagarriena Espainiarena da. Izan ere, eredu mediterraneoaren barruan Espainian daude iraupen eta zenbateko baxuenak, bai eta laguntzak eskuratzeko diru-sarrera familiarren gehieneko muga murritzenak ere.
Seme-alaba bakoitzeko transferentzia ez puntualez gain, testuinguru europarrean ohikoa da, amatasunaren edo aitatasunaren baimenaren ondoren, herrialde batzuek diruz laguntzea lanaldi-murrizketa edo eszedentzia, kasu batzuetan amarentzat soilik eta beste batzuetan amarentzat edo aitarentzat. Epe hori (herrialde batzuetan kaleratzeetatik babestua dagoena) urtebete eta 6 urte bitartekoa da.
Neurri horiei guztiei dagokienez, EAE argi eta garbi kokatuko litzateke eredu mediterraneoan, nahiz eta elementu diferentzial batzuk dauden estatuarekin alderatuta, esaterako, uztartze-lanetarako eta seme-alaba bakoitzeko laguntzak. Izan ere, hileroko transferentzia unibertsalen faltak Europako erdialdeko herrialdeetako batez besteko eszenatokietatik oso urrun kokatzen du.
Hizpide dugun elementu diferentziala 177/2010 Dekretuko laguntzetan dago (aurreko kapituluan aipatzen zen bezala), eszedentzian edo lanaldi-murrizketan dauden pertsonei zuzendua beren seme-alabak zaintzeko (eta enpresei ordezkapenetarako) bai eta familiei langileak kontratatzeko, seme-alaba adingabeak zaindu ditzaten. Horiek, urrats positiboa diren arren (eta diferentziala, estatuko egoerarekin alderatuta) ez dira nahikoak, inola ere, Europako errealitatearekin alderatuta.
Edonola ere, azpimarratzekoa da, Ortega Gaspar-ek (2012) adierazten duen bezala, neurriak arautze hutsak ez duela esan nahi neurriok arrakastatsuak direnik; beste elementu batzuek zeregin oso esanguratsua izango dute, esaterako “aldi horri emandako ordainsariak, gizartearen kulturak, malgutasunak, enpresen sektoreak edo hezkuntza-mailak”.
Izan ere, familia uztartzeko erraztasunak ematen dituen kultura soziolaborala falta bada, neurri publikoen eragina txikiagoa da. Bigarren kapituluan ikusi dugun bezala, enpresetako eta laneko kultura arrazionalagoak eta uztartzeko neurrien aldeko ap
ustu publiko indartsuak soilik lortuko dute biztanleriaren zahartzea murriztea.
Baina, zer esan nahi du uztartzeko neurrien aldeko ap
ustu publiko indartsua egiteak? Egile batzuen ustez, Gauthier (2007) kasu, babeseko baliabide eta zerbitzuak (hurrengo puntuan ikusiko ditugunak) lehen seme-alaba edukitzea (eta goiz edukitzea) gehien bultzatzen duten elementuak diren arren familiei laguntzeko politika publikoetan, transferentzia ekonomikoek “efektu biziagoak dituzte, batez ere bigarren seme-alabatik aurrera”. Ondorioz, haurrak hazteko babes ekonomiko garrantzitsuen sistema (beste faktore batzuekin batera, noski) funtsezkoa izango da EAEko jaiotza-tasa areagotzeko eta ongizate-ereduaren iraunkortasuna bermatzeko.
Era berean, Bradshawen (2012) esanetan horrelako laguntzak unibertsalak izan beharko lirateke, “familientzako politika publikoen eredurako aurreikusi beharreko sistema bakar gisa, desberdintasuna murrizten dutelako eta berdintasun horizontala sustatu, seme-alabak haztearen ahalegin unibertsala aitortzen dutelako eta haren kostu ekonomikoa konpentsatzen dutelako, aukera-berdintasuna bermatuz, jatorrizko familiaren maila sozioekonomikoa edozein izanda ere, eta, ondorioz, ordezkapen-tasa mantentzen lagunduz”. EAEren kasuan bereziki garrantzitsua da hori, biztanleriaren zahartzea batez ere ugalkortasun-tasa baxuaren ondorio baita (bigarren kapituluan ikusten genuen bezala).
