Menpekotasun-egoeran dauden pertsonen eta haien familia eta inguru sozialaren kolektiboak ordezkatzen dituzten elkarteek, gizarte-erakundeek eta organismoek, menpekotasun-egoeran dauden pertsonek eta zaindari nagusiek –gurekin hitz egin dutenek– balio handiko informazioa eman digute. A
zken finean, legearen a
zken hartzaileen iritzia eta balorazioa da, eta horiek dira legeak barne hartzen eta lortu nahi duen guztiaren protagonistak.
Hainbat kolektibo (adineko pertsonak, hiru urtetik beherakoak, ezgaitasun fisikoa, intelektuala edo sentsoriala duten pertsonak eta gaixotasun mental bat duten pertsonak) babesten eta ordezkatzen dituzten erakundeen ikuspuntua bildu dugu.
Elkarteetako as
ko bat datoz bai egiten duten balorazioari dagokionez, bai helarazi dizkiguten proposamenei dagokienez; eta, horrez gain, beren ikuspuntua ere a
dierazi dute, kasuan kasu ordezkatzen duten kolektiboaren behar berezien a
rabera.
Denek jotzen dute positibotzat legearen onespena; bereziki, barne hartzen dituen prestazioak eta zerbitzuak eskuratzea eskubide subjektibotzat jotzen duelako. Hala ere, itxaropen as
ko piztu dituela eta beti ez dituela as
e uste dute. Era berean, benetako beharrekin eta beharrezkoak diren baliabide ekonomikoekin lotuta behar besteko plangintza falta izan dela pentsatzen dute, eta sistemaren iraunkortasun publikoagatik kezkaturik a
gertu dira.
Batzuen ustez, ezarpen-epea –8 urte– luzeegia da eta 5 urtekoa egokiagoa izango litzateke, Gizarte Zerbitzuen Legearen kasuan bezala. A
rlo komunetan lege horrekiko koherentzia mantentzeko ere eskatzen dute. Halaber, gizarte-zerbitzuen egungo ereduari eta horien bideragarritasunari (zahartze-tasak eta, ondorioz, menpekotasunak gora egingo dutela kontuan hartuz) buruzko eztabaida bat proposatu dute.
Gizarte-zerbitzuetan egon zen saturazioagatik (lehenengo ezarpen-urtean bereziki) kexatzen dira. Legeak ez duela zerbitzuetarako eskubide unibertsala bermatzen uste dute, izan ere, menpekotasun-kalifikazioa duten pertsonei soilik ematen die a
rreta; baina positibotzat jotzen dute ordura a
rte babesaren sarera jo ez zuten pertsonengana hurbildu dela eta gizarte-zerbitzuak eskuratzeko a
ukera eman zaiela. Informazio gehiago eta hizkera ulerterrazagoan eman dadila ere eskatzen dute.
Lurralde historikoetan legea oso modu desberdinean garatu dela eta horrek lurraldeen a
rtean desberdintasunak eragiten dituela kritikatzen dute. Egoera desorekatuak salatu dituzte, baita herrien a
rtean ere. Bizkaian prestazio eta zerbitzuetarako ezarri den bateraezintasunaren kontra a
gertu dira. Ezinbestekotzat jotzen dute esparru a
utonomikoan koordinazio handiagoa egon dadila. Bestalde, ez daude a
dos Estatuko a
utonomia erkidegoen a
rtean ikusten a
ri diren desberdintasunengatik, eta, horren harira, EAE egoera onean dagoela onartzen dute.
Haien ustez, legeak barne hartzen dituen prestazio ekonomikoak berritzaileak ziren a
rren, a
raudi honek gure a
utonomia erkidegoak lehendik ere bazeukan gizarte-zerbitzuen oinarrizko a
rreta bermatzen du, eta, ondorioz, ez du a
urrerapen handirik ekarri. Halaber, faltan botatzen dute osasun-sistemarekiko koordinazioa eta esparru sozio-sanitarioaren garapena. Era berean, elkarteen a
rabera, legea laguntzera bideratuta dago nagusiki, eta, ondorioz, ez du a
utonomia sustatzeko ekimenik eskaintzen, eta ez ditu kontuan hartzen zahartze a
ktiboa bultzatzen duten a
lderdiak.
Menpekotasuna baloratzeko baremoak (MBB) kritika ugari jaso ditu. Haien ustez, ez da egokia: izaera funtzionala edo motorreko menpekotasunak hartzen ditu kontuan, baina ez dago menpekotasun intelektual edo kognitiboetara edo gaixotasun mentaletara bideratuta. Ez du a
ldi baterako menpekotasun-egoera barne hartzen, behin betikoa baizik. Balorazioak egiten dituzten teknikariei dagokienez, elkarteen ustez prestakuntza handiagoa behar dute eta baremoa a
plikatzeko irizpideak bateratu behar dituzte. Baremoa a
plikatzerakoan as
kotariko irizpideak erabiltzen direnez, oso menpekotasun-egoera a
ntzekoetarako gradu eta maila desberdinetako ebazpenak ematen dira. Era berean, menpekotasun-egoeran dagoen pertsonarengandik jasotako informazioa eta haren familia edo ingurutik jasotakoa a
lderatzea oso garrantzitsua dela a
zpimarratzen dute.
Aurrekoarekin bat etorriz, haien ustez baremo honek –eta legeak oro har– oso a
intzakotzat ditu a
dineko pertsonak, baina ez hainbeste beste kolektibo batzuk, a
dibidez, menpekotasun fisikoa, intelektuala edo sentsoriala edo gaixotasun mentala duten pertsonena. Baremoak ez dituela jokabidearen a
lterazioak neurtzen salatzen dute, baita ez dituela hartutako kalte zerebralek dakartzaten disfuntzio kognitiboak edo menpekotasun handia sortzen dutenak behar bezala neurtzen ere.
Halaber, orokorra da zaindarien lanaren balioespena eta familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa (FIZPE) ezartzeko a
ukerarena ere. A
ldi berean, beldur dira kasu batzuetan horrek ez ote duen baldintzatzen menpekotasun-egoeran dagoen pertsonak zerbitzu jakin batzuk eskuratzea edo ez ote dion ideia burutik kentzen. Hori dela eta, etxez etxeko laguntza eta eguneko zentroak prestazioarekin batera gehiago erabili beharko liratekeela uste dute; hartara, beren etxean geratzeko a
ukera emango litzaieke. Elkarte batek baino gehiagok a
dierazi du senide eta zaindarientzako babesa sustatu beharko litzatekeela, baita menpekotasun-egoeran dagoen pertsonari eskaintzen dioten a
rretaren kalitatea egiaztatzeko kontrolak ezarri beharko liratekeela ere; izan ere, "FIZPEren ordainketak, berez, ez du bermatzen a
rreta ona eskainiko denik".
Zenbait elkartek faltan botatzen dute sisteman parte-hartze sozial handiagoa egotea, eta legeak ez duela elkarteen mugimendua kontuan hartu diote. Hori dela eta, elkarteren batek planteatu du legearen 40. a
rtikuluan a
ipatzen den kontsulta-batzordean mugimendu horrek parte har dezala.
Zerbitzuarekin lotutako prestazioa a
rautzea eskatu dute (Bizkaian)[92], eta laguntza pertsonalerako prestazioa ez dadila mugatu hezkuntza-sisteman edo lanean dauden pertsonetara soilik ere eskatu dute. A
utonomia bultzatzeko bide gisa jasotzea nahi dutela a
dierazi dute, Gipuzkoan egin den bezala.
Halaber, elkarte batzuek proposatzen dute prozedura sinplifikatzea, epeak laburtzea eta erantzun a
zkarra eskatzen duten egoerak kontuan har daitezela. Bestalde, menpekotasunaren balorazioari buruzko a
dministrazio-ebazpenekin batera item bakoitzean jasotako puntuazioak islatzen dituen balorazioaren txosten teknikoa a
urkez dadila eskatzen dute, errekurtsoa a
urkeztuz gero elementu objektiboak eskuragarri izateko.
Azkenik, 60 urtetik beherako pertsonak ordezkatzen dituzten elkarteek zerbitzu gehiago eta haien behar espezifikoetara egokituta egon daitezela eskatzen dute.
[92] A
zkenean, 2010eko ekainean haren a
rauketa onetsi zen (informazio hau bildu ostean).
AMALek oso eragin txikia izan du gaixotasun mentalak dauzkaten pertsonen kolektiboan, eta, zerbitzuak edo prestazioak eskuratzeari dagokionez, ez dute a
reagotze garrantzitsurik izan.
Administrazioaren nahiz sare sozialaren ustez, menpekotasuna baloratzeko baremoak (MBB) gutxietsi egiten du a
razo horiek dauzkaten pertsonen menpekotasun-egoera –berez ez dago pentsatuta gaixotasun mentaletarako–, ez baitira behar bezala kontuan hartzen beren a
utonomia pertsonalerako behar dituzten laguntzak –gehiago daude lotuta ekimen– eta motibazio-arazoekin a
razo funtzionalekin baino–; MBBk gaixotasun mentaletarako barne hartzen dituen egokitzapenak ez dira nahikoa kanpoko laguntzaren beharra edo besteekiko menpekotasuna baloratzeko. Haien ustez, esleitutako baliabideak urriak dira, beharrezkoa da kolektibo horrentzat egoitza–, laneratze– eta gizarteratze-baliabide berriak sortzea, gaur egungoak ez baitira nahikoa, eta bereziki kezkagarria da gaixotasun mentalen bat duten 60 urtetik gorako pertsonen egoera.
Lurraldeen a
rtean desberdintasunak daude menpekotasun-egoeran dauden eta gaixotasun mentalak dituzten pertsonei a
rreta eskaintzeko baliabideen (normalean izaera sozio-sanitariokoak dira) ezarpenean eta haien finantzaketan duten parte-hartzean.
Bestalde, osasun-administrazioak ohartarazten du gizarte-zerbitzuen eta osasun-zerbitzuen a
rtean koordinazio egokia egon ezean balitekeela banakako tratamendu-plana (BTP) –osasun mentaleko sarean erabilitako tresna, besteak beste, pertsona bakoitzari esleitu beharreko baliabide egokiak zein diren zehazten duena– ez etortzea bat gizarte-zerbitzuen egoitzan prestatutako Banakako A
rreta Planarekin.
Kolektibo horri zuzendutako egoitza-baliabideen eskaintza, laneratzea eta gizarteratzea ez dela nahikoa ikusten dugu.