Egoeraren a
nalisia egin eta dagozkion ondorioak a
tera ondoren, kapitulu honetan, a
ntzemandako a
razoei konponbidea a
urkitzeko eta as
e ez diren beharrei erantzuteko proposatutako gomendioak jaso dira.
Aldez a
urretikoa. A
utonomia pertsonala sustatzera eta menpekotasun-egoeraren a
rretara zuzenduta dagoen edozein politikaren trazadurak kontuan hartu beharko du menpekotasunaren fenomenoak emakumeengan eta a
dineko pertsonengan duen eragin handia.
Esan bezala, EAEn menpekotasun-egoeran dauden pertsonen %64 inguru emakumezkoak dira. Menpekotasun-egoera onartuen %80 65 urtetik gorako pertsonei dagozkie. Menpekotasun-egoeran dagoen pertsonaren zaindaria senide bat denean, kasuen %80 baino gehiagotan zaindaria emakumezkoa da eta 52 urte inguru ditu batez beste (%20 baino gehiagok dute 60 urtetik gora).
Politika publikoak prestatzerakoan ezin da a
haztu errealitate hori, gizonen eta emakumeen a
rteko berdintasunaren a
ldeko a
pustu sendoa egiteko.
1. Informazio-sistema integratu bat sortzea bultzatzea
Txostenean behin eta berriz a
ipatu ditugu menpekotasunaren a
rretaren eta a
utonomia pertsonalaren sustapenaren a
rloan a
nalisi kuantitatibo fidagarri bat egin nahi izan dugunean a
urkitu ditugun a
razoak: ez dagoela datuak jaso eta kudeatzeko sistema integraturik, irizpide desberdinak a
plikatzen direla eskatutako datuak interpretatzeko, a
dministrazioentzat materialki ezinezkoa izan dela eskatu dizkiegun datu batzuk eskaintzea, horien sistematizazioagatik edo sistema informatikoekin lotutako a
razoengatik, etab.
1.1. Arlo honetan esku hartzen duten a
dministrazio guztien parte-hartzea barne hartzen duen informazio-sistema integratu bat sortu beharko litzateke.
1.2. Badirudi gomendagarria dela Eusko Jaurlaritzak IMSERSOra bidaltzen dituen datuetan berrikuspena barne hartzea, bai banakako a
rreta planari (BAP) dagokionez, bai onartutako gradu eta mailei dagokienez; bereziki, kontuan hartuz a
ldaketa horien bidez zerbitzu edo prestazio bihur daitezkeela, baita kopuruaren a
ldaketa –prestazio ekonomikoen kasuan–, etab. ere.
1.3. Beharrezkoa da informazio bateratua, ulergarria eta herritar guztientzat eskuragarria eskaintzen duten bideak sortzea.
2. Lurraldeen a
rtean dauden desorekak gainditzea bermatzea
Txosten honetako 7.5. a
talean a
zaldu dugun bezala, lurraldeen a
rtean desberdintasunak daude a
utonomia pertsonalari eta menpekotasunari buruzko a
raudiaren garapenean, a
plikazioan eta interpretazioan, eta baliteke horrek euskal herritarrek beren eskubideak berdintasunez gozatzearen gainean eraginak izatea. Hori dela eta, komenigarria izango litzateke distortsio horiek ekiditeko bide egokiak lantzea.
Zentzu horretan:
2.1. Gizarte Zerbitzuen Erakunde-arteko Organoa[93] euskal herri-administrazioen a
rtean erakunde-arteko lankidetza eta koordinazioa a
rtikulatzeaz a
rduratzen da, Euskadiko Gizarte Zerbitzuen Sistema bateratuta bermatzeko eta lurralde a
utonomiko osoan prestazioak eta zerbitzuak modu koherente eta harmonikoan gara daitezen; eta horretarako, bere ekintzak helburua erdiestera bideratu beharko ditu, kasuan kasuko a
dministrazioen parte-hartzea eta inplikazioarekin.
2.2. Gizarte-zerbitzuen a
rloko Goi Ikuskaritzak Gizarte Zerbitzuei buruzko 12/2008 Legeko 2. a
rtikuluak a
ldarrikatzen duen eskubide subjektiboa benetan gauzatzeko eskubidea bermatzeko eskumena du, eta haren jarduera gizarte-zerbitzuen sistemak behar bezala eta modu orekatuan funtzionatzen duela egiaztatzeko egingo du lan, haren dekretu a
rauemaileko 4.2. a
rtikuluan xedatzen den bezala[94].
2.3. Beharrezkoa izango da Gizarte Zerbitzuen Legearen garapenak EAEn oro har lortzea komeni den a
rreta-maila ezartzeko, gizarte zerbitzuak eta prestazioak berdintasunez eskuratzen direla bermatzeko, haien estaldurarako eta kalitate-mailarako, eta prezio publikoen a
rloko irizpide bakarrak ezartzeko ematen duen a
ukera a
probetxatzea. A
zken finean, garapenak gizarte-zerbitzuen a
rloan oreka bermatu behar du lurraldean, baliabideak berdintasunez banatzeko eta zerbitzuak eta prestazioak berdintasunezko irizpideen a
rabera eskuratzeko.
3. Administrazioetan erakunde-arteko koordinazio egokia erraztea
Oinarrizko gizarte-zerbitzuetan eta espezializatuetan nahiz horien eta a
utonomia erkidegoko a
dministrazioaren a
rtean erregistratu diren koordinazio-arazoak direla eta, beharrezkoa da esparru sozialean koordinazioa hobetzea menpekotasunaren babesa eta a
utonomia pertsonalaren sustapenaren a
rloko a
dministrazioen a
rtean. Horretarako, informazioa eskuratzeko sistema partekatuak sortu behar dira[95] –datuen babesaren a
rloko a
raudia betetzen duten sistemak–; eskuragarri dauden zerbitzuei buruzko informazio fidagarria eskaintzen duten mekanismoak ezarri behar dira; a
kordioak edo hitzarmenak sinatu behar dira; beharrezkoak diren baliabideak eskualdatu behar dira eta lan integratua gauzatu behar da.
4. Sistema sozialaren eta sanitarioaren a
rteko koordinazioa bultzatzea, baita esparru sozio-sanitarioa garatzea ere
Sistema sozialaren eta sanitarioaren a
rteko koordinazioa eta esparru sozio-sanitarioa delakoaren garapena ezinbestekoak dira menpekotasunari eta a
utonomia pertsonalaren sustapenari behar bezalako a
rreta eskaintzeko. Laguntza-maila desberdinen a
rtean a
rreta integrala, jarraitua eta koordinatua bermatzea da helburua, eta, horretarako, a
rretaren egiturak menpekotasun-egoeran dauden pertsonen beharretara egokitu behar dira.
Zehazki, nahitaezkoa da:
4.1. Pertsonaren osasun-egoera osoki ezagutzea bermatzea haren menpekotasuna behar bezala baloratzeko, eta sistema sozialak osasunaren a
rloko informazioa eskuratzeko prozesua a
rintzea.
4.2. Erantzun ezin hobea ematea osasun-sistemak emandako jarraibidea koherentea izan dadin sistema sozialak esleitutako baliabidearekiko.
4.3. Baliabide sozio-sanitarioak martxan jarri eta mantentzeko prozesuan bi sistemek behar bezala parte hartzen dutela bermatzea.
4.4. Modu integralean erantzutea biztanleriako kolektibo jakin batzuei, a
dibidez, gaixotasun kronikoak dauzkaten pertsonei; buru-gaixoei, goizegi, pisu gutxirekin edo ezgaitasunak izateko a
rriskuarekin jaiotako umeei; ezgaitasunak dauzkaten pertsonei edota a
rreta sanitario berezi gehiago behar duten pertsonei.
Gaixotasun mentalak dituzten eta menpekotasun-egoeran dauden pertsonen kasuan, haiei eskaintzen zaizkien baliabideek –normalean sozio-sanitarioak izaten dira– bi sistemen a
rtean behar bezalako koordinazioa eskatzen dute; eta, ondorioz, beharrezkoa da baliabide horien kostuak partekaturik onartzea, eta ez dirudi hiru lurraldeetan modu orekatuan egin denik.
Halaber, lehentasunezkoa da paziente psikiatrikoak a
rreta sozio-sanitariorako euskal Kontseiluak erdietsitako egitura sozial normalizatuetan kokatzeko a
kordioak osoki betetzea.
5. Toki-erakundeei behar besteko finantzaketa ematea A
MAL indarrean sartu zela-eta egokitu zaizkien zereginen a
reagotzeari a
urre egin a
hal izateko, eta erakunde horiek gizarte-politiken diseinuan protagonismo handiagoa izatea bultzatzea
Toki-erakundeek, AMAL indarrean sartu zela eta, zeregin gehiago hartu dute beren gain. Gainera, Gizarte Zerbitzuen Legeak menpekotasun-egoeran dauden pertsonen a
rretarekin eta a
utonomia pertsonalaren sustapenarekin zuzenean lotuta dauden hainbat eskumen esleitzen dizkie. Ondorioz, beharrezkoa da toki-erakunde horien finantzaketa zeregin horiei behar bezala a
urre egin a
hal izateko nahikoa dela bermatzea.
Zerbitzuen hornikuntzan a
dministrazio batek baino gehiagok esku hartzen dutela kontuan hartuz, komenigarria dirudi herritarrengandik hurbilen dauden a
dministrazioei protagonismo handiagoa ematea, ziurrenik egokienak baitira banakako beharrei erantzuteko egokiak diren irtenbideak proposatzeko.
6. Baliabide sozialak sortu eta mantentzera bideratutako lanarekin jarraitzea, hala nola, menpekotasun-egoeran dauden herritarrei eta haien zaindariei zuzendutako zerbitzu, prestazio eta programekin
Autonomia pertsonala sustatzera eta menpekotasun-egoerari erantzutera bideratutako zerbitzu eta prestazioen eskaera etengabea eta gero eta handiagoa da, a
rgi dago gaur egungo baliabideak ez direla nahikoa eta beharrezkoa da hutsune batzuk betetzeko baliabideak sortzea. Hori guztia dela eta, beharrezkoa da EAEn a
zken urteotan gauzatu den inplementazio-lanarekin jarraitzea. Gure erkidegoak ezin du pentsatu nahikoa denik Estatuko A
dministrazio Orokorrak ezartzen dituen gutxienekoak betetzea.
Oro har, zerbitzuen estaldura-tasak eta prestazioenak pixkanaka gure erkidegoan menpekotasun-egoeran dauden herritarren tasetara egokituz joan beharko lukete. Beharrezkoa da, era berean, baliabideak eskuratzeko itxaron behar den denbora-tartea –plaza-kopurua nahikoa ez izatearen ondoriozkoa– laburtuz joatea, baita oinarrizko zerbitzu jakin batzuk lortzeko itxaron behar dena ere (adibidez, etxez etxeko laguntza edo telelaguntza zerbitzua).
Behin betiko nahiz a
ldi baterako egoitza-baliabideak, eguneko a
rretakoak eta etxez etxeko laguntza-zerbitzura bideratutakoak a
reagotzea ezinbestekoa da A
MALek zerbitzu publikoei ematen dien lehentasuna egia bihur dadin. Horrek, gainera, onuradunek beren Banakako A
rreta Programaren diseinuan eraginkortasunez parte hartzeko eskubidea izatea bermatzen lagunduko du.
Bereziki, nahitaezkoa da:
6.1. Menpekotasun-egoeretako eta a
utonomia pertsonalaren sustapeneko prebentzio-zerbitzuak bultzatu eta mantentzea:
– gaikuntza eta terapia okupazionala;
– estimulazio kognitiboa;
– a
utonomia funtzionala sustatu, mantendu eta berreskuratzea;
– gaikuntza psikosoziala a
dimen-gaixotasunak edo ezgaitasun intelektuala duten pertsonentzat;
– gaikuntza ezgaitasun sentsoriala duten pertsonentzat;
– laguntza pertsonalak eta zaintza egoitza berezietan;
– menpekotasun- edota ezgaitasun-mota desberdinetara egokitutako teknologia berriak gaitzea.
6.2. Hainbat zerbitzu hedatzea, a
dibidez, bonotaxia, eta diru-laguntzak ere bai, esaterako, hiru lurraldeetako udalerri guztiak egokitzeko edo babesteko produktuak ordaintzera bideratutakoak eta menpekotasun-egoeran dagoen biztanleria guztiari bideratutakoak, a
dinarekin lotutako mugarik gabe.
6.3. Pertsona bakoitza bere etxean mantentzera bideratutako neurri guztiak indartzea (telelaguntza-zerbitzua, etxez etxeko laguntza, babes-produktuak, etxebizitzaren egokitzapena, eguneko zentroak, a
ldi baterako egonaldiak edo as
teburukoak egoitzetan eta eguneko zentroetan, zaindarien a
tseden eta babeserako programak, etab.).
Telelaguntza-zerbitzuaren erabilgarritasuna ikusirik –eta a
dministrazioarentzat oso kostu baxua eragiten duela a
intzat hartuta–, nahitaezkoa da martxan jartzen denean, menpekotasun-egoeran egonik zerbitzu hori eskatzen duen pertsonarentzat, itxaronaldi luzeegirik ez eragitea.
6.4. Ezgaitasun intelektual edo gaixotasun mentalen bat duten eta menpekotasun-egoeran dauden pertsonen a
rretara eta a
utonomia pertsonala sustatzera bideratutako baliabideak sortzea, mantentzea eta hedatzea (tartekoko egiturak barne), baita gaixotasun kronikoak dauzkaten eta menpekotasun-egoeran dauden pertsonen osasun-laguntzako eta gizarte-laguntzako behar konplexuei erantzutera bideratutako baliabideak ere. Horretarako beharrezkoa izango da a
rlo sozialeko eta sanitarioko organo eskudunen a
rtean a
kordioak lortzea. Puntu honetan bereziki a
ipatu behar da gaixotasun mentalak dauzkaten a
dineko pertsonentzako unitateak ez direla nahikoa.
6.5. Gor-itsuei eskaintzen zaien a
rretan a
ntzeman diren hutsuneak zuzentzea (ez dago pertsona horientzako zerbitzu espezifikorik, beharrezkoa da gor-itsuen a
rloan a
rtekariaren lana bultzatzea, kolektiboaren inbisibilizazioa, etab.).
6.6. Zaindariei prestakuntza, babesa eta a
tsedena ematera bideratutako elementu guztiak bultzatu eta mantentzea, baita dagoen erantzukizunari a
urre egiteko trebetasunak eta baliozko tresnak hornitzea eta haien osasuna zaintzeko lanak ekar lezakeen eragin negatiboa a
rintzea. Gure ustez, zaindaria zaintzeak ere osasun-politiken parte izan behar du. Menpekotasun-egoeran dauden pertsonen a
rretara bideratutako edozein politikak, egokia eta eraginkorra izan nahi badu, zaindarientzako a
rreta- eta babes-sistema ezin hobe bat a
rtikulatu beharko du. Horrexegatik da beharrezkoa:
– egoitzetan eta eguneko zentroetan egonaldi laburretarako baliabideak a
reagotzea;
– etxez etxeko laguntza-zerbitzua indartzea estaldura-tasak a
reagotuz, zerbitzua a
rintasun handiagoarekin martxan jarriz, zerbitzuaren intentsitateak norbanakoaren beharretara egokituz, eta zaindariei etxeko zereginak egiten laguntzea a
intzakotzat hartzea menpekotasun-egoeran dauden a
dingabe edo pertsona ezgaituen kasuetarako;
– a
tsedenerako programak, a
rreta psikoterapeutikokoak, prestakuntza-programak eta elkarri laguntzeko taldeak bultzatzea;
– gizonen eta emakumeen a
rteko berdintasun-politiketan sakontzea, zaintzeko lanetan erantzunkidetasuna sustatzeko.
Ez dirudi egokia denik zaindariei babesa eta a
rreta eskaintzeko programa horietako batzuk a
dineko pertsonez a
rduratzen diren pertsonei soil-soilik bideratuta egotea, hau da, menpekotasun-egoeran dagoen edozein pertsona (haren a
dina edo a
utonomia-falta eragin dion a
rrazoia zeinahi izanda ere) zaintzen duten pertsonak kontuan ez hartzea. Komenigarria da babes- eta prestakuntza-neurrien ezarpena hedatzea, edozein kasutan ere, zaindari profesionalak eta ez profesionalak barne hartzeko.
6.7. Menpekotasunaren eta a
utonomia pertsonalaren a
raudiaren a
plikazioak ukitzen dituen kolektibo nagusien babeserako elkarteek eta erakunde sozialek eskainitako programa eta zerbitzuen egonkortasuna bermatzea.
Aipatutako guztiaren ondorioz, prestazioen eta zerbitzuen eskaera ere menpekotasun-egoeran dauden herritarren beharren isla izatea bermatu beharko da, eskaera hori a
ldez a
urretik baliabideak egotearen edo ez egotearen a
raberakoa izatera baldintzatu gabe.
7. Herritarrentzako babes-maila osagarriak ezartzea euskal herri-administrazioek beren eskumenak gauzatzen dituztenean
Legearen pixkanakako a
plikazio-erregimenarekin eraginkorra ez zen graduko menpekotasun-egoeran dauden pertsonei eskainitako zerbitzuak, Estatuko A
dministrazio Orokorrak ezarritakoak baino prestazio ekonomiko a
ltuagoak zehaztea nahiz hark ezarritakoak baino intentsitate handiagoak a
dieraztea –kasu jakin batzuetan eta lurralde jakin batzuetan erregistratu ditugu– erakunde honek jokabide ontzat jotzen du, eta sustatu behar dela uste du.
Prestazio ekonomikoen zenbatekoa eta zerbitzuen gutxieneko intentsitateak ez direla nahikoa ikusirik, eta kontuan hartuz menpekotasun a
rineko egoeran dauden pertsonek baliabideak behar dituztela, a
rrazoizkoa da etorkizunean ere horrelako neurriak hartzea.
8. AMALen 15. a
rtikuluan a
urreikusten diren zerbitzuen eta prestazio ekonomikoen a
rteko bateragarritasuna a
halbidetzea (baita zerbitzuen a
rtean ere), menpekotasunaren a
urreko a
rreta egokia eta a
utonomia pertsonalaren sustapen eraginkorra bermatzeko
Menpekotasun-egoeran dagoen pertsona bakoitzak eguneroko zereginak gauzatzeko dauzkan beharrei erantzutea, sarritan, ezin da lortu zerbitzu edo prestazio bakar bat esleitzen baldin bada. Zerbitzu bat baino gehiago eta horiek eta prestazio ekonomikoak a
ldi berean erabiltzeak menpekotasun-egoeran dagoen pertsona bakoitzak dauzkan beharretarako a
rreta hobeto egokitzea a
halbidetzen du.
Kasu as
kotan, menpekotasunak edota ezgaitasunak gainkostu bat eragiten die egoera horretan dauden pertsonei eta haien familiei. Hori dela eta, prestazio ekonomikoa eta zerbitzuaren edo zerbitzu zehatz batzuen a
rteko bateragarritasunak hobetu egiten du pertsona horiei eskainitako a
rreta.
Bizkaian zerbitzuen eta prestazio ekonomikoen a
rtean dagoen bateraezintasunak ez dirudi egokia, a
dierazitakoaren a
rabera.
Araban eta Gipuzkoan zerbitzuak eta prestazioak bateragarriak dira; baina, nolanahi ere, prestazio ekonomikoen a
rtean diskriminatzailea izan litekeen bateraezintasun bat dago. Hortaz, eguneko zentroko zerbitzuarekin lotutako prestazio ekonomiko bat jasotzen dutenek ezin dute familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikorik (FIZPE) jaso, baina sare foraleko eguneko zentroak erabiltzen dituzten pertsonen kasuan ez da gauza bera gertatzen. Bestalde, lurralde horietan a
ldi berean prestazio ekonomikoak eta zerbitzuak erabiltzearen ondorioz a
plikatzen diren murrizketak, kasu batzuetan, gehiegizkoak dira.
Zentzu horretan, gure ustez, komenigarria izango litzateke:
8.1. Bizkaian zerbitzu eta prestazioetarako ezarritako bateraezintasun-erregimena berrikustea, baita etxeko laguntza-zerbitzuarekin (ELZ) lotuta lurralde horretan zenbait udalerritan a
plikatzen den irizpidea ere.
8.2. Araba eta Gipuzkoa lurraldeetan, lehen a
ipaturiko kasuan ezarrita dagoen prestazio ekonomikoen a
rteko bateraezintasun a
raubidea berriz a
ztertzea, baita prestazio ekonomikoak eta zerbitzuak a
ldi berean ematen direnean a
plikatu beharreko murrizketak ere.
9. Autonomiarako eta Menpekotasunaren A
rretarako Sistema hobetzeko paper proaktiboa onartzea, A
utonomiarako eta Menpekotasunari A
rreta emateko Sistemaren (AMAS) Lurralde Kontseiluan Eusko Jaurlaritzak eta foru a
ldundiek duten ordezkari-paperari jarraiki egindako lanaren bidez
Beraz, komenigarria izango litzateke Lurralde Kontseiluan parte hartzen duten herri-administrazioek beren jarduerak helburu hauetara bideratzea:
9.1. Menpekotasun-egoera guztiak behar bezala baloratzea a
halbidetzen duen baremo bat lortzea –eta bereziki a
ipatzekoak dira ezgaitasun intelektualarekin, ezgaitasun sentsorialarekin, gaixotasun mentalekin eta jokabide- eta kognizio-arazoekin lotutakoak– eta a
utonomia pertsonalarekin, parte-hartzearekin eta komunikazioarekin lotutako dimentsio berriak barne hartzea.
9.2. Menpekotasunaren nozioan iraunkortasun-izaera duten egoerak ez ezik, iraunkorrak izan ez a
rren menpekotasun-egoeraren iraupen luzea dela eta menpekotasun iraunkorraren pareko a
rreta merezi dutenak edo beste norbaiten laguntza jarraitua ezinbestekoa izateko moduko larritasun-mailakoak direnak barne hartzea.
9.3. Menpekotasunaren babesa Gizarte Segurantzaren esparruan barne hartzearen egokitasunari buruz hausnartzea, eta horrek dakartzan a
ldaketak egitea finantzaketan eta dagokion jurisdikzio eskudunean. Eta, horren harira, Gizarte Segurantzako as
istentzia-mailak eskain litzakeen a
ukerak baloratzea.
9.4. Menpekotasun-egoeran dauden pertsonak ordezkatzen dituzten hirugarren sektoreko erakundeek Menpekotasunaren Sistema Nazionaleko A
holku Batzordean parte hartzea (AMALeko 40. a
rtikulua).
9.5. Zerbitzuen zorroa egokitzea, zaindarientzako zuzeneko zerbitzuak barne hartzeko (prestakuntza, babesa eta a
holkularitza).
9.6. AMALeko 5. a
rtikulua a
rgitzea eta modu murriztailean interpretatzea ekiditea.
9.7. Gehienezko epea laburtzea menpekotasun-egoera onartzeko eskaera a
urkezten denetik zerbitzua edo prestazioa benetan esleitzen den a
rtean.
10. Gizarte Zerbitzuei buruzko a
benduaren 5eko 12/2008 Legearen hedapena eta garapena A
MALen garapenarekiko eta a
plikazioarekiko koherentea izatea bultzatzea
Autonomiarako eta Menpekotasunari A
rreta emateko Sistemaren (AMAS) ezarpenaren eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema finkatu eta zabaltzearen a
rtean lotura egotea ezinbestekoa da.
10.1. Bi sistema horiek (AMAS eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema) garatzea eta hainbat a
lderdirekin harmonikoak eta koherenteak izatea bermatu beharko da, a
dibidez, prestazio eta zerbitzuen zorroaren a
rauketarekin, pertsonek prestazio eta zerbitzu horien finantzaketan parte hartzeari buruzko a
rauketarekin, bi sistemak finantzatzeko ezar litezkeen neurriekin, etab.
10.2. Beharrezkoa izango da menpekotasunaren a
rloko balorazio-tresnak (menpekotasuna baloratzeko baremoa –MBB–) eta orientaziora bideratutakoak (BAP) Gizarte Zerbitzuen Legean a
urreikusitako instrumentu komunekin (fitxa soziala eta banakako a
rreta plana) lotzea. Zentzu horretan, komenigarria izango da baloratzea beharrezkoa ote den instrumentuak jarduera-esparruen a
rabera (autonomia/menpekotasuna, gizarteratzea/gizartetik baztertuta egotea eta babesgabetasuna) eta zerbitzu- edo prestazio-motaren a
rabera bereiztea.
Nolanahi ere, egokia izango da gizarte-zerbitzuen sistemaren eta A
MASen a
rteko koexistentzia-esparrua a
rgitzea.
11. Praxia a
ldatuz edo, egokia denean, a
plikatzen den a
raudia a
ldatuz, a
ntzemandako a
razo jakin batzuk zuzentzera bideratutako neurriak martxan jartzea
Atal honetan, ezaugarri bera duten as
kotariko gaiak a
ipatuko ditugu –guztiek eskaintzen dute gure a
dministrazioek a
probetxa dezaketen hobekuntza-aukera bat–:
11.1. Menpekotasuna baloratzeko baremoa (MBB) a
plikatzea a
utonomia pertsonalerako bestelako babesen beharra (esate baterako, a
dimen-gaitasunarekin lotutakoak), zereginak gauzatzeko ekimen-maila eta zailtasun kognitiboak, jokabidearekin lotutakoak, a
utodeterminazio pertsonalekoak edo inguru soziala ulertzearekin lotutakoak neurri handiago batean kontuan hartzen dituen eta testuinguruan kokatuta dagoen a
nalisi bat eginez.
11.2. Balorazio-taldeak osatzen dituzten profesionalen kualifikazioa bermatzera bideratutako prestakuntzarekin jarraitzea, baita eskaera egiten duen pertsonaren etxera elkarrizketak egitera doazen profesionalena bermatzera bideratutakoarekin ere, eta, horretarako, menpekotasunari eta ezgaitasunari buruzko ikastaroak a
ntolatzea, eta balorazio-taldeek kontaktu formalak izatea ezgaitasunak dauzkaten edo menpekotasun-egoeran dauden pertsonen kolektiboen (adineko pertsonak, ezgaitasun fisikoa, intelektuala edo sentsoriala duten pertsonak, gaixotasun mentalak dauzkatenak, etab.) ordezkari diren erakunde sozialekin.
11.3. Balorazio-taldeen osaketari dagokionez, hobe litzateke taldeek gero eta neurri handiagoan izatea diziplina-artekoak, hainbat esparrutan gaitasunak izatea (gizartea, medikuntza, erizaintza, fisioterapia, terapia okupazionala, psikologia, psikiatria, neurologia, geriatria, pediatria, etab.), eta talde horietan osasun-arloko eta diziplina sozialetako profesionalen presentzia orekatua bermatu beharko litzateke.
Komenigarria da talde horien kualifikazioa eta haien kudeaketaren kalitatea kontrolatzeko mekanismoak sortzea.
11.4. Balorazioaren prozedurako a
zpi-faseren batean beste erakunde batzuk a
zpikontratatzeak a
rintasun handiagoa ematen duela eta horien kaudimena egiaztatuta dagoela kontuan hartu gabe ere, komenigarria dirudi zeregin horietaz foru-erakundeetako langileria a
rduratzea, izan ere, eskuratzen diren datuak oso-oso pertsonalak dira; hartara, independentzia-printzipioa bermatuko da eta A
MALeko 28.6 a
rtikulua beteko da.
11.5. A
rreta jaso dezaketen egoeratzat jotzea "iraunkorrak" izan ez a
rren a
utonomiarik gabeko egoeraren iraupen luzea dela-eta menpekotasun iraunkorraren pareko a
rreta merezi dutenak edo beste norbaiten laguntza jarraitua ezinbestekoa izateko moduko larritasun-mailakoak direnak. Kasu horietan, menpekotasun-egoera berrikusteko eta jarraipena egiteko mekanismoak martxan jarri beharko lirateke.
11.6. Administrazio-prozedura bakarrean barne hartzea egungo prozesuaren hiru faseak –sarritan prozedura bat baino gehiago gainjartzea eragiten da eta–: menpekotasun-gradua eta -maila zehaztea, BAP lantzea eta zerbitzua edo prestazioa esleitzea; eta, horrez gain, prozedura bakar hori ebazteko hiru hilabeteko gehienezko epea ezartzea.
Gure ustez, menpekotasunaren esparrua oso delikatua da, eta esku-hartzearen a
zkartasuna funtsezkoa da. A
MALek Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen (HAAJ eta A
PE) azaroaren 26ko 30/1992 Legera bidaltzen duenean, ez litzateke hiru hilabeteko epea gainditu behar eskaera a
urkezten denetik (interesduna menpekotasun-egoeran dagoela eta sistemako prestazioak jasotzeko eskubidea onartzeko eskaera) kasuan kasuko zerbitzua edo prestazioa esleitzeko ebazpena xedatzen den a
rte. Bestalde, kontuan hartzekoa da zerbitzu batzuk eskaintzeko ezinbestekoa dela plaza libreak egotea, eta plaza nahikoa ez egotearen ondorioz a
tzeratu egin daitekeela.
Nolanahi ere, menpekotasun-egoera onartzen denetik BAPa egiten den a
rte igarotzen den denborak ez du, inola ere, 15 lanegun baino gehiagokoa izan behar, interesdunari egotz dakizkiokeen a
tzerapenak baldin badaude izan ezik.
Aipatutakoa ikusirik, egokia litzateke gehienezko epe horiek kasuan kasuko a
raudietan zehaztea; hartara, prozedura a
rgituko da, baita segurtasun juridikoa bermatu ere.
11.7. Prestazio ekonomikoei legokiekeen eragin-egunari dagokionez, ez dirudi EAEko errealitate sozioekonomikorako egokia denik Estatuko A
dministrazio Orokorrak defizit publikoa gainditzeko hartu duen formula; a
legia, eskatzaile berrientzat kendu egiten duena prestazioen ordainketak a
tzeraeragina izatea eskaera a
urkeztu zen egunera a
rte, eta A
MALeko lehenengo a
zken xedapenak a
tzeraeragin hori ezartzen zuen. Hori dela eta, gure ustez, a
utonomia erkidegoei babes-maila osagarri bat ezartzeko eman zaien eskumenaz baliatuz, egokia litzateke eraginak eskaera a
urkezten den uneraino a
tzeratzea.
11.8. Ebazpenen hizkera sinplifikatzea hartzaileek errazago uler ditzaten.
11.9. Urtero kasuan kasuko a
ldizkari ofizialean a
rgitaratzea prestazio ekonomikoen zenbateko zehatzak, segurtasun juridikorako printzipioaren a
rabera. Komenigarria litzateke a
rgitalpen horretan gehiegizko a
tzerapenak ekiditea –Estatuko A
dministrazio Orokorrak zehaztutako kopuruak ezagutu ondoren– eta urteko lehenengo hilabeteetan a
rgitaratzea.
11.10. Koordinazio-mekanismo egokiak sortzea Banakako A
rreta Programan zehaztutako zerbitzuak toki-erakundeek eskaini behar dituzten kasuetarako.
11.11. A
utonomia pertsonalaren sustapenerako eta menpekotasun-egoeran dauden pertsonen a
rretarako eskubidearen titulartasunari buruzko 2.3. a
talean eta izapidetu ditugun kexen gaineko 5.13.2., 5.13.3., 5.13.4. eta 5.13.5. a
taletan egin dugun a
nalisia ikusirik, gure ustez, gure a
dministrazioek bermatu egin beharko lukete honako hauek A
utonomiarako eta Menpekotasunari A
rreta emateko Sistemara (AMAS) jo a
hal izatea:
– Menpekotasun-egoeran dauden a
dingabe guztiek, haien jatorri nazionala edo a
ldez a
urretiko a
dministrazio-egoera zeinahi izanda ere, berdintasun-printzipioari jarraiki, baita neska-mutilak beren jatorri nazionalagatik diskriminatzeko debekua betez eta a
dingabeen interesa a
ldi berean dagoen beste edozein interes legitimoren a
urretik lehenesteko printzipioa betez ere.
Eskubidearen titulartasuna ezingo du oztopatu haren gurasoen egoera a
dministratiboak, ezta a
dministrazio-egoera erregularrean epe jakin bat daramatela ziurtatu ezin izateak ere.
– Nazionalitate espainiarra bereganatu duten eta bost urteko egoitza (horietako bi eskaera egin a
urreko bi urteak izanik) ziurtatu a
hal duten pertsonek. Zentzu horretan, ez dirudi egokia jatorriz Europar Batasunetik kanpokoak izanik espainiar nazionalitatea lortu duten pertsonek bost urte a
dministrazio-egoera erregularrean daramatela frogatu behar izatea.
– Europar Batasunekoak izanik menpekotasun-egoeran dauden herritarrei (eta Batasuneko erregimena a
plikatu behar zaienei) dagokienez, estatuko a
raudia behar bezala interpretatu beharko da, Batasuneko Itunaren eta Europar Batasuneko eta Europako Esparru Ekonomikoari buruzko Itunaren parte diren beste Estatu batzuetako herritarrak Espainiara sartu, as
katasunez ibili eta bizitzeari buruzko otsailaren 16ko 240/2007 Errege Dekretuaren a
rabera. Zentzu horretan, pertsona horiek nazionalen maila berean egon beharko dute sistemara jotzeari dagokionez, eta, ondorioz, ez litzaieke a
plikatu behar a
dministrazio-egoera erregularrean egon direla ziurtatzeko baldintza.
Planteatutakoaren ildotik, jokabide on gisa gailentzen dugu Gipuzkoako Foru A
ldundiak eta Arabakoak hartu zuten erabakia, hau da, a
dingabe guztiak, beren a
dministrazio-egoera zeinahi izanda ere, a
rreta goiztiarrerako zerbitzura bidaltzea.
Europar Batasunetik kanpoko herritarrei dagokienez, a
dministrazio-egoera irregularrean egon a
rren bost urteko egoitza ziurtatzen dutenen kasuan (eta horietako bat eskaera egin a
urreko urtea izanik), gure ustez, komenigarria izango litzateke gure a
dministrazioek, zerbitzu horiek oinarrizkoak direla kontuan hartuz, babes-sistemara sartzeko baldintzak pixkanaka malgutuz joatea.
Horretarako, jakina, beharrezkoa izango da foru-araudian dagozkion a
ldaketak egitea eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemak neurri horiek dakartzan ondorio ekonomikoak bere gain hartzea.
Oro har, gure ustez, A
MASen babes-sistemara jotzeko exijitzen diren baldintzek ez lukete Gizarte Zerbitzuei buruzko 12/2008 Legean Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemara jotzeko a
urreikusten direnak baino murriztaileagoak izan behar.
11.12. Barne Ministerioarekin komunikatzeko bideak bultzatzea, egoiliartasuna lehenago egiaztatzeko.
11.13. Zaindari ez-profesionalek eskainitako a
rretaren kontrola eta jarraipena egiteko neurriak indartzea menpekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeko egokia dela bermatzeko, uneoro (behar besteko gaitasun fisiko eta psikikoa, behar beste denbora ematea, etab.), eta a
rretaren kalitatea egiaztatzeko, eta, horrela, babesgabetasun-egoerak edo a
rreta defizitariokoak prebenitzea. Horretarako, berebiziko garrantzia izango du oinarrizko gizarte-zerbitzuek herritarrekiko duten harreman estua.
11.14. Txosten honetako 5.13.9. a
talean egindako a
nalisia ikusirik, komenigarria litzateke A
rabako Foru A
ldundiak zaindari ez-profesionalei familiaren barruko zaintzarako prestazio ekonomikoa jasotzeko eskatzen dien betekizun bat kentzea, hau da, menpekotasun-egoeran dagoen pertsonaren etxebizitzan gutxieneko denboraldi batez bizi izan dela ziurtatzeko baldintza.
11.15. Komenigarria izango litzateke zaindari ez-profesionalei exijitzen zaizkien baldintzak a
rintzea (adibidez, menpeko pertsonarekin batera bizitzea edo senidea izatea) oso egoera berezietarako, hau da, izatezko baldintzek menpekotasun-egoeran dagoen pertsonak a
rreta egokia jasotzea bermatzen dutenerako.
11.16. Laguntzaile pertsonalak laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa jasotzeko bete behar dituen baldintzei buruz 5.13.10. a
talean egin dugun a
nalisiaren a
rabera, gure ustez, senidea izatea ez da oztopo izan behar kasuan kasuko pertsonak laguntza pertsonalaren lana profesionalki gauza dezan, eta ez du eragin behar hark jarduera hori gauzatzeko duen prestakuntza edo egokitasuna gutxiestea. Egokiagoa litzateke langileak exijitzen diren baldintzak betetzen dituen a
la ez egiaztatzea, kasu bakoitzean, baita jarduera edo ogibide horretan a
ritzeko prestakuntza duen eta benetan soldatapeko profesional gisa diharduen ere.
11.17. Eusko Jaurlaritzak onartu egin beharko luke ezgaitasunak dauzkaten pertsonen a
rretarako (65 urte baino gutxiagokoak) egoitza-zentroei eta eguneko zentroei buruzko a
rauketa a
utonomikoa, eta, horrez gain, a
dineko pertsonentzako egoitza-zerbitzu sozialen a
raudia eguneratu egin beharko luke.
11.18. Etxez etxeko laguntza-zerbitzuaren kontrolerako eta jarraipenerako programak ezartzea edo, egokia bada, berreskuratzea, zerbitzu horren kalitatea bermatzeko eta hura eskaintzean egon litezkeen gertakizunak konpontzeko.
11.19. Haien titulartasuneko zerbitzuen kontratazioan, menpekotasunaren a
rretarako eta a
utonomia pertsonala sustatzeko zerbitzu publikoen kudeaketa esleitzerakoan eta esparru horretako profesionalen prestakuntzan lehentasuna ematea hirugarren sektoreko irabazi as
morik gabeko erakundeei, erabilgarritasun publikoko erakunde gisa kalifikatuei, menpekotasun-egoeran dauden pertsonen eta ezgaitasunak dauzkaten pertsonen eskubideak sustatzeko lanean ibilbide luzea daukatenei.
11.20. Zerbitzuarekin lotutako prestazio ekonomikoaren gaineko a
raudiak egokitzea eta kasu hau barne hartzea: dagokion lurralde-esparruan baliabidea badagoen a
rren, garraio egokirik ez izateagatik, zentroa urrun dagoelako edo kasuan kasuko behar berezietara egokitutako zentrorik ez dagoelako ez denean komeni pertsona onuraduna lekuz a
ldatzea.
11.21. Premiazko beharrei erantzutera edo a
rintzera bideratutako neurrien ezarpenean sakontzea.
11.22. A
rreta Soziosanitariorako Euskal Kontseiluak 2011ko otsailaren 28an onetsi zuen Arreta Goiztiarreko Eredua Euskal A
utonomia Erkidegorako a
girian jasotako proposamenak eta a
urreikuspenak gauzatzeko neurri egokiak martxan jartzea. Horretarako, nahitaezkoa izango da egokiak diren baliabideak sortu eta egokitzea; sistema soziala, sanitarioa eta hezkuntzaren a
rteko koordinazioa lortzeko bide a
proposak sortzea; a
rreta 6 urtera a
rte luzatzea bermatzeko beharrezkoak diren baliabideak hornitzea; A
raba eta Gipuzkoako kasuetarako a
raudi espezifikoa onestea, eta, Bizkaiaren kasuan, dagoen a
raudia egokitzea. Hori guztia prebentziora, gabezien a
rriskuak goiz a
ntzematera eta neska-mutilen gaitasun fisikoa, mentala eta soziala a
hal beste garatzea lortzea.
12. Sektore publikoan eta pribatuan familiako eta laneko bizitza bateratzea sustatzera bideratutako jarduerak bultzatu eta indartzea
Familiarekiko jarrera a
rduratsua duten enpresei babesa ematea, menpekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzearekin bateragarriak diren lanaldiak ezartzea, bateratzera bideratutako diru-laguntzak ematea eta egiten duten zaintza-lana behar bezala ziurtatzen duten pertsonek lan-zentrora fisikoki joatea ordezkatzea a
halbidetzen duten teknologiak erabiltzea dira, besteak beste, helburu horretarako planteatzen diren neurri batzuk.
[94] 238/2010 Dekretua, irailaren 14koa, Gizarte-zerbitzuen a
rloko Goi Ikuskaritzarena.
[95] Eskuragarri dugun informazioaren a
rabera, Gipuzkoako Foru A
ldundiak informazioa eskuratzeko garatutako sistema partekatua (EXTRANET) emaitza onak ematen a
ri dela dirudi, eta gizarte-zerbitzuak eta osasun mentaleko zentroak sistema horretara sartzea a
halbidetzen du.