Arloaren ezaugarriak
Lehenengo kapitulu honetan, a
rriskuan eta babesik gabe dauden haurren eta nerabeen problematika a
ztertuko dugu. Ikusiko dugun bezala, errealitate horrek A
utonomia Erkidegoko a
dingabe ugariri eragiten die. Lehen hurbilketa gisa, esan dezakegu 2009an foru a
ldundiek –arrisku eta babesgabezia larrian dauden haurrei eta nerabeei a
rreta ematearen a
rduradunak– 1.421 espediente ireki zituztela (hau da, EAEko 1.000 a
dingabetik 4,6ri). A
labaina, haur eta nerabe horiei ez diete soilik a
ldundiek erantzuten. Udaletako gizarte zerbitzuak ere a
rduratzen dira behar horietaz, hain larriak ez diren kasuetan.
Arlo honetan a
urkitu ditugun errealitate eta a
razoetako batzuk honako hauek dira:
– A
razo as
ko dituzten familietako haur eta nerabeak; besteak beste, familia horietan bat egiten dute muturreko pobreziaren egoerek, osasun mentalarekin loturiko a
razoek eta toxikomaniak.
– Gurasoen tratu txarrak, a
bandonua eta zabarkeria pairatzen dituzten a
dingabeak.
– Jokabide a
razo larriak dituzten eta gurasoek jokabide hori kontrolatu ezin dieten nerabeak.
– Familia ingurunean gatazkak a
reagotzea.
– Toxikoen (cannabisa, a
lkohola) kontsumo a
razotsuak dituzten nerabeak, gero eta a
din txikiagokoak.
– Gurasoen harreman gatazkatsuak, a
dingabearengan eragiten dutenak. As
kotan guraso bananduak izaten dira.
– Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak.
– Iristen zailak eta oso zaurgarriak diren taldeak: Errumaniar a
dingabe ijitoak, harrera zentroetan ordu gutxi batzuetan baizik egoten ez direnak…
Adingabeen hazieraren eta prestakuntzaren oinarrizko erantzukizuna familiek dute, eta, a
hal duten neurrian, bizi-baldintza egokiak bermatu behar dituzte haurrak eta nerabeak osoki garatzeko. A
dministrazio publikoek, beren eskumenen esparruan, zaindu egin behar dute a
ita-amek (edo, bestela, tutoreek eta zaintzaileek) behar bezala garatzen dituztela beren erantzukizunak, eta, horretarako, bide eman behar dute a
dingabeei eragiten dieten a
rloetako zerbitzu guztiak eskuratzeko.
Babesgabezia kontzeptuak esan nahi du a
itek, a
mek edo a
dingabearen tutoretza edo zaintza dutenek ez dituztela betetzen edo modu desegokian betetzen dituztela babes betebeharrak.
Arrisku eta babesik gabeko egoerak eta horien larritasuna baloratzea eta zehaztea garrantzi handiko kontua da, eta, zeregin horretan laguntzeko, tresna tekniko balioztatuak a
plika daitezke. Tresna horiek babesik gabeko egoeren larritasuna baloratu behar dute, eta a
rrisku a
rin edo moderatuko, a
rrisku larriko edo babesik gabeko egoerak diren ezarri, horiek baitira legeak jasotzen dituen egoerak. Balorazio horren a
raberakoa izango da ez bakarrik kasuan-kasuan egingo den esku-hartzea, baizik eta, a
dierazi dugun bezala, tokiko a
dministrazioak (arrisku a
rin edo moderatuko egoeretan) edo foru a
dministrazioak (arrisku larriko edo babesik gabeko egoera) hartzea horien a
rdura.
Babesik gabeko egoeran dauden haurrei eta nerabeei eman beharreko a
rretak zerbitzu a
ukera zabal batean oinarritu behar du; zerbitzu horiek continuum bat osatu behar dute, eta bide eman behar dute kasuan-kasuan eta esku-hartzearen a
ldi bakoitzean haur eta nerabeen beharretarako egokienak diren baliabideak konbinatzeko.
Zerbitzu sarearen continuum horretako lehen baliabidea familian esku hartzeko programak dira. Familian esku hartzeko oinarrizko programek, etxean eta komunitate ingurunean a
plikatzekoek, a
dingabeei familia nukleoan eustea dute helburu. Etxeko hezkuntza programak, kaleko hezitzaileak eta eguneko zentroak sartzen dira horien barruan. Familietan esku hartzeko programa espezializatuak (esate baterako, zailtasun bereziak dituzten familietan teraupeutikoki esku hartzea edo sexu a
busuko egoeretan esku hartzea) familia edo egoitza harreren neurriekin batera a
plika daitezke babesik gabeko kasuetan, familia etxeko baldintzak hobetzeko, a
dingabea bere nukleo naturalean berriro integra dadin.
Familia harrera eta egoitza harrera dira a
lternatiba nagusiak haurraren edo a
dingabearen ongizatea bermatzeko familia nukleotik bereiztea komeni den kasuetan. A
dopzioa, gurasoen eta seme-alaben a
rteko lotura a
maitzea dakarren neurrian, oso inguruabar a
rgi eta behin betikoetan balia daiteke soilik.
Familia harrera da a
dingabe baten zaintza, izaera a
dministratibo edo judizialarekin, pertsona edo familia nukleo bati ematen dion neurria. Neurri hori a
reagotzen joan da gure erkidegoan, egoitza harreraren kaltetan, batez ere biztanleriaren sektore batean (txikienak). Faktore jakin batzuek nolabait bermatu egiten dute a
rrakasta izatea; garrantzitsuenetako batzuk honako hauek dira: familia hartzaileak egoki hautatzea, prestakuntza egokia izatea harreraren a
urretik, jatorriko familiarekin etengabeko harremana izatea eta a
dingabearen ezaugarri soziokulturalak errespetatzea.
Erakunde honek, bere funtzioekin bat etorriz, jarraipen berezia egin du egoitza harreraren inguruan. Beharrezko a
lternatiba da, eta as
ko erabiltzen da; hala, haurrak babesteko zerbitzuen barruko beste baliabide bat bezala hartu behar da, eta ez izan daitezkeen baliabideetan a
zkena balitz bezala. Baliabide horren funtzioak as
kotarikoak dira: ez da soilik egonaldi luzeko irtenbide bat, baizik eta beste funtzio batzuk ere betetzen ditu, hala nola larrialdietarako harrera, familia harreretarako iragaitzazko zerbitzua eta, familia harrerak porrot egin badu, harrera zerbitzua. A
ukera hori izateak, neurri handi batean, gainerako a
ukerak a
halbidetzen ditu. A
zken urteetan, ikusi dugun bezala, pixkanaka espezializatu egin da egoitza harreren sarea, eta zabaldu egin dira jokabide a
razoak dituzten a
dingabeentzako baliabide espezifikoak; hain zuzen ere, a
zkenaldian a
lderdi horretan a
ri da a
rreta jartzen erakunde hau.
Halaber, familia elkarguneen eta familia bitartekaritzako zerbitzuaren jarraipena egin da urte hauetan, baina neurri txikiagoan. Familia elkarguneak gune neutral bat dira, eta, bertan, diziplina a
nitzeko talde tekniko baten laguntzarekin eta segurtasun eta ongizate berme erabatekoarekin, krisi egoeran dauden familietako kideak elkartzen dira. Familiak elkarguneetara bideratzeko, ebazpen judiziala behar da berez.
Kapitulu honetan, batez ere, erakunde erantzuleek –foru a
ldundiak eta udalak–azken urteetan babesik gabeko haurrei eta nerabeei eman dieten erantzuna izango dugu a
rdatz. Nagusiki, a
rlo hauetan jarriko dugu a
rreta: egoitza a
rreta, familia harrerak eta a
dopzioak –ezohiko txostenaren urteko jarraipena egin da horren inguruan–. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren errealitate espezifikoa, a
zken urteetan a
rreta handia jartzen a
ri garen errealitatea, hurrengo kapituluan a
ztertuko dugu.
Aurrekariak
Arartekoaren Babesik gabeko haur eta nerabeentzako laguntza zerbitzuak txosten berezia 1997ko irailean a
rgitaratu zen. Lan hori egiteko, 150 espediente a
ztertu genituen (50 lurralde historiko bakoitzeko) eta garai hartan gure erkidegoan zeuden 63 zentroak ere bisitatu genituen.
Hala txostenean bertan nola ondoko jarduketetan, erakunde honek bereziki hobetu beharrekoak diren a
lderdi hauek edo lehentasunezkotzat jotzen dituen beharrizan hauek nabarmendu ditu:
– a
raudi komuna behar da gure a
utonomia-erkidegoan, a
rretarik gabeko a
dingabeen funtsezko kontuak a
raupetzeko;
– a
halik eta erantzun desberdin gehien behar da (familia-harrera, larrialdietarako zentroak, eguneko zentroak...);
– erakundeen erantzunetan a
lde handiak ikusi dira lurralde historikoen a
rtean;
– babesik gabeko egoerak a
ntzemateko mekanismoak hobetu behar dira;
– oinarrizko gizarte zerbitzuen, hezitzaile a
dituen eta gure a
utonomia-erkidegoko beste zerbitzu batzuen a
rteko harremana eta koordinazioa sustatu behar da;
– irteera, jatorrizko esparruko gizarteratze edo gizarte a
utonomiako programak egin behar dira;
– haur eta nerabeek eta beren familiek parte hartzeko mekanismoak bultzatu behar dira;
– zerbitzuen ebaluazio kualitatiboa eta a
ldizkako kontrola egin behar dira.
Ondoren, gizarte babesik gabeko a
dingabeentzako laguntzaren a
razo edo zailtasun nagusietako batzuk a
zalduko ditugu.
Lehenik eta behin, a
dierazi behar da 2005. urte a
rte, Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko 3/2005 Legea onartu zen a
rte, gure erkidegoak ez duela izan a
rlo honen inguruan erreferentzia esparru bat eta jarduteko gutxieneko gidalerro komun batzuk ezartzeko moduko a
rauketa espezifikorik. Ondorioetako bat izan da foru a
ldundi bakoitzak haurrak babesteko bere sistema ezarri duela, eta, finkatu ere, hiru sistema finkatu dira.
Desberdintasunak gorabehera, hiru a
ldundien jarduketa prozedurek funtzionamendu eskema berari jarraitu diote: 1) a
rriskua detektatzea; 2) talde tekniko espezializatuek kasua baloratzea eta zer neurri ezartzea komeni den proposatzea; 3) organo eskudunak proposatutako neurriak onartzea; 4) a
dostutako neurriak a
plikatzea; eta 5) a
plikatutako neurriak eta a
dingabearen eboluzioa kontrolatzea, eta, familia nukleotik bereizi bada, jatorriko familiaren jarraipena egitea.
Detektatu ditugun a
razo esanguratsuenetako batzuk honako hauek dira:
– Oinarrizko gizarte zerbitzuek haur babesaren a
rloan duten prestakuntza eskasa (zerbitzu espezializatuek duten laguntza eta a
holkularitza beharra).
– Udaletako eta lurraldeetako gizarte zerbitzuen a
rteko koordinazio zailtasunak, hala balorazio faseetan nola neurriak a
plikatzeko eta jarraipena egiteko faseetan.
– Ingurune, prozedura eta hizkuntza a
rrotzak, a
dingabeen eta haien familien parte-hartzea zailtzen dutenak.
– Zailtasunak familiekiko harremanetan: bereizteko erabakiaren berri ematean, hartutako neurriekin a
dos ez dauden kasu batzuetan...
– A
razoak betekizun guztiak betetzen dituzten eta familia harreraren programan parte hartzeko prest dauden familiak a
urkitzeko (zailtasun bereziak a
nai-arrebak batera hartuko dituzten familiak a
urkitzeko).
– Zerbitzuen sarea kontrolatzeko eta gainbegiratzeko mekanismo behar beste garatu gabeak.
– Bizilagunen a
rbuioa a
dingabeentzako zentroak ireki behar dituztenean.
– Egoitza baliabideetan a
rreta ematen zaien a
dingabeen profilaren a
ldaketa: a
din handiagoa, a
rreta eman zaien pertsonen errealitate berriak, jokabide a
razotsu gehiago (zentroetatik ihes egitea edo kideei zein hezitzaileei eraso egitea…).
Hobetzeko proposamenak
Txosten berezian emandako 42 a
holkuetatik[9] gehienen helburua zen hala haur zerbitzu espezializatuetan nola udal zerbitzuetan detektatutako a
razoak zuzentzea. Ondoko urteetan egindako jarraipenen a
biapuntua gomendio horiek izan dira. Multzo hauetan egituratu ziren:
– Haurrak eta nerabeak babesteko eremua, esparru juridikoa eta eskumen banaketa. Sei gomendio eman dira, a
rlo hauen inguruan: egoitzen eremuan babesa eta bermea behar direla, beharrezkoa dela haurrei eta nerabeei buruzko a
raudi bat izatea, eskubideak baliatzea eta beharrizanak gogobetetzea bermatu behar dela, gizartea sentsibilizatu egin behar dela, zerbitzuek eboluzionatu egin behar dutela eta ikuskatu egin behar direla, eta udal eta lurralde eremuetan lan egiten duten langileek prestatu egin behar dutela eta koordinatuta egon behar dutela.
– Zerbitzu sarea: profesionalak. Bost gomendio eman dira, a
rlo hauen inguruan: etengabeko prestakuntza planak behar direla, zerbitzuetako profesionalak gainbegiratu eta lagundu egin behar direla, balorazio batzorde teknikoen osaerak malgua izan behar duela, Zerga Ministerioak batzorde horietan parte hartu behar duela eta egoera bat babesik gabekotzat jotakoan beharrezkoa dela oinarrizko gizarte langileekin harremanetan egotea.
– Zerbitzu sarea: programak. Zazpi gomendio eman dira, a
rlo hauen inguruan: zerbitzuak dibertsifikatu egin behar direla, erkidegoko programak garatu egin behar direla, familia harrerako hainbat modalitate sustatu behar direla, bizikidetza unitate txikiak sustatu behar direla, gizarte egoitzak garatutako funtzioak dibertsifikatu behar direla, iragaitzazko programen jarraipen pertsonalizatua egin behar dela eta urte a
nitzeko laguntza programak egin behar direla.
– Lagundutako biztanleak eta a
plikatutako neurriak. Bi gomendio eman dira, a
rlo hauen inguruan: detekzio sistemak hobetu behar direla eta laguntza modalitateak dibertsifikatu behar direla.
– Prozedurak. Zortzi gomendio eman dira, a
rlo hauen inguruan: beste erakunde batzuekin lankidetzan a
ritzeko eta koordinatzeko mekanismoak behar direla, prozeduraren hasieratik a
maierara a
rretaren a
rduradun izango den pertsona bat behar dela, espedienteetako dokumentuak a
rrazionalizatu behar direla eta datuak biltzeko irizpideak bateratu behar direla, haurrek eta haien familiek parte hartzeko bideak ezarri behar direla, haur zerbitzuetako instalazioak egokitu behar direla, harrera a
ldian oinarrizko gizarte langilearekin harremanetan egon behar dela, a
dingabeek eta haien familiak laguntza plan banakakoak egiten modu a
ktiboan parte hartu behar dutela eta periodikoki eta sistematikoki berrikusi behar direla kasuak eta ezarritako neurriak.
– Egoitza zerbitzuen a
ntolamendua eta funtzionamendua. 11 gomendio egin dira, a
rlo hauen inguruan: egoitza zerbitzuetako funtzioak eta helburuak zein diren a
dierazten duen a
giri bat behar dela, zentro horiek a
dingabeentzako eta haien familientzako informazio txosten bat egin behar dutela, erabiltzaileek eta haien familiek erabakiak hartzeko orduan parte hartzeko mekanismoak izan behar dituztela, pribatutasunerako eskubidea bermatu behar dela, prestakuntza etengabea eta behar profesionaletarako egokia behar dela, bizikidetza a
rauak ezarri behar direla, baimendu gabeko a
bsentzia kasuetan a
plikatu beharreko a
rauak ezarri behar direla, banakako programak modu progresiboan erabili behar direla lan tresna gisa, zerbitzu espezializatuen eta hezitzaileen a
rteko komunikazio mekanismoak hobetu behar direla, zentroetan zenbait hobekuntza sartu behar direla eta tutoretza bikoitzaren sistema ezarri behar dela.
– Zerbitzuen kontrola eta ebaluazioa. Hiru gomendio eman dira, a
rlo hauen inguruan: zerbitzuak periodikoki kontrolatu behar direla, zerbitzuen ebaluazio kualitatiboa egin behar dela eta fiskaltzek neurrien jarraipena egin behar dutela.
Jarraipenak
Txostena a
urkezten denetik, urtez urte, A
rartekoak babesik gabe geratzeko a
rriskuan dauden haurren egoeraren jarraipena egin du, hainbat ekimenen bidez: ofiziozko espedienteak sail eta erakunde eskudunetan, bilera periodikoak erakundeetako a
rduradunekin, bisitak hiru lurraldeetako harrera zentro edo etxeetara… Jarraipenaren emaitzak erakunde honek Eusko Legebiltzarrarentzat eginiko urteko txostenetan laburtu dira.
2001. urtean, a
halegin berezia egin zen txosten bereziko informazioa eguneratzeko eta a
rgitaratu zenetik izan zuen bilakaera eta lortutako a
urrerapenak baloratzeko. Horretarako, egindako bisitez gain, a
dministrazio eskudunei informazio zehatza eskatu genien honako gai hauen inguruan: familietan esku hartzeko planak eta programak, talde profesionaletan eta erabakiak hartzeko prozeduretan egindako a
ldaketak, a
rrisku eta babesik gabeko egoerak detektatzeko egindako hobekuntzak eta hartutako a
dingabeen bizikidetza a
rauen erregulazioa. Horrez gain, hainbat datu eskatu genien a
rreta ematen zaien biztanleen, babes neurrien, a
dopzioaren, egoitza zerbitzuen sarearen eta a
barren inguruan. Orduan jasotako informazio zehatz hori ondoko orrialdeetan a
gertzen diren datu taula gehienetan islatzen da, eta oso tresna baliagarria izan da txosten hau egiteko.
2005. urtean, Bakarrik dauden a
din txikiko a
tzerritarren egoera EAEn izeneko txosten berezia egin genuen, eta sektore horri a
rreta berezia jarri diogu. Gai hori, haurren babesari loturikoa hori ere, txosten honetako hurrengo a
tal espezifikoan a
ztertu dugu, urteko jarraipen txostenetan egin izan dugun bezala. Urte horretan bertan, erakunde honek esku hartu zuen beren a
mei emandako tratu txarrak zuzenean eragiten zien a
dingabeen problematikan (ikusi 2005eko txostena, V. kap., 3.1 a
tala).
2006. urtean, A
rartekoak hiru gai hauek landu zituen bereziki: familia elkarguneak, a
dopzioak eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak.
Hala, bada, erakunde honek funtsean, kudeaketari dagokionez, foru a
ldundien eskumenekoak diren a
rloen gaineko jarraipena egin du. A
rreta, batez ere, datu kuantitatibo batzuetan eta eboluzioaren a
dierazle gisa balio izan diguten a
rlo jakin batzuetan jarri dugu. A
zken hiru urteetako datu kuantitatiboei dagokienez, honako hauek izan dira oinarrizkoenak eta gehien eskatutakoak:
1. Espedienteei eta a
rreta ematen zaien biztanleei buruzko datuak: urte bakoitzean zenbat espediente ireki diren eta espedienteetan zenbat a
dingabe dauden inplikatuta.
2. Familiarengandik bereizteko babes neurriei buruzko datuak: familia nukleotik bereiztea, egoitza harrerak, familia harrerak eta familia harreraren a
ntzeko egoerak.
3. A
dopzioei buruzko datuak, naziokoak eta nazioartekoak bereizita.
4. Egoitza zerbitzuen sareari buruzko datuak, zentro bakoitzaren inguruan honako datu hauek emanda: zentroaren izena eta helbidea, publikoa edo pribatua den (erakunde kudeatzailea), zenbat leku dauden a
urreikusita, zenbat leku dauden okupatuta, plantilla eta a
rreta ematen zaion taldearen ezaugarriak.
Informazio kualitatiboa ere eskatu dugu, zehazki urtez urte a
rlo hauetan egindako hobekuntzen inguruan:
5. Planak, programak eta ebaluazioak.
6. Talde teknikoak, profesionalak eta koordinazioa.
7. A
rrisku edo babesik gabeko egoeren detekzioa.
8. Erabakiak hartzeko prozedurak.
9. Bizikidetza a
rauen eta parte hartzeko eta kexak a
gertzeko mekanismoen a
raupetzea.
10. Zerbitzu eta programen ebaluazioa, ikuskapena eta kontrola.
Alabaina, txosten bereziko 42 gomendioetako as
ko zuzenean a
plikatzen dira udaletan edo zuzenean eragiten diote udalen lanari; hori horrela, 2008. eta 2009. urteetan a
rreta berezia jarri genion haurren tokiko babesari. Horregatik, foru a
dministrazioaren datuetan oinarrituta a
urretiaz egindako jarraipenen osagarri gisa, erakunde honek tokiko erakunde ugaritara jo zuen (10.000 biztanletik gorako 40 udalerrietara), oinarrizko zenbait datu eta informazio eskatzeko. Helburua ez zen udalerri bakoitzaren ezagutza zehatz bat eskuratzea, baizik eta konparazioak egin a
hal izatea, joerak a
urkitzea, a
razo komunak edo elementuak ezagutzea, tokiko eremuan haurrak babesteko beharrari hobeto erantzun a
hal izateko.
Funtsezko datuak - a
dierazleak - eboluzioa
Eskura ditugun datuak as
ko dira eta ezinbestekoa da hautapen bat egitea; beraz, gure ustez a
rreta eman zaion biztanleriak zer eboluzio izan duen eta erakundeek errealitate horri nola erantzun dioten a
rgiago erakusten duten datuak soilik emango ditugu.
1. Tokiko eremuan haurrei ematen zaien a
rreta
Jadanik a
dierazi den bezala, 2008. urte a
rte, jarraipenen a
rreta a
ldundiek (baita Gasteizko Udalak ere) ematen duten erantzunean jarri genuen, a
rrisku larrian edo babesik gabe dauden haurrei a
rreta espezializatua emateko a
rduradun diren a
ldetik.
2008an biztanle gehien duten 40 udalei eskatutako informazioa funtsezko sei kontu hauen ingurukoa izan zen:
1. Haurren babesaren a
rloan jarduten duten udalen mendeko langileak.
2. Eskainitako programak edo zerbitzuak.
3. A
rreta emandako biztanleria.
4. A
rreta berezia behar duten a
rrisku edo babesik gabeko pertsonak detektatzea eta horietan esku hartzea.
5. Beste erakunde batzuekiko koordinazioa.
6. Lanaren plangintza eta a
ntolaketa.
Hogeita hamar udalek erantzun zuten epe barruan, eta haien informazioa 2008ko urteko txostenean sartu a
hal izan genuen. Beste zortzi udalek errekerimenduak egin ostean erantzun zuten, 2009. urtean zehar. Soilik bi udalek, Barakaldokoak eta A
ndoaingoak, ez zuten erantzun oraindik txosten hau idazten a
ri ginela.
Gure informazioa, behintzat 10.000 biztanle baino gehiagoko udalerriei dagokienez, oso osatua da (ikusi 2009ko txostena, 308-310. or.) A
tera daitezkeen ondorioetako bat da herri batzuen eta besteen a
rteko a
ldea izugarria dela eta oso zaila dela konparazioak egitea zenbait daturen inguruan (esate baterako, programei buruzko datuetan, udalerri bakoitzak bere modura zenbatzen dituelako, eta a
rreta ematen zaien biztanleei buruzko datuetan, batzuetan familiak zenbatzen direlako eta besteetan a
dingabeak).
Langileriari buruzko datuei dagokienez, egoerarik ohikoena da udalek ez izatea soilik haurrekin lan egiteko langilerik, dauden zerbitzuak edo programak hainbat elkarte edo profesionalekin kontratatuta egotea eta horiek koordinatzeko edo gainbegiratzeko lana gizarte zerbitzuen esku egotea, herritar guztientzat pentsatuta. Halaber, zenbait udalerritan, hala nola Gasteizen, Haurtzaro eta Senitarte zerbitzua oso a
haltsua da (20 pertsona 2009an, a
dministrazioko langileez gain: hiru buruzagitza, zazpi psikologo, bederatzi gizarte langile, gizarte hezitzaile bat), eta egoitza harreraren sare bat ere badu, a
rrisku handian edo babesik gabe dauden a
dingabeentzat.
Programa eta zerbitzuei dagokienez, udalerri batzuen eta besteen a
rteko a
ldeak oso handiak dira. Kasu bakanen batean ez dago inolako programarik, baina, gainerakoan, batzuek eskaintza mugatua dute (eguneko zentroa, laguntza sozioedukatiboko programa), eta beste batzuek oso eskaintza zabala eta programa egituratuak, plan batekin, a
zpiprogramekin, baliabide espezializatuekin eta halakoekin bat etorriz. Praktikan, ohikoa da programa jakin bat elkarte edo talde bati a
djudikatzea, beste programa bat beste talde bati a
djudikatzea… Horrek zaildu egiten du esku-hartze orokorrak egitea.
Haurren inguruko planei, kontsulta organoei eta a
dingabeek parte hartzeko bideei dagokienez, ohikoena da halakorik ez izatea, edo, behintzat, formalizatuta ez egotea. Udalerri batzuetan, a
ri dira pausoak ematen ildo horretan (esate baterako, tokiko beharrak a
ztertzea plan bat egin a
hal izateko); beste batzuetan, kontuan hartzen dute behar hori; kasurik gehienetan, parte hartzeko bide bakar gisa kexei edo iradokizunei dagokiena da.
Horraino udalerrietatik beretatik lortu dugun informazio kuantitatibotik a
teratako ondorio nagusiak.
Udalek programak garatzeko a
urkitzen dituzten a
razoak eta zailtasunak nahiko a
ntzekoak dira, eta errepikatu egiten dira, nahiz eta batzuetan batzuk gehiago nabarmentzen diren beste batzuk baino. A
lde batera uzten baditugu barne a
razoak (aurrekontu zailtasunak, denbora edo langileria falta, koordinazio eskasa udaletako a
talen a
rtean…) nahiz beste erakunde edo zerbitzu batzuekin koordinatzeko dauden a
razoak, deigarria da a
dingabeen familiei loturiko a
razoak behin eta berriro a
gertzen direla.
– Esku-hartzea onartzen ez duten familiak.
– A
dingabeak programetara ez joatea, erreferentziako helduen utzikeriaren ondorioz.
– A
maren eta a
itaren a
rteko interferentziak, batez ere bananduta daudenean.
– Etorkinekin komunikatzeko zailtasunak…
Esku hartu beharra izaten den a
razo edo egoera ohikoenetako as
ko familia egoeraren ondorio izaten dira (buruko gaixotasuna eta drogen kontsumo gehiegizkoa; familiek ez onartzea a
rrisku a
dierazleak daudela…) eta biztanleriaren sektore jakin bati loturik egon ohi dira: nerabeak.
Gehien errepikatzen den beste a
razo iturria da desadostasunak daudela tokiko zerbitzuen eta foru a
ldundietako zerbitzu espezializatuen a
rtean edo ez dagoela oso a
rgi horien funtzioen a
rteko muga non dagoen. Gipuzkoaren kasuan, oro har positiboa da eremu edo eskualdeetako taldeei –lurralde horretako bereizgarria– eta horiek lanean duten eraginari buruzko erreferentzia.
Azken urteetan sumatutako joerei dagokienez, udalek nabarmentzen dute a
ldaketak izan direla a
dingabeen profilean eta, batez ere, a
rreta eman zaien familien tipologian: a
razo as
ko dituzten familiak zein familia normalagoak, baina a
dingabeei a
razoak eta mugak jartzeko a
razoak dituztenak.
Horrek a
ldaketak dakartza beharretan eta esku hartzeko moduetan (emozio zailtasunak, ekite psikoterapeutikoak…), eta, batez ere Gipuzkoan a
dierazi dutenez, lan kargak egokitu behar dira: gero eta kasu gutxiago bideratzen edo hartzen ditu A
ldundiak; gero eta gehiago esku hartzen da tokiko eremuan. Oro har, a
rrisku egoerak eta eskaerak pixkanaka a
reagotzen a
ri direla jotzen da.
Beste erakunde edo zerbitzu batzuekiko lankidetza eta koordinazioa hobetzeko a
urkitutako zailtasunei dagokienez, udalek beren erantzunetan beste gizarte eragile batzuekin duten elkarlana ekarri dute gogora: osasun etxeak, ikastetxeak, sistema judiziala… eta, batez ere, haurren a
rloan espezializatutako zerbitzuak, Foru A
ldundiaren mendekoak.
Udalerriek emandako erantzunekin bat etorriz, zalantzarik gabe, kritika edo zailtasun handienak haurren a
rloan espezializatutako zerbitzuen ingurukoak dira –foru a
ldundien mendekoak–, A
raban izan ezik. A
dierazitako a
razoen zerrenda oso luzea da:
– Harrera eta balorazio zerbitzuko teknikariak maiz a
ldatzen direla.
– Zailtasunak daudela saileko langileekin harremanetan jartzeko.
– Ez dagoela kontsulta edo a
holkuetarako gunerik udal zerbitzuetako profesionalentzat.
– Ez dagoela a
dierazleen eskuliburu bateraturik.
– Ez dagoela jarduketa protokolorik.
– A
lde bakarreko erabakiak hartzen direla.
– Kasuak ez direla elkarrekin baloratzen.
– Erantzuten oso mantsoak direla (zazpi hilabete ere izan litezke).
– Daturik ez dela izaten A
ldundiak kasuak bere gain hartzen dituenean…
Oro har, a
dierazi dute protokoloak behar direla, a
rduradunen a
rteko a
dostasuna behar dela (ez teknikarien a
rtean), bakoitzaren jarduketa eremuak hobeto mugatu behar direla… Ekarpen as
koren a
tzean dagoena edo esplizituki a
dierazi dena da haserre daudela, zalantzan jarri delako haien irizpide profesionala (bideratutako hainbat kasu ez dira onartu) edo gutxietsiak sentitzen direla edo ez dituztela behar beste kontuan hartu (erabakiak hartu a
urretik, bitartean eta ondoren).
Nolanahi ere, ia denek sentitu eta a
dierazi dute koordinazioa hobetzeko beharra (kasu gehiago detektatu a
hal izateko eta erantzuna hobea eta a
rinagoa izateko), eta, jadanik esan den bezala, a
lderdi hori nabarmendu dute gehien udalek beren erantzunetan. Hain zuzen ere, erantzun horiek –komeni da gogoratzea– kasurik gehienetan, oinarrizko gizarte langileek berek egin dituzte, edo, bestela, udaletako gizarte zerbitzuetako a
rduradunek.
2. Foru a
ldundietan haurrei ematen zaien a
rreta
Babesik gabeko haurrei ematen zaien a
rreta desberdina da hiru lurralde historikoetan, lehen ere a
dierazi dugun bezala. Urtez urte egindako jarraipenetan, bereiz a
urkeztu da a
dministrazio bakoitzaren informazioa. Oraingo honetan, sintesi bat egitea erabaki dugu, eta datuak A
utonomia Erkidego osoan babesik gabeko haurrei ematen zaien a
rretaren eta horren eboluzioaren ikuspegi orokor bat izateko moduan ematea.
Horren inguruan informazio as
ko dugu, eta, beraz, hemen soil-soilik a
dierazle kuantitatiboen gaineko datuak ematea erabaki dugu (zein biztanleri eman zaien a
rreta, zer neurri a
plikatu diren...); izan ere, txosten honen xedeaz harago doa hiru a
ldundietako planak, programak, profesional taldeak, erabakiak hartzeko prozedurak eta bestelakoak eta horien eboluzioa a
ztertzea.
Aztertutako a
ldiari dagokionez, komeni da a
dieraztea 1995. urtea hartu dela a
biapuntu gisa; hori da txosten berezia egiteko erabilitako datuen erreferentzia urtea (espedienteen laginketa eta dauden zentro guztietara egindako bisitak). Bestalde, 2001. urteko datuak ere a
gertzen dira; izan ere, urte hartan a
halegin handia egin zen hasierako informazioa eguneratzeko. Taula batzuetan datu osatuagoak ematen dira, eta a
zken urteak ere hartu dira kontuan.
Ezagutzea komeni den lehen datua da zein den a
rreta eman zaien biztanleen bolumena, hau da, gure a
utonomia erkidegoko zenbat a
dingaberi ematen dieten a
rreta haurren a
rloan espezializatutako zerbitzuek. Taula honetan, urte bakoitzean irekitako espediente berrien babespean lagundu diren a
dingabeen kopuruak zer eboluzio izan duen ikus daiteke:
3.1.1. taula. 1995ean, 2001ean eta 2009an irekitako espedienteen babespean lagundutako biztanleak
Iturriak: Estatistikako Institutu Nazionala. 1995. urtea: Biztanleen errolda a
rteko zenbatespenak, oinarritzat 1991ko errolda hartuta. 2001. urtea: Biztanleen eta etxebizitzen errolda. 2009. urtea: Urteko biztanleen zenbatespenak, oinarritzat 2001eko errolda hartuta. 2010eko urtarrilaren 1eko datuak.
Gasteizko Udala eta foru a
ldundiak. Geuk egina.
1 2010eko urtarrilaren 1eko biztanleria datuak erabili dira, data hori dagoelako hurbilen espedienteei eta inplikatutako a
dingabeei buruzko datuen datatik (2009ko a
benduaren 31).
2 2009. urteari dagozkion biztanleria datuak INEren orritik hartu genituen, 2010eko a
buztuan, eta litekeena da gerora zuzendu izana. 2010eko urtarrilaren 1eko biztanleria datuak hartu dira.
3 2002ko urtarrilaren 1era a
rte ez daukagu urtez urteko informazio zehatzik lurralde historikoen a
raberako biztanleriaren banaketari dagokionez, biztanleria erroldetan izan ezik (1991, 2001). 1995. urterako, EAE guztiko 18 urtetik beherako biztanleria datu errealak a
biapuntutzat hartuta, lurralde historikoen a
rabera biztanle horiek nola banatzen diren zenbatetsi da, 2005. urtean lurralde historiko bakoitzean zeuden 0 eta 19 urte bitarteko biztanleen portzentajeak hartuta (Araban %14,058, Bizkaian %53,84 eta Gipuzkoan %32,101). Horrek a
zaltzen du guztizkoan izan den a
ldaketa txiki hori.
Datu horietan honako hau ikus daiteke:
– Irekitako espediente kopurua eta horietan inplikatutako haur eta nerabe kopurua handituz joan da urteak igaro a
hala. 2009. urtean, haurren a
rloan espezializatutako zerbitzuek EAEko 1.000 a
dingabetik 4,6ren egoera a
ztertu zuten.
– 2001. urtean, 18 urtetik beherakoak gutxiago baziren ere, nabarmen ugaritu ziren irekitako espediente kopurua eta horietan inplikatutako a
dingabeen kopurua.
– Historikoki, A
raban handiagoa izan da lagundutako biztanleen proportzioa (‰2,5, eta Bizkaian ‰1,1 eta Gipuzkoa ‰1,5 1995ean). Horren zergatia da, segur as
ki, egoera a
razotsuak detektatzeko a
halmen handiagoa duela, bi zerbitzu espezializatu eta bi laguntza sare dituelako (Aldundiarena berarena eta Gasteizko Udalarena).
– Gaur egun, lagundutako a
dingabe berrien portzentajeak parekatu egin dira, eta zertxobait gehiago dira Bizkaian (‰5).
Zalantzarik gabe, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren presentzia desberdina izateak eragina izan du eboluzio horretan.
Ondoren, hurrengo taularen bidez, lurralde bakoitzean a
plikatu diren familiarengandik banantzeko babes neurriek zer eboluzio izan duten a
ztertuko dugu.
3.1.2. taula. EAEko babes neurriak, lurraldearen eta urteen a
rabera
Iturriak: Estatistikako Institutu Nazionala. 1995. urtea: Biztanleen errolda a
rteko zenbatespenak, oinarritzat 1991ko errolda hartuta. 2001. urtea: Biztanleen eta etxebizitzen errolda. 2009. urtea: Gaur egungo biztanleen zenbatespenak, oinarritzat 2001eko errolda hartuta. 2010eko urtarrilaren 1eko datuak.
Gasteizko Udala eta foru a
ldundiak. (Geuk egina).
1 Eratutako a
dopzio nazionalei buruzko datuak.
2 Familia harrera iraunkorrak.
3 Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak zenbatu gabe.
4 Familia harrera soila (14) eta a
dopzioaren a
urrekoa (32).
5 Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak zenbatuta.
Ikus daitekeenez, familia nukleotik banantzeko neurri guztiak ugaritu dira (egoitza harrera, familia harrera eta a
dopzioak), nahiz eta badiren zenbait diferentzia lurraldeen a
rtean. Hala:
– A
utonomia erkidegoan, nabarmen ugaritu dira familiagandik banantzeko neurriak. 2009an, 1.000 a
dingabetik ia seiri ezarri zaie a
ipaturiko neurri horietakoren bat (familia harrera edo a
ntzekoa, egoitza harrera edo a
dopzioa). 1995ean 3,2ri ezarri zitzaien.
– Egoitza harrera da oraindik ere hiru lurralde historikoetan gehien erabiltzen den neurria.
– Familia harrerak nabarmen ugaritu dira. A
utonomia erkidego osoan ia laukoiztu egin dira a
ztertutako a
ldian, nahiz eta a
lde handiak dauden hiru lurraldeen a
rtean. Bizkaian, 2001. urte a
rte familia harreraren kopurua oso txikia zen, eta geroztik nabarmen handitu da. Dena dela, A
rabako lurraldean a
plikatzen da gehien harrera modalitate hori, denboran zehar gertatu den bezala.
– Eratutako a
dopzio nazionalen kopuruak ia egonkor eutsi dio. Bizkaian eta Gipuzkoan zertxobait igo dira; A
rabaren kasuan, berriz, a
dopzioak gutxitu egin dira, eta kopurua 1995. urtekoa baino txikiagoa da.
Familiagandik banantzeko neurrietako bakoitzak zer eboluzio izan duen hobeto ikusten da hurrengo taulan: horietako bakoitzak a
plikatutako babes neurrien guztizkoan zer portzentaje duen a
gertzen da.
3.1.3. taula. Familiagandik banantzeko babes neurrien eremuko modalitateak EAEn 1995ean, 2001ean eta 2009an
Iturriak: Gasteizko Udala eta foru a
ldundiak. Geuk egina.
1 Eratutako a
dopzio nazionalei buruzko datuak.
2 Familia harrera iraunkorrak.
3 Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak zenbatu gabe.
4 Familia harrera soila (14) eta a
doptatu a
urrekoa (32).
5 Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak zenbatuta.
Aurreko datuetan ikus daiteke EAE osoan a
plikatutako neurria egoitza harrera dela, nahiz eta urteen joanean portzentajea gutxitu egin den (%72,5 1995. urtean eta %59,7 2009. urtean). Familia harreren portzentajea, bestalde, handitu egin da, eta a
dopzioena gutxitu egin da. Hiru lurraldeen a
rtean a
lde handiak daude, hala:
– A
raban handitu egin da egoitza harreren ehunekoa 1995. urtetik, eta, a
zken urtean, A
utonomia Erkidegoaren batez bestekoaren barruan egon da.
– Gipuzkoan, familia eta egoitza harreren a
rteko proportzioa nahiko egonkorra izan da, %50etik gertu (egoitza harrerak a
zken urtean, 2009an, hartutako neurrien guztizkoaren %54,4 izan dira).
– A
ldaketa gehienak Bizkaian izan dira. 1995ean, babes neurrien %83,9 egoitza harrerak ziren (Arabakoen halako bi baino gehiago). Kopurua izugarria zen 2001. urtean ere, gainerako lurraldeetan baino as
koz ere handiagoa. 2009an, garbi ikusten da joera hori a
ldatu egin dela, eta batez bestekotik gertuago dauden ehunekoetan kokatu da (egoitza harrerak a
plikatutako neurrien guztizkoaren %62,4 dira orain). Nolanahi ere, komeni da ikustea bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak sartzeak edo ez sartzeak berekin dakarrela datuak eta proportzioak ez izatea beti konparagarriak.
Ondoko tauletan, egoitza eta familia harrerei buruzko hiru lurraldeetako datuak a
gertzen dira, zenbaki a
bsolutuetan, eta horien eboluzioa ere a
gertzen da, gehiago banakatuta a
zken bost urteetako datuetan.
3.1.4. taula. Egoitza harreren eboluzioa EAEn (1995-2009)
Iturriak: foru a
ldundiak. Geuk egina.
1 Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak zenbatu gabe.
2 2007/12/20an.
3 Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak zenbatuta.
3.1.5. taula. Familia harreren eboluzioa EAEn (1995-2009)
Iturriak: foru a
ldundiak. Geuk egina.
Eratutako a
dopzio nazionalei dagokienez, a
dierazi behar da kopuruak egonkor eutsi diola urteen joan-etorrian (eratutako a
dopzio nazionalak 33 ziren 1995ean, eta 35 2009an). A
ldiz, a
urkeztutako a
dopzio nazionalaren eskabide kopurua dezente a
ldatu da. Hurrengo grafikoan, a
ztergai dugun a
ldian a
urkeztutako a
dopzio nazional eta nazioartekoetarako eskabideek zer eboluzio izan duten ikusten da.
Ikus daitekeenez, a
dopzio nazionaletarako a
urkeztutako eskabide kopurua gutxitu egin zen 2001ean, eta nazioarteko a
dopzioak, berriz, izugarri ugaritu ziren. Eboluzio hori bera izan zen hiru lurraldeetan.
Eratutako nazioarteko a
dopzioen kopurua a
dopzio nazionalak baino as
koz ere gehiago dira. 2009an, esate baterako, nazioarteko 160 a
dopzio eratu ziren EAEn (33 A
raban, 74 Bizkaian eta 53 Gipuzkoan), eta a
dopzio nazionalak, berriz, 35 izan ziren.
Garrantzizkoa iruditzen zaigu, besteak beste, egoitza zerbitzuen sareak izan duen garapenari buruzko eboluzio datuak ematea. Harrera egoitzak eta lekuak nabarmenki ugaritu dira hemen a
ztertutako epealdian.
Hurrengo tauletan, honako hau ikusten da: batetik, 2009an nola zeuden banatuta sare orokorreko zentroak eta esklusiboki edo gehienbat bakarrik dauden a
dingabeentzat diren baliabideak; eta, bestetik, gizarte sareek zer eboluzio izan duten, zentroen a
halmenari eta titulartasunari dagokionez nahiz kudeaketa publiko edo pribatuari dagokionez. Halaber, hiru foru a
ldundiek hitzarmenak dituzte beste erakunde batzuekin, a
dingabe batzuei EAEtik kanpo dauden zentroetan laguntzeko Leku eta zentro horiek (esate baterako, bost leku zentro berean A
rabaren eta Bizkaiaren kasuan, eta hamar Gipuzkoaren kasuan) ez daude zenbatuta. Gainera, lurralde guztietan daude bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak egoitza baliabideen sare orokorrean hartuta. Nolanahi ere, datu horiek balio digute esleitutako zentroak eta lekuak (eta, beraz, horietan a
rreta ematen zaien biztanleak) nola banatuta dauden gutxi gorabehera ikusteko.
Datu orokor horiek hainbat taulatan banakatuta a
gertzen dira, lurraldez lurralde eta zentroz zentro, txosten honen bertsio digitalean.
3.1.6. taula. Egoitza baliabideen sarea EAEn 2009an. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren sare orokorra eta sare espezifikoa
Iturriak: foru a
ldundiak. Geuk egina.
1 Ez dira zenbatu foru a
ldundiek lankidetza hitzarmenak dituzten zentroak (Nafarroako Zandueta zentroa, non hiru a
dministrazioek baitituzte hainbat leku erreserbatuta hitzarmenen bidez, eta Kordobako Dianova zentroa, Gipuzkoaren kasuan).
2 Zentro misto bat sartu da hemen, 20 lekukoa; izan ere, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrek okupatzen dute batik bat.
3.1.7. taula. A
rabako egoitza zerbitzuen sarea, esklusiboki edo gehienbat bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzat diren sareak izan ezik (2009)
Iturriak: Gasteizko Udala eta A
rabako Foru A
ldundiko Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Saila.
1 Talde teknikoa koordinatzaile batek, psikologo batek eta gizarte langile batek osatzen dute, eta Paula Montal, Hazibide eta Sendoa etxeetarako berbera da.
2 Lehenengo kopurua Foru A
ldundiak emandako datuei dagokie, eta bigarrena, Gasteizko Udalak emandakoei.
3 Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrek okupatutako gainerako lekuak.
3.1.8. taula. Bizkaiko egoitza zerbitzuen sarea, esklusiboki edo gehienbat bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzat diren zentroak izan ezik (2009)
Egoitza harrerarako oinarrizko sarea
Iturria: Bizkaiko Foru A
ldundiko Gizartekintza Saila.
Nerabeentzako harrera sare espezializatua
Iturria: Bizkaiko Foru A
ldundiko Gizartekintza Saila.
Ezgaitasun handia duten a
dingabeentzako harrera sare espezializatua
Iturria: Bizkaiko Foru A
ldundiko Gizartekintza Saila.
3.1.9. taula. Gipuzkoako egoitza zerbitzuen sarea, esklusiboki edo gehienbat bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzat diren egoitzak izan ezik (2009)
Harrera eta larrialdietarako programa
Iturria: Gipuzkoako Foru A
ldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Geuk egina.
Oinarrizko programa orokorra
Iturria: Gipuzkoako Foru A
ldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Geuk egina.
Egoitza sarean hartutako a
dingabeez gain, bi a
dingabe As
paceren Goienetxe egoitzan daude eta beste bi Uli A
zpi Fundazioaren a
dingabeentzako unitatean.
Programa espezializatuak
Iturria: Gipuzkoako Foru A
ldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Geuk egina.
1 LHZ: Harrera eta Larrialdietarako Zentroa.
2 Baliabide honetarako eta erakunde beraren OPOrako (Oinarrizko Programa Orokorra) plantilla.
3 EZ: Egoitza Zentroa
4 Baliabide honetarako eta erakunde beraren OPOrako (Oinarrizko Programa Orokorra) plantilla.
5 Uztailean ireki zuten, Donostiako A
rrasate kaleko zentroan zeuden taldea eta a
dingabeak hara a
ldatu ondoren.
6 Udazkenean, a
dingabeak beste zentro batzuetara a
ldatu dituzte; izan ere, baliabide hau 12 urtetik beherakoak hartzeko erabiliko da. Berriztatzen a
ri dira.
7 Bi modulutan banatuta: neurri judizialen jarraipena egiteko zentroa eta neurri judizialak betetzeko zentroa.
8 Orientazio terapeutikoko baliabidea, gai toxikoak kontsumitzen dituztela-eta gizarteratzeko eta heltzeko zailtasunak dituzten a
dingabeentzat.
9 Bigarren faseko orientazio terapeutikoko baliabidea, Zanduetako hezkuntza zentro terapeutikoaren ondokoa.
Aipaturiko baliabideez gain, hitzarmen bat egin da Dianova elkartearekin, Kordobako Santa Elena zentroan sei leku erabiltzeko. Beste zazpi a
dingabe lurraldetik kanpoko harrera baliabideetan daude.
3.1.10. taula. Egoitza baliabideen a
halmena 1995ean eta 2009an
Iturriak: foru a
ldundiak eta Gasteizko Udala. Geuk egina.
Aurreko taulan, zenbait joera orokor ikus daiteke, eta baita hiru lurraldeen a
rteko diferentziak ere. Hala, EAE osoari dagozkion datu orokorrei dagokienez, honako hau a
dieraz dezakegu:
– Zentroak eta lekuak ugaritu egin dira EAE osoan: 1995ean 63 zentro zeuden eta guztira 1.011 leku, eta 2009an, berriz, 99 zentro zeuden, eta 1.332 leku.
– Gutxitu egin da 51 leku baino gehiagoko egoitzetan dauden a
dingabeen kopurua, baina kopuruari eutsi egiten zaio zentro handietan (90 leku, bost bizikidetza unitatetan banatuta).
– Bikoiztu egin dira txikiagoak (6 eta 10 leku bitartekoak) eta, beraz, etxeen pareko ezaugarriak dituzten egoitza unitatetako zentroak eta lekuak.
– A
lde handia ikusten da zentroen ezaugarrien a
rtean, sare orokorrekoak izan edo bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren sare espezifikokoak izan. Hala, zentro handienak bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei a
rreta emateko erabiltzen dira (sare orokorreko 720 lekuak 62 zentrotan banatzen dira, eta 612 lekuak, berriz, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako 37 zentrotan banatzen dira.
Lurraldez lurralde a
ztertuz gero, honako hau ikus dezakegu:
– A
raban, zentroak bikoiztu egin dira. 18 zentroetatik lau Gasteizko Udaleko Haurtzaro eta Senitarte Zerbitzuaren egoitza zerbitzuen sarekoak dira.
– Bizkaian, ez da igoera a
ipagarririk izan leku a
ldetik (12 leku gehiago), baina bai zentroei dagokienez (46 zentro, eta 1995ean, berriz, 31 ziren). Lurralde horretan besteetan baino handiagoak dira zentroak (90 lekuko zentro bat bost hezkuntza taldetan banatua, eta beste bat 50 lekukoa, biak bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzat). Lurraldeko zerbitzu espezializatuek biztanleei emandako a
rreta a
reagotzen joan da; hala, egoitza harrerako leku kopuruan izan den geldialdia lurraldeko familia harreretan izan den igoera nabarmenarekin konpentsatu da.
– Gipuzkoan, lekuen %56 6 eta 10 urte bitartekoak hartzeko a
halmena duten 26 zentroetan daude. Zentro handienak 34 leku ditu bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak hartzeko.
Egoitza baliabideen inguruan jakin beharreko a
lderdi bat zentroen titulartasunari eta kudeaketari dagokiona da. 1995. urteko datuak zentroen titulartasunari buruzkoak dira. Gerta liteke zentro bat titulartasun publikokoa izatea baina kudeaketa erakunde pribatuen esku egotea (hala gertatu zen, esate baterako, Bizkaian Zabaloetxe zentroarekin; 90 leku zituen).
3.1.11. taula. Egoitza a
rreta emateko zerbitzuen titulartasuna 1995ean
Iturriak: foru a
ldundiak eta Gasteizko Udala. Geuk egina.
Baina, batez ere, zentroak kudeatzea (nahiz eta titulartasuna, zenbait kasutan, publikoa izan) noren eskumena den da jakin beharrekoa.
3.1.12. taula. Egoitza a
rreta emateko zerbitzuen kudeaketa eredua 2009an
Iturriak: foru a
ldundiak eta Gasteizko Udala. Geuk egina.
Egoitza zentroen kudeaketari dagokionez, honako hau a
dieraz dezakegu:
– Erakunde pribatuek kudeatzen dituzten zentroak beti izan dira gehiago, baina proportzioa nabarmen handitu da a
zken urteetan (2009an, lekuen %85,3 erakunde pribatuek kudeatutako zentroetan zeuden).
– A
raban, 18 zentroetako bat bakarrik da kudeaketa publikokoa (zortzi leku).
– Bizkaia da kudeaketa publikoko zentro gehien duen lurraldea (ia zentroen %37 eta lekuen %26,4).
– Gipuzkoan, zentro guztiak gaur egun erakunde pribatuen esku daude.
Azken urteetan sumatzen den eta erakunde hau kezkatzen duen fenomenoetako bat da babes zentroak gero eta gehiago espezializatzen a
ri direla. A
legia, modu kezkagarrian a
ri direla ugaritzen jokabide a
razoak dituzten nerabeentzako egoitza baliabideak, zentro bereziak, zentro terapeutikoak, neurri judizialak betetzeko babes zentroak eta a
bar. Errealitate hori, hein handiagoan edo txikiagoan, lurralde historiko guztietan dago presente, baina ez da erraza jakitea praktikan zenbat a
dingaberi eragiten dien. Soilik Gipuzkoan –zentro bakoitzaren ezaugarriak zehatz-mehatz a
zaldu dituen lurralde bakarra da–, lau dira jokabide a
razoak dituzten a
dingabe a
tzerritarrentzako zentro "bereziak" (60 leku), eta beste hiru zentro (43) jokabide a
razoak edo gai toxikoekiko mendekotasuna duten hemengo a
dingabeentzat dira. Bizkaian gutxienez lau zentro daude (45 leku) hainbat a
razo dituzten hemengo a
dingabeetan espezializatuak, eta A
raban zentro bat (16 leku). Nolanahi ere, ez da zehazten bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako zentroetako zenbatek dituzten jokabide a
razoak dituzten a
dingabeentzako baliabideen ezaugarriak.
"Zentro berezi" hauen a
ntolaketa, baliabide materialak eta pertsonalekoak, diziplina a
raubidea eta a
bar egoitza harreraren baliabideei buruzko Dekretuan a
raututa daude (131/2008 Dekretua, 150 zenbakiko EHAO, 2008ko a
buztuaren 8koa). Dekretu horretan jasotako elementu batzuen a
plikazioak (esate baterako, herrietatik urrun dauden lekuetan kokatuta egotea, immobilizazio fisikoa erabiltzea, taldetik bereiztea, segurtasun zaindariak egon a
hal izatea, a
dingabeei gorputza miatzea eta a
bar) kezkatu egiten du erakunde hau, zentro horietan hartutako a
dingabeen eskubideen defentsaren eta bermeen ikuspuntutik.
Argi-itzalak erakundeen erantzunean
Ondoren, laburki a
ipatuko ditugu gure ustez zein elementutan izan diren a
urrerapen handiak eta zein diren hobetu beharreko elementuak.
1. A
raudi esparruaren garapena eta organo eta zerbitzuen sorkuntza
2005. urtean Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko Legea onartu izana a
urrerapauso handi bat izan zen EAEn erreferentzia esparru bat eta jarduteko a
rau komunak izateko. Nabarmendu behar da a
raudia garatzeko eta a
ipaturiko lege horren errekerimenduak betetzeko erakundeek egin duten a
halegin handia. Gure iritziz babesik gabeko a
dingabeentzat esanguratsuenak diren a
lderdiak nabarmenduko ditugu. Hala, legeak honako hau eskatzen du:
– Familia bitartekaritza sustatzea; Familia Bitartekaritzarako A
holku Batzorde bat eta pertsona bitartekarien erregistro bat sortzea exijitzen du. 2008an, Familia Bitartekaritzaren Legea onartu zen; urtebete geroago, A
holku Batzordearen sorrera a
rautu zen, dekretu bidez; eta, gau egun, erregistroaren gaineko a
raudia lantzen a
ri dira. Gainera, bitartekaritza zerbitzu bat dago hiru hiriburuetan.
– Familia elkarguneak sor daitezen sustatzea. Elkargune horiek, uztailaren 1eko 124/2008 Dekretu bidez a
rautuak, berdin erabiltzen dituzte krisian dauden familietako a
dingabeek nahiz egoitza baliabideetan dauden a
dingabeek.
– Haurren eta Nerabeen Behatokia eta haurrei eta nerabeei a
rreta emateko A
rloko Batzorde Iraunkorra sortzea (hurrenez hurren dekretu hauen bidez sortuak: 219/2007 Dekretua, 2007ko a
benduaren 20koa, eta 165/2007 Dekretua, 2007ko urriaren 16koa).
– Modu espezifikoan a
rautzea babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerarako baliabideak eta neurri judizialak betetzeko zentroak. Gazteentzako justizia zentroen a
rauketari buruz hurrengo epigrafean jardungo dugu. Hemen komeni da gogora ekartzea babes zentroak a
rautzeko dekretuak, 2008an onartutakoak, lau urteko epea ezartzen duela a
dministrazio eskudunek beren egoitza baliabideak dekretu horretan ezarritako eskakizun material, funtzional eta langileria a
rlokoetara egokitzeko.
2. Hobekuntzak egitea a
rrisku eta babesik gabeko egoerak detektatzeari eta baloratzeari dagokionez
Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko Legearen eskakizunetako bat da urtebeteko epean babesik gabeko egoeren larritasuna baloratzeko eta zehazteko tresnak lantzea eta onartzea. Inplikatutako a
dministrazioek (Eusko Jaurlaritza, a
ldundiak eta udalak) eta sektoreko profesionalek Balora tresna diseinatu dute elkarlanean, eta horren helburua da udaletako eta lurraldeetako gizarte zerbitzuetako profesionalei egoerak baloratzeko jarraibideak eta irizpideak ematea. Tresna hori –gaur egun ezartzeko fasean dago, nahiz eta legea onartu zenetik bost urteak igaro diren–, gainera, baliagarria izan daiteke erakunde a
rteko koordinazioa hobetzeko.
3. Koordinazioa
Ia bat datoz denak garrantzitsua eta beharrezkoa dela babesik gabeko egoeretan esku hartzen duten eragile guztiek modu koordinatuan lan egitea. A
labaina, praktikan, a
dministrazioen a
rtean koordinatzeko bide egonkorrak ezartzea, teknikari profesionalen borondate onaz harago, konpondu gabeko kontua da oraindik.
Babes zentroei buruzko a
rauketa a
utonomikoak Eusko Jaurlaritzari eta foru a
ldundiei protokoloak ezartzea exijitzen die, horretarako ezarritako batzorde misto baten barruan, gutxienez zerbitzu hauekin lankidetzan a
ritzeko eta koordinatzeko: osasun zerbitzuekin, batez ere; osasun mentalekoekin; hezkuntza zerbitzukoekin; ezgaitasunen bat duten pertsonei a
rreta ematekoekin; gizarteratze zerbitzukoekin; gazteentzako justiziakoekin; gazteria, kultura eta kirol zerbitzuekin; eta beste gizarte zerbitzu batzuekin.
Bereziki garrantzitsua iruditzen zaigu jarduteko bi protokolo komun hauek ezartzea: bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren larrialdietarako harreran jarduteko protokoloa eta baimendu gabeko a
bsentzietan jarduteko protokoloa. Erakunde honek ofizioz jardun du bi gai horien inguruan, eta a
dministrazio a
rduradunek a
dierazi dute badutela protokolo horiek a
biarazteko borondatea eta garrantzitsua dela jarduteko irizpide komunak ezartzea; dena dela, testu hau idazten a
ri ginean, oraindik ez genuen protokolo komun horiek onartu izanaren frogarik.
4. Adingabeen eta haien familien parte-hartzea
Babesik gabeko haurrek eta nerabeek eta haien familiek parte hartzeko duten eskubidea luze eta zabal jasota dago indarrean dagoen a
raudian. Nolanahi ere, as
kotan, betekizun formala soilik betetzen du (kexa prozeduraren bidez edo esku hartzeko programa bat sinatuta), eta ez du lortzen esku-hartzearen protagonistei a
hotsa ematerik.
5. Zerbitzuen kudeaketaren pribatizazio progresiboa
Haurrentzako zerbitzu espezializatuen kudeaketa (egoitzak eta egoitzaz bestekoak) progresiboki pribatizatzen a
ri dela kontuan hartuta –batzuetan irabazteko as
morik gabeko erakundeen esku uzten da eta beste batzuetan enpresen esku uzten da–, beharrezkoa da lehenbailehen a
raudi espezifiko bat ezartzea babesik gabeko haurrekin esku hartzen duten erakundeen baimen, homologazio, ikuskapen eta erregistroaren inguruan.
6. Familia eta egoitza harrera
Alderdi nabarmenetako bat da esku-hartze programak as
ko garatu direla, batez ere familia eta egoitza harrerarenak. Familia harrerarako programak hiru foru a
ldundietan sustatu dira a
zken urteetan, nahiz eta lehen a
ipaturiko zailtasunak izan horretarako (familia-hartzaileak bilatzea, a
nai-arrebak batera hartzea eta a
bar). Komenigarria dirudi familia inguruneko harrera bide berriak a
ztertzea, hala nola harrera profesionalizatua (esate baterako, Gipuzkoan formula hori erabiltzen da jadanik zenbait kasutan).
Egoitza harrerako programetan, nabarmentzekoa da, harrera sare orokorraren kasuan, desagertu egin direla zentro handiak, txikiagoak diren eta komunitate ingurunean integratuta dauden bizikidetza unitateen mesedetan. A
lde horretatik, beharrezkoa da a
dieraztea foru a
ldundiek a
halegin handia egin dutela a
gertzen joan diren beharrei erantzuteko.
Elementu kezkagarrienetako bat da neurri judizialen bat betetzen duten haurrentzako zerbitzu espezializatuek nerabe as
kori eman dietela a
rreta. Horri buruz a
dingabe a
rau-hausleei buruzko kapituluan jardungo dugu, baina hemen gogoetaren bat a
urreratu nahi genuke. Kasu as
kotan, a
dingabeen epaitegiek ezartzen dituzten neurriak ingurune irekiko neurriak dira, eta nerabeak babes zentroetan bizi diren bitartean betetzen dira. Kasurik larrienetan, barnealdi neurri judizialen bat ezartzen den kasuetan, nerabeek (gehienak mutilak) "zirkuitu" bat egiten dute babes zentroetatik zentzatze etxeetara, eta ostera babes zentroetara itzultzen dira (kasurik onenetan), neurri judiziala betetakoan. Horrek ez du bakarrik exijitzen erakundeen a
rtean koordinazio handia izatea –halakorik ez da gaur egun–, baizik eta, batez ere, gogoeta egitea jokabide zailtasunak dituzten nerabeentzat sortzen a
ri diren ibilbide edo zirkuituen gainean.
Azkenik, a
dieraz dezakegu sumatzen dela a
halegin handia egiten a
ri direla hezkuntzaren a
rloko esku-hartzeak egituratzeko, zentroei exijitzeko a
plika dezatela zentroko hezkuntza proiektu bat, hartutako a
dingabe bakoitzarekin banaka esku hartzeko planak, esku hartzeko fitxak eta protokoloak, iradokizun eta kexetarako prozedurak, hartutako haurren eta nerabeen eskubide eta betebeharren gutunak, eta a
bar. Nolanahi ere, uste dugu oraindik bide luzea dagoela egiteko tresna horiek babesik gabeko a
dingabeekin egin beharreko lan sozioedukatiboa egituratzeko eta errazteko tresna bihurtu a
rte.
Kexen ikuspegia
Herritarrek a
rlo honetan a
gertu dituzten kexak batez ere foru a
ldundien jarduketaren ingurukoak izan dira, eta a
rrisku edo babesik gabeko egoera larrian dauden a
dingabeei buruzkoak izan dira. A
zken urteetan, a
rlo honetako kexak ugaritu egin dira.
Kexen zioari dagokionez, a
dierazi behar da denetarikoak izan direla, baina nabarmenenak multzo hauetan sar daitezke:
– Egoitza harreraren mugak. Horri dagokionez, foru a
ldundien tutoretzapean dauden eta egoitza baliabideetan hartuta dauden a
dingabe batzuen gurasoen kexak jaso ditugu. Kexa horietan besteak beste a
dierazi dute ez daudela a
dos ezarritako bisita a
raubidearekin (periodikotasuna, hezitzaileek bisitak gainbegiratzea, iraupena...), ez dela nahikoa haur zerbitzuak ematen duen a
rreta, eta a
bar.
Halaber, hainbat kexa jaso ditugu egoitza baliabideetako haur eta nerabeei ematen zaien hezkuntza a
rretaren inguruan. Batez ere, a
dierazi dute hezkuntza langileek zailtasunak dituztela a
dingabeen jokabide gatazkatsuenak gainbegiratzeko eta geldiarazteko (eskola a
bsentismoa, osasuna a
rriskuan jartzen duten jokabideak...).
Bestalde, hainbat kexa jaso ditugu haurrak eta nerabeak EAEtik kanpoko egoitza zentroetara edo programa espezializatuetara bideratu direla eta.
– Baimendu gabeko a
bsentziak. Seme-alabak egoitza harrerako baliabideetan dauzkaten gurasoen kezka eta kexarako beste a
rrazoi bat izan da hezkuntzako langileek ez dituztela behar beste kontrolatzen a
dingabeen irteerak, batez ere a
dingabea baimenik gabe zentrotik kanpo dagoenean eta non dagoen inork ez dakienean.
– Haurra edo nerabea bere jatorriko familian berriro integratzea. Gizarte zerbitzu espezializatuek lagundu egin behar dute a
dingabeak beren jatorriko familietara itzul daitezen, familietan esku hartzeko programak eskainiz familia etxeko bizikidetza baldintzak hobetzeko. Jasotako kexa batzuetan a
dierazi dute foru a
ldundiek ez dutela behar beste egiten hori lortzeko, edo ez dutela behar besteko jarrera proaktiboa.
– Guraso bananduak dituzten eta haurra bietako baten kargu dagoen familiak. Jasotako kexa batzuek zerikusia dute gurasoetako bati ematen zaion tratamenduarekin, zehazki a
dingabearen zaintza eta babespea esleitu ez zaion gurasoarekin. A
ita eta a
ma horiek harreman pertsonal gatazkatsuak izan ohi dituzte, eta horrek berekin ekarri ohi ditu a
dostasun gabeko banantze prozedurak eta/edo gurasoen eta seme-alaben a
rteko neurriak erabaki judizialen bidez ezartzea. Kasu horietan haur zerbitzuak ere esku hartzen du, a
rrisku egoerak sumatu direlako edo gurasoetako batek laguntza eskatu duelako.
– Adopzioak. Izapidetutako kexa batzuen zioa prozeduren a
tzerapena izan da, eta, zenbaitetan, emandako tratuan sentiberatasun handirik gabe jardun izana. Halaber, a
dopzio-hartzailearen eta a
dingabe a
doptatuaren a
rtean izan beharreko a
din diferentziari buruzko kexak jaso ditugu. A
rartekoak horren inguruan gomendatu zuen belaunaldi distantzia ez zedila izan muga kronologiko bat modu a
bsolutuan, baizik eta kasuan-kasuan a
zter zedila, norberaren eta familiaren inguruabarrak kontuan hartuta.
– Kulturarteko elementuak behar beste ez baloratzea. Kexatzeko zio izan da, halaber, kultura diferentziak ez behar beste baloratzea hazierari eta gurasoen eta seme-alaben a
rteko harremanei dagokienez, elementu horrek hezitzaileekiko komunikazioan eragiten duen kasuetan.
– Beste kexa batzuek zerikusia dute udalek hezkuntza a
rloan esku hartzeko dituzten programen mugekin, ez baitituzte betetzen pertsonen espektatibak.
– Halaber, oinarrizko gizarte zerbitzuek eta zerbitzu espezializatuek, osasun zerbitzuek, erroldaren a
rdura duten udal zerbitzuek eta bestelakoek informazioa trukatzeko eta lankidetzan jarduteko dauden zailtasunekin.
Sintesi edo ondorio gisa
Zaila da kapitulu honen sintesia egitea, ugariak baitira problematikak, beharrak, baliabideak, inplikatutako profesionalak eta erakundeak. Gure ustez garrantzi berezia duten lau a
lderdi nabarmenduko ditugu, besterik gabe.
Lehenik eta behin, nabarmendu nahi dugu familiekin esku hartzeak garrantzi handia duela haurrak babesik gabe dauden kasu guztietan eta prozesuaren une guztietan, nahiz eta ugariak diren horrek dakartzan zailtasunak (esku-hartzeari a
urre egitea, komunikazio zailtasunak...) eta profesionalek egunero a
urkitzen dituztenak. Nolanahi ere, uste dugu as
ki elementu badela pentsarazteko beharrezkoa dela familietan esku hartzeko eta laguntzeko a
pustu irmoago bat egitea. Hala:
– Gero eta problema-egoera gehiago detektatzen dira eta horiek a
gerian uzten dute beharrezkoa dela udaletako gizarte zerbitzuek familietan esku hartzea: a
dingabeei mugak eta a
rauak ezartzeko a
razoak, gai toxikoen kontsumo a
razotsuak a
reagotu izana, etab.
– Familia harreraren prozesuak a
rrakastatsuak izan daitezen, beharrezkoa da kalitateko konpainia eta a
holkularitza izatea, baina ez soilik a
dingabearentzat, baizik eta, batez ere, familia hartzailearentzat. Denbora luzean egin behar zaie lagun.
– Beharrezkoa da, halaber, familiarekin esku hartzea, haurrak eta nerabeak egoitza harrerako baliabide batera bideratzen direnean. Beharrezkoa bada, halako kasuetan egin behar da a
halegin handiena, familiarengandik banantzeko neurriak a
lbait gutxien iraun dezan.
Nahiz eta badirudien a
dostasuna badagoela familiekin esku hartzeak duen garrantziaren inguruan, zenbaitetan profesional bakar baten esku uzten da, nahiz eta bere lana talde handiago batean egin. Familiekin esku hartzeko, beharrezkoa da profesionalen talde irmo eta egonkorrek esku hartzea eta kasu bakar batean elkarrekin lan egin a
hal izateko moduan egotea; era horretan, esku-hartzea osatuko da, eta a
rrakasta lortzeko berme handiagoa izango da. Horretarako, jakina, beharrezkoa da erakunde eskudunek horren a
lde irmoki egitea.
Erakundeen a
rteko koordinazioa hobetzeko beharra garbi geratu da a
gerian. Ez dugu berriro errepikatuko. Udal zerbitzuak nahiz zerbitzu espezializatuak hainbat erakunderen bidez kudeatzen direla eta, nabarmendu nahi dugu garrantzi handia duela koordinazio ona izateak, taldeak prestatzeak, profesionalen lan baldintzak onak izateak eta a
bar, eta, horrez gainera, a
dministrazioa dela erakunde horien bidez eman den zerbitzuaren a
zken erantzulea.
Azken urteetan "zentro espezializatuak" ugaritu izana kezkatzeko a
rrazoi da A
rartekoarentzat. Nerabeak zentro batera edo bestera bidaltzea, nahiz eta a
raututa dagoen eta betekizun batzuk bete behar dituen (besteak beste, Haur Zerbitzuak egindako beharren ebaluazioan oinarritzea), garrantzi handiko kontua da a
dingabe horien garapenean.
Zentro espezializatuak ezartzea komeni den edo ez baloratzen hasi gabe –horren inguruan ez daude a
dos gizarte esku-hartzearen a
rloko profesionalak eurak–, ez dirudi gehiegizkoa denik a
dministrazio erantzuleei exijitzea horni ditzatela zentro horiek (gutxi beharko lukete izan) a
halik eta baliabide material eta, batez ere, giza baliabide onenekin (ondo prestatutako taldeak, ibilbide profesional luzekoak, eskarmentudunak, egonkorrak, lan baldintza onak dituztenak...).
Amaitzeko, a
dierazi nahi dugu beharrezkoa dela a
dingabeek eta haien familiek parte hartzeko bideak sustatzea. Tokiko a
dministrazioan ez dago ia a
dingabeek parte hartzeko biderik, kexa eta iradokizunetarako prozedurez harago. Foru a
ldundien haur zerbitzu espezializatuetan, inplikatu nagusiek –haurrak, nerabeak eta hain familiak– parte hartzeko bide gehiago ezarri beharko lirateke; izan ere, oro har, bide horiek oso mugatuak dira (familian esku hartzeko plan bat proposatzen da, eta bete beharrekoa da plan hori; a
dingabeek gutxi parte hartzen dute balorazioa egiteko orduan, gutxi inplikatzen dira edo batere ez dira inplikatzen egoitza baliabideetan a
plikatzen diren esku-hartzearen a
rloko hezkuntza programak egiteko orduan, eta a
bar).
Gomendioak
Hauek dira txosten honetan, zehazki haurren babesari dagokion a
talean (ikusi 5. kapitulua), egin ditugun gomendioetako batzuk:
– Instituzionalizazioaz bestelako formulak bultzatzea eta familietan esku hartzeko programak sustatzea: familietan esku hartzeko taldeak prestatzea, harrerako familiei lagun egitea, familia harrera profesionalizatua sustatzea...
– Koordinazioa hobetzea haurrei a
rreta emateko udaletako eta lurraldeetako zerbitzuen edo zerbitzu espezializatuen a
rtean.
– Erreferentziako tutorearen kargua orokortzea eta garrantzia ematea.
– A
dingabeei buruzko gizarte txostenen edukia berrikustea. Halakoak egiteko eta zabaltzeko irizpideak ezartzea.
– Egoitza harreraren baliabideak a
rautzen dituen dekretuaren garapena eta a
plikazioa bizkortzea.
– Egoera jakin batzuetarako protokoloak a
rautzea eta edukitzea: gorputz miaketak, baimendu gabeko ihesak edo a
bsentziak, sendagaien erabilera.
– A
raudi espezifiko bat garatzea babesik gabeko haurrekin esku hartzen duten erakundeen baimen, homologazio, ikuskapen eta erregistroaren inguruan.
– Prozedurak gero eta ohikoagoak diren egoeretara egokitzea (adingabe etorkinak, bikoteen banantze gatazkatsuak, beste kultur eremu batzuetatik datozen familiak...).
– Gaur egungo zentroko ereduak berrikustea, a
rreta berezia jarrita zentro espezializatuetan eta kasuan-kasuan a
plikatzen diren bideratze irizpideetan.
Horri bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei buruzko gomendio espezifikoak gehitu behar zaizkio (hurrengo a
talean a
ipatuko ditugu), bai eta txosten honetako lehenengo zortzi gomendioak ere, orokorrak eta hein handiagoan edo txikiagoan babes sistemei a
plikatzekoak direnak.
Sektorearen ezaugarriak
"Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak" (edo beste toki batzuetan, "bakarrik dauden a
dingabe etorkinak", bakarrik dauden a
dingabeak) diogunean, legez haien a
rduraduna den heldu baten zaintzapean ez dauden a
tzerriko a
din txikikoak –hau da, 18 urtetik beherakoak– a
ipatzen a
ri gara, 1997ko uztailaren 19ko Europar Batasunaren 97/C/221/03 Ebazpenean jasorik dagoenez, besteak beste.
Gure kasuan, zehazki, bizimodu hobearen bila EAEra beren kabuz etorritako ehunka nerabez a
ri gara. Gehienak mutilak dira, 16-17 urte ingurukoak, eta Marokotik etorri dira.
Adingabea izatea eta familiaren –edo gai den eta a
rdura hori duen helduren baten– zaintza eta gerizpean ez egotea, haurrak babesteko legeen a
rabera, babesik gabe egotea da, eta egoera hori erakundeek konpondu behar dute berehala. Gure a
rtean, babesik gabeko a
dingabeen tutoretza foru a
ldundiei dagokie, haiek baitituzte babesik gabe geratzeko a
rrisku larrian dauden haur eta nerabeak babesteko a
dministrazio eskumendunak.
Onartu behar da bakarrik dauden a
dingabeak egoteak erronka handia izan dela eta badela oraindik ere babesaren a
rdura duten gure a
dministrazioentzat. Duela urte gutxi, fenomenoa ezezagun samarra zen, eta esku hartzeko behar eta premiak behar izango ziren baliabideak planifikatzea zaildu du. Beste a
lde batetik, a
dingabe a
tzerritarrekin esku hartzen a
ldez a
urretik esperientziarik ez zegoenez, lorpenen eta traben a
zterketa etengabe egin behar izan eta behar izaten da, bai eta esku-hartzea egokitzeko dagozkion doikuntzak ere.
Gure babes zerbitzuetan hartu izan diren a
dingabe a
tzerritarrak gehienbat Marokokoak izan dira, orain a
rte behintzat. Eta itxura guztien a
rabera (gazte indizea, herrialdeko ekonomiazko errealitatea, estatu baten eta bestearen a
rtean haurrak babestean dauden a
ldeak, eta a
bar), herrialde horretatik etorririko a
din txikikoak ez dira gutxituko. Hala ere, babesik gabeko a
dingabeen kolektiboa ez da homogeneoa, eta hainbat profil, baita hainbat jatorri ere (hain zuzen, Saharaz hegoaldeko A
frikako herrialdeetakoak, ekialdeko Europakoak, Magrebeko beste herrialde batzuetakoak…), ikus daitezke haien a
rtean.
Esate baterako, 2003. urtean, gure a
utonomia erkidegoan harturiko a
din txikikoetatik, %97 Magrebetik zetozen, eta Saharazko hegoaldeko A
frikako herrialdeetatik, %0,8 baino ez. Ordea, 2009. urtean, hartutako a
dingabeen a
rtean, Magrebetik zetozenen proportzioa hirutik bi zen, eta Saharaz hegoaldeko A
frikatik zetozenena, hamarretik bi izatera pasatua zen.
Adingabe horiek ustez gatazkak sortzeko zuten joeragatik piztutako gizarte a
larma ez dator bat kasu gehienekin; izan ere, ongi erantzuten diete a
dministrazioen prestakuntza programei, batez ere lan munduan txertatzekoak direnei. Gazte horietako as
kok dakartzaten itxaropenak lege esparruaren kontrakoak dira, a
zken horrek eskakizun jakin batzuk bete daitezela eskatzen baitu lan egin a
hal izateko, a
dinaren, baimenen edo tituluen a
ldetik nahiz lanbide gaitasunaren a
ldetik. Era berean, as
kotan hamasei urtetik gorako gazteak izaten direnez, jatorrizko herrialdeetan eta beste a
utonomia erkidego batzuetan a
urretik izan dituzten esperientziak haien jokabidean islatzen dira. Baina gehien-gehienak, haien a
din laburra gorabehera, zer nahi duten a
rgi daukaten pertsonak dira, a
legia, lan egitea; oso motibatuta daude hori lortzeko, eta haien erantzukizun handiagatik nabarmentzen dira.
Aurrekariak
Babesik gabeko nerabeen a
rtean, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak berariazko ezaugarri eta beharrizanak dituen taldea da. Horregatik, a
zken hamar urteotan, A
rartekoak lehentasunezko a
rreta eskaini die. Horretarako, ofiziozko jarduera a
nitz, zerbitzuetako profesionalekin eta a
rduradunekin egindako bilerak, harrera-zentro guztietara egindako a
ldizkako bisitak, etab. burutu dira. Horren guztiaren berri urteko txostenetan eman da. 2005ean jarraipen lanak a
reagotu egin ziren eta txosten berezia egin zen. Hau irailean eman zitzaion Eusko Legebiltzarreko lehendakariari eta a
zaroan eztabaidatu zen Giza Eskubideen eta Herritarren Eskaeren Batzordean. Lan horren laburpena bildu zen urte hartako urteko txostenaren IV. a
talean, oinarrizko a
razoak eta hobetzeko gomendio eta proposamenak nabarmenduz.
Urte honetako zein hurrengo txostenetan egindako bisitetan eta hainbat harrera zentrotako hezitzaile taldeekin (Zabaloetxe, A
rtzentales edo Eubakoekin Bizkaian, Zabaltzen edo Bideberri zentroetakoekin A
raban; eta Tolosa edo Debakoekin Gipuzkoan) izandako bileretan a
ntzeman genituen elementurik kezkagarrienak edo esanguratsuenak bildu genituen, baita bereziki kezkagarriak ziren zenbait egoeratan a
urrera eramandako berariazko esku-hartzeak ere:
– Hainbat zentrotan sortutako gatazkak.
– Poliziak entregatutako a
dingabeak.
– Toki batzuetan zentro berriak zabaltzeko proposamenak eragin zituen gatazkak.
– Tutoretza onartzeko eta eteteko prozesu jakin batzuk.
– A
dingabe horien eskolatze baldintzak. Eta a
bar.
Halako a
dingabeei laguntza edo babesa ematen engaiaturik dauden zenbait elkarterekin lankidetzan a
ritzea eragin du horrek, bai eta bilera ugari egitea ere, Gobernuaren ordezkariordeekin eta foru a
ldundietako gizarte ekintzako a
rduradunekin.
Horren guztiaren berri eman dugu a
zken urteetako ohiko txostenetan (ikus 2009ko a
zken txosteneko, "Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak" a
tala, 322.-378. or.). Kasuren batean, A
rartekoak kezka berezia sortzen duten gaien inguruan eginiko gogoeta eta proposamenez gain, herriaren defentsarako beste erakunde batzuekin baterako proposamenak ere jaso dira (ikus 2006ko txostenean "Herriaren defentsarako erakundeen a
dierazpena, herri a
dministrazioek bakarrik dauden a
din txikikoekiko duten erantzukizunari buruzkoa", 2006ko urrian onartua).
Gehiegikeriara lerratu gabe, esan dezakegu, haurrei dagozkien gai edo sektoreen a
rtean, a
zken urte hauetan guztietan A
rartekoaren etengabeko a
rreta era berezian eskatu duen bat egon baldin bada, sektore hori bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrena izan dela. Esku-hartze hori, gainera, etengabekoa izateaz gain, gero eta handiagoa ere izan da.
Oro har, urtero, eskura daitekeen informazioaren eta a
urkitu diren a
razoen a
rabera, haietako batzuk nabarmendu ditugu. Hala, esate baterako, a
zken ohiko txostenean, 2009koan, funtsean honako gai hauek landu ditugu (ikus 2009ko txostena, 322.-378. or.):
– A
dina finkatzeko proben zehaztasun falta eta babes sisteman horrek dituen ondorioak.
– A
dingabeen eskubideen urradura, a
dibidez hezkuntzarako eskubidea, babestuak izateko eskubidea eta entzunak izateko eskubidea.
– A
dingabeen babeserako zentroen kokalekuari gizarteak emandako errefusa.
– A
dingabeen lekualdatzeak a
utonomia erkidego batetik bestera.
– Tutoretzak gain hartzeko betebeharra eta egoitza baimena eskatzekoa urratzea.
Dena dela, a
rrisku egoera berezian dagoen biztanleria sektore horren a
razoen gaineko balorazio orokorrago bat ematen saiatu ginen Bakarrik dauden a
din txikiko a
tzerritarren egoera EAEn (2005) txosten berezian. Delako txostenean a
din txikikoen inguruko a
razoak a
lderdiz a
lderdi a
ztertzen ditugu, a
lderdi juridikoak direla (1. kapitulua), haien ezaugarri eta beharrak direla (2. kapitulua), edo erakundeen erantzuna dela (3. kapitulua). Eta gai horretan, erantzuna lurraldez lurralde, eta a
re zentroz zentro, a
ztertu genuen. Gero, laburpen modura, a
tzemandako a
razo nagusiei buruzko balorazioa eta ikuspegi orokorra eman genituen, A
rartekoaren ikuspuntutik, betiere.
Duela bost urte egin zen balorazio hark, funtsean, bere horretan dirau. Labur emango dugu hemen, beharrezko egokitzapen eta eguneratzeak eginda.
Arazo batzuen gainetik beste batzuk nabarmentzeko hartu den ikuspegia beti bera da: eskubideak bermatzearen ikuspegia, hori baita A
rarteko erakundeari dagokiona, eta a
razoek euskal a
dministrazioen eskumeneko den erantzukizunarekin duten erlazioa. Gai honen inguruan hainbat a
dministraziok eta sailek esku hartzen dute: hiru foru a
ldundiak, Hezkuntza, Unibertsitateak eta Ikerketa Saila, Osasun Saila, Justizia Saila, harrera-zentroei dagozkien udalak… Egia da diferentzia handiak daudela, a
dibidez, lurralde batzuetako eta besteetako erakunde jarduketan. Hala ere, hemen nabarmentzen diren a
razoek, neurri handiagoan a
la txikiagoan, horietan guztietan dutela eragina esan daiteke.
Lehen ere a
dierazi den bezala, lehendik ditugun babes-baliabideak a
din txikiko a
tzerritar a
rduradun gabeen presentziak planteatu dituen beharretara premia handiz egokitzen joan behar izan dugu. Baliabide horiek ez zeuden gazte horien beharrei a
urre egiteko prestatuta. Sortutako itxaropenen eta hemen a
urkitzen duten errealitatearen a
rteko kontraesanek zaildu egiten dute erakundeen, langileen eta gazteen a
rteko harremana. Gainera, gazteak hemezortzi urte betetzear daudela iristen direnez, banakako esku-hartze ibilbide bat prestatzeko denbora oso gutxi izan ohi da, eta horrek zaildu egiten du erakunde erantzunaren jarraitutasuna. Bestalde, a
tzerritarren a
raudia a
plikatzeak segurtasun gabezia juridiko larria eragiten du, a
din txikikoen itzulerei eman behar zaien tratamenduari buruz egiten diren interpretazio desberdinen edota kontraesankorren ondorioz. (Adibidez, jadanik indargabetuta dagoen Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 3/2003 zk.-ko Jarraibidea eta Marokoren eta Espainiaren a
rtean a
din txikiko a
tzerritar a
rduradun gabeen a
berriratze lagundurako elkar ulertzeari buruz sinatutako Memoranduma.)
Ahantzi ezin diren zailtasun eta baldintza horien a
urrean, eta a
din txikiko horien beharrei erakunde erantzun egoki bat eman a
hal izateko, a
din txikikoaren interes gorenaren printzipioa betetzeak babes erakundeen inplikazioaz gain a
din txikiko a
rduradun gabeekin harremana duten a
dministrazio guztien eta gizarte osoaren inplikazioa ere eskatzen du.
Irizpide horiek kontuan izanik, egin den a
zterlanari jarraiki bereziki kezkagarriak iruditzen zaizkigun hamar a
razo edo gai a
zpimarratuko ditugu:
1. Ez dago ez irizpide komunik eta ezta erakunde desberdinen a
rteko gutxieneko koordinaziorik ere.
2. A
din txikiko horiei zuzendutako egoitzazko baliabideen mugak eta baldintzak.
3. Baliabideen kudeaketari eta horietan lan egiten duten profesionalen lan-egoerari lotutako gaiak.
4. Horien integrazioa erraztuko luketen prozeduratan gertatzen diren a
tzerapenak eta zailtasunak.
5. Zailtasunak eskolatzean eta hezkuntza-erantzunean.
6. 18 urte betetzean emantzipatzeko a
ukerei dagokienez dauden mugak..
7. A
din txikiko a
tzerritar a
rau-hausleen proportzioa internamendu zentroetan.
8. Gure a
rtean a
rretarik jasotzen ez duten a
din txikiko a
tzerritar babes gabeak egoteko a
ukera.
9. Gabeziak osasun zerbitzuetan eta osasunerako eskubidea bermatzerakoan.
10. Zenbaitetan a
din txikiko multzo horri buruz igortzen edo indartzen den irudi soziala.
1. Ez dago ez irizpide komunik eta ezta erakunde desberdinen a
rteko gutxieneko koordinaziorik ere
Administrazioen a
rteko koordinazioa funtsezkoa da a
din txikikoak erkidego batek edo a
dministrazio batek beste baten a
ldean eskaini ditzakeen a
bantailak eskuratzeko xedez erkidego edo lurralde batetik bestera lekualdatzea saihesteko. Elkarrizketa as
kotan ikusi dugunez, mugikortasun handia duten nerabeak eta gazteak dira; haien a
urreikuspenak edo oinarrizko beharrak (egoitza, paperak, lana) hobeto edo a
zkarrago beteko direla usten duten leku horretara joateko prest daude. Eta, horri dagokionez, egia da, neurri handi batean, a
hotik a
horakoak oso ondo funtzionatzen duela. Testuinguru honetan, jarduera-irizpide komunik ez izateak oso ondorio garrantzitsuak ditu: kolektiboaren mugikortasuna eta etengabeko fluxuak lurralde edo erkidego batetik bestera; erakunde baten eta besteren tutoretza bikoitzak gerta daitezke a
din txikiko berarekin; ezinezkoa da datu fidagarriak eskuratzea... Eta hitzekin a
dieraztea zaila bada ere erakunde bakoitzaren ekimenak edo maniobra-gaitasuna baldintzatzen eta oztopatzen dituen a
rrisku bat: ondo edo besteek baino hobeto egiten duenak, horrexegatik hain zuzen ere, a
din txikiko gehiago erakarriko dituela –kaleko hizkeran esanda–.
2 Adin txikiko horiei zuzendutako egoitzazko baliabideen mugak
Agian, baliabideetatik deigarriena, libre dagoen plaza kopuruari dagokionez ematen dien mugak dira, bereziki larrialdietarako zentroetan edo harrera-taldeetan. Horregatik, ohikoa da horiek gainezka egotea, lurralde eta urte zenbaitetan, bederen. Datu hori, berez, tentsio-iturri garrantzitsua da eta, gure iritziz, egoera gatazkatsu larriak eragin ditu.
Hala ere, baliabideen mugak ez dira bakarrik plaza kopuruari dagokionez. Beste hainbat a
lderditara ere zabaltzen dira: tamaina; kokapena (zenbaitetan baliabide komunitarioetatik urrun eta komunikazio zailtasunekin); zenbait jarduera elkarrekin garatzeko nahikoa lokal ez egotea; Banaka erabiltzeko espazioa oso txikia izatea…
Muga horiek a
lde batera utzita, deigarria da ia kasu guztietan a
ukera bakarra hautatu izana: beraiei bakarrik zuzendutako egoitzazko baliabideak edo zentroak; hau da, zentroetan a
din txikiko a
tzerritarrak bakarrik daude, ez daude hemengoekin nahastuta (formula hori toki eta lurralde jakin batzuetan erabiltzen da, ordea), eta ez da egoitzazko harrera ez den beste bide a
lternatiborik eskaintzen (adibidez, familia-harrera, beste a
din txikiko batzuentzat sustatzen dena).
Aipagarria da egoitzazko zentroen mugek a
din txikikoen eskubideetan edo bizi-baldintzetan eragina izateaz gain, beren lana egin behar duten hezitzaileen lan-baldintzetan ere eragina dutela.
3. Baliabideen kudeaketari eta horietan lan egiten duten profesionalen lan egoerari lotutako gaiak
Etxe funtzional batzuetan salbu, Bizkaian (bertako langileak funtzionarioak edo Gizarte Urgazpenerako Foru Erakundeak kontratatutakoak dira), gainerako zentro guztietan kudeaketa elkarteren edo erakunderen bati dagokio. Horrela, elkarte edo erakunde horrek, denbora-epe jakin baterako, beregain hartzen du, dagokion Foru A
ldundiarekiko hitzarmenaren bidez, zentroaren zuzendaritza. Zenbait kasutan, lokal propioetan edo elkarteak a
lokatutako lokaletan; beste batzuetan, a
dministrazioarenak diren lokaletan. Baina, kasu guztietan, langileen kontratazioa eta horien lan-baldintzak elkartearen esku geratzen dira, eta batzuetan a
ldeak oso handiak dira batetik bestera (ratioak, prestakuntza, esperientzia, eta a
bar).
Hemen interesatzen zaigun ikuspuntutik (adingabeei erantzun egokia ematea), gai horiek, nerabeekin lan egiteak suposatzen duen zailtasunarekin eta nekearekin zerikusia duten beste batzuekin batera, eragin handia dute laneko bajak, taldeko kideen a
ldaketak, lan-gatazkak eta a
bar bezalako gaietan. Hori dela-eta, noski, zailagoa da heziketa-lana ondo a
urrera eramatea eta esku-hartzeak jarraitutasuna izatea. Kasuren batean, langileen ondoeza eta bajak hainbesterainokoak izan dira, zentroa itxi egin behar izan baita edo hitzarmenari uko egin baitzaio. Profil profesionalei dagokienez, a
zpimarragarria da geroz eta ugariagoa izatea zaintzaileen edo segurtasuneko langileen figura. Langile horiek, as
kotan ez dute profil espezializaturik edo berariazko trebakuntzarik. Gainera, oraindik, hezitzaile-talde batzuetan –gero eta gutxiagoetan– ez da egoten a
din txikiko horien hizkuntzak (arabiera, berberea) edo jatorriko kulturak ezagutzen dituen pertsonaren bat (zenbaitetan beste muturrera joan da, hezitzaile edo zaintzaile gehienak a
tzerritarrak direlarik).
4. Horien integrazioa erraztuko luketen prozeduratan ematen diren a
tzerapenak eta zailtasunak
Adin txikiko horien integratzeko prozesuak zenbait urratsi jarraitzen die. Urrats horietako batzuk erabat erabakigarriak dira: a
din txikikoaren a
dina zehaztea, a
din txikikoaren tutoretza erakundeak hartzea, erroldatzea - eskolatzea - egoitza-baimena eskuratzea - lan-baimena eskuratzea, emantzipazioa…
Urte hauetan guztietan, ofiziozko jardueren bidez normalean, baina banako espedienteen bidez a
zkenaldian, A
rarteko erakundeak hainbatetan esku hartu du gai horietan, a
rrakasta handiagoa edo txikiagoa erdietsiz. Hala ere, a
dministrazio a
rduradunak ez dira beti erakunde honen irizpideekin a
dos egon; a
dibidez, noiz izapidetu behar den egoitza-baimena edo noiz den egokia a
la ez tutoretza etetea… Bildutako datuek a
rgi eta garbi erakusten dituzte maiz gertatu ohi diren a
tzerapenak (gure iritziz justifika ezinak), eta halakoek ondorio larriak izaten dituzte: a
din txikikoen a
rrazoizko a
urreikuspena zapuztu egiten dira; motibazioa galdu egiten dute, eta, ondorioz, hezitzaileek erabili zitzaketen heziketa-baliabideak ere galdu egiten dira; hartutako gazteak, 18 urte egiterakoan, emantzipatu egiten dira, haien a
utonomia a
halbidetuko luketen gutxienekoak eskuratu gabe, eta horrek suposatzen duen a
rriskuarekin: a
probetxatu ezin diren lan-eskaintzak edo baldintza irregularretan lan egin beharra...
5. Zailtasunak eskolatzean eta hezkuntza-erantzunean
Hartutako a
din txikiko a
tzerritar gehienek ez dituzte gure inguruneko ohiko komunikaziorako hizkuntzen gaineko ezagupen minimoak. Ez dute ezta ere prestakuntza profesionalik. Gainera, horietako as
kok eskolatze-prozesu irregularra izan dute, eta prozesu hori une jakin batean eten egin zen (bai lanean hasteko, bai bizitokiz a
ldatzeko edo baita emigratzeko ere).
Hezkuntza sistema, sarritan, ez da engaiatzen a
dingabe horien eskolatzean, edo ez du erantzun egokirik haien prestakuntza beharretarako. Haientzako hezkuntza baliabideen mugak, zenbaitetan, nabarmenak dira: gaztelania ikasteko eskolak, egunean ordu gutxi batzuetan haietako bakoitzarentzat; halako a
dingabeei haietan hasteko ongi ez datozkien iraunaldi eta epeak dituzten heziketa-modulu batzuk...
6. Emantzipatzeko a
ukerei dagokienez dauden mugak
Gure babes-sistemak 18 urte a
rte hartutako a
din txikikoen oinarrizko beharrak estaltzea bilatzen du. A
din horretatik a
urrera, gazteak a
utonomoki bizitzeko gai izan behar du. A
rgi dago hori ez dela beti horrela, eta a
re gutxiago gurea bezalako gizarte batean, gazteak geroz eta beranduago emantzipatzen direla kontuan izanik. Erakundeek badakite hori, eta, egia esan, laguntza ekonomikoen edo tutoretzapeko etxebizitzen bidez helduen bizitzara iragatea errazten duten baliabide edo programak sortzen joan dira. Eta ez bakarrik erakundeak, hainbat ekimen bultzatzen dituzten laguntza elkarte zenbait ere bai.
Ez da a
din txikiko a
tzerritarrengan bakarrik eragiten duen a
razo bat. Baina, kasu honetan, gainera, a
utonomia a
re eta gehiago zailtzen duten zenbait faktore daude: 1) ez dute familiaren babesa; 2) kasu as
kotan egoera irregularrean daude (paperik gabe). A
rrazoizkoa dirudi, ondorioz, erakundeek iragate hori erraztea eta emantzipazio-baliabiderik ez izateak sor ditzakeen ondorioak saihesten saiatzea: babes baliabideetan jarraitzea, 18 urte bete a
rren; bizimodua bilatzea bizi a
hal izateko (delinkuentzia-arriskua); irregularki lan egitea; eta a
bar.
7. Adingabe a
tzerritar a
rau-hausleen proportzioa
Azken urteetan, gutxi gorabehera, a
dingabeen epaitegietan ezarririko kautelazko hiru barneratzetik bat eta hamar barnealdi neurritik hiru a
dingabe a
tzerritarrei zegozkien. Datu hori kezkagarria da berez, eta zerbait huts egiten a
ri dela a
dierazten du; a
re gehiago, urte edo a
ldi jakin batzuetan, guztiak edo ia guztiak lurralde bakar batekoak, a
re zentro bakar batekoak, direnean.
Baina, datu horien gainetik, kasuak eta kausak a
ztertu beharko lirateke. Litekeena da, esate baterako, lehen a
dierazitako faktore batzuk –irizpide komunik ez, babesaren eta erreformaren a
rteko bizi-baldintza desberdinak, paperik eta bestelako baliabiderik gabe bizimodua a
tera beharra– bultzatzea, objektiboki, delituzko zenbait portaera garatzera. Egia da faktore horiek ez dituztela beren portaeraren erantzukizunetik salbuesten, baina halakoak a
ztertuz gero balizko a
katsak zuzendu litezke, eta a
ntzeko egoerak saihestu edo murriztu litezke.
Ikuspegi horretatik, saihestu beharreko bi a
rrisku edo egoera daude: 1) indarkeriazko edo delituzko jarduerentzako erantzun egokirik ez egotea; 2) barneratze-zentroek a
ukera gehiago eskaintzen dituztenez horiek a
din txikikoentzako gune erakargarri bilakatzea. Horietatik eratorritako ondorio negatiboak oso nabarmenak dira: bai gizarte osoarentzat, bai gure a
rtean bizi diren jatorri a
tzerritarreko pertsonentzat ere (horien irudi soziala as
ko kaltetzen baita), eta baita a
din txikiko a
tzerritar a
rduradun gabeen kolektiboarentzat berarentzat ere.
8. Gure a
rtean a
rretarik jasotzen ez duten a
din txikiko a
tzerritar babes gabeak egoteko a
ukera
Jaso ditugu informazioen a
rabera, gutxienez a
din txikikoen hiru talde –edo hiru taldetan multzokatu daitezkeen ezaugarriak dituzten a
din txikikoak– egon daitezke:
1) Prostituzio sareek harrapatutako neskak.
2) Kalean, sarritan trapitxeoaz, bizi diren a
din txikiko a
tzerritarrak.
3) Gerran dauden edo gerran egon diren eta jazarpen-egoerak bizi dituzten herrialdeetatik datozen a
din txikikoak.
Oso zaila da egoera-mota horiek ezagutzea, eta a
re gehiago horien balizko hedadura neurtzea, ikusezin dirauten errealitateak dira eta. Gure iritziz, egoera-mota horiek gehiago ikertu beharko lirateke, edo horien jarraipen handiagoa egin beharko litzateke, zenbait kasutan polizia-jardueren bidez, eta bestetan kaleko hezitzaileen edo zerbitzuen bidez.
9. Gabeziak osasun-zerbitzuetan eta osasunerako eskubidea bermatzerakoan, batez ere, droga-kontsumo problematiko edo buruko gaixotasunen a
urrean. (Bi gai horiek txosten honetako bertako 3.9 eta 3.10 a
taletan jorratuko dira.
10. Zenbaitetan a
din txikiko multzo horri buruz igortzen edo indartzen den irudi soziala, talde homogeneo eta bereziki konfliktiboa izango balitz bezala
Hori ikusten da hedabideetan a
geri ohi diren berrietan, eta oso ondorio negatiboak izaten a
ri da, hala nola a
uzoek beren inguruan harrera zentro berriak ireki daitezen a
rbuiatzea.
Hauek dira, gure iritziz, a
zpimarragarrienak diren hamar a
razoak, gauzatu den ikerketaren eta A
rarteko erakundeari dagokion ikuspegiaren a
rabera. Horietako as
kori heldu genien –positiboki– gomendioei buruzko kapituluan, eta hura ere ondoren emango dugu laburbildurik.
Hobetzeko proposamenak
Bakarrik dauden a
din txikiko a
tzerritarren egoera EAEn zeritzon txostenean, A
rartekoak 33 gomendio egin zituen, EAEn a
rloan eskumenak dituzten a
dministrazioentzat, bai eta, kasu pare batean, lotutako beste instantzia batzuentzat ere. Jakina, gehienak goian a
zaldutako a
razoekin dute lotura, eta haiek konpontzekok dira. Gero, beste gomendio orokorren bat egin dugu, baina ez dugu a
tal honetan jasoko.
Oro har, sektore bat sakon a
ztertzen denean eta gabeziak edo a
razoak a
tzematen direnean, nolabaiteko gizarte mailako a
dostasuna edo nahikoa zabalduta dagoen iritzia egoten da hobekuntzak egiteko beharrizanari dagokionez. Ez da beharrezkoa izaten horiek justifikatzea: a
razoak edo mugak dira eta, horregatik, horiek gainditzeko, beharrezkoa den guztia egin behar da. Baina beti ez da hori gertatzen. Guri dagokigun gaiari dagokionez, esaterako, zenbait a
dministraziok a
razo handiak izan dituzte hobekuntza-ekimenak gauzatzeko garaian (harrera-zentro edo -etxe berriak irekitzeko orduan, a
dibidez).
Arartekoaren ikuspuntutik, pertsona horien eskubideen defentsak izan behar du a
rgudio nagusia eta nahikoa, eta, a
din txikikoak direla kontuan hartuta, erakundeetako jarduera guztiak zuzendu behar dituen oinarri orokorra ondorengo hauxe izango litzateke: a
din txikikoaren interes gorena, haurren eskubideen gaineko Konbentzioaren 3. a
rtikuluan ezarritakoa, eta guztientzat nahitaez bete beharrekoa. A
din txikikoen interes gorena guztiaren gainetik jartzeko irizpideak gidatu behar ditu A
dministrazio publikoaren eta a
din txikikoekin lotura duten erakunde eta pertsona guztien jarduerak. Gauzatzen diren ekimen guztiak eta hartzen diren erabaki guztiak, beraz, prisma horren pean ebaluatu beharko dira a
urretik. Hala ere, oinarrizkoa eta nahikoa den a
rgudio horretatik kanpo, gizarte mailako beste a
rrazoi ugari ere badago, eta eraiki nahi dugun gizarte-ereduarekin lotura dute: gizarte ireki eta integratua, a
la bazterketa sustatzen duen gizarte itxia. Gomendio guztiek, zuzenean edo zeharka, a
din txikiko horiek harreran hartu dituen gizartean hobeto barneratzea dute helburu; hau da, marjinalizazio- eta bazterketa a
rriskuak saihesten saiatzen dira.
Hemen 36 gomendioen enuntziatua baino ez dugu jasotzen, multzoka bereizirik. Osorik ezagutzeko, ikus txostenaren 5. kapitulua, 211. or. eta hurreng.
– Lehen multzo batean, bost gomendio egiten ditugu –orokorrenak eta baldintzatzaileenak, ziurrenik– erakundeen a
rteko plangintzari eta koordinazioari dagokionez. Honako behar hauek planteatzen dira:
• A
utonomia Erkidegoen a
rteko jarduera-irizpide komunak.
• Lege mailako esparrua a
rgitzea.
• Erakundeen eta lurralde historikoen a
rteko lankidetza edo koordinazioa.
• Babes-zerbitzuen eta gazte-justizia sistemen a
rteko lankidetza eta koordinazioa.
• Urte hauetako esperientzia ebaluatzea eta jardunbide egokiak elkartrukatzea.
– Bigarren multzoan, bederatzi gomendio egin genituen egoitza-baliabideen ezaugarriei, baldintzei eta funtzionamenduari zegokienez, haien muga batzuk a
zpimarraturik genituen eta. Ondorengoa proposatzen dugu:
• Harrera-baliabideen eta -zentroen egitura-baldintzak berrikustea eta hobetzea.
• Harrera-baliabideak dibertsifikatzea.
• Hitzarmenak berrikustea eta berme-elementu gisa erabiltzea.
• Lan-taldeetan a
din txikikoen hizkuntza ondo dakiten eta haien jatorrizko kulturak ezagutzen dituzten langileak sartzea.
• Baliabide komunitarioak erabiltzea eta gizarteratzea erraztea.
• Baliabideen gainbegiraketa-, kontrol- eta ebaluazio-mekanismoak hobetzea.
• Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren partaidetza handiagoa baliabideen a
ntolakuntzan.
• Jatorrizko familiarekin komunikatzen laguntzea.
• A
din txikikoari bere a
dinari eta egoera pertsonalei egokitutako informazio osoa ematea haren eskubideei eta betebeharrei, burutuko duen prozesuari, babes-sistemaren ezaugarriei eta bere egoeran eragina izan dezaketen gainerako elementuei buruz.
– Hirugarren multzoan, txostenak zazpi gomendio egiten ditu a
din txikiko horien a
rautze a
dministratiboa a
rintzeko. Ondorengoa proposatzen dugu:
• Hezur-proben a
zkartasuna eta fidagarritasuna hobetzea.
• Berehalako harrera-agiria eta erroldatzea.
• Babesgabetasun-aitorpena eta tutoretza hartzea.
• A
gudotasuna egoitza- eta lan-baimenak nahiz as
ilo eskaerak bideratzean.
• Baimenen tramitazioen jarraipena egitea eta emaitzak ebaluazio-adierazle gisa erabiltzea.
• Beharrezko laguntza juridikoa ematea.
• Itzulera egitekotan, a
din txikikoaren interesaren a
rabera egiten dela bermatzea.
– Hiru gomendio haien beharren a
rabera emandako hezkuntza mailako erantzuna hobetzekoak dira:
• Hezkuntza mailako a
dministrazioaren esku-hartzea a
reagotzea hizkuntza ikasteko programetan.
• A
halik eta eskolatze normalizatuena erraztea eta bermatzea.
• Profil profesional berrien beharra.
– Bi, osasun laguntza hobetzekoak:
• Osasun-sistemak a
din txikiko horien oinarrizko beharrizanei eman beharreko erantzuna bermatzea.
• Buruko osasun a
razoen eta drogen gehiegizko kontsumoaren gaineko a
rreta zehatza.
– Beste bi, emantzipazio a
ukerak hobetzekoak:
• A
utonomia-programak eta egoitza-baliabideak handitzea.
• Gizarteratzeko a
ukera ematen duten baimenak lortu a
rte erakundeen babesa mantentzea.
– A
dingabe a
tzerritar lege-hausleei dagokienez, honako hauek proposatzen ditugu:
• Babes-arduradunek eta gazte-justiziak a
razoa elkarrekin a
ztertzea.
• Esku-hartzeen jarraipena eta koherentzia bermatzea.
– Babesik gabeko a
din txikiko a
tzerritarrei dagokienez:
• Poliziak neska a
dingabeak erabiltzen dituzten prostituzio-sareak ikertzea.
• Kalean, bakarrik dauden a
din txikiko a
tzerritarrei jarraipena egitea eta haiekin a
hal den neurrian esku hartzea.
• A
din txikikoen eskubideen a
urrean, poliziaren errespetuzko trataera.
– Eta a
zkenik, informazioaren tratamenduari eta beharrezko gizarte mailako sentsibilizazioari dagokionez, hauek jotzen ditugu beharrezkotzat:
• Komunikabideetan berriei emateko trataerari buruzko kode deontologikoa.
• Polizia-iturriek eskainitako datuen jarraipena.
• Gizarte mailako sentsibilizazioa sustatzea.
Jarraipenak
Lehen ere esan dugunez, A
rartekoaren jarraipen handiago bat eskatu duen a
dingabe sektore bat egon baldin bada, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrena izan da hura.
Tamalez, a
zken urteetan bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren gaia bereziki problematikoa izan da –lurralde edo zentro jakin batzuetan, bederen– eta, ondorioz, A
rartekoak maiz esku hartu behar izan du oso a
rlo batzuetan zein bestetzuetan:
– bisita gehiago, eta errepikaturik zenbaitetan, egin ditu lurralde historikoetako harrera-zentroetara, harrera eta larrialdi zentroetara bereziki;
– egoera problematikoen ondorioz ofiziozko jarduera gehiago gauzatu ditu;
– bilerak egin ditu harrera-zerbitzuetako, fiskaltzetako eta gobernuaren ordezkariordetzetako a
rduradun instituzionalekin;
– etorkinei laguntzeko hainbat elkarterekin bilerak egin ditu eta informazioa trukatu du;
– harrera-zentrotik gertu zegoen polizia-etxeren batera egin du bisita;
– prestakuntzako eta gizarte sentsibilizazioko zenbait jardunalditan parte hartu du;
– tartean diren beste sail edo zerbitzu batzuetara bideratutako ofiziozko jarduerak garatu ditu…
Horrekin guztiarekin, jada informazio baliotsu ugari genuen jarraipena egiteko. Hala ere, gai hau gizartean hartzen joan den garrantzia eta, orobat, a
rlo honetan (esaterako, harrera-zerbitzuetan) izaten a
ri diren etengabeko a
ldaketak kontuan hartuta, komenigarria iruditu zaigu, ofizioz, foru a
ldundietako bakoitzari zuzentzea a
ldian behin, babes sistemen a
rduradun nagusiak diren heinean, zenbait datu eta informazio urtero-urtero eguneratzeko as
moz.
Kasu honetan, jarraipen lanak egiteko, gaia konplexua zenez, baita gomendioak ugariak ere, gomendio bakoitzari buruzko informazio zehatza edo xehatua eskatu ordez, egokiagoa iruditu zaigu bilakaera-adierazle gisa edo lehendik geneuzkan beste informazio batzuk osatu eta testuinguruan jartzeko erabilgarriak izango litzaizkigukeen kopuruzko zenbait datutan jartzea a
rreta.
Hala, bada, hiru foru a
ldundiei egin zaizkien datu eskaerak, oro har, 4 multzotan bereizita zeuden, eta horrela iraun dute denboran zehar; horri esker, elkarrekin konpara daitezkeen datu sailak dauzkagu, eta haiek kapitulu honetako beste a
tal batzuetarako erabiliko ditugu. Hauek dira lau multzo horien gaiak:
1) Sail bakoitzaren mendeko baliabideen sarean egindako a
ldaketak eta kasuan kasuko urteko a
benduaren 31n zuten egoera: A
dingabeen esku jarritako baliabideen zerrenda eta horiei buruzko oinarrizko datuak: a
halmena, kokapenak, ezaugarriak, instalazioen egoera, a
dingabe horien beharrizanei erantzuteko egokitasun maila edo a
halmena, berariaz edo soil-soilik beraientzat ez diren beste baliabide batzuen erabilera…
2) Baliabideen kudeaketan eta a
ntolaketan egindako a
ldaketak: Horiek kudeatzeaz a
rduratzen diren elkarteak edo erakundeak, indarreko hitzarmenen ezaugarriak, ikuskapen mekanismoak, figura profesional berriak, a
rreta-ratioak, kontratatutako segurtasun zerbitzuak…
3) Artatutako biztanleei buruzko datuak direla eta:
– Urtean zehar hartutako a
dingabe "berrien" kopurua (urtean izandako sarrera berriak).
– Urtean zehar hartutako a
dingabeen kopurua guztira.
– A
benduaren 31n hartuta zeuden a
dingabeen kopurua.
– A
benduaren 31n emantzipazio baliabideetan zeuden gazteen kopurua.
– Sailek, eskura dauden baliabideen erantzuteko a
halmenari dagokionez, a
rtatutako biztanle kopuruaren inguruan egindako balorazioa.
– A
rtatutako a
dingabeen zenbait ezaugarritan (adina, jatorria, itxaropenak, beharrizanak…) a
tzeman diren a
ldaketa esanguratsuak, halakorik a
tzeman bada, eta horiek zentroetan eta baliabidetan izan dituzten ondorioak.
4) Adingabe horien a
dministrazio egoerari eta erregularizazioari buruzko datuak:
– A
giriak izapidetzeaz a
rduratzen diren zerbitzuak.
– Urtean zehar hartutako tutoretza-kopurua.
– Urtean eskatutako bizileku baimenen kopurua.
– Urtean lortutako bizileku baimenen kopurua.
– Bizileku baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera.
– Urtean eskatutako lan baimenen kopurua.
– Urtean lortutako lan baimenen kopurua.
– Lan baimena lortzeko batez besteko denbora, gutxi gorabehera.
– Sail bakoitzak a
dingabeak beren familiarekin berriro elkartzeko egin duen eskaera-kopurua eta urtean zehar haren laguntzarekin bideratu diren elkartzeen kopurua.
Datu horiez gain, gure txostenean funtsezkotzat hartutako beste gai batzuei buruz ere eskatu da informazioa, hala nola beste a
dministrazio eta sail batzuen laguntzaren beharrari buruz. Hain zuzen ere, ikusi a
hal izan den moduan, gure gomendioetako batzuk zehazki beste instantzia batzuei zuzenduta zeuden, esaterako, hezkuntza-administrazioari, osasun sistemari, gazteentzako justizia-sistemari, polizia edo udal zerbitzuei (errolda, gizarte zerbitzuak…). Eremu horietako batzuetan, A
rartekoak ofiziozko jarduerak bideratu ditu erakunde a
rduradunen a
urrean. Horregatik, informazio osagarri gisa, sail bakoitzari eskatu zitzaion jakinaraz ziezagula zer iruditzen zitzaion a
ipatu instantzien a
ldetik jasotzen zuen laguntza eta, bere ustez, zer a
rlo, a
razo edo beharrizanetan lortu behar litzatekeen haien inplikazio handiagoa nahiz laguntza edo koordinazio handiagoa. Gainera, lurralde bakoitzean a
tzemandako egoeraren a
rabera, egungo mugak gainditze a
ldera baliabide edo zerbitzu berriak zabaltzeko zeuden a
urreikuspenei buruzko informazioa eskatu zen.
Hala bada, A
rartekoak eginiko jarraipenean kopuruzko datu eta a
dierazleak kualitatiboak diren beste batzuekin bateratu dira, eta horri esker errealitatearen ezagutza eguneratua izan a
hal izan da, eta errealitate horretan ziurtasun handiagoz esku hartu.
Horrez gain, a
zken urtean, beste datu iturri osagarri batzuk ere erabili a
hal izan ditugu, A
rartekoaren beken deialdira bere garaian a
urkeztu ziren hiru ikerketa proiekturen emaitzak direla bide. Funtsean, hauetaz a
ri gara:
– Pere Tarrés fundazioko lan talde batek egindako lana; duela gutxi Eusko Jaurlaritzako Immigrazio Zuzendaritzak a
rgitaratu du: Sakelako a
metsak. Inoren kargura ez dauden a
dingabe migratzaileak Euskal A
utonomia Erkidegoan.
– Iñaki Markezek eta Fátima Pastorrek mamituriko lana: Droga-mendetasuna inoren kargura ez dauden a
dingabe a
tzerritarrengan (IKEDAA): kalitatezko hezkuntzarako eta osasunerako eskubidea.
– A
tartekoaren beka zuen hiru kideko talde batek 329 espedienteko lagin batean a
urrera eramandako ikerketa lana; berrikitan plazaratu dugu izenburu honekin: de Adingabeak edo a
tzerritarrak? Esku hartzeko politiken a
zterketa, lagundu gabeko a
dingabe a
tzerritarren gainekoa.
Funtsezko datuak - a
dierazleak - bilakaera datuak
Eskura dauden datu guztietatik, gure a
buruz sektore honek izandako bilakaera hobeto ikustea a
halbidetzen dituztenak baino ez ditugu hemen emango, bilakaera hori hartutako a
dingabeen kopuruari, a
dministraziozko erregularizazioan izandako lorpenei nahiz a
dingabeon esku jarritako baliabideei dagokiela, hain zuzen ere.
Hirur lurralde historikoek dute eskumena a
rlo honetan, eta haietako bakoitzean errealitatea oso desberdina da; horregatik, sarritan, datuak lurraldez lurralde ematea a
ukeratu dugu. Badaude, hala ere, haien a
rteko erkaketa a
halbidetzen duten taula orokor batzuk.
Barne hartutako a
ldiei dagokienez, 2005 baino lehenagoko datu gehienak urte hartan a
rgitaratu zen txosten berezian a
ztertu ziren xeheki. Hemen, hortaz, geroagoko datuetan jarri dugu a
rreta: 2005etik 2009ra bitartekoetan, hain zuzen.
Horrela, esate baterako, ondorengo taulan, lurralde bakoitzean, a
zken urtean izandako bilakaera ikus daiteke, beti bereizi ditugun eta oinarrizkotzat nahiz osagarritzat jo ditugun lau datu a
intzat harturik:
– Urte bakoitzean hartutako a
dingabe "berrien" kopurua (urtean izandako sarrera berriak).
– Urtean zehar hartutako a
dingabeen kopurua "guztira" (sarrera berriengatik zein lehenagoko urteetatik zeudelako hartuta daudenak).
– Data jakin batean (urte bakoitzeko a
benduaren 31n) babes baliabideetan hartuta zeuden a
dingabeen kopurua.
– Data horretan bertan emantzipazio baliabideetan zeuden a
dingabeen kopurua (kasu horretan, batzuetan "adin txikikoak" dira, baina beste as
kotan dagoeneko 19 urte bete dituzten gazteak dira).
Iturriak: foru a
ldundiak. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Zazpi birsarrera kontuan hartu gabe.
2 169 urtean zehar.
3 33 birsarrera barne.
4 Horiez gain, 121 lagun egiteko zenbait programatan zeuden, baina egoitzarik eman gabe.
Datu horien bitartez, a
zken urteetan, lurralde bakoitzean izan den bilakaera desberdina ikus daiteke. Horrela, a
dibidez:
– Bizkaian, beste bi lurraldeekin konparatuta, a
lde handiz bakarrik dauden a
dingabe gehien hartzen duen lurraldea izanik ere, nolabaiteko egonkortasuna lortu da datuetan (400 sarrera berri inguru urtero; edo 350 a
dingabe inguru hartuta urte bakoitzaren a
maieran)
– A
raban, a
labaina –bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei dagokienez, gutxien izan dituen lurraldea da, normalean–, 2007tik 2008ra berebiziko igoera gertatu zen (sarrera berriak 3,5 a
ldiz gehiago izan ziren; a
benduaren 31n hartuta zeudenak, 2,4 a
ldiz gehiago).
– Gipuzkoan ere gehikuntzarik nabarmenena urte horietan gertatu zen, nahiz eta ez hain neurri handian (69 sarrera gehiago a
urreko urtean, 2008an; edo 75 a
dingabe gehiago hartuta urtearen bukaeran).
Datuek, ordea, jendearen a
rtean oso zabaldurik dagoen iritzi bat: kolektibo hori etengabe hazten a
ri dela. Zehazki, 2009ko datuek erakusten dute kopuru gehienek behera egin dutela, bai EAEn oro har, bai lurralde bakoitzean, A
raban izan ezik.
Hori begiraldian ikus daiteke ondorengo grafiko osagarrietan:
Iturriak: foru a
ldundiak. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
Iturriak: foru a
ldundiak. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
Iturriak: 2003-2004 urteetarako, Zabaltzen, Zabaloetxe eta Urnietako eta Martuteneko zentroak.
2005-2009 urteetarako: foru a
ldundiak. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
Lurralde bakoitzean gertatu den bilakaera hobeto ikus daiteke datu sail osoa hartzen baldin badugu, datuak eskuratu ziren lehen urtetik hasirik (ez bakarrik a
zken bost urteak harturik).
Iturriak: 1997-2004 urteetarako: Zabaltzen zentroa. 2005-2009 urteetarako: A
rabako Foru
A
ldundiko Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Saila. Guk egina.
Iturriak: 1996-2004 urteetarako: Zabaloetxe zentroa. 2005-2009 urteetarako: Bizkaiko Foru
A
ldundiko Gizarte Ekintza Saila. Guk egina.
Iturriak: 2003-2004 urteetarako, Urnietako eta Martuteneko zentroak. 2005-2009 urteetarako:
Gipuzkoako Foru A
ldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Guk egina.
Ikus daitekeenez, lurralde bakoitzean urteren batean –edo urte pare batean– a
dingabeen kopuruaren gorakada handi samarra izaten da, eta horrekin batera a
rduratu beharreko beharrek ere a
zkar gora egiten dute:
– Hala gertatu zen Bizkaian 2001. urtean (hartutako a
dingabe a
tzerritarren zenbatekoa ia zazpi a
ldiz handiagoa izan zen).
– Edo 2008an eta 2009an A
raban (bi urtetan, 59 a
dingabetik 233ra pasatu zen).
– Edo 2007an eta 2008an Gipuzkoan…
Esperientziak erakutsi duenez, a
dingabe kopurua eta, ondorioz, a
rduratu beharreko beharrak a
zkar gehitu direnean, dena delako lurraldean a
razoak ere as
ko ugaldu izan dira, edo zentro jakin batzuetan behintzat (ia beti, lehen harrerako edo larrialdiko zentroetan, gainezka egoki).
Horrek esplika dezake, neurri batean, bederen, Gipuzkoan 2008an, edo A
raban 2009n, izan ziren a
razoak; hain zuzen, A
rartekoak etengabe esku hartu behar izan zuen egoera haietan, eta xehetasunez islatu dira zegozkien urteko txostenetan (ikus 2008ko eta 2009ko ohiko txostenetako bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei buruzko a
talak).
Orain a
rte emandako datu guztiak hartutako a
dingabeen gainekoak ziren, harrera beharrei buruzkoa. Behar horiei ematen zaien erantzuna neurri handiagoan edo txikiagoan izan daiteke a
rduratsua edo legeak eskatzen duenerako egokia, eta erantzun horren lorpenak neurri handiagoan edo txikiagoan izan daitezke a
rrakastatsuak…
Funtsezko a
lderdia da administrazio erregularizazioan izandako lorpenena, eta hari buruzko jarraipen sistematikoa egin dugu, hain zuzen. Oinarrizko gai bat da, pertsona horiek gizarteratzeko edo lan munduan txertatzeko a
ukera oro baldintzatzen duelako, a
din nagusira iristen direnean, nagusiki.
Lurralde bakoitzean izandako emaitzen zati bat ondorengo tauletan a
geri da:
Iturriak: 2003. eta 2004. urteetarako: Zabaltzen zentroa. 2005-2009 urteetarako: A
rabako Foru A
ldundiko
Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Saila. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Bizileku edo lan baimena lortzeko batez beste behar den denborari buruzko datuetan, irizpide a
ldaketa gertatu zen 2007an. Urte hartan eskaera egiten zenetik erantzuna lortu a
rte igarotako denbora kontuan hartu zen, baina guk egokiagotzat jo dugu beti lehen harreratik baimen hori lortu bitarteko denborak kontuan hartzea.
Iturriak: 2000. eta 2004. urteetarako: Zabaltzen zentroa. 2005-2009 urteetarako: Bizkaiko Foru A
ldundiko
Gizarte Ekintza Saila. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Gutxi gorabeherako datua.
Iturriak: 2003-2004 urteetarako, Urnietako eta Martuteneko zentroak. 2005-2009 urteetarako: Gipuzkoako Foru
A
ldundiko Gizarte Politikako Departamentua. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
Taulak ongi interpretatzeko, ohartarazi behar da datuen iturriak foru a
ldundiak edo harrera erakundeak berak izan direla. Iturria ez da izan, horrenbestez, guk eginiko espediente laginketa bat (hori egin genuen txosten berezirako, 75 espedienteko lagin bat harturik), ez eta A
rartekoaren beka duten pertsonen taldeak eginiko laginketa bat ere (hain zuzen a
ntzeko lan bat egina dute 329 espedienterekin).
Nolanahi ere, joera nabarmenenak a
ntzekoak dira, erabili den iturria edo metodoa edozein delarik ere:
– Hartutako tutoretzen kopurua as
ko a
ldatzen da urtearen a
rabera eta, bereziki, lurraldearen a
rabera. (Nabarmentzekoa da A
rabako Foru A
ldundiak 2009. urtean hartu zuen tutoretza kopuru guztiz txikia –27 baino ez, guztira 233 a
dingabe zeudela hartuta–, hainbat a
razoren iturri eta hainbat espedienteren jatorri A
rartekoan.)
– Horren inguruan a
rauetan ezarrita dagoenagatik ere, gutxitan lortzen da bizileku baimena bederatzi hilabetean. Neurri batean, a
tzerapena a
dministrazio zentralari egotz dakioke, baina denbora gehiena eskaera a
urkeztu a
urreko urratsetan xahutzen da, eta a
zken hori gure babes erakundeen eskumena da.
– Erregularizazio prozesua bizileku baimena eta lan baimena lortuz gero burutzen dela ulertzen baldin badugu, gutxi dira horretaraino iristen direnak, hartuta dauden guztien a
ldean.
Hala bada, baldin a
zken urtean (2009) lurralde bakoitzean lortutako bizileku baimenak a
dibide gisa hartzen baditugu, hona hemen daukaguna:
• 27 baimen lortu ziren A
raban (guztira 233 a
dingabe hartuta egonik; hau da, baimenak %11,5 izan ziren).
• 112 baimen lortu ziren Bizkaian (guztira 702 a
dingabe hartuta egonik; hau da, baimenak %16 izan ziren).
• 73 baimen lortu ziren Gipuzkoan (guztira 349 a
dingabe hartuta egonik; hau da, baimenak %21,4 izan ziren).
– A
urkeztu ziren eskaeren eta lorturiko baimenen a
rteko proportzioa, hala ere, oso handia da kasu gehienetan. Esan nahi baita, a
ldez a
urreko a
giri guztiak eskuratu eta haren eskaera a
urkez dezaten lortzen duenak, a
ukera as
ko ditu baimena erdiesteko, bizileku baimena zein lan baimena izan, a
rrazoizko epe batean. Eta horrek biziki errazten du bai gizarteratzea bai lan munduan txertatzea.
Hirugarren a
lderdi bati buruzko datuak ere ematea iruditzen zaigu beharrezkoa: "harrera sarea" a
ntolatzeko moduari buruz a
ri gara, a
legia, a
dingabe horientzako harrera eta laguntza bermatu behar dituzten baliabideak (gehienbat egoitzazkoak) a
ntolatzeko moduari buruz.
Hartu beharreko a
dingabe a
tzerritarren kopuruen inguruko datuak ikusirik, ulertzekoa da baliabide sareak etengabe a
ldatu eta ia beti handitu behar izana. Hiru foru a
ldundiak egoitza baliabide gehiago sortuz edo gaituz joan dira, eta horretarako zailtasun handiak gainditu behar izan dira zenbaitetan.
Horri dagokionez, hau izan daiteke daturik esanguratsuena: a
zken bost urteetan, 7 zentrotik 37 zentrora pasatu da (hau da, bost a
ldiz ugaritu dira), eta a
dingabe a
tzerritarrentzat 112 plaza egotetik 612 plaza egotera (500 plaza gehiago bost urtean). Datu horrek a
gerian jartzen dute erakundeen a
halegin handia.
Baliabide horiek lurraldeka duten banaketa ondorengo taulan a
geri da:
Iturriak: foru a
ldundiak. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Sagrada Familia zentroa kontuan hartu gabe, Bizkaian (neska a
tzerritarrak hartzen zituen, baina ez zen berariazko zentroa) ez eta emantzipaziorako etxebizitzak ere (gehiago gazteentzat dira, a
dingabeentzat baino).
2 Emantzipaziorako hiru etxebizitza barne harturik.
3 G. M. de Ibarra zentroa (Urduña), 30 plazakoa, 2004/06/21ean itxi zuten, eta haren ordez hiru bizikidetza unitate ezarri ziren, guztira 20 plazarekin. Zentro eta plazen kontaketan, Urduñakoa ez da kontuan hartzen.
Taulan "soilik edo gehienbat" bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako zentroetako plazak bildu dira (ez beste harrera zentro batzuetan haientzat gordetako edo haiek erabilitako plazak, a
zken horietan proportzioak eta irizpideak as
ko a
ldatzen baitira lurralde batetik bestera edo urte batetik bestera). Horrela, ikus dezakegu 2009. urtearen bukaeran a
dingabe a
tzerritarrentzako plazak honela daudela banaturik: %17 A
raban; %53 Bizkaian; eta %30 Gipuzkoan. Zenbateko horiek neurri handian datoz bat lurralde bakoitzak duen biztanleria proportzioarekin.
Datu orokor horiek hainbat taulatan ikus daitezke lurraldeen a
rabera nahiz zentroen a
rabera xehaturik txosten honen bertsio digitalean.
Bertsio digitalean, zentroaren a
rabera, ematen diren datuei dagokienez, elementu esanguratsu batzuk nabarmenduko ditugu. Horrela, a
dibidez:
– Ia zentro guztiak (Bizkaiko 7 bizikidetza unitate izan ezik, haiek Gizarte Urgazpenerako Foru Erakundekoak baitira eta erakunde horretako langileak baititu) elkarte, enpresa edo kongregazioren batek kudeatzen ditu, ia beti berariazko hitzarmenen edo kontratuen bidez.
– Badauden oraindik ere oso plaza kopuru handia duten zenbait zentro, Bizkaian batik bat.
– Zentro batzuk oso urruti daude hiri inguruneetatik edo gizarteratzea a
halbidetzeko moduko a
ukerak eta baliabideak dituzten inguruneetatik...
Nolanahi ere, gogorarazi behar da a
zken urteetan sarea etengabe a
ldatu izan dela. Hala, 2009ko datuak, tauletan a
geri direnak, esate baterako, urte horren a
benduaren bukaerarako dira baliozkoak, baina horrek ez du esan nahi egun hauetarako a
ldatu ez direnik edo, a
reago, urte hartako uneren batean a
ldatu ez zirenik. A
labaina, goian nabarmendu diren hiru joerek bere horretan jarraitzen dute.
Erakundeen erantzunaren a
rgi-itzalak
Aurreko a
tal batzuetan nabarmendu dugu dagoeneko A
rartekoaren ikuspegitik bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako laguntzaren funtsezko a
razotzat jotzen ditugunak: irizpide komunik ez eskumenak dituzten erakundeen a
rtean; egoitzazko baliabideen mugak; profesionalen lan egoera; erregularizazio prozeduren a
tzerapenak, eta a
bar. Ez diegu hemen berriro ere helduko.
Beste a
lde batetik, a
ipaturiko a
razo eta muga guztiak gorabehera, a
urreko a
talean emandako datuek a
rgi erakusten dute a
ldundiek egin duten a
halegina beren baliabide sarearen harrera a
halmena handitzearren, bai eta hura une bakoitzeko beharretara egokitzearren ere.
Atal honen izenburua "argi-itzalak" denez, eta itzalak, guk uste, beste a
tal batzuetan behar bezala a
gertu ditugunez, urte hauetan ikusiriko a
lderdi positibo batzuk nabarmentzera mugatuko gara hemen, hain zuzen ere, gure iritziz ia zabaldu beharreko jardunbide egokitzat a
urkez daitezkeen a
lderdi batzuk.
Batez ere praktikoa den ikuspegi batetik, "argi" horietako sei nabarmenduko ditugu:
1. Emantzipazioa errazten duten baliabideak jartzea
Batez ere, a
lokatutako etxebizitzak dira, eta haietan 4 edo 5 gazte a
tzerritar bizi dira, dagoeneko 18 urte bete dituztenak, baina oraindik a
utonomoak izan gabe, eta laguntza eta jarraipen zerbait behar dutenak. Hiru foru a
ldundiek a
bian jarri dute horrelako baliabideren bat, baina Bizkaian ugaldu dira gehienbat (etxebizitza kopuruari eta lagundutako gazteen kopuruari begiratuta). Horrez gain, badaude elkarte batzuek sustatutako beste emantzipazio baliabide batzuk (adibidez, Hemen programa Bizkaian), edo harrera zentroren batek sustatutakoak (Zabaloetxeren tutoretzapeko zentroak, horiek ere Bizkaian), erakundeen laguntza handiagoa edo txikiagoa jasorik.
Lortu den a
rrakasta handia izan da: gazte gehienek erabateko a
utonomia erdiesten dute epe labur batean (urtebete inguruan). Txanponaren beste a
ldea da hartutako gazte guztiak ezin direla sartu etxebizitza horietan 18 urte betetakoan (sartu a
hal izateko, irizpide batzuk bete daitezela eskatzen da). Gainera, a
dministrazio horiek beldur dira baliabide horiek –beste toki batzuetan halakorik ez badago– beste erakartze faktore bat bihurtzeko. Nolanahi ere, hiru foru a
ldundiek sustatu dituzte mota horretako programak.
2. Gizarteratzea lantzea. Gizartearen a
rbuioari a
urre egitea
Gizartean "adingabe gatazkatiak" izatearen irudia zabaldu denez, horrek eragin du pertsona batzuek, era a
ntolatuan, beren hiri edo a
uzoan zentro berriak jartzearen a
urka jardutea. As
kotan lortu egin dute, hain zuzen, dena delako zentroa ireki ez dadin. Esperientziak erakutsi digu badirela halako errefusak errazago edo zailago egiten dituzten zenbait faktore:
– Baliabideari buruzko informazioa ematen den modua eta unea.
– A
gintariek hartzen dituzten jarrera a
ktiboa (bereziki tokiko a
gintariek).
– Dena delako tokian kokatutako elkarte mugimenduaren gogaidetasuna (gazte elkarteak, gobernuz kanpoko erakundeak, parte-hartzeko organoak, eta a
bar).
– Komunikabideen laguntza…
Faktore horietako batzuk oso baliagarriak dira, errefusak saihesteko ez ezik, ingurunean integratzeko ere.
3. Prestatzea eta lan munduan sartzea a
rrazoizko epe batean
Harreran dauden a
dingabe a
tzerritar gehienek oso a
rgi dute beren helburua: lehen baino lehen lanean hastea (ia beti, jatorrizko familiari laguntzeko dirua irabazte a
ldera). Eta badakite edo ikasten dute horretarako beren egoera erregularizatu behar dutela, hizkuntza maila jakin batean jakin behar dutela, prestakuntza jakin bat izan…
Esperientziak erakutsi digunez, prestakuntzarako eta egiaztapenerako prozesu hori ez baldin bada urteetan luzatzen (agiriak lortzen, behar dituzten ezagutzak eskuratzen badituzte…), a
dingabe horien a
rrakasta edo gizarteratze maila oso handia da: motibazio handia izaten dute ikasteko; lan eskaintzak dituzte; irakasleen edo enpresaburuen balorazioa oso positiboa da…
Aitzitik, baldin eta prozesuak luzatu egiten badira edo ez badira burutzen, etsitzeko a
rrisku garbia dago, edo delinkuentziara edo bizirauteko jardueretara jotzeko a
rriskua.
4. Laguntzeko taldeetan haien kultura bereko pertsonak sartzea
Zentroetako profesional taldeetako as
kok a
rabieraz dakiten pertsonak, Magrebekoak direnak eta a
bar hartu dituzte (hezitzaile, zaintzaile, a
nimatzaile, interprete...). Horrek komunikazioa errazten du (hasieran, behintzat, a
dingabeek harrera tokiko hizkuntza ez dakitenean), eta, zenbaitetan, konfiantza indartzen du. Hori, a
labaina, beste a
razo baten iturri ere izan daiteke.
5. Eragileen a
rteko esku-hartze protokoloak
Batzuetan (egoera a
razotsuren batzuei erantzuna ematearren edo halakoak saihestearren, noiz edo noiz) eragile zenbaiten a
rtean jarduera protokoloak taxutu dira batera, era koordinatuan jardute a
ldera, edo a
ntzeko irizpideekin: poliziakideak, fiskalak, babes erakundeak, a
dina zehazteko talde medikoak, eta a
bar ditugu a
genteok. Erakunde honen iritziz, komeniko litzateke, egoera jakin batzuetarako, behintzat, jarduera protokolo komun bakar bat egotea, gure 19. gomendioan planteatzen denez.
6. Etxe integratuak eta normalizatuak
Nahiz eta eredurik zabalduena tamaina zerbait duen zentro batena den, eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzat soil-soilik, badago esperientzia beste zentro normalizatuago batzuekin, hala nola etxe mistoekin, a
uzo komunitate batean integraturik, lurralde batzuetan gehiagotan erabiltzen direla beste batzuetan baino. Guztiak a
ditzera ematen du zentro horietan bizikidetza as
koz hobea dela eta gizarteratzeko haien a
ukerak handiagoak direla.
Ildo horretan, beste ekimen batzuk ere dira a
ipatzekoak: eskolatzekoak; kultura eta kirol taldean parte hartzekoak; gizartea sentiberatzeko jarduerak a
ntolatzekoak; eskualdean kokatuta dauden jatorri bereko helduen komunitateekin lankidetzan a
ritzekoak, emaitzak gorabeheratsuak izan diren a
rren; bertako familia batzuek a
dingabe a
tzerritarrei laguntza a
fektiboa ematekoak…
Arau esparrua bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei dagokienez
Adingabe a
tzerritarrei buruz a
ri garenean, garrantzitsua da a
rgi uztea a
plikatu beharreko a
raudia haur eta nerabeei dagokiena dela. A
dingabe izaera da, lehenik eta behin, a
intzat hartu beharrekoa, berdintasunaren eta bereizkeriarik ezaren printzipioak nagusi direlako, eta, hortaz, ez dagoelako inola ere bereizterik haien herrialde jatorriagatik eta a
plikagarriak ez direlako a
tzerritar helduei dagozkien a
rau xedapenak, a
dingabeei dagozkienak baizik. Haur eta nerabeen eskubideak bete behar dira, jatorriz zer herrialde duten begiratu gabe.
Haurren Eskubideen Batzordeak, 6. Ohar Orokorrean, jatorrizko herrialdetik kanpo bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden a
dingabeei eman beharreko tratuari buruz, hau dio: "Estatuaren betebeharrak, hitzarmenaren a
rabera, Estatu horren mugen barruan a
plikatzen dira, baita herrialdearen lurraldean sartzen saiatzean Estatuaren jurisdikzioaren a
zpian gelditzen diren a
dingabeentzat ere".
Arau esparrua, horrenbestez, haur eta nerabeei a
plikatzen zaiena da. A
tzerriko a
dingabeak izatearen berezitasuna dela eta, garrantzitsua da, a
rau esparru orokorrean jasotakoez gain, zenbait jarduera printzipio nabarmentzea, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenetik (HEH) eta Errefuxiatuen Estatutuari buruzko Genevako Hitzarmenetik datozenak, berezkoak izanik.
Adingabearen interes gorenaren printzipioa
Haurraren interes gorena a
dingabe bakoitzaren egoeran oinarritu behar da, haren familia egoera, jatorrizko herrialdearen egoera, haren segurtasuna, izan ditzakeen a
rriskuak, harrerako herrialdean duen gizarteratze maila, eta haren gorputz zein buru osasuna kontuan harturik (HEHko 3. a
rtikulua).
Bereizkeriarik ezaren printzipioa
Adingabe guztiek tratu bera izateko eta eskubide berak erabiltzeko eskubidea dute, haien a
dministrazio egoera edozein izanik ere, etorkin izaera bigarren mailan geratzen baita (HEHko 2. a
rtikulua).
Parte-hartzearen printzipioa
Atzerritar a
dingabeek entzunak izateko eskubidea dute, eta, horrenbestez, kulturaren edo hizkuntzaren a
ldetik, a
dingabeek parte har dezaten oztopo izan daitezkeen a
lderdiak a
intzat hartu behar dira (HEHko 12. a
rtikulua).
Informazioa izateko eskubidea
Badute eskubidea hizkuntza ulergarri batean informazioa jasotzeko haien eskubideei buruz, erabil ditzaketen zerbitzuei buruz, as
ilo prozedurari buruz, familia bilatzeari buruz, eta haien jatorrizko herrialdeko egoerari buruz. Halaber, informatu behar dira dituzten erantzukizunez eta haiengandik espero den jokabideari buruz, eta haurrek ulertzen duten hizkuntza batean egiten duten interpreteak eduki behar dira (HEHko 13., 17. eta 22.2 a
rtikuluak).
Intimitaterako eskubidea
Adingabeek konfidentzialtasunerako eskubidea dute, haien familia-kideak a
rriskuan jar ditzakeen informazioa ezagutzera ez emateko eskubidea, dena delako a
dingabeak baimena eman ezean, mutil edo neska babesteko behar diren bermeekin (HEHko 16. a
rtikulua).
Gizarte ongizaterako eskubidea
Zaintzak, osasun laguntzak eta hezkuntzak haien behar kulturalak a
intzat hartu behar dituzte, kaltegarriak edo bereizkeriazkoak badira izan ezik (HEHko 8. eta 29 1.artikuluak).
Ez itzultzeko printzipioa
Ezin dira errefuxiatuak kanporatu edo itzuli, ez eta inola ere mugan jarri ere, muga horretako lurraldean haien bizia edo as
katasuna a
rriskuan dagoenean haren a
rrazagatik, erlijioagatik, nazionalitateagatik, gizarte talde jakin batekoa izateagatik, edo haren iritzi politikoengatik (Errefuxiatuen Estatutuari buruzko Genevako Hitzarmeneko 33. a
rtikulua).
Europan, Espainian eta Euskal A
utonomia Erkidegoan bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak, helduren batekin ez daudenak, ugaritu izanaren ondorioz, Europar Batasunak zein Estatuak a
rau xedapenak sortu dituzte kolektibo horren berezitasunak kontuan harturik. Europan a
dingabe a
tzerritarrak egoteak a
dministrazioen a
rreta erakarri du a
zken urteetan. A
tzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta as
katasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoan, a
benduaren 11ko 2/2009 Lege Organikoak emandako testuan, jasota dago, 35. a
rtikuluan, a
dingabe a
tzerritar bat a
urkitzen denerako jarduera prozedura, bai eta zerikusia duen a
dministrazio eta erakunde bakoitzaren betebeharrak ere, a
dingabe izaerak eskatzen dituen bermeekin batera.
Hirugarren herrialdeetako herritarrak diren eta bakarrik diren a
dingabeei buruzko Europar Batasuneko Kontseiluaren 1997ko ekainaren 26ko Ebazpenak dagoeneko zehaztu zuen a
plikazio eremua: "hirugarren herrialderen bateko herritarrak diren 18 urtetik beherakoak, Europar Batasuneko Estatu bateko lurraldera haien a
rdura –legez edo usadio eta ohituren a
rabera– duen pertsona heldurik lagun ez dutelarik iristen direnean, praktikan haien a
rdura duen nagusi baten zaintzapean ez dauden heinean; bai eta hirugarren herrialderen bateko herritarrak diren a
dingabeak, Europar Batasuneko Estatuetako lurraldean sartu eta gero, bakarrik utzi dituztenean"[10].
Adingabe a
tzerritarren errealitatea Europar Batasunaren Stockholmeko programan jasorik dago (2010/C 115/01); hain zuzen, programa horretan legegintza eta jardun a
rloetako programazioaren estrategiazko orientabideak zehazten dira as
katasuneko, segurtasuneko eta justiziako esparrurako. Han planteatzen da a
rrisku egoera berezietan dauden haurrei laguntza berezia emateko beharra, besteak beste, bakarrik dauden a
dingabeei. Behar hori prebentzioko, babeseko eta itzultzen laguntzeko hainbat neurritan mamitzen da, a
dingabearen interes gorena a
intzat harturik betiere.
Kezka horren ondorioz, Bakarrik dauden A
dingabe A
tzerritarrei buruzko Jarduera Plana sortu du: Europako Batzordea (COM(2010)213 behin betikoa, 2010.5.6).
Planak jarduera esparru bat ezartzen du bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei dagokienez, eta hark hiru oinarri ditu: jatorrizko herrialdeetatik ez a
teratzeko prebentzioa; haien a
dingabe izaera babestea, Europako lurraldean dauden bitartean; eta beren herrialdeetara itzultzeko neurriak.
Atzerritarrei eragiten dien Europar Batasuneko a
raudiaren a
rtean, itzulerari buruzko zuzentaraua a
ipatu behar da[11]. Zuzentarau horrek ezartzen du zer a
raudi a
plikatu a
dingabeak itzultzen direnean eta barneratzean. Bai Bakarrik dauden A
dingabe A
tzerritarrei buruzko Jarduera planean bai itzulerari buruzko zuzentarauan berariaz a
ipatzen da Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena.
Atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta as
katasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoan, eta ondoren egin zaizkion a
ldaketetan, a
benduaren 11ko 2/2009 Lege Organikoak emandako testuan, kontuan hartu da Itzulerari buruzko Zuzentarauan xedatutakoa; hain zuzen ere, zuzentarauaren transposizioa legea a
ldatzeko a
rrazoietako bat izan zen. Nolanahi ere, bai hura interpretatzean bai a
plikatzean Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean ezarritakoa a
intzat hartu behar da.
Badugu, horrenbestez, Europan zein barneko esparruan, a
plikatu beharreko a
raudi bat (atzerritarrei buruzko legedia), a
tzerritarrak –"hirugarren herrialderen batekoak"– Europar Batasunean sartu, kokatu eta lan egiteko irizpide murrizgarriak ezaugarritzat dituena, bai eta Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenetik datorren a
raudi bat, a
din txikikoei doakien edozein erabaki hartzerakoan nagusitu beharreko irizpidea a
dingabearen interes gorenaren printzipioa dela ezartzen duena.
Arazoak sortzen dira halakoak a
plikatzean lehenik a
tzerritarra izatea kontuan hartzen denean, eta a
dingabe a
tzerritarrak era masiboan sartzeko beldurra. A
tzerriko helduei eragiten dieten xedapenak, a
ipatu dugunez, oso murrizgarriak dira Europar Batasuneko estatu batean sartzeari edo kokatu eta lan egiteari dagokionez. Beste a
lde batetik, babesik gabeko a
dingabeak baldin badira, babestu egin behar dira, eta horrek a
urrekontu konpromiso handiak dakartza. A
zken batean, bai immigrazio politikak bai babesik gabeko a
dingabeei laguntzeagatik sortzen den kostuak eragina dute eskumena duten a
gintariek gai honen inguruan hartzen dituzten erabakietan. Hala ere, a
dingabeak dira, eta horregatik eskubide jakin batzuk a
itortu zaizkie, haien jatorrizko herrialdeagatik bereizi gabe, eta garrantzitsua da hori gogoan izatea.
Adingabe a
tzerritarrei, oro har, eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei, bereziki, a
plikatu beharreko a
rau esparrua
Atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta as
katasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoan, eta ondoren egin zaizkion a
ldaketetan (AEEALO a
urrerantzean), a
dingabe a
tzerritarrei dagozkien eskubideak a
rautzen dira, hala nola hezkuntzarako eskubidea eta osasun laguntza jasotzeko eskubidea.
Osasun laguntza gainerako a
dingabeentzako baldintza beretan jasotzeko eskubidea bermatzen du legeak. Hezkuntzarako eskubideari dagokionez, Konstituzio A
uzitegiak, a
zaroaren 7ko 236/2007 epaian, konstituzioaren a
urkakotzat jo zuen A
tzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta as
katasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko 4/2000 Lege Organikoko 9.3 a
rtikuluan, a
benduaren 22ko 8/2000 Lege Organikoko 1. a
rtikuluko 7. puntuak emandako testuan, a
geri zen "egoiliarrak" tartekia. Konstituzio A
uzitegiak a
dierazi zuen hezkuntzarako eskubidea ez duela loturik bertako herritarra edo a
tzerritarra izatearekin edo a
dministrazio egoerarekin. Epaiaren a
rabera, a
din txikiko a
tzerritarrek derrigorrezkoa ez den hezkuntzan sarbidea izateko eskubidea edukitzea hezkuntzaren eskubidearen testuinguruaren barrukoa da, eta sarbide hori izateko merezimenduaren eta gaitasunaren eskakizunen pean jar daiteke, baina beste ezein egoerari lotu gabe, hala nola a
dingabearen a
dministrazio egoerari. A
benduaren 11ko 2/2009 Lege Organikoak emandako testu berrian ere jasotzen da derrigorrezkoa ez den hezkuntzan sartzeko eskubidea a
dingabe a
tzerritarrentzat.
Esan dugunez, a
tzerritarren eskubide eta betebeharrak a
rautzen dituen a
raudiko xedapenek ordenamendu juridikoak a
dingabeei onartzen dizkien eskubideak bete behar dituzte, a
dingabeon herrialdearen a
ldetiko jatorriarekin loturarik ezarri gabe. A
EEALOko 35. a
rtikuluan a
plikatu beharreko erregimen juridikoa eta a
bian jarri beharreko jarduerak ezartzen dira bakarrik dagoen a
dingabe a
tzerritar bat a
urkitzen denerako. Transkribatu egingo dugu, haren garrantzia dela bide:
35. A
rtikulua. Bakarrik dauden a
dingabeak:
1. Gobernuak jatorrizko herrialdeetan lankidetza hitzarmenak ezar daitezen sustatuko du, era integratuan immigrazio irregularraren prebentzioa eta bakarrik dauden a
dingabeen babesa eta itzulera barne hartuko dituztenak. A
utonomia erkidegoei hitzarmen horiek berri emango zaie.
2. A
utonomia erkidegoek hitzarmenak egin a
halko dituzte jatorrizko herrialdeekin, a
dingabeentzako laguntza eta haien gizarteratzea jatorrizko ingurunean gerta daitezen. Hitzarmen horiek behar bezala ziurtatu beharko dute a
dingabeen interesaren babesa, eta a
utonomia erkidegoek a
dingabeen egoeraren jarraipena egin a
hal izateko mekanismoak ezarri beharko dituzte.
3. Estatuaren segurtasun indar eta kidegoek a
giririk gabeko a
dingabe bat a
urkitzen dutenean haien a
dingabetasuna ziurtasunez ezarri a
hal izan gabe, dagozkien zerbitzuek behar duen laguntza emango diote berehala, a
dingabeen babes juridikoko legedian xedaturik dagoenari jarraituz, eta gertaera horren berri emango diote Fiskaltzari segituan. A
zken horrek, dena delakoaren a
tzerritarraren a
dina zehazteko a
ginduko du, eta dagozkien osasun erakundeek lagunduko dute horretan, beharrezko probak. lehentasunez, egienez.
4. Behin a
dina zehaztu eta gero, a
dingabea baldin bada, Fiskaltzak kasuan kasuko a
utonomia erkidegoan a
dingabeak babesteko eskumena duten zerbitzuen a
rdurapean utziko du.
5. Estatuko a
dministrazioak txosten bat eskatuko du a
dingabearen familia egoerari buruz jatorrizko herrialdearen diplomaziako ordezkaritzari, a
berriratze prozedura bat a
biarazteko erabakia hartu baino lehen. Behin prozedura a
biaraztea erabaki eta gero, a
dingabeari entzun ondoren, as
ki zentzu badu, eta a
ldez a
urretik a
dingabeak babesteko zerbitzuek eta Fiskaltzak txostena eginda, Estatuko A
dministrazioak dagokiona ebatziko du jatorrizko herrialdera edo haren senitartekoak dauden herrialdera itzultzeari buruz, edo, bestela, Espainian geratzeari buruz. A
dingabearen interes gorenarekin bat, jatorrizko herrialdera a
berriratzea a
urrera eramango da edo familia-elkartzearen bidez edo a
dingabeak babesteko zerbitzuen a
rdurapean utziz, zerbitzu horiek tutoretzapean hartzeko baldintza egokiak egonez gero.
6. Hamasei urtetik hemezortzi urtera bitartekoei gaitasuna onartuko zaie prozedura honetan ezarririko a
berriratze prozeduran jarduteko, bai eta, xede bererako, a
dministrazioarekiko a
uzien jurisdikzioan jarduteko ere, eta pertsonalki zein haiek izendatutako ordezkariaren bitartez parte hartu a
hal izango dute.
Hamasei urtetik beherakoei dagokienez, as
ki zentzu dutenean eta haien tutoretza edo ordezkaritza daukanaren a
urkako borondatea a
dierazi dutenean, prozedura etengo da, haiek ordezkatzeko defendatzaile judiziala izendatu a
rte.
7. Ondorio guztietarako, a
intzat hartuko da bizileku egoera erregularizatzea Espainian a
dministrazio publiko batek edo, ebazpen judizial bat dela medio, beste edozein erakundek tutoretzapean dauzkan a
dingabeentzat. Tutoretza duen erakundeak hala eskatuta eta behin familiarengana edo jatorrizko herrialdera itzultzea ezinezkoa dela frogaturik geratu eta gero, dena delako a
dingabeari bizileku baimen bat emango zaio, eta haren ondorioak a
dingabe hori a
dingabeak babesteko zerbitzuen a
rdurapean gelditu zen unera joango dira a
tzera. Bizileku baimenaren faltak ez du eragotziko a
dingabea izateagatik dagozkion eskubide guztiak onar dakizkion eta erabil ditzan.
8. Bizileku baimen bat ematea ez da oztopo izango geroago a
berriratzeko, a
dingabearen interes gorenerako denean, a
rtikulu honetako laugarren idatz zatian ezarri diren eskakizunekin bat.
9. A
rautegi bitartez ezarriko da zer baldintza bete beharko dituzten bizileku baimena duten tutoretzapeko a
dingabeek a
din nagusitasunera iristen direnean baimen hori berritzeko, edo bizileku eta lan baimena eskuratzeko. Kontuan hartuko dira eskumena duten erakundeek a
urkeztutako txosten positiboak, halakoak a
urkeztea egokia izanez gero, gizarteratzeko a
haleginari, a
urrera eramaten a
ri diren prestakuntzaren edo ikasketen jarraitutasunari, eta, praktikan edo a
ukera gisa, laneratze prozesuari dagokienez. A
utonomia erkidegoek beharrezko politikak garatuko dituzte a
dingabeak a
din nagusitasunera iristean lan merkatuan txertatzea a
halbidetze a
ldera.
10. Estatuaren segurtasun indar eta kidegoek beharrezko neurri teknikoak hartuko dituzte a
giririk gabeko a
dingabe a
tzerritarrak identifikatzeko, halakoak babesteko a
rdura duen Espainiako edo a
tzerriko erakunde publikoren batean haiei buruz dauden erreferentziak, halakorik egonez gero, ezagutzearren. Datu horiek ezin izango dira erabili idatz zati honetan ezarritakoa ez den beste helburu baterako.
11. Estatuko A
dministrazio Orokorrak eta a
utonomia erkidegoek hitzarmenak egin a
halko dituzte a
dingabeak babesten diharduten gobernuz kanpoko erakundeekin, fundazioekin eta entitateekin, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren tutoretza a
rrunta halakoei esleitzeko helburuarekin.
Hitzarmen bakoitzean zehaztu egingo da dena delako erakundeak tutoretzapean zenbat a
dingabe hartzeko prest dagoen, non biziko diren, eta zer baliabide material erabiliko dira a
dingabeoz a
rduratzeko.
Adingabeak zaintzapean dauzkan a
utonomia erkidegoa egongo da legitimaturik tutoretza era dadin sustatzeko. Horretarako, a
dingabea biziko den lekuaren a
rabera eskumena duen a
uzitegira jo beharko du, eta han dagokion hitzarmena eta tutoretza hartzekoa den erakundearen a
dostasuna a
urkeztu.
Tutoretzaren erregimena Kode Zibilean eta Prozedura Zibilaren Legean xedaturikoa izango da. Horrez gain, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei a
plikagarriak izango zaizkie a
dingabeak babesteko Kode Zibilean eta gai horren inguruan indarrean den legedian jasoriko xedapenak.
12. A
utonomia erkidegoak a
kordioak egin a
halko dituzte bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak dauden a
utonomia erkidegoekin tutoretza eta zaintza hartzeko, a
dingabeei gizarteratzeko baldintza hobeak bermatze a
ldera.
Legea garatzeko a
rautegia onartzeke dago, eta horregatik indarrean jarraitzen du a
benduaren 30eko 2393/2004 Errege Dekretuaren bitartez onartutako a
rautegiaren 92. a
rtikulua, hori izanik a
rautegi a
plikagarria 4/2000 Lege Organikoa a
ldatzeko a
benduaren 11ko 2/2009 Lege organikoko Hirugarren A
zken Xedapenean ezarritakoa betetzen ez den bitartean.
Aurreikusita dago a
rautegi berrian eztabaida sortu duten egoeretako zenbait a
rgi daitezen, hala nola a
dina zehaztearen inguruko jarduerak nahiz a
dingabeen erregistroaren funtzionamenduaren ingurukoak.
Deigarria da a
rauetako xedapenak zein zehazte mailara iritsi diren; izan ere, Estatuko a
raudiak zehatz-mehatz ezartzen ditu tartean diren a
dministrazio eta erakundeek a
urrera eraman behar dituzten jarduerak bakarrik dagoen a
dingabe a
tzerritar bat a
urkitzen dutenean, eta lehen ere esan dugunez, a
utonomia erkidegoek dute eskumena a
dingabeentzako babesaren a
lorrean (EAEn eskumena foru a
ldundiena da).
Adingabeen eskubidearekiko errespetuaren garrantzia eta eskumena duten a
dministrazioak zein bere modura jardun izana izan daitezke indarrean den a
rau xedapenaren xehetasuna esplikatzen duten a
rrazoietako batzuk. A
tzerritarrei buruzko a
raudian hain jarduera xedapen xehea dagoen a
rren, oraindik ere jarduteko modu desberdinak a
tzematen dira a
dingabea zein lurraldetan dagoen[12].
Haurren Behatokiaren 2005eko osoko bilkuran, gainera, jarduera protokolo bat onartu zen, A
rautegiko (2392/2004 Errege Dekretua) 92. a
rtikuluko jarduerak garatzeko, bai eta bakarrik dagoen a
dingabe a
tzerritar bat a
urkitzen denetik jardun behar duten erakunde a
rduradunak zehazteko ere.
Hainbat erakundek a
urrera eraman beharreko jarduera horiek guztiak a
ntolatu eta koordinatzeko, Haurren Behatokian lan talde bat eratu zen, "Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrekin esku-hartzea Espainian eta haien gizarteratzea" izenekoa eta Lan eta Immigrazioko Ministerioko Immigrazio eta Emigrazio Estatu Idazkaritzako Immigranteen Integrazioko Zuzendaritza Nagusiak koordinatua.
Protokolo hori eredutzat erabili da a
utonomia erkidegoetan zenbait protokolo taxutzeko, a
urrera eraman beharreko jarduerak nahiz esku hartzen duten a
dministrazio eta erakundeen a
rdurak jasota.
Era berean, Estatuko Fiskaltza Nagusiak hainbat jarraibide eman ditu, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei dagokienez fiskaltzak berak izan beharreko jardunaren ingurukoak:
– EFNaren 3/2001 Zirkularra, Fiskaltzaren a
tzerritarrei buruzko gaietako jardunaren gainekoa.
– Estatuko Fiskaltza Nagusiaren uztailaren 27ko 2/2006 Zirkularra, a
tzerritarrek Espainian duten erregimenari lotutako hainbat a
lderdiren gainekoa.
– 2/2001 Jarraibidea, A
tzerritarrei buruzko Legeko 35. a
rtikuluaren interpretazioaren gainekoa.
– A
zaroaren 26ko 6/2004 Jarraibidea, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren tratamendu juridikoaren gainekoa.
– Leonen, a
zaroaren 5ean eta 6an, a
dingabeetan espezializatutako fiskalen jardunaldietan finkaturiko ondorioak.
– A
zaroaren 10eko 1/2009 Kontsulta, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren a
dina zehazteko espedienteei lotutako zenbait a
lderdiren gainekoa.
– A
dingabe eta a
tzerritarretan espezializatutako fiskalen topaketaren ondorioak. Madril, 2010eko a
pirilaren 20a.
Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren a
rrisku bereziko eta babesgabetasuneko egoera dela medio, haurren eskubideak babesten diharduten hainbat erakundek gomendioak egin dituzte eman behar zaien tratuaren inguruan. Halakoen a
rtean, ondorengoak nabarmenduko ditugu:
– Haurren Eskubideen Batzordearen 6/2005 Ohar Orokorra, "Jatorrizko herrialdetik kanpo bakarrik eta familiarengandik bereizita dauden a
dingabeen tratua" gaiaren gainekoa.
Ohar horretan, nabarmendu egiten da halako a
dingabeak dauden egoera batzuek eragindako eskubide urraketa, eta a
zpimarratu egiten da a
urrera eramaten diren jardueretan a
dingabeen interes gorenaren irizpidea a
plikatzearen garrantzia. Batzordeak, horretarako, uste du funtsezkoa dela bakarrik edo familiarengandik bereizita dagoen a
dingabea izatea finka dadin sarrera portura iritsi bezain laster, edo a
gintariek herrialdean dagoela jakin bezain pronto. Neurrien a
rtean, a
dina zehazteak egon beharko du, eta horretarako, pertsonaren itxura fisikoa ez ezik, haren heldutasun psikologikoa ere kontuan hartu beharko da. Horrez gain, ebaluazioa zientziazko, segurtasunezko eta inpartzialtasunezko irizpide batzuei jarraituz egin beharko da, a
dingabeen interesa nahiz genero a
lderdiak a
intzat hartuz, haien osotasun fisikoaren edozein bortxaketa saihestuz, haien giza duintasuna behar bezalako begirunez hartuz, eta, ziurtasunik ez egonez gero, dena delako pertsonari zalantzaren onura emanez, a
dingabe bat dela hipotesitzat hartuta, halakotzat tratatuz, hain zuzen.
– Nazio Batuetako Haurren Eskubideen Batzordearen 2010ko irailean Espainiari eginiko oharretan (crc/c/esp/co/3-4) ere batzordeak bere kezka a
gertu zuen bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren egoeragatik. Zehazki, bakarrik dauden a
dingabeen a
dina zehazteko erabiliriko metodoengatik, nahitaezko edo nahi gabeko a
berriratzeetan poliziak bakarrik dauden a
dingabeei emandako tratu txarrengatik, batzuetan behar diren bermeak gabe deportatzen direlarik gainera (abokatu batekin egoteko a
ukerarik gabe, interpretazio zerbitzurik gabe, haurraren interes gorena kontuan hartu gabe, eta entzunak izateko duten eskubidea errespetatu gabe); bakarrik dauden a
dingabe horiek (marokoarrak bereziki) mugako a
gintarien esku uzten dira, eta ez jatorrizko herrialdeko gizarte zerbitzuen esku, eta batzordeak jatorrizko herrialdeko segurtasun indarren eta mugako a
gintarien a
busu eta a
txiloketaren biktima izan daitezkeela ohartarazi zuen. Batzordeari kezka iturri zaio, era berean, bakarrik dauden a
dingabeei legezko bizilekurako estatusa a
ldi baterako ematea a
gintariek ez betetzea –hain zuzen, horretarako eskubidea dute legez– gizarte ongizateko sailean eskaerek izaten dituzten a
tzerapenengatik, eta egoitza emateko egoera txarra eta a
rdurarik eza Kanaria uharteetako larrialdi zentroetan, bereziki La Esperanzan, Tenerifen, bai eta Espainiako enklabeetan ere, zehazki Ceutan. Hala, honako gomendio hauek egin zituen:
• Beharrezko neurriak hartzea bakarrik dauden a
dingabeak kanporatzean prozedura irregularrak erabil daitezen prebenitzearren.
• Harrera zentro a
begitsuak jartzea, han zaintzapean dauzkaten haurren kexak jaso eta izapidetzeko mekanismo eraginkorrak dituztenak, eta haurrei emandako tratu txarren kasuak ikertzeko gaitasunarekin.
• Jatorrizko herrialdeekin koordinatzea, Marokorekin bereziki, haurrak a
berriratzen direnean, haietaz a
rduratu nahi duten senitartekoen esku edo gizarte zerbitzuko a
gentzia egoki baten esku uzten direla bermatzearren.
• A
dina zehazteko metodo protokolo uniformea taxutzea eta ziurtatzea a
dina zehazteko prozedurak modu zientifiko eta seguruan, a
dina eta generoa a
intzat harturik, eta bidezko eran, haurraren osotasun fisikoaren edozein bortxaketa saihesturik.
• Bakarrik dagoen a
dingabetzat identifikatu eta gero, pertsona bakoitzaren egoera banaka a
ztertuko dela bermatzea, haren interes gorena nahiz entzuna izateko duen eskubidea kontuan hartuta.
• Bakarrik dauden a
dingabeei informazioa ematea Espainiako nahiz nazioarteko legearen a
rabera dituzten eskubideez, as
iloa eskatzeko eskubideaz ere bai.
• Lurralde a
rteko koordinazio egokia bermatzea Estatuko, a
utonomia erkidegoetako eta tokiko a
dministrazioen a
rtean, bai eta segurtasun indarrekiko koordinazioa ere.
• Kanaria uharteetako larrialdi zentroen baldintzen kalitateari buruzko egoerari heltzea.
• Bakarrik dauden a
dingabeekin diharduten langileei as
iloaren inguruko gaiei buruzko nahiz haurren berariazko beharrei buruzko prestakuntza ematea, bai eta bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden a
dingabeei buruzko informazioa ematea ere mugetako funtzionario publiko eta poliziakideei, babesa behar duten haurrekin lehen harremana duten pertsonak izan daitezke eta. Prestakuntzaren barruan, pertsonen trafikoaren inguruko nahiz egoera traumatikoak bizi izan dituzten haurren trataeraren inguruko gaiak sartu beharko lirateke.
• 6. Ohar Orokorra (2005), "Jatorrizko herrialdetik kanpo bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden a
dingabeei eman beharreko tratuari buruz" diharduen oharra, hain zuzen, a
intzat hartzea.
– Era berean, garrantzitsua da a
ipatzea A
CNURek 1997. urtean emandako jarraibideak bakarrik edo familiarengandik bereizita dauden eta as
iloa eskatzen duten a
dingabeez a
rduratzeko politika eta prozedurei buruz, bai eta Save the Children erakundearen Jarduera Egokien A
dierazpena ere
Erakundeak izapidetutako kexetan ikusi diren esparru juridikoko elementu batzuk
Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak, bakarrik egonik, babesik gabeko egoeran daude, ez baitute ez gurasorik ez haien a
rdura hartzen duen beste heldurik lagun. Babes zerbitzuak, horrenbestez, lagundu egin behar diete. Ohikoena da egoitza baliabide batean sar daitezen, hau da, tutoretza egoitza harreraren bitartez gauza dadin (familia harrera ere egin daiteke, baina bakanagoa da), Kode Zibileko 172. a
rtikulua eta hurrengoak. A
EEALOko 35.11 a
rtikuluan xedatuta dago a
plikagarriak izango direla Kode Zibilean eta Prozedura Zibilaren Legean jasoriko tutoretza erregimena eta a
dingabeak babesteko Kode Zibilean eta gai horren inguruan indarrean den legedian jasoriko gainerako xedapenak.
Babes erakundeek (EAEn, foru a
ldundiak) dute a
dingabe horien ongizatearen a
rdura. Haiek a
urkeztu behar dituzte, a
dingabeen ordezkari gisa, bizileku baimenerako eskaera gobernuaren dagokien ordezkariordetzan, itzulera ezinezkoa dela frogatuta geratu eta gero.
Babesik gabeko a
dingabe a
tzerritarrek badute bizileku baimen baterako eskubidea, a
ipatutako A
EEALOko 35.7 a
rtikuluaren a
rabera.
Arau xedapen hori ez da betetzen as
kotan: babes erakundeek ez dute tutoretza beren gain hartzen, itxura fisikoagatik a
dinez nagusiak direla uste dutelako eta a
zterketa medikoek, fiskaltzaren dekretuarekin batera, nagusitzat jotzen dituztelako; a
dingabeak a
utonomia erkidego batetik bestera a
ldatzen dira, erkidego batzuetan beste batzuetan baino a
ukera hobeak dituztelako; eskaerak ez direlako a
rrazoizko epe batean a
urkezten gobernuaren ordezkariordetzaren a
urrean, eta a
barrengatik. Zailtasun horiek, beste batzuekin batera, eragiten dute bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritar horiei ematen zaien laguntzak eztabaida pitz dezan eta A
rartekoan kexa ugari egin daitezen.
Aurrera eraman ditugun esku-hartzeek honako a
razo hauek zituzten loturik:
– A
dina finkatzeko proben zehaztasun falta eta babes sisteman horrek dituen ondorioak.
– Pasaporte a
rloko a
gintaritza judizialaren esku a
dingabeak jartzea, a
dinaz zehazteko eginiko probek nagusiak direla a
ditzera ematen dutelako.
– A
dingabeen eskubideak urratzea, hala nola hezkuntzarako eskubidea, defentsarako eskubidea, eta entzuna izateko eskubidea.
– Harrerarako protokolo komunen beharra, bai eta babes zentroetatik baimenik gabe a
lde egiten dutenetarako ere.
– A
dingabe a
tzerritarren a
utonomia erkidego batetik besterako lekualdaketak kontrolatzeko zailtasuna.
– A
tzerapenak eskumena duen foru a
ldundiak tutoretza bere gain hartzean edo tutoretza hori ez hartzea, eta, ondorioz, bizileku baimenerako eskaera gobernuaren ordezkariordetzaren a
urrean a
tzerapenez a
urkeztea edo ez a
urkeztea.
– Tutoretza etetea a
utonomia erkidego batetik bestera lekualdatzeagatik.
– Bizilagunekiko gatazkak, herri batzuetan a
dingabeak babesteko zentroak kokatzearen a
urkako errefusa.
– Eskumena duen foru a
ldundiak gizarteratze txostena egiteari uko egitea –adinez nagusi izatean, gobernuaren dagokion ordezkariordetzaren a
urrean salbuespenezko zirkunstantziengatik bizileku baimenerako eskaera a
urkeztea errazten duen txosten bat, a
legia–, eta a
dingabearen jokabideari buruzko txosten negatiboak egitea, horrek bizileku baimena berritzean eragina duelarik.
– Bizileku baimenerako eskaera izapidetzean, lagun ez egitea eta a
holku ez ematea.
– Gizarte bazterketako egoera larrian dauden helduentzako gizarte larrialdiko udal baliabideak erabiltzea, eta egoitza egokirik ez egotea a
dingabeez a
rduratzen diren zentroak gainezka daudelako.
– Erroldan ez inskribatzea.
– Babes zentroetako hezkuntzaren a
ldetiko laguntza.
Ondoren, polikiago a
ztertuko ditugu esparru juridikoari dagozkion A
rartekoren esku-hartzeak. Hain zuzen ere:
1. A
dingabe a
tzerritarren a
dina zehaztea eta jarduera protokoloen beharra.
2. Babes erakundeek tutoretza hartzean izaniko a
tzerapenen edo hura ez hartzearen inguruan nahiz bizileku baimenerako eskaera eskatzean izaniko a
tzerapenak edo hura ez a
urkeztearen inguruan a
urrera eramandako jarduerak. Bizileku baimenen berritzeei a
plikatu beharreko erregimen juridikoa.
3. Egoitza zentroei eta babes erakundeen erabakiei dagozkien jarduerak.
4. A
berriratzeen eta defentsarako eskubidearen inguruko jarduerak.
1) A
dingabe a
tzerritarren a
dina zehaztea eta jarduera protokoloen beharra
Aplikatu beharreko a
raudian xedaturik dago, a
dingabe bat a
giririk baldik ez badu, Fiskaltzak baimena emango duela a
dina zehazteko probak egin daitezen.
Halako probak egin dira bai kasu horretan bai a
dingabeak pasaporte bat zeramanean, eta horrek eztabaida handia piztu du pasaporteak a
dina egiaztatzeko duen balioari buruz. Era berean, babes erakundeen zenbait jarduera eragin ditu; hala, esaterako, A
rabako Foru A
ldundiak salaketa ipini zuen a
giri-faltsutzeagatik pasaportean a
dina zehazteko probek a
dierazi baino a
din txikiagoa jasota zuten a
dingabeen a
urka.
Salaketa horiek, oro har, a
rtxibatu egin dira, eta horrek ekarri du pasaporteen baliozkotasuna, haurren zerbitzuek a
dingabeez a
rduratzen jarraitzea, eta bizileku baimenak izapidetzea. Baina, era berean, haurren zerbitzuko a
rduradunekiko nahiz egoitza zentroetako hezitzaileekiko harremanak okertzea ekarri du.
Adingabeek, zenbait kasutan, bizileku baimenak babes baliabideetan zeudenean jaso dituzte, eta, berriz, beste kasu batzuetan –2010. urtean zehar A
raban gertatu denez–, a
dinez nagusiak zirelarik, gobernuaren ordezkariordetzak bizileku baimena salbuespenezko zirkunstantziengatik ematea erabaki du, lehen a
ipatu den a
rautegiko 92.5 a
rtikulua a
plikaturik[13].
Pasaporteen baliozkotasunaren gaineko eztabaida, pasaporteok benetakoak izan zein ez, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren a
dina zehazteko espedienteei lotutako zenbait a
lderdiren gaineko a
zaroaren 10eko 1/2009 Kontsultan planteatu da, eta A
rartekoaren esku-hartze ugari eragin duen a
razo bat da[14]. Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 2/2006 Zirkularrak dagoeneko a
dierazi zuen, baldin eta a
urkeztutako a
giriek faltsu izateko zantzuak bazituzten, a
dina zehazteko probak egiteko baimena eman zitekeela.
1/2009 Kontsultaren a
rabera, herrialde batzuetako erregistroak ez omen dira fidagarriak, eta, horrenbestez, halakoek emandako pasaporteek ez omen dute a
dina egiaztatzeko balio. "Horren ondorioetarako, a
giririk gabekotzat hartu behar dira, ez bakarrik batere a
giririk ez dutenak, baizik eta beren a
dina eta nortasuna ustez faltsu diren a
giriekin egiaztatu nahi dutenak –EFNaren 2/2006 Zirkularrean dioenez– eta, beren nortasuna erakusteko, A
tzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta as
katasunei buruzko eta haien gizarteratzeari buruzko Lege Organikoko 25 a
rtikuluan a
ipatutako a
girietako edozein erabiltzen dutelarik, a
geriko datu faltsuak, beste a
giri batzuetakoekin kontraesanean dauden a
giriak, edo a
dina zehazteko fidagarriak ez diren a
giriak erabiltzen dituztenak, a
zken kasu hori dagokionez, interesdunaren jaiotegunari, jaiolekuari edo seme-alabatasunari buruz pasaportean jasotzen diren datuen egiazkotasuna edo fidagarritasuna bermatzen ez dituen a
dministrazioa daukan herrialderen batetik datozelako. Halakoen a
rtean sartzen dira, era berean, ustezko a
dingabeari elkarrekin bat ez datozen seme-alabatasunak edo jaiotegunak jasotzen dituzten a
giri batzuk a
urkitzen zaizkion kasuak".
Arartekoaren iritziz, ezin ondoriozta daiteke pasaporte bat ez dela baliozkoa pertsona bat identifikatzeko, baldin eta faltsua, okerra edo iruzurrez egina izateko zantzurik ez badago. Pasaportea herrialde batek nazioarteko balioarekin jaulkitzen duen a
giri bat da, legezko a
rau, nazioarteko itun eta segurtasun neurri jakin batzuei jarraituz. Nazioarteko komunitateak, NBEren eta Hegazkintza Zibilaren Nazioarteko Erakundearen (HZNE) bitartez, jardunbideak eta estandarrak ezarri ditu nazioarteko bidaietarako eta dagozkien dokumentazio prozeduretarako. Pasaporteak pertsonen nortasuna eta herritartasuna zehazteko a
giri ofizialak dira. Hegazkintza Zibilaren Nazioarteko Erakundea (HZNE) Nazio Batuen erakunde espezializatu bat da, Chicagoko Hitzarmenak sortutakoa; hain zuzen, hitzarmen hori 1947. urtean sartu zen indarrean, nazioarteko hegazkintza zibila era seguru eta a
ntolatuan gara zedin sustatze a
ldera. Hitzarmenean 188 estatuk parte hartzen dute. Erakunde horrek hegazkintzaren jarduera segurtasunerako, babeserako, eraginkortasunerako nahiz erregulartasunerako beharrezkoak diren a
rau eta a
rautegiak ematen ditu. Halaber, irakurketa mekanikoko pasaporteak ekoitzi eta erabiltzeko gomendioak egin ditu. Nazio Batuen Biltzarrak jarduera ugari eraman du a
urrera kontrolen eraginkortasuna sustatzeko eta estatuek beren pasaporteen segurtasuna eta osotasuna a
reago dezaten eta elkarrekin lankidetzan a
ri daitezen. A
dingabeek oro har eramaten dituzten pasaporteei baliorik ez ezagutzea ez zaigu iruditzen erakunde publiko baten jokabide egokia, eta ez zaigu iruditzen, era berean, a
dingabearen interes gorenaren a
lde jarduten denik.
Arartekoaren iritziz, pasaportean pertsonak identifikatzeko baliozko a
giria da. Faltsua delako edo a
katsak edo hutsegiteak daudelako zantzuak daudenean, edo iruzurrezkoa delako a
ztarnak daudenean, beharrezko egiaztapenak egin behar dira.
AEEALOko 35.3 a
rtikuluan "agiririk gabeko a
tzerritar" bat a
urkitzea a
ipatzen da, eta pasaportea duen a
tzerritar bat a
tzerritar a
giridun bat da, eta pasaporte horrek a
din txikikoa dela a
ditzera ematen baldin badu, horrenbestez, a
dingabeak babesteko eskumena duten zerbitzuek laguntza eman behar diote.
Lege bereko 4. a
rtikuluak honela dio: "Espainiako lurraldean dauden a
tzerritarrek haien nortasuna egiaztatzen dituzten a
giriak, jatorrizko edo etorkizko herrialdean eskumena duten a
gintariek emanak, gordetzeko eskubidea eta betebeharra dute, bai eta Espainian duten egoera egiaztatzen dituzten a
giriak ere". Betebehar hori pasaporteari dagokio. Pasaportea da a
tzerritarrek mugetatik sartzeko –salbuespeneko egoeretan izan ezik, hala nola as
ilo-eskatzaileen kasuan– eduki behar duten a
giria, dagokion bisarekin batera halakoa eskatzen denean, edo bizileku baimena eskatzeko edo berritzeko behar duten a
giria, edo udal erroldan izena eman a
hal izateko eta osasun laguntzaren onuradunak edo Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren onuradunak izateko. A
uzitegiek esan dute pasaportearen egiazkotasun presuntzioa kontrako frogen bidez deuseztatu behar dela[15].
Pasaportea iruzurrez eginda egoteko, edo a
kasduna edo okerra izateko, zantzurik baldin badago, Egoera Zibilari buruzko Nazioarteko Batzordearen (EZNB) 9. gomendioa betez jardun beharko litzateke (egoera zibilaren a
rloko a
giri iruzurraren a
urkako borrokari buruzkoa eta a
zalpenezko txostena, Strasbourgeko Biltzar Nagusiak 2005eko martxoaren 17an onartua).
Hain zuzen ere, erakunde horren helburua da egoera zibilaren a
lorrean nazioarteko lankidetza sustatzea eta herrialdeetako egoera zibilaren inguruko zerbitzuen funtzionamendua hobetzea. Erakunde horrek hitzarmen multilateralak onartu ditu, eta nahitaez bete beharreko tresna juridikoak dira halakoak; era berean, Estatuei gomendioak egiten dizkie.
Gomendioak[16] Estatuak ohartarazten ditu a
giri batek, bai bera bai dauzkan datuak benetakoak izan daitezen, bete beharreko eskakizunen gainean, eta –agiria egin edo idatzi zen egoerari lotuta– a
giri bat a
kasduna, okerra edo iruzurrezkoa izan daitekeela a
ditzera eman dezaketen a
ztarna batzuk a
ipatzen ditu, bai eta –kanpoko elementuei lotuta– a
giri bat a
kasduna, okerra edo iruzurrezkoa izan daitekeela a
ditzera eman dezaketen a
ztarnak ere.
Gomendioan jasotzen da, a
ztarnek a
urkezturiko a
giriko datuen zehaztasuna edo sinaduren, zigiluaren nahiz a
giriaren beraren benetakotasuna zalantzan jartzen dutenean, a
rlo horretan eskumena duten a
gintariek beharrezko egiaztapen guztiak egingo dituztela, interesdunarekin batik bat. Behar izanez gero, a
hal den neurrian eta dena delako tokiko a
gintariekin a
dosturik, jatorrizko estatuko erregistroetan a
kta hori badagoela eta a
urkezturiko a
giriarekin bat datorrela egiaztatuko dute. Iruzurrezkoa dela ondorioztatzen baldin bada, ez zaio emango inolako ondorerik emango a
giriari, eta a
kasduna edo okerra dela ondorioztatzen baldin bada, eskumena duten a
gintariek a
giriari ondoreren bat eman dakiokeen erabakiko dute, daukan a
kats edo okerragatik ere.
Gomendio horrek ez dio a
giriak, pasaporteak oraingoan, baliorik ez duenik, baizik eta, faltsua, okerra edo iruzurrezkoa izateko zantzurik baldin badago, beharrezko egiaztapenak egin behar direla, a
dierazten dituen datuak egiazkoak diren a
la ez jakite a
ldera.
Gomendio hori, oraingoz, Erregistroen eta Notariotzaren Zuzendaritza Nagusiaren 2006ko martxoaren 20ko jarraibide bat eragin du; jarraibidea egoera zibilaren a
rloko a
giri iruzurra prebenitzeari buruzkoa da, eta Espainiako erregistro zibiletan, udal erregistroetan, kontsulatu erregistroetan eta Erregistro Zentralean da a
plikagarria.
Laburbilduz, ez gatoz bat pasaporte guztiei balioa ez ematearekin, ez eta kasu guztietan a
dina zehazteko probak egitearekin ere. A
dingabearen a
dinak ez luke zalantzarik eragin beharko, baldin eta itxura fisikoagatik a
dingabea dela eztabaidaezin gertatzen bada edo haren a
dina a
ditzera ematen duten a
giriak badaramatza, a
girion egiazkotasuna zalantzazkoa ez delarik[17].
Egiten a
ri diren frogantza bakarrak a
dinak zehazteko proba medikoak dira, a
legia, hezurren heldutasuna kalkulatzeko probak, eskumuturrean zein, zenbaitetan, lepauztaian, eta hortzen mineralizazioari buruzko probak.
Hona hemen ikusi ditugun a
razoak:
Adingabe guztiei a
dina zehazteko probak modu orokorrean egitea, a
dingabeen erregistroan erregistratu diren a
rren, beste a
utonomia erkidego batzuetan a
ditu bidezko probak egin diren a
rren, edo beste a
din bat a
ditzera ematen duten a
giriak dauden a
rren; bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei egiten zaizkien probetan fidagarritasunik edo a
rintasunik falta egotea; a
dingabeei informaziorik ez ematea edo a
dingabeoi ez entzutea; gazteei iruzur egitearen edo a
giriak faltsutzearen ustezko delituak egoztea…
Erakunde honek, nolanahi ere, nabarmendu egin du a
dina zehazteko probak beharrezkoak irenean baino ez liratekeela egin beharko. Une honetan badaude Estatuko Fiskaltza Nagusiak probak egiteko moduari buruz emandako jarraibide batzuk, interes handikoak.
Hala, bada, egiaztatu behar da[18] ea a
dingabe berari buruzko idatzoharrik badagoen bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren erregistroan, hau da, lehen a
ipatutako 2393/2004 Errege Dekretuaren bidez onartu zen a
rautegiko 111. a
rtikuluan a
rautzen den erregistroan (gorputzean egiten den interbentzio bat da, eta, a
rina izan a
rren, ez da ez positiboa ez beharrezkoa errepika dadin, horrenbestez, ez dator bat a
dingabearen interes gorenarekin errepikapena). A
dingabeak uko egiten baldin badio probak egiteari, ezin dira hertsapenez inposatu[19] "adingabeak osotasun fisiko eta moralerako duen eskubidea tartean dago eta". A
dina zehazteko probak egitea komeni den, horretarako dauden irizpide medikoak kontuan izanik a
ztertu behar da, eta daitekeena da egokia izatea, probaren indikazioaren inguruan zalantza handia sortzen duten kasuetan, a
dingabea a
ldez a
urretik a
uzitegi medikuarengana igortzea, irizpen bat eman dezan. Fiskalak berak informatu beharko du medikuntzaren zein legearen a
ldetik funtsezkoak diren a
lderdiei buruz, proben emaitzen a
rabera, sortuko liratekeen ondorio juridikoei buruz, eta probak egiteari uko eginez gero egongo liratekeen ondoreei buruz; izan ere, uko-egite hori "adin nagusitasunaren zantzutzat hartu a
hal izango da, espedientean jasorik dauden gainerako datuekin batera. Zantzu sendoa izango da, baina ez erabakigarria, zeren eta oinarrizko joera izango baita egiazko a
dingabe bat, tematia edo beldurtia dena, a
dinez nagusitzat bidegabe trata dadin saihestea". Premiazko a
rrazoiak daudenean eta behar gabeko lekualdatzerik ez egitearren, halakoek a
tzerapenak sor dezakete eta, proba fiskalaren a
urrera eraman gabe egitea erabaki daiteke.
Adina zehazteko dekretu berriak egiteari dagokionez, 1/2009 Kontsultan bertan hau esaten da: "ez da sistematikoki a
ldatu behar" a
dingabea beste lurralde batera iristen delako bakarrik. Dekretu berriak "nahikoa a
rrazoiturik egon beharko du, eta bertan zehatz-mehatz a
zaldu beharko dira a
zterketa hori justifikatzen duten berezko a
rrazoiak".
Berrikitan, a
uzitegi medikuntzako erakundeek ere gomendioak eman dituzte[20] probak egiteko, hala nola probak prestakuntza berezia duten profesionalek egin ditzatela eta emandako txostenak kalitate kontroleko sistemaren batetik igaro daitezela, balorazioak a
uzitegi medikuntzako erakundeko mediku a
dituek egin ditzatela, probak egiteko behar bezalako denbora behar dutelarik; era berean, a
zterketak a
ztertzen den pertsonaren duintasuna eta segurtasuna zaindu beharko ditu, ustezko a
dingabearentzat ulergarria izan beharko du, eta hark berariaz onartu beharko du... Horrez gain, nabarmendu zuten erabiliriko metodoak errakuntza tarte handiak dituela. Eta, besteak beste, haiek ere garrantzia eman zioten a
zterketak errepika daitezen eta pertsonak berriro esposizioan jar daitezen saihesteari.
Horiek ez dira gauzatzen a
ri diren praktikak. Erakunde honek. izapidetu dituen kexa espedienteetan, ikusi du a
dina zehazteko dekretu batzuetan ez zegoela errakuntza tarterik eta, a
itzitik, a
dinerako data doi bat ematen zela, edo esaten zela dena delako gazteak "gutxi gorabehera, 18 urte" zituela, edo, bestela, ikusi da balorazioa ez zutela A
uzitegi Medikuntzako Erakundeko mediku a
dituek egin, ez eta Estatuko Fiskaltza Nagusiaren jarraibideetan ezarririko bermeekin (baimen informatua, eta a
bar) ere; era berean, ez zen kontsultarik egiten A
dingabeen Erregistroan, edo, a
re gehiago, a
zterketa ez da egin a
dingabea lehenago joan delako, eta a
dinez nagusia zela a
dierazten zen, a
dingabeak zitazioaren berri ere ez zuelarik.
Prozeduraren a
lderdi garrantzitsuen a
rtean a
dingabearekin entzunaldia egitea legoke; hartan, informazioa emango litzaioke egingo dizkioten probei buruz nahiz haien nondik norakoei buruz, bai eta, probak egiteari uko eginez gero, horrek izango lituzkeen ondorioei buruz ere. Baimen informatu horrek garrantzi handia du; hain da horrela, a
zterketaren balioa zalantzan jarri baita hura gertatzen ez bada.
Adina zehazteko dekretua behin-behineko izaera du; errekurtso egin ezin dakiekeen eginbide prozesal batzuk dira. Horrekin batera babes erakundearen tutoretza etete den kasuetan, tutoretzaren eteteari a
uzibidez errekurtsoa jartzean, proba medikoen baliozkotasuna zalantzan jarri a
hal izan da, beste a
giri batzuen baliozkotasunaren a
ldean, hala nola pasaportearen a
ldean edo a
dingabearen jaiotza a
giriaren a
ldean; baina, beste batzuetan, ustezko a
dingabeei probak egin, eta a
dinez nagusitzat jo dituztenean, erabaki horri errekurtsorik a
urkeztu ezinean utzi dituzte.
Fiskaltzak erabakitzen duen a
dina zehazteko dekretuaren garrantzi eta munta direla eta, beharrezkoa da a
intzat hartzea ustezko a
dingabeen eskubideak babesteko a
bokatu laguntzaren komenigarritasuna, polizia kidegoek a
urkitzen dituztenetik bertatik.
Adingabea a
urkitu, eta haren a
dina zehazteko proba medikoak egin behar direnean, as
katasun-gabetzea gertatzen da, a
dingabeak babesteko zentro batean sartzea erabakitzen den a
rte, edo, bestela, as
ke uztea edo zehapen espedientea a
biaraztea –estatuan modu irregularrean egoteagatik– erabakitzen den a
rte. A
bokatu laguntzak a
halbidetuko luke a
dingabeak bere eskubideen berri izatea, eta a
dina zehazteko proba medikoak egin baino lehen beharrezko informazioa emateko entzunaldia egin dela egiaztatzeko balioko luke. A
bokatu laguntza hartzeko a
ukera hori a
dingabe a
tzerritarrei buruzko Gipuzkoako jarduera protokoloan jasota dago, baina ez da garatu, Eusko Jaurlaritzak finantzatzen duen ofiziozko txandan a
urreikusitako laguntza bat ez baita.
Arartekoak foru a
ldundiei a
dingabeen defentsarako eskubidearen garrantzia gogorarazi die. Gure a
utonomia erkidegoko a
raudian, eskubide hori Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko 3/2005 Legeko 17. a
rtikuluan eta gizarte babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerako baliabideak a
rautzeko uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuko 23. a
rtikuluan dago a
rauturik. Estatuko Fiskaltza Nagusiak bere iritzia eman, eta a
dierazi du Herritarren Segurtasunari buruzko otsailaren 21eko 1/1992 Lege Organikoko 20.2 a
rtikuluko as
katasun-gabetzearen a
ntzekoa litzatekeela, Espainiaren Konstituzioko 17. a
rtikuluko bermeen pekoa, eta halakoek ez dutela a
bokatu laguntzarik behar. Hala eta guztiz ere, gure iritziz, a
bokatu laguntza behar dute, ondorengo a
rrazoiak direla medio: ustezko a
dingabeak egoten diren a
rrisku egoera; a
dinez nagusitzat edo a
dingabetzat jotzeko erabakiaren garrantzia –horrek dituen ondorio juridikoengatik–; proben nolakotasunaz eta helburuaz behar bezalako informazioa ematen zaiela kontrolatzea –informazio hori, as
kotan, ez da Fiskaltzaren a
urrean ematen, baizik eta poliziaren instalazioetan edo babes baliabideetan, eta horrek interes gatazka ekar dezake–; eta, praktikan, as
katasunaz gabeturik egon daudela.
Arartekoak ofiziozko jardun bat a
biarazi du jarduera protokoloaren beharraren inguruan, protokolo horretan a
dina zehazteko probei loturiko bermeak eta defentsarako eskubidea jaso daitezen. Eusko Jaurlaritza litzateke protokolo hori egitea sustatzeko eskumena lukeen erakundea.
Egoitza harrerako baliabideak a
rautzeko uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuko Seigarren Xedapen Gehigarrian a
urreikusita dago jarduera protokolo erkide bat egin dadin, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren premiazko harrerari dagokionez: "Eusko Jaurlaritzak eta foru a
ldundiek, beren sail eskudunen bitartez, inoren kargura ez dauden a
dingabe a
tzerritarren premiazko harrerarako jardun-protokolo komun bat a
dostuko dute esku hartzen duten gainerako erakundeekin, fiskaltzekin eta segurtasun-indarrekin bereziki. Protokolo hori Euskal A
utonomia Erkidegoaren lurralde osoan esku hartzeko baldintzak, pertsona horien eskubideen errespetua bermatuko duten baldintzak a
plikatzeko izango da".
Adinaren gaineko zalantzak egoteak eta a
dingabeei gizarte laguntza emateko beharrak tartean diren erakundeen lankidetza eta koordinazioa beharrezko egiten dituzte (polizia, fiskaltza, Eusko Jaurlaritza, foru a
ldundiak, eta a
bar), a
dina modu bizkorrean, a
halik eta doiena, eta a
dingabeen berme eta eskubideak –defentsarako eskubidea kasu– betez zehazte a
ldera[21].
2) Babes erakundeek tutoretza hartzean izaniko a
tzerapenen edo hura ez hartzearen inguruan nahiz bizileku baimenerako eskaera eskatzean izaniko a
tzerapenak edo hura ez a
urkeztearen inguruan a
urrera eramandako jarduerak. Bizileku baimenen berritzeei a
plikatu beharreko erregimen juridikoa
Aurkitu ditugun a
razoak izan dira babes baliabideetan dauden a
dingabe a
tzerritarrentzat bizileku baimena ez eskatzea edo a
tzerapenez eskatzea. Horrek eragin du a
dingabe as
kok zentroetatik a
lde egin dezaten.
Zenbait kasutan, bizileku baimenerako eskaera ez a
urkezteko a
rrazoia jatorrizko herrialdearen kontsulatua edo enbaxada pasaportea izapidetzen luzatzea izan daiteke. Pasaportea izapidetzeko, a
dingabearen jatorrizko herrialdeko a
gintaritzak eskatzen dituen a
giriak a
urkeztu behar dira. Jatorrizko a
gintariek eman behar dituzte a
giri horiek, eta zailtasunak egoten dira halakoak eskuratzeko, a
dingabeek, batzuetan, ez baitute harremanik haiei laguntzeko senitartekoren batekin edo beste pertsonaren batetik. Zenbaitetan, familiakoek dagokion erregistroraino joan behar dute, edo gastuak ordaindu behar dituzte, dirurik ez dutelarik. Beste a
lde batetik, pasaportea emateko, beharrezkoa da jatorrizko herrialdearen kontsulatura edo enbaxadara joatea, eta, horrenbestez, a
dingabearen legezko ordezkariak edo hark eskuordetutako pertsonak kontsulatua edo enbaxada dagoen hirira lagundu behar dio. A
dingabe horiek a
giriak biltzeko dituzten zailtasunak handiak dira oso. Zailtasun horiek ezagutzea baliagarria litzateke a
dingabeari halakoak eskuratzea errazago egiteko jardueraren bat a
urrera eraman daitekeen a
ztertzeko (adingabeak dira, eta ez dute, beraz, a
girien kudeaketari buruzko ezaguerarik). Beste kasu batzuetan, hala nola A
raban, a
dingabeek bazeuzkaten a
giria, baina babes erakundeak ez zuen tutoretza bere gain hartzen, eta ez zuen a
urkezten bizileku baimenerako eskaera; horrek A
rartekoaren ebazpen bat ekarri zuen[22]. Horren ondorioz, kasu batzuetan a
dingabeak a
din nagusira iristen dira bizileku baimenik izan gabe, eta egoera hori oso kaltegarria da a
dingabeen intereserako. Bizileku baimenak gizarteratzea eta laneratzea errazten du. A
tzerapena ere kaltegarria da; izan ere, a
dingabeak a
dministrazio egoera erregular baten jarraitutasunari eutsi izana egiaztatzeak iraupen luzeko bizileku baimen bat lortzea a
halbidetzen du, haren erregimen juridikoa onuragarriagoa delarik, edota Espainiako herritartasuna eskatzea (Kode Zibileko 22.2 a
rt.), frogatu beharreko eskakizunen a
rtean, urtebeteko a
dministrazio baimena izan izana eta babes erakunde baten tutoretzapean bi urte egon izana baitaude. Erakunde honek ez du berririk izan babes erakunderen batek tutoretzapeko a
dingabeentzat Espainiako herritartasuna inoiz eskatu izanaz.
Komeniko litzateke bizileku baimenerako eskaera a
urkezten ez a
tzeratzea, oso handia baita a
tzerapen hori, Bakarrik dauden a
din txikiko a
tzerritarren egoera EAEn txosten bereziaren jarraipenean helaraziriko informazioaren a
rabera, 2009. urtekoei dagokienez: Gipuzkoan, bizileku baimena lortzeko batez bestekoa, baliabidean sartuz geroztik, 24 hilabete zen; Bizkaian, 13 hilabete; eta A
raban, 10 hilabete (hala ere, A
raban ez da hori izan egoera 2010. urtean, tutoretza hartzen ez zelako eta eskaera a
urkezten ez zelako, lehen a
ipatu dugunez).
Adingabe eta a
tzerritarretan espezializatutako fiskalen 2010eko a
pirilaren 20ko topaketaren ondorioetan, jarduteko jarraibide batzuk ere eman ziren, oso interesgarriak iruditzen zaizkigunak, hala nola tutoretza hiru hilabetean eratu beharko litzatekeela eta a
berriratzea posiblea den erabakitzeko gestioak a
halik eta a
zkarrena egin beharko liratekeela, eta, horrenbestez, hilabete baten buruan a
biatu beharko liratekeela bizileku baimena emateko behar diren izapideak[23].
Azkenik, babes erakundeen txostenek badute garrantzia bizileku baimena berritzeko espedientean edo –bizileku baimenik eskuratzea lortu gabe a
din nagusira iritsi denean– salbuespeneko zirkunstantziengatik bizileku baimen bat eskatzeko espedientean. Donostiako A
dministrazioarekiko A
uzien Lehen Epaitegiak 2010eko otsailaren 9an emandako epai batean, Gobernuaren Gipuzkoako Ordezkariordetzaren ebazpen bat deuseztatu zen, babes erakunde batek a
dingabearen jokabidearen gainean taxuturiko txosten batean oinarrituz bizileku baimena berritzea onartzen ez zuena. Gobernuaren Gipuzkoako Ordezkariordetzak bizileku baimena foru a
ldundiaren txostenean oinarriturik ukatu zuen; hain zuzen, txosten horretan interesdunari gizarteratzeko baliabiderik ez zitzaiola esleitu a
dierazi zen, haren ibilbide desegokiaren kausaz. Epaiak hau zioen: "Autoetan jasotako a
girien a
rabera, egia da Gipuzkoako Foru A
ldundiak a
urkako txostena eman zuela errekurtsogilearen jokabide negatiboagatik, baina, era berean, egia da Gurutze Gorriaren eta Donostiako Lanbide Hastapeneko Zentroaren txostenak positiboak direla haren lanbide heziketari dagokionez, hori oso garrantzitsua delarik prestakuntza pertsonalerako, eta maila pertsonaleko bilakaera positiboa islatzen duelarik. Epaitegi honek bilakaera hori kontuan izan behar du, Gipuzkoako Foru A
ldundiaren txostenaren eragin negatiboa a
rinduta".
Babes erakundeen txostenak, horrenbestez, ez dira erabakigarriak, eta oro har a
ztertu behar dira.
Epai hori oso interesgarria da, bizileku baimenak berritzean a
plikatu behar den erregimen juridikoa a
ztertzen duelako eta Herriaren Defendatzailearen iritzia a
ipatzen duelako. Erakunde horrek nabarmendu du ezin bat etorraraz daitekeela bizileku baimenaren iraungitze eguna a
din nagusitasunerako egunarekin, legean ez baitago horren inguruko xedapenik.
Lehengo epaian irizpide hori jasotzen da: "epaile honek ez du a
urkitu xedapen edo printzipio juridikorik tutoretzapeko a
dingabearen a
ldi baterako bizileku baimenaren iraungitzea a
dingabe hori a
din nagusira iristen den egunaren bezperarekin bat etorraraztea justifikatzen duenik, zeren eta, behin a
din nagusira iritsi ondoren, Espainian a
tzerritar guztiei a
plikagarria zaien lege erregimen berari a
txikita bailegoke, eta egun batetik bestera, hitzez hitz, errekurtsogilearen batere parte-hartzerik gabe, a
tzerritar a
dingabe erregular eta a
giridun bat izatetik a
din nagusiko a
tzerritar irregularra eta a
giririk gabekoa izatera pasatuko bailitzateke, hari horrek dakarzkion a
geriko kalteak eraginda.
Era berean, epaile honek ez du ikusten a
dministrazio a
rloko jarduera horrek inolako logikarik duenik a
tzerritarrak Espainian gizarteratzeko ikuspegitik, helburu hori urtarrilaren 11ko 4/2000 Legearen izenburutik bertatik eta etorkinak eta harrera egiten dien gizartea erabat bat egitea –ekonomian, gizartean, kulturan eta politikan parte har dezaten sustatuz– lortzearren bizikidetza baketsu eta integratuko esparru bat bilatzeko nahikari laudagarritik ondorioztatzen den helburu bat izanik.
Laburbilduz, biziki eztabaidagarria da, eraginkortasun juridikoaren nahiz sen onaren a
ldetik, Espainiako erakunde publikoen tutoretzapeko a
dingabe a
tzerritarrak, zeinei prestakuntza eta babesa emate a
ldera diru baliabide publiko handiak erabiltzen baitira, gauetik goizera, bat-batean egoera irregularrean eta a
girik gabe gera daitezen, a
urretik, a
dingabeak zirelarik eta gerizpe publikoaren tutoretzapean zeudelarik, pertsona a
giridun eta erregularrak zirenean, harrerako gizartean erabat integratu besterik nahi ez zutenak".
Baimen-berritzeak salbuespenezko zirkunstantziengatik ematen den bizileku baimenari zegozkion izapideak bete zituen. Hau da, gobernuaren ordezkariordetzak 2393/2004 Errege Dekretuko 92.5 a
rtikulua a
plikatu zuen, a
urretiaz babes erakundeak a
ldeko txostena eginik, a
din nagusira bizileku baimenik eskuratu gabe iristen diren a
dingabeei halako baimenak emateko a
ukera ematen duen a
rtikulua. Hala ere, a
dingabeak bazuen bizileku baimena eskuratua lehenago, eta, horrenbestez, a
ipaturiko 92.5 a
rtikulu hori ez zen a
plikagarria.
Gobernuaren ordezkariordetzak, beste a
lde batetik, Herriaren Defendatzailearen irizpideaz baliatzen a
ri zela a
dierazi zuen. Gobernuaren hainbat ordezkaritza eta ordezkariordetzatara helarazitako irizpidea, baina, bestelakoa zen. Herriaren Defendatzailearen a
rabera, laburbilduz, gobernuaren ordezkariordetzek emandako bizileku baimenek, A
EEALOko 35. a
rtikuluan xedatutakoa a
plikatuz, halabeharrez a
tzerritarrei buruzko legedian ezarritako erregimenari jarraitu behar diotela, erregimen orokorretik salbuesten dituen xedapenik ez dago eta. A
plikatu beharreko a
raudian ez dago berariazko erregimenik a
rauturik, ez da kontuan hartu nahi izan haren egonaldi egoera, eta ez da lotu nahi izan a
dingabearen erregulartasuna a
dministrazio publiko baten tutoretzapean eman duen denborarekin, hau da, ez dago a
rau xedapenik horren inguruan: "Aurreko guztiak horrela, ubi lex non distinguit nec nos distinguere debemus printzipioa betez, bakarrik eta a
dministrazio publiko baten tutoretzapean dauden a
dingabe a
tzerritarren bizileku egoera 31.2 a
rtikuluan jasotako irabazi as
morik gabeko bizileku egoeretako bat dela ulertu beharko da".
Herriaren Defendatzaileak planteatzen du bizileku baimen horiek izan beharreko erregimena 2393/2004 Errege Dekretuaren bidez onarturiko A
EEALO garatzeko a
rautegiko 36.2 a
rtikuluan jasotako erregimena dela. Hasierako a
ldi baterako bizileku baimenak urtebeteko iraunaldia izango du.
Era berean, baldin eta, hasierako bizileku baimen hori a
maituta, a
dingabeak erakunde publikoaren tutoretzapean jarraitzen badu, baimen hori bi urterako berritu beharko da, a
ipaturiko a
rautegiko 37.4 a
rtikuluan ezarrita dagoenez.
Tutoretzapeko a
dingabe bati ematen zaion lehen bizileku baimenaren indarraldiaren hasiera data finkatzeko, a
dingabeak babesteko zerbitzuen a
rdurapean jarri zen eguna a
intzat hartu behar da.
Iraungitze eguna ezin izan daiteke a
dingabea a
din nagusira iristen den eguna, 2393/2004 EDaren bitartez onartutako a
rautegian xedatutakoa baizik (urtebeteko hasierako baimen bat, bina urteko bi berritze, eta, a
zkenik, bizileku baimen iraunkor bat).
Nahiz eta a
raudian a
urreikusirik dagoen baimen hori 4/2000 Lege Organikoaren a
rautegiko 75.2.c) a
rtikulua a
plikatuz a
maitzea, interesduna gure gizartean erabat integratuta eta lan merkatuan txertatuta dagoen kasuetan ez du zentzurik proposatzeak a
dingabe horiek a
girien a
ldetiko egoera irregularrean gera daitezela 18 urte dituztenean eta, as
kotan, Espainian hainbat urte eman dituztenean.
Dugun informazioaren a
rabera, irizpide horiei jarraitzen die orain Gobernuaren Gipuzkoako Ordezkariordetzak.
3) Egoitza zentroei eta babes erakundeen erabakiei dagozkien jarduerak
Arartekoak esku hartu du hezkuntzaren a
ldetiko laguntzari doazkion zenbait kexa direla eta; kexa horien ondorioz, halaber, bisitak egin dira egoitza zentroetan, zentroaren egoera, dauzkan instalazioak eta eguneroko bizitzaren errealitatea ezagutze a
ldera.
Hala, esate baterako, Deban (Gipuzkoa) a
digabeentzako Oilur zentroa ireki ondoren, A
rartekoak ebazpen bat eman zuen[24], non zentrora bidalitako a
dingabeek jasotzen zuten a
rreta a
ztertu baikenuen, eta zentro horretara bidalitako a
dingabeei eragiten zieten kexa batzuk izapidetu zituen.
Deban a
dingabe a
tzerritarrei ematen zitzaien laguntzan a
tzemaniko gabezia nagusiak honako hauek izan ziren: jarduerarik a
urrez prestatu ez izana; erreferentziako tutorerik a
urrez ezarri ez izana; banakako hezkuntza programarik ez egotea; eta zentroa kudeatzeko oinarrizko tresna batzuk ez egotea, esperientziarik eta prestakuntza egokirik gabeko langileak kontratatzeaz gain eta neskez a
rduratzeko baldintzarik ez edukitzeaz gain.
Ebazpenean a
ztertu genuen funtsezko a
lderdi bat izan zen ihes eginiko a
dingabeei tutoretza eteteko erabakia izan zen. A
dingabeek ez zuten inolako irteerarik egiteko baimenik. A
dingabeek a
lde egiten zutenean, tutoretza eteteko prozedura bat a
biarazten zen. Erakunde honen iritziz, baliabidetik joatea ezin izan zitekeen tutoretza eteteko a
rrazoi bat. Iritzi bera izan zuten fiskalek Leonen, a
zaroaren 5ean eta 6an, a
dingabeetan espezializatutako fiskalen jardunaldietan finkaturiko ondorioetan: "Funtsezkoa da bertan behera gera dadin batzuetan a
urkitu den praktika bat, a
legia, a
dingabe batek babes zentro batetik ihes egiten duenean, erakunde publikoak tutoretza iraungitzat jotzen duen ebazpen bat ematea. Kode Zibilean ezarririko kausengatik baino ezin eten daiteke tutoretza; horrenbestez, bere garaian tutoretza bere gain hartu zuen a
utonomia erkidegoak hartaz a
rduratzen jarraitu behar du, nahiz eta a
dingabea beste a
utonomia erkidego batean a
urkitzen den; hala ere, zaintza ordezkari bitartez gauza daiteke beste erakunde publiko batekin, a
utonomia erkidegoen a
rtean dauden a
kordioen a
rabera".
4) Aberriratzeen eta defentsarako eskubidearen inguruko jarduerak
Aberriratzeen eskumena Estatuko A
dministrazio Orokorrari dagokionez, A
rartekoa ezin a
rdura daiteke a
dministrazio horri doazkion jarduerez. Hala ere, a
ipatu egin behar dira, haien garrantzia dela medio. Gure a
utonomia erkidegoan familia-elkartzeak a
urrera eramateko zenbait saio egin dira, eta batzuetan gauzatu egin dira. Foru a
ldundiek espediente guztietan a
berriratze prozedura a
biaraz dadila eskatzen dute, baina zailtasun handia egoten da a
dingabeen familien gaineko informazioa eskuratzeko. Ebazpena gobernuaren ordezkariordetzaren eskumena da.
Adingabeen interes gorenaren eta familiarekin berriz elkartzeko duen eskubidearen a
rabera gertatu behar du itzulerak, a
dingabeen osotasunerako a
rriskurik baldin ez badago, betiere; hala, bada, a
dingabe horien familiek izaten duten egoera gogorrak, batetik, eta jatorrizko herrialdean babes politika eraginkorrik ez egoteak, bestetik, zaildu egiten dute a
berriratzeko erabakia a
dingabeen interes gorenagatik hartzen dela ondorioztatzea.
Fiskaltzaren a
tzerritarrei buruzko gaietako jardunaren gaineko 3/2001 Zirkularraren eta Fiskaltzaren 6/2004 Jarraibidearen a
rabera: "Aberriratzea ez da helburu a
bsolutu bat, kosta a
hala kosta lortu beharrekoa, zeren beste interes batzuk ere jokoan baitaude, hala nola bizia, osotasun fisikoa edo psikikoa, eta a
dingabeen oinarrizko eskubideen errespetua. A
zken horiek, hain zuzen, eragin dezakete a
dingabeen interes gorenaren balantza a
zkenean gure herrialdean geratzearen a
lde makur dadin".
Azken urteetan, a
utonomia erkidego as
kotan emandako a
berriratze ebazpenak zuzenbidearekin bat ez datozela ebatzi dute ebazpen judizial as
kok, batez ere a
dingabeen entzunak izateko eskubidea ez errespetatzeagatik eta a
dministrazio prozedura batek izan behar dituen bermeak ez betetzeagatik, a
dingabeen eskubide eta interesei hainbeste eragiten zaienean, batik bat, a
berriratzeen kasuan bezala. Horixe gertatu zen Madrilgo Justizia A
uzitegi Nagusiaren 2009ko martxoaren 10eko epaian: "Hain zuzen ere, a
dingabeak entzuna izateko eskubide du a
berriratze prozeduran, bai eta eskubidea ere entzunaldi horiek interesdunarentzako berme handiekin egin dadin, izapide hori ezin ordezka daitekeelarik beste prozedura batekin egindakoarekin edo beste a
dministrazio batek gauzaturikoarekin. Izapide hori funtsezkotzat jo behar da, eta ezin bazter daiteke, eta a
dingabearentzat defentsa gabezia materiala sortzen da, ondorengo ebazpenean eragina izateko –hala badagokio– moduko a
legazioak egiteko duen une bakarra baita; ebazpen hori a
lderdi bati entzun gabe eman denez, defentsa-gabezia material, erreal eta egitezkoa gertatu da, eta ez formal hutsa, a
dingabeari ordenamendu juridikoak bere eskubideak babes ditzan haren esku ipintzen duen tresna bat ukatu zitzaiolako".
Halako a
dingabeak a
berriratzeko, beharrezkoa da familiak jatorrizko herrialdean duen egoera ezagutzea, eta eskakizun hori fidagarritasunez betetzea oso zaila da. Herrialde batzuekin a
berriratzeak a
urrera eramatea errazago egiten duten a
kordio batzuk izenpetu dira[25].
Arartekoak Herriaren Defendatzaileari igorri zion ofiziozko espediente bat a
biarazi zuen, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren a
berriratzeak a
rautzen dituen erregimen juridikoa legez a
rgitzeko komenigarritasunari buruz nahiz a
dingabe beraren tutoretza beren gain hartzen duten a
utonomia erkidego eta foru diputazioen a
rteko koordinazioaren beharrari buruz. Herriaren Defendatzaileak Immigranteen Integrazioko Zuzendaritza Nagusiaren txosten bat jaso zuela jakinarazi zigun, non bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak a
berriratzeko prozedura garatzeko protokoloa taxutze a
ldera egiten a
ri ziren lanen berri ematen baitzion. Protokolo horretan, a
berriratzeko ebazpena gauzatzeko eperik ez egoteari loturiko a
razoa islatzen da. Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen a
zaroaren 26ko 30/1992 Legea dela a
plikagarria ondorioztatu zuten, eta, horrenbestez, ebazteko epeek lege horretantxe ezarritakoekin bat etorri behar dute. Kasu as
kotan epe horiek betetzeko gertatzen den ezintasunari dagokionez –adingabearen familiari buruzko edo, bestela, jatorrizko herrialdeko a
dingabeak babesteko zerbitzuari buruzko txostena enbaxadatik edo kontsulatutik jasotzean gertatzen den a
tzerapenagatik–, a
ditzera ematen dute horri dagozkion gestio guztiak "prozeduraren a
urretiko jardueratzat" hartzen direla, eta, horrela, a
berriratzeko prozedura ez da a
biarazten delako txosten hori jasotzen ez den a
rte. Planteatu genion beste gaiari dagokionez, hau da, a
berriratu den a
dingabe bat berriz ere tutoretzapean hartzen denean edo a
berriratzeko ebazpena tutoretza gauzatzen den tokikoa ez den gobernuaren beste ordezkariordetza batek ematen duenean sortzen den egoerari dagokionez, jakinarazi ziguten erregistro bakarra sortuko zela, A
DEXTRA fitxategiaren bitartez, A
tzerritarrei buruzko gaietako eta Mugetako Komisaria Nagusiaren a
rdurapean. Ondorioz, a
dingabeari buruzko informazio bakarra egongo da, a
berriratzeko prozeduran eskumena duten sailen eskura egon dadin, edozein a
utonomia erkidegotan egonda ere, eta prozedura bikoiztea saihestuko da.
Erakunde honen iritziz, halako a
dingabeek babes erakundeekin edo gobernuaren ordezkariordetzekin duten harremana a
bokatu bat egotea beharrezko bihurtzen duten interes gatazka batzuk sortzen a
ri da, a
bokatu horrek a
dingabeen eskubideak era independente eta espezializatuan begira ditzan.
Konstituzio A
uzitegiak, 2008ko a
benduaren 22an, defentsarako eskubideari dagozkion bi epai eman zituen. Lehen epaiak, 3321-2007 babes eskeko errekurtsoari buruz, elkartearen eskubidea onartzen du a
dingabe bati eragiten dion a
dministrazio jarduera bat a
urkaratzeko, elkartearen bidezko interesa egiaztatzen denean, hau da, elkartearen xedeen a
rtean edozein gizarte bazterketa motatako a
razoak dituzten pertsonak –adingabeak eta gazteak bereziki– gizarteratzea eta sustatzea dagoenean, halako pertsonen oinarrizko eskubide eta as
katasunak babesteko egokitzat jotzen dituzten a
kzio judizialak barne.
Bigarren epaiak, 3319-2007 babes eskeko errekurtsoari buruz, organo judizialak entzun diezaien edo galde diezaien a
dingabeek duten eskubidea onartzen du, haien eremu pertsonalari eragiten dioten neurriak hartzerakoan. Horrenbestez, a
ditzera ematen du berezko iritzia eratzeko egoeran dauden a
dingabeek entzunak izateko eskubidea dutela haientzat eragina dakarren prozedura judizial edo a
dministratibo orotan, zuzenean, ordezkari baten bitartez, edo organo egoki baten bitartez.
Konstituzio A
uzitegiak epaian beste epai batzuk eta indarrean den ordenamendu juridikoa a
ipatzen ditu erreferentziatzat. Hala, bada, eskubide hori Konstituzio A
uzitegiaren lehenagoko beste epai batzuetan a
itortu zela dio: a
zaroaren 25eko 221/2002 epaian eta urtarrilaren 30eko 17/2006 epaian; bai eta 1989ko a
zaroaren 20ko Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean, A
dingabeen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 11/96 Lege Organikoan, eta Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutunean ere.
Aurrerago, honako hau ondorioztatzen du: "prozesuko gaitasunari buruzko a
rauak interpretatu eta a
plikatzeak pro a
ctione printzipioaren mende egon behar du, eta Konstituzioaren a
ldetik lotutako zirkunstantziak a
intzat har daitezela eska daiteke, ez hertsia ez neurriz kanpokoa ez den erabaki bat, garrantzi berezia duten interes batzuk a
lde batera uzten ez dituena, hartze a
ldera. A
ipaturiko interes horien a
rtean badago zalantzarik gabe, eta lehen ere a
zaldu denez, nahikoa gaitasun eta heldutasun duen edozein a
dingabe a
uzibidean entzuna izateko duen eskubidea, haren eremu pertsonalari eragiten dioten neurriak hartzerakoan, a
uzitegi honek behin baino gehiago esan duenez, Espainiako Konstituzioko 24.1 a
rtikuluaren edukiaren zati delako. Horrela, a
rrazoi handiagoz, eta kasu as
kotan haren premisa logikoa denez gero, 24.1 a
rtikuluaren funtsezko edukiaren zati bada, orobat, nahikoa gaitasun eta heldutasun duen edozein a
dingaberi a
halbidetzea edozein jurisdikzioko organo judizialei galdegin diezaien haren eremu pertsonalari eragiten dioten interesak gorde ditzatela, baita haren legezko ordezkaritza dutenen nahiaren a
urka ere".
Epai horien garrantzia handia da, a
dingabeen defentsarako eskubidea ezagutzen dutelako. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrek a
uzibidean beren burua defendatzeko beharra dute eragiten dieten erabakien a
urrean; horregatik, genioenez, a
bokatu laguntza izan behar dute a
dinez nagusia a
la a
dingabea den eta egoitza zentro batean sartzen den a
la ez edo haren tutoretza hartzen den a
la ez erabakitzeko prozeduran edo a
dingabe bat a
berriratzeko prozeduran, bai eta haren eskubide eta interesei doazkien beste a
razo batzuetan ere, babes erakundearekin interes gatazka dagoenean, halako gatazkak defendatzaile judiziala izendatzea ez dakarrenean. A
EEALOko gaur egungo 35.6 a
rtikuluan berariaz onartzen da interes gatazka gerta daitekeela a
dingabearen eta haren tutoretza duenaren a
rtean, eta defentsarako eskubidea a
itortzen da a
berriratzeko prozedurarako.
Adingabeen ikuspegia
Bakarrik dauden a
din txikiko a
tzerritarren egoera EAEn txosten berezia egin genuenean, elkarrizketa pertsonalak egin genituen 38 pertsonako lagin batekin (33 mutil eta 5 neska), gure a
utonomia erkidegoan a
dingabetzat hartuta zeudenetatik. Era horretan, bizitza historia batzuk osatu a
hal izan genituen, eta txostenean bertan haien a
hotsari berezko entitatea ematea (ikus, bereziki txosteneko 2.4 a
tala –Adin txikiko a
tzerritarren a
hotsa: ibilbideak, itxaropenak, beharrak– eta 7. eranskina: Elkarrizketatutako 38 a
din txikikoek jasotako harreraren gainean egindako balorazioak (testigantzen laburpena).
Geroago, harrera zentroetara egin ohi ditugu a
ldian behingo bisita guztietan, han dauden a
dingabeetako batzuei egiten diogu elkarrizketa, banaka gehienetan eta taldeka salbuespenez. Eta haien iritzi eta proposamenak jaso ohi ditugu gure ohiko txostenetan, dagokien a
talean.
Badugu, beraz, haien balorazio eta itxaropenei buruzko ezaguera zabala, beste instantzia batzuek, errealitatera hurbiltzeko bide horiek ere erabiliz, eginiko ikerlanekin sendotutakoa (ikerlanon a
rtean, esate baterako, Sakelako a
metsak. Inoren kargura ez dauden a
dingabe migratzaileak Euskal A
utonomia Erkidegoan dugu).
Haien ekarpenetako as
ko, haien a
buruz, jasotzen duten laguntza balioztatzekoak izaten dira, unean dauden zentroan edo a
urreko beste zentro batzuetan; hain zuzen, a
zken horiekin konparazioak egin ohi dituzte. Baina ekarpenotan, orobat, haien ibilbideari, itxaropenari edo beharren inguruko funtsezko beste gai batzuk sartzen dira. Horrela, a
dibidez:
– familia egoeraren ingurukoak;
– lehenago izaniko ibilbidearen ingurukoak;
– haien bizi proiektuaren ingurukoak;
– haien unean uneko interesen ingurukoak;
– haien zailtasun eta frustrazioen ingurukoak, eta a
bar.
Espero izateko desberdintasunengatik ere (zenbaitetan, a
dinaren, jatorriaren edo sexuaren a
raberakoak izaten dira), elementu as
ko errepikatu egiten dira, eta a
reago, halakoek haiei buruz hedaturik dauden a
urreiritzi edo estereotipo jakin batzuk kolokan jartzen dituzte. Hala, horra hor oso uste zabaldu batzuk zalantzan jartzen dituzten ezaugarri komun batzuk, haiek gogorarazte a
ldera, besterik gabe:
– A
dingabe horietako gehienek badute harremana (normalki, a
ldian behin eta telefonoz) jatorriko familiarekin; guztiak ez datoz bat, horrenbestez, Marokoko hirietako "kaleko haurrak" izatearen profilarekin, as
kotan egozten zaienez.
– Hona hainbat saioren ondotik etorri ohi dira, beste toki as
kotan zortea saiatu ondoren eta/edo hemen –iristen zaien informazioaren edo entzuten dituzten zurrumurruen a
rabera– gizarteratzeko helburuak errazago erdietsi a
hal izango dituztela uste dutelako. Nolanahi ere, toki jakin batera jotzeko hautua erlatiboa da beti, berriz a
zter daitekeena, eta haien itxaropenak lortzearen mendekoa beti.
– Haien "migrazio proiektua" –nahiko a
rgia, oro har, nagusienen a
rtean batik bat– a
halik eta a
zkarrena lanean hastea da. Badakite eta onartu egiten dute horretarako baimen jakin batzuk eskuratu behar dituztela eta lanbide prestakuntza jakin bat lortu behar dutela.
– A
urrera eramaten dituzten prestakuntza jarduerek –beren denbora gehiena, eta motibazio handiz, horretan erabiltzen dutelarik– lan egiteko helburu hori lehen baino lehen lortzearekin dute zerikusia. Batez ere, lanbide bat edo gehiago ikastea eta gaztelaniaz ongi egitea bilatzen dute.
– Harreran dauden a
dingabe a
tzerritarretako as
kok ia ez dute harremanik bertako pertsonekin (hezitzaileez gain, noski). Batzuek kirol talderen batean parte hartzen dute edo lan jardueraren batean dihardute, baina beste as
kok diote etorkinak ere diren beste gazte batzuk direla haien lagunak, herrialde berekoak gehienetan.
– Etorri a
urretik dituzten itxaropenen eta topatzen duten errealitatearen a
rteko talka handia da, eta hori mamitzen da, batez ere, paperak lortzeak dakarren prozesu luzean, lanean hasi a
hal izan a
rte.
– Zenbaitetan, a
urkituriko zailtasunek edo harturiko tratuak eragin dute produktu toxikoak kontsumi ditzaten edo jokabide a
razoak izan ditzaten.
Hartzen duten laguntzaren inguruko balorazioari dagokionez, zentroaren a
raberakoa izaten da neurri handi batean (askotan, zentro hobeen eta okerragoen egiazko ranking bat ere izaten dute, haien irizpideen a
raberakoa), bai eta bakoitzaren itxaropenen eta presaren a
raberakoa ere: ez da gauza bera 15 urte izan eta emantzipatu a
rteko eskakizun guztiak erdiesteko a
urretik oraindik hiru urte edukitzea eta 18 urte betetzekotan egon eta oraindik bizileku baimena ez izatea… Horri gehitzen zaio, gainera, bakoitzak izan dezakeen presioa, jatorrizko familiari lagundu a
hal izateko itxaropenak betetzeari dagokionez.
Gure esperientziaren a
rabera, harrera zentroa egonkorturik dagoenean eta taldeari gehiago edo gutxiago egokitzen zaion erantzun bat emateko a
halmena duenean, oro har, elkarrizketatutako gazteek gehien bat positiboa den balorazio bat eman ohi dute, nahiz eta, hala ere, kritikak ere egiten dituzten (agiriak izapidetzearen inguruan, esate baterako, edo bizikidetza a
rauen, elikaduraren, eta a
barren inguruan). A
itzitik, zentroa gainezka dagoenean, kexak ugaritu eta orokortu egiten diru, eta, a
re gehiago, istiluen zantzuak ere badira, gure ohiko txostenetan zenbait kasutan jaso dugunez (Tolosa, Urduña, Deba, A
rtzentales…).
Zentroetan eginiko bisita eta elkarrizketez landara, zentro batzuetan gatazka egoerekin batera gertatu ohi diren beste bi a
dierazle ere baditugu: erreforma espediente edo neurrien kontzentrazioa zentroetako batzuetan (hala gertatu da Gipuzkoako zenbait zentrotan hainbat urtetan); a
dingabeek berek A
rartekoari a
urkeztutako kexak (horrela gertatu da A
raban, esaterako, a
zken urtean).
Laburpen edo ondorio gisa. Elementu nabarmengarrienak
Nabarmen dezagun, lehenik eta behin, hemen laburpen bat emateko zailtasuna. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren inguruan jasotako informazioak, sortutako a
razoak eta urte hauetan A
rartekoak a
urrera eramandako esku-hartzeak hainbeste izan dira, non ez da batere erraza egoeraren ikuspegi orokor, sintetiko, bat ematea. Egoera hori, bestalde, etengabe a
ldatzen a
ri da, lurralde batzuetan bereziki.
Alde batetik, gure txostenean a
zterturiko a
razoetako as
kok bere horretan jarraitzen dute: harrera baliabide batzuk gainezka egotea; a
girien izapideen moteltasuna; a
dingabeen beharretarako egokia den hezkuntzazko esku-hartze bat gauzatzeko zailtasuna; emantzipatzeko zailtasunak; eta a
bar. Beste a
lde batetik, a
razo berri batzuk sortzen dira edo a
reagotzen dira: gatazkatsuak izatearen irudia eta baliabideak sortzearen a
urkako a
rbuioa; drogen kontsumo problematikoak; a
dina zehazteko edo tutoretza hartzeko irizpideak a
ldatzea…
Erakunde honi dagokion ikuspegitik, pertsona guztien defentsaren ikuspegitik, a
legia, badira elementu bereziki kezkagarri batzuk, nabarmentzen jarraitu behar ditugunak, a
zken urteetako jarduerak ikusita. Horrela, a
dibidez, honako hauek nabarmendu behar ditugu:
– Kasu batzuetan, laguntza integraleko harrera zentroen ordezko formulak zabaldu dira, hala nola a
popilo etxeak edo a
terpetxeak. Halakoetan, hezkuntzazko laguntza urria da, eta a
dingabeen eskubideetarako berme gutxiago dago.
– Harrera zentro batzuek ez dituzte behar diren gutxieneko baldintzak halako a
dingabeei laguntza nahikoa eta duina emateko. Horrek, as
kotan, honako hauekin du lotura: zentroen egiturazko baldintzekin eta edukierarekin; ratioekin edo profesional taldeen baldintzekin; prestakuntzazko jarduera egokiak a
ntolatzeko edo beste programa, zerbitzu edo baliabide komunitario batzuk a
probetxatzeko gaitasunarekin; zentro as
koren kokalekuarekin, hiri inguruneetatik oso urruti eta, beraz, komunitate baliabideez baliatzeko oso a
ukera gutxi dutelarik…
– Hezitzaile talde batzuk, beren lana a
urrera eramateko dituzten baldintzak direla bide, behin eta berrio "erre" egiten dira, eta horrek, ondorio pertsonalez gain, esku-hartzearen jarraitutasuna eragozten du.
– Gizartean as
kotan helarazten den irudia, batez ere ezagutzera ematen den gatazka bat gertatzen den bakoitzean, egiaz latza izaten da a
dingabeentzat berentzat nahiz etorkinentzat oro har, eta gure gizartean jarrera xenofoboak sustatzeko baino ez du balio.
– Ez da ematen a
ri erantzun egokirik edo behar bezalakorik a
dingabe horietako batzuei eragiten dieten drogen kontsumoari loturiko egoera a
razotsuetarako edo buru osasuneko a
razoetarako…
Arartekoak a
zken bi urteetan a
urrera eraman dituen esku-hartzeei begiraturik, honako a
razo hauek izan dituzte a
rdatz:
1. A
dina finkatzeko proben zehaztasun falta eta babes sisteman horrek dituen ondorioak.
2. A
dingabeen eskubideak urratzea, hala nola hezkuntzarako eskubidea, defentsarako eskubidea, eta entzuna izateko eskubidea.
3. A
dingabeen babeserako zentroen kokalekuari gizarteak emandako errefusak.
4. A
dingabe a
tzerritarren a
utonomia erkidego batetik besterako lekualdaketak kontrolatzeko zailtasuna.
5. Tutoretzak gain hartzeko eta egoitza baimena eskatzeko betebeharrak ez betetzea.
6. Harrera egoitzaren mugapenak.
Batzuetan, a
lde handiak daude lurralde batetik bestera. (Ikus esku-hartze horien laburpen zabal bat 2009ko txostenean, 369.-401. or.)
Ziurrenik, faktore horiek eta beste batzuk, oro har, a
ri dira bihurtzen hain zail eta a
razotsu populazio sektore horrentzako laguntza, bai eta tartean diren a
dministrazioek esku hartzeko irizpide bateraturik ez edukitzea ere (azken hori nabarmendu dugu eta nabarmentzen jarraitu behar dugu). Horri dagokionez, berriz ere gogorarazten dugu hemen "Herriaren defentsarako erakundeen a
dierazpena, herri a
dministrazioek bakarrik dauden a
din txikikoekiko duten erantzukizunari buruzkoa", 2006ko urrian onartua; urte hartako txostenean eman genuen (ikus 2006ko txostena), eta hemen ere ematen dugu bertsio digitalean.
Gomendioak
Dagoeneko a
ipatu dugu gomendio eta proposamen ugari a
urreko a
taletan: gure 2005. urteko txosten berezian bertan egin zirenak, herriaren defentsarako erakundeen 2006. urteko a
dierazpenean jaso zirenak…
Hemen, txosten honetako 5. kapituluan eginiko gomendioak baino ez ditugu a
ipatuko, populazio sektore honi zuzenago a
plikatzekoak dira eta.
– Lehenik, 18. gomendiotik 20.era bitarteko gomendioak, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako laguntza berariaz hobetzekoak; hauek egin behar direla planteatzen da haietan:
• A
dministrazio guztien a
rteko oinarrizko a
kordio bat lortu, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren harrerari buruz.
• Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak hartzeko protokolo komun bat eduki gure a
utonomia erkidegoko hiru lurralde historikoetarako (adina zehazteko prozedura bereziki a
intzat harturik).
• Defentsa juridikorako eskubidea era zuzenean erabiltzea a
halbidetu, babes erakundeen erabakien eta a
dingabeen beren interesen a
rteko gatazka gerta daitekeen egoeretan.
– Beste a
lde batetik, babes sistemei dagozkien gainerako berariazko gomendioak daude (9. gomendiotik 17.era bitartean):
• Erakundeetan sartzearen ordezko formulak bultzatzea, hala nola familia profesionalizatuen harrera.
• Lehen mailako eta bigarren mailakoa laguntza zerbitzuen koordinazioa hobetzea a
dingabeen babesaren a
lorrean.
• Erreferentziazko tutoreak orokor bihurtzea eta haien irudiari entitatea ematea.
• A
dingabeei buruzko gizarte txostenen edukia berraztertzea eta txosten horiek egin eta zabaltzeko kontuan izan beharreko irizpideak ezartzea.
• Egoitza harrerako baliabideak a
rautzeko uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuaren garapena eta a
plikazioa a
zkartzea.
• Harrera zentroetako gorputz miaketak a
rautzea eta protokoloak edukitzea baimendu gabeko hutsegitetarako eta sendagaien erabilerarako. Kasu honetan, justifikatu gabeko hutsegiteetarako, kontuan izanez a
dingabe horiek beste a
utonomia erkidego batzuetara lekualdatzeko a
ukera.
• Segurtasun juridiko handiagoa ematea, bai eta zerbitzu-ematean berme handiagoak ere, zentroak baimendu, erregistratu edo ikuskatzeari buruzko xedapenak, edo kudeaketa formulak, garatuz.
• Prozedura egoera berrietarako moldatzea, hala nola, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei dagokienez, familiarekin hitz egiteko zailtasunak daudenerako edo hitz egiten ez denerako.
• Gaur egungo zentro ereduak berraztertzea, zentro "espezializatuak" bereziki kontuan harturik, bai eta kasu bakoitzean a
plikaturiko bideratze irizpideak ere.
– Halakoei gomendio orokorretako batzuk gehi diezazkiekegu, sektore honetan a
plikatzekoak zeharo. A
dibidez:
• Haurren eskubideei buruzko gizarte kontzientzia sendotu eta hedatzea (1. gomendioa).
• Parte hartzeko eta entzuna izateko eskubidea praktikan jartzea (2. gomendioa).
• Erakundeen buruzagitza populazio sektore honi laguntza egokia emateko beharrezkotzat jotzen diren baliabideak sortzen eta babesten (5. gomendioa).
• Lorturiko emaitzen ebaluazio sistematiko eta publikoa (6. gomendioa).
• Zerbitzuen eta profesionalen a
rteko koordinazioa hobetzea, a
dingabeekin egiten diren esku-hartzeetan koherentzia handiagoa bermatze a
ldera (7. gomendioa).
• Populazio honen segregazio edo estigmatizazioaren a
urkako neurriak ezartzea (8. gomendioa).
Iturria: Arabako Foru A
ldundiko Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Saila. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Babes sareko beste zentro batzuetan bete diren 34 plazak kontuan hartu gabe.
2 2009ko ekainean inauguratu zuten. Irekin zen a
rte, Jesús Obrero fundazioaren lokaletan 8 plaza gaitu ziren, eta beste 24 plaza A
ita Beneditarrek Estibalizko Monasterioaren ingurumarietan daukaten etxean. Behin-behineko lokal horiek Ixuri elkarteak kudeatu zituen.
Iturria: Bizkaiko Foru A
ldundiko Gizarte Ekintza Saila. A
rartekoren jarraipen espedienteak. Guk egina.
1 Bakarrik dauden a
dingabe batzuk Etxeen Oinarrizko Sarean hartzen dira (etxe bakoitzean, 1 edo 2 gutxi gorabehera).
Iturria: Gipuzkoako Foru A
ldundiko Gizarte Politikako Departamentua. Guk egina.
1 Gainera, badago hitzarmen bat Dianova elkartearekin 6 plaza erabiltzeko Kordobako zentro batean. Debako Oilur zentroaren bigarren fase gisa erabili da. A
tegorrietako, Bera Berako, Errenteriako, Frantziako, Herizeko, Larratxoko, Tolosako eta Usandizagako zentroetan ere hartu dira bakarrik zeuden a
dingabe a
tzerritar batzuk.
2 Baliabide horietan a
rtatutako a
dingabeen kopurua pixkanaka murriztu da, eta hartuta zeuden a
dingabeak edo emantzipatu dira edo beste baliabide batzuetara bidali dira. A
zken bi a
dingabeak urte hasieran emantzipatu ziren.
3 2009ko otsailean ireki zuten. 2010eko urtarrilean itxi zuten, hobetzeko lanak egiteko eta beste programa baterako erabiltzeko.
"HERRIAREN DEFENTSARAKO ESTATUKO ERAKUNDEAK A
DIERAZPENA A
DMINISTRAZIO PUBLIKOEK BAKARRIK DAUDEN A
DINGABE A
TZERRITARREI BURUZ DITUZTEN ERANTZUKIZUNEN GAINEAN
Sarrera
Azkeneko hilabeteotan bakarrik datozen a
dingabe a
tzerritarrak heltzen a
ri dira, berriro, Kanarietako Erkidegora A
dingabe horiek a
zkeneko urteotan gure herrira helduz joan diren A
frikako iparraldeko beste gazte batzuekin batzen dira. Denak batera, ikaragarri erronka handia dira gure erakundeentzat, eta gure gizartearentzat ere, gazte horien harrera, babes, prestakuntza eta gizarteratze ikuspegietatik.
Egoera horrek berehalako harrerarako a
halmeneko a
razo handia sortu dio Kanarietako Erkidegoari, heldu zein a
dingabeentzako a
rreta baliabideek gainezka egin diotelako. Lan eta Gizarte Gaietarako Ministerioak, eta a
utonomi erkidegoek a
kordio bat lortu dute, duela gutxi, Kanarietara heldutako 800 bat a
dingabe horietatik 500 edo Estatuko lurralde desberdinen a
rtean banatzeko.
Gizarte politikak diseinatu eta garatzerakoan immigrazioaren fenomenoak eragin ditzakeen erronkak a
lde batera utzita, herriaren defentsarako Estatuko erakundeak bat gatoz honetan: beharrezkoa da Estatuko a
dministrazio publikoen a
rtean a
kordioak lortzea a
dingabeen eskubideen ikuspuntutik hain garrantzitsua den gai batean. Era berean, ohartarazi nahi dugu, horien garrantzia gorabehera, lehen urratsa baino ez dela a
dministrazio publikoek a
dingabearen interesen a
lde egiteko duten derrigorrezko betebehar horretan, horixe ezartzen baitu Haurraren Eskubideen Konbentzioaren 3. a
rtikuluak. Horren a
rabera, Espainian dagoen beste edozein a
dingabek dituen eskubide berdinak a
plikatuko zaizkie a
dingabe horiei ere (adingabearen babes juridikorako 1/1996 Legea). Gogoratu behar dugu, halaber, Haurren Eskubideen Konbentzioaren 2.1. a
rtikuluak esplizituki debekatzen duela a
dingabea bere jatorriarengatik baztertzea. Halaber, Espainiako legeriak a
rgiro ezartzen du a
dingabeak, beste ezer baino lehen, a
dingabeak direla, eta printzipio horrek nagusitu behar duela a
tzerritar izatearen a
urrean.
Adingabeen Defendatzaileen Europako Sareak (ENOC, European Network of Ombudspersons for Children), a
zkeneko urteko bileran a
dierazpen bat onartu zuen, Europako Kontseiluko kide diren herrialdeei bakarrik dauden a
dingabeen eskubideak bermatzeko beharrezko neurriak har zitzaten eskatzeko. Horrek garbi erakusten du zelako garrantzia daukan fenomeno honek Europa mailan, eta justifikatzen du, Espainiaren kasurako garrantzi berezia duenez, herriaren defentsarako erakundeok a
dierazpen bat a
urkez dezagun, Espainiako gizarteari a
dingabe hauen eskubideak berma daitezen zaintzeko a
rdura daukagula jakinarazteko. A
zpimarratu gura ditugu A
dministrazio publiko desberdinek a
din txikiei buruz dituzten eginbeharrak, eta a
dingabeen eskubideak bete daitezen indartzeko ekintza batzuk gomendatuko ditugu.
Jarduera printzipioak
1) Autonomi erkidego desberdinetan eskudun diren a
dministrazio publikoek a
dingabearen tutoretzaren a
rdura beren gain hartu behar dute, berehala, adingabearen eta jatorrizko famili nukleoaren errealitatea a
ztertzen den bitartean. Saihestu behar da a
dingabearen egoera a
ztertzen den bitartean, a
dingabeak, praktikan, gizarte eta hezkuntza baliabideetara eta lan prestakuntzara sartzerik ez izatea.
2) A
dministrazio eskudunek adingabea dokumentatzen eta bizilekua izapidetzen familiarengana itzul dadin zailtasuna frogatzen denean hasi behar dute, a
tzerritarrek Espainian dituzten eskubideen eta as
katasunen eta gizarteratzearen gaineko urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoaren 35.4 a
rtikuluak dioenez, A
rautegiak (2393/2004 Errege Dekretua, a
benduaren 30ekoa) finkatzen dituen bederatzi hilabeteak igaro daitezen itxaron barik, epe hori, legearekin bat datorren interpretazio baten a
rabera, gehienezko epe modura hartu behar baita.
3) Ez dira a
dingabeak beren sorterrietara bidali behar, jatorrizko famili nukleora itzultzea (edo babes baliabide a
lternatiboa) a
dingabearentzat onena dela bermatzen ez bada. Erabakiak kontuan hartu behar du a
dingabearen beraren ikuspegia –entzun diezaioten eskubidea baitu–, eta bere sorterrian dauden baliabideak a
rretaz a
ztertu ondoren soilik egin a
halko da.
4) Adina zehazteko a
urretiazko froga medikoak zalantza kasuetan egingo dira, eta a
ditu independenteen a
holkuarekin eta teknologia modernoarekin egingo dira, froga fisiko, sozial eta psikologikoak konbinatuz.
5) Egindako a
zterketa medikoetatik a
teratzen den a
dinik txikiena hartuko da erreferentzia modura, beti.
6) Adingabeek A
dministrazioaren mende ez dagoen laguntza juridikoa jasoko dute, a
dibidez, bazkuneko ofizioko txandakoa, prozesu a
dministratiboak edo judizialak a
dingabearen interes gorena kontuan hartuz burutuko direla ziurtatzeko.
7) Autonomi erkidegoek bakarrik dauden a
dingabe etorkinen a
rretarako ereduak koordinatu behar dituzte, a
dingabeek tutoretza eta bizileku prozesuak ondoen bermatzen dituzten eta gizarte eta hezkuntza baliabide onenak eskaintzen dituzten erkidegoetara ihes egin dezaten saihesteko.
8) Orobat, autonomi erkidegoek eta Gobernuaren Ordezkaritzek beren jarduerak koordinatuko dituzte, bakoitzaren bere eskumenen esparruan, disfuntzioak ekiditeko eta proposamena a
dingabe bakoitzaren interesarentzat onena dela ziurtatzeko. Erakundeen a
rteko koordinazioa errazteko, bakarrik dauden a
dingabe etorkinen erregistro bateratua eduki behar da, gai horretan eskuduntzarik duten a
dministrazio publikoek partekatuta.
9) Bakarrik dauden a
dingabe atzerritarren a
rretan, osotasunean gara daitezen eta hartzen dituen gizartean ondo txerta daitezen errazteko behar diren baliabideak diseinatu eta planifikatu behar dira.
10) Administrazio publiko guztiek bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren a
rretan dituzten a
rdurak beren gain hartu behar dituzte.
11) Garrantzitsua da a
utonomi erkideetako gobernuek beren lurraldeetako tokiko a
dministrazioekin a
kordioak hitzartzea, bakarrik dauden a
dingabeen a
rreta eta integrazioa ondoen bermatuko duten baliabideak eta estrategia egokiak batera diseinatzeko.. Bereziki garrantzitsua da batzuetan a
dingabe hauen harrera eta babes neurriekin batera gizartean sortzen diren gaitzespen jarrerak gainditzea.
12) Bakarrik dauden a
dingabe etorkinak hartzeko zentroek espazio, osasun eta hezkuntza bermeak izan behar dituzte. A
utonomi erkidegoek bermatu behar dute a
dingabeek a
rreta jaso dezaten zirkuitu normalizatutik, jarduketak a
dingabe heldu berriei hezkuntza eta maitasun erreferente egonkorrak emango dizkieten 24 orduko zentroetan bilduz".
Beste a
lde batetik, emantzipazioari buruzko datuek, a
dingabeekin berekin eginiko elkarrizketek eta, batez ere, haiekin egunez egun esku hartzen dutenen iritzi eta balorazioek (hezitzaileak, zuzendariak eta beste profesional batzuk) ezkutuko errealitate bat erakusten dute, gizartearengana ia iristen ez dena: a
dingabe horietako gehien-gehienak, horretarako behar diren gutxieneko baliabideak dituztenean, a
urrera a
teratzen direla eta gure gizartean modu produktiboan txertatzen direla.
[10] Europar Batasunak, geroago, a
berrigabeak sartu ditu jarraibideetan: "hirugarren herrialderen bateko herritarrak edo a
berrigabeak diren 18 urte beherakoak, Europar Batasuneko estatuetako lurraldera haien a
rdura –legez edo usadio eta ohituren a
rabera– duen pertsona heldurik lagun ez dutelarik iristen direnean, a
rduradun nagusi batek praktikan dena delako a
dingabea zaintzapean hartzen ez duen bitartean, edo Europar Batasuneko estatuetako lurraldean sartu eta gero, bakarrik uzten den edozein a
dingabe" (2001/55/EE Zuzentarauko 2.h a
rt. 2003/9/EE Zuzentarauko 2.f a
rt., eta 2003/86/EE Zuzentarauko 2.f a
rt.).
[11] Prozedura eta a
rau bateratuak haien lurraldean legezkoa ez den egoeran dauden hirugarren herrialdeetako herritarren itzulerarako, Europako Parlamentuaren 2008ko ekainaren 18ko Legegintza Ebazpena, haien lurraldean legezkoa ez den egoeran dauden hirugarren herrialdeetako herritarren itzulerarako Europar Batasuneko estatuen prozedura eta a
rau bateratuei buruzko Europako Parlamentuaren eta Kontseilu Europarraren proposamenari dagokionez (COM(2005)0391 – C6-0266/2005 – 2005/0167(COD)).
[12] Kanarietara a
dingabe a
tzerritar kopuru handi bat iritsi zela eta, Bakarrik dauden A
dingabe A
tzerritarrak Lekualdatzeko eta A
rdurapean Hartzeko Programa a
bian jarri zuten Kanaria Uharteetatik lekualdatutako a
dingabeentzat, 2006ko urriaren 20an.
[13] "5. A
dingabeak babesteko eskumena duten zerbitzuen a
rdurapean uzten denetik bederatzi hilabetera, 2. idatz zatiarekin bat, eta behin familiarengana edo jatorrizko herrialdera eramaten saiatu eta gero, a
berriratze hori ezinezkoa gertatu baldin bada, a
dingabeari urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoko 35.4 a
rtikuluan a
ipatutako bizileku baimena emango zaio a
dingabeari. Nolanahi ere, bizileku baimenik ez izateak ez du oztopatuko eskumena duen erakundearen iritziz a
dingabearentzat onuragarriak izango diren hezkuntzako edo prestakuntzako jarduera edo programetan sarbidea izan dezan.
Bizileku baimena izatea ez da traba izango a
dingabea a
berriratzeko, a
rtikulu honetan xedatutakoarekin bat geroago a
urrera eraman daitekeenean. A
dingabeak babesteko eskumena duen erakunde baten tutoretzapean dauden a
dingabeak a
din nagusira iristen direnean bizileku baimen hori eskuratu gabe, delako erakundeak gizartera daitezen programatu dituen prestakuntzetan eta jardueretan modu egokian parte hartu baldin badute, erakunde horrek a
ldi baterako bizileku baimena salbuespeneko zirkunstantziengatik emateko gomendioa egin a
halko du, eta baimen horri urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoko 40, j a
rtikuluan xedaturikoa ere a
plikatuko zaio."
[14] Arartekoaren ebazpena, 2010eko maiatzaren 25ekoa. Horren bidez, A
rabako Foru A
ldundiari gomendatzen zaio A
rabako Lurralde Historikoan babesgabezia-egoeran dauden a
dingabeen tutoretza bere gain hartzeko duen legezko beharra bete dezan, tutorea izanagatik dagozkion babes-neurriak burutu ditzan, a
dina zehazteko probak egin behar direnean a
urreikusitako eskubideak eta bermeak bete ditzan, eta a
din nagusitasunera egoitza-baimenik gabe heltzen badira, egoitza-baimena ematea gomenda dezan.
[15] Santanderreko Lehen A
uzialdiko Epaitegiaren 2004ko maiatzaren 6ko epaia; Madrilgo Justizia A
uzitegiko A
dministrazioarekiko A
uzien Salaren Zazpigarren A
talaren 424/2006 epaia; Gipuzkoako Probintzia A
uzitegiaren 2007ko a
benduaren 18ko epaia; Donostiako Lehen A
uzialdiko Hirugarren Epaitegiaren 2010eko otsailaren 25eko a
utoa, borondatezko jurisdikzioko 156/2010 prozedura.
[16] Egoera Zibilari buruzko Nazioarteko Batzordearen (9.) Gomendioa, egoera zibilaren a
rloko a
giri iruzurraren a
urkako borrokari buruzkoa eta a
zalpenezko txostena, Strasbourgeko Biltzar Nagusiak 2005eko martxoaren 17an onartua.
[17] EFNaren 2/06 Zirkularra: "Agiririk gabeko a
dingabe a
tzerritarra, haren ezaugarri fisikoengatik, zalantzarik gabe a
din txikikoa bada, edo 35. a
rtikuluko kasua gertatzen bada, a
dingabeak babesteko erakunde publikoaren esku utzi beharko da, erreferentziazko a
rauan jasoriko probak premiaz egin gabe; hala ere, gero a
dingabearen a
dina doitasunez zehazteko izapideak egin a
halko dira gero, garrantzi handiko ondore juridikoak izan beharrekoak, haren legezko tutoreak a
urrera eraman beharreko izapideak direlarik horiek".
[18] Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 2/2006 Zirkularra, «erregistroan begiratzean, proba hori egin dela (erradiologikoa) jasorik baldin badago, eskatutako proba berria baztertu beharko da, salbu eta, salbuespenezko a
rrazoiren batzuengatik, beste erabakiren bat hartzea komeniko balitz».
[19] Estatuko Fiskaltza Nagusiaren 1/2009 Kontsulta, "Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren a
dina zehazteko espedienteei lotutako zenbait a
lderdiren gainekoa".
[20] Bakarrik dauden A
dingabe A
tzerritarren A
dina A
uzitegietan Zehazteari buruzko Jardunaldiaren ondorioak. Espainiako a
uzitegi medikuntzako erakundeen a
rteko jardunbide egokietarako a
dostasun a
giria. Herriaren Defendatzaileak (jardunekoa) a
ntolatua, Madrilen, 2010eko urriaren 7an.
[21] Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren defentsarako eskubidea beste txosten batzuetan ere a
ztertu da, hala nola Herriaren Defendatzailearen Informe sobre As
istencia Jurídica a
los extranjeros en España izenburuko txostenean, Herriaren defentsarako erakundeen a
dierazpena, herri a
dministrazioek bakarrik dauden a
din txikikoekiko duten erantzukizunari buruzkoa (2006) delakoan, eta Espainiako A
bokatuen Kontseilu nagusiaren Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako laguntza juridikoari buruzko gomendioa (2007ko urtarrilaren 19an onartua) delakoan. A
dingabeek a
dministrazioarena ez den laguntza juridikoa jaso beharko luketela a
dierazi da haietan guztietan, elkargoko ofiziozko txanda den moduan, prozedura a
dministratiboak edo judizialak a
dingabeon interes gorena kontuan hartuta gauzatzen direla bermatze a
ldera. Honako hau ere a
geri da UNICEFen Realidad jurídica y social de los menores extranjeros en España deritzon 2009ko txostenean: "Berariaz a
rautu eta bermatu behar da a
bokatu laguntzarako eskubidea a
dingabeari a
rlo juridikoan doazkion gai guztietan. Fiskaltzaren esku-hartzeaz gainera, beharrezkoa da a
bokatu laguntza hori ematea, a
dingabeen interesen eta A
dministrazio Publikoaren a
rtean sortzen diren gatazkak direla bide. A
bokatu laguntza hori tratu pertsonalagoa emango die, bai eta haien eskubideen defentsarako berme bat ere".
[22] A
rartekoaren ebazpena, 2010eko maiatzaren 25ekoa. Horren bidez, A
rabako Foru A
ldundiari gomendatzen zaio A
rabako Lurralde Historikoan babesgabezia-egoeran dauden a
dingabeen tutoretza bere gain hartzeko duen legezko beharra bete dezan, tutorea izanagatik dagozkion babes-neurriak burutu ditzan, a
dina zehazteko probak egin behar direnean a
urreikusitako eskubideak eta bermeak bete ditzan, eta a
din nagusitasunera egoitza-baimenik gabe heltzen badira, egoitza-baimena ematea gomenda dezan.
[23] A
dingabe eta a
tzerritarretan espezializatutako fiskalen topaketaren ondorioak. Madril, 2010eko a
pirilaren 20a.
[24] A
rartekoaren ebazpena, 2009ko irailaren 14koa. Horren bidez, elkarte batek Gipuzkoako Foru A
ldundiak tutoretzapean dituen a
dingabe a
tzerritarrak Debako Oilur Zentrora bidaltzearen inguruan a
urkeztutako erreklamazioa a
maitutzat ematen da.
[25] Espainiak hainbat a
kordio izenpetu ditu a
dingabeen jatorrizko tokia izaten diren beste Estatu batzuekin, a
dingabeok a
berriratzea errazago izan dadin: Errumaniaren eta Espainiaren a
rteko a
kordioa, Espainian bakarrik dauden a
dingabe errumaniarren babesean lankidetzan a
ritzeko, haiek a
berriratzeko, eta haien esplotazioaren a
urka borrokatzeko, Madrilen 2005eko a
benduaren 15ean izenpetua; Senegalgo Errepublikaren eta Espainiako Erresumaren a
rteko a
kordioa, bakarrik dauden a
dingabe senegaldarren immigrazioa prebenitzen lankidetzan a
ritzeko, haiek a
berriratzeko, eta haien esplotazioaren a
urka borrokatzeko, A
d Referendum izenpetua, Dakarren 2006ko a
benduaren 5ean; eta Marokoko Erresumaren eta Espainiako Erresumaren a
rteko a
kordioa, bakarrik dauden a
dingabe marokoarren emigrazioari, haien babesari eta haien a
berriratzeari buruzkoa, A
d Referendum izenpetua, 2007ko martxoaren 6an.
3.3. Adingabe lege-hausleak
Sektorearen ezaugarriak eta a
rau-markoa
Adingabe lege-hausleekin egindako esku-hartzea nabarmen a
ldatu da, 1998. urtean A
rartekoaren txosten berezia a
rgitaratu zenetik. A
ldaketa horiek, funtsean, 2001. urteko urtarrilean indarrean jarri zen 5/2000 Lege Organikoa, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautzen duena, onartu zenetik gertatu dira (hemendik a
urrera 5/2000 Lege Organikoa esango diogu).
Beharrezkoa da a
din penal txikia kontzeptua a
rgitzea, lehenik eta behin. 1995eko Zigor Kodeak a
din-nagusitasun penala 16 urtetatik 18 urtetara igo zuen, baina a
rlo hori a
rautuko zuen berariazko lege bat onartu a
rte ez zuen indarrean jarri. 5/2000 Lege Organikoa indarrean sartzeak a
din-nagusitasun penala a
din-nagusitasun zibilarekin parekatzen du, eta hala, a
rlo horri buruzko nazioarteko a
raudia betetzen da, eta batez ere, 1989ko Haurren Eskubideen Hitzarmena.
Halaber, 5/2000 Lege Organikoak erantzukizun penala izateko gutxieneko a
dina a
ldatu zuen, 12 urtetik 14 urtetara igoz. Hala, 14 urte baino gutxiago dituzten pertsonak ez dira erantzule penala eta ez zaie lege hori a
plikatuko, baizik eta a
dingabeen babesari buruzko a
rauak, eta familia- eta babes-esparruetan lantzeko nahikoa dela uste da.
Beraz, a
dingabe a
rau-hausleei buruz hitz egitean, Zigor Kodean edo zigor-lege berezietan hutsegite edo delitu gisa tipifikatutako ekintzak egin dituzten 14 eta 18 urte a
rteko pertsonei buruz a
ri gara.
5/2000 Legea onartzeak zenbait printzipio eman zituen a
ditzera:
– Haurraren interes gorenaren nagusitasuna (juridikoak ez diren zientzien esparruan a
dituak diren profesionalen taldeek irizpide teknikoen bidez baloratzen dute).
– Kasu jakinaren egoerak direla-eta a
holkatutako neurriak hartzean eta betetzean malgutasuna izatea, eta a
dingabearen interesaren a
rabera a
plika daitezkeen neurri-sorta handi bat.
– Prozedura eta a
dingabe a
rau-hausleei a
plika dakizkieken neurriak formalki penalak dira, baina berez zigortzaileak eta hezitzaileak.
– Gutxieneko esku-hartzea egiteko printzipioa.
– Lurraldean bertan legea betetzea eta a
utonomia-erkidegoetako erakundeen eskumena egikaritzean. Neurrien egikaritzearen kontrol judiziala.
– Biktimaren interesei eta beharrei a
rreta jartzea, gurasoen, tutoreen, a
begi-pertsonaren edo gordetzaileen ekintzen erantzule den a
dingabearekin elkartasunezko a
rdura izateko printzipioa sartuz eta biktimen parte hartzeko eskubidea lortzeko bitartekari-lanak eginez.
– Konstituzio-eskubideak errespetatzetik eta a
dingabearen interesaren betekizun berezietatik eratortzen diren prozesu-berme guztiak berariaz a
intzatestea. Zerga Ministerioaren estatus garrantzitsua, Justiziaren ekintzaren, eta haurren legaltasunaren eta eskubideen defentsaren sustatzaile gisa.
– Zenbait a
din-tarte bereiztea (14-16 urte eta 16-18 urte).
– Egindako kaltea konpontzeko a
ukera eta biktimarekin a
diskidetzea.
Legearen oinarrizko printzipioetako bat zigor-erantzuna a
dingabearen baldintza jakinetara egokitzeko gogoan datza, eta horretarako, neurri-sorta zabal bat ezartzen da. Printzipio horrek positiboki baloratua izatea merezi du, eta salbuespen garrantzitsu bat du, –gure ustez– a
raudiaren puntu kritiko nagusietako bat dena. 16 eta 18 urteko gazteek egindako oso ekintza larrientzat zentroren batean sartzeko zigorra modu objektiboan hartzeari eta larriagotzeari buruz a
ri gara. Legearen jatorrizko idazketaren a
rabera, oso ekintza larriak dira, baldin eta berrerortze kasuak edo terrorismoko delituak badira, besteak beste. 5/2000 Lege Organikoaren erreformak, a
benduaren 22ko 7/2000 Lege Organikoak egindakoa legea indarrean sartu baino lehen, zigorra larriagotzeko kausa hori a
zpimarratzen du, zigorraren zorroztasuna handituz konstituzio-printzipioekin bateragarriak ezin izan daitezkeen mugetaraino.
Abenduaren 4ko 8/2007 Lege Organikoa da 5/2000 Legeari egindako a
zken a
ldaketa, txosten hau idazteko unera a
rte. Hauek dira sartzen dituen a
ldaketa batzuk, a
raudia gogortzea berekin dakartenak: erregimen itxian barneratzeko neurriak ezar daitezkeen ustezko kasuak ugaritzea; 18 eta 21 urte a
rtean dituztenei Legea a
plikatzeko a
ukera kentzea; biktimarengana hurbiltzea edo biktimarekin komunikatzea debekatzen duen neurri berri bat sortzea; barneratzeko kautelazko neurrien iraupena handitzea, luza daitezkeen hiru hilabete izatetik, beste hiru gehitu eta luza daitezkeen sei hilabete izatera pasatzen da; epaileari eskumena ematea erabakitzeko erregimen itxian barneratze-neurri bat betetzen a
ri den a
dingabeak, hemezortzi urte betetzean, neurri hori espetxe batean bete behar duela; zaintzapeko as
katasuna ezartzeko a
ukera; gizarte- eta hezkuntza-lanak egitea; eta falta gisa kalifikatutako ekintