2. Norberaren autonomia sustatzea eta mendetasuneko egoerari arreta ematea: esparru juridikoa. Euskal herri administrazioek egindako lege garapena. Haren aplikazio praktikoari buruzko zenbait alderdi
2.1. Sarrera
Norberaren Autonomia Sustatzeko eta Mendetasun egoerako Pertsonei Laguntza Emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legeak (AMAL), prozesu luze baten emaitza da, eta hartan honakoek berebiziko garrantzia izan zuten:
– Gizarte babes sistema hobetzeko eta garatzeko hitzarmena (Gobernuak, CEOE/CEPYMEk eta CCOOk 2001eko apirilaren 9an sinatua); bertan, beharrezkotzat jo zen mendetasunarentzako arreta bermatzeko moduari buruzko azterketa eta gizarte eztabaidarako epea zabaltzea[7];
– 2003ko urrian Toledoko Itunaren gomendioak berritzea; orduan, sistema integratua eratzea proposatu zen, mendetasunari orokortasunez heltzeko, eskumen banaketa aintzat hartuz, gizarteak eta herri administrazioak maila guztietan parte hartuz, babes sistema horrek bete behar lukeen eginkizuna definituz;
– 2004ko abenduan Espainiako mendetasun egoeran dauden pertsonenganako arretari buruzko Liburu Zuria[8] argitaratu izana. Bertan, zenbait alderdi aztertu ziren, hala nola oinarri demografikoak, araubide juridikoa, laguntza informala, gizarte eta osasun baliabideak eta baliabide soziosanitarioak, mendetasunari ematen zitzaizkion aurrekontuak eta baliabide ekonomikoak, mendetasuna baloratzeko eta sailkatzeko irizpideak eta teknikak, sortutako enpleguaren eta Mendetasunarentzako Arreta Sistema Nazionala ezartzeak eragindako ekonomia eta gizarte itzulkinen estimazioa, eta Europar Batasuneko eta ELGAko zenbait herritan indarrean dauden mendetasunarentzako arreta ereduen azterketa. Halaber, mendetasunari arreta emateko etorkizuneko sistema integralak aurre egin beharko ziekeen erronka nagusiak adierazi ziren[9];
– 2005eko abenduan, Gobernuak eta gizarte eragileek Mendetasuneko egoerentzako arreta babesteko ekintzari buruzko hitzarmena sinatu izana; bertan, honako helburua ezarri zen: "oinarrizko araua izango den lege baten bidez Mendetasunaren Sistema Nazionala bultzatzea".
Prozesu hori Nazio Batuek, batez ere Zahartzeari buruzko Bigarren Mundu Batzarrean, ezarritako ildoek eta, Europar Batasunaren testuinguruan, Lisboan diseinatutako estrategiak bultzatu dute[10].
Azkenik, AMAL 2006ko abenduaren 15ean argitaratu eta 2007ko urtarrilaren 1ean sartu zen indarrean. Legearen xedea, Zioen Azalpenean dioenez, honakoa da: "lege honen helburu nagusia, ahultasun handiko egoeran egoteagatik, eguneroko bizitzako funtsezko jarduerak burutzeko, norberaren autonomia handiagoa lortzeko eta euren herritar eskubideak osorik erabili ahal izateko laguntzak behar dituzten pertsonen premiei erantzutea da".
Talde berezi hori babestu beharraren funtsik sakonena norbanakoaren duintasunean datza –Espainiako Konstituzioko (EK) 10. artikulua– eta honakoetatik dator:
– konstituzio ordenamenduaren balio gorenetako bat, hots, berdintasuna, artikulatzetik (EK-ko 1.1 artikulua);
– hari lotuta dagoen norberaren izaera zehatzagatik baztertua ez izateko funtsezko eskubidetik (EK-ko 14.1 artikulua);
– botere publikoek duten betebeharretik, alegia: "baldintzak bultzatzea pertsonaren edo horiek osatzen dituzten taldeen askatasuna eta berdintasuna benetakoak eta eraginkorrak izan daitezen, bai eta eskubide horien gauzapena zailtzen dituzten oztopoak kentzea eta hiritarren politika, ekonomia, kultura eta gizarte mailako partaidetza erraztea ere" (EK-ko 9.2 artikulua);
– EK-ko I. Tituluko III. Kapituluko gizarte oinarrietatik (batez ere 39.1, 49 eta 50. artikuluak); bertan, gizarte Estatuaren gizarte politika azaltzen da (EK-ko 1.1 artikulua), gizarte aurrerapenaren, (EK-ko 40.2 artikulua), bizi kalitatearen eta talde elkartasunaren (EK-ko 45.2 eta 139.1 artikuluak) alde.
Hortik dator botere publikoek bere herritarrak zaintzeko konpromisoa hartzeko premia, familiak edo merkatuaren eskaintzak ematen dituzten laguntzetatik harago, haiek, jatorrizko edo gertatzezko mendetasun batek eraginda, premia egoeran daudenean[11].
Espainiar Estatuak bere egiten du gai hori arautzeko lana, 149.1.1 artikuluaren babespean, zeinek xedatzen baitu Estatuak eskumen esklusiboa daukala "espainol guztiek eskubideak erabiltzeko eta konstituzio betebeharrak betetzeko berdintasuna izatea bermatzen duten oinarrizko baldintzak arautze[ko]". Hori dela-eta, ez da gaiari buruzko ordenazio osoa eta bukatua[12]; hura osatzeko autonomia erkidegoek arautu beharko dute, gizarte laguntzari dagokionez, haiek bere egin dituzten eskumenen arabera (EK-ko 148.1.20). EAEk, hain zuzen ere, eskumen esklusiboa dauka gizarte laguntzari dagokionez, Autonomia Estatutuko 10.12 artikuluaren arabera. Foru Aldundiek, hurrengo ataletan azaldu eta aztertuko dugunez, AMALen arauzko garapena egin dute euren lurralde historikoetan aplikazio zehatza izan dezan.
AMALek eratutako sistema ez da Gizarte Segurantzaren esparruaren baitan geratzen, gizarte zerbitzu eta gizarte laguntzarenean baizik, Estatu Kontseiluaren martxoaren 23ko 333/2006 Irizpenak adierazi legez.
Araudi hori inspiratu duten printzipioen artean, besteak beste, honakoak daude:
– Mendetasunarentzako arreta prestazioen unibertsaltasuna.
– Prestazio horiek eskuratzeko berdintasuna eta bereizkeriarik eza.
– Prestazio horien izaera publikoa, zein ere diren zerbitzuen kudeaketa zehatzak hartzen dituen formak[13].
Zioen Azalpen luze baten ondoren, honakoek osatzen dute AMAL:
– Atariko Titulua, non xedapen orokorrei heltzen baitzaie.
– I. Titulua, zeinak bost atal baitauzka (sistemaren eraketa; Autonomia eta Mendetasunarentzako Arreta Sistemaren prestazioak eta zerbitzuen katalogoa; mendetasuna eta haren balorazioa; eskubidearen onarpena; eta sistemaren finantzaketa eta onuradunaren ekarpena).
– II. Titulua, hura ere bost atalek osatua (sistemaren kalitatea bermatzeko neurriak, mendetasunari buruzko prestakuntza, informazio sistema, iruzurraren aurkako jarduketa, eta AMASen kontsulta organoak).
– III. Titulua, arau hausteei eta zigorrei buruzkoa.
– Hamasei xedapen gehigarri, zeinetan AMALen eraketak estatuko araudian eragindako aldaketak ezarri baitira.
– Xedapen iragankor bi.
– Bederatzi azken xedapen.
[7] MONTOYA MELGAR, Alfredo et al. La protección de las personas dependientes: comentario a la Ley 39/2006, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: Civitas, 2007.
[8] Atención a las personas en situación de dependencia en España. Libro blanco. Madril: Lan eta Gizarte Gaietako Ministerioa. Gizarte Zerbitzuen, Familien eta Minusbaliotasunaren Estatu Idazkaritza. Adinekoentzako eta Gizarte Zerbitzuetako Institutua (IMSERSO), 2005.
[99] CAVAS MARTÍNEZ, Faustino eta SEMPERE NAVARRO, Antonio V. Ley de dependencia: estudio de la Ley 39/2006, de 14 diciembre, sobre promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: Aranzadi, 2007.
[10] Batzordeak osasun laguntzaren eta adineko pertsonenganako arretaren esparruan epe luzerako hiru helburu lortzea proposatu zuen: irisgarritasuna, kalitatea eta jasangarritasuna (BAVIERA PUIG; 2008).
11] LAFUENTE BENACHES, María Mercedes. El reconocimiento de la situación de dependencia por silencio administrativo. Revista general de derecho administrativo 24, 2010.
[12] MONTOYA MELGAR, Alfredo et al. La protección de las personas dependientes: comentario a la Ley 39/2006, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: Civitas, 2007.
[13] CALVO SAN JOSÉ, María José. Respuestas desde la Ley 39/2006 (RCL 2006, 2226) a las personas en situación de dependencia. Sentencias de TSJ y otros tribunales [lerroan], núm. 12 (2007). 2007/1352. Westlaw.es webgunean eskuragarri.
2.2. Norberaren autonomiaren sustapenerako eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonenganako arretarako eskubidea
AMALek norberaren autonomiaren sustapenerako eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonenganako arretarako eskubidea herritarren eskubide subjektibo berri bihurtu du (1. artikulua).
4.1 artikuluaren arabera, "mendetasuneko egoeran dauden pertsonek, bizi diren espainiar Estatuko lurraldeko tokia gorabehera, eskubidea izango dute, berdintasunez, Lege honetan aurreikusitako prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko, bertan xedatutakoaren arabera".
Eskubidea erabili ahal izateko, lehenago prozedura bat behar da, mendetasuneko egoera eta sistemaren prestazioetarako eskubidea onartzen diren ebazteko.
Ekintza babeslea Banakako Arreta Programa (BAP) batean zehaztuko da. Bertan, pertsonaren eta haren familia eta gizarte ingurunearen egoera zehatza baloratu ez ezik, pertsona horren eta, hala balegokio, haren familiaren edo ordezkatzen duten zaintza erakundeen parte hartzearekin, hari arreta emateko egokiak diren prestazioak ezarriko dira.
Zalantzarik gabe, funtsezko aldaketa baten aurrean gaude, herritar gehienek zerbitzuak eskuratzea aurrekontu erabilgarriari (eta, azken batean, administrazioaren erabakiari) lotuta dagoen sistematik, sarbiderako eskubidea aitortu eta administrazio eskudunei zerbitzuak emateko betebeharra ezartzen dien beste batera igarotzea baitakar[14].
AMALek mendetasuneko egoeran dagoen pertsonak dauzkan zenbait eskubide jasotzen ditu, duintasun eta berdintasun printzipiotik eratorritakoez gain:
– Erabaki askerako eskubidea.
– Administrazioari erreklamatzeko eta ekintza judizialerako eskubidea.
– Informaziorako eskubidea.
– Isilpekotasunerako eskubidea.
– Parte hartzeko eskubidea.
[14] ARARTEKOA, Euskal Autonomia Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuen egoera. Gasteiz: ARARTEKOA, 2010.
2.3. Norberaren autonomiaren sustapenerako eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonenganako arretarako eskubidearen titulartasuna. EAEn izandako aplikazioari buruzko erreferentziak
Eskubide horren titulartasuna legean xedatutako betekizunak betetzeagatik mendekotzat jo direnei dagokie[15]. AMALeko 5. artikuluak eskubidearen titularra izateko bete beharreko betekizunak xedatzen ditu, funtsean bi:
1. Ezarritako mailaren batean mendetasuneko egoeran egotea.
Mendetasunagatiko babeserako eskubidearen titularra, edonola ere, era iraunkorrean haren eraginpean dagoena da, hots, adinetik, gaizotasunetik edo ezgaitasunetik datozen arrazoiengatik, gorputz, adimen edo zentzumen autonomiaren gabezia edo galerari lotuta, beste pertsona baten edo batzuen arreta edo eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egiteko laguntza handiak edo, adimen ezgaitasuna edo gaitz mentala duten pertsonei dagokienez, norberaren autonomiarako bestelako laguntzak behar dituena (AMALeko 2.2 artikulua).
Mendetasuneko egoera horren onarpena apirilaren 20ko 504/2007 Errege Dekretuaren bidez onartutako balorazio baremoa aplikatu ondoren lortzen da[16.
2. Espainiar lurraldean bizitzea eta bost urtez bizi izana; haietatik bik eskabidea aurkezteko egunaren aurre-aurrekoak izan behar dute. Bost urtez azpiko adingabekoentzat bizitzeko epea haren zaintza egiten duenari eskatuko zaio.
AMALek "espainiar" hitza aipatu arren, ulertu behar da haien parean geratzen direla Europar Batasuneko Estatu kideetako nazionalak, Europako Erkidegoko Itunaren[17] Europar Erkidegoko Estatu kideetako eta Europar Esparru Ekonomikoari buruzko Ituna osatzen duten beste Estatuetako herritarrak Espainian sartu, aske ibili eta bizitzeari buruzko otsailaren 16ko 240/2007 Errege Dekretuaren arabera, Estatu kideetako herritarrak izanda, langileak askatasunez ibiltzeari dagokionez araubide iragankorra dagokienak izan ezik[18].
Erkidegotik kanpoko atzerritarrei dagokienez, AMALek Espainian atzerritarren dituzten eskubide eta askatasunei eta haien gizarteratzeari buruzko urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoan (ELO), nazioarteko itunetan eta jatorrizko herriarekin ezarritako hitzarmenetan xedatutakora bidaltzen gaitu. Bidalketa horrek zailtasun bat dakar, Lege Organiko horrek ez baitu pertsona horiek eragiten dieten mendetasuneko egoeretan babestuak izateko duten eskubidea berariaz aipatzen; aitzitik, gutxi gorabehera hurbilak diren eskubideak, hala nola lanerako, Gizarte Segurantzarako, osasun laguntzarako edo gizarte zerbitzuetarako eskubideak aipatzen ditu han edo hemen. Eskubide horiek aitortzeko, eskatutako administrazio egoera ez da beti berbera[19].
Hala ere, ELOk administrazio egoera erregularrean dauden pertsonei oinarrizko eta berariazko gizarte zerbitzu eta prestazioetarako eskubidea onartzen dienez gero, argia ematen du mendetasuna babesteko zerbitzu eta prestazioak ere eskuratu ahalko dituztela.
Administrazio egoera irregularrean dauden pertsonei dagokienez, ELOk oinarrizko gizarte zerbitzu eta prestazioetarako eskubidea baino ez die onartzen eta, beraz, erabaki beharko da mendetasunek prestazioak oinarrizkoak direnentz. AMASeko zerbitzu eta prestazioak pixkanaka gizarte zerbitzuekiko autonomiaz antolatzen badira, ez da erraza izango oinarrizko edo berariazko kategorietara birbideratzea, AMALek ez baititu batzuen eta besteen artean bereizten[20].
Euskal Autonomia Erkidegoko esparruan, Gizarte Zerbitzuen abenduaren 5eko 12/2008 Legeak xedatzen duenez, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzu eta prestazioetarako titularrak dira Euskal Herriko Autonomia Erkidegoko edozein udalerritan erroldatuta egon eta legezko eta benetako bizilekua duten pertsonak, eta sistema horretan sartzeko eskabidearen aurre-aurreko 12 hilabeteetan jarraian Euskal Herriko Autonomia Erkidegoko edozein udaletan erroldatuta egon eta benetan bizi izana frogatzen dutenak, haien administrazio egoera erregularra ez bada ere.
Foru aldundiek AMALi emandako lege garapenak ere ez du kontua argitu. Haiek mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzeko onartutako araudiak eta prestazio ekonomiko berriei buruzkoak, orokorrean, AMALek ezarritako ELOra jotzeko adierazpena jasotzen dute.
Bizkaian, mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzen duen abenduaren 1eko 162/2009 Foru Dekretuko 4. artikuluak, bidalketa hori hitzez hitz jasotzeaz gain, xedatzen du bizilekuak legezkoa izan beharko duela. Eskakizun horri dagokionez, praktika, bat datoz Gipuzkoa eta Arabako aldundiak ere.
Zentzu berean, Arabako eta Bizkaiko Foru Aldundiek, prestazio ekonomikoei buruzko araudietan, zehazten dute laguntza horiek eskuratu nahi dituenari eskatutako bizilekuak legezkoa izan beharko duela.
Espainiar nazionaltasunik ez duten adingabekoei dagokienez, AMALek manuak, bai Estatu bai autonomia esparruan, indarrean dauden Adingabearen Legeetara eta nazioarteko itunetara bidaltzen gaitu.
Nazio Batuen haurraren eskubideei buruzko 1989ko hitzarmenak, Adingabearen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoak eta Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko Eusko Legebiltzarraren otsailaren 18ko 3/2005 Legeak jatorriagatik baztertzeko debekua xedatzen dute. Gainera, hiru testuetan adierazten da adingabeari eragiten dioten erabaki guztiak haren interes gorenaren printzipioan oinarritu beharko direla, eta eskubide hura nagusitu beharko zaio harekin batera egon litekeen zilegizko beste edozein interesi.
Bestalde, aipatu Lege Organikoak, Espainian dauden atzerritar adingabeei –zein ere den haien legezko egoera, eta arrisku egoeran edo Administrazioaren zaintzapean badaude–, hezkuntza, osasun laguntza eta gainerako zerbitzu publikoetarako eskubidea aitortzen die; adierazpen zabal horrek erraz biltzen du mendetasuneko egoeraren aurreko babesa[21].
Horiengatik guztiengatik ondorioztatzen dugu Espainian bizi eta mendetasuneko egoeran dagoen atzerritar adingabeak mendetasuneko egoera onartzeko eta onarpen horretatik eratorritako prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko eska dezakeela.
Premisa hori gauzatzeko, maiz, gainditzeko zailak diren oztopoak agertzen dira. Adibidez, familia inguruneko zaintzarako prestazio ekonomikoa jasotzeko derrigorrezkoa da zaintzailea –kasu ia guztietan atzerritarra izango dena– Gizarte Segurantzan dagokion araubidean afiliatuta egotea, eta horretarako, lehenago, lan egiteko administrazio baimena behar da.
Bestalde, haurrari, edo bestela haren zaintza duenari, legezko bost urteko bizilekua frogatzeko eskatzeak, arriskuan jar lezake Hitzarmeneko bigarren artikuluak, Lege Organikoko lehenengoak eta Eusko Legebiltzarraren Legeko bosgarrenak sustatutako berdintasun printzipioa.
AMALek berariazko xedapena dauka mendetasuneko egoeran frogatutako 3 urtez azpiko guztientzat (atzerritarrak zein ez): hezkuntza eta osasun arloetan ezarritako zerbitzuak kaltetu gabe, Autonomiarako eta Mendetasunari Arreta emateko Sistemak "etxean bertako laguntza premiei eta erantzungo die eta, hala balegokio, haiei lotutako eta familia ingurunean zaintzeko prestazio ekonomikoak [emango ditu]" (hirugarren xedapen gehigarria).
Aurreproiektuan 3 urtez azpiko haurrak legearen aplikazio eremutik kanpo geratu ziren, batez ere hiru urtez azpiko orok daukan autonomiarik ezagatik eta aldi berean mendetasuneko egoera hori iraunkorra ez izateagatik.
Mendekotasuneko errealitateak ukitzen dituen kolektiboek eta zenbait txostenek (Ekonomia eta Gizarte Batzordearen Irizpeneko boto partikularrak eta Estatu Kontseiluaren irizpenak) argi erakutsi zuten ez zeudela ados neurri horrekin.
Haiek ere sartzea gomendatzen zuen argudio nagusia honakoa zen: gaizotasun, istripu edo ezgaitasunagatik edo goiztiarrak izateagatik, adingabe batzuek adin horri dagozkion gaitasunak ez edukitzeak eragindako zaintza eta arreta bereziak behar zituzten[22].
Ikusi dugunez, azkenean haiek sartzea erabaki zen, baina hamahirugarren xedapen gehigarrian adierazitako babes bereziko araubidean.
Azkenik, AMALeko 5. artikuluak aukera ematen du Gobernuak Espainian bizi ez diren espainolen aldeko babes neurriak ezartzeko eta, Autonomiarako eta Mendetasunari Arreta emateko Sistemaren Lurralde Kontseiluak onartu ondoren, Mendetasunarentzako Arreta Sisteman itzulitako espainiar emigranteak sartzeko baldintzak ezartzeko. Txostena ixteko datan ez du horri buruzko erabakirik hartu.
[15] LAFUENTE BENACHES, María Mercedes. El reconocimiento de la situación de dependencia por silencio administrativo. Revista general de derecho administrativo 24, 2010.
[16] Txosten hau itxi ondoren, Norberaren Autonomia Sustatu eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonei arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legeak xedatutako mendetasuneko egoera baloratzeko baremoa onartzen duen otsailaren 11ko 174/2011 Errege Dekretua onartu da, baina ez da indarrean sartuko 2012ko otsailaren 18a arte.
[17] CHARRO BAENA, Pilar, Comentario sistemático de la Ley de la dependencia: Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia y normas autonómicas. Zizur Txiki: Aranzadi, 2008. Aranzadi bilduma monografikoak. Lan-zuzenbidea.
[18] ROQUETA BUJ, Remedios et al. La protección de la dependencia: comentarios a la Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Valentzia: Tirant lo Blanch, 2007. Erreformak.
[19] CAVAS MARTÍNEZ, Faustino eta SEMPERE NAVARRO, Antonio V. Ley de dependencia: estudio de la Ley 39/2006, de 14 diciembre, sobre promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: Aranzadi, 2007.
[20] ROQUETA BUJ, Remedios et al. La protección de la dependencia: comentarios a la Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Valentzia: Tirant lo Blanch, 2007. Erreformak.
[21] MONTOYA MELGAR, Alfredo et al. La protección de las personas dependientes: comentario a la Ley 39/2006, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: Civitas, 2007.
[22] SEMPERE NAVARRO, Antonio V. et al. Comentario sistemático de la Ley de la dependencia: Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia y normas autonómicas. Zizur Txiki: Aranzadi, 2008. Aranzadi bilduma monografikoak. Lan-zuzenbidea.
2.4. Autonomia eta mendetasuna kontzeptuak
AMALek honela definitzen du autonomia: "norberaren ekimenez, norberaren arau eta nahien arabera bizitzeko moduari buruzko erabaki pertsonalak kontrolatzeko, aurre egiteko eta hartzeko, eta eguneroko bizimoduko oinarrizko jarduerak garatzeko gaitasuna" (2.1 artikulua).
AMALeko 2.2 artikuluak honela definitzen du mendetasuna: "adinetik, gaizotasunetik edo ezgaitasunetik datozen arrazoiengatik, gorputz, adimen edo zentzumen autonomiaren gabezia edo galerari lotuta, beste pertsona baten edo batzuen arreta edo eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egiteko laguntza handiak edo, adimen ezgaitasuna edo gaitz mentala duten pertsonak dauden egoerei dagokienez, norberaren autonomiarako bestelako laguntzak behar dituena", eta Europako Ministro Kontseiluaren Batzordearen 1998ko irailaren 18ko 98. gomendioan jasotakoaren antzekoa da.
2.5. Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistema (AMAS)
Legeak herri administrazio guztiek parte hartzen duten babes sistema berria sortu du. Haren xedea Legeak aipatzen dituen oinarrizko baldintzak bermatzea eta babes mailak ematea da. "zentroak eta zerbitzuak, publikoak eta pribatuak biltzen dituen erabilera publikoko sare" bat da (6. artikulua). Zentro eta zerbitzu horiek zenbait titulartasun mota dauzkate.
AMAS zabaldu eta garatzeko erabilitako tresna juridikoa autonomia erkidego bakoitzarekin dagokion hitzarmena lortzea da. EAEk berezitasun bat dauka zentzu horretan, 2.7. atalean azaldu dugun zentzuan.
AMASen Lurralde Kontseilua Estatuaren Administrazio Nagusiaren eta autonomia erkidegoen arteko lankidetza tresna izateko sortu da, sistema egituratzeko (8.1 artikulua). Haren eginkizunen artean, besteak beste, honakoak daude: erakundeen arteko lankidetza esparrua, katalogoko zerbitzuen intentsitatea, prestazio ekonomikoen baldintzak eta zenbatekoak, onuradunek zerbitzuen kostuan parte hartzeko irizpideak edo mendetasuneko egoera onartzeko baremoa adostea.
Aurreratu dugunez, mendetasuneko egoeran dauden pertsonek eta, hala balegokio, haien familiek edo ordezkatzen dituzten erakundeek parte hartzea AMAL inspiratu duten printzipioetako bat da (3. artikulua). AMAS ezartzeko duen eginkizun nagusia dela-eta, honako aholku organoak eratu dira:
– AMASen Aholku Batzordea; aholkularitza organo horretan sindikatu eta enpresa erakundeek parte hartzen dute.
– Adinekoen Estatu Batzordea.
– Ezgaitasunaren Nazio Batzordea.
– Gizarte Ekintzako Gobernuz kanpoko Erakundeen Estatu Batzordea.
2.6. Legea pixkanaka ezartzea eta prestazioak eskuratzeko eskubidearen eraginkortasuna
AMALen jasotako mendetasun prestazioetarako eskubidearen eraginkortasuna pixkanaka eta mailaka erabiltzea aurreikusten da. Jarraian, grafikoki erakutsiko dugu aurreikusitako egunkaria:
|
2007 |
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
2013 |
2014 |
III. gradua 2. maila |
• |
|
|
|
|
|
|
|
III. gradua 1. maila |
• |
|
|
|
|
|
|
|
II. gradua 2. maila |
|
• |
• |
|
|
|
|
|
II. gradua 1. maila |
|
|
• |
• |
|
|
|
|
I. gradua 2. maila |
|
|
|
|
• |
• |
|
|
I. gradua 1. maila |
|
|
|
|
|
|
• |
• |
Hortaz, 2007an AMASen kasurik larrienak, mendetasun handiko egoeran zeuden pertsonak (III. gradua, 1 eta 2. mailak) sartu ziren; 2008an, mailarik larrieneko mendetasun latza zuten pertsonak (II. gradua 2. maila); 2009an eta 2010ean larritasun mailarik baxueneko mendetasun latza duten pertsonak bihurtu dira onuradun (II. gradua 1. maila).
Defizit publikoa murrizteko neurri bereziak hartzeko maiatzaren 20ko 8/2010 Legeak AMALek prestazioak eskuratzeko eskubidearen eraginkortasunari buruz ezarritako irizpideak aldatu ditu. 5. artikuluak mendetasunagatiko prestazioen ordainketaren eragina, azken xedapenetan leheneko bigarren idatz-zatiak xedatzen zuenez, eskabidea aurkezteko egunera atzeratzea ezabatu du. Ebazteko gehienez sei hileko epea ezarri du, eta hura ez betetzeak ekarriko du eragina bete ez den egunera atzeratzea.
Horrela, prestazioak eskuratzeko eskubidea onuradunak jaso beharreko prestazio zehatza onartzeen den ebazpenetik sortuko da, edo adierazitako gehienezko sei hileko epea bete ondorengo egunera, hari jasotzea dagokion prestazioaren onarpenari buruzko berariazko ebazpenik jakinarazi ez bada.
Mendetasuneko egoera onartzea Errege Dekretu-Legea indarrean sartu aurretik (2010eko maiatzaren 25a) eskatu dutenei, III. gradua edo II. gradua onartzen bazaie, "AMALeko Azken xedapenetan lehena aplikatuko zaie, eskabidea aurkezteko unean indarrean dagoen idazketan" (Errege Dekretu-Legeko hirugarren xedapen iragankorra).
Babes maila gehigarriari dagokionez, Arabako Foru Aldundiak ezarri du, aukera gisa, oinarrizko edo Estatuko Administrazio Nagusiarekin adostutako mailako eskubidea eraginkorra izan arteko epe iragankorrean, "Gizarte Ongizaterako Foru Erakundeak, AMALeko 14.6 artikuluan xedatutako lehentasun irizpide berberak erabiliz, zerbitzu eta prestazio batzuk esleitu ahalko [dituela][23]".
Bestalde, Gipuzkoako Foru Aldundiak adierazi digu AMAL pixkanaka ezartzeko egutegia familia inguruneko zaintzarako eta zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoekin baino ez dela aplikatu[24]. Zerbitzuei dagokienez, mendetasuneko egoeran dauden pertsona guztiei eman nahi izan zaie arreta, zein ere den haien gradua, eta legeak ezarritako kronogramak itxarote-zerrenda antolatzeko irizpide baino ez du balio.
Bizkaiari dagokionez, jakinarazi digutenez, prestazio ekonomikoetarako eskubidea AMALek ezarritako egutegiaren arabera arautu da. Hala ere, zerbitzuei dagokienez, lurralde horretan erabilitako edozein balorazio tresnaren bidez mendetasuneko egoeran baloratutako pertsonei AMAL ezarri aurretik eskaintzen ziren zerbitzuetarako eskubidea onartu zaie.
[23] Apirilaren 24ko 39/2007 Foru Dekretua, lehenengo xedapen iragankorra, 2. puntua:
• II. gradua 2. eta 1. mailak:
- Aldi baterako egoitza arreta.
- Eguneko zentroa
- Eguneko arreta egoitza zentroan.
- Okupazio-zentroa.
- Zerbitzu bati lotutako prestazio ekonomikoa.
- Familia ingurunean zaintzeko eta zaintzaile ez profesionalei laguntzeko prestazio ekonomikoa.
- Etxez etxeko laguntza zerbitzua.
- Telelaguntza zerbitzua.
- Norberaren autonomiaren sustatu eta prebenitzeko zerbitzua.
• I. gradua 2. eta 1. mailak:
- Aldi baterako egoitza arreta.
- Etxebizitza komunitarioa.
- Eguneko arretako landa zentroa.
- Okupazio-zentroa.
- Familia ingurunean zaintzeko eta zaintzaile ez profesionalei laguntzeko prestazio ekonomikoa.
- Etxez etxeko laguntza zerbitzua.
- Telelaguntza zerbitzua.
- Norberaren autonomiaren sustatu eta prebenitzeko zerbitzua.
[24] Gogoratu behar da AMALen jasotako hirugarren prestazio ekonomikoa, laguntza pertsonalerako prestazioa, III. graduan baloratutako pertsonentzat baino ez dagoela zuzenduta, eta haien eskubideak guztiz eraginkorrak direla AMAL indarrean sartu zenetik.
2.7. AMASen babes mailak eta haren finantzazioa. EAEn aplikatzeko irizpideak
AMAS hiru mailen arabera ematen du bere babesa (7. artikulua):
– Gutxieneko babes maila; Estatuko Administrazio Nagusiak definitzen du eta haren finantzazioa bermatzen du, AMALek Estatuko herritar guztiei gutxieneko babes homogeneoa bermatzeko duen helburuarekin bat eginez.
– Bigarren babes maila, Estatuko Administrazio Nagusiak eta autonomia erkidego bakoitzak Legean jasotako gainontzeko prestazio eta zerbitzuak garatzeko eta aplikatzeko sina ditzaketen hitzarmenetatik eratorrita. Autonomia erkidego bakoitzak konpromisoa dauka, gutxienez, gutxieneko berme mailatik eratorritako Estatuaren ekarpenen eta Estatuko Administrazio Nagusiak ordaintzera konprometitzen den bigarren mailakoen batuketaren pareko zenbatekoa jartzeko[25].
– Autonomia erkidegoek, euren ekimenez, herritarrak babesteko hirugarren maila gehigarri bat garatu ahalko dute, euren kargura.
Ikusten denez, finantzazioa administrazio zentral eta autonomikoen erantzunkidetasunaren bidez bermatuko da.
AMASen Lurralde Batzordeak, 2007ko maiatzaren 9ko bileran, erakundeen arteko lankidetza esparrua eta Estatuko Administrazio Nagusiak, AMALen aurreikusi legez, adostutako maila finantzatzeko dauzkan kredituak banatzeko irizpideak erabaki zituen. Ministro Kontseiluak urte bereko maiatzaren 18an onartu zuen hitzarmena.
Lehen hitzarmen horrek, autonomia erkidegoen arabera, guztira kalkulatutako mendeko pertsonak eta III. graduari dagozkionak jasotzen ditu, adin tarteen arabera banatuta. Zentzu horretan, EAEri dagokionez, eta haren biztanleria kontuan izanda (2.133.684 biztanle), kalkulatzen da 54.544 mendeko pertsona daudela eta haietatik 9.516 liratekeela III. gradukoak; haietatik, 2.054 65 eta 79 urte artekoak lirateke eta 6.041 80 urtez gorakoak. Datu horien arabera, banatzeko irizpide batzuei jarraituz –zeinek, besteak beste, mendeko biztanleriaren bolumena, banaketa geografikoa, irlakotasuna, per capita errenta, batez besteko erretiro pentsioa, itzulitako emigranteen azalera edo kopurua jasotzen baitituzte–, Estatuak EAErentzat 8.853.321 euro finantzatzeko konpromisoa daukala ezarri da.
AMALeko bigarren xedapen gehigarriaren arabera, EAEren kasuan, Estatuko Administrazio Nagusiari bere gastu aurrekontuaren kargura finantzatzea dagokion Sistemaren zerbitzu eta prestazioen finantzazioa kontuan hartuko da kupoa kalkulatzeko, Kontzertu Ekonomikoaren arabera.
Hortaz, erakundeen arteko lankidetza esparrua eta Estatuko Administrazio Nagusiaren 2008 (Ministro Kontseiluaren 2008ko abuztuaren 1eko Erabakia), 2009ko (Ministro Kontseiluaren 2009ko maiatzaren 8ko Erabakia) eta 2010-2013ko (Ministro Kontseiluaren 2010eko uztailaren 9ko Erabakia) finantzaziorako kredituen banaketa irizpideak onartu dituzten erabakiek ez dute EAE bere baitan hartzen (ezta Nafarroako Foru Erkidegoa ere). Arrazoia, erabakietan adierazi legez, honakoa da: "autonomia erkidego horietan hitzartutako maila Kontzertu Ekonomikoaren Batzorde Mistoaren hitzarmenetan erabakiko da Euskadin eta Itun Ekonomikoaren Koordinazio Batzordean Nafarroan, 39/2006 Legeko bigarren xedapen gehigarriaren arabera".
Bestalde, espainiar gobernuak, 2006ko abenduaren 29an, EAEri 8.702.000ko zuzeneko diru-laguntza ematea erabaki zuen, 1633/2006 Errege Dekretuaren bidez. "Mendetasuneko egoeran dauden pertsonen aldeko gizarte ekintzako proiektuak" izen orokorraren pean, diru-laguntzaren berariazko helburua zerbitzuak eta egoitzak zabaltzea zen, plazak itunduz, eraikuntza amaituz, zabalduz edo egokituz, edo egiten ari ziren egoitzak berehala funtzionatzen hasteko hornituz.
Azkenik, AMALek aukera jasotzen du onuradunek mendetasuneko prestazioen finantzaketan parte har dezaten, zerbitzu mota eta kostuaren eta haien gaitasun ekonomikoaren arabera.
[25] CAVAS MARTÍNEZ, Faustino eta SEMPERE NAVARRO, Antonio V. Ley de dependencia: estudio de la Ley 39/2006, de 14 diciembre, sobre promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: Aranzadi, 2007.
2.8. Autonomia erkidegoen parte hartzea. Eskumen banaketa EAEn. Erakundeen arteko koordinazioa
2.8.1. Autonomia erkidegoen parte hartzea
AMALeko 11. artikuluaren arabera, Espainiako Konstituzioaren, Autonomia Estatutuen eta indarreko legediaren arabera dagozkien eskuduntzak kaltetu gabe, honako eginkizunak dagozkie autonomia erkidegoei:
– Euren lurralde esparruan, norberaren autonomia sustatu eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonei arreta emateko zerbitzuak planifikatzea, antolatzea, koordinatzea eta zuzentzea.
– Euren lurralde esparruan, mendetasuna baloratzeko eta arreta emateko behar diren zerbitzuak eta baliabideak kudeatzea.
– Koordinazio soziosanitarioko prozedurak ezartzean, beharrezkoa balitz, arreta eraginkorra bermatzeko egokiak diren koordinazio erakundeak sortuz.
– Zentro eta Zerbitzuen Erregistroa sortzea eta eguneratzea, betekizunak eta kalitate estandarrak betetzen direla bermatzeko ziurtagiriak emanez.
– Banakako Arreta Programak egiten direla bermatzea.
– Zentro eta zerbitzuen betekizunak eta kalitate estandarrak ikuskatzea eta bete ezean zigortzea, baita onuradunen eskubideei dagokienez ere.
– Aldian-aldian dagokien lurraldean Sistemaren funtzionamendua ebaluatzea.
– Estatuko Administrazio Nagusiari 32. artikuluan xedatutako finantzazio irizpideak aplikatzeko behar den informazioa ematea.
2.8.2. Eskumen banaketa EAEn
EAEren administrazio eraketa berezia dela-eta, aztertzen ari garen gaian dagoen eskumen banaketa labur aipatu behar da.
EAEk, Konstituzioko 148.1.20 eta Autonomia Estatutuko 10.12 artikuluen arabera, bereganatuta dauka, esklusiboki, gizarte laguntzari buruzko eskumena. Halaber, erkidegoaren garapenari, berdintasunari, eta haur, gazte eta adinekoei buruzko politikari dagokienez, EAEk eskumen esklusiboa dauka, Estatutuko 10.39 artikuluaren arabera.
Eusko Legebiltzarraren Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeak AMALeko 14. artikuluak ezarritako prestazioak aurreikusi eta euskal gizarte zerbitzuen sarean sartzen ditu; bai lehentasunezko zerbitzuak –15. artikuluan zerrendatuak eta 21 eta 25 artikuluen artean zehaztuak–, bai prestazio ekonomikoak[26].
Autonomia Erkidegoko Erakunde Komunen eta Lurralde Historikoetako Foru Erakundeen arteko harremanei buruzko Eusko Legebiltzarraren azaroaren 25eko 27/1983, Legeak[27] azkenei ematen die, euren lurraldearen barruan, erakunde komunen gizarte laguntzari buruzko eta erkidegoaren garapenari, berdintasunari, haur, gazte eta adinekoen buruzko politikari dagokienez erakunde komunen legedia egikaritu beharra, Euskal Herriko erakundeek gai haietan duten ekintza zuzena kaltetu gabe (7.c 1 eta 2 artikulua). Eskumen exekutibo horietan euren zerbitzuen antolamendua arautzeko ahalmena, ahalmen administratiboa –ikuskapena barne– eta bide administratiboan ikuskatzeko ahalmena sartzen dira.
Gizarte zerbitzuei buruzko eginkizunak ezartzeko Eusko Jaurlaritzaren uztailaren 30eko 155/2001 Dekretuko 3. artikuluaren arabera, mendekotzat jotako pertsonenganako arreta eta zaintza foru aldundiei legozkieke, eta haiek bermatu behar lukete talde jakin horrentzako zentroak eta zerbitzuak egotea.
Aipatu Gizarte Zerbitzuen Lege berriak, III. tituluan, Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Sistemaren eskumen, antolamendu, kontsulta eta parte-hartzearen araubidea ezartzen du, eta herri-administrazioek gizarte-zerbitzuen arloan dituzten eskumenak (39 artikulutik 42ra) eta administrazioen arteko lankidetza– eta koordinazio-organo eta –prozedurak zehazten ditu, hala Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Sistemarako nola gizarte-ongizatea xede duten beste sistema eta politika publiko, kideko edo osagarri batzuekiko harremanetarako.
Laburbilduta, Eusko Jaurlaritzari gizarte zerbitzuei buruzko lege ekimenaren erabilera eta arautzeko ahalmena; EAEn haien plangintza orokorra egitea; bere ekintza zuzenean sartutako prestazioak eta zerbitzuak ematea eta sistemaren koordinazio orokorra esleitzen dizkio, EAE osoan prestazio eta zerbitzuen garapen orekatua bermatzeko xedez; foru aldundiei, ordea, bigarren mailako arretako gizarte zerbitzuak ematea (22.2 artikulua) eta planifikatzea eta zerbitzu horien antolamendua arautzeko ahalmena esleitzen dizkio.
Bilbe horri EAEko udalek gizarte zerbitzuei buruz dituzten eskumenak batu behar zaizkio: oinarrizko gizarte zerbitzuen eta lehen mailako arretako gizarte zerbitzuen kudeaketa, Eusko Jaurlaritzari dagokion telelaguntza zerbitzua izan ezik. Horrela xedatzen dute, 20.000 biztanletik gorako udalei dagokienez, Toki Araubideko Oinarriei buruzko apirilaren 2ko 7/1985 Legeko 25.2 k) eta 26.1 c) artikuluek, gizarte zerbitzuei buruzko eginkizunak ezartzeko Eusko Jaurlaritzaren uztailaren 30eko 155/2001 Dekretuko 4. artikuluak eta Gizarte Zerbitzuei buruzko Eusko Legebiltzarraren abenduaren 5eko 12/2008 Legeko 42. artikuluak.
Aipatu Gizarte Zerbitzuen Legeko 23. artikuluaren arabera, "Eusko Jaurlaritzak, gizarte zerbitzuari buruzko eskumena duen sailak proposatuta eta gainerako euskal herri administrazioekin koordinatzeko eskumenak erabiliz, Gizarte Zerbitzuen Erakundeen arteko Organoaren bidez (...), arestiko artikuluan araututako Prestazio eta Zerbitzuen Katalogotik abiatuta, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren Prestazio eta Zerbitzu Zorroa prestatuko du".
Zorri hori arautzen duen lege garapeneko dekretuak "–gutxienez– honako alderdiak zehaztu beharko ditu:
– Zerbitzuen kasuan:
a) Zerbitzuaren ezaugarriak: izena eta definizioa, egituratzen dituen prestazio teknikoak zehaztuz.
b) Zerbitzu modalitateak, egonez gero.
c) Zerbitzuaren helburuak eta zer premiari erantzuten dien.
d) Zerbitzua eskuratzeko betekizunak eta prozedura eta, hala balegokio, egituratzen dituen prestazioak, zerbitzuaren hartzaileen ezaugarriak eta, hala dagokionean, prezio publikoa edo tasa ordaintzeko baldintzak barne.
e) Zerbitzua eteteko edo amaitzeko zioak eta prozedura.
– Prestazio ekonomikoen kasuan:
a) Izena eta definizioa.
b) Helburuak eta zer premiari erantzuten dieten.
c) Zenbatekoa.
d) Eskuratzeko betekizunak eta prozedura, eta hartzaileen ezaugarriak.
e) Jasotzeko baldintzak: ordainketen maiztasuna edo bestelakoak.
f) Prestazioa amaitzeko arrazoiak".
12/2008 Legeko lehen xedapen gehigarriak urtebeteko epea ematen zion Eusko Jaurlaritzari, indarrean sartu zen datatik zenbatzen hasita, EAEko Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren Prestazio eta Zerbitzuen Zorroaren Dekretua onartzeko. Txosten hau ixteko datan dekretua ez da argitaratu.
Hiru foru aldundiek, aipatzen genuen arautzeko ahalmena erabiliz, zenbait tresna juridiko eman dituzte. Haien bidez, batez ere, mendetasuneko egoera onartzeari eta AMALek jasotzen dituen prestazio ekonomikoei buruzko kontuak arautu dute.
Zerbitzuei dagokienez, EAEko ezarpenak ibilbide luzea dauka eta ez du arau aldaketa garrantzitsurik eskatu AMALeko manuetara egokitzeko.
[26] EUSKADIKO AHOLKULARITZA JURIDIKOAREN BATZORDEA. 97/2008 Irizpena, maiatzaren 22koa, Gizarte Zerbitzuen Lege aurreproiektuko 106/2008 kontsultari buruzkoa [lerroan]. Gasteiz: Justizia eta Herri Administrazio Saila, 2008. http://www.jusap.ejgv.euskadi.net/r47-home/eu webgunean eskuragarri.
[27] Autonomia Erkidegoko Erakunde Komunen eta Lurralde Historikoetako Foru Erakundeen arteko harremanei buruzko azaroaren 25eko 27/1983 Legeak (LHL) eskumen banaketaren barneko esparrua eta Euskal Herri barruko erakunde mailen artean baliabideak finantzatzeko eta banatzeko tresnak ezarri zituen.
Euskal Herriko erakunde publikoen artean banatu beharreko baliabideak Kontzertu Ekonomikoaren kudeaketatik eratorritakoak dira, Estatuari kupo gisa ordaindutako zenbatekoa kendu ondoren.
Baliabide horiek indarrean dagoen ordenamendu juridikoaren arabera erakunde komunak eta lurralde historikoetako foru erakundeak titular diren eskumenak edota zerbitzuak aintzat hartuz banatuko dira. Erakunde komunen eta foru erakundeen arteko baliabide banaketa horri banaketa bertikala deritzo.
Zerga itunduen bilketa, Kontzertu Ekonomikoaren arabera, foru aldundiei dagokie. Hori dela-eta, Euskadiko Ogasun Nagusiranzko finantza-fluxuak, ekarpenak deritzenak, egon behar dira, foru aldundi bakoitzak Euskadiko aurrekontuko gastuei egindako ekarpen.
Ekarpen hori, oinarrian, lurralde historiko bakoitzeko errentaren proportzio zuzenean erabakiko da, eta lurralde historiko bakoitzaren ahalegin fiskalaren eta autonomia erkidego osoaren batez besteko ahalegin fiskalaren arteko aldearen alderantzizko proportzioa eginez balioetsiko da. Lurraldeen arteko ekarpenen banaketari banaketa horizontala deritzo.
Baliabideak banatzeko eta lurralde historiko bakoitzak Euskadiko Ogasun Nagusiari egin beharreko ekarpenak kalkulatzeko metodologia gutxienez hiru aurrekontu ekitalditarako onartu behar da.
Martxoaren 23ko 2/2007ko Legeak, baliabideak banatzeko eta foru aldundiek Euskal Herriko Autonomia Erkidegoaren aurrekontuak finantzatzeko egin beharreko ekarpenak kalkulatzeko 2007-2011 aldian aplikatu beharreko metodologia onartu zuen.
Bestalde, finantza fluxuak egongo dira foru aldundietatik tokiko ogasunetara, udalek Kontzertu Ekonomikoaren kudeaketatik datozen baliabideetan parte hartzen dutelako. Lurralde Historiko bakoitzeko banaketa batzar nagusietan onartutako foru arauek arautzen dute. Finantzaketa horrek tokiko zergen kudeaketatik datorrena osatzen du. Tokiko zergen araudia ere lurralde historikoetako batzar nagusiek onartzen dute, Kontzertu Ekonomikoaren arabera (EKONOMIA ETA OGASUN SAILA. Baliabideen banaketa Euskal Herriko erakundeen artean [lerroan] Hemen eskuragarri: http://www.euskadi.net/r33-2220/eu).
2.8.3. Erakundeen arteko koordinazioa
Gure erkidegoak daukan administrazio konplexutasuna ikusita, ezinbestekoa erakundeen arteko benetako koordinazio eraginkorra dagokien administrazioen artean.
Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeko 44. artikuluan xedatutakoaren arabera, Gizarte Zerbitzuen Erakundeen arteko Organoak euskal gizarte zerbitzuei buruzko erakundeen arteko lankidetza eta koordinazioa egituratzen ditu herri administrazioen artean, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren batasuna bermatzeari begira. Erakunde hori Gizarte Zerbitzuen Erakundeen arteko Organoari buruzko martxoaren 30eko 101/2010 Dekretuaren bidez sortu da.
Arabako Lurralde Historikoan, norberaren autonomia sustatu eta mendekotasuneko egoerari arreta emateari buruzko erakundeen arteko koordinazioa Diputatuen Kontseiluaren abenduaren 17ko 66/2002 Foru Dekretuaren esparruan kokatzen da. Foru Dekretuak haien lurralde esparruetan oinarrizko gizarte zerbitzuak emateko 20.000 biztanletik beherako udalekin hitzarmenak sinatzea zuzendu behar duten irizpideak onartu zituen, eta haren I. Eranskinak Diputatuen Kontseiluaren urtarrilaren 12ko 1/2010 Foru Dekretua aldatu zuen.
Dekretu haren arabera, toki erakundeek Gizarte Politika eta Gizarte Zerbitzuetako Sailari lagundu behar diote oinarrizko gizarte zerbitzuak koordinatzeko eginkizunean, unitate horien eta Gizarte Ongizatearen Foru Erakundearen arteko komunikazio egokia ahalbidetu behar dute, zerbitzuen funtzionamenduari buruz eskatutako datu oro eman behar dute, garapen esparrua zonaldean duten foru zerbitzu eta programetan parte hartu behar dute, zerbitzua edo zerbitzuak fisikoki kokatzen diren lokalak eman behar dituzte, eta oinarrizko gizarte zerbitzuaren edo zerbitzuen benetako kostuaren %20 finantzatu behar dute.
Arabako Foru Aldundiak dioenez, udal horietako oinarrizko foru zerbitzuek berehala daukate mendetasuneko foru espedienteen egoerari buruzko informazio guztia, prozedura osoa biltzen duen sistema informatiko bakar batek kudeatzen dituelako; oinarrizko gizarte zerbitzuek Banakako Arreta Programak (BAP) prestatu eta informazioa Foru Aldundiari igortzen diote. Hark, bere aldetik, oinarrizko gizarte zerbitzu horien kostuaren %80 ordaintzeko konpromisoa hartzen du. Sarean antolatutako zerbitzu informatikoek eta aldian aldiko koordinazio bileren bidezko etengabeko jarraipenak koordinazio hori errazten dute.
Bestalde, adierazten digu hitzarmen horietan aipatutako Aldundiaren eginkizunen artean, oinarrizko gizarte zerbitzuari behar bezala funtzionatzeko behar beste argibide, laguntza tekniko eta aholkularitza ematea eta bere langileak Gizarte Politika eta Gizarte Zerbitzuetako Sailaren prestakuntza eta birziklatze planetan sartzea daudela.
Foru erakundeak eransten du, Gasteizko Udalari dagokionez, eskumenak erabat bereizita daudela: Aldundiak bere egiten du mendetasuneko arazoak duten pertsonen arreta eta Udalak autonomoak direnena Aldundiak jakinarazi digunez, erabiltzaileen datuak babesteari begira, Udalari adierazi zaio mendetasun espedienteari buruzko informazioa zuzenean dagokion pertsonari eskatu behar zaiola. Azkeni, ziurtatu digu "horri dagokionez erakunde bien arteko etengabeko lankidetza dago[ela], orain arte, ez [dela] datuak gurutzatzeko mekanismorik ezarri, eta, orokorrean, herritarrek erakunde eskudunera jotzen dute[la], zein den jakinarazitakoan".
Bizkaiko Foru Aldundiak adierazi digu gizarte zerbitzu espezializatuek Banakako Arreta Programa (BAP) erabiltzailearen edo haren ordezkariaren partaidetzaz eta udal bakoitzeko oinarrizko gizarte zerbitzuen laguntzaz ezartzen dutela, azken haiei dagokielako mendetasunaren balorazio espedientearekin batera doan gizarte txostena prestatzea. Aldundiak aintzat hartzen ditu udal zerbitzu horiek egindako balorazioa, diagnostikoa eta proposamena eta, zalantzarik egonez gero, aholkua eskatzen zaie mendetasuneko egoeran dagoen pertsonaren premientzat egokiena den esku-hartze mota erabakitzeko.
Era berean, Bizkaiko Foru Aldundiak adierazi du, kasu guztietan, eskatzailea erroldatuta dagoen udaleko oinarrizko gizarte zerbitzuei mendetasuneko egoera onartzeko ebazpenaren eta egindako BAPen berri ematen zaiela, aurreikusitako zerbitzuak edota prestazioak ezagutu eta oinarrizko gizarte zerbitzu horrek pertsonari udal eskumenaren esparruan dauden baliabideak eman ahal izateko.
Gipuzkoari dagokionez, Banakako Arreta Programa (BAP) kudeatzeko hautatutako formulak berak ezinbesteko bihurtzen du foru eta udal administrazioen arteko koordinazioa. Foru erakundeak adierazi digunez, "mendetasuneko egoera onartzeko ebazpen guztietan interesatuak eskubidea duen zerbitzu eta prestazio guztiak (BAP teorikoa) adierazten dira. Bere interesen arabera, egokia deritzona eska dezake, oinarrizko gizarte zerbitzuen laguntzarekin (informazioa eta orientabidea), eta horrek azkenean hautatutako zaintza aukera (BAP erreala) dakar. Bestalde, edozein unetan, bere premien arabera, zaintza aukera hori alda dezake, eta horretarako oinarrizko gizarte zerbitzuetako langileen laguntza izango du, horrela BAP errealari bizirik iraunaraziz, premiak aldatu ahala. Zentzu horretan, esan behar da Gipuzkoan ez dela hautatu 39/2006 Legeak bultzatzen duen BAPen kontratu ikuspegia; aitzitik, kontzeptu biziagoa hautatu da, eta hura bat dator gure lurraldeko gizarte zerbitzuen funtzionamendu historikoarekin".
Aldundi horrek jakinarazi digu, koordinazioa errazteko, "Gipuzkoan Internet bidezko aplikazio informatiko bat dago[era], EXTRANET izanekoa, eta horrek bidea ematen du[ela] sistemako eragile guztiek: Aldundiak, udalek eta zerbitzuen (balorazioa barne) hornitzaileek, sarean eta on-line lan egiteko; eta oinarrizko gizarte zerbitzu guztiek bide horretatik izapidetzen dituztela eskabideak, jarraipena egiteko eta emaitza ezagutzeko darabiltela".
2.9. Mendetasuneko egoera eta sistemaren prestazioetarako eskubidea onartzeko prozedura. Foru araudi aplikagarria
Prozedurari buruzko oinarrizko irizpideak erabakitzeko lana AMASeko Lurralde Batzordeari esleitu bazaio ere, AMALeko I. tituluko IV. kapituluak gai horri buruzko oinarrizko zenbait kontu jasotzen ditu, jarraian aipatuko dugunez:
– Prozedura eskatua da (mendekotasun mailaren bat izan dezakeen pertsonak edo haren ordezkariak eskatuta hasten da).
– Onartzeko ebazpena eskatzailearen bizilekuari dagokion administrazio autonomikoak ematen du, eta Estatuko lurralde osorako balio du.
– Ebazpenaren gutxieneko edukia: eskatzaileari mendetasun gradu eta mailaren arabera dagozkion zerbitzu eta prestazioak.
– Mendetasun gradua eta maila interesatuak eskatuta edo ofizioz berrazter daitezke, mendetasuneko egoera hobetu edo okertu bada, edo diagnostikoan edo dagokion baremoa aplikatzeko akatsen bat egon bada.
– Mendetasuneko egoeraren balorazioa, zerbitzu eta prestazioen agindua eta prestazio ekonomikoen kudeaketa herri administrazioek egingo dituzte zuzenean, eta ezingo dira erakunde pribatuekin eskuordetu, kontratatu edo itundu.
– Banakako Arreta Plana (BAP) egitea mendetasuneko egoera onartzeko prozeduraren esparruan kokatzen da eta interesatuak eskatuta, ofizioz edo bizilekua beste autonomia erkidego batera aldatzeagatik berraztertu ahalko da.
– Prestazioak amaitu edo aldatuko dira onarpenerako ezarritako edozein betekizun aldatzen denean edo legezko betebeharrak betetzen ez badira.
AMALeko 28.1 artikulua, bestalde, orokorki Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko azaroaren 26ko 30/1992 Legeari (HAAJ eta APEL) lotzen zaio. Ager litezkeen errekurtsoei buruz ebazteko eskumena duen jurisdikzio-ordena administrazioarekiko auziarena da.
Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordeak mendetasuneko egoera onartzeko prozedurarako oinarrizko irizpideei buruzko zenbait erabaki hartu ditu:
– Adinekoen eta Gizarte Zerbitzuen Erakundearen 2007ko maiatzaren 23ko Ebazpena, zeinen bidez mendetasuneko egoera baloratzeari buruzko erabakiak ezartzen dituen Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen erabakia argitaratzen den.
Erabakiak %65 edo gehiagoko minusbaliotasunen (pasaguneak deritzenak) aldez aurretiko onarpenen homologaziorako irizpideak jasotzen ditu, mendetasuneko egoeraren balorazioaren eskumena eskatzailea bizi den administrazio autonomikoari dagokiola xedatu, eta balorazio organoak osatzeko irizpide komunak ezartzen ditu.
Xedatzen duenez, balorazio organoaren irizpen proposamenak –zein interesatua aztertu ondoren eman beharko baita–, edonola ere, mendetasunaren diagnostikoa, egoera, gradua eta maila, eta pertsonak behar litzakeen zaintzak jaso beharko ditu. Azterketa horretan, pertsonak eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak bere buruz egiteko daukan gaitasuna eta adimen urritasuna edo gaitz mentala duten pertsonek haiek egiteko duten laguntza eta ikuskapen premia (komunitatearen baitan norberaren autonomia maila nahikoa betetzeko laguntza premiak barne) baloratuko ditu.
Pertsonaren osasunari eta bizi den inguruneari buruzko txostenen garrantzia azpimarratzen du, eta gizarte txostena funtsezko eta ezinbestekotzat jotzen du BAP prestatzeko.
– Adinekoen eta Gizarte Zerbitzuen Erakundearen 2007ko uztailaren 16ko Ebazpena, mendekotasuneko egoera eta AMASen prestazioetarako eskubidea onartzeko jarraitu beharreko prozedurari buruzkoa. Ebazpen horren aplikazioaren lurralde esparrua Ceuta eta Melilla hiriei dagokie.
– Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko otsailaren 4ko Ebazpena, Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen mendetasuneko egoera baloratzeko organo eta prozedurei buruzko Erabakia argitaratzekoa.
Aipatu araudia aztertuta, prozedura honela deskriba dezakegu:
PROZEDURAREN URRATSAK |
Prozeduraren hasiera: eskaera |
Eskaeraren eta emandako agirien zuzenketa (beharrezkoa bada) |
Prozeduraren izapidetzea |
Mendetasun gradua eta maila erabakitzea: • interesatuaren azterketa (azterketak edota probak) • diagnostikoari eta mendetasun gradu eta mailari buruzko irizpen-proposamena ematea (pertsonak behar litzakeen zaintzak zehaztuz) |
Mendetasuneko egoera onartzeko ebazpena honakoak zehaztuz: • ateratako mendetasun gradua eta maila • eskatzaileari mailaketa horren arabera dagozkion zerbitzuak eta prestazioak |
Gradua eta maila, eta onartutako prestazioak berraztertzea (beharrezkoa bada) |
Banakako Arreta Programa (BAP) egitea |
BAP berraztertzea (beharrezkoa bada) |
Errekurtsoak (egonez gero) |
Zerbitzu edo prestazioaren eskaera |
Zerbitzu edo prestazioa esleitzea |
Prozeduraren oinarrizko arauketak ez du lagundu interpretatzeko ildo argiak finkatzen. Nahasmena sortu da, ea prozedura bakarra, bi edo, kasu batzuetan, jarraikako hiru prozedura ziren: mendetasun gradua eta maila erabakitzea, BAP egitea eta zerbitzua edo prestazioa esleitzea. Horrek ebazteko epeak gainjartzea ekarri du eta, hortaz, luzapen handiegia, mendetasuna arlo hain sentikorra izan arren, esku-hartzearen berehalakotasuna funtsezkoa baita.
Dirudienez, defizit publikoa murrizteko neurri bereziak hartzeko maiatzaren 20ko 8/2010 Errege Dekretu-Legearen bidez eztabaida bukarazi da. Haren arabera, "mendetasuneko prestazioaren eskabidea sartzeko dataren eta hura onartzeko ebazpenaren epea, gehienez ere sei hilekoa izango da, administrazio eskudunak mendetasuneko egoera eta prestazioak onartzeko prozedura bereiziak ezarri balitu ere" (5.1 artikulua).
Honako koadroan AMAL indarrean sartu zenetik euskal foru aldundiek prozedurari buruz emandako xedapen nagusiak jaso dira.
|
MENDEKOTASUNEKO EGOERA ONARTZEKO PROZEDURA |
ARABAKO FORU ALDUNDIA |
39/2007 Foru Dekretua, apirilaren 24koa, Arabako Lurralde Historikoan mendetasuneko egoera eta autonomiarako eta mendetasunarentzako arretarako sistemaren zerbitzuetarako eskubidea eta sarbidea onartzeko prozedura arautzen dituena. 85/2008 Foru Dekretua, irailaren 16koa, hurrenez hurren, mendetasuneko egoera eta autonomiarako eta mendetasunarentzako arretarako sistemaren zerbitzuetarako eskubidea, eta sarbidea onartzeko prozedura eta mendetasuna onartu ez zaien eta Lurralde Historiko honetako Gizarte Zerbitzuen Foru Sarearen erabiltzaileak diren pertsonen sarbide eta lekualdaketa araubidea arautzen dituzten apirilaren 24ko 39/2007 eta maiatzaren 8ko 45/2007 Dekretuak aldatzen dituena. |
BIZKAIKO FORU ALDUNDIA |
74/2007 Foru Dekretua, apirilaren 24koa, mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzen duena. 197/2007 Foru Dekretua, azaroaren 6koa, mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzen duen apirilaren 24ko 74/2007 Foru Dekretua aldatzen duena. 197/2008 Foru Dekretua, abenduaren 16koa, Mendeko Pertsonak Baloratzeko Batzordea sortu eta arautzen duena. 162/2009 Foru Dekretua, abenduaren 1ekoa, mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzen duena. 83/2010 Foru Dekretua, ekainaren 14koa, Mendeko Pertsonak Baloratzeko Batzordea sortu eta arautzen duen abenduaren 16ko 187/2008 Foru Dekretua aldatzen duena. 93/2010 Foru Dekretua, uztailaren 20koa, mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzen duen Bizkaiko Foru Aldundiaren abenduaren 1eko 162/2009 Foru Dekretua aldatzen duena. |
GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA |
320/2007 Foru Agindua, apirilaren 25ekoa, mendetasuneko egoera baloratzeko baremoa eta hura erabakitzeko prozedura ezartzen dituena. 545/2007 Foru Agindua, ekainaren 15ekoa, Sakontzen eskalaren bidez lortutako puntuaketak MBB eta RAI-RUG tresnen balioetara bihurtzeko baliokidetasun sistema ezartzen duena (abenduaren 22ko 1914(2008 Foru Aginduak indargabetua). |
Ikusten denez, hiru aldundiek aldi berean onartu zuten arauketa, baina ez zioten lege maila bera eman.
Gipuzkoako Lurralde Historikoak zehaztasunik txikieneko arauketa dauka. Hori dela-eta, jarraian aztertuko dugun prozeduraren alderdi askotan, ez dugu aipatuko Gipuzkoako Foru Aldundiak araututakoa.
Bizkaiko Foru Aldundiari dagokionez, AMAL indarrean sartu ondoren prozedura arautzeko egindako lehen foru dekretua (74/2007) indarrean dagoen 162/2009 Foru Dekretuak indargabetu du, –Zioen Azalpenean adierazitakoaren arabera– prozedura gertatutako egoera berrietara egokitzeko, izapideak errazteko eta prozesu bizkor eta babesten duen errealitateari egokituagoa lortzeko xedez.
Jarraian, hiru foru aldundiek erabilitako prozedurari buruzko zenbait alderdiri helduko diegu, nabarmentzekoak direlakoan:
a) Prozeduraren hasiera: eskaera
Arestian azaldutako oinarrizko irizpideen arabera, prozedura interesatuak edo ordezkatzen duenak eskatu ondoren hasten da (Araban eta Gipuzkoan izatezko zaintza egiten duena berariaz sartzen da).
Hiru aldundiak bat datoz eskabideak aurkezteko tokia pertsonaren bizilekuari dagokion udaleko oinarrizko gizarte zerbitzuen bulegoetan kokatzeko (Bizkaiak eta Gipuzkoak erroldatuta egotea aipatzen dute). Araban, bizilekua Gasteizen dutenek Gizarte Informazio eta Arretarako Bulegoan edo Orientabide eta Balorazio Zentroan aurkeztu beharko dute, biak Gizarte Ongizatearen Foru Erakundearen mendekoak izanda.
b) Prozeduraren izapidetzea
Eskabidea egiaztatzea eta, beharrezkoa balitz, 10 egun balioduneko epean balizko akatsak zuzentzea, baloraziorako hitzordua jakinaraztea eta gizarte txostenari edo espedientearen balorazioari berari buruzko zenbait alderdi jasotzen dira.
c) Mendetasun gradua eta maila erabakitzea
Mendetasuneko egoera baloratzeko erakundeei mendetasun gradu eta mailari buruzko irizpena emateko lana esleitzen zaie, mendetasuna baloratzeko baremoa (MBB) erabiliz, eta pertsona behar litzakeen zaintzak zehaztu behar dituzte. Horretarako, osasunari eta eskatzailea bizi den inguruneari buruzko txostenak eta, halakorik balego, agindu zaizkion laguntza teknikoak ortesiak eta protesiak hartuko dituzte aintzat.
Araban, mendetasuneko egoeraren balorazioa Gizarte Ongizatearen Foru Erakundeko Minusbaliotasuna duten Pertsonen Arloko Zuzendariordetza Teknikoari atxikitako Orientabide eta Balorazio Zentroko teknikariek egiten dute; Bizkaian, lan hori Norberaren Autonomia Sustatzeko Zuzendariordetzari atxikirako Balorazio eta Orientabide Zerbitzuko Mendetasunaren Balorazio eta Orientabide Atalak betetzen du; eta Gipuzkoan, Gizarte Zerbitzuen Arreta eta Sarbide Zerbitzuko Mendetasunaren Balorazio eta Orientabide Atalak burutzen du lan hori.
AMASen Lurralde Batzordeak erabaki batzuk hartu ditu onarpena egin behar duten organoaren eta profesionalen ezaugarri komunei buruz[28].
Bizkaian, Mendeko Pertsonak Baloratzeko Batzorde Teknikoa sortu eta arautzen duen abenduaren 16ko 197/2008 Foru Dekretuaren bidez.. Balorazioari buruz erabakiak hartzen laguntzeko organo horren bidez irizpideen sakabanaketa saihestu eta zorroztasun eta fidagarritasun handiagoak bermatu nahi dira. Haren irizpena derrigorrezkoa da ebazpen proposamenak pertsona mendetasuneko egoeran ez dagoela xedatzen duenean eta konplexutasun tekniko handiko kasuetan. Irizpena aldekoa bada, interesatuari entzunaldiko izapidea ematea aurreikusten da. Gipuzkoako Foru Aldundiak jakinarazi digu ez dela entzunaldiko izapiderik jartzen irizpena kontrakoa bada. Arabako Foru Aldundiak ere ez du aurreikusten.
Orokorrean, balorazio taldeek azterketak, elkarrizketak eta beharrezkotzat jotzen dituzten bestelako probak egin ditzakete, eskatzailearen egoera ebaluatzeko egokiak badira, eta beste zerbitzu edo erakundeetatik xede horretarako egokitzat jotzen dituzten txostenak bil ditzakete.
Arabako araudian balorazioa bizilekuan egin beharra xedatzen da. Balorazio organotik irizpen teknikoa jaso ondoren, Minusbaliotasuna duten Pertsonen Arloko Zuzendariordetza Teknikoak "ebazpen proposamena egin eta Gizarte Ongizatearen Foru Erakundearen (GOFE) Zuzendaritza-Gerentziara igorriko dio".
Bizkaian, pertsona mendetasuneko egoeran dagoela erabakiz gero, proposamena Gizarte Ekintzako diputatuak erabaki dezan bidaltzen da.
d) Mendetasuneko egoera baloratzeko tresnak
AMALeko 27. artikuluak espainiar Estatuan mendetasuna baloratzeko baremo (MBB) bakarra jasotzen du.
Baremo hori apirilaren 20ko 504/2007 Errege Dekretuaren bidez onartu da[29]. Hiru urtez azpikoentzako berariazko balorazio eskala (BBE) jasotzen du, legeko hamahirugarren xedapen gehigarriak xedatutakoa betez.
MBBk baloratzen du pertsonak, bere buruz, eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak (EBOJ) burutzeko duen gaitasuna eta adimen urritasuna edo gaitz mentala duten pertsonak haiek burutzeko duten laguntza eta ikuskapen premia baloratzen ditu (legeko 27.4 artikulua)
Balorazio tresnak protokolo bat dauka, hura aplikatzeko jarraitu beharreko prozedura eta teknikekin, eta mendetasun gradu eta maila bakoitzari dagozkion puntuazio tarteen zehaztapena:
– I. gradua. Mendetasun arina: pertsonak, eguneroko bizitzako oinarrizko zenbait jarduera egiteko, gutxienez egunean behin laguntza behar dutenean edo bere autonomiarako aldizkako laguntza edo laguntza mugatua behar duenean. MBBren 25 eta 29 puntu arteko azkeneko puntuazioari dagokio.
– II. gradua. Mendetasun latza: pertsonak, eguneroko bizitzako oinarrizko zenbait jarduera egiteko, egunean bitan edo hirutan laguntza behar duenean, zaintzailearen etengabeko laguntza behar gabe, edo bere autonomiarako laguntza zabala behar duenean. MBBren 50 eta 74 puntu arteko azkeneko puntuazioari dagokio.
– III. gradua. Mendetasun handia: pertsonak, eguneroko bizitzako oinarrizko zenbait jarduera egiteko, egunean zenbait aldiz laguntza behar duenean eta, autonomia fisiko, mental, adimeneko edo zentzumenezkoa erabat galdu izanagatik, beste pertsona baten ezinbesteko eta etengabeko laguntza behar duenean, edo bere autonomiarako laguntza orokorra behar duenean. MBBren 75 eta 100 puntu arteko azkeneko puntuazioari dagokio.
Era berean, MBBk gradu bakoitzeko maila biak (1. maila eta 2. maila) norberaren autonomiaren eta pertsonak behar duen zaintzaren intentsitatearen arabera identifikatzea ahalbidetzen du, AMALeko 26. artikuluko 2. atalean xedatutakoaren arabera, eta baliaezintasun handiko pentsioa edo hirugarren pertsona baten laguntza premia onartuta dutenen mendetasuneko egoeraren onarpena eraginkorra izatea ahalbidetzen du.
Lan eta Immigrazio Ministerioak balorazioaren profesionalentzako gidaliburu bi argitaratu ditu:
– MBB erabiltzeko gidaliburua.
– BBE (zero eta hiru urte arteko adinetan) erabiltzeko gidaliburua.
AMASen Lurralde Batzordeak Apirilaren 20ko 504/2007 Errege Dekretuan xedatutako MBB aldatzeari buruzko erabakia hartu du. Erabakia Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko ekainaren 29ko Ebazpenaren bidez argitaratu da. MBB aplikatzeagatik lortutako emaitzak ebaluatu ondoren, hobekuntza batzuk sartu nahi ditu mendetasuneko egoera modu objektiboagoan hartzeko eta haren graduak eta mailak hobeto sailkatzeko. Aldaketa hori oraindik ez da dagokion Errege Dekretuaren bidez onartu; Erabakiak berak aurreikusten du Errege Dekretua argitaratu eta hamabi hilabetera sartuko dela indarrean30].
EAEn, hiru foru aldundiek MBB darabilte balorazio tresna.
Gipuzkoako Foru Aldundiak, gainera, RAI-RUG (Resident Assessment Instrument – Resource Utilization Groups)[31] balorazio sistema darabil bere lurraldeko zenbait foru zerbitzu, hala nola egoitzako arreta (iraunkorra edo aldi baterakoa) edo adinekoentzako eguneko egoitza (320/2007 Foru Agindua) eskuratu ahal izateko. Foru erakunde horren ustez tresna osgarri horrek honakoak ahalbidetzen ditu:
– pertsonak eskatutako baliabideari dagokionez daukan gaitasuna zehaztea (MBBren bidez baliabide hori eskatzeko eskubidea emango zioketen mendetasun gradua eta maila lortu balitu ere);
– haren ezaugarrietarako egokiena den egoitza plaza orientatzea (oinarrizko plaza, narriadura kognitiboa duen pertsonarentzat, unitate psikogeriatrikokoa, osasun kargaduna edo MJSAk kolonizatutako pertsonarentzat[32]);
– eta pertsona bere laguntza kargari dagokion tarifa taldean sailkatzea.
Gipuzkoako Foru Aldundiaren ikuspuntutik, "eskabide bikoitza izapidetzea eta balorazio denbora gehiago eskatzen baditu ere, MBBk baino informazio gehiago ematen duen balorazioa da".
Bizkaian RAI 2006tik egiten zen. Indargabetutako 2007/74 Foru Dekretuak xedatzen zuen mendetasuna baloratzeko ebazpenak balorazio tresna bien (MBB eta RAI) emaitzei buruz erabaki behar zuela; lehenengo emaitzak Estatuko lurralde guztian izango zuen balioa eta RAIri dagokiona Bizkaian baino ez zen aplikagarria izango (Foru Dekretuko 8, 16 eta 17. artikuluak).
Bizkaiko Foru Aldundiak adierazi zigun RAIk emandako informazioa laguntza handia zela gizarte langileentzat Banakako Arreta Programa (BAP) egiteko; izan ere, "sistemak ‘arazo’ arlo batzuk finkatzen zituen eta horiei esker azken balorazio txostenean haietako baten bati buruz alarma seinalea eman zitekeen; horrek arreta edo zaintza plana prestatzea errazten zuen, pertsona bere etxean geratu zein egoitza batean sartzen bazen". Haren aburuz, sistemak sakonago aztertzen zuen ebaluatutako pertsonaren mendetasuneko egoera.
Hala ere, abenduaren 1eko 162/2009 Dekretu berria indarrean sartu denetik, Bizkaian bigarren balorazio tresna hori erabiltzeari utzi zaio.
Bestalde, balorazioak egiterakoan antzemandako arazoei dagokienez, aldundiek eurek aipatu dute baremoa aplikatzeko irizpide desberdintasuna (autonomia erkidegoen artean eta hiru lurralde historikoen artean), haien iritziz, tresnaren sortzaileek egindako gidaliburuetan jasotzen ez diren egoera asko daudelako. Balorazio organoek osasun txostenetatik –maiz zaharkituak zirelako edo behar beste bete gabe zeudelako– kalitatezko osasun informazioa lortzeko zeuzkaten arazoak ere aipatu zituzten.
e) Ebazteko epea
Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko otsailaren 4ko Ebazpenak, zeinen bidez Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen mendetasuneko egoera baloratzeko organo eta prozedurei buruzko Erabakia argitaratu baita, hirugarren erabakiaren laugarren puntuan –prozeduraren oinarrizko irizpideei buruzkoa– espedienteak ebazteko epeei buruzko arau batzuk ematen ditu.
Dioena hitzez hitz kopiatuko dugu:
"4. Abenduaren 14ko 39/2006 Legea garatzen duen araudiaren arabera izapidetutako espedienteak ebazteko epeak.
Autonomia Erkidegoek, Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko azaroaren 26ko 30/1992 Legean xedatutako esparruan, prestazioak baloratzeko eta onartzeko prozedura arautzen duten legeetan honako irizpideak sartuko dituzte:
a) Eskabidea sartzen den dataren eta mendeko prestazioaren onarpena ebazteko dataren arteko gehienezko epea sei hilekoa izango da. Autonomia Erkidegoak mendetasuneko egoera eta prestazioak onartzeko prozedura bereiziak ezarri balitu, mendetasuneko egoera onartzeko gehienezko epea hiru hilekoa izango da.
b) Interesatuek seme-alaba edo adingabearen ezgaitasun egoera egiaztatu ahal izateko, amatasun edo aitatasun baimena eta, halakorik balego, dagozkion subsidioak zabaltzearen ondoreetarako, administrazio eskudunek xedatuko dute, kasu horietan, BBEren aplikazioaren bidez hiru urtez azpikoen mendetasuneko egoera onartzeko ebazpena gehienez ere 30 egun naturaleko epean eman beharko dela, eskabidea erakunde eskudunaren erregistroan sartu den datatik zenbatuta".
Arabari dagokionez, xedatu denez, ebazpena gehienez ere hiru hileko epean jakinarazi behar da, eskabidea Gizarte Ongizatearen Foru Erakundearen oinarrizko gizarte zerbitzuan jasotzen den egunetik zenbatuta. Epe horrek mendetasuneko egoera onartzeari baino ez dagokio; ez, aldiz, prestazioei. Bigarren kasu horretan, ebazpena gehienez ere hiru hileko epean jakinarazi beharko zaio eskatzaileari, BAP prestatzeko behar diren agiriak aurkezten direnetik zenbatuta.
Bizkaian, mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzen duen abenduaren 1eko 162/2009 Foru Dekretuak gehienezko bi hileko epea ezarri zuen, eskabidea Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintza Sailean jasotzen denetik. Prestazioak edo zerbitzuak esleitzeko epea baliabide jakina eskuratzeko berariazko araudian xedatzen zen.
Hura aldatu zuen uztailaren 20ko 93/2010 Foru Dekretuak bere egin zuen defizit publikoa murrizteko maiatzaren 20ko 8/2010 Errege Dekretuak eskubidearen eraginkortasunari buruz hartutako neurri berezia. Horrela, Bizkaian xedatzen da mendetasuneko prestazioaren eskabidea sartzeko dataren eta hura onartzeko ebazpenaren epea, gehienez ere sei hilekoa izango dela, administrazio eskudunak mendetasuneko egoera eta prestazioak onartzeko prozedura bereiziak ezarri balitu ere.
Gipuzkoako araudiak ez du epe zehatzik berariaz ezarri. Hala ere, Gipuzkoako Foru Aldundiak ziurtatu digu "gai izan [dela] mendetasuna baloratzeko Estatuko zerbitzurik bizkor eta azkarrena emateko". Dioenez, "baloratzeko epeari dagokionez, beti izan da 3 hiletik beherako epea eta, 2007an, urteko batez bestekoa 60 egunekoa izan da eta, 2008an, 43koa (...) 2008ko azken hiletan eta 2009ko lehenengoetan 15-20 egun natural ingurukoa izan arte". Erantsi duenez, "epe hori autonomia erkidego ia guztietan batez beste erabiltzen ari den 3 hiletik gorakoa baino askoz laburragoa da".
f) Administrazioaren isiltasuna
Kontu honi buruz, Bizkaiko Foru Dekretuak honakoa xedatzen du: "ebazpena emateko eta jakinarazteko gehienezko bi hileko epea berariazko ebazpenik hartu gabe igarotzen bada, mendetasuneko egoera onartzeko eskabidea administrazioaren isiltasunak ezetsitzat joko da, Administrazioak berariaz ebazteko duen betebeharra kaltetu gabe. Administrazioaren isiltasunaren bidezko ezespenaren ondorio bakarrak interesatuei egokia litzatekeen errekurtso administratiboa edo administrazioarekiko auzi-errekurtsoa jartzea ahalbidetzea da".
Alor honetako isiltasunaren ondorioei buruzko doktrinaren inguruko eztabaida bat dago eta epairen batek administrazioaren isiltasunari estimazio balioa ematea hobetsi du[33]. Funtsean, isiltasunaren izaera positiboaren aldekoek HAAJ eta APELeko 43.1 artikuluaren aplikazioa argudiatzen dute, mendetasuneko gradua eta maila onartzeko prozedura alderdi batek eskatuta hastea eta legez xedatutako epean ebazpenik ez egoteak ondorio negatiboa izatea xedatzen duen lege, lege mailako arau edo erkidego mailako arauetan jasotako salbuespenik ez egotea. Era berean, argudiatzen dute emandako autonomia xedapenek (dekretuek edo aginduek) ez dutela maila nahikorik isiltasun administratibo negatiboa arautzeko. Iritzi horren aurkakoek mendetasunaren onarpenaren isileko ebazpenaren beraren edukiaren zehaztugabetasuna edo eduki ezinezkoa argudiatzen dute (HAAJ eta APELeko 62.1.c artikulua), haien iritziz, ez lituzkeelako zehaztuko mendetasun gradua eta maila eta onuradunarentzako zerbitzu edo prestazio egokiak. Halaber, argudiatzen dutenez prozedura horretan balorazio tekniko bat dago, eta hura gabe ezin liteke azken ebazpenik eman, bestela, HAAJ eta APELeko 62.1.f artikuluaren arabera, baliogabetasunean jausiko litzatekeelako ("ahalmenak edo eskubideak hartzeko ordenamendu juridikoaren aurkako balizko egintzak haiek hartzeko funtsezko betekizunak betetzen ez direnean")[34].
g) Ebazpena
Mendetasuneko egoera onartu eta haren gradua eta maila zehazten dituen ekintzaren izaera juridiko-administratiboa da; ebazpena, edonola ere, arrazoitua izan beharko da.
Aldundi bakoitzak ebazpen horren edukia zein izango den ezarri du, eta oraingoan ez dago haien artean alde handirik:
– Araba: mendetasun gradua eta maila, balorazioa behin-behinekoa ala behin betikoa izatea, berrikusteko data beharrezkoa balitz, gradu-maila horrengatik dagozkion baliabideen katalogoa eta dagokion justifikazioa ebazpen proposamenetik aldentzen bada.
– Bizkaia: mendetasun gradua eta maila, eskaeraren data, dagozkion zerbitzuak eta prestazioak zehaztea, behin-behinekoa ala behin betikoa izatea eta berrikusteko data erabakitzea beharrezkoa bada (3 urtez azpikoentzat, edonola, 6, 12, 18, 24 eta 30 hilabete betetzerakoan).
– Gipuzkoa: AMASen prestazioen eskatzailearen eskubidea ebatziko duen MBBaren araberako balorazioa eta, dagokionean, adinekoek Gipuzkoako eguneko zentroetan eta egoitza zentroetan sartzeko eskubidea ebatziko duen RAI-RUGen araberako balorazioa.
MBBren aplikazioko diagnostiko akats bat eta mendetasuneko egoera hobetzea edo okertzea arrazoiak dira, ofizioz edo interesatuak eskatuta, mendetasun gradua edo maila berrikusteko.
h) Premiazko prozedura
Arabako prozedurak arrazoitutako ebazpenaren bidezko salbuespenezko zerbitzu esleipena jasotzen du, eskatzailearengan premia bereziko inguruabarrak gertatzen direnean. Ebazpen hori ebatzi eta jakinarazteko gehienez ere hamabost egun naturaleko epea xedatzen du, eskabidea aurkeztu den egunetik zenbatuta. Halako kasuetan, zerbitzuaren esleipena behin-behinekoa da, gehienez ere hilabeterako. Lehenago eskatu ez balu eta salbuespenez esleitutako baliabidea AMASen katalogoan agertuko balitz, onuradunak zerbitzu horretan egiatan sartu aurretik eskatu beharko du mendetasuneko egoera onartzeko. Halako kasuetan, mendetasuneko egoera eta prestazioetarako eskubidea onartzeko epeak hamabost egun baliodunekoak dira, hurrenez hurren.
Bizkaian, zehaztasun txikiagoz, aurreikusten da Mendeko Pertsonak Baloratzeko Batzorde Teknikoak xedatutako irizpideen arabera behar bezala justifikatutako premiazko kasuetan, eskatzailea lehentasunez baloratuko dela.
Gipuzkoan, Gizarte larrialdi zerbitzuak ezohiko kasu baten aurrean jardungo luke, arauak berariaz jaso ez arren. Administrazioek emandako datuen azterketari buruzko atalean informazio hori zabaldu dugu.
i) Banakako Arreta Plana (BAP) prestatzea
Mendetasuneko egoera onartzeko ebazpena interesatuaren aldekoa bada, dagokion erakunde eskudunak BAP onartzeko betebeharra izango du[35].
Horrek haren gradu eta mailarako ebazpenean aurreikusitako zerbitzu eta prestazioen artean, onuradunaren premientzat eta ezaugarri pertsonal, familiar eta sozialentzat eta haren ingurunearen ezaugarrientzat egokiena den esku-hartze modalitatea zehaztea dakar.
Zeregin horretan derrigorrez parte hartu behar du onuradunak (haren familiak edo ordezten duten erakunde zaintzaileek, hala balegokio), lehenago hari entzunez edo galdetuz.
Kapitulu honetako prestazioetarako sarbiderako eskubidearen eraginkortasunari buruzko 2.6. atalean adierazi dugunez, lege testuaren zehaztugabetasuna dela-eta zalantzan geratzen da ea mendetasuneko egoera onartzeko ebazpenaren eraginkortasuna BAP onartu arte etenda geratuko ote litzatekeen. Hala balitz, arauak prozedura autonomo hori –BAP onartzekoa– bukarazteko epea ez ezartzea ebazpena eraginik gabe uzteko bidea izan liteke, arbitrariotasunerako bide bat. Izan ere, herritarren kexak izapidetzen ari ginenean, BAP egiteko atzerapenak eta are denbora tarte horretan zendutakoak erregistratu genituen, horrek dakarren eskubide galerarekin.
Edonola ere, HAAJ eta APELeko 42.3 artikulua aplikatuta, epe hori ezin zitekeen inoiz hiru hilabetetik gorakoa izan. Hura da Arabako dekretuak gizarte baliabidea esleitzeko xedatutako epea, adibidez, BAP egiteko behar diren agiriak emandako unetik zenbatuta.
AMALek 29.1 artikuluan hitzez hitz dioenari –"mendetasuneko egoera eta dagozkion prestazioak onartzeko prozeduraren esparruan, dagozkion gizarte zerbitzuek (...) Banakako Arreta Programa bat ezarriko dute"– lotuz gero, ordea, egokiagoa dirudi prozedura bakar baten aurrean gaudela pentsatzeak. Horren ondorioz, uler liteke HAAJ eta APELen ebazteko xedatutako gehienezko epeak –hiru hilabetekoa prozedura hasten denetik– edo, bestela, arautegi autonomikoak ezarriko lukeenak, era berean, BAP ere hartu behar lukeela[36].
Defizit publikoa murrizteko neurri bereziak hartzeko maiatzaren 20ko 8/2010 Errege Dekretu-Legeak eztabaida hori bukarazi du, ebazteko epea sei hiletan finkatuz, mendetasuneko egoera eta prestazioak onartzeko prozedura bereizia ezarri balitz ere.
Adierazi dugunez, Bizkaiko Foru Aldundiak bere egin du xedapen hori. Bestalde, Arabako Foru Aldundiak, familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoaren arauketa berria dela-eta (40/2010 Foru Dekretua), onuradunei eta betekizunei buruzko seigarren artikuluan, Errege Dekretu-Legearen edukia sartu eta aipatzen du ezinezkoa dela prestazioa jasotzea pertsona BAP egin aurretik zentzen bada.
Bestalde, Bizkaiko Foru Dekretuko 9.2 artikuluak aukera sartzen du interesatuak eskubidea daukan zerbitzu edo prestazio eskaera egintzat jotzeko hark BAP sinatzeko unean berariaz adierazten badu, ondoren Mendetasunaren Balorazio eta Orientabide Zerbitzuak baiesten badu eta gerora behar diren agiriak eman ahal izatea kaltetu gabe.
Bestalde, Bizkaiko araudian Aldundiaren gizarte zerbitzu espezializatuek oinarrizko gizarte zerbitzuei BAP diseinatzeko eman diezaieketen laguntza aipatzen da.
Araban, BAP egitea Gizarte Ongizateko Foru Erakundeak mendetasuneko egoeran dagoen pertsonari esleitutako erreferentziazko gizarte langileari dagokio. Gizarte Esku-hartze Arloko Zuzendariordetza Teknikoak BAP horrekin ados dagoela adierazi beharko du. BAP horrek, edonola ere, honakoak jaso beharko ditu:
– mendeko pertsonaren gizarte eta familia egoera jasotzen duen txostena;
– hautatutako gizarte zerbitzua edo zerbitzuak;
– eta hautatutako zerbitzua eskuratzea ezinezkoa denean behin-behinean aplikatuko den zerbitzua edo prestazio ekonomikoa.
AMALen arabera, BAP interesatuak eskatuta, ofizioz eta beste autonomia erkidego batera bizitzera joateagatik berrikusiko da.
Bizkaiko Foru Aldundiak xedapen hori jaso du eta, gainera, berrikuspena oinarrizko gizarte zerbitzuek eskatuta egiteko aukera ere jaso du. Bizilekua beste lurralde historiko batera aldatzea ere berrikusteko arrazoia izan daiteke.
Gipuzkoako Foru Aldundiak emandako informazioaren arabera, Gipuzkoan BAP fisiko bat egitea ez dago prozeduraren edo betekizunen baitan. Jendeak balorazioa eskatu eta, aldi berean, Udalean baliabide bat eskatzen dute; eskabide biak sare informatikoaren bidez iristen zaizkio Aldundiari. Baliabide batzuk eskatuz gero, sistemak eskabide desberdintzat hartzen ditu. Sistemak eskatzaile bakoitzak une oro duen egoera erantsia (balorazioak, eskabideak, itxarote-zerrendak, egonaldiak, zenbatekoak, etab.) ezagutzea ahalbidetzen dio foru erakundeari, espediente elektronikoaren bidez. Zerbitzua edo prestazioa onartzea onartutako mendetasun gradu-mailak zerbitzu edo prestazio hori jasotzeko eskubidea ematearen araberakoa da.
Horrela, esan digutenez, etengabe eguneratzen den a posteriori-zko BAP moduko bat daukate, pertsona bakoitzak jasotzen duen arreta islatzen duena, baina ez a priori-zko BAP bat betekizun moduan edo beste aldaketa batzuetarako lehenagoko urrats gisa eguneratu behar dena.
Sistema horren abantaila nagusia da prozesua bizkortu egiten dela, prozesu teorikoaren zati bat kentzen delako. Era berean, esan digute horrela sistema informatiko batekin funtzionatu ahal izan dutela, modulua erantsi gabe.
Gipuzkoako Foru Aldundiak honako hausnarketa helarazi digu: haien ikuspuntutik, "BAP egoki bat udal oinarrizko gizarte zerbitzuan egin behar litzateke, interesatuaren adostasuna bermatu, Udalak etengabe eguneratuta egon eta erabilitako baliabide guztiei buruzko informazioa jaso behar luke". Dioenez, "gaur egun, horretarako udalak egokitu behar lirateke, giza baliabideei, antolakuntzari, erabiltzailearenganako arretari, erabil daitezkeen informazio sistemei dagokienez, eta hori ez da kasu gehienetan gertatu". Hori dela-eta, uste du baldintza horiek betetzen ez dituen BAP bat prozedura oztopatu eta erabiltzailea kaltetzen duen izapide hutsa bihur daiteke.
j) Zerbitzuetarako sarbidea
Mendetasuneko egoera onartzeko prozedura arautzen duen Arabako legea, 39/2007 Foru Dekretua, da zerbitzuetarako sarbideak ere arautzen dituen bakarra. Bizkaian eta Gipuzkoan aurreko araudia aplikatzen da oraindik.
Administrazioaren isiltasunari dagokionez, Araban, BAP prestatzeko behar diren agiriak aurkezten direnetik hiru hileko epea gizarte baliabide mota esleitzeari buruzko berariazko ebazpena hartu gabe igaroz gero, BAPek adierazitako prestazio ekonomikoa onartutzat joko da, behin-behinean aplikatzeko, hautatutako zerbitzua eskuratzea ezinezkoa denean.
Arabako araudiak gizarte baliabidearen modalitate zehatza esleitzeko ebazpenaren edukia arautzen du: emandako baliabidea, dagokion zentroa, zerbitzuaren baldintza ekonomikoak eta prestazioa hasteko data. Baliabidea eskuragarri ez badago, ebazpenak lortutako puntuazioa jaso beharko du pertsona baliabideak berresleitzeko programan sartzeko (itxarote-zerrenda), edo erabakitako prestazio ekonomikoaren zenbatekoa eta hasteko data hautatutako zerbitzua eskuratzea ezinezkoa den heinean. Bestalde, dekretuak baliabideak berresleitzeko programaren araubideari, plaza hutsei eta zentroan egiatan sartzeari heltzen die.
Bestalde, zerbitzua eskuratzeak esleitutako gizarte zerbitzuaren finantzazioan erabiltzaileak duen parte hartzeagatik ordaindu beharko den prezio publikoa ezartzea eskatzen du. Hiru lurraldeetan, parte hartze hori dagokion pertsonaren gaitasun ekonomikoaren araberakoa da eta, beraz, kalkulu hori egin baino lehen haren egoera ekonomikoa baloratu behar da. Aldundi bakoitzak bere arautegia dauka, eta ez dago irizpide bakarra prezio publikoa kalkulatzeko ez prezio baturik hiru lurraldeetan.
Bukatzeko, honako koadroan mendetasunaren babesari buruzko araudiei buruzko aipu batzuk sartu ditugu. Haiek aztertzeak txosten hau egiterakoan proposatutakoa gaindituko luke.
ARABAKO FORU ALDUNDIA |
12/2006 Foru Araua, azaroaren 20koa, Gizarte Ongizateko Foru Erakundea erakunde autonomoaren langileria Mendetasunaren Sistema Nazionala kudeatzeko zabaltzeari buruzkoa. 30/2008 Foru Dekretua, apirilaren 22ko, mendeko pertsonak Sare Publikotik kanpoko Egoitza Zentroetan eta Komunitate Etxebizitzetan aldi baterako sartzeko Laguntza Ekonomikoen araudia onartzen duena. |
---|---|
BIZKAIKO FORU ALDUNDI |
145/2001 Foru Dekretua, abuztuaren 22koa, Bizkaiko Foru Aldundiaren titulartasuneko mendeko adinekoentzako eguneko zentroetan; mendeko adinekoentzako eguneko zentroetako plaza adostu edo itunduetan sartzeko; eta mendeko adinekoentzako eguneko zentroetako adostu edo itundu gabeko plazetan sartzeko banakako laguntza ekonomikoak onartzeko sistema arautzen duena (abenduaren 30eko 214/2008 eta urtarrilaren 27ko 7/2009 foru dekretuek aldatua). 204/2003 Foru Dekretua, urriaren 28koa, Minusbaliotasuna duten Pertsonenganako Arretarako aldundiaren zentroetako eta itundu, adostu eta kontratatuetako prezio publikoak aplikatzea eta haien arauketa garatzea erabakitzekoa. 210/2005 Foru Dekretua, abenduaren 20koa, zeinen bidez mendeko adinekoentzako egoitzen foru zerbitzu publikoetarako sarbide araubidea eta familia eta zaintzaileei arnasa emateko egoitza zerbitzuaren aldi baterako egonaldiko prestazioaren baldintzak arautzen baitira. 144/2010 Foru Dekretua, abenduaren 9koa, zeinen bidez Bizkaiko Lurralde Historikoan «Familia ingurunean mendetasunari norberaren autonomia sustatzeko ekintzen, borondatezko lanaren eta mendeko pertsonen zaintzaileentzako laguntza psikosozialaren bidez arreta emateko programa» garatzeko diru-laguntzak arautzeko oinarriak onartzen baitira. Bizkaiko Foru Aldundiaren 108/2006 Foru Dekretua, ekainaren 13koa, zeinen bidez Bizkaiko Foru Aldundiaren beraren zentroetan, adostuetan edo erakunde honekin kontratatuetan minusbaliotasuna duten pertsonei ematen zaizkien eguneko arretako egoitza zerbitzuetako plazetan aldi baterako egonaldiko araubidean sartzeko sistema arautzen baita. 235/2006 Foru Dekretua, abenduaren 26koa, mendeko adinekoentzako egoitzen foru sareko egoitza sozio-sanitarioetako unitateetan sartzeko araubidea eta laguntza zerbitzuaren prestazioaren baldintzak arautzen dituena. 30/2008 Foru Dekretua, martxoaren 18koa, Gizarte Arretako Foru Sailaren telelaguntza zerbitzuaren prestazioaren prezio publikoa aplikatzea erabaki eta arautzen duena. 32/2008 Foru Dekretua, martxoaren 18koa, telelaguntza foru zerbitzu publikoan sartzeko araubidea eta zerbitzua emateko baldintzak arautzen dituena. Bizkaiko Foru Aldundiaren 70/2008 Foru Dekretua, maiatzaren 6koa, uztailaren 7ko 96/2005 Foru Dekretua eta Bizkaiko Foru Aldundiaren ekainaren 13ko 108/2006 Foru Dekretua aldatzen dituena. 29/2009 Foru Dekretua, otsailaren 24koa, mendeko nagusientzako egoitza foru zerbitzu publikoan sartzeko araubidea eta egonaldi iraunkorreko zerbitzua emateko baldintzak arautzen dituena. |
GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA |
38/2007 Foru Dekretua, maiatzaren 22koa, mendeko adinekoentzako egoitza zerbitzuak ituntzeko behar diren baldintzak ezartzen dituena. 445/2007 Foru Agindua, ekainaren 4koa, mendeko adinekoentzako egoitza zerbitzuak ituntzeko behar diren baldintzak ezartzen dituen maiatzaren 22ko 38/2007 Foru Dekretuaren 2007ko ekitaldirako ezarpen maila xedatzen duena. 87/2008 Foru Dekretua, abenduaren 23koa, minusbaliotasuna duten edo mendetasuneko egoeran dauden pertsonentzako Etxean programako banakako laguntzak ematea arautzen duena. |
[28] Adinekoen eta Gizarte Zerbitzuen 2007ko maiatzaren 23ko Ebazpena, mendetasuneko egoeraren balorazioari buruzko erabakiak ezartzeko Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Kontseiluaren erabakia argitaratzekoa, eta Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko otsailaren 4ko Ebazpena, Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen mendetasuneko egoera baloratzeko organo eta prozedurei buruzko Erabakia argitaratzekoa.
[29] Txosten hau itxi ondoren, Norberaren Autonomia Sustatu eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonei arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legeak xedatutako mendetasuneko egoera baloratzeko baremoa onartzen duen otsailaren 11ko 174/2011 Errege Dekretua onartu da, baina ez da indarrean sartuko 2012ko otsailaren 18a arte.
[30] Txosten hau itxi ondoren, Norberaren Autonomia Sustatu eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonei arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legeak xedatutako mendetasuneko egoera baloratzeko baremoa onartzen duen otsailaren 11ko 174/2011 Errege Dekretua onartu da, baina ez da indarrean sartuko 2012ko otsailaren 18a arte.
[31] RAI screener+: Arreta Sozisanitarioaren Euskal Kontseiluak, 2005eko otsailaren 17ko saioan, RAI (Resident Assessment Instrument) eta RUG III (Resources Utilization Groups) sistemak EAE osoan mendetasuna duten pertsonak sailkatzeko tresna baliodun hartzeari buruz Batzorde Teknikoak egindako proposamena onartzea erabaki zuen.
Bizkaiko Foru Aldundiak emandako informazioaren arabera, baloratzeko RAI-RUG sistema 20 herritan erabiltzen da (AEB, Kanada, Japonia, Europako hainbat herri, etab.), eta bere balorazioan 327 item (21 arlo) dauzka; AEBko estatu administrazioarekin sinatutako kontratuaren pean, Michigango Unibertsitateak laguntza eskatzen duten pertsonek epe luzean izango dituzten zaintza premiak iragar ditzakeen algoritmoa garatu zuen. Algoritmo horri "MI Choice" edo "Michigan Choice" deritzo. "Choice" (hautua, erabakia...) hitzaren zentzua honakoan datza: erabiltzaileek etxez etxeko gizarte (EBOJ eta EBJI) eta osasun laguntzekin etxean jarraitzea edo egoitza batean sartzea hauta dezakete. Algoritmoak bost "zaintza maila" iragartzen ditu, eta honako zaintza modalitateei dagozkie:
– NH. (Nursing Home/Bizilekuko Laguntza): pertsonak eguneko 24 orduetan eta etengabe behar ditu zaintza pertsonalak eta osasun arreta.
– HC. (Home Care/Etxeko Zaintzak): pertsonak etxean edo egoitza batean jaso dezake laguntza, baina laguntza edo terapia zerbitzu intentsiboak (astean hirutan baino gehiagotan), gutxieneko mailako laguntza edo terapia zerbitzuak (astean behin edo bitan), edo zaintza pertsonal intentsiboko zerbitzuak (eguneroko laguntza zenbait zereginetarako).
– IPC. (Aldizkako zaintza pertsonala): pertsonak bere etxean edo ekipamendu komunitario batean jaso dezake arreta eta gutxieneko zaintza pertsonala behar du (eguneroko laguntza bat baino gutxiago edo zeregin bakarrerako eguneroko laguntza bat, esaterako bainua hartzeko).
– HM (Etxeko arreta): bere etxea behar bezala edukitzeko eta aldi berean bere burua mantentzeko, pertsonak laguntza ez pertsonala behar du, hala nola otorduak, etxearen garbiketa, garraioa, etab.
– I&R (Informazioa eta bideratzea): pertsonak informazioa lortzeko laguntza behar du, baina ez du zerbitzu formalik behar.
[32] Metizilina jasaten duen Staphylococcus aureusa.
[33] Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiaren epaia, Administrazioarekiko Auzietako Sala, 8. Atala, 1848/2009 zki., urriaren 9koa (RJCA/2009/847) [lerroan]. Westlaw.es webgunean eskuragarri.
[34] LAFUENTE BENACHES, María Mercedes. El reconocimiento de la situación de dependencia por silencio administrativo. Revista general de derecho administrativo 24, 2010.
[35] LAFUENTE BENACHES, María Mercedes. El reconocimiento de la situación de dependencia por silencio administrativo. Revista general de derecho administrativo 24, 2010.
36] TOSCANI JIMÉNEZ, Daniel. Algunas observaciones críticas sobre el largo y tortuoso camino para el reconocimiento de la situación de dependencia. Aranzadi Social [lerroan], 14. zki. (2009). BIB 2009/1796. Westlaw.es webgunean eskuragarri.
2.10. Prestazioak
Autonomia sustatu eta mendetasunari arreta emateko prestazioak zerbitzuak (espezietako prestazioak) edo prestazio ekonomikoak (dirutako prestazioak) izan daitezke. Lehenengoek lehentasuna dute prestazio ekonomikoen gainetik, baina, edonola ere, dagoen zerbitzu sarearen nahikotasun eta eraginkortasunaren arabera izango da. AMALeko mendetasunari arreta emateko prestazioei buruzko 14.2 artikuluak honakoa dio, hitzez hitz: "15. artikuluko Katalogoko zerbitzuek lehentasuna izango dute eta dagokien Autonomia Erkidegoek emango dituzte Gizarte Zerbitzuen Sarearen eskaintza publikoaren bidez, zentro edo zerbitzu publikoen edo behar duten ziurtagiria daukaten itundutako pribatuen bitartez".
2.10.1. Zerbitzuak
Katalogoko zerbitzuak (AMALeko 15. artikulua) Gizarte Zerbitzuen Sarearen eskaintza publikoaren bidez ematen dira, zentro edo zerbitzu publikoetan edo behar duten ziurtagiria daukaten itundutako pribatuetan.
Zerbitzuak eskuratzeko lehentasuna mendetasun gradu eta mailaren araberakoa da eta, gradu eta maila bera izanez gero, eskatzailearen gaitasun ekonomikoaren arabera.
AMASen Zerbitzu Sarea erabat ezarrita egon arte, aipatu lehentasun araubidea aplikatuta zerbitzuak eskuratzerik ez duten mendetasuneko egoeran dauden pertsonek eskubidea izango dute zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa jasotzera (14.6 artikulua); haren xedea BAPen aurreikusitako zerbitzua merkatuan lortzeak eragindako gastuak ordaintzen laguntzea da, eta, edonola ere, hura mendetasunari arreta emateko ziurtagiria duen erakunde edo zentro batek eman beharko du.
Adierazi denez, onuradunek zerbitzuen finantzazioan parte hartuko dute, zerbitzu motaren eta haren kostuaren eta pertsonaren gaitasun ekonomikoaren arabera (AMALeko 33.1 artikulua). Beraz, onuradunak ordaindu behar duen zenbatekoa kalkulatzeko lehenago haren egoera ekonomikoa baloratu behar da. EAEn, momentuz, aldundi bakoitzak prezio publikoei buruzko bere araudia dauka eta, beraz, prezio horiek kalkulatzeko bere modua.
AMALeko zerbitzuen babes intentsitatea eta prestazio ekonomikoen zenbatekoa erabakitzeko irizpideei buruzko otsailaren 11ko 175/2011 Errege Dekretuak[37] aldatutako ekainaren 8ko 727/2007 Errege Dekretuak, mendetasuneko II eta III. graduei dagozkien zerbitzuak eta prestazioak, haien xedea eta oinarrizko ezaugarriak, eta haien intentsitatea erabakitzeko irizpideak xedatzen ditu. Dioenaren arabera, autonomia erkidegoek arautuko dute katalogoko zerbitzuen arteko bateraezintasunen araubidea. Hala ere, xedatzen duenez, egoitza arretako zerbitzu iraunkorra bateraezina izango da telelaguntza zerbitzuarekin, etxez etxeko laguntza zerbitzuarekin eta gaueko egoitza zerbitzuarekin.
Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko azaroaren 4ko Ebazpenak, bestalde, I. graduko mendetasuneko egoeran onartutako pertsonentzako zerbitzuen babes intentsitateak eta prestazio ekonomikoen zenbatekoa erabakitzeko irizpideei buruzko erabakia argitaratu zuen. Honako taulan mendetasun gradu eta maila bakoitzari dagozkion zerbitzu eta prestazioei buruzko informazioa jaso dugu.
|
ZERBITZUAK ETA PRESTAZIOAK GRADUEN ARABERA |
|||||
|
IIIG Mendetasun handia |
IIG Mendetasun latza |
IG Mendetasun arina |
|||
|
2. maila |
1. maila |
2. maila |
1. maila |
2. maila |
1. maila |
Norberaren autonomiaren sustatu eta prebenitzeko zerbitzua |
• |
• |
• |
• |
• |
• |
Telelaguntza zerbitzua |
• |
• |
• |
• |
• |
• |
Etxez etxeko laguntza |
• |
• |
• |
• |
• |
• |
Eguneko egoitza / gaueko egoitza zerbitzua |
• |
• |
• |
• |
• |
• |
Egoitzako arreta zerbitzua |
• |
• |
• |
• |
|
|
(FIZPE) Familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa |
• |
• |
• |
• |
• |
• |
(ZLPE) Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa |
• |
• |
• |
• |
• |
• |
(LPPE) Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa |
• |
• |
|
|
|
|
Ez da azterlan honen helburua zerbitzu horiek aztertzea, inondik inora, are gehiago Eusko Jaurlaritzak, Gizarte Zerbitzuen abenduaren 5eko 12/2008 Legea garatuz, Prestazio eta Zerbitzuen Zorroa arautzeko Dekretua[38] argitaratuko duenean laster, horrek azterketa horren gaurkotasuna mugatuko bailuke.
Hala ere, labur bada ere, AMALek jasotzen dituen zerbitzuak eta gure lurralde historikoen berezitasun batzuk azalduko ditugu, erakunde honek honako txosten bereziak argitaratzerakoan egin zuen azterketa ahaztu gabe: Pertsona nagusiei emandako arreta EAEn: etxeko laguntza, eguneko zentroak eta egoitza-zentroak 2004an, Pertsona ezgaituen lanerako aukerak EAEn 2003an, Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo 2000an eta Arreta soziosanitarioa 2008an eta berriki argitaratu den Euskal Autonomia Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuen egoera.
a) Mendetasuneko egoeran prebenitzeko eta norberaren autonomia sustatzeko zerbitzuak
Mendetasuneko egoerak prebenitzeko zerbitzuen xedea gaixotasunak edo minusbaliotasunak eta haien ondorioak agertzea edo larritzea prebenitzea da, gizarte eta osasun zerbitzuen artean koordinatuta, bizi baldintza osasungarriak sustatzeko jarduketak eta adinekoentzako eta minusbaliotasuna duten pertsonentzako eta ospitaleratze prozesu konplexuek eragindakoentzako berariazko prebentzio eta errehabilitazio programak garatuz.
Arreta hori telelaguntza, etxeko laguntza, eguneko zentro eta egoitzako arretako programetan sartuko da.
Zerbitzu horien intentsitatea Mendetasuneko egoerak agertzea eta larritzea prebenitzeko planetan zehaztuko da. Plan horiek autonomia erkidego bakoitzeko erakunde eskudunek egin beharko dituzte euren lurralde esparrurako.
Norberaren autonomia sustatzeko zerbitzuen helburua norberaren arauen eta nahien arabera bizitzeko moduari buruzko erabakiak kontrolatu, aurre egin eta hartzeko gaitasuna garatzea eta mantentzea, eta eguneroko bizimoduko oinarrizko jarduerak egiten laguntzea da. Laguntza teknologiei eta xede horretan laguntzen duten egokitzapenei buruzko aholkularitza, orientabide, laguntza eta prestakuntza zerbitzuak, gaikuntza zerbitzuak, okupazio-terapia, etab. dira. 727/2007 Errege Dekretuaren arabera, zerbitzu horren intentsitatea autonomia sustatzeko norberaren premietara, dauden baliabideen azpiegiturara eta autonomia erkidego bakoitzeko administrazio eskudunak ezarritako arauetara egokituko da.
I. graduko mendetasuneko egoeran onartutako pertsonentzako zerbitzuen babes intentsitateak eta prestazio ekonomikoen zenbatekoa erabakitzeko irizpideei buruzko erabakia argitaratu duen Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko azaroaren 4ko Ebazpenak apur bat gehiago zehaztu ditu zerbitzu horien izaera. Horrela, xedatu duenez, "norberaren autonomia sustatzeko zerbitzuen edukia Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen Batzorde Delegatuak garatuko du, eta honakoak dira:
– Gaikuntza eta okupazio-terapiakoak.
– Arreta goiztiarra.
– Estimulazio kognitiboa.
– Autonomia funtzionala sustatu, mantendu eta berreskuratzea.
– Gaitz mentala edo adimen urritasuna duten pertsonentzako gaikuntza psikosoziala.
– Laguntza pertsonalak eta zaintzak ostatu berezietan (tutoretzapeko bizilekuak)".
Sustapen zerbitzuaren intentsitatea honako babes tartearen araberakoa izango da, arreta goiztiarrerako eta autonomia funtzionala sustatu, mantendu eta berreskuratzeko zerbitzuetan aurreikusitakoa kaltetu gabe: hileko 20 eta 30 ordu bitartean I. gradu eta 2. mailarako eta hileko 12 eta 19 ordu bitartean I. gradu eta 1. mailarako.
Arreta goiztiarrerako, gutxienez hileko 6 orduko intentsitatea ezarri da, eta autonomia funtzionala sustatu, mantendu eta berreskuratzeko, gutxienez hileko 15 ordu.
Intentsitatea Banakako Arreta Programan ezarriko da, irizpen teknikoak ezartzen dituen hileko orduen arabera, mendetasuneko egoeran dagoen pertsonak laguntzak edo zaintzak behar dituen eguneroko bizitzako jardueren arabera. Hori dena, Autonomia Erkidego bakoitzak ezarrita dauzkan norberaren autonomia sustatzeko zerbitzu eta programen intentsitate handiagoak kaltetu gabe.
Ebazpenak aukera jasotzen du autonomia erkidegoek Banakako Arreta Programan jasotako prestazioak osatzeko ekintzak eta programak garatu ahal izateko, hala nola aholkularitza eta laguntasun aktiboa, eta laguntzako teknologiei eta eguneroko bizitzako jarduerak egiten laguntzeko egokitzapenei buruzko orientabide, laguntza eta prestakuntza.
b) Telelaguntza zerbitzua
Telelaguntza zerbitzuak onuradunei komunikazio eta informazio teknologiak erabiliz ematen die laguntza, kasu bakoitzarentzako irisgarritasun neurriak betez, baita behar diren baliabide pertsonalen laguntza ere, larrialdi, segurtasun-gabezia, bakardade edota isolamendu egoeren aurrean berehalako erantzuna emanez. Etxeko laguntzarekin loturarik ez duen zerbitzua edo haren osagarria izan daiteke. Egoitza arretarik jasotzen ez dutenei emango zaie BAPek horrela ezarriz gero.
Zerbitzu tekniko horrek aukera ematen die erabiltzaileei, telefonoz eta berehala, gizarte eta laguntza sarearen komunitate baliabideetara eta larrialdiak koordinatzeko zentroetara iristeko.
Aipatu 2010eko azaroaren 4ko Ebazpenaren arabera, telelaguntza zerbitzua BAPen jasotako gainontzeko prestazioen zerbitzu osagarria izango da, laguntza osagarriak dituen telelaguntza aurreratuko zerbitzuen kasuan izan ezik, zeinen edukia Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen Batzorde Delegatuak erabakiko baitu.
Gizarte Zerbitzuen 12/2008 Legearen arabera Eusko Jaurlaritzaren eskuduntza bihurtu da.
Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak jakinarazi digu 2011ko ekitaldian egingo duela bere telelaguntza zerbitzuaren kudeaketa; horrela, honakoa adierazi digu "EAEko lurraldeetan ematen diren sistemen azterketak agerian utzi du, telelaguntza sistemari dagokionez, prestazio mailan, sartzeko betekizunetan edo prezio publikoetan desberdintasun handiak daudela; hori dela-eta, beharrezkotzat jo da azterketa xehea egitea 2011n Eusko Jaurlaritzaren titulartasunetik EAE osorako zerbitzu homogeneoa hartzeko".
c) Etxez etxeko laguntza zerbitzua (ELZ)
ELZ mendetasuneko egoeran dagoen pertsonaren bizilekuan burututako jarduketa multzoak osatzen du. Haren xedea eguneroko bizitzako premiei (norberaren zaintzak eta etxeko lanak, hala nola garbiketa, arropa garbiketa, otorduak, etab.) erantzutea eta haren autonomia handitzea da, bere bizilekuan ahalik eta denbora gehien geratu ahal izatea ahalbidetzeko.
Zerbitzu horren intentsitatea zehazteko unitatea arreta ordua da. BAPen hileko ordu kopurua ezarri beharko da eta, gutxienez, 727/2007 Errege Dekretuak (III eta II. graduetarako) eta 2010eko azaroaren 4ko Ebazpenak (I. gradurako) gradu eta mailaren arabera xedatzen dituzten tarteen araberakoa izango da.
|
|
HILEKO ARRETA ORDUAK |
III. GRADUA MENDETASUN HANDIA |
2. maila |
70 eta 90 artean |
1. maila |
55 eta 70 artean |
|
II. GRADUA MENDETASUN LATZA |
2. maila |
40 eta 55 artean |
1. maila |
30 eta 40 artean |
|
I. GRADUA MENDETASUN ARINA |
2. maila |
21 eta 30 artean |
1. maila |
12 eta 20 artean |
Askotan[39] erakunde honek agerian utzi du zerbitzuak lurralde historiko bakoitzean eta are udal bakoitzean izan duen garapen desberdintasuna.
Horrela, Araban Gizarte Ongizatearen Foru Erakundeak lurralde historiko osoko mendeko pertsona guztiei ematen die arreta. Mendetasuneko egoeran jo ez diren pertsonei ere Erakundeak eman die arreta, Gasteizen bizi direnei izan ezik, haien ardura udalarena baita. Gipuzkoan, ELZ udalek kudeatzen dute, kudeaketa mandatu baten bidez, Gipuzkoako Foru Aldundiaren eta Euskal Udalen Elkartearen (EUDEL) arteko 2005eko azaroaren 3ko esparru-akordioaren testuinguruan. Esparru-akordioak etxeko laguntza zerbitzua emateko baldintzak eta Aldundiak udal bakoitzean urtero (gehienez) finantzatu behar dituen orduen banaketa ezartzen ditu. Akordio horren esparruan, udal bakoitzak bere udalerrian zerbitzua arautzeko bere ordenantza onartu du. Gipuzkoako Foru Aldundiak ez du zerbitzua esleitzen, ondoren, adostutako mugen barruan, finantzatzeko erantzukizuna bere egin baizik. Indarrean dagoen ELZren araudiak gehienez eguneko 3 ordu arreta ezartzen ditu, jaiegunak barne, eta, beraz, gehienezko intentsitatea hileko 90 ordukoa da. Bizkaian, aldiz, ez dago lurraldean irizpideen batasuna bermatzen duen esparru-akordiorik. Udal edo partzuergo bakoitzak bere arautegia garatu du, bere irizpideen arabera.
Erakunde honek adierazi duenez, lortu behar liratekeen arreta mailei, finantzaketari, prezio publikoei, kudeaketa ereduari[40]... buruzko irizpideak batu ahal izateko araudia izatea komeni da. Hori dena, zerbitzurako sarbidean, estalduran eta kalitate mailan berdintasuna bermatzeko xedez.
d) Eguneko egoitza eta gaueko egoitza zerbitzua
Eguneko edo gaueko egoitza zerbitzua etxeko arretaren eta egoitza-zentroan ematen denaren erdibidean dago. Egunez edo gauez arreta osoa ematen die[41] mendetasuneko egoeran dauden pertsonei, honako helburuak betetzeko:
– Independentzia funtzional eta norberaren autonomia maila ahalik eta handiena berreskuratu eta lortzea.
– Osasuna hobetzea edo mantentzea eta gaixotasunak agertzea edo larritzea prebenitzea.
– Gaitasun kognitiboak, funtzionalak eta sozialak sendotzea eta errehabilitatzea, hondatzea geldiarazteko.
– Egoitza-zentroetan sartu beharra atzeratzea.
Familiei eta zaintzaileei laguntzeko neurria ere bada, zaintzeko ezagutzei eta trebetasunei buruzko orientabidea, aholkularitza eta prestakuntza eta atseden hartzeko tarteak ematen dizkielako.
Azken batean, zerbitzuak, ikuspegi biopsikosozialetik, autonomia sustatzeko aholkularitza, prebentzio, errehabilitazio eta orientabide premiak eta gaikuntza edo laguntza edo arreta pertsonaleko premiak betetzen ditu. Beraz, erregimen anbulatorioko arreta oso eta espezializatua da[42].
AMALek honako tipologia aurreikusten du:
– 65 urtez azpikoentzako eguneko egoitzak (batez ere minusbaliotasuna duten pertsonentzat).
– Adinekoentzako eguneko egoitzak.
– Arreta ematen dituzten zaintzen espezifikotasunaren arabera espezializatuko eguneko egoitzak.
– Gaueko egoitzak.
ELZren kasuan bezala, 727/2007 Errege Dekretuak II eta III. graduetako mendetasuneko egoeran jotako pertsonentzat mugatzen zuen zentro horietarako sarbidea, batez ere, AMAL ezartzeko egutegiaren arabera, I. graduko 2. maila eta I. graduko 1. maila ez liratekeelako gauzatuko 2011ko urtarrilaren 1 eta 2013ko urtarrilaren 1 arte, hurrenez hurren. 2010eko azaroaren 4ko ebazpenak banakako arretako asteko honako orduetan zehaztu du eguneko egoitza zerbitzuaren intentsitatea:
|
|
BANAKAKO GUTXIENEKO ARRETAKO ASTEKO ORDUAK |
I. GRADUA MENDETASUN ARINA |
2. maila |
25 |
1. maila |
15 |
Eusko Jaurlaritzak, urriaren 17ko 202/2000 Dekretuaren bidez, EAEko esparruan mendeko adinekoentzako eguneko egoitzak arautu zituen. Ez dago antzeko autonomia araudirik minusbaliotasuna duten pertsonei arreta emateko eguneko egoitzetarako.
e) Egoitza-arreta zerbitzua
Egoitza-arreta zerbitzuak arreta oso eta etengabea ematen du, pertsonal, sozial eta osasunekoa, eta sare publiko edo itundutako egoitza-zentroetan ematen da, mendetasun mota, haren gradua eta pertsonak behar dituen zaintzen intentsitatea aintzat hartuta.
Iraunkorra izan daiteke, egoitza-zentroa pertsonaren ohiko bizilekua bihurtzen denean, edo aldi baterakoa, arreta epea denboran mugatuta dagoenean. Aldi baterako egonaldia onuradunaren gaixondoko edo haren zaintzailearen atseden edo gaixotasun egoeretarako da.
Aipatu Errege Dekretuak xedatzen duenez, egoitza-arreta zerbitzuaren intentsitatea "mendetasuna duen pertsonak, bere BAPen arabera, behar dituen zentroaren zerbitzuen araberakoa izango da". Zerbitzua ez dago aurreikusita mendetasuneko I. graduan jotako pertsonentzat. Hala ere, aipatu dugun 2010eko azaroaren 4ko Ebazpenean aurreikusten denez, 2013ko abenduaren 31 arte, 2010eko urriaren 28an egoitza-arreta zerbitzua jasotzen egon ziren pertsonei prestazio hura eskaini ahalko zaie Banakako Arreta Programa ezartzeko kontsulta prozesuko esku-hartze modalitaterik egokiena bezala.
Prestazioa onartu balitz, egoitza-arreta zerbitzuak mendetasun arineko egoeran dauden pertsonentzako premiei egokituko ditu esku-hartze zerbitzuak eta programak.
AMALek, 15 artikuluan xedatutako zerbitzuen katalogoan, honako tipologia ezarri du egoitza-arreta zerbitzurako:
– Mendetasuneko egoeran dauden adineko pertsonen egoitza.
– Mendetasuneko egoeran dauden pertsonentzako arreta zentroa, minusbaliotasun moten arabera.
Euskal Herriko Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeak adinekoentzako, minusbaliotasuna duten pertsonentzako eta gaixotasun mentala duten pertsonentzako egoitza-zentroen artean bereizten du. Eusko Jaurlaritzak, martxoaren 10eko 41/1998 Dekretuaren bidez, hirugarren adinarentzako egoitzako gizarte zerbitzuak arautu zituen.
Gaur egun arau horrek ezarritako baldintzak gaindituta daude; beraz, eguneratu behar dira, eta horretarako Eusko Jaurlaritzak egoitza-zentroen betekizun material eta funtzionalei buruzko beste dekretu bat onartu behar du.
Eguneko egoitzekin gertatu legez, ez dago antzeko arauketa autonomikorik minusbaliotasuna duten pertsonei arreta emateko egoitza-zentroetarako.
f) Bestelako zerbitzuak
AMALek ezarritako katalogoan aurreikusita dauden eta kasu gehienetan EAEn ibilbide luzea duten azaldutako zerbitzuez gain, gure erkidegoan zaintzaileei laguntzeko beste zerbitzu batzuk nabarmentzen dira. Horrela, "ZAINDUZ" programak Bizkaian, "SENDIAN" izenekoak Gipuzkoan, edo "ZAINTZEKO ZEURE ZAINDU" delakoak Araban, helburu nagusi bat dute: mendetasuneko egoeran dauden pertsonak euren etxean geratzea eta haien bizi kalitatea hobetzea, senide eta zaintzaile nagusiei aholkularitza eta esku-hartzea emanez (laguntza psikologikoa, autolaguntza taldeak, zaintzei buruzko prestakuntza, etab.).
EAEn mendetasuneko egoeran dauden pertsonentzako zerbitzu eskaintza beste ekimen batzuek osatzen dute: gizarte esku-hartzeko etika batzordeak[43], minusbaliotasuna duten pertsonentzako eta haien senideentzako moldatutako oporrak, bono-taxi zerbitzua, ikasleei adineko pertsonekin ostatua emateko zerbitzua, bizitza independenteari laguntzeko programa, aisia eta astialdiko programak, arnasa edo zaintza zerbitzuak pertsona heldu ezgaituentzat. Zerbitzu horien ezarpen maila lurralde historiko batetik bestera aldatzen da.
[37] Otsailaren 11ko 175/2011 Errege Dekretuak I. graduko mendetasuneko egoeran –mendetasun arina– dauden pertsonei onar dakizkiekeen zerbitzuen babes intentsitateei, prestazio ekonomikoen zenbatekoari eta familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa eskuratzeko baldintzei buruzko irizpideak sartzen ditu. Errege Dekretu hori txosten hau itxi ondoren argitaratu da. Errege Dekretu hori I. graduaz hitz egoterakoan beti aipatzen dugun AMASen Lurralde Batzordeak hartutako erabakiaren arabera onartu da.
[38] Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak emandako informazioaren arabera, Gizarte Zerbitzuen Sisteman parte hartzen duten erakunde eta gizarte eragileekin adostutako fitxa eredu bat prestatu da. Bertan 12/2008 Legeak 22. artikuluan azaltzen dituen zerbitzu katalogoan adierazitako zerbitzu eta prestazio bakoitzaren elementu azpimarragarrienak jasotzen dira; besteak beste, zerbitzu eta prestazio horiek eskuratzeko betekizunak eta bakoitzaren definizioa. Zerbitzuen fitxak zerikusia duten erakundeen eta gizarte ekimenaren parte hartzearekin egin ondoren, dekretu hura idatziko da. Jakinarazi digutenez, sartzeko prozedurari buruzko alderdiak, zerbitzurako eskubidea eteteko edo bukatzeko zioak eta prozedura eta zerbitzuen arteko bateragarritasuneko araubidea zerbitzu guztietarako xedapen komunak izango dira.
[39] ARARTEKOA; Pertsona nagusiei emandako EAEn: etxeko laguntza, eguneko zentroak eta egoitza-zentroak: Gasteiz, ARARTEKOA, 2004.
40] Gai honi buruz, Ararteko erakundeak 2002ko Urteko Txostenean ohartarazi zuen zer arazo dakarren zerbitzua zuzeneko diru-laguntzen bidez (onuradunari kontratazioa kudeatzeko banakako laguntza ekonomikoa emanez) emateak.
41] Gaueko egoitza AMALen aurreikusi arren, EAEn esperientzia bi baino ez ziren bultzatu, Araban eta Gipuzkoan, eta ez dira finkatu: lehenengoa Gasteizen, Eulenek kudeatzen duen foruaren zentro batean, eta bigarrena Donostian, Julian Rezola de Matia Fundazioaren Gerontologia Zentroan. Santurtzin (Bizkaia), Begoñako Andra Maria Egoitzan, gaueko egonaldiak dauzkan atseden zentro bat ere egon da.
42] SEMPERE NAVARRO, Antonio V. et al. Comentario sistemático de la Ley de la dependencia: Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la autonomía personal y atención a las personas en situación de dependencia y normas autonómicas. Zizur Txiki: Aranzadi, 2008. Aranzadi bilduma monografikoak. Lan-zuzenbidea.
43] Bizkaia: abenduaren 26ko 232/2006 Dekretua; Gipuzkoa: ekainaren 12ko 46/2007 Dekretua; Araba: martxoaren 1eko 14/2011 Foru Dekretua.
2.10.2. Prestazio ekonomikoak
Adierazi dugunez, AMALek Gizarte Zerbitzuen Sareak eskainitako zerbitzuei (zerbitzu eta zentro publikoak eta pribatu itunduak) ematen die lehentasuna prestazio hauen aurretik. Hala ere, zerbitzu haietako baten bidez arreta ematerik ez dagoenean, dirutako prestazioak onartzea aurreikusten da arretak eragindako gastuak ordaintzeko.
AMALen jasotzen diren prestazio ekonomikorik esanguratsuenak zerbitzuari lotutako prestazioa (ZLP), familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa (FIZPE) eta laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa (LPPE) dira.
Prestazio ekonomiko horietako bat jasotzeak gizarte babeseko araubide publikoetan ezarritako antzeko izaera eta xedeko beste edozein prestazioren zenbatekoan hura kentzea dakar[44]. Kenketa hori hiru foru aldundiek jaso dute legea garatzeko dekretuetan.
AMASen prestazio ekonomikoen zenbatekoa Estatuko Gobernuak ezartzen du urtero, Errege Dekretuaren bidez, Lurralde Batzordeak erabaki ondoren, prestazioetarako eskubidea duten gradu eta mailetarako, eta KPIren igoeraren arabera eguneratzen da. Hala ere, autonomia erkidegoan eskumena duen administrazioak –guri dagokigunez, lurralde historiko bakoitzak– maila gehigarria xeda dezake. Ondoren aztertuko dugunez, Arabako Lurralde Historikoak erabili du ahalmen hori bereziki.
AMALek xedatzen duenez, onuradun bakoitzari onartutako prestazio ekonomikoaren zenbatekoa gaitasun ekonomikoa aintzat hartuz kalkulatuko da; horretarako, urtean-urtean indarrean dagoen zenbatekoari koefiziente zuzentzailea aplikatuko zaio, eskumena duen Autonomia Erkidegoak edo Administrazioak xedatutakoaren arabera eta Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Kontseiluak erabakitakoa kontuan hartuz (AMALeko zerbitzuen babes intentsitateak eta prestazio ekonomikoen zenbatekoa erabakitzeko irizpideei buruzko ekainaren 8ko 727/2007 Errege Dekretuko 13.2 artikulua). Hala ere, EAEn, jarraian ikusiko dugunez, foru aldundiek ez dute beti hartu aintzat mendeko pertsonaren gaitasun ekonomikoa haren prestazioaren zenbatekoa kalkulatzeko.
Adierazi denez, prestazioen eraginkortasuna mailaka gertatzen da, hura ezartzeko aurreikusitako egutegiaren arabera. Horrela:
– 2007rako, III. graduko 2 eta 1. mailei dagozkien prestazio ekonomikoen gehienezko zenbatekoak aipatu 727/2007 Errege Dekretuaren bidez ezarri ziren.
– 2008an, III. graduko 2 eta 1. mailei eta II. graduko 2. mailari dagozkien prestazio ekonomikoen gehienezko zenbatekoak urtarrilaren 11ko 7/2008 Errege Dekretuak onartu zituen.
– 2009rako, urtarrilaren 30eko 73/2009 Errege Dekretuak erabaki zituen III. graduko 2 eta 1. mailei eta II. graduko 2 eta 1. mailei dagozkien prestazio ekonomikoen gehienezko zenbatekoak.
– Martxoaren 26ko 374/2010 Errege Dekretuak gradu eta maila horietako 2010erako zenbatekoak ezarri ditu.
727/2007 Errege Dekretuaren arabera, prestazio ekonomikoak eskuratzeko betekizunak eta baldintzak autonomia erkidegoek edo eskumena duen administrazioak ezarriko dituzte, AMASen Lurralde Batzordeak hartutako erabakian xedatutakoa kontuan hartuta. I. graduko mendetasuneko egoeran jotako pertsonentzako zerbitzuen babes intentsitateak eta prestazio ekonomikoen zenbatekoa zehazteko irizpideei buruzko erabakian –Gizarte Politikaren eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko azaroaren 4ko ebazpenaren bidez argitaratua–, zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa eskuratzeko gutxieneko baldintzak ezarri eta familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa eskuratzeko betekizunen eta baldintzen arauketa gehiago zehaztu da, AMALen aldarrikatutako izaera berezia emateko xedez.
Hiru euskal aldundiek arduraz arautu dituzte prestazio horiek, Bizkaian zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoari dagokion araudiaren argitalpena gehiegi atzeratu bazen ere (hiru urte eta erdi AMAL indarrean sartu ondoren). Honako koadroan AMAL indarrean sartu zenetik prestazio ekonomikoei buruz eman diren xedapenak jaso ditugu.
|
PRESTAZIO EKONOMIKOAK |
||
|
Familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa (FIZPE) |
Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa (LPPE) |
Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa (ZLPE) |
ARABAKO FORU ALDUNDIA |
70/2007 Foru Dekretua, urriaren 23koa, mendetasuneko egoeran dauden pertsonak familia ingurunean zaintzeko prestazio ekonomikoa arautzen duena 8/2008 Foru Dekretua, otsailaren 5ekoa, Arabako Lurralde Historikoan familia ingurunean zaintzeko prestazio ekonomikoa arautzen duen urriaren 23ko 70/2007 Foru Dekretuko 9. artikuluaren 1. idatz-zatia aldatzen duena. 9/2009 Foru Dekretua, otsailaren 3koa, urriaren 23ko 70/2007 eta abenduaren 30eko 115/2008 Foru Dekretuek onartutako familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa aldatu eta 2009rako eguneratzen duena. 40/2010 Foru Dekretua, abuztuaren 3koa, Norberaren Autonomia Sustatu eta Mendetasuneko Pertsonei Arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legea garatuz familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoaren araudia onartzen duena. |
11/2008 Foru Dekretua, otsailaren 12koa, Norberaren Autonomia Sustatu eta Mendetasuneko Pertsonei Arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legea garatuz laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoaren araudia onartzen duena. |
24/2008 Foru Dekretua, apirilaren 8koa, Norberaren Autonomia Sustatu eta Mendetasuneko Pertsonei Arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legean xedatutako zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoaren araudia onartzen duena. |
BIZKAIKO FORU ALDUNDIA |
98/2007 Foru Dekretua, ekainaren 19koa, familia inguruneko zaintzetarako prestazioa arautzen duena.
198/2007 Foru Dekretua, azaroaren 6koa, familia inguruneko zaintzetarako prestazioa arautzen duen ekainaren 19ko 98/2007 Foru Dekretua aldatzen duena. |
99/2007 Foru Dekretua, ekainaren 19koa, laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa arautzen duena.
199/2007 Foru Dekretua, azaroaren 6koa, laguntza pertsonalerako prestazioa arautzen duen ekainaren 19ko 99/2007 Foru Dekretua aldatzen duena. |
90/2010 Foru Dekretua, ekainaren 29koa, mendeko pertsonentzako foru egoitza-zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa arautzen duena. 117/2010 Foru Dekretua, azaroaren 9koa, mendeko pertsonentzako foru egoitza-zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa arautzen duen ekainaren 29ko 90/2010 Foru Dekretua aldatzen duena. |
GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA |
133/2007 Foru Dekretua, azaroaren 20koa, Norberaren Autonomia Sustatu eta Mendetasuneko Pertsonei Arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legeko prestazio ekonomikoak arautzen dituena. 25/2009 Foru Dekretua, uztailaren 21ekoa, Norberaren Autonomia Sustatu eta Mendetasuneko Pertsonei Arreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legeko prestazio ekonomikoak arautzen dituena. |
Dekretu horiek zenbait alderdi arautu dituzte, hala nola prestazioak eskuratzeko betekizunak eta baldintzak, bateragarritasunen araubidea, zenbatekoa erabakitzeko irizpideak, prestazio horietarako eskubidea aldatzea, etetea eta amaitzea, ondorio ekonomikoak edo ordaintzeko modua. Jarraian, interesgarriak deritzegun zenbait alderdiri helduko diegu, bereziki, aplikazio desberdintasunak erakusten dituzten puntuei.
a) Zerbitzuari lotutako prestazioa (ZLP)
ZLP aldian aldiko prestazioa da eta, mendetasun gradu eta mailaren eta onuradunaren gaitasun ekonomikoaren arabera ezarritakoaren arabera, zerbitzu pribatu baten arretagatik egindako gastua ordaintzen du, Administrazioak pertsonari zerbitzu horretarako eskubidea onartu baina arreta eta zaintzako zentro publiko edo pribatu-itunduetan plazarik ez egoteagatik ezin eskain diezaiokeenean.
Aurreikusita dago herri-administrazioek prestazioa eman zen xedea betetzeko erabiltzen dela ikuskatzea.
Adierazi dugunez, AMASen Lurralde Batzordeak prestazio hori eskuratzeko gutxieneko baldintza batzuk erabaki ditu (2010eko azaroaren 4ko Ebazpena):
– "Prestazioa lotzen den zerbitzua edo zerbitzuak eskuratzeko xedatutako berariazko betekizunak betetzea.
– Plaza edo prestazioa mendetasunarentzako arretarako behar ziurtagiria duen zentro edo zerbitzuan izatea.
– Banakako arretarako programan prestazio horren egokitasuna eta zerbitzuaren intentsitatea ezarrita egotea, erabaki honetan mendetasun arineko egoerarako intentsitateei buruz ezarritako irizpideen arabera".
Gure erkidegoan ZLPk bilatzen dituen antzeko helburuetarako laguntzen aurrekariak daude, logikoki, diru-laguntzak direnak. Horrela, Arabako Aldundiak 2003az geroztik egoitza pribatuetan sartzeko/ mendeko pertsonak sare publikoaz kanpoko egoitza-zentroetan eta etxebizitza komunitarioetan aldi baterako sartzeko laguntza ekonomikoetarako programa bat zeukan. Programa 2007an aldatu eta 2008an indargabetu zen, ZLP abiatu zenean. Gipuzkoari dagokionez, antzeko programa zebilen 2005az geroztik, baina Oarsoaldeko eta Bidasoako eskualdeetako bizilagunentzat baino ez zen. Onuradunei AMALetik eratorritako prestazio ekonomikoak arautzeko dekretua onartu zenetik sei hileko epean laguntza horien eta ZLPren artean hautatzeko aukera eman zitzaien. Bizkaiak, 2001az geroztik, mendetasuneko egoeran dauden adinekoentzako laguntzak dauzka, titulartasun publiko edo pribatuko eguneko egoitzetan sartzeko.
Gipuzkoako Foru Aldundiak, 2007ko amai aldera, egungo uztailaren 21eko 25/2009 Foru Dekretua indarrean sartu arte hiru prestazio ekonomikoak arautuko zituen araudia argitaratu zuen. Araban, indarrean dago 53/2007 Foru Dekretua indargabetu zuen otsailaren 12ko 24/2008 Foru Dekretua. Bertan, Aldundiak aurreikusten zuen antzeko laguntza arautu zen adinekoak sare publikoaz kanpoko egoitzetan sartzeko[45]. Adierazi dugunez, Bizkaiko Foru Aldundiak ez zuen prestazio horren arauketa argitaratu 2010eko uztaila arte (ekainaren 29ko 20/2010 Foru Dekretua, azaroaren 9ko 117/2010 eta azaroaren 23ko 132/2010 foru dekretuek partzialki aldatua). Erakunde honek izapidetutako kexen azterketari buruzko atalean arauketa horren faltak eragiten zuen arazoari helduko diogu.
Hiru lurraldeen artean aurkitu dugun lehenengo desberdintasun azpimarragarria ZLPk ordaindutako zerbitzuei buruzkoa da. Bizkaian, egonaldi iraunkorreko zein aldi baterako egoitza-arretak eragindako gastuei aurre egiteko prestazioa baino ez da onartuko[46]. Araban eta Gipuzkoan, egoitza-arretari dagokiona ez ezik, eguneko egoitza edo eguneko arreta zerbitzuen gastuak ere ordain daitezke. Hala ere, azken lurralde biotan, kostua ordaintzea onartzen den egoitza-arretaren izaera iraunkorra baino ez da aipatzen.
Dekretuak hitzez hitz hartuta, ondorioztatzen da prestazio hori jasotzea bateraezina dela beste edozein prestazio ekonomikorekin. Egoitza-arretari dagokionez, egokia dirudi zerbitzuari lotutako prestazioa familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa jasotzearekin bateraezina izateak. ZLPk ordaintzen duena, ordea, eguneko egoitzako arreta bada (Araban eta Gipuzkoan gertatu legez), zalantzan jar liteke bateraezintasun horren egokitasuna, aintzat hartzen badugu eguneko arreta eta FIZPE bateragarriak direla hura foru sareak ematen duenean (zenbatekoak kenketa izan arren).
Bestalde, Gipuzkoako Foru Aldundiak zehazten du pertsonak itxarote-zerrendan hiru hiletik gora badarama, edo dagokion lurralde esparruan baliabide hori ez badago (dekretuan zerbitzu mota bakoitzerako lurralde esparru eremutzat jotzen dena adierazten da[47]), zerbitzu publikoa edo itundua eskuratzea ezinezkoa dela ulertu eta prestazioa onartuko da. Arabako aldundiak ez du alderdi hori zehazten, baina bere dekretuko 11. artikuluan adierazten duenez, prestazio ekonomikoaren ondorio ekonomikoak prestazio ekonomikoa lotzen den zerbitzua jaso den hilabetera atzera eramango dela, eta ondorioak ez direla inoiz mendetasunaren balorazioa eskatu den hilabetea baino lehenagokoak izango.
Bizkaian, prestazioa "mendeko adinekoentzako foru egoitza-zerbitzu publikoan edo minusbaliotasuna duten pertsonentzako foru egoitza-zerbitzu batean sartutako zentro batean sartzea ezinezkoa denean eta pertsona mendeko pertsonentzako arretarako zentro batean sartzeko Minusbaliotasuna duten Pertsonentzako Zerbitzuko itxarote-zerrendan dagoenean onartuko da"; beraz,ondoriozta daiteke ez dela itxarote-zerrendan denbora zehatzik eskatzen. Bestalde, lehenengo xedapen iragankorrak honakoa xedatzen du: "Foru Dekretu hau indarrean sartzen den unean foru egoitza-zerbitzuetan sartzeko itxarote-zerrendan dauden pertsonek zerbitzuari lotutako prestaziorako eskubidea izango dute, Gizarte Ekintzaren diputatuaren Foru Aginduak ezarritako zenbateko eta baldintzen arabera eta egoitza-arretarako eta prestazio ekonomiko hori jasotzeko eskubidea arautzen duen berariazko legedian xedatutakoaren arabera". Foru Agindu hori hilabeteko epean eman beharko da, Dekretua indarrean sartzen denetik (2010eko uztailaren 3a).
Arabako aldundiak, salbuespenez, EAEko beste lurraldeetako egoitzetan sartzeko prestazioa onartzeko aukera jasotzen du. Kasu horretan, prestaziorako eskubidea urtebetera mugatzen du, baina urtero luza daiteke plazarik gabe jarraituz gero. Etxebizitza komunitarioen erabiltzaileei ere zabaltzen die prestazioa jasotzeko aukera eta horretarako bete behar dituzten betekizunak ezartzen ditu. Gipuzkoak ere onartzen du lurraldetik kanpo dauden zentroetarako prestazioa (ez du EAEra mugatzen) eta gehienez ere 6 hileko epea ezartzen du.
Hiru aldundiek arautu dute prestazioaren hileko zenbatekoa ezartzeko modua. Prestazioaren zenbatekoa ezingo da inoiz zerbitzuaren benetako kostua baino handiagoa izan. Gipuzkoan, Diputatuen Kontseiluaren Erabakiaren bidez, gehienezko zenbatekoak ezarri dira (estatu esparruan ezarritakoekin bat etorri dira, bai prestazio honetan bai FIZPEn bai LPPEn)[48]. Zenbateko horiek onuradunaren errendimenduen arabera murritz daitezke:
ONURADUNAREN |
ONURADUNAK JASOTZEN DUEN GEHIENEZKO ZENBATEKOAREN EHUNEKOA |
LGSren %400 baino gehiago |
%70 |
LGSren %300,1 eta %400 artean |
%80 |
LGSren %250,1 eta %300 artean |
%90 |
LGSren %250 edo gutxiago |
%100 |
Araban, prestazioaren gehienezko zenbatekoa estatuko legediak xedatutakoarekin bat dator. Arabako Lurralde Historikoan prestazio eskabidearen data baino lehentxeago hiru urtez jarraian erroldatuta egotea frogatu dutenek, ordea, zenbateko nahiko handiagoa jaso dute (%20-27tik are halako bi baino gehiagora) eta prestazio hori jasotzeko eskubidea luzatu zaie mendetasun gradu-maila AMAL ezartzeko egutegiaren arabera eraginkorra izan ez arren[49. Gehienezko zenbatekoari koefiziente murriztaileak aplikatzen zaizkio onuradunaren hileko errentaren eta ondarearen arabera.
|
ONDAREA (eurotan) |
||||
Hileko per capita errenta |
120.202,42 € baino gutxiago |
120.202,43 - 150.253,03 € |
150.253,04 - 180.303,63 € |
180.303,64 - 210.354,24 € |
210.354,25 € baino gehiago |
LGSren %400 |
0,70 |
0,65 |
0,60 |
0,55 |
0,50 |
LGSren %300, |
0,80 |
0,75 |
0,70 |
0,65 |
0,60 |
LGSren %250, |
0,90 |
0,85 |
0,80 |
0,75 |
0,70 |
LGSren %200, |
1 |
0,95 |
0,90 |
0,85 |
0,80 |
LGSren %200 baino gutxiago |
1 |
1 |
1 |
1 |
0,90 |
Bizkaiko Foru Aldundiak, prestazioaren zenbatekoa kalkulatzeko, Estatu mailan ezarritako gehienezko zenbatekoa zuzenean hartu eta formula batetik ateratako ehunekoa aplikatzen dio. Formula horretan onuradunaren gaitasun ekonomikoa hartzen da kontuan[50]. Era berean, gaitasun ekonomikoa foru egoitza-zerbitzu publikoaren prezio publikoa arautzen duen legedian aplikatzen diren arauen arabera ezartzen da.
b) Familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa (FIZPE)
Prestazio hau salbuespenez onartzen da, onuradunari bere familia inguruneak ematen dionean arreta eta etxebizitzan elkarbizitza eta bizigarritasun baldintza egokiak betetzen direnean, BAPek horrela ezarri badu.
Zaintzaile ez profesionalak Gizarte Segurantzaren Araubide Orokorraren aplikazio eremuan sartzen dira, altarekin parekatutako egoeran, mendetasuneko egoeran dauden pertsonen zaintzaileen Gizarte Segurantza arautzen duen maiatzaren 11ko 615/2007 Errege Dekretuan jasotako hitzarmen berezia sinatuz[51]. Altarekin parekatzeko egoera erretiro eta edozein motatako istriputik edo edozein motatako gaixotasunetik eratorritako ezintasun iraunkor, heriotza eta biziraupen prestazioen ondorioetarako da halakoa. Ez ditu, beraz, beste egoera batzuk, hala nola ezintasun iragankorra edo langabezia, estaltzen.
Egun prestazioa arautzen duten foru dekretuak (40/2010 FD Araban; 198/2007 FDk aldatutako 98/2007 FD Bizkaian; eta 25/2009 FD Gipuzkoan) aztertuta, aplikazioan dauden aldeak ikusi ditugu.
Horrela, Bizkaiko Foru Aldundiak prestazio hori AMALen xedatutako gainontzeko prestazio eta zerbitzuekin (telelaguntza eta aldi baterako egoitza-arretarekin izan ezik) bateraezina dela xedatzen duen bitartean, Gipuzkoan eta Araban, prestazioa egoitza-arreta iraunkorrarekin eta ZLP jasotzearekin edo laguntza pertsonaleko prestazio ekonomikoarekin baino ez da bateraezina. Beraz, lurralde bi horietan, gerta daiteke FIZPE jasotzen duen pertsona eguneko egoitza batera joatea edota etxeko laguntza zerbitzuaren onuraduna izatea. Kasu horietan, prestazioaren zenbatekoa murriztu egingo litzateke. Honako koadroan prestazioa zerbitzu batekin edo bestearekin osatzen denean aplikatzen diren murrizketa ehunekoak aurkeztu ditugu.
|
ETXEKO LAGUNTZA ZERBITZUA |
EGUNEKO EGOITZAKO EDO OKUPAZIO-EGOITZAKO ARRETA |
ETXEKO LAGUNTZA ZERBITZUA + EGUNEKO EGOITZAKO EDO OKUPAZIO-EGOITZAKO ARRETA |
Arabako Foru Aldundia |
%25 |
%30 (arreta lanegunetan bada) %20 (arreta asteburuetan bada) %45 (arreta etengabea bada) |
Aurreko murrizketen batuketa gehienezko %65 arte |
Bizkaiko Foru Diputazioa |
Ez dira bateragarriak: prestazioa jasotzen bada ezin da zerbitzua jaso |
||
Gipuzkoako Foru Aldundia |
%20 |
%50 |
%60 |
Aldi baterako egonaldiei, zentro soziosanitario psikiatriko edo antzekoetan sartzeari dagokienez, Gipuzkoan 2 hiletik gorako jarraikako egonaldiak prestazioa behin-behinean etetea dakar. Araban, dekretuak adierazten duenez, prestazioa "bateraezina izango da mendeko pertsona egoitza edo ospitale zentro batean hilabetetik gorako jarraikako epean sartzearekin"; FIZPE egonaldiari dagozkion egunetan etengo da. Halaber, mendeko pertsonak hilabeteko edo gutxiagoko epeetan sare publikoaz kanpoko egoitza-zentroetan eta etxebizitza komunitarioetan aldi baterako sartzeko laguntza ekonomikoak jasoz gero, FIZPE haiekin bat datorren epeetan etengo da. Bizkaiak, hasieran adierazi legez, prestazio ekonomikoaren eta aldi baterako egoitza-arretaren arteko bateragarritasuna jasotzen du.
Zaintzailearen betekizunei dagokienez, adin nagusikoa izan eta legezko bizilekua eduki beharko du beti, baina desberdintasun batzuk ikusi ditugu: hiru dekretuek jasotzen dute senidea izan beharra (hirugarren gradua arte), baina Gipuzkoakoak baino ez du jasotzen betekizun horretarako salbuespena erlijiosoek euren komunitateko beste kideei emandako[52]. Bizkaian, mendetasuneko egoeran dagoen pertsonaren bizilekuaren inguruneak baliabide publiko edo ziurtatutako pribatu nahikorik ez duenean, despopulaturik dagoenean, edo inguruabar geografikoek edo bestelakoak beste motetako arreta galarazi edo zailtzen dutenean, administrazio eskudunak, salbuespenez, adierazi senidetasun gradua izan gabe, mendeko pertsonaren udalerrian edo auzoko batean bizi den bere inguruneko pertsona batek zaintza ez profesionalak ematea baimendu ahalko du, pertsona hori bertan lehenago urtebetez bizi izan bada. Araban, senidetasunaren betekizuna salbuesten da III. graduko mendeko pertsonaren zaintzaile ez profesionala bizileku berean erroldatuta badago eta arreta-zerbitzu profesionalizatu edo ordaindu bati lotuta ez badago.
Hiru lurraldeetan, zaintzaileak bete beharreko beste betekizunetako bat onuradunarekin bizitzea da. Arabako Foru Aldundia da elkarbizitza hori gutxienez BAP egin baino urtebete lehenagotik izatea eskatzen duen bakarra. Eskakizun horrek zenbait arazo dakartza, herritarren zenbait kexa izapidetzerakoan ikusi dugunez.
Arabar aldundiak beste lurralde bietan ez dauden salbuespenak ezarri dizkio elkarbizitzaren betekizunari. Horrela, onuraduna III. graduko mendekoa denean, zaintzailea beste bizileku batean –Arabako lurraldean beti– erroldatuta egon ahalko da, edo bizileku berean urtebete baino gutxiagoz erroldatuta egon, honako egoeraren bat gertatzen bada:
– Zaintzailea mendeko pertsona zaintzeko haren bizilekura benetan joatea.
– Mendeko pertsona zaintzailearen bizilekura eramatea zaindua izateko.
– Aldian aldiko lekualdatze edo familia txandakatzeko egoeretan, mendeko pertsona edo zaintzaileak mugituz.
– Mendeko erabiltzailea zerbitzu publikoak, hala nola ELZ, eguneko arretako landa zentroa, eguneko egoitza, okupazio-zentroa eta egoitzetako eguneko arreta, erabiltzen dituenean, haien bidez mendeko pertsonaz behar bezala arduratzen den zaintzailea dagoela frogatzen bada.
Ez da elkarbizitza salbuespenik aplikatuko, mendeko pertsonak mendetasuneko III. gradua onartuta badauka ere, zaintzailea, beste lurralde historiko edo erkidego batetik etorrita, Arabako Lurralde Historikoan erroldatu eta mendeko pertsonarekin edo alderantziz erroldatuta urtea betetzen ez badu.
Arabako dekretu berriaren aurretik, banakako prestazio bakoitzaren zenbatekoa gutxitzea ezartzen zen, bizileku berean bizi ziren pertsona bi edo gehiagok laguntza ekonomiko hura jasoz gero. Hori ez zen beste lurralde bietan gertatzen. Erakunde honek izapidetutako kexak aztertzeko atalean, neurri horren aurka daukagun jarrera eta haren arrazoiak aipatu dira, baita erakundeak izandako esku-hartzea herritarrek egoera hori salatzeko izandako kexa espediente batzuetan. Txosten horretako bizi-historietako batek (6. kapitulua 5. atala) halako neurri batek ekar zitzakeen ondorioak erakusten ditu. Zorionez, foru administrazioa harbera izan da, irizpidea aldatu eta arauketa berrian neurria ezabatu baitu.
Gipuzkoako Aldundiak ez du onartzen bizileku berean edo beste batean mendeko pertsona bi baino gehiagorentzako laguntzaile pertsonal jarduteko.
Arabako dekretuak zaintzarako egokitasuntzat zer jotzen den zehazten du: zaintzaileak ahalmen fisiko eta psikiko nahikoa izan beharko du bere buruz zaintza eta laguntza zereginak behar bezala burutzeko. Oinarrian, beste pertsona bati AMALeko 2.3 artikuluak aipatzen dituen eguneroko bizitzako jardueretan laguntzean edo pertsona horrek horretarako behar dituen laguntzak izatean dautza. Beraz, bat dator AMASen Lurralde Batzordearen FIZPEren kalitatea hobetzeko Erabakiaren zentzuarekin –Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko otsailaren 3ko Ebazpenaren bidez argitaratua–. Erabaki horretan, eta kontu horri dagokionez, zaintzaileak onuradunari aipatu jarduerak egiteko laguntza behar duenean arreta emateko arduraldi nahikoa izan beharra azpimarratzen du eta, irizpide orokor gisa, xedatzen du bera mendeko egoeran ez egotea, laguntza osagarriak egon ezean. Lurralde Batzordeak, azaroaren 4ko Ebazpenaren bidez argitaratutako 2010eko urriaren 28ko Erabakian, dirudienez, bere jarrera indartu du, kasu honetan, laguntza osagarriei buruzko salbuespena alde batera utziz. Izan ere, Erabaki horretan, Batzordeak FIZPEren izaera berezia bermatu bahi du, horretarako prestazio hori eskuratzeko betekizunak eta baldintzak gehiago zehaztuz[53]
Zenbatekoen kalkuluari buruz ere aldeak ikusi ditugu. Bizkaiak Estatu mailan xedatutako zenbatekoak aplikatu ditu[54] (2008an izan ezik, gorantz biribilduz apur bat aldatu baitzituen), gaitasun ekonomikoaren araberako koefiziente murriztaileak aplikatu gabe. Gipuzkoak eta Arabak, aldiz, onuradunaren errendimenduen araberako kenketak egin dituzte. Gipuzkoak aplikatutakoak 4. taulan aurreratu ditugu. Jarraian, Arabako Foru Aldundiak aurreikusitakoak jarri ditugu.
URTEKO ZERGA-OINARRIA GUZTIRA |
KENKETAREN EHUNEKOA |
20.000 euro arte |
%0 |
20.000,1 eta 39.999,99 euro artean |
%10 |
40.000,1 eta 59.999,99 euro artean |
%20 |
60.000 eurotik gora |
%25 |
Kasu batean zein bestean, gutxi gorabehera 1.600 eurotik beherako errentak dauzkatenek prestazioa osorik jasotzen dute. Errenta horietatik aurrera, eta mailaka, kenketa egiten da eta, ikusi dugunez, Araban %25 arte eta Gipuzkoan %30 arte irits daiteke.
Gipuzkoak kalkulatzeko Estaturako urtero ezarritako zenbatekoak hartu ditu oinarri. Arabak, ordea, nabarmen handitu ditu zenbateko horiek (%20 eta %24 artean) III. graduko 1. mailako eta II. graduko 2. mailako mendetasuna duten pertsonentzat, eta Estatuko mailari eutsi dio III. graduko 2. mailarako eta II. graduko 1. mailarako. 2007an, prestazioa II. graduko 2. mailan jotako pertsonei ere zabaldu zien, AMAL ezartzeko egutegiaren arabera haien eskubideak artean eraginkorrak izan ez arren (ikus gehienezko zenbatekoei buruzko kapitulu honetako 8. koadroa).
Puntu honetan gogoratu behar da Arabako Lurralde Historikoan etxean mendeko adineko senideei arreta ematen dieten pertsonentzako laguntza ekonomikoak daudela. Laguntza horiek familia unitatearen urteko errenta bateratua 15.600 euro baino gehiagokoa ez denean ematen dira. 2008an FIZPEren osagarriak izan ziren, baina 2009az geroztik bateraezinak dira. Errenta baxuen kasuan, FIZPE baino hobeak dira, ekonomikoki.
Prestazio horren eskaeraz ebazteko gehienezko epeari dagokionez, Araban hiru hilekoa da prestazio ekonomikoa osatzeko datuen eta dagozkion agirien sarrera erregistratzen direnetik. Gipuzkoak xedatu du espedientea hiru hiletan ebatziko dela, eskabidea aurkeztu denetik zenbatuta. Bizkaiak 2 hiletan ezarri du, une beretik zenbatuta.
Bizkaian, ebazpen horrek bide administratiboa agortzen du eta, beraz, haren aurka aukerako berrezartzeko errekurtsoa jarri behar da, foru diputatuaren aurrean, edo administrazioarekiko auzi-errekurtsoa Administrazioarekiko Auzien Jurisdikzioaren aurrean. Araban eta Gipuzkoan ebazpenak ez du bide administratiboa agortzen eta lehenago gorako errekurtsoa aurreikusten da. Administrazioaren isiltasuna baiezkoa da Araban eta ezezkoa Bizkaian eta Gipuzkoan.
Onuradunen betebeharren artean, hiru lurraldeetan dago prestazioa aldaraz, etenaraz edo bukaraz lezakeen edozein aldaketa jakinaraztekoa. Horretarako, Gipuzkoak eta Bizkaiak 30 eguneko epea ezarri dute aldaketa gertatzen den egunetik eta Arabak 15 egunera mugatu du.
Bizkaiak prestazioa emanarazi zuten baldintzak urtero berrikustea aurreikusten du. Aipatu dugun Lurralde Batzordearen FIZPEren kalitatea hobetzeko Erabakiak zaintzen kalitatearen halako jarraipenen garrantzia azpimarratu eta hari buruzko irizpide batzuk xedatzen ditu. Besteak beste, zaintzailearen prestakuntza ekintzak[55].
Dekretu berri horretan, Arabako Foru Aldundiak eskatzen du onuraduna BAP sinatzeko unean eta prestazioak indarrean dirauen epe osoan Arabako Lurralde Historikoan benetan bizi dadila. Bestalde, arauketa berriaren bidez, argitzen du eskatzailea BAP egin aurretik zentzen bada ez dela prestaziorik jasoko.
c) Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa (LPPE)
Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoaren xedea mendetasun handia duten pertsonen autonomia sustatzea da. Haren helburua honakoa da: "ordu kopuru baterako, laguntza pertsonala kontratatzen laguntzea, onuradunari hezkuntza eta lana eskuratzea eta eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egiterakoan bizimodu autonomoa lortzea errazteko" (AMALeko 19. artikulua).
EAEn honako foru dekretuak aplikatzen dira:
– Bizkaian, ekainaren 19ko 99/2007 FD (azaroaren 6ko 199/2007 FDk aldatua).
– Gipuzkoan, adierazi denez, hiru prestazio ekonomikoak dekretu berean arautu dira –uztailaren 21eko 25/2009 FD, azaroaren 20ko 133/2007 FD indargabetzen duena–.
– Araban, otsailaren 12ko 11/2008 FD.
Prestazio hori aplikatzeko desberdintasun nagusia onuradunari eskatzen zaizkion sartzeko baldintzetan aurkitu ditugu. Arabak eta Bizkaiak onuradunari hezkuntza edo lan eremuan jarduerak egiten aritzea eskatzen dioten bitartean, Gipuzkoak, kasu horiek jaso ez ezik, laguntza pertsonalak eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egiterakoan bizimodu autonomoagoa erraztea xede duen beste kasuei ere zabaltzen die prestazioa onartzea. Horri esker, Gipuzkoan, eskuratzeko betekizunen bat ez betetzeagatik FIZPE eskuratzerik ez duten pertsona askok laguntza pertsonalaren prestazioa lortzen dute.
Horrek azaltzen du, esaterako, 2010eko urriaren 1ean, Gipuzkoan 1.246 LPPE eman diren bitartean[56], Bizkian bakarra eta Araban batere ez abiatu izana.
Arabak eta Bizkaiak xedatu dute onuradunak behar dituen zerbitzuak erabakitzeko, haiek kontrolatzeko eta bere laguntzaile pertsonalari haiek burutzeko moduari buruzko jarraibideak bere buruz emateko gaitasuna izan behar duela. Gipuzkoan ez da betekizun hori aipatzen, eta hiru urtez gorakoa izatea baino ez da xedatu.
Bateraezintasunen araubideari dagokionez, Bizkaiko Foru Aldundiak, berriz ere, telelaguntza zerbitzuarekin eta aldi baterako egonaldiko egoitza-arretarekin izan ezik, AMALen aurreikusitako gainontzeko prestazio eta zerbitzu guztiekin bateraezina dela xedatu du. Gipuzkoan, FIZPEren kasuan bezala, prestazio hori bateragarria da eguneko arreta-egoitza, okupazio-arreta, aldi baterako egonaldi, telelaguntza eta zentro soziosanitario, psikiatriko edo antzeko zentroen zerbitzuekin. Zentzu berean, Arabak egoitza-arreta iraunkorrarekin baino ez du bateraezintasuna ezarri.
Gipuzkoan, LPPE jasotzen duenari, beste zerbitzu bat edo batzuk aldi berean erabiltzeak FIZPErako 6. taulan aurkeztutako kenketak aplikatzea dakar. Arabako Aldundiak, aldiz, ez du prestazioaren murrizketa ehunekorik ezarri halako kasuetan.
Hiru lurraldeetan antzeko betekizunak ezarri zaizkio laguntzaile pertsonalari: legezko bizilekua, adin nagusikoa izatea, Gizarte Segurantzari dagokionez afiliazio, alta eta kotizazio baldintzak betetzea eta esleitutako zereginerako egokia izatea, eta hirugarren gradu arteko senidetasunik ez izatea.
Ebazteko gehienezko epea eskabidea aurkezten denetik hiru hilekoa da Araban eta Gipuzkoan eta bi hilekoa Bizkaian. Berriz ere, administrazioaren isiltasuna baiezkoa da Araban eta ezezkoa Bizkaian eta Gipuzkoan. Ebazpenaren aurka jar daitezkeen errekurtsoei dagokienez, FIZPEri buruzko atalean adierazitako alde berberak ikusi ditugu.
Prestazioaren zenbatekoa kalkulatzeari dagokionez, Arabak eta Bizkaiak urtero onartu dituzte gehienezko zenbatekoak Estatu mailan ezarritakoen arabera (Bizkaiak 2008an baino ez du gorako biribiltze txikia egin). Gipuzkoak, prestazio honetan ere, zenbateko horiei 4. taulan aurkeztutako murrizketak aplikatzen dizkie.
Jarraian, hiru prestazioen zenbatekoei buruz azaldu dugun informazioa hobeto ulertzen laguntzeko koadro bat aurkeztu dugu.
|
Prestazio ekonomikoen gehienezko zenbatekoak |
|||
Graduak eta mailak |
Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa |
Familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa |
Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa |
|
III. gradua |
780 |
487 |
GS + LH: 74 |
780 |
III. gradua 1. maila |
585 |
390 Araba: 487 |
585 |
|
II. gradua |
− |
− Araba: 390 |
− |
|
Prestazio ekonomikoen gehienezko zenbatekoak |
|||
Graduak eta mailak |
Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa |
Familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa |
Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa |
|
III. gradua |
811,98 Araba: 1.000 |
506,96 Bizkaia: 507 |
GS + LH: 153,93 |
811,98 Bizkaia: 812 |
III. gradua |
608,98 Araba: 1.000 |
405,99 Araba: 506,96 Bizkaia: 406 |
608,98 Bizkaia: 609 |
|
II. gradua |
450,00 Araba: 1.000 |
328,36 Araba: 405,99 Bizkaia: 329 |
|
|
II. gradua |
− Araba: 610 |
|
|
|
I. gradua |
− Araba: 508,00 |
|
|
|
I. gradua |
− Araba: 508,00 |
|
|
|
|
Prestazio ekonomikoen gehienezko zenbatekoak |
|||
Graduak eta mailak |
Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa |
Familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa |
Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa |
|
III. gradua |
831,47 Araba: 1.000 |
519,13 |
GS + LH: 160,13 (158,67+1,46) |
831,47 |
III. gradua |
623,60 Araba: 1.000 |
415,73 Araba:506,96 |
623,60 |
|
II. gradua |
460,80 Araba: 1.000 |
336,24 Araba:405,99 |
|
|
II. gradua |
400,00 Araba: 610 |
300,00 |
|
|
I. gradua |
− Araba: 508,00 |
|
|
|
I. gradua |
− Araba: 508,00 |
|
|
|
|
Prestazio ekonomikoen gehienezko zenbatekoak |
|||
Graduak eta mailak |
Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa |
Familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa |
Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa |
|
III. gradua 2. maila |
833,96 |
520,69 |
GS + LH 162,49 |
833,96 |
III. gradua |
625,47 |
416,98 Araba:506,96 |
625,47 |
|
II. gradua |
462,18 |
337,25 Araba:405,99 |
|
|
II. gradua |
401,20 |
300,90 |
|
|
I. gradua |
− |
|
|
|
I. gradua |
− |
|
|
|
d) Norberaren autonomia errazteko laguntza ekonomikoak
AMALeko hirugarren xedapen gehigarriaren arabera, Estatuko Administrazio Nagusiak eta autonomia erkidegoetako administrazioek berariazko hitzarmenak egin ahalko dituzte norberaren autonomia errazteko laguntza ekonomikoak emateko. Laguntzak honakoetarako izango dira:
– Pertsonari laguntzeko, laguntza teknikoen bere ohiko bizimoduan normaltasunez jarduteko behar diren edo tresnen bidez.
– Etxeko irisgarritasuna eta egokitzapenak erraztea, etxebizitzan mugitzeko gaitasuna hobetzen laguntzeko.
Laguntza horien izaera juridikoa diru-laguntzena da. Beraz, ez dira eskubide subjektiboa –aipatu zerbitzu eta prestazioen kasuan gertatu legez–; aitzitik, erabilgarri dagoen aurrekontuaren araberakoak izango dira.
Laguntza teknikoek, laguntza produktuak ere baderitzenek, duten xedea, ahal den heinean, minusbaliotasunak edo mendetasuneko egoerak eragindako mugak arintzea edo orekatzea da. Zentzu horretan, elementu horiek eguneroko bizitzako jarduerak egiteko irisgarritasuna eta norberaren autonomia errazten laguntzen dute, eta haien azken helburua erabiltzailearen bizi kalitatea hobetu eta bere ohiko ingurunean geratzea da. Produktu horiek mota askotakoak dira[58].
EAEn, foru aldundiek ematen dituzte produktuok, erosteko laguntza ekonomikoa emanez, edo maileguan edo alokairuan emanez, produktuak zenbait lagunek jarraian erabiltzea ahalbidetzen duenean. Urtero, aldundiek laguntza horiek eskuratzeko deialdiak onartzen dituzte.
Halaber, aldundiek egoera bakoitzerako produktu egokienari buruzko orientabide eta aholkularitza zerbitzua eta kasu bakoitzerako egokitzapen funtzional egokiak dauzkate. Geroago hitz egingo dugu horretaz.
AMAL indarrean sartu zenean, euskal aldundiek bazeuzkaten banakako laguntza ekonomiko horiek, minusbaliotasuna duten pertsonengan pentsatuta sortu zirenak –beraz, 65 urtez beherakoentzat–. Horrek eskatzen zuen mendetasuneko egoeran dauden pertsona guztiei zabaltzea, adina gorabehera. Zentzu horretan, aldundi bakoitzak bere prozesua izan du.
Gipuzkoakoak 2004an ezabatu zuen adin muga hori. Hortaz, AMAL onartu zenean deialdia minusbaliotasuna zuten edo mendetasuneko egoeran zeuden pertsona guztientzat zen. Horrela xedatzen du egungo araudiak (abenduaren 23ko 87/2008 Foru Dekretua; arau horretara bidaltzen dute urteko deialdiek). Laguntza horiek "Sendian" programan daude txertatuta (apirilaren 29ko 29/2008 Foru Dekretua). Haren helburua, zenbait laguntzaren bidez, pertsonak euren etxean geratzea da. Bestalde, Gipuzkoako Aldundiak laguntza produktuei buruzko foru argibide zerbitzua dauka –Etxetek-. Produktuen erakusketa izateaz gain, haiei eta etxebizitzaren egokitzapenari buruzko aholkularitza eman, laguntza ekonomikoak izapidetu eta zenbait produktuen doako mailegua ematen du.
Bizkaian, 2009 arte egon da adin muga. 65 urte baino gutxiago izatea eskatzen zen eta betekizun horrek haiek behar zituzten pertsona asko uzten zituen laguntzotatik kanpo. Erakunde honek arrazoi hori dela-eta zenbait kexa jaso eta ofiziozko espediente bat izapidetu zuen, 2003an, Aldundiari adieraziz laguntza horiek eskuratzeko adinaren betekizuna kentzea komeni zela.
2009an, Bizkaiko Foru Aldundiak Norberaren autonomia sustatzeko laguntza produktuei buruzko foru orientabide zerbitzu publikoa –Gizatek– sortu eta haiek eskuratzeko baldintzak arautu zituen, otsailaren 17ko 24/2009 Foru Dekretuaren bidez. Zerbitzu berria adin orotako pertsonentzat da, minusbaliotasun edo mendetasuneko egoeraren batek eraginez gero. Produktua erosi, maileguan edo alokairuan hartzeko laguntzak eskaintzen dira. Halako produktuak eskuratzeko 2009ko diru-laguntza deialdian, beraz, ez zen adin betekizunik ageri eta irizpide hori erabili dute hurren deialdiek ere (2010erako, abenduaren 30eko 190/2009 Foru Dekretua).
Araban, laguntza deialdia minusbaliotasuna duten pertsonentzat da (65 urtez azpikoak) eta ez mendetasuneko egoeran daudenentzat. Urteko deialdiek (azkena, 2010erako) 2010eko apirilaren 30eko ALHAOn) martxoaren 10eko 17/1998 Foru Dekretuaren bidez onartutako araudira bidaltzen dute. 65 urtetik gorako pertsonentzat, baldintza bi ezarri dira: haien minusbaliotasuna adin hori bete aurretik onartua izatea eta adinekoentzako laguntzak ezin eskuratzea. Azken laguntza horiek ez dute berariazko legedirik, baina dirudienez, praktikan, oinarrizko elementu batzuk, hala nola ohe artikulatuak edo garabiak alokatzeko sisteman dautza.
Bestalde, Arabako Aldundiak produktu eta egokitzapen funtzionalik egokienei buruzko orientabide eta aholkularitza ere badauka: Norberaren Autonomia Zentroa. Adin orotako jendeari ematen dio arreta, baina ez dauka produktuen erakusketarik. Zentro horren proiekzioa eta eginkizunak ez dira beste aldundi bien berberak. Horrela, %65ko edo gehiagoko ezgaitasun fisiko batek jotako 18 eta 65 arteko pertsonentzako eguneko arreta-zerbitzua dauka. Zentro horretatik aldi baterako igarotzen da eta haien autonomia zenbait gaitasunetan indartzeko eta baliabide orokorrak eskuratzeko gaitzeko balio du.
Arestian esandakoetatik ondorioztatzen da Bizkaiak eta Gipuzkoak laguntza produktu katalogo zabal batetik erosi, mailegatu edo alokatzeko eta etxebizitza egokitzeko lanetarako laguntza ekonomikoak dauzkatela adin orotako mendeko pertsonentzat. Arabako eskaintza mugatuagoa da, alderdi horri dagokionez, baina ezgaitasun fisiko handia duten 18 eta 65 urte arteko pertsonentzako eguneko arreta-zerbitzua dauka.
Bestalde, hiru aldundietan, laguntza ekonomikoak lortzeko ez da familia diru-sarrera maila jakin bat gainditu behar. Horri dagokionez, garrantzitsua da familia edo elkarbizitza unitatea zelan definitzen den. Mendeko pertsonaz gain, Bizkaian, unitate hori haren ezkontideak edo izatezko bikoteak, minusbaliotasunen bat duten pertsonek eta 26 urte arteko seme-alabek osatzen dute. Araban, etxebizitzan bizi diren pertsona guztiek osatzen dute, eta Gipuzkoan, eskatzailearekin bizi diren lehen graduko senideek. Beraz, diru-sarrera jasotzaile batzuk egonez gero, laguntza lortzeko aukerak asko murrizten dira. Horri dagokionez, gogoratu behar da AMALek prestazioak eskuratzeko diru-sarrerak aintzat hartzeko aukera jasotzen duela (33. artikulua), baina norberaren diru-sarrerei buruz ari da eta ez familiarenei buruz.
Norberaren autonomia errazteko beste tresna bat bono-taxia deritzona da. Taxi zerbitzua erabiltzeko laguntza ekonomikoa da, minusbaliotasun edo mendetasuneko egoeragatik, mugikortasun arazo handiak eta garraio publikoa erabiltzeko arazo bereziak dauzkaten pertsonentzat. Hala ere, haren ezarpenari dagokionez, lurraldeen arteko alde handiak daude. Horrela Bizkaiak ez dauka zerbitzua.
Gipuzkoan (abenduaren 23ko 88/2007 FD), laguntza eskuratzeko 12 urte beteta izan behar dira, baina ez da gehienezko adinik ezarri. Onuradunak mugimendu funtzioetan mugak dauzkatenak edo bestelako minusbaliotasuna edo inguruabar berezi batzuk (ikusmen eta entzumen arazo larriak dituzten pertsonak; herriko komunitate zerbitzuetara joateko garraio egokirik izan gabe landa eremuetan edo gune sakabanatuetan bizi diren 65 urtez gorako edo minusbaliotasuna duten pertsonak, etab.) izateagatik mugikortasuna oso baldintzatuta dutenak izan daitezke.
Araban, zerbitzua ez dago lurralde osora zabalduta, Aldundiarekin hitzarmena sinatu duten tokiko erakundeetara baizik (Aguraingo Kuadrilla eta Gasteiz, Amurrio, Arrazua-Ubarrundia, Laudio eta Aiara udalerriak). Zerbitzua mugikortasuna murriztuta duten 12 urtez gora eta 65 urtez beherakoentzat da. Adin horretatik gorakoak kanpoan uzteagatik, erakunde honek ofiziozko espediente bat izapidetu du.
Autonomia esparruan, Etxebizitza, Herrilan eta Garraio Sailak etxeak eta haien sarbideak ezinduei buruz indarrean dagoen araudira egokitzeko lanak egiteko laguntzak ematen ditu. Etxebizitza birgaitzeko finantza neurriei buruzko 2006ko abenduaren 29ko Aginduaren bidez (2007ko urtarrilaren 25eko 18. EHAA) arautu dira. Ezgaitasun fisikoa duten pertsonei oztopo arkitektonikoak kentzea edo zentzumen urritasuna duten pertsonentzat egokitzea dakarten lanen eta instalakuntzen kostua ordaintzeko laguntzak dira. Lan horietan, gutxienez, honakoak sartzen dira:
– Komunitate lanak:
a) Bide publikotik ibilbide egingarri orokorra sortuz, oztopo arkitektoniko guztiak kentzen dituzten igogailuak jartzea.
b) Bide publikotiko sarbideen eraberritzeak, oztopo arkitektonikoak kentzeko.
– Lan partikularrak:
a) Barruko eraberritzeak oztopo arkitektonikoak kentzeko edo zentzumen urritasuna dutenei egokitzeko.
b) Bainugelak eraberritzea bainuontziak kentzeko (bainuontziaren ordez dutxa jartzea).
Interesatuek mota biko finantza neurriak lor ditzakete: Kreditu establezimenduek emandako mailegu kualifikatuak edota Etxebizitza, Herrilan eta Garraio Sailak berak fondo galdura emandako diru-laguntzak. Bestalde, eraberritze lanak zerga hobariak lortzeko ondorioetarako zenbatu daitezke.
e) Familia bizitza eta lanbidea bateratzeko laguntza ekonomikoak
Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak laguntzak eskaintzen dizkie mendetasuneko egoeran edo osasun egoera oso larrian (gaixotasun terminalak edo ezkontideak eta seme-alabak ezgaitu dituzten istripuak) dauden senideak zaintzeko eszedentzian edo lanaldi murrizketan dauden langileei. Uztailaren 17ko 118/2007 Dekretua indargabetu duen familia bizitza eta lanbidea bateratzeko laguntzei buruzko ekainaren 29ko 177/2010 Dekretuak laguntzak aurreikusten ditu pertsona horiek ordezkatzen dituzten enpresentzat ere. Araudi aldaketari esker, orain arte kanpoan geratzen ziren zenbait egoera (osasun egoera larrikoa, esaterako) jasota geratu dira.
[44] Horrela, zenbatekotik honakoak kenduko lirateke: baliaezintasun handiko osagarria, %75etik gorako minusbaliotasun gradua duen 18 urtez gorako ardurapeko seme-alabagatiko prestazio ekonomikoaren osagarria, hirugarren pertsona batek kotizazio gabeko baliaezintasun pentsioa behar izateagatiko osagarria, haiek denak Gizarte Segurantzaren Lege Orokorreko 139.4, 182 bis.2c eta 145.6 artikuluetan jasota –ekainaren 20ko 1/1994 legegintzako Errege Dekretuak onartutako Testu Bategina–. Halaber, Minusbaliatuak Gizarteratzeko apirilaren 7ko 13/1982 Legeko (MIGL) 12.2.c) artikuluan xedatutako hirugarren pertsona bati laguntzeko subsidioa ere kenduko da.
[45] Aldi baterako egonaldien kasuetarako laguntzei eutsi zaie.
[46] Zaintzailearen atseden edo oporrei dagokienez, gehienez ere urteko 30 egun natural ordainduko dira; gainontzeko kasuetan, gehienez ere urteko 3 hilabete (edo 4 salbuespenez).
[47] Orokorrean, zerbitzuetarako lurralde esparru egokia eskualdea da, ezgaitasun moten araberako mendeko pertsonentzako egoitza-arreta iraunkorreko zentroetarako izan ezik, haietan esparrua Gipuzkoako Lurralde Historiko osoa baita.
[48] 2007rako zenbatekoak azaroaren 20ko 133/2007 Foru Dekretuko Eranskinean daude. Ondorengo urteetakoak Diputatuen Kontseiluaren erabakien bidez onartu dira:
2008ko otsailaren 5ekoa 2008koetarako (2008.2.28ko GAO).
2009ko urtarrilaren 21ekoa 2009koetarako (2009.3.17ko GAO).
2010eko urtarrilaren 26koa 2010eko gehienezko zenbatekoetarako (2010.3.16ko GAO).
Gipuzkoako Aldizkari Ofizialean erabakiaren onarpenaren berri baino ez da ematen, zenbateko zehatzak aipatu gabe.
[49] Prestazioei buruzko atal honen amaieran, Errege Dekretuz ezarri diren gehienezko zenbatekoei buruzko koadroak jarri ditugu. Arabako Foru Aldundiak babes maila gehigarria erabakitzeko duen ahalmenaz egin duen erabilerari buruzko agerpenak urdinez idatzi ditugu.
[50] % = 100 – {(hileko gaitasun ekonomikoa – urte horri eta elkarbizitza unitateko kide kopuruari dagokien Sarrerak Bermatzeko Errentaren zenbatekoa) * 0,00060} * 100. Edonola ere, urte horri eta elkarbizitza unitateko kide kopuruari dagokien Sarrerak Bermatzeko Errentaren zenbatekoaren pareko hileko gaitasun ekonomiko pertsonala edo txikiagoa duten erabiltzaileek zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoan onartuta daukan mendetasun gradu eta mailari dagokien gehienezko zenbatekorako eskubidea izango dute, eguneko eurotan adierazita (€/egun). Halaber, onuradunek ezingo dute jaso onartuta daukaten mendetasun gradu eta mailari dagokien gehienezko zenbatekoaren %40 baino gutxiagoko prestazio ekonomikorik, hura ere eguneko eurotan (€/egun).
[51] Ikus Gizarte Segurantzaren sistemako hitzarmen berezia arautzen duen urriaren 13ko TAS/2865/2003 Agindua aldatzen duen irailaren 7ko TAS/2632/2007 Aginduko 28. artikulua.
[52] Aldaketa erakunde honek proposatuta egin du foru administrazioak. Ikus kexa izapidetuei buruzko 5. kapitulua.
[53] "1. Onuradunak familia inguruneko zaintzak mendetasuneko egoeraren onarpena eskatu aurretik jasotzea eta baliabide publikorik edo ziurtatutako pribaturik ez egoteagatik zerbitzurik onartzea ezinezkoa izatea.
2. Zaintzailea mendetasuneko egoeran dagoen pertsonarekin bizileku berean bizitzea.
3. Zaintzaileak mendetasuneko egoera edozein gradutan onartuta ez izatea.
4. Mendetasuneko egoeran dagoen pertsonaren bizilekuaren landa inguruneak baliabide publiko edo ziurtatutako pribatu nahikorik ez duenean, despopulaturik dagoenean, edo inguruabar geografikoek edo bestelakoak beste motetako arreta galarazi edo zailtzen dutenean, administrazio eskudunak, salbuespenez, maiatzaren 11ko 615/2007 Errege Dekretuko 1.1 artikuluan xedatutako senidetasun gradua izan gabe, mendeko pertsonaren udalerrian edo auzoko batean bizi den bere inguruneko pertsona batek zaintza ez profesionalak ematea baimendu ahalko du, pertsona hori bertan lehenago urtebetez bizi izan bada.
Arestiko paragrafoan aurreikusitako kasuan, zaintzaileek ezarritako gainerako betekizunak bete beharko dituzte, bizileku berean bizitzeari dagokiona izan ezik. Onuradunaren premietarako prestaziorik egokiena ezartzen duen Banakako Arreta Programan, berariaz adierazi beharko da zergatik ezin den zerbitzu bat edo zerbitzu horri lotutako prestazio ekonomikoa proposatu.
Mendetasuneko egoeran dagoen pertsonak bere mendetasun gradu eta mailarako aurreikusitako zerbitzu bat jasoko balu, prestazioak onartzeko ebazpenean gutxienez zerbitzu berari edo intentsitate bereko beste zerbitzu bati eutsi beharko zaio. Zerbitzu hori inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoarekin bateraezina bada, ez da azken hura onartuko.
Halaber, kontuan hartu beharko dira Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen zaintzaile ez profesionalen prestakuntza eta informazioa frogatzeko irizpide komunei buruzko Erabakia –2009ko irailean hartua eta Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2009ko azaroaren 4ko Ebazpenaren bidez 27an Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratua–; eta Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoaren kalitatea hobetzeko Erabakia –2010eko urtarrilaren 25ean hartua eta Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2010eko otsailaren 4ko Ebazpenaren bidez martxoaren 12an Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratua–; hori dena, erabaki honetan xedatutakoaren aurkakoa ez den heinean".
[54] Honako foru dekretuen bidez:
2007: 98/2007 eta 99/2007 Foru Dekretuak, ekainaren 19koak biak.
2008: 7/2008 Foru Dekretua, otsailaren 5ekoa.
2009: 27/2009 Foru Dekretua, otsailaren 24koa.
2010: 68/2010 Foru Dekretua, maiatzaren 4koa.
[55] Gizarte Politika eta Kontsumoaren Idazkaritza Nagusiaren 2009ko azaroaren 4ko Ebazpena, zeinen bidez Autonomiarako eta Mendetasunarentzako Arretarako Sistemaren Lurralde Batzordearen zaintzaile ez profesionalen prestakuntza eta informazioa frogatzeko irizpide komunei buruzko Erabakia argitaratzen baita. Erabaki horretan, informatzeko eta orientatzeko, prestakuntza programei buruzko irizpide batzuk jaso dira, edukiei eta metodologiari dagokienez, baita, giza baliabideei eta baliabide materialei buruzko kontuak ere.
[56] Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak emandako informazioaren arabera.
[57] Beltzez idatzitako zenbatekoak urtero Estatuko Gobernuak Errege Dekretuz onartutakoei dagozkie. Berdez, AMALeko mailakako aplikazioaren arabera, ekitaldi horretan eraginkorra ez zen mailaketa idatzi dugu. Aldundiek bere egin dituzte zenbateko horiek euren lurralde esparrurako, urdinez edo gorriz idatzitako zenbatekoetan izan ezik. Urdinez idatzitakoan Arabak, babes maila gehigarria ezartzeko bere ahalmena erabiliz, estatuko zenbatekoa handitu duenean ezarri dituen zenbatekoak dira. ZLPri dagokionez, igoera horrek Arabako Lurralde Historikoan eskaera egindako egunaren aurre-aurretik hiru urtez jarraian erroldatuta egon izana frogatzen dutenentzat baino ez du balio. FIZPEren kasuan, herritar guztientzat dira. Bizkaian 2008an egindako biribiltzea gorriz idatzi da.
[58] Norberaren zaintzarako produktuak (garbiketarako, ohetik jaikitzeko, oheratzeko edo ohean geratzeko...), mugikortasuna erraztekoak (gurpil-aulkiak, ibilgailuen egokitzapenak...), gizarte komunikazioa erraztekoak (audifonoak, sistema informatikoak...) etxeko oztopoak kentzekoak, etab.