Hileko laguntzez gain, herrialde batzuek hornidura osagarriak dituzte (zehaztasunak 2. eranskineko 5. taulan ikus daitezke), seme-alabaren jaiotzaren edo adopzioaren unearekin lotuta. Eremu honetan herrialde batzuek beste batzuek baino sentsibilizazio handiagoa dute eta kontzeptu desberdinak aurreikusten dira, baina bi talde nagusi bereiz ditzakegu:
Transferentzia zehatzak jaiotzagatik edo adopzio nazionalagatik (birth grant), hau da, estatuaren ekarpen zehatza familiari, haur berri bat jaiotzean.
Horrelako laguntzak komunak dira eta Eskandinaviako herrialdeetan (Norvegian kasu), Europako erdialdekoetan (Belgikan edo Frantzian) edo Mediterraneoko herrialdeetan (Espainian) aurreikusten dira. Aldea laguntza horien kopurua da: altuagoa da Europako erdialde eta iparraldeko herrialdeetan mediterraneokoetan baino, nahiz eta EAEko kopuruak Europako erdialdeko herrialdeetakoen oso antzekoak diren.
Transferentzia zehatzak nazioarteko adopzioagatik, hau da, diru-laguntza bat nazioarteko adopzio-prozesu baten berezko gastuak partzialki ordaintzeko. Zenbatekoa igo egiten da adopzio anitzen kasuan.
Talde hau nahiko komuna da, nahiz eta ohikoagoa den herrialde eskandinaviarretan, adibidez Danimarkan edo Finlandian, eta zenbatekoak askoz altuagoak diren. EAEk ere aurreikusten ditu, Frantzia bezalako Europako erdialdeko herrialdeek baino zenbateko altuagoekin.
Ikus daitekeenez, bi taldeetan EAEk Europa mailako herrialde aurreratuenetan dauden baldintza eta zenbatekoen antzekoak ditu. Bestalde, laguntza ekonomiko jarraituen gaineko inplikazio publikoa eskasa da, bai unibertsaltasunari dagokionez, bai zenbatekoari dagokionez.
C. Zerga-babesak
Azkenik, familiei diru-laguntzak emateko formula ohikoa zerga-sistemari buruzkoa da, batez ere zerga-kenkarien eta murrizketen bidez. Sistema honek, laugarren kapituluan adierazitakoaren ildotik, desabantaila batzuk dauzka, birbanatzeko aukera eskaintzen duen arren:
Batetik, gaitasun ekonomiko nahiko altua duten familiek soilik hartu ditzakete sistema honen onurak, diru-sarrera jakin batzuk ez dituzten familiek ezin baitute guztiz erabili.
Bestetik, sistema honetan gastuak urtebete beranduago konpentsatzen zaizkie, orokorrean hurrengo urteko zergen aitorpenetan egindako gastuak zuzentzen baitituzte.
Orokorrean, zerga-sistema erabiltzeko hiru maila daude Europan familiei laguntzeko politiken arloan:
Hasteko, herrialde eskandinaviarrak daude: zerga-sistema ia ez da existitzen familien kostuak konpentsatzeko sistema gisa, horiek sistematikoki orientatzen baitira familientzako transferentzia zuzenetara.
Bigarrenik, Europako erdialdeko herrialdeak daude, sistema hori erabiltzen duten arren, bigarren mailako posizioa ematen dietenak kostuak konpentsatzeko ereduaren barruan, nagusiki familientzako transferentzia zuzenak baitira.
Herrialde batzuek (Erresuma Batuak edo Frantziak, esaterako) “garatu” egin dute zerga-sistema, familiei laguntzeko metodo gisa baztertu gabe eta diru-laguntza zuzenekin bateragarri bihurtuz. Horretarako, itzul daitezkeen zerga-kenkariak erabili dituzte (aurreko kapituluan deskribatzen genituen), eta, hala, familia guztiei aukera ematen diete (eta ez soilik maila ekonomiko jakin bat dutenei) zerga-sistemaren onurak jasotzeko, baliabide murritzak dituzten familiei laneratzen laguntzeaz gain (making work pay)3. Edonola ere, SIISek (2013b) ondo baino hobeto dioenez, ezin dira gai izan urtebete beranduago kostuak konpentsatzearen ondoriozko arazoak konpontzeko, aurreikuspen eta zenbatespenerako ezarri dituzten sistemak ez baitira bat ere errazak.
Azkenik, multzo mediterraneoko herrialdeetan zerga-sistema da familien kostuak konpentsatzeko bide publiko nagusia eta familientzako transferentzia zuzenak ahulezia-egoeretarako soilik dira. Gainera, laguntza-sistema klasikoa da eta ez dago zerga-kenkari bihurgarririk.
Zerga-ereduan aurreikusitako jarduera-eremuei dagokienez, Europa mailan bi azpi-mota nagusi daude.
Batetik, eredu klasikoak (ikus 2. Eranskineko 6. taulako informazioa). Horietan batez ere familia egituratzeko gastuak konpentsatzen dira, esaterako menpeko ezkontidearenak, kargurako seme-alabenak edo menpeko beste pertsona batzuenak (normalean ezintasunen bat duten pertsonak eta arbasoak).
Gizon sustengatzailearen eredu klasikoa da, eta, ondorioz, bikotekideen baterako aitorpenak egiteko eta lehen aipatutako kontzeptuen zioz zerga-kenkariak edo murrizketak sartzeko aukera ematen du.
Eremu geografikoa batez ere herrialde mediterraneoetan kokatzen da eta laguntza publikoak zerga-sistemaren bidez bideratzen dira. Europako erdialdeko herrialdeetan ere erabiltzen da, baina intentsitate baxuagoarekin.
Bestetik, eredu aurreratuagoak (ikus 2. Eranskineko 7. taulako informazioa) daude. Horietan, familia egituratzeko gastuez gain, familia zaintzearen ondoriozko gastuak konpentsatzen dira. Ondorioz, ondorengoak eta aurrekoak zaintzeko gastuen konpentsazioa aurreikusten da (ezintasunen eta mendetasunen kasuetan), bai etxe barruan, bai etxetik kanpo (sistema formalak eta ez formalak).
Horrelako sistemak zaintzaren ondoriozko gastuak aurreikusteko zailtasunean oinarritzen dira, eta, beraz, urteko gastua egindakoan, zerga-aitorpena erabiltzen da konpentsatzeko.
Europako erdialdeko herrialdeetan erabiltzen da sistema hau (Frantzian, Alemanian edo Belgikan, kasu) eta partzialki konpentsatzen dira pertsonen kontrataziorako gastuak, seme-alabak edo menpeko adineko pertsonak zaintzeko etxean, egoitzetan, eguneko zentroetan edo haurreskoletan.
Datu horiek ikusita, eta kapitulu honen hasierako egitura-azterketarekin egiten genituen galderei erantzunez, non kokatzen da EAE? Europako herrialdeen zein taldetan sar genezake EAEko laguntza ekonomikoen eredua?
EAEk zerga-laguntza klasikoen eredu mediterraneoa zehazten duten ezaugarri ia guztiak ditu, lehen aipatutako baldintza gehienak betetzen dituenez gero:
Zerga-sistema da familia formalizatuen kostuak konpentsatzeko metodo nagusia (transferentzia zuzenak ez unibertsalak dira eta funtsean ahulezian edo bazterkerian dauden familiei zuzentzen zaizkie, ez baitira ikusten familiei laguntzeko tresna zehatz gisa).
Zerga-sisteman sartzen dira familian eragina duten elementu guztiak (besteak beste, hezkuntza, osasuna, ezintasuna, haurtzaroa, etxebizitza edo garraioa), eta tresna-esparrua bihurtzen dira familiei laguntzeko.
Sistema honetan zerga-ordainketa bateratuak egin daitezke (gizon sustengatzailearen ereduaren ohikoak), eta Europako iparraldeko herrialdeetan, aldiz, ap
urka-apurka atzean geratu da forma hori, berdintasun handiagoaren alde.
Hala ere, EAEren desberdintasuna zera da, kontuan hartzen duela familia zaintzeko kostuen konpentsazioa, nahiz eta ez zerga-sistemaren bidez, baizik eta familientzako transferentzia zuzenen bidez (etxean pertsona bat kontratatzeko laguntzen bidez) edo zerbitzu publiko zuzenen bidez (hurrengo atalean ikusiko dugunez), egoitza-baliabideak eta eguneko zentroak erabiliz ezintasunen bat duten edota mendetasun-egoeran dauden pertsonei arreta emateko.
1 Hala ere, alderdi horrek eztabaida pizten du herrialdean. Izan ere, azterlan honetan HARO Familia Elkarte Nazionalak egindako kontsultaren arabera, gobernuak ez luke familien barne-autonomian esku hartu behar eta familia bakoitzak erabaki beharko luke bajako 480 egunak nola banatuko dituen (iraupen hori, bestalde, eztabaida-fasean dago, luzatzeko).
4.2. Zerbitzuak eta baliabideak
Kostuak konpentsatzeko baliabideez gain, estatuek seme-alaben hazkuntza babesteko baliabideak eskaintzen dizkiete familiei, eta, azpiegitura eta zerbitzu jakin batzuen bidez familia, lana eta bizitza pertsonala bateratzeko aukera ematen diete, bai etxetik kanpoko zerbitzuak tarteko (haurreskolak, adibidez), bai etxe barruko zerbitzuak erabiliz (etxe barruko zaintza-lanak, esaterako).
Lana, familia eta bizitza pertsonala uztartzeko funtsezko sistemei buruz ari gara orokorrean, baina bereziki esanguratsuak dira familia ahulen kasuan, esaterako gurasokide bakarrekoetan edota ordainsari-maila baxua dutenetan eta beren ibilbide profesionalarekin jarraitu nahi duten emakumeengan. Baliabide horien gabezia edo funtzionamendu okerra (tarifa altuegiak izateagatik, plaza faltagatik edo laneko ordutegien eta arreta-ordutegien bateragarritasun faltagatik) kontuan hartuta, are zailagoa da alderdi desberdinak uztartzea eta lan-merkatura bueltatzea.
Emakumeen kasuan, bigarren kapituluan adierazten genuen bezala, emakumeen eta gizonen diru-sarreren dualtasun-eszenatoki batean eta etxeko diru-sarrerak batzen diren testuinguruan, emaitza ekonomikoa onuragarriagoa da emakumeak bere lanaldia murrizten duen edo lana uzten duen familien kasuan, bere diru-sarrerak txikiagoak baitira. Berez, Ortega-Gasparren esanetan (2012), emakumeen kasuan “lan-merkatutik irteteko funtsezko faktorea adingabeak zaintzeko zerbitzuen kostu altua da, emakume askok lan-merkatua utzi behar izaten baitute (batez ere soldata baxua dutenek)”.
Gurasokide bakarreko familien kasuan, egoera are gogorragoa da. Izan ere, COFACEren arabera (2008a), gizarte-bazterkerian erortzeko arrisku garbia dute, eta, beraz, ibilbide profesionala ez hobetzeaz gain, ekoizpen-sistematik kanpo geratzen dira, familia hauek pairatzen duten txirotasun-gurpila sortuz.
Ondorioz, diru-sarreren araberako sistema malgu, oso eta konpentsatua izango litzateke modurik onena familia guzti hauek (beren tipologia eta diru-sarrerak edozein izanda ere) berdin gara daitezen eta, beraz, beren garapen sozioekonomikoko aukerak ez daitezen kaltetu familia bat osatu nahi izate hutsagatik.
Era berean, eta EAEren kasuan, zehazki, baliabide hauek erabilgarriak izatea eta funtzionamendu egokia izatea funtsezkoak izango dira biztanleria-piramidea hobetzeko orduan. Izan ere, Rindfuss (2007), Baizán (2009) eta batez ere Esping-Andersenek (2013) diotenez, “haur-hezkuntzako eskola gehiago egoteak eragin positiboa dauka emankortasun-tasan” eta “tresna politiko eraginkorrena da jaiotza-tasari aurre egiteko”, Europako iparraldeko herrialdeetan gertatzen den bezala.
Berez, Esping-Andersenen (2002) esanetan, “emakumeen enplegua eta familia uztartzeko orduan porrot egiten duten herrialdeek etorkizunean desoreka (biztanleriari dagokionez) garrantzitsuak aurkituko dituzten etorkizuneko hamarkadetan”.
A. Baliabide-mota nagusiak.
Sistema formalak eta ez formalak
EBk, haurrak zaintzeko eta lana eta familia uztartzeko bidean etengabe hobetzeko asmoz, haurrak zaintzeko helburu batzuk ezarri zituen 2002ko Bartzelonako goi-bileran. Hona hemen:
Hiru urtetik beherako haurren gutxienez %33k haurren zaintza-sistemak eskura izatea.
Hiru urtetik eskolaratze-adinaren hasierara (bost edo sei urte, herrialdearen arabera) bitarteko haurren gutxienez %90ek haurren zaintza-sistemak eskura izatea.
Hala ere, helburu horiek ez dira berdintasunez betetzen, alde nabarmena baitago egoera batetik bestera, herrialde eta eskualde bakoitzean errealitate desberdinak baitaude. Edonola ere, elementu azpimarragarri nagusien erradiografia bat egiten saiatuko gara:
Hasteko, orokorrean eskolaurreko arreta-baliabideak ez dira doakoak (nahiz eta eskualde eta udalerri batzuek kostu osoa ordaintzen duten). Aitzitik, sarritan diruz lagundutako baliabideak dira eta horien kostua familien diru-sarreren araberakoa izaten da, alde nabarmenak daudelarik familiek herrialde bakoitzean egin behar duten ahaleginean.
Era berean, aldaketak daude herrialdeak familiei plaza bat bermatzen dien ala ez kontuan hartuta, eta, gainera, beren seme-alabari zer nolako baliabidea eman nahi dieten aukeratu ahal duten kontuan hartuta (etxean bertan, beste baten etxean, etxekoak ez diren baliabideetan, eta abar). Herrialde guztiek ez dute plaza bat bermatzen (are gehiago, herrialde batzuetan eskualde batzuek plaza bermatzen dute eta beste batzuek, aldiz, ez).
Sistema unibertsala ez duten kasuetan, alde nabarmenak daude eskainitako plaza-ratioan (eskuragarritasuna desberdina da eskualde, hiri eta abarren arabera). Izan ere, kasu askotan eskualdeko edo udaleko gobernuek eskainitako zerbitzuak dira eta sarbidea eskatzeko aurretiazko denborak edo plaza-bolumenak alde nabarmenak eragiten ditu.
Azkenik, Europako herrialde gehienek arreta-sistema formalak eta ez formalak aitortzen dituzte, baina aldeak daude aitortutako baliabide-motetan. Frantzian, Austrian edo herrialde eskandinaviarretan, adibidez, baliabide ez formal ugari estaltzen dira, haurreskolen sare ofizialaz gain. Beste herrialde batzuetan, bestetik, sare formalak hartzen du pisu handiena.
Haurren arretarako baliabide nagusiak Europan |
---|
Haurtzaindegiak Haurtzaindegiak (créches, kindergarten) erakunde oso errotuak dira Belgika, Frantzia, Alemania edo Austria bezalako herrialdeetan eta haurra zaintzeaz arduratzen dira amatasun-baja amaitzen denetik bi edo hiru urtera arte. Ordutegi zabala izaten dute familiaren lan-ordutegia estaltzeko, adibidez, 7:00etatik 17:30era, lanetik irteteko ohiko orduaren arabera. |
Haur-hezkuntzako eskolak Haur Hezkuntzako eskolak hurrengo urratsa izan ohi dira eta 2/3 urteko haurren ardura hartzen dute (haurtzaindegia amaitzeko adinaren arabera), nahitaezko eskolaratzea hasi arte (5 edo 6 urte, herrialdearen arabera). Fase honen helburuak ohiko eskolarako prestatu eta egokitzera bideratzen dira, nahiz eta, orokorrean, jolasa erabiltzen den horretarako. Herrialdearen arabera, guztiz edo partzialki diruz lagunduta daude. Herrialde batzuetan ez dago alderik haurtzaindegien eta haur hezkuntzako eskolen artean. Erakunde bakarra da haurren hezkuntzaz arduratzen dena, amatasun-baja amaitzen denetik derrigorrezko eskolaratzera arte. |
Haurren habiak / Umezainak Haurren habia edo umezain (childminding) deiturikoak ez dira hain baliabide instituzionalak, araututa dauden arren. Kasu horietan, pertsona homologatu batek bere etxean zaintzen ditu haurrak (batzuetan bere seme-alabak). Habiako ume-kopurua desberdina da herrialde eta eskualdeen arabera, baina 3 eta 10 artekoa izaten da. Ordainketa-sistema ere desberdina da, baina, normalean, tarifa publiko eta finko bat ezartzen da haur bakoitzeko. Familiak berak ordaintzen du eta Administrazioak diru-laguntza ematen du. Era berean, prestakuntza desberdina da herrialdearen arabera. Prestakuntza-maila desberdinak daude eta lanbideak gizartean duen ezarpena desberdina da (Frantzian, esaterako, lanbide aitortua da eta ibilbide luzea dauka). |
Seme-alaben taldeak / Guraso-taldeak Talde horiek arreta ez formalean sartzen dira eta ez daude guztiz araututa. Ondorioz, desberdintasunak daude beren aitorpen-mailan, herrialdearen arabera. Ez dira guztiz aurreikusten Bartzelonako goi-bileran, bertan ez baita jaso familiako kideek, auzokideek edo ziurtagiririk gabeko zaintzaileek emandako irtenbiderik (Europar Batasuna, 2002). Aukera hori aurrekoak baino ezohikoagoa da, nahiz eta Europako iparraldean eta erdialdean hedatuta dagoen eta horregatik aipatu nahi izan dugun. Bertan, familiak dira 5 eta 10 haur zaintzeko antolatzen direnak (normalean txandaka, ordu edo egunen arabera). Erkidego-izaera duten taldeak dira eta familiak lankidetzan aritzen dira ikuspegi hezitzailea zehaztu eta erantzukizuna partekatzeko orduan. Herrialdearen arabera, kasu batzuetan ez dira aukera aitortua, aintzatetsita egon arren ez daudelako diruz lagunduta, eta beste batzuetan sistema publikoaren parte dira eta beste aukera batzuen artean kokatzen dira |
Eguneko etxeak Eguneko etxeak eskola-osagarria dira arreta-nagusiko aukerez harago doazen lan-ordutegiak dituzten familientzat. Udal-zentroetan, ikastetxeetan edota etxe partikularretan egon daitezke eta haurtzaroa babestea dute helburu, eskolaratzearen jarduera osagarriak eta eskolako, aisialdiko eta lanetarako errefortzu-jarduerak garatuz. |
Arreta-eredu orokor hauen eskaintzari buruzko zehaztasunak, herrialdeen arabera, 2. eranskineko 8. taulan ikus daitezke. Halaber, informazio osagarria dago tarifei, ordainketa-moduei, ordutegiei eta abarri buruz.
B. Estaldura-mailak. Sistema formalak eta ez formalak
Dagoen eskaintza ezagututa, garrantzitsua da bere emaitzak egiaztatzea. Europar Batasunaren datuen arabera (2008), Bartzelonako helburuak ezartzean alde nabarmenak aurkitu dira herrialdeen arabera.
Hiru urtetik beherako haurren artean (gogora dezagun zaintza-zerbitzuek estali behar zutela kopuru osoaren %33 gutxienez), bost estatu-kide soilik (Danimarka, Herbehereak, Suedia, Espainia eta Belgika) gainditzen dute portzentaje hori eta Portugal, Erresuma Batua edo Frantzia bezalako herrialdeak hurbil zeuden. Aitzitik, Italian, Alemanian edo Irlandan plazen %16 eta %26 artean eskaintzen zen eta Ekialdeko Europako herrialdeak ziren zenbaki okerrenak islatzen zituztenak, %10etik beherako eskaintzarekin (EUROSTAT, 2006b).
Oraindik derrigorrezko hezkuntzan ez dauden hiru urtetik beherako haurren kasuan, herrialde askotan gainditzen zen plazen %90. Zehazki, Belgikak, Danimarkak, Frantziak, Alemaniak, Irlandak, Suediak, Espainiak edo Italiak datu hori gainditzen zuten, eta Herbehereak eta Erresuma Batua hurbil zeuden (%85-%90). Datu horien azpitik, ekialdeko herrialdeez gain, Portugal eta Finlandiaren kasuak nabarmentzen ziren, %70 eta %85 artean.
Estaldura horren ordutegiak kontuan hartuta (lana eta familia hobeto uztartzeko orduan elementu nagusietako bat izan daitekeelako, adibidez, beren lanaldi osoa mantendu nahi duten eta murrizten ez duten edo eszedentziarik hartzen ez duten familientzat) eszenatoki desberdinak daude.
Babes formaleko egituren kasuan1, ordutegi-aukera zabalena eta baxuena zutenak bat zetozen, hiru urtetik beherako edo gorako haurren sistemak aztertzean. Hori horrela, Portugalek, Islandiak eta Norvegiak arreta ertaina ematen dute beren azpiegitura formaletan, astean 33 orduz baino gehiago (gogoratu EBn lanaldi estandarra astean 40 ordukoa dela). Aitzitik, ordutegi-eskaintza baxuena dutenak dira Austria, Irlanda, Herbehereak eta Erresuma Batua (astean 25 ordutik behera).
(34. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema formalak.
Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik behera
Iturria: EUROSTAT (2012).
(35. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema formalak.
Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik gora
Iturria: EUROSTAT (2012).
Tarteko taldean daude (EB27ko batez bestekoaren gainetik, asteko 26 ordutan), Espainia (28-30 ordurekin, gutxi gorabehera), Frantzia eta Finlandiarekin batera (hiru urtetik gorako eskaintzaren kasuan).
EAEn, nahiz eta ez daukagun estatistika alderagarririk, arreta-eredu formalaren aldeko ap
ustu publiko handia egon da, batez ere Haurreskolak Partzuergoko haur-hezkuntzako eskola-ereduaren bidez, astean gehienez 40 ordu eskainita, baina ez daukagu batez besteko arreta-ordutegirik beste herrialde batzuekin alderatzeko2.
Sistema ez formalen3 eremuan, Herbehereak eta Austriak, esaterako, ordu-estaldura baxuagoko arreta-ordutegia dute (astean 9 eta 12 ordu artean) eta Portugalen, beste herrialde eskandinaviar batzuetan bezala, Finlandia edo Suedian kasu (ohituago daude honelako sistemetara, lehen adierazi bezala) batez besteko arreta astean ia 30 ordukoa da.
(36. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema ez formalak. Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik behera
Iturria: EUROSTAT (2012).
(37. grafikoa) . Haurren zaintza. Sistema ez formalak. Batez besteko ordu-kopurua. 3 urtetik gora
Iturria: EUROSTAT (2012).
Espainiaren kasuan berriz ere tarteko posizioetan dago, nahiz eta hiru urtetik beherako haurrentzako espazioetan eskaintzen duen batez besteko arreta handiagoa den (astean 25 ordu, hau da, Europako eta Frantzia edo Alemania bezalako herrialdeetako batez bestekoaren gainetik), hiru urtetik beherakoen arretan baino (astean 10,8 ordu, Europako eta herrialde horietako batez bestekoaren azpitik).
EAEko egoerari dagokionez, datu estatistiko alderagarriak falta diren arren, azpimarratzekoa da honelako baliabideen aldeko ap
ustu publikoa baxuagoa dela. Izan ere, sistema formalaren banaketa indartsuan ez bezala, sistema ez formalaren aldeko babesa murritzagoa da: batez ere haurrak zaintzeko pertsonen kontratazioa diruz lagunduz egiten da, Eusko Jaurlaritzako 177/2010 Dekretuan jasotakoaren arabera.
Datu horiek aztertuta, beraz, hiru ondorio nagusi atera ditzakegu:
EAEko haur-hezkuntzako eskolen ordutegia Europako antzeko baliabideen parekoa edo altuagoa da.
Hasteko, EAEko haur-hezkuntzako eskolak irekitzeko ordutegia ez da beste herrialde europar batzuetakoa baino baxuagoa. Hala ere, txosten honen azterketa-lanetan indar gehienez azaltzen zen alderdietako bat zen hau.
“Une honetan desoreka dago haur-hezkuntzako eskolen plaza-eskariaren eta zerbitzu honen eskaintzaren artean”.
(Elkarrizketa gizarte-erakundeekin)
Kontuan hartuta Haurreskolak Partzuergoak eskainitako ordutegiak Europa mailako altuenetakoak direla, zergatik eztabaidatzen dira familien artean? Zergatik ez dira guztiz erabilgarriak familia eta lana uztartzeko orduan?
Beharbada galderaren ardatza aldatu behar dugu erantzun ahal izateko. Izan ere, seguru asko haur-hezkuntzako ikastetxeen ordutegiak ez dira areagotu behar, baizik eta lan-merkatu euskalduna (eta, ondorioz, estatukoa) da arrazionalizatu behar dena, arlo horretan (txosten honen aurreko kapituluetan ikus zitekeen bezala) aldeak baitaude beste herrialde europar batzuekin.
Hau da, kontua ez da arreta-baliabideak beranduagora arte luzatzea, baizik eta lanaldi kontzentratuagoetara egokitzea, bizitzako alderdi desberdinak uztar daitezen eta, gainera, familiek beren seme-alabez goza dezaten. Izan ere, haurreskola bat irekitzeko ohiko ordutegia (07:30/08:00-16:30/17:00 izan ohi dena) Europako erdialdeko herrialde batean edo herrialde eskandinaviar batean guztiz zuzena da, baina estatu-mailan (eta EAE ez da salbuespena) oso zaila da lana 17:30 edo 18:00 baino lehen amaitzen duten enpresa pribatuak aurkitzea.
Berez, Esping-Andersen (2013) bezalako egileen esanetan “lehenetsi beharko litzatekeen politika publikoen eremu bat lan-merkatuaren egokitzapena da (…); izan ere, Espainiako lan-merkatuaren ezaugarri instituzionalak urrun daude emankortasunaren ikuspegitik egokiak izatetik”.
Ondorioz, beharbada galderak zerikusi gehiago dauka lan-ordutegiak aldatzeko moduarekin (europarren antzekoagoak eta arrazionalagoak izan daitezen, bizitza pertsonalarekin eta familiarekin uztartu ahal izateko), uztartze-baliabideen ordutegi-eskaintza altuagoarekin baino.
Aitzitik, azterketan antzeman den beste kritiketako bat (plazen banaketan dauden barne-desorekei buruzkoa, batez ere landako eta hiriko guneen arten) esanguratsua da. Izan ere, lehen kapitulu honetan adierazi dugun bezala, haur-hezkuntzako eskolek funtsezko garrantzia dute uztartzean eta emankortasunean, eta, beraz, beharrezkoa da baliabide horiek eskuratzeko erraztasunak eta aukerak izatea.
Harreman zuzena dago uztartze-baliabideen eskaintza publiko zabalaren eta bi gurasoak lanaldi osora sartzeko aukeraren artean.
Datuak aztertuta atera daitekeen bigarren ondorioa zera da, harreman garbia dagoela herrialde desberdinetan dauden soldata-tarteen eta beren uztartze-eskaintzaren kalitatearen artean.
Adibidez, Erresuma Batuan eta Herbehereetan soldata-tarte altua dago (%20koa eta altuagoa) eta eskaintzen dituzten uztartze-baliabide formalek ordutegi oso murritza dute. Aitzitik, Portugal, Danimarka edo Italian egoera bestelakoa da: soldata-tarte txikiagoa eta baliabideen ordutegi zabalagoa.
EAEk uztartzea babesteko baliabideetan egin duen ap
ustua batez ere sistema formalarekin lotuta dago.
EAEn uztartzea babesteko baliabide-sarea geroz eta indartsuagoa da eta azken urteetan inbertsio publiko bizia egin da, batez ere Haurreskolak zabaltzeko.
Hala ere, arreta ez formaleko ereduek (Europako beste herrialde batzuetan oso ohikoak direnek) ez omen dute lehentasunik euskal administrazioan, dimentsio txikiagoa baitute eta, azken urteetan, murriztu ere egin baitira.
1 EU-SILC metodologiaren arabera, sistema formaletan honakoak sartzen dira: eskolaurreko hezkuntza, eskolako hezkuntza (gogora dezagun Europako herrialde batzuek 4 urtetan hasten dutela nahitaezko eskolaratzea, adibidez, Luxenburgok, edo 5 urtetan, adibidez, Greziak, Herbehereak edo Erresuma Batuak), haurren zaintza erkidego-zentroetan eskolako edo eskolaurreko ordutegitik kanpo (aurretik edo ondoren) eta egunetako zentroetako zaintza.
3 EU-SILC metodologiak sistema ez formalen artean sartzen ditu haurren arreta pertsonala profesional baten esku dagoenean (child-minder) edota gurasoak ez diren beste senide batzuen esku, auzokideen esku, familiako lagunen esku eta abar, etxean (euren etxean edo zaintzailearenean), hau da, espazio profesionalak eta ez profesionalak barne hartzen ditu.