Adinekoen taldea da a
raudi horren hartzaile nagusia. Izan ere, mendekotasun-egoeran dauden pertsonen guztiaren %80k gutxi gorabehera 65 urte baino gehiago ditu.
Gero eta talde ugariago denez –egiatan, EAEko biztanleriaren zahartze-tasa nabarmen igo da a
zken urteetan (gaur egun, Euskadiko biztanleriaren %20 baino gehiagok 65 urte baino gehiago ditu, eta 1991. Urtean %12,4k baino ez zuen gainditzen a
din hori) eta 80 urte baino gehiago dituzten pertsonen kopurua bikoiztu egin da 20 urtean–, a
urreikus daiteke horrek ere eragina izango duela mendekotasun-egoera duten pertsonen multzoan.
Txosten hau bukatzen a
ri ginen egunetan, erakunde edo organismo hauek emandako informazioa eta balioespenak ditugu eskuartean:
– Bizkaiko A
dinekoen Kontseilua.
– Gipuzkoako A
dinekoen Kontseilua.
– HARTU-EMANAK, Etengabe Ikasteko eta Gizartean Parte Hartzeko Helduen Elkartea.
– A
lzheimer Gaitza duten Pertsonen Senideen Euskadiko Elkarteen Federazioa (AEF-FAE) eta bere baitan hartzen dituen elkarteak.
– A
rabako Mendeko A
dinekoen Familia Zaintzaileen Elkartea "ASCUDEAN".
Kontseiluak, kide a
nitzeko organo a
holkulariak eta kontsultarakoak, Bizkaiko Foru A
ldundiaren Gizarte Ekintzako Sailera a
txikita dagoenak, 39/2006 Legearen (AMAL) a
plikazioa eta garapena nola balioetsi dituzten jakinarazi digute, eta era berean, A
utonomiarako eta Menpekotasunari A
rreta emateko Sistema (AMAS) hobetzeko proposamen multzo baten berri ere eman digute, 12/2008 Legean, a
benduaren 5ekoak, Gizarte Zerbitzuei buruzkoan, xedatutako Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren testuinguruan:
Orain, Kontseiluaren balioespenaren eduki nagusiari buruz hitz egingo dugu:
– Lege hori a
urrerapen eztabaidaezina da gizarte-politiken a
rloan, eskubide subjektibo gisa prestazioak eta zerbitzuak eskuratzea a
itortu eta a
rautzen baitu.
– Bermatu beharreko baliabideak nahikoak diren jakiteko a
urretik a
zterketa ez egiteak, gutxienez a
raudia ezartzeko lehen urratsetan, profesionalak libre egoteko eta prestatzeko a
razoak eragin ditu, sartze-prozedura a
rrazoizko epeetan egiten dela ziurtatzeko.
– Sistema iraunkorra egingo duen egituraren plangintza eskasa hautematen da, bai eta finantzazio defizita ere sistema a
bian jartzeko nahiz ondoren sistemari eusteko.
– Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren iraunkortasunari eta finantzazioari buruz sakon hausnartzea beharrezkoa da.
– Hasierako komunikazio-estrategiak itxaropen handiak sortu zituen herritarren a
rtean, sistema martxan jartzeko beharrezko baliabideak, irizpideak, tresnak eta prozedurak oraindik ezartzeko zeudenean.
– Prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko a
tzerapena a
zpimarragarria da.
– Mendekotasuna balioesteko, eta prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko prozedurak –Legea onartu a
urretik jada bazeuden prestazio eta zerbitzu gehienak– a
re gehiago burokratizatu du haien esleipena eta lehen eta bigarren mailako a
rretako gizarte zerbitzuetan kolapsoa eragin du (balorazio- eta diagnostiko-taldeetan saturazioa, itxaro-zerrendak…). Oinarrizko gizarte zerbitzuak saturatzeak mendekotasunaren balorazio-eskaerarekin batera joan behar duten gizarte-txostenak egitea baldintzatu du.
– Legeak A
utonomiarako eta Menpekotasunari A
rreta emateko Sistema (AMAS, 2007-2014) pixkanaka ezartzeko xedatu duen a
ldia gehiegi luzatu dela uste da. A
ldi horretan, prestazioak eta zerbitzuak jasotzeko eskubidearen eraginkortasuna pixkanaka gauzatuko da, pertsonaren mendekotasun-mailaren a
rabera.
– A
utonomiarako eta Menpekotasunari A
rreta emateko Sistema (AMAS) sartzeko unibertsaltasuna ez dago bermatuta praktikan (arretan izan beharreko gutxieneko babes- eta intentsitate-mailei dagokienez izan ezik). Izan ere, zerbitzu-sarea oraindik ez dago erabat ezarrita (hori dela eta, zerbitzuari lotutako prestazio ekonomiko bat ematea a
ztertzen a
ri dira, zerbitzua eskuratu ezin dutenentzat).
– A
utonomia-erkidegoen, lurralde historikoen eta udalerrien a
rtean desberdintasun esanguratsuak daude prestazioei eta zerbitzuei, horiek eskuratzeko baldintzei, a
rretaren edukiari eta intentsitateari, prestazioen eta zerbitzuen bateragarritasunari edo finantzaketan ordaintzeko betebeharra duten pertsonen partaidetzari dagokienez.
– Zerbitzuen eta prestazioen katalogoak laguntzeko izaera nabarmena duela hautematen da.
– Legeak ez du a
rgitzen prebentzioaren eta a
utonomiaren sustapenaren a
rloan zer ekimen mota bultzatu nahi dituen (15. eta 21. a
rtikuluak).
– A
rreta-maila a
rrunt oso oinarrizkoa bermatzen du, prestazioek eta zerbitzuek jada a
utonomia-erkidego, lurralde historiko eta udalerri batzuetan zuten garapenarekin lotuta. Hala, Bizkaian, legeak xedatzen dituen zerbitzuak eta laguntzak jada ezarrita zeuden, gaueko zentzuak eta prestazio ekonomikoak izan ezik. Legea pixkanaka ezartzetik eratorritako konpromisoek, orain a
rte, ez dituzte gorantz a
ldatu Bizkaiko Foru A
ldundiko Gizarte Ekintza Sailak jasotako helburuak zerbitzu eta laguntza horiei dagokienez. Gainera, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako prestazioen eta zerbitzuen katalogoak eta Gizarte Ekintza Sailak garatutako programek barne hartzen dituzte 39/2006 Legeak jasotzen ez dituen ezinduei laguntzeko eta a
utonomia sustatzeko zerbitzuak, hala nola laguntza-zerbitzuak zaintzaileei, eta gizarte zerbitzuen a
lorrean parte hartzeko eta gizarteratzeko zerbitzuak .
– Mendekotasuna Balioesteko Baremoa (MBB) ez da egokitzen a
dimen urritasuna duten pertsonen errealitatera, ez eta gaixotasun mentalak dituzten pertsonen errealitatera ere. Izan ere, tresna hori eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egiteko a
halmen funtzionala balioesteko da.
– Legeak gizarte zerbitzuen sisteman jartzen du a
rreta osoa, nahiz eta a
ipatu gizarte- eta osasun-koordinazioa sendotzea beharrezkoa dela.
• ezinduei laguntzearen eta a
utonomia sustatzearen eta gizarte zerbitzuen sistemaren a
rtean identifikatzeak behar horiek dituen beste sistema batzuen konpromisoa murriztea (hala nola osasun-sistemarena);
• gizarte zerbitzuen sistemak ezinduei laguntzen eta a
utonomia sustatzen jartzea indar osoa, berezkoak dituen eta a
dinekoei ere eragiten dieten beste behar batzuen a
rreta baztertuz.
– Legearen hasierako proiektua a
dinekoei zuzenduta zegoen. Beraz, a
zkenean, ez ditu beste talde batzuen beharrak jaso, eta ez dago pertsona a
utonomoengana zuzendua (zerbitzuen, prestazioen eta a
utonomia sustatzeko neurrien definizioan defizit bat dago). Horrenbestez, ez da a
utonomia sustatzeko eta mendekotasun-egoeran dauden pertsonen a
rretarako lege integral bat.
– Legeak hirugarren sektorearen partaidetza historikoa eta a
dministrazio publikoei gizarte zerbitzuak ematen eskainitako laguntza a
itortzen du, baina ez dio tratamendu bera ematen laguntza informalari.
– Etxeko laguntza-zerbitzua (ELZ) eskuratzeko egungo baldintzek laguntza hori beharko luketen pertsona ugariri zerbitzu hori erabiltzeko as
moa kentzen diete.
– EAEk geriatriako espezialitatea ez izatea salatzen dute.
– Tokiko erakunde batzuk zorrozki a
plikatzen a
ri dira legea ezartzeko egutegia. Horrenbestez, I. gradua II. maila dutela balioetsi zaien pertsonek ez dute etxeko laguntza-zerbitzua (ELZ) jasotzeko eskubiderik izango 2011. urtera a
rte. Halaber, 727/2007 Errege Dekretuan ezarritako gutxienekoei emateko a
rretaren intentsitatea doitzen hasi dira (70 eta 90 ordu a
rtean hilean III.2. graduarentzat.; 55 eta 70 ordu a
rtean III.1. graduarentzat; 40 eta 55 ordu a
rtean II.2. graduarentzat; eta 30 eta 40 ordu a
rtea II.1. graduarentzat).
– Familia-ingurunean zainketak emateko prestazioak (FIZPE) zainketa-lanak a
itortzen ditu. Egiatan, emakume as
kok egiten dituzte lan horiek, eta hala, gizarte segurantzan a
filiatzeko, a
lta emateko eta kotizatzeko a
ukera izango dute. Prestazio hori ematea, salbuespenekoa izango zela a
urreikus a
rren, orokortzen a
ri da zerbitzuen kalterako. Izan ere, plazen eskaerak eguneko zentroetan a
tzera egin du.
Kontseiluak, a
dierazitako gaiak a
ztertu eta gero, hobetzeko zenbait proposamen jakinarazi dizkigu:
– Prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko epeak murriztea, bai eta balorazioa egiteko eta Banakako A
rreta Plana eskuratzeko batez besteko denbora ere, prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko prozedura erraztea (eskaera online BFAra iristea, Gipuzkoan egiten den bezala), eta erabiltzaileei eskainitako informazioa eta orientazioa hobetzea.
– 12/2008 Legearen markoan, zerbitzuen katalogoari buruzko dekretuaren (zerbitzuen eta prestazio ekonomikoen edukia ezarri beharko du, besteak beste, baina baita horien zenbatekoak, horiek eskuratzeko baldintzak eta baterako ordainketa), Gizarte Zerbitzuen maparen, EAEko gizarte zerbitzuen plan estrategikoaren eta memoria ekonomikoaren a
rteko beharrezko koherentzia bermatzea.
– A
tseden-zerbitzua, foru-erantzukizuna duena, zaintzaileei laguntzeko zerbitzuarekin, udal erantzukizuna duenarekin, lotzea.
– Zerbitzuen eta prestazioen erabilera konbinatua kontuan hartzea, esku-hartzea pertsonen eta bere laguntza-sare informalaren beharretara eta a
halmenetara egokitzeko moduan. Hala, esate baterako, mendekotasun handiko egoeran dauden pertsonen kasuan, beharrezkoa litzateke etxeko laguntza-zerbitzua beste prestazio edo zerbitzu batzuekin konbinatuta sustatzea. Izan ere, pertsona horientzat gehienez ezarritako hileroko 90 a
rreta-orduak ez dira nahikoak. Halaber, komenigarria litzateke familia-ingurunean zainketak emateko prestazio ekonomikoa etxeko laguntza-zerbitzuak, eguneko zerbitzuak, gaueko zerbitzuak eta a
tseden-zerbitzuak eskuratzearekin bateratzea (aukera horiek jada kontuan hartzen dira A
raban eta Gipuzkoan, dagozkien kenkariak a
plikatzearen bidez).
– Gaur egun, Bizkaian, mendekotasun-egoeran dauden pertsonei eta haien senideei a
rreta bermatzen jartzen da a
rreta osoa. Hala ere, hori guztia bezain garrantzitsua da mendekotasuna prebenitzea eta a
utonomia sustatzea, lehen mailako (telelaguntza, ELZ, laguntza-zerbitzuak familia zaintzaileei) eta bigarren mailako (estimulazio goiztiarra, a
tseden-zerbitzua) a
rreta-zerbitzuak sustatzearen bidez. Era berean, beharrezkoa da a
dinekoen zahartze a
ktiboa eta gizarte-partaidetza laguntzen duten programak babestea eta erraztea, beste a
rreta-sistema batzuekin lankidetzan: Hezkuntza (ikaskuntza bizitza osoan zehar), kultura (aisialdira sarbidea, a
isialdi a
ktiboa sustatzea), etab.
– Etxeko laguntza-zerbitzuaren bideragarritasuna epe ertainera eta epe luzera bermatuko duten formulak bilatzea.
– Zenbaitetan, eguneko zentroak behar baino gutxiago erabiltzen dira. Horrenbestez, komeni da laguntza-baliabide horien okupazio handiagoa bermatzeko formulak a
ztertzea (ordutegiak malgutzea, egun erdia edo as
teburuak egoteko a
ukera, baliabide hori egokitzea mendekotasun a
rina edo neurrizkoa duten pertsonen a
rretarako, zentroen eskaintza lurraldean banatzea, etab.) edo, a
itzitik, eskaini behar diren plazen bolumen osoa berriz a
ztertzea.
– Gaueko zentroen –edo zerbitzuen- ezaugarriak a
rgitzea eta beren behar eraginkorra a
ztertzea, ia ez baitago eskaririk. Bi esperientziaren berri dago: bata, Gasteizen, EULENek kudeatutako titulartasun publikoko zentro batean, eta bestea, Donostian, Matia Fundazioaren Julián Rezola zentro gerontologikoan.
– Txandaka lan egiten duten pertsona zaintzaileei edo egunaren bukaeran eta gauean as
aldura-arazoak jasaten dituzten –gauean nora ezean ibiltzea, suminkortasuna, a
gresibitatea edo zaintzaileari a
urre egitea– dementziak dituzten pertsonak zaintzen dituztenei laguntzeko balioko lukete, a
tseden har dezaten eta egunez zainketa-lanekin jarrai dezaten.
– Bizkaiko Foru A
ldundiak, Gipuzkoakoak eta A
rabakoak ez bezala, ez du a
rautu zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa. Badirudi komenigarria dela zerbitzua a
rautzea, 39/2006 Legearen eta Gizarte Zerbitzuei buruzko 12/2008 Legearen a
rteko koherentzia bermatuz[70].
– FIZPEren erabilera desegokiak saihesteko eta zaindutako pertsonaren nahiz zaintzailearen borondateari erantzuten zaiola bermatzeko kontrol-neurriak ezartzea (zainketak emateko eta zenbait kasutan a
ldian a
ldiko ebaluazioak egiteko zaintzailearen gaitasunak zehazteko irizpideak finkatzea). Saiatu behar da FIZPE ez izaten saturazioagatik edo eskuratze-epeen gehiegizko a
tzerapenaren ondorioz beharrezko baliabidea esleitu ezin denean jaso beharreko prestazio bat.
– 39/2006 Legearen 36. a
rtikuluan a
urreikusitako profesionalak eta zaintzaileak prestatzeko eta gaitzeko neurriak sustatzea.
– Osasun Sailarekin protokolo bat ezartzea, lehen mailako a
rretako medikuek hirugarren pertsonentzat txostenak egiten dituztela bermatuko duena, mendekotasun-egoerak baloratzeko beharrezkoak direnean.
– Esku-hartzearen a
ldian a
ldiko jarraipena bermatzea. Jarraipen- eta kontrol-sistemak ezartzea.
– Mendekotasuna balioesteko tresnak (MBB) eta orientabide-tresnak (BAP) 12/2008 Legean a
urreikusitakoekin konektatzea: gizarte-fitxa eta a
rreta pertsonalizaturako plana.
– Gizarte- eta osasun-koordinazioan a
urrera egiten jarraitzea, baterako erantzunak hobetzeko: beharrezkoa da osasun-sistemak nahiz gizarte-zerbitzuenak a
urrera egitea mendekotasun-egoerei egokitutako erantzunak eratzeko moduari buruzko hausnarketan, bi sistemen iraunkortasuna bermatuz epe ertainera eta epe luzera. Beraz, premiazkoa da zenbait gairi heltzea, hala nola bilakaera kronikoko gaixotasunen a
rreta, mendekotasun-egoeren prebentzioa eta bizi-baldintza osasungarrien sustapena, erabiltzailearen inplikazioa, eta lehen mailako a
rretaren eta ospitaleko a
rretaren a
rteko koordinazioa hobetzea.
[70] Proposamen horiek Bizkaiko Foru A
ldundiak 90/2010 Foru Dekretua, ekainaren 29koa, mendetakosuna duten pertsonentzako Bizkaiko foru egoitzen zerbitzuari loturiko prestazio ekonomikoa a
rautzen duena a
rgitaratu baino lehen jaso ziren.
Kontseilua a
dinekoek eta a
dinekoekin lotutako erakundeak, elkarteak eta organizazioak parte hartzeko berariazko foro bat da, biztanleriaren sektore horren ongizatea lortzeko politiken eta jarduketen planifikazioan eta jarraipenean laguntzeko.
Kide a
nitzeko organo bat da, kontsultarakoa, Gipuzkoako Foru A
ldundiko Gizarte Politikako Departamentuari a
txikia, a
dinekoekin zerikusia duen gizarte politikaren diseinuan, a
bian jartzean eta jarraipenean laguntzeko lana esleituta zaiona.
Gizarte Politikako Departamentuko Idazkaritza Teknikoak jakinarazten digunaren a
rabera, orain a
zalduko diren balioespenak eta ekarpenak Kontseilua osatzen duten elkarteek eta a
dinekoek egindakoak dira, erakunde publikoen edo enpresa kudeatzaileen ordezkaritzan Kontseiluan parte hartzen dutenen esku-hartzerik gabe.
– Ezaugarri horiek dituen legea bat onartzea bera oso positiboa da; oso beharrezkoa zen familia as
ko erabat utzita baitzeuden.
– Mendekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzen dituzten senideei emandako laguntza ekonomikoa, legean jasotakoa, legearen lorpentzat hartzen da.
– Mendekotasun-araudiak lanpostuak sortu ditu eta sortzen jarraituko du.
– Legearen garapena moteltzat hartzen da. Halaber, a
utonomia-erkidego batetik bestera a
ldatu egiten dela ere uste da. Zehazki, euskal a
dministrazio publikoek egindako garapenarekin lotuta, balorazioa oso positiboa da. Lege hau beste a
utonomia-erkidego batzuetan egoera okerragoan dagoela uste da.
– Teknikariek mendekotasuna balioesteko erabiltzen dituzten irizpideak desberdinak dira.
– Balioespenaren emaitzak ez ditu familia as
ko as
etzen.
– Komenigarria litzateke Estatuko A
dministrazioak beharrezko baliabide teknikoak eta ekonomikoak jartzea, Legearen garapen eraginkorra eta unibertsala bermatzeko.
– Legearen ezartzeak mendekotasun-egoeran dauden pertsona as
ko, oinarrizko gizarte zerbitzuetara gerturatu ez zirenak, zerbitzu horietara gerturatzea eragin du. Horri esker, zehaztasun handiagoz jakin da mendekotasunaren errealitatea zer-nolakoa den.
– Legeak zerbitzuetarako eta prestazioetarako sarbidea bermatzen du, eskubide subjektibo gisa hartzen baitu.
– Mendekotasun-egoeran ez dauden a
dinekoak edo oso a
dinekoak bizitegi-zentroetara sartzea zailtzen du, nahiz eta behar duten. A
lderdi horrek eragin berezia du premiazko egoeretan (familiaren edo a
uzokoen laguntzarik ez duten pertsonak, ospitalean sartu ondoren edo erorketa bat izan ondoren). Kasu horietan, mendekotasuna balioesteko prozesuak zerbitzuak eskuratzea a
tzera dezake eta eskuratze horrek a
zkarragoa izan beharko luke. Udalerri batzuetan larrialdi-protokoloak daude, baina beste batzuetan ez.
– Balioespena egiteko irizpideek gai fisikoetan jartzen dute a
rreta batez ere, zenbait a
lderdiri a
rreta ez jarriz, hala nola kudeaketak egiteko gizarte-abilezia eta a
bilezia pertsonal gabeziari, eta pertsonaren a
lkoholismoari.
– Prestazio ekonomikoak ematearen bidez, ez da bermatzen pertsona mendekoen zainketa zuzena etxean. Batzuetan, ezin da jakin zainketa horiek ondo ematen diren a
la ez.
– Elkarteak –administrazioen eragile laguntzaileak izan beharko zutenak– baztertuak geratu dira.
– Gipuzkoako Foru A
ldundiaren kudeaketa bizia izaten a
ri da. Mendekotasuna balioesteko 15 egun eta gehienez bi hilabete prestazio ekonomikoen izapidetzen. Zerbitzuak (hala nola eguneko zentroak eta harrera-zentroak) eskuratzeko a
tzerapenak erregistratzen a
ri dira, libre dauden tokien a
raberakoa baita. Zerbitzu horiek eskuratzeko itxaro-denboran desberdintasunak daude, bizitokiaren a
rabera. Hala, herri handietan itxaro-zerrendak luzeagoak dira.
– Gaixotasun kognitiboak dituzten pertsonek balioespen-prozedura a
zkarragoak eta etxeko laguntza zerbitzua a
rinago a
bian jartzea behar dute. Pertsona horien a
rreta ez dago behar bezala jasota sisteman.
– Premiazkoa da urritasuna duten edo muturreko egoeretan dauden a
dinekoentzat a
rreta psikologikoko programak sustatzea.
– Komenigarria litzateke gizarte zerbitzuen egungo ereduari, eta biztanleriaren zahartzea eta mendekotasun-egoeren a
reagotzea ikusita, eredu horrek duen bideragarritasunari buruzko eztabaida bat eratzea, eta norberaren a
utonomiaren eta mendekotasunaren a
rretaren a
rloan plan estrategiko bat sortzea.
HARTU-EMANAK,, a
dinekoen etengabeko ikaskuntzarako eta gizarte-partaidetzarako elkartea da, 2002. urtean sortua. Gizarte parte-hartzaileagoa, demokratikoagoa eta solidarioagoa sustatzeko egiten du lan, gizarte-partaidetza a
ktiboaren, etengabeko ikaskuntzako proiektuen garapenaren eta elkarteko kideek, oro har, gizarteari, eta batez ere, belaunaldi berriei, esperientzia transmititzearen bidez. Bizkaian dago.
2006. urtean, "Adinekoak eta Gizarte Zerbitzuak" izeneko lan-talde bat sortu zen. Talde horretan, A
MALekin lotutako a
lderdiak a
ztertzen dira, besteak beste.
Elkarte horrek bidali digun balorazioan landu dituen gai nagusiak a
zpimarratuko ditugu:
– Legearen a
lderdi hauek positibotzat jotzen dituzte:
• Mendekotasun-egoeran dauden pertsonen a
utonomia eta a
rreta sustatzeko eskubidea biztanleriaren eskubide subjektibo gisa a
itortzea.
• Mendekotasun-graduak definitzea.
• Prestazioen eta zerbitzuen katalogo bat ezartzea.
– Biztanleria pozik eta itxaropentsu zegoen A
MALek eskaintzen zituen a
ukerak ikusita, baina orain etsita, mesfidati eta kritiko dago erakundeen a
urrean, legearen a
plikazioan izandako a
tzerapenengatik eta a
dostasun ezagatik.
– Ez du zehazten irizpide objektiboen bidez banakako mediku-txostenaren gizarte-ingurune osagarriaren balorazioa.
– Elkarte horren ustez, a
dinekoen eta hirugarren sektorearen elkarte-mugimenduaren ordezkaritza A
MALen 40. a
rtikuluan jasotako Kontsulta Batzordean egon beharko litzateke. Oro har, ezinbestekoa da A
dinekoen Elkarteen parte-hartzea eta ordezkaritza hobetzea Kontsulta Organoetan eta A
holku Kontseiluetan.
– Denbora-horizontea, egun 8 urtetan ezarria, 6 urtera a
urreratu beharko litzateke, A
MAL erabat ezartzeko.
– Eusko Legebiltzarrak a
benduaren 5eko 12/2008 Legea, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa, onartzea oso positibotzat jotzen dute.
– Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema orokortzeko epea, indarrean sartu zenetik hasita 8 urtekoa, ez litzateke handiagoa izan behar 5 urte baino.
– Gizarte- eta osasun-espazioa ez da behar a
dina a
rautzen eta espazioa horren garapenaren etorkizuna zalantzazkoa da.
– EAEri dagokionez, ez da sumatu a
urrerapenik gizarte- eta osasun-espazio horren garapenean. Gizarte- eta osasun-esparruaren a
rtean loturarik ez dagoela ikusten da, batez ere gaixoari a
rreta emateko jarraibideei dagokienez, osasun-egoerak a
ldaketak (okerrera egitea edo onera egitea) izaten direnean.
– Balorazio-prozeduren eta banakako a
rreta-plana egiten gehiegizko a
tzerapena.
– Udaletan egoitza duten oinarrizko gizarte zerbitzuetan hasierako kolapsoa.
– Etxeko laguntza-zerbitzuen a
hulezia, nahiz eta a
dinekoek beren a
utonomia indartzeko eta ingurune naturalean egoteko gehien eskatzen duten zerbitzuetako bat izan. Premiazkoa da zerbitzu hori hobetzea.
– Baliabide ekonomikoen hornidura ez da nahikoa; beharrezkoa da finantzazio publiko iraunkor bat bermatzea.
– Egun, gaitasunak a
dministrazio publikoen a
rtean banatuta dagoen modua ez dela egokia uste dute, eta erakundeen a
rteko koordinazioa eta harmonizazioa zailtzen duela. Gainera, sistemaren eta baliabideen eraginkortasuna a
rriskuan jartzen du.
– Informazio-, orientazio-, balorazio- eta diagnostiko-zerbitzuak hobetzeko beharra dagoela ikusten da, bai eta oinarrizko gizarte zerbitzuen zeregina indartzekoa ere.
– Beharrezkoa da etxean bizi diren mendeko a
dinekoei, eta beren familiei edo zaintzaileei a
rreta eta laguntza emateko programak indartzea eta sendotzea, batzuen nahiz besteen bizi-kalitatea hobetzen laguntzeko. Eredu ona da Bizkaiko Foru A
ldundiko ZAINDUZ programa.
– Komeni da biztanleriaren a
rreta hobetzea, dagozkien organismoak premiatuz beren web-orrietan a
geri den informazioa beti eguneratuta izan dezaten, batez ere indarrean dagoen a
raudiari dagokionez.
Alzheimer gaixotasuna zahartzearekin lotutako gaixotasun neurodegeneratiboa da. Egiatan, endekapenezko dementzia horren kopuruak handitu egiten dira a
dinarekin. Hala, 65-69 urteen a
rtean biztanleriaren %1ak du; 90 urtera a
rte %32-38ak; eta 95 urte edo gehiago dituztenek %40-50ak.
Kalkuluen a
rabera, gaur egun, 20.000 pertsona inguruk dute gaixotasun hori Euskadin. A
urreikuspenen a
rabera, kopuru hori handitu egingo da datozen urteetan, bizi-itxaropena pixkanaka gorantz doa eta.
Egoera a
urreratuan, memoriari, denbora- eta espazio-orientabideari, hizkuntzari, a
rrazoiketari, a
dimen kritikoari eta erabakiak hartzeko a
halmenari eragiten dio, eta horiekin batera, mugimendu as
aldurak eta beste a
razo batzuk ere izaten dira. Horrek guztiak eragiten du pertsona mendekotasun handiko egoeran egotea.
Gaixotasunak gaixotasuna duen pertsonari, familiari eta gizarte osoari eragiten dio. Gaixoaren narriadura-prozesuak inpaktu emozional handia eragiten du bere pertsona maiteengan. Gainera, gertukoenek zama fisiko eta psikiko gogorra jasaten dute, eman beharreko zainketak direla eta.
2009ko martxoaren 10ean, Euskadiko A
lzheimerdun Gaixoen Senitartekoen Elkarteen Federazioak (AEF-FAE), A
rabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko elkarteak biltzen dituena, onura publikokotzat a
itortu zen. Erakunde horiek 20 urte baino gehiago daramate lanean, A
lzheimerra duten pertsonen eta beren familien bizi-kalitatea hobetzeko, gizarte- eta hezkuntza-programen, laguntza-taldeen, psikoestimulazio-zentroen eta as
teburuko zentroen, prestakuntza- eta hedatze-lanen, fisioterapia-zerbitzuen, a
rreta psikologikoaren eta boluntario-programen bidez.
Orain, A
MALi eta A
MALen ezartzeari buruz emandako balorazioaren eduki nagusia jasoko dugu:
– Oro har, Bizkaiko A
dinekoen Kontseiluak egindako balioespenarekin bat datoz.
– Positiboa da Legea zaintzaile senitartekoen lana a
intzatestea, familia-inguruneko zainketetarako prestazio ekonomikoaren bidez, eta gizarte segurantzan haiei a
lta ematea jasotzea. Hala ere, prestazioak bere horretan ez du bermatzen mendekoari kalitateko a
rreta ematen zaiola, eta mendekoaren gizarte-bakartzea betikotzen lagun dezake.
– Hasierako kolapsoa eta a
zterketa-prozeduran izandako gehiegizko a
tzerapenak sortutako egoera pixkanaka gaindituz doa, baina oraindik ez dira konpondu larrialdi-egoerak.
– Legearen hartzaileen eta beren senideen a
rtean Legeak eskaintzen dituen prestazioei buruzko informazio eza dagoela a
ntzematen da.
– Gizarte- eta osasun-koordinazio eskasa.
– Balioespen-prozesuan, komenigarria litzateke dementzia duen pertsonak jasotako informazioa zaintzaile nagusiak emandakoarekin a
lderatzea eta a
rgitzea, bai eta Banakako A
rreta Planean haien parte-hartzea bermatzea ere, A
lzheimerra duten pertsona as
kok ez baitakite gaixotasuna dutenik, ez dira konturatzen zer jardueretan dituzten benetako a
razoak edo iraganera jotzen dute egungo a
ukerei buruzko informazioa emateko. Zaintzaile nagusiarekin gaixoa gabe egiten den kontaktu hori protokolizatu egin beharko litzateke.
– Beharrezkoa da balioespena egiten dutenek dementziari buruzko berariazko prestakuntza jasotzea. Oso komenigarria izango litzateke neuropsikologo bat egotea balorazio-taldeetan.
– Balorazio-sistemak muga fisikoetan jartzen du a
rreta eta beste a
rlo hauek bigarren mailan uzten ditu, nahiz eta urritasun handia eragiten duten faktoreak izan:
• As
aldura kognitiboak: haluzinazioak, eldarnioak, gezurrezko ezagutzak, memoriaren, a
rretaren, orientazioaren eta a
barren as
aldurak.
• Jokabidearen as
aldurak: a
gresibitatea, noraezean ibiltzea, objektuak ezkutatzea eta galtzea.
• Emozio-egoera: lehen etapetan, dementziak depresioarekin eta/edo a
ntsietatearekin batera gertatzen dira maiz, eta horrek zenbait jarduera egitea oztopa dezake.
• Funtzio betearazleak: ekintzak egiteko eta planifikatzeko zailtasunak.
– Mendekotasun-egoera a
ztertzeko prozedura luzea da, kontuan hartzen badugu A
lzheimer gaixotasunaren bilakaera desberdina dela pertsona bakoitzarengan, eta batzuetan, egoera goitik behera a
lda daitekeela oso denbora-tarte txikian.
– Gizarte-ingurunearen eta gizarte- eta familia-egoeraren a
zterketa ezinbestekoa da, mendekotasun-egoera balioesteko, bai eta BAP egiteko ere.
– Berariazko baliabideak falta dira dementzia duten pertsonentzat. Halaber, beharrezkoa da dauden baliabideak egokitzea, kalitate handiagoko a
rreta bermatzeko.
– Positiboa da jasotako prestazioek zergarik ez izatea.
– Hartzaile gehienek (bazkidetutako zaintzaile nagusien ia %35ak 65 urte baino gehiago du) ez dute ia ulertzen A
dministrazioak erabilitako hizkuntza. Hizkuntza hori erraztea, eta presentziazko informazioa eta orientabidea ematea, lagungarria litzateke ulermenerako.
– Beharrezkoa da etxeko a
rreta ematen duten profesionalen prestakuntza eta a
kreditazioa.
– Komeni da larrialdiko etxeko laguntza-zerbitzuak, pertsona horien etxeko zainketan gertatu ohi diren egoera kritikoei erantzun a
zkarra eta eraginkorra emango dietenak, a
bian jartzea.
– Eguneko zentroen a
ntzeko a
tseden-zerbitzuak sortzea proposatzen da, baina estaldura-ordu gutxiago dituztenak; eguneko zentro batzuetan a
rratsaldez libre geratzen diren tokiak a
probetxatzea eta a
dinekoentzako eguneko landa guneetan dementzia ertaina duten pertsonentzat toki gehiago jartzea eta as
teburuetan irekitzea, pertsonak bere ohiko gertuko ingurunean jarrai dezan.
4.1.5. Zaintzaileak
Adinekoak bere ohiko ingurunean a
halik eta denbora gehiena egotea egokiena dela a
rgi eta garbi dago, eta denak horretan a
dos daude. Gaur egun, hori guztia zaintzaileek egiten duten lan goraipagarriari esker lortzen da.
Mendeko pertsonaren familiakoak diren zaintzaileen %80 baino gehiago emakumeak dira, eta beren batez besteko a
dina 52 urtekoa da gutxi gorabehera (%20ak baino gehiagok 60 urte baino gehiago ditu).
Azterketa as
kok a
dierazten dute zaintzaileen emozio-egoerak kalte handiak jasaten dituela, a
ntsietate- eta depresio-maila kezkagarriak dituztela. Gainera, jasaten duten gehiegizko zamak eragina du beren osasun-egoera fisikoaren narriaduran eta bizi-estiloa a
ldatzeak gizarte-bakartze handiagoa izatera bultza ditzake.
Bestetik, duela gutxiko a
zterketa batek[71] a
dierazi du EAEn a
dinekoen zaintzaileen lanak euskal a
dministrazio publikoei 1.014 eta 2.415 milioi euroren[72] a
rtean a
urrezten laguntzen dietela –arreta-ordua baloratzeko hartzen den irizpidearen a
rabera–.
Arabako Mendeko A
dinekoen Familia Zaintzaileen Elkarteak "Ascudean" A
MALen ezartzeari buruz zer iritzi duten jakinarazi digute. Hemen laburbilduko dugu:
– A
raudi horren ezartzeak ez du eraginik izan mendekoen eta beren senideen bizitza-kalitatearen hobekuntzan.
– Legea a
plikatzeari esker, talde ugari baten errealitatea a
zaleratu da, legeak jasotzen dituen prestazioak eta zerbitzuak behar dituenena.
– Ohartzen dira prestazio ekonomikoek, nahiz eta salbuespenezkoak izatea nahi den, zerbitzuak ordezkatzeko a
rriskua dagoela, hain zuzen ere zerbitzurik ez dagoelako. Itxaro-zerrendak daude eguneko zentroetan, harrera-zentroetan eta etxeko laguntza-zerbitzuetan.
– Haien ustez, egokiagoa izango litzateke berariazko balorazio-baremoak ezartzea a
din-tarteentzat eta urritasun motentzat.
– Ez zaie egokia iruditzen baremoak "iraunkorrak ez diren" gaixotasun larriak, hala nola onkologikoak, dituzten pertsonak kanpo uztea.
– EAE osorako baterako eredu bat eskatzen dute zerbitzuei eta zerbitzuen eskuratzeari dagokienez.
– Lege hori a
plikatzeko behar a
dina finantza-baliabide ez dagoela uste dute.
– Zerbitzuen esleipena nabarmen a
tzeratzen a
ri dela sumatzen dute, legea indarrean jarri a
urreko egoerarekin lotuta.
– Beste zerbitzu batzuk eskuratzearen ondorioz familia-ingurunean zainketak emateko prestazio ekonomikoetan izandako murrizketak direla eta, familia as
kok uko egiten diete zerbitzu horiei.
– Hirugarren sektoreak a
tzera egin duela, eta irabazi-asmoa duten enpresek protagonismo handiagoa lortu dutela hautematen dute.
– Mendeko gisa balioetsi ondoren hil diren pertsonen kasuak izan dira, haien familiei prestaziorik ordaindu ez zaienekoa, legez a
urreikusitako a
tzeraeragina izan a
rren.
– BAPek dauden baliabidetara bideratuta daude, ez benetako beharrera.
– Gizarte zerbitzuei buruzko legea onartu eta gero a
ntzematen den egoera berriaren a
rabera, kasu batzuetan, foru-erantzukizuneko zerbitzuek (prestazio ekonomikoak, eguneko zentroak…) mendekotasun-egoeran dauden pertsona batzuk a
rtatuko dituzte, eta udal-erantzukizuneko zerbitzuek (zaintzaileak laguntzeko zerbitzua), berriz zaintzaileak a
rtatuko dituzte. Neurri horrek erakundeen a
rteko koordinazio a
hula kaltetzearen beldur dira.
– A
utonomia-erkidegoan datu-sistema zentral bat, esku hartzeko eredu komun bat eta zerbitzuen katalogo bakar bat prestatzea premiazkotzat jotzen dute.
– FIZPEren zenbatekoak ez luke lanbide a
rteko gutxieneko soldata baino baxuagoa izan behar.
– A
utonomiarako eta Menpekotasunari A
rreta emateko Sistema (AMAS) gizarte segurantzako sisteman sartu beharko litzatekeela uste dute, berme handiagoak emateko.
– Zehazki, A
raban, mendekotasun-egoeran dagoen pertsona gisa a
intzatestea ez da hobekuntza izaten a
ri ordura a
rte Udalak a
utonomo gisa a
rtatzen zuen pertsonarentzat (ELZ ordu gehiago zituen, ebazpenak a
zkarrago ematen ziren, etab.).
– A
raban ELZrekin a
razo as
ko erregistratzen a
ri direla diote: "itxaro-zerrenda luzea dago eta familiek ez dakite noiz izango diren zerbitzu horren onuradunak; familiak gure elkartera etortzen dira 2008ra a
rte genuen larrialdiko zerbitzuaren bila. Urte horretan, a
ldundiak diru-laguntzak kendu zizkigun eskumen publikoko zerbitzu bat zela uste baitzuten".
– A
raban FIZPEri eta ZLPri buruzko ebazpenetan gehiegizko a
tzerapena dagoela a
ntzematen dute.
– Eskaera datatik prestazio ekonomikoen a
tzeraeragina kentzea oso kaltegarria izaten a
ri dela a
zpimarratu nahi dute.
– Eusko Jaurlaritzak a
raudian egindako a
ldaketa ongi dagoela uste dute, mendekotasun-egoeran dauden pertsonen gizon eta emakume zaintzaileei zuzendutako laguntza ekonomikoa, lan eta familia bizitza bateratzekoa, berdintzeko (lehen handiagoa zen gizonentzat) egin zena, hain zuzen.
[71] Gaztela-Mantxako eta Murtziako unibertsitateek eta Urrutirako Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionalak (UHUN) Zerga Ikasketen Institutuarentzat egindako a
zterketa.
[72] Iturria: Oliva, Vilaplana eta Osuna (2011), EDAD 2008ko datuak eta Espainiako Nazio eta Eskualdeko Kontularitzari buruzko informazioa (EIN) oinarri hartuta