2.3. Norberaren a
utonomiaren sustapenerako eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonenganako a
rretarako eskubidearen titulartasuna. EAEn izandako a
plikazioari buruzko erreferentziak
Eskubide horren titulartasuna legean xedatutako betekizunak betetzeagatik mendekotzat jo direnei dagokie[15]. A
MALeko 5. a
rtikuluak eskubidearen titularra izateko bete beharreko betekizunak xedatzen ditu, funtsean bi:
1. Ezarritako mailaren batean mendetasuneko egoeran egotea.
Mendetasunagatiko babeserako eskubidearen titularra, edonola ere, era iraunkorrean haren eraginpean dagoena da, hots, a
dinetik, gaizotasunetik edo ezgaitasunetik datozen a
rrazoiengatik, gorputz, a
dimen edo zentzumen a
utonomiaren gabezia edo galerari lotuta, beste pertsona baten edo batzuen a
rreta edo eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egiteko laguntza handiak edo, a
dimen ezgaitasuna edo gaitz mentala duten pertsonei dagokienez, norberaren a
utonomiarako bestelako laguntzak behar dituena (AMALeko 2.2 a
rtikulua).
Mendetasuneko egoera horren onarpena apirilaren 20ko 504/2007 Errege Dekretuaren bidez onartutako balorazio baremoa a
plikatu ondoren lortzen da[16.
2. Espainiar lurraldean bizitzea eta bost urtez bizi izana; haietatik bik eskabidea a
urkezteko egunaren a
urre-aurrekoak izan behar dute. Bost urtez a
zpiko a
dingabekoentzat bizitzeko epea haren zaintza egiten duenari eskatuko zaio.
AMALek "espainiar" hitza a
ipatu a
rren, ulertu behar da haien parean geratzen direla Europar Batasuneko Estatu kideetako nazionalak, Europako Erkidegoko Itunaren[17] Europar Erkidegoko Estatu kideetako eta Europar Esparru Ekonomikoari buruzko Ituna osatzen duten beste Estatuetako herritarrak Espainian sartu, as
ke ibili eta bizitzeari buruzko otsailaren 16ko 240/2007 Errege Dekretuaren a
rabera, Estatu kideetako herritarrak izanda, langileak as
katasunez ibiltzeari dagokionez a
raubide iragankorra dagokienak izan ezik[18].
Erkidegotik kanpoko a
tzerritarrei dagokienez, A
MALek Espainian a
tzerritarren dituzten eskubide eta as
katasunei eta haien gizarteratzeari buruzko urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoan (ELO), nazioarteko itunetan eta jatorrizko herriarekin ezarritako hitzarmenetan xedatutakora bidaltzen gaitu. Bidalketa horrek zailtasun bat dakar, Lege Organiko horrek ez baitu pertsona horiek eragiten dieten mendetasuneko egoeretan babestuak izateko duten eskubidea berariaz a
ipatzen; a
itzitik, gutxi gorabehera hurbilak diren eskubideak, hala nola lanerako, Gizarte Segurantzarako, osasun laguntzarako edo gizarte zerbitzuetarako eskubideak a
ipatzen ditu han edo hemen. Eskubide horiek a
itortzeko, eskatutako a
dministrazio egoera ez da beti berbera[19].
Hala ere, ELOk a
dministrazio egoera erregularrean dauden pertsonei oinarrizko eta berariazko gizarte zerbitzu eta prestazioetarako eskubidea onartzen dienez gero, a
rgia ematen du mendetasuna babesteko zerbitzu eta prestazioak ere eskuratu a
halko dituztela.
Administrazio egoera irregularrean dauden pertsonei dagokienez, ELOk oinarrizko gizarte zerbitzu eta prestazioetarako eskubidea baino ez die onartzen eta, beraz, erabaki beharko da mendetasunek prestazioak oinarrizkoak direnentz. A
MASeko zerbitzu eta prestazioak pixkanaka gizarte zerbitzuekiko a
utonomiaz a
ntolatzen badira, ez da erraza izango oinarrizko edo berariazko kategorietara birbideratzea, A
MALek ez baititu batzuen eta besteen a
rtean bereizten[20].
Euskal A
utonomia Erkidegoko esparruan, Gizarte Zerbitzuen abenduaren 5eko 12/2008 Legeak xedatzen duenez, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzu eta prestazioetarako titularrak dira Euskal Herriko A
utonomia Erkidegoko edozein udalerritan erroldatuta egon eta legezko eta benetako bizilekua duten pertsonak, eta sistema horretan sartzeko eskabidearen a
urre-aurreko 12 hilabeteetan jarraian Euskal Herriko A
utonomia Erkidegoko edozein udaletan erroldatuta egon eta benetan bizi izana frogatzen dutenak, haien a
dministrazio egoera erregularra ez bada ere.
Foru a
ldundiek A
MALi emandako lege garapenak ere ez du kontua a
rgitu. Haiek mendetasuneko egoera onartzeko prozedura a
rautzeko onartutako a
raudiak eta prestazio ekonomiko berriei buruzkoak, orokorrean, A
MALek ezarritako ELOra jotzeko a
dierazpena jasotzen dute.
Bizkaian, mendetasuneko egoera onartzeko prozedura a
rautzen duen a
benduaren 1eko 162/2009 Foru Dekretuko 4. a
rtikuluak, bidalketa hori hitzez hitz jasotzeaz gain, xedatzen du bizilekuak legezkoa izan beharko duela. Eskakizun horri dagokionez, praktika, bat datoz Gipuzkoa eta A
rabako a
ldundiak ere.
Zentzu berean, A
rabako eta Bizkaiko Foru A
ldundiek, prestazio ekonomikoei buruzko a
raudietan, zehazten dute laguntza horiek eskuratu nahi dituenari eskatutako bizilekuak legezkoa izan beharko duela.
Espainiar nazionaltasunik ez duten a
dingabekoei dagokienez, A
MALek manuak, bai Estatu bai a
utonomia esparruan, indarrean dauden A
dingabearen Legeetara eta nazioarteko itunetara bidaltzen gaitu.
Nazio Batuen haurraren eskubideei buruzko 1989ko hitzarmenak, A
dingabearen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoak eta Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko Eusko Legebiltzarraren otsailaren 18ko 3/2005 Legeak jatorriagatik baztertzeko debekua xedatzen dute. Gainera, hiru testuetan a
dierazten da a
dingabeari eragiten dioten erabaki guztiak haren interes gorenaren printzipioan oinarritu beharko direla, eta eskubide hura nagusitu beharko zaio harekin batera egon litekeen zilegizko beste edozein interesi.
Bestalde, a
ipatu Lege Organikoak, Espainian dauden a
tzerritar a
dingabeei –zein ere den haien legezko egoera, eta a
rrisku egoeran edo A
dministrazioaren zaintzapean badaude–, hezkuntza, osasun laguntza eta gainerako zerbitzu publikoetarako eskubidea a
itortzen die; a
dierazpen zabal horrek erraz biltzen du mendetasuneko egoeraren a
urreko babesa[21].
Horiengatik guztiengatik ondorioztatzen dugu Espainian bizi eta mendetasuneko egoeran dagoen a
tzerritar a
dingabeak mendetasuneko egoera onartzeko eta onarpen horretatik eratorritako prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko eska dezakeela.
Premisa hori gauzatzeko, maiz, gainditzeko zailak diren oztopoak a
gertzen dira. A
dibidez, familia inguruneko zaintzarako prestazio ekonomikoa jasotzeko derrigorrezkoa da zaintzailea –kasu ia guztietan a
tzerritarra izango dena– Gizarte Segurantzan dagokion a
raubidean a
filiatuta egotea, eta horretarako, lehenago, lan egiteko a
dministrazio baimena behar da.
Bestalde, haurrari, edo bestela haren zaintza duenari, legezko bost urteko bizilekua frogatzeko eskatzeak, a
rriskuan jar lezake Hitzarmeneko bigarren a
rtikuluak, Lege Organikoko lehenengoak eta Eusko Legebiltzarraren Legeko bosgarrenak sustatutako berdintasun printzipioa.
AMALek berariazko xedapena dauka mendetasuneko egoeran frogatutako 3 urtez a
zpiko guztientzat (atzerritarrak zein ez): hezkuntza eta osasun a
rloetan ezarritako zerbitzuak kaltetu gabe, A
utonomiarako eta Mendetasunari A
rreta emateko Sistemak "etxean bertako laguntza premiei eta erantzungo die eta, hala balegokio, haiei lotutako eta familia ingurunean zaintzeko prestazio ekonomikoak [emango ditu]" (hirugarren xedapen gehigarria).
Aurreproiektuan 3 urtez a
zpiko haurrak legearen a
plikazio eremutik kanpo geratu ziren, batez ere hiru urtez a
zpiko orok daukan a
utonomiarik ezagatik eta a
ldi berean mendetasuneko egoera hori iraunkorra ez izateagatik.
Mendekotasuneko errealitateak ukitzen dituen kolektiboek eta zenbait txostenek (Ekonomia eta Gizarte Batzordearen Irizpeneko boto partikularrak eta Estatu Kontseiluaren irizpenak) a
rgi erakutsi zuten ez zeudela a
dos neurri horrekin.
Haiek ere sartzea gomendatzen zuen a
rgudio nagusia honakoa zen: gaizotasun, istripu edo ezgaitasunagatik edo goiztiarrak izateagatik, a
dingabe batzuek a
din horri dagozkion gaitasunak ez edukitzeak eragindako zaintza eta a
rreta bereziak behar zituzten[22].
Ikusi dugunez, a
zkenean haiek sartzea erabaki zen, baina hamahirugarren xedapen gehigarrian a
dierazitako babes bereziko a
raubidean.
Azkenik, A
MALeko 5. a
rtikuluak a
ukera ematen du Gobernuak Espainian bizi ez diren espainolen a
ldeko babes neurriak ezartzeko eta, A
utonomiarako eta Mendetasunari A
rreta emateko Sistemaren Lurralde Kontseiluak onartu ondoren, Mendetasunarentzako A
rreta Sisteman itzulitako espainiar emigranteak sartzeko baldintzak ezartzeko. Txostena ixteko datan ez du horri buruzko erabakirik hartu.
[15] LAFUENTE BENACHES, María Mercedes. El reconocimiento de la situación de dependencia por silencio a
dministrativo. Revista general de derecho a
dministrativo 24, 2010.
[16] Txosten hau itxi ondoren, Norberaren A
utonomia Sustatu eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonei a
rreta emateko a
benduaren 14ko 39/2006 Legeak xedatutako mendetasuneko egoera baloratzeko baremoa onartzen duen otsailaren 11ko 174/2011 Errege Dekretua onartu da, baina ez da indarrean sartuko 2012ko otsailaren 18a a
rte.
[17] CHARRO BAENA, Pilar, Comentario sistemático de la Ley de la dependencia: Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la a
utonomía personal y a
tención a
las personas en situación de dependencia y normas a
utonómicas. Zizur Txiki: A
ranzadi, 2008. A
ranzadi bilduma monografikoak. Lan-zuzenbidea.
[18] ROQUETA BUJ, Remedios et a
l. La protección de la dependencia: comentarios a
la Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la a
utonomía personal y a
tención a
las personas en situación de dependencia. Valentzia: Tirant lo Blanch, 2007. Erreformak.
[19] CAVAS MARTÍNEZ, Faustino eta SEMPERE NAVARRO, A
ntonio V. Ley de dependencia: estudio de la Ley 39/2006, de 14 diciembre, sobre promoción de la a
utonomía personal y a
tención a
las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: A
ranzadi, 2007.
[20] ROQUETA BUJ, Remedios et a
l. La protección de la dependencia: comentarios a
la Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la a
utonomía personal y a
tención a
las personas en situación de dependencia. Valentzia: Tirant lo Blanch, 2007. Erreformak.
[21] MONTOYA MELGAR, A
lfredo et a
l. La protección de las personas dependientes: comentario a
la Ley 39/2006, de promoción de la a
utonomía personal y a
tención a
las personas en situación de dependencia. Zizur Txiki: Civitas, 2007.
[22] SEMPERE NAVARRO, A
ntonio V. et a
l. Comentario sistemático de la Ley de la dependencia: Ley 39/2006, de 14 de diciembre, de promoción de la a
utonomía personal y a
tención a
las personas en situación de dependencia y normas a
utonómicas. Zizur Txiki: A
ranzadi, 2008. A
ranzadi bilduma monografikoak. Lan-zuzenbidea.