7.4. Menpekotasunari eta a
utonomia pertsonalaren sustapenari buruzko a
raudiaren EAEko a
plikazioarekin lotutako datu estatistikoen a
nalisia
Menpekotasunaren a
rretaren eta a
utonomia pertsonalaren sustapenaren a
rloan, oso zaila da a
nalisi kuantitatibo fidagarria egitea, ez baitago datuak jaso eta ustiatzeko irizpide bateraturik darabilen informazio-sistema integratu zorrotzik. Horrenbestez, desberdintasunak egoten dira iturri desberdinetatik lortzen ditugun datuen a
rtean. Hori guztia dela eta, gure a
zterlanaren ondorioei buruzko a
tal honetan, iturri bat baino gehiagorekin a
lderatu ondoren koherenteagotzat jo ditugun datuak a
ipatuko ditugu nagusiki.
7.4.1. Menpekotasun-egoeran dagoen pertsona
Estatu-mailan, onuradunen %67 (alegia, menpekotasuna onartuta duten eta, dauzkaten eskubideen a
rabera prestazioren bat jasotzen dutenak[89]) emakumezkoak dira. Onuradunen multzo horren %76k 65 urte baino gehiago dituzte.
EAEren kasuan, menpekotasun onartua duten pertsonen profila a
nalizatzea erabaki dugu; izan ere, A
MALen mailaketaren a
plikazioa edo prestazioak jasotzen dituzten a
la ez kontuan hartu gabe, jorratzen a
ri garen esparru honetako politika publikoek pertsona horiengana zuzenduta egon behar dute. Hortaz, 2007ko urtarrilaren 1a eta 2010eko uztailaren 1a bitartean, beren menpekotasun-egoera onartua izan dadila lortzen duten pertsonen %63,74, EAEn, emakumezkoak dira. Lurraldeei dagokienez, baloreak batez besteko horren ingurukoak dira; baina, menpeko biztanlerian, emakumezkoen kopurua Bizkaian eta Gipuzkoan a
ltuagoa da A
raban baino.
Adinari dagokionez, menpekotasun-egoera bizitzako fase guztietan gerta daitekeela ikusten da. Nolanahi ere, a
zpimarratzekoa da menpekotasun-egoera gisa onartzen diren kasuen %80 65 urte baino gehiagoko pertsonak direla eta 80tik gorakoak kasuen %50 eta 60 bitartekoak direla.
Adina eta sexua a
ldi berean hartzen baditugu kontuan, 65 urtetik beherako pertsonen a
rtean menpekotasun-egoera onartua dutenen kasuan, gizonezkoen kopurua pixka bat a
ltuagoa da; a
itzitik, a
din horretatik a
urrerakoen a
rtean, menpekotasunaren fenomenoen eragina nabarmen handiagoa da emakumezkoen a
rtean.
Mailaketari dagokionez, emakumeek menpekotasun-maila larriagoa izaten dute, neurri batean. Menpekotasun-maila handiko pertsonen a
rtean, 80 urtetik gorakoena da presentzia handiena duen taldea. A
din-taldeei dagokienez, berriz, 18 urte baino gutxiagokoen eta, bereziki, 3 urte baino gutxiagokoen a
rtean menpekotasun-maila handia dutenen ehunekoa batez bestekoa baino as
koz a
ltuagoa da.
[89] Prestazioei buruz hitz egiten dugunean, prestazio ekonomikoei nahiz zerbitzuei buruz a
ri gara, A
MALen bezala.
7.4.2. Menpekotasun-egoeran daudela onartzea eskatzen duten pertsonak
Legea indarrean sartu zenetik (2007ko urtarrilaren 1a) 2010eko uztailaren 1era EAEko 98.673 biztanlek eskatu zuten beren menpekotasun-egoera onar zedila, hau da, EAEko biztanleria osoaren %4,54k. 1.000 bizkaitarreko 39 inguruk eskatu zuten; 1.000 a
rabarreko 49k eta 1.000 gipuzkoarreko 53k. 93.395 pertsona baloratu dira guztira, eta horietako 77.352k (%82,82k) menpekotasun-egoeran daudela onar dadila lortu dute (hots, Estatuko A
dministrazio Orokorrak 2007ko maiatzean egin zuen estimazioan EAEren kasurako kalkulatutakoa baino 22.808 pertsona gehiagok). Hortaz, EAEn baloratuak izan diren pertsonen %17,18k ez du lortu menpekotasun-egoeran daudela onar dadila. Irizpen negatiboen tasarik a
ltuena Bizkaian egon da. Menpekotasun-egoera onartu zaien pertsonen tasa honakoa da, lurraldeka: 1.000 biztanleko 43,77 Gipuzkoan, 41,64 A
raban eta 28,97 Bizkaian.
Gure a
zterlanak barne hartzen dituen 3 urteetako bilakaerari dagokionez, EAEn menpekotasun-egoeran daudela onartzea eskatu zuten pertsonen ehunekoa, biztanleria osoarekin a
lderatutakoa, pixkanaka gutxitzen joan zen: 2007an %1,45, 2008an %1,37 eta 2009an %1,12. Lurraldeka, Bizkaian indizeak egonkor mantendu ziren hiru urteetan; A
raban beherakadarik garrantzitsuena 2008an egon zen, eta Gipuzkoan, berriz, 2009an.
Foru a
dministrazioek menpekotasun-egoerakotzat jo dituzten pertsonen %43,74 menpekotasun-maila handiko pertsonak dira (III. Gradukoa); %31,22 II. Gradukotzat (menpekotasun larria) eta %25,04 I. Gradukotzat (menpekotasun a
rina) jo dira. Lurraldeka, Bizkaia da I. Graduko balorazio-indizerik a
ltuena duena; Gipuzkoak, berriz, III. Graduko balorazio-indizerik a
ltuena dauka.
7.4.3. Menpekotasun-egoeran daudela onartzea eskatzen dutenen espedienteak
EAEn menpekotasun-egoeran daudela onartzeko eskaerak (berrikuspen-espedienteak barne) Estatuko kopuru osoaren %5,65 dira[90]. Menpekotasun-egoeran daudela onartzeko eskaeren espedienteen kopuru osotik %92,40k baloratutako pertsonaren menpekotasun-mailaren irizpena (irizpenen %83,93) edo a
utonomotzat jotzen duen irizpena jaso du (gainerako %16,07a) Beraz, gure erkidegoa, Estatuko gainerako a
utonomia erkidegoekin a
lderatuta, zazpigarrena da irizpena dagoeneko emanda duten eskabideen ehunekoari dagokionez. EAEren barruan, Gipuzkoan eskaera-espedienteen bolumena handiagoa da, eta hori, neurri handi batean, egin diren balorazioen berrikuspenaren ehunekoa ere a
ltuagoa delako gertatu da.
7.4.4. A
rreta: menpekotasun-egoeran dauden eta zerbitzuak eta prestazioak jasotzen dituzten pertsonak
Prestazioa jasotzeko eskubidea duten pertsonen tasa (II. Gradua edo III. Gradua dutenak), EAEko 1.000 biztanleko 19,62koa da. Lurraldeka, Gipuzkoan eta A
raban a
ntzeko tasa dute, Bizkaian, berriz, as
koz baxuagoa da.
Euskal herritarren %1,59k jasotzen du A
MALen a
urrez ikusten den prestazioetakoren bat.
Prestazioa jasotzeko eskubidea duten pertsona guztien a
rtetik, %19,01 a
rretaren zain daude; hau da, ez zaie eskubidez dagozkien prestazioetako bat ere esleitu, eta kezkagarria da. Estatuko hamaika a
utonomia erkidegotan, a
rretaren zain dauden pertsonen ehunekoa EAEn erregistratutakoa baino a
re a
ltuagoa da. Gure erkidegoan, onuradun bakoitzeko prestazioen ratioa 1,15ekoa da, Estatuko zortzigarrena, baina Estatuko batez bestekoaren a
zpitik (1,18), hala ere.
EAEn prestazioak jasotzeko eskubidea izan a
rren eta beren eskubidea balioetsi den a
rren prestaziorik jasotzen ez duen %19,01 horri dagokionez, lurraldeen a
raberako banaketa honakoa da: Gipuzkoan %15,52 erregistratu da, Bizkaian %19,94 eta A
raban %24,71. Ikusten den bezala, eskubidea izan a
rren itxaron zerrendan dauden pertsonen ehunekoa a
ltuagoa da A
raban, baina lurralde horretan dago onuradun bakoitzeko prestazioen ratiorik a
ltuena: 1,35 (Estatu-mailan Errioxak soilik gainditzen du); Gipuzkoan eta Bizkaian, berriz, 1,17koa eta 1,05ekoa da, hurrenez hurren.
EAEn menpeko biztanleriak eskatzen dituen zerbitzuei dagokienez, egoitza-arreta eta etxez etxeko laguntza-zerbitzua gailentzen dira. Gehien eskatzen duten prestazio ekonomikoa, a
lde handiarekin gainera, familiaren barruan zaintzeko prestazio ekonomikoa da.
Menpekotasun-egoeran dauden pertsonek izaten duten prestazio-motari dagokionez, a
rgi ikusten da familiaren barruan zaintzeko prestazio ekonomikoa nagusitzen dela (%41,90), eta, ondorioz, a
rgi dago A
MALek prestazio ekonomikoak ezohikotzat jotzeko eta zerbitzuei lehentasuna emateko helburua zuen a
rren, ez dela betetzen a
ri. Bigarren tokian egoitza-arreta dago (%20,72), eta ondoren etxez etxeko laguntza-zerbitzua (%11,88), eguneko zentroa (%11,15) eta telelaguntza. Zerbitzuarekin lotutako prestazio ekonomikoak (Bizkaian ez da esleitu, ezta behin ere, a
ztergai ditugun hiru ekitaldietan) eta laguntza pertsonalak (ia-ia kasuen %100ean esleitu dira Gipuzkoan) as
koz garrantzi txikiagoa dute (%2,38 eta %2,32, hurrenez hurren).
7.4.4.1. Zerbitzuak
Menpekotasun-egoeran dauden[91] eta telelaguntza-zerbitzua jasotzen duten pertsonen tasa, 1.000 biztanleko, urtero hazten da gure erkidegoan. Telelaguntza-zerbitzuaren onuradunen %72 baino gehiago emakumezkoak dira. Zerbitzua jasotzen duten pertsonen %70 inguru 80 urtetik gorakoak dira. 65 urte baino gutxiagoko pertsonak, berriz, ez dira zerbitzu horren onuradun guztien %6 baino gehiago.
2007an eta 2008an etxez etxeko laguntza-zerbitzuaren estaldura-tasa nabarmen igo zen; halere, 2009an, beherakada bat egon zen, eta kezkagarritzat jo daiteke kontuan hartzekoa baita herritarrek gero eta gehiago eskatzen duten zerbitzu bat dela. Zerbitzu honen onuradunen profila eta telelaguntzaren erabiltzaileena a
ntzekoa da, baina a
zken horiek pixka bat zaharragoak direla eta emakumeen kopurua a
pur bat a
ltuagoa dela esan daiteke.
65 urte baino gehiagoko menpekoen a
rtean eguneko zentroaren zerbitzua erabiltzen duten pertsona gehienak emakumezkoak dira (%70 baino gehiago). Nolanahi ere, 65 urtetik beherakoen a
rtean, gehiengoa gizonezkoak direla ikusi dugu (%58 inguru). Hala ere, 65 urtetik beherakoen a
rtean, gehiengoa gizonezkoak direla ikusi dugu (%58 inguru).
Egoitzako a
rretan ere gizonezkoak dira nagusi 65 urtetik beherakoen a
rtean. Zerbitzu horretan, onuradunen batez besteko a
dina a
ltuagoa da eguneko zentroko onuradunena baino. Egoitzako a
rreta-zerbitzua jasotzen dutenen %63 baino gehiago emakumezkoak dira.
AMALen zerbitzuen katalogoan barne hartzen den gaueko zentroa ez dago martxan une honetan EAEn, baina egia da iraganean esperientzia batzuk egon zirela. Ez dirudi zerbitzu horren inguruan dagoen eskaerak ezaugarri horiek dauzkan baliabideak sortzera a
nimatzen duenik.
Zerbitzuen estaldura zenbat eta txikiagoa izan, orduan eta handiagoa da 65 urtetik gorako emakumeen proportzioa onuradunen a
rtean.
Eguneko zentroetan eta egoitzetan eskuragarri dauden plazei dagokienez, itxaronzerrendak daude oraindik −egoitzetan neurri handiagoan− eta horrek a
dierazten du baliabideak ez direla nahikoa; bereziki, menpekotasun-egoeran dauden eta 65 urte baino gutxiago dauzkaten herritarrei dagokienez.
7.4.4.2. Prestazioak
AMALek barne hartzen dituen hiru sari ekonomikoak modu desberdinetan ezarri dira gure a
utonomia erkidegoan.
2007an bakarrik hasi zen esleitzen, A
rabako lurralde historikoan. Gipuzkoako lurralde historikoan, berriz, 2008an jarri zen martxan, eta Bizkaian ez zuten 2010eko ekaina a
rte a
rautu. Oro har, 65 urtetik gorako pertsonei eman zaie, kasuen %98 baino gehiago dira, eta emakumezkoak %66tik gora dira.
Adierazi bezala, familiaren barruan zaintzeko prestazio ekonomikoek eragin handia izan dute gure a
utonomia erkidegoan; A
MALek a
urreikusitako prestazio eta zerbitzuen multzoaren barruan estaldura-tasarik handiena lortu dute. Prestazio horren esleipena, gainera, a
reagotu egin da urtez urte. Lurraldeka, A
rabak tasa a
ltuagoak lortu ditu. Jasotzen dutenen %60-65 bitartean emakumezkoak dira, baina 65 urte baino gutxiagokoen a
rtean, gizonezkoak gailentzen dira.
Araban erregistratutako kasu puntual batean izan ezik, laguntza pertsonalerako prestazioa Gipuzkoako lurraldean soilik eman da. Prestazioa jasotzen duten gehienak emakumezkoak eta a
dineko pertsona direla ikusirik, esan daiteke Gipuzkoako Foru A
ldundiak gainerako lurraldeek baino interpretazio zabalagoa egiten duela A
MALen 19. a
rtikuluari dagokionez −baita a
utonomia erkidegoek baino zabalagoa ere−. Hori dela eta, prestazioa lan-merkatuan edo hezkuntza-sisteman dauden eta menpekotasun handia duten pertsonei ez ezik, maila hori duten eta "eguneroko oinarrizko zereginak gauzatzeko bizitza a
utonomoagoa" erraztea (AMALek jasotzen duen bezala) behar duten eta baldintzak betetzen ez dituztelako FIZPE eskuratu ezingo luketen pertsonei ere esleitzea posible da.
[91] A
nalizatzen den biztanleria beti da menpekoa, nolanahi ere, zerbitzuren baten onuradunari erreferentzia egiten diogunean, foru a
dministrazioak onartuta menpekotasun-egoeran dauden pertsonei buruz a
ri gara soil-soilik.