3.12.0. Mendetasuneko egoeran egonda norberaren a
utonomia prebenitu eta sustatzeko zerbitzuen onuradunak
3.12.0.1. Txosten honetako 2.10.1.a) a
talean zerbitzu horien ezaugarriak eta haien tipologia a
ipatu ditugu.
Gizarte Zerbitzuei buruzko a
benduaren 5eko 12/2008 Legeko Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzu katalogoari buruzko 22. a
rtikuluan, berariaz jasotzen da a
rreta goiztiarreko gizarte esku-hartze zerbitzua, baita a
utonomiari laguntzeko zenbait gizarte zerbitzu ere (bizitza independenteari laguntzeko zerbitzua eta laguntza teknikoen eta ingurune fisikoa egokitzeko zerbitzua).
Prebentzio zerbitzuei dagokienez, oso zaila da haien ondorioak kuantifikatzea, a
dierazi dugunez, as
kotan zerbitzu horiek telelaguntza, etxeko laguntza, eguneko zentro eta egoitza-arretako programetan sartzen direlako.
AMALeko 21. a
rtikuluak a
ipatzen dituen sustapen zerbitzuei dagokienez, a
dierazi dugunez, A
utonomiarako eta Mendetasunarentzako A
rretarako Sistemako Lurralde Batzordeak haien tipologia zehaztu zuen eta, a
urreratu zuenez, haien a
rtean honakoak zeuden: gaikuntza eta okupazio-terapia, a
rreta goiztiarra, estimulazio kognitiboa, sustapena, a
utonomia funtzionalari eustea eta berreskuratzea, gaixotasun mentala edo a
dimen urritasuna duten pertsonentzako gaikuntza psikosoziala, eta laguntza pertsonalak eta zaintzak ostatu berezietan (zaintzapeko etxebizitzak).
Foru erakundeetatik informazioa jaso dugu, mendetasuneko egoerak prebenitzeari eta norberaren a
utonomia sustatzeko zerbitzuei dagokienez, a
biarazi diren jarduketa eta zerbitzu motari buruz.
Arabako Foru A
ldundiak esan du programa, zerbitzu eta zentro guztien helburu nagusietako bat prebentzioa dela bere mota guztietan –lehenengo, bigarren eta hirugarren mailakoa–, baita norberaren a
utonomiaren sustapena ere. Zehazki, minusbaliotasuna duten pertsonentzako zerbitzu batzuk a
ipatu ditu –orokorrean, 65 urtez gorako pertsonentzat–: a
rreta goiztiarreko programa (0-3 urte), okupazio zentroak (ikaskuntza eta norberaren eta gizarte trebetasuneko jardueretarako), Endesa enplegu zentroa (laneratzeko), lagundutako enplegua sustatzeko laguntzak, laguntza tekniko eta a
utonomiari laguntzeko produktuetarako deialdia, bizitza independenteko programa eta zenbait a
utonomia maila duten pertsonentzako lagunduriko pisuak. Haiek denek a
ipatu a
din muga dute. Proiekzio orokorragoa duten beste zentro bi a
ipatu ditu: orientabide eta balorazio zentroa (minusbaliotasun eta mendetasun gradua baloratzen die herritar guztiei) eta norberaren a
utonomiaren zentroa (edonori laguntza produktuei buruzko a
holkularitza eta 65 urtez beherako pertsonei a
utonomia sustatzeko eguneko a
rreta zerbitzuak ematen ditu).
Adinekoentzako zerbitzuei dagokienez, "Zaintzeko zeure burua zaindu" programa (senide jagoleei laguntzeko) eta a
utonomia errazteko laguntzak (2.10.2.d) a
talean a
dierazi legez, talde horrentzat oso mugatuak baitira) a
dierazi dizkigu.
Gipuzkoako Foru A
ldundiak, 2.10.2.d) eta 3.12.9. a
taletan a
ipatutako laguntza teknikoak edo laguntza produktuak edo "SENDIAN" programa ez ezik, a
dierazi du halako zerbitzuak beste dispositibo batzuen funtzionamenduan eta zaintza planetan sartuta daudela. Zentzu horretan, a
dierazi digu derrigorrezko langile ratioak eta haien lanbide ezaugarriak hobetzen a
ri direla, programa horiek garatu a
hal izateko. Horri dagokionez, foru Sailak onartutako egoitza-zerbitzuen katalogoaren a
plikazioa a
ipatu zuen, a
dinekoen egoitza-plazak ituntzeko derrigorrez betetzekoa baita. Haren iritziz, "ituntzeko baldintza horiek baimentzeko gutxieneko betekizunak gainditzen dituzte".
Bizkaiko Foru A
ldundiak a
dierazi digu GIZATEK zerbitzuaren -2.10.2.d) eta 3.12.9. a
taletan a
ipatu ditugu- eta "ZAINDUZ" programaren (2.10.1.f)) helburuak a
ipatzen a
ri garen a
utonomiaren prebentzioa eta sustapena dira.
3.12.0.2. A
rreta goiztiarreko zerbitzuak
Interes handia izan dugu a
rreta goiztiarrari buruzko informazioa biltzeko –orain a
rte 0 eta 3 urte bitarteko haurrentzat da–. Hiru a
ldundiek ematen dute zerbitzua, praktikan, berariazko a
rauketa Bizkaiak baino ez izan a
rren. A
ldundi horrek minusbaliotasuna duten pertsonentzako banakako laguntzen deialdian bazeukan estimulazio goiztiarra sartuta, A
MAL indarrean sartu a
urretik. 2009az geroztik, beren beregi a
rautu ditu berariazko laguntza horiek eta estimulazio goiztiarrerako (0-3 urte) banakako laguntzak emateko deialdiak onartu ditu. Horrela, a
benduaren 30eko 216/2008 Foru Dekretua onartu zuen, 2009ko laguntzetarako. 2010erako laguntzak a
benduaren 30eko 192/2009 Foru Dekretuaren bidez deitu ziren.
5.14.2. a
talean a
zaldu dugun ofiziozko espediente baten karietara, hiru foru a
ldundietara jo genuen jakiteko ea neonatologia unitateekin, jarraipen kontsultekin eta Haur A
rreta Goiztiarreko zerbitzuekin koordinaziorik zegoen, eta, orokorrean, 3 urtez a
zpiko haurrentzat eta, bereziki, pisu txikiko a
razoak edo minusbaliotasuna izateko a
rrisku handia dituzten edo a
rrisku psikosozialeko egoeretan dauden 0 eta 6 hilabete bitarteko haurrentzat Neonatologian a
gintzen a
ri ziren zerbitzu edo prestazioen berri izateko[68].
Arabako Foru A
ldundiak honakoa erantzun zigun:
"Jaiotzean pisu txikia duten haurrak Balorazio Zentrora bidaltzen dira mendetasuneko egoera baloratzeko, haien gurasoen a
matasun edo a
itatasun baja luzatzeko eta sistemaren prestazioak jaioberrien unitateetatik, neuropediatria zerbitzuetatik, pediatriako lehen mailako a
rretatik eta Euskadiko garai a
urrekoen elkartetik (APREVAS) jasotzeko eskubidea onartzeko. APREVASi lehenago A
rreta Soziosanitarioaren Euskal Kontseiluko A
rreta Goiztiarreko Batzordean dituen ordezkarien bidez jakinarazi zitzaion baliabide horiek badirela. Halaber, haur horien jarraipenean a
rreta goiztiarreko unitatearen eta neonatologia, neuropediatria eta pediatriako lehen mailako a
rretaren a
rteko koordinazioa dago.
Garai a
urreko haurrek jaioberrien unitateetako inkubagailuan jarraitu behar dutenean, familiei balorazio prozesua ematen zaie eta hura egoera klinikoari eta haurrak jaiotzean izandako pisuari buruzko txostenetan oinarrituta egiten da.
Aipatu denez, neonatologia unitateetatik, pediatriako lehen mailako zerbitzuetatik, garai a
urrekoen elkarteetatik (Aprevas) eta oinarrizko gizarte zerbitzuetatik, familiei prestazio ekonomikoak eta zerbitzuak (heltzeko a
tzerapena edo hura izateko a
rriskua duten haurrentzako a
rreta goiztiarra) daudela jakinarazten zaie eta gurasoak Gizarte Ongizatearen Foru Erakundeko Balorazio eta Orientabide Zentrora bidaltzen dira. Bertan harrera egin eta gehienez ere 15 eguneko epean hitzordua ematen da A
GBTk (Arreta Goiztiarreko Balorazio Taldea) haurraren eta haren gizarte egoeraren balorazioa egin dezan. Hura publikoa eta diziplina a
nitzekoa da, eta errehabilitazio medikuak, psikologoak eta gizarte langileak osatzen dute. Haiek erabakitzen dituzte egin beharreko esku-hartze terapeutikoak eta familia a
rreta goiztiarreko esku-hartze taldearekin (AGET) –kasu honetan, elkarte mugimenduaren itunduta– kontaktuan jartzen dute.
Heltzeko a
tzerapena edo hura izateko a
rriskua duten haur guztientzako a
rreta goiztiar horrek (...) ikuspegi bio-psiko-soziala duten esku-hartze batzuk biltzen ditu: jarraipena denboran eta heltzeko garapenaren estimulazio orokorra, fisioterapia, musikoterapia, haur itsuentzako berariazko a
rreta, logoterapia, gurasoentzako laguntza psikologiko eta sozialaz gain banakako eta taldeko tratamenduen bidez.
Balorazio taldeak a
ldian a
ldiko berrazterketak egiten ditu, gutxienez 6 hilabetean behin.
Lehenengo kontsultatik, A
BETek berariazko balorazio eskala darabil 3 urtez a
zpiko haurren mendetasuna ebaluatzeko eta kontuan hartzen ditu, bestalde, 1971/1999 EDko baremoak haurraren eta familiaren eskubideak a
halik eta lasterren ezagutzeko, legeak haren a
rretarako xedatutako laguntza ekonomikoak jaso a
hal izateko. Unitateko gizarte langileak horretarako behar diren izapide a
dministratiboak egiten laguntzen du.
Ez da inoiz eskatzen a
ldez a
urretiko minusbaliotasun edo mendetasun onarpenik ez bestelako betekizun a
dministratiborik haurrek a
rreta goiztiarra eskuratzeko ezinbesteko baldintza gisa, A
raban unibertsala eta doakoa baita.
Haurrek jasotzen dituzten prestazioak, beste erakunde publiko edo pribatu batzuek minusbaliotasun edo mendetasunagatik ematen dituztenak ez ezik, 504/2007 EDren a
rabera mendetasun hori onartzeak eragindakoak dira, batez ere familia ingurunean zaintzeko prestazio ekonomikoa (...)".
Araban, 2007an 43 onuradun zeuden a
rreta goiztiarreko programetan, 19 mutil eta 24 neska, eta honako diagnostikoa zeukaten: garai a
urrekoak (20); Down-en sindromea (6); a
tzerapen psikomotorra (10); garun-paralisia (4); garapenaren nahasmendu orokorra (3); hipotonia (1); katu-miauaren sindromea (1); hidrozefalia (1); hipoakusia (1); fenilzetonuria (1); Klinefelter-en sindromea (1); gorputz kailukararen a
genesia (1); Marfan-en sindromea (1); makrozefalia (1); eta sindrome polimalformatiboa (1). 2008an, 74 neska-mutili eman zitzaien a
rreta, hots, 0,24ko estaldura tasa 1.000 biztanleko. 2009an 75 haur onuradun egon ziren: 37 estimulazio goiztiar/arreta goiztiarreko a
rloan (ituna APDEMArekin) eta 38 fisioterapia a
rloan (ituna ASPACErekin).
Bizkaiko Foru A
ldundiak emandako informazioaren a
rabera, Neonatologian pisu txikiko a
razoak, minusbaliotasuna izateko a
rrisku handia edo a
rrisku psikosoziala duten 0 eta 6 hilabete bitarteko haurrak mendetasuneko egoeran baloratuak eta onartuak dira; kasu as
kotan, prestazio ekonomikoa eta a
rreta –edo estimulazio– goiztiarreko zerbitzuak a
gintzen a
ri dira. Txosten honetako 5.14.2. a
talean –erakunde honek izapidetutako kexen a
zterketari buruzkoa hura– lurralde esparru honetan gizarte eta osasun sistemen a
rtean dagoen koordinazioari buruzko zenbait a
lderdiren berri eman da.
Gipuzkoako Foru A
ldundiak honako informazioa eman digu:
"Gipuzkoan, neonatologoak, neuropediatrak, lehen mailako a
rretako pediatrak, eskolako langileek edo oinarrizko gizarte zerbitzuetakoek haurrengan a
rreta goiztiarraren premiari a
ntzeman ondoren, gurasoek edo tutoreek minusbaliotasun edo mendetasunaren eskaera izapidetzen dute oinarrizko gizarte zerbitzuen bidez. Haiek minusbaliotasunaren balorazio, orientabide eta sailkapen sailari igortzen diote.
Familiaren eta Foru A
ldundiko zerbitzu teknikoen a
rteko kontaktua egin ondoren, saileko teknikari baloraziogileek (errehabilitazio medikuak, psikologoak eta gizarte langileak) balorazioa egiten dute eta haiek guztiek dagokien a
zterketa egiten dute. Bertan, a
rreta goiztiarrera bideratzen da, eta a
ldi berean, dagokionaren a
rabera, minusbaliotasun edo mendetasun ziurtagiriak egiten dira, haiek tratamendua jasotzeko ezinbesteko baldintza ez badira ere.
Esku-hartzeari dagokionez, a
rreta goiztiarraren premia onartutakoan, balorazio osoa egin ondoren, teknikariek a
rreta goiztiarreko tratamendua zehazten dute (langile zerrenda, intentsitatea, berraztertzeko data), hala badagokio. A
rgibide horiek gurasoei bidalitako a
girian jasotzen dira. A
rretaren jarraipena haurraren balorazioaren berrazterketen eta a
rreta ematen dieten langileekin izandako bileren bidez egiten da.
Teknikari baloraziogileek, bestalde, oniritzia ematen diete, osasun zerbitzuek erabakita, As
pacen burututako a
rreta goiztiarreko tratamenduei.
Bukatzeko, minusbaliotasunaren edota mendetasunaren balorazioen bidez a
rreta edo jasotzen dutena birbideratzea behar duten haurrei a
ntzematen dietenean, dagokion esku-hartzea egiten dute.
Esku-hartzea bera psikologo-bulegoetan burutzen da. Bertan, heltzeko a
tzerapenak edo haiek izateko a
rriskua dituzten haur batzuei tratamendua ematen zaie. Garapenean nahasmendua duten beste haur batzuei, osasun edota hezkuntza esparruan, berariazko zentroetan ematen zaie a
rreta (GFAk baimena edo oniritzia ematen die As
pacek emandako tratamenduei eta finantzaketan hartzen du parte).
Emandako zerbitzuei dagokienez, psikologo batzuek GFAri laguntzen diote balorazioko teknikariek a
gindutako tratamendua egiten. Haiek a
rreta goiztiarrean espezializatutako psikopedagogo, pedagogo, psikomotrizista, irakasle, logopeda eta a
barrekin batera egiten dute lan. Tratamendua 0 eta 3 urte bitartean ematen da eta, salbuespenez, 6 urte a
rte luzatzen da. Saioak as
tero, hamabostean behin, hilero edo bi hilean behin dira.
2008an estaldura 110 haurrekoa izan da (artatutako 0,16 haurreko tasa 1.000 biztanleko) eta gutxi gorabehera 5.478 saio egin dira.
Gipuzkoako Foru A
ldundiak a
rreta goiztiarreko tratamendua finantzatzen du saio eta haur bakoitzeko. Halaber, hilero zenbateko finko bat jartzen du As
pacen a
rtatutako haur bakoitzeko, hilean gehienez ere 50 haur hartuta.
Akordio bat dago Donostia Ospitalearekin Pediatria Zerbitzutik –batez ere neonatologia unitatean– onuradunak izan daitezkeen familiei laguntzen berri emateko, eta BBE balorazioa zein dagozkion laguntzak (familia inguruneko prestazio ekonomikoa, ELZ edo a
rreta goiztiarra, funtsean) oinarrizko gizarte zerbitzuan eskatzera bideratzen dira. A
ldi berean Pediatria Zerbitzuak (2008an BBE eskalari buruzko jardunaldi bat eman zitzaion) BBE balorazio proposamen bat egin eta zuzenean A
ldundiko Balorazio A
talari bidaltzen dio. A
talak BBE balorazio bat zabaltzen du proposamen horretan oinarrituz. BBE eskaera oinarrizko gizarte zerbitzutik jasotzen denean, balorazioa prest dago, balorazioko bisita egin beharrik gabe. Horrela epeak as
ko murrizten dira.
Pediatria Zerbitzuak berak (neonatologia unitateak) bahetzen ditu kasuak, jaiotzean izandako pisuen eta diagnostikoen a
rabera.
Arreta goiztiarreko zerbitzuak garapenaren nahasmendua edo hura izateko a
rriskua duten haur guztientzat eta haien familientzat dira. Langileek prestakuntza izan behar dute minusbaliotasun edo a
rrisku egoera guztietan, banaka a
rtatzeko, haur bakoitzaren eta haren ingurunearen premien a
rabera. A
MASek orokorrean 3 urtez a
zpiko haurrek izan ditzaketen etxeko laguntza premiei a
rreta ematen die eta, beharrezkoa bada, lotutako eta familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoak".
Azterlan hau egiterakoan Hera proiektua ere ezagutu dugu. Neonatologia a
rloan osorik garatutako lan ekimen gisa sortu zen eta diziplina a
nitzekoa da, a
rloan zerikusia duten eragile guztiak tartean sartuz. Dirudienez, garai a
urretik jaiotako haurren zaintza haien garapenari heltzen dieten zaintza programen bidez hobetzeko tresna interesgarri a
gertu da. Dauzkagun datuen a
rabera, proiektu horretan espainiar Estatuko zenbait ospitaletako –haien a
rtean dago Gurutzetako Ospitalea eta Donostia Ospitalea- neonatologia, erizaintza eta psikologiako profesionalek parte hartzen dute.
3.12.0.3. A
rreta goiztiarreko eredu berria EAErako
2011ko otsailaren 28an, A
rreta Soziosanitarioko Euskal Kontseiluak Arreta Goiztiarreko Eredua Euskal A
utonomia Erkidegorako a
giria onartu du.
Arreta goiztiarra honela definitzen du: "0-6 urteko haurrei, familiari eta inguruneari zuzenduriko esku-hartzeen multzoa, helburutzat nahasmenduak dauzkaten haurrek beren garapenean a
gertzen dituzten, edo horiek pairatzeko a
rriskua duten, premia iragankor edo iraunkorrei a
lbait lasterren erantzutea duena"[69].
Onartutako eredua garrantzi handiko a
giria da esparru honetan, zerikusia duten sektore guztien –hezkuntza, osasun eta gizarte sistemak– eta ukitutako erakunde guztien jardunbide koordinaturako gida-lerroak ezartzen dituelako. Horretarako sektore eta erakunde horiek osatuta sortutako batzorde baten lanaren emaitza da.
Arreta Goiztiarreko Eredua a
rreta plan osoa da eta 0 eta 6 urte bitarteko haurrei dago zuzenduta (beraz, a
din muga zabaldu du). Haren xedea haur garapeneko nahasmendu a
rriskuko egoerak prebenitu edo saihesteko tratamendua ematea eta, erabat edo neurri batean, nahasmendu horiek zuzendu eta, a
hal den heinean, haien ondorioak a
rintzea da. Beraz, haur horiek, haien familiak eta prozesuan parte hartzen duten profesionalak hartzen ditu kontuan.
Agirian a
dierazten denez, EAEn urtero a
rreta goiztiarreko zerbitzuak behar dituzten 2.000 haur inguru (%10 inguru) jaiotzen dira. Nahasmenduak mugimenduaren, a
dimenaren, zentzumenen garapenekoak, hizkuntzakoak, jokabidekoak, emozioen garapenekoak, a
dierazpenekoak edo bilakaeraren a
tzerapenekoak izan daitezke. Oso garrantzitsua da a
dingabe horiei eta haien familiei a
halik eta lasterren eskaintzea baliabide egokiak, fase goiztiarretan dihardutelako elkarrekin hainbat eragile biologiko eta psikosozialek, eta geroko bilakaerarako funtzio oso garrantzitsuak eskuratzen direlako.
Arreta goiztiarra zenbait jarduketa orokorretan datza; haurrei ez ezik, haien inguruneari ere heltzen diote (batez ere gurasoei). Haren eginkizuna ez da berariazko a
razo bat konpontzera mugatzen; a
itzitik, erabiltzaileen a
halmen guztia garatu nahi du. Hori dela-eta, ereduak izaera hirukoitza du, osasun, gizarte eta hezkuntzakoa, gizarte zerbitzuetan sartuta badago ere. Horrek esan nahi du, kasu bakoitzaren premien a
rabera, prozesuak hiru faktoreetatik bati helduko diola, ez esklusiboki, eta ondoren beste sektoreetako batera bidal daitekeela, bilakaeraren eta prozesuan suma daitezkeen premien a
rabera.
Ereduak a
rreta goiztiarreko talde mota bi proposatzen ditu: baloraziokoak eta esku-hartzekoak. Lehenengoek minusbaliotasunaren edota mendetasunaren onarpenerako balorazioak egin, esku-hartze plana prestatu eta haren jarraipena egiten dute. Gutxienez, psikologo batek, mediku batek eta gizarte langile batek osatu behar dituzte. Esku-hartze taldeek, bestalde, esku-hartze plana ezartzeko eta behar diren baliabideak koordinatzeko behar diren jarduketak burutzen dituzte. Esparru biopsikosozialeko profesionalek osatzen dituzte, koordinatzaile batek zuzenduta. Talde biek guztiz koordinatuta lan egin beharko dute.
Bestalde, hiru sistemetan –gizarte zerbitzuak, osasuna eta hezkuntza– oinarritutako sistema denez, oso a
zpimarratuko da batetik bestera igarotzea a
rina izatea, ingurune berrian sartzeak haurrei a
ldaketa kaltegarririk ez lehenagoko sektorearekiko hausturarik ekarri gabe, a
zken batean, a
rreta eredu osoa proposatzen baita.
Ereduak hura a
biarazi, garatu eta jarraitzeko, eta herritarren a
rtean hedatzeko, erakundeen a
rteko batzordea sortu du. Lurralde historiko bakoitzean, jarraipenerako, hiru sistemek osatutako batzorde tekniko iraunkorra ere sortu da.
Proposatutako eredua, besteak beste, honako printzipioetan oinarritu da: haurrek eta haien familiek a
rretarako duten eskubidea; prebentzioa eta tratamendua a
ipatu hiru sistemen a
ldetik; unibertsaltasuna; osoko izaera; lastertasuna, bizkortasuna eta irisgarritasun erraza; erantzukizun eta finantzazio publikoak, EAE osoko homogeneotasuna, eta familien parte hartzea a
rreta fase guztietan.
Espero dugu a
giri horrek eraginkortasunez lagunduko duela, EAE osoan koordinatuta, a
rreta goiztiarra garatzen, eraginkorragoa izateko eta estaldura eta a
rreta egokiak emateko. Hurrengo ekitaldietan egingo diogu jarraipena zelan gauzatzen den ikusteko.
[68] A
ipatu dugun mendetasuna baloratzeko baremoari buruzko 504/2007 Errege Dekretuak hiru urtez a
zpikoentzako berariazko balorazio eskala (BBE) onartu du. Eskala horren a
rabera, jaiotzako pisua (jaiotzeko unetik 6 hilabete a
rte baloratzen da hura) hura a
plikatzeko irizpideetako bat da, bizi funtzioei eusteko neurriekin eta mugikortasunerako neurriekin batera.
[69] FEDERACIÓN ESTATAL DE AS
OCIACIONES DE PROFESIONALES DE A
TENCIÓN TEMPRANA. Arreta goiztiarraren liburu zuria. 3. ed. Real Patronato sobre la Discapacidad: Madril, 2010. 55/2005 a
giria.