Aurkezpena
Krisialdi zorrotza bizi dugu eta gizartean ondorio larriak eragiten a
ri da: pobrezia eta gizarte-bazterketa gehituz doaz, gizarteko eta laneko eskubideak murrizten a
ri dira, erdiko eta langile klaseak eskaste eta pobretze egoeran daude, ziurtasunik gabe, beldurrak eta kezkak jota… A
zken hamarkadetan izan dira pertsonen ongizateari eta eskubide sozialei kalte egin dieten krisi ekonomikoak, baina, itxura guztien a
rabera, orain bizi dugun krisi honek ez du parekorik, ikaragarri larria da, higatzen a
ri da gizarte edo ongizate Estatua deritzanari orain a
rte eutsi dioten zutabeak: elkartasuna, gizarte-ekitatea eta gizarte-justizia, behar dutenei laguntzea, eskubide sozial eta ekonomikoak. A
urre egin beharreko erronkak itzelak eta historikoak dira.
3/1985 Legeak ezarritakoaren a
rabera, A
rartekoa Legebiltzarraren goi ordezkaria da, Konstituzioaren I. idazpuruan xedatutako eskubideak babesteko sortua. Eskubide horiek legeak ezarritakoarekin bat etorriz bermatu behar ditu, eta A
utonomia Estatutuaren 9. a
rtikuluan bildutako demokraziaren printzipio orokorrak bete daitezen zaindu. Horretarako, zuzentzen dudan defentsa-erakundeak herri-administrazioen jarduera ikertu behar du espedienteen bitartez –herritarrek hala eskatuta edo bere kabuz–, baina, era berean, politika publikoak eta pertsonen eskubideak babesteko sistema ebaluatu behar ditu, botere publikoei gomendioak eginez edo pertsonen eskubideak errespetatzeko kultura edo eskubide horiek babesteko sistema indartzea helburu duten txostenak, a
zterlanak edo ideiak gauzatzea sustatuz. Horren haritik, gure ustez, A
rartekoa ezin da geldi geratu oso egoera larri eta kontuzko honen a
urrean, izan ere, zuzenean eragiten a
ri da euskal herritarren eskubide sozialetan eta ongizatean. Ikaragarri gehitu da krisiak eragindako a
razoengatik erakundera etortzen diren pertsonen kopurua. Herritarrei kasu egiteko gure a
halmenaren mugan gaude, a
haleginak a
reagotzen a
ri gara, bi helbururekin: a
lde batetik, informazioa eta a
holkuak ematea lanik gabe geratu diren eta langabeziagatiko prestaziorik ez duten edo prestazioak a
gortu dituzten pertsonei eta familiei, edota, hipoteka edo errenta ordaindu ezin dutelako, etxea utzarazteko prozeduretan jauzi direnei; eta, bestetik, a
halik eta eperik laburrenean izapidetzea herritarrek, beren eskubideak urratzen dituztela edo a
dministrazio onaren kontrakoak direla uste dutelako, a
dministrazioen jarduera batzuen kontra egin dituzten kexak. Bi urtean, bider sei ugaritu dira gizarte-laguntza ekonomikoak kudeatzean a
dministrazioek burututako jarduerekin zerikusia duten kexa-espedienteak.
Gure eskumenak erabiltzean, baliagarria eta egokia iruditu zaigu gizarteari, gizarte-erakundeei eta botere publiko eta a
dministrazioei gertatzen a
ri denaz hainbat a
nalisi eta ikuspuntu ematea, erakundearen a
rduraren ikuspegitik begiratuta. A
ldi berean, a
haleginak egiten a
ri gara eskubide sozialen gutxienezko eta ezin a
ldatuzko edukien mugak a
gerian jartzeko. Gai hori dela eta, a
zterlan juridiko bat prestatu dugu krisi ekonomikoko garaian politika publikoak diseinatzen direnean giza eskubideek –batez ere eskubide sozioekonomikoek– duten esanahiaz. Espainiako Konstituzioaren a
raudia, giza eskubideen nazioarteko zuzenbidea eta horrekin lotutako jurisprudentzia a
ztertu eta oinarritzat hartuta, a
zterlan horretan (liburuki honetan sartuta dago) a
ldezten da giza eskubideek betebehar bat sortzen dietela botere publikoei: politikak, prestazioak eta zerbitzuak sortu eta iraunarazteko betebeharra, eskubide horiek baliatu eta eraginkortasunez beteko direla bermatzeko.
Joan den maiatzaren 14an eta 15ean A
rartekoak jardunaldi batzuk a
ntolatu zituen izenburu honekin: “Eskubide sozialak krisi garaian. Badago konponbidea, bila ditzagun a
ukerak”. Jardunaldi horietan zenbait pertsonak hartu zuten parte, giza eta gizarte eskubideetan, ekonomian, politika publikoetan, demografian edo Europako politiketan a
dituek, baita Euskal Herriko gizarte-errealitatea ondo ezagutzen duten a
dituek ere. A
rgitalpen honetan bildu dira, hain zuzen, jardunaldi haietako ponentziak. Horietan izan ziren mintzaldiek eta eztabaidek a
gerian jarri zuten bizi dugun egoera a
rras konplexua dela eta izugarri zaila dela horri konponbidea a
urkitzea.
Krisiak, 2008. urtearen bukaeran sortu zenetik, sorburu eta a
lderdi finantzarioak ditu, zalantza barik. Europar a
lderdi nabarmena ere badu, edo, hobeto esanda, krisiaren konponbideak estu-estu lotuta daude EBren barruan diru-batasuna edo Eurogunea osatzen duten hamazazpi herrialdeetako politikekin, baita haietan hartzen a
ri diren eta hartuko diren erabakiekin ere. Beraz, eskubide sozialak mantendu, babestu eta iraunaraziko direla bermatzeko egiten den proposamen orok finantza-sistemaren muineko gaiak a
ztertu beharko ditu, eta Europako a
gintari politiko eta ekonomiko-finantzarioen portaera ere bai. Egungo krisi finantzario honetan, neurri handi batean Europako organo eta a
gintarien esku dago (euroaren eta Europako Banku Zentralaren inguruko diru-batasuna dagoelako) erabakiak eta neurriak hartzea. Erabaki eta neurri horien bitartez, konponbideak eman behar dira Espainiako herri-administrazioek eta, batez ere, sektore pribatuak (banku, kutxa eta enpresek) metatutako zorra ordaintzeko eta berriz finantzatzeko. Orobat, Europako erakundeen partaidetza erabakigarria da finantza-baliabide berriak lortzeko, a
dministrazioen eta enpresen beharrak as
e a
hal izan daitezen. Horrela, a
dministrazioek beren a
urrekontu defizitei a
urre egingo liekete, eta enpresek, beren inbertsioei. A
labaina, hartzen a
ri diren erabakiak zuzenak ote diren, eta har daitezkeen bakarrak ote diren galde diezaiokegu geure buruari.
Hersturari buruzko diskurtso bakarraren a
urrean, interes-talde jakin batzuen interesen a
urrean, ongizate Estatuaren kontrako a
rau neoliberalen a
urrean, a
ditu as
koren iritziz, beste politika batzuk gauza daitezke Eurogunean eta EBn. Urrutira joan gabe, François Hollande Frantziako lehendakaritzara iristeak lehenago ezinezkoa zirudien bide berri bat ireki du EBko politikan: ekonomia hazteko eta enplegua sortzeko politikak a
biaraztea, zorrak eta defizit publikoak gutxitzeko planen osagarri. Bestalde, Europako Banku Zentralak (EBZ) orain betetzen duen eginkizunaz bestelako bat bete lezake. Michel Rocardek eta Pierre Larrouturouk hauxe proposatu zuten urtearen hasieran: EBZk zuzenean herri-administrazioei mailegua eman a
hal izatea, legez ezarritako interesarekin –bankuekin egiten duenaren a
ntzera– edo interes txikiagoarekin1.
Europako proiektua bere unerik txarrenean dago, ziur as
ki. Oraingoz, erakunde europarren eta Europar Batasuneko gobernu gehienen portaera ez da nahi bezalakoa, ez horixe. Euroguneko eta EBko Estatu kide a
haltsuenetako a
gintari politikoek, dirudienez, erakunde pribatuek eta a
dministrazio publikoek beren herrialdeetako bankuekin egindako zorrak ordain daitezen bermatu nahi dute; hori lortzeko, herrialde zorpetuenak estutzen dituzte, kosta a
hala kosta zorren ordainketa berma dezaten, nahiz eta zor horiek herri-administrazioek sortuak ez izan2.
Erabakimen politikoa duten lurralde-maila guztietan –Europar Batasunetik eta Eurogunetik hasita– lehenbailehen kokatu beharra dago bankuen erreskatearen gainetik Estatu soziala eta eskubide sozialak mantendu eta iraunarazteari buruzko eztabaida. A
rrazoizkoa dirudi defizit eta zor publiko horiek denboran barrena onargarriak eta iraunkorrak izango diren tarteetan kokatzen a
halegintzeak, baita a
urrekontuan oreka bilatzeak ere, horrela 1992an Maastrichten finkatu ziren helburuak betez. A
rrazoizkoa dirudi, halaber, horretarako zerga-batasunaren bidean a
urrera egiteak. Baina, a
ldi berean, ezinbestekoa da Euroguneak eta EBk finantza-sistema sendo eta egonkorra lortzea, toxikotasunik, a
marrurik, iruzurrik eta interes espekulatzailerik gabea.
Azken bolada honetan sarri a
ipatzen dira EBren hankak, diru-batasuna ez dela nahikoa banku-hanka komunik izan gabe, zerga-hanka komunik gabe… A
intzat hartzen ez den funtsezko zutabe bat dago, ordea: herritartasun europarra behar da, Europar Batasuna osatzen dugun emakumeon eta gizonon borondate komuna, gizarte-kontratu bat, guztiok elkarrekin partekatutako proiektu batekin eta helburu batzuekin lotuko gaituena, eta, batez ere, elkarrekin partekatutako balio batzuekin: elkartasuna, gizarteratzea, gizarte-ekitatea eta gizarte-justizia. Balio horiek a
gertu ziren, neurri batean, II. Mundu Gerraren ondoren Europako herrialdeak berreraiki zirenean, haietako batzuek Estatu sozialaren edo Ongizate Estatuaren oinarriak finkatu zituztenean, haietako seik EEEren sorrera bultzatu zutenean –hori izan zen oraingo 27 herrialdeko Europar Batasuna erein zuen hazia–, A
lemania berriz bateratu zenean, Ekialdeko Blokea gainbehera etorri eta Europa bitan banatu zuen harresi lotsagarria suntsitu eta gero, Europar Batasuna ekialderantz zabaldu eta beste herrialde batzuk bere baitan hartu zituenean… Krisia iritsi den a
rte. Orain hautsi egin dira konfiantzazko, elkartasunezko eta proiektu komun bat partekatzeko loturak. Horregatik, lehenbailehen berreraiki beharra dago Europako herritartasunaren zutabea, Europar Batasunak krisia bere burua indartuz eta herritarren eskubide sozialak murriztu barik gaindi dezan bultzatzeko eta bermatzeko.
Vitoria-Gasteiz, 2012ko uztaila
1 Kalkulatu denez, iazko urria eta a
urtengo maiatza bitartean, EBZk bilioi bat euro inguru mailegatu die bankuei %1eko interesarekin; diru horren zati bat zor izugarri horrekin negozioa egiteko erabili dute bankuek, bonu publikoak interes handiagoarekin erosiz. Egia da Europako a
raudiak hori egitea debekatzen duela, baina a
raudi hori a
lda liteke, edo, bestela, Frantziako lehen ministro ohiak eta ekonomialariak zera proposatu zuten: dirua %0,1eko interesarekin mailega ziezaiola Europako Inbertsio Bankuari (EIB), eta hark %0,2an herri-administrazioei. Nolanahi ere, harrigarria da EIBren paralisia eta EBZren jarduerarik eza, izan ere, Europako bi finantza-tresna a
haltsu dira eta, oraingo egoeran, a
rriskuan daude euroaren iraunkortasuna, Europako Estatu batzuen Estatu Sozialaren iraunkortasuna; gainera, Europako herrialde batzuetan eskubide sozialak murrizten a
ri dira eta horrek oso ondorio larriak ditu: pobretasuna ikaragarri haztea eta egoera larriak ugaltzea (etxerik gabe eta goseak dauden pertsonak, a
dibidez).
2 Horren erakusgarri a
rgia da behea jotzear dauden Espainiako finantza-erakundeak berriz kapitalizatzeko as
moz 100.000 milioi euroko mailegu europarra ematearekin zerikusia duen kudeaketa. Horren gainean, interes publikoa eta herritarren eskubideak babestearen ikuspegitik, gure ustez, erabateko gardentasuna exijitu beharko litzateke laguntza publikoen a
rloan. Hau da, finantza-erakundeen erreskatea behar bezala eta a
rrazoiak emanez justifikatu beharko litzateke, a
rgi eta jendaurrean, eta a
rgi eta garbi a
dierazi beharko litzateke zer ondorio ekarriko lituzkeen balizko kiebra jotzeak. Era berean, jendaurrean a
zaldu beharko litzateke zeintzuk diren erakunde hartzekodunak, zenbat zor zaien, kredituak zertarako eman ziren, bere garaian zer a
rrisku-analisia egin zuten, zer kontrol egon diren banku hartzekodunetatik kutxa eta banku zordunetarako kapitalen fluxuan, baita horiek egindako gastuan ere, eta a
bar. Hortik a
biatuta, gardentasun osoa exijitu beharko litzateke, halaber, Euroguneak emandako maileguari dagokionez exijitu diren baldintzen eta berme edo a
balen gainean. A
zken batean, Estatu espainiarraren a
balaz beste a
ukerarik ez a
l dago? Horretarako, ez a
l dago gastu publikoa, soldatak eta gastu soziala kredituaren zenbatekoaren pareko kopuruan murrizteaz beste a
ukerarik, a
urrekontuaren defizitaren helburuak kosta a
hala kosta mantentzeko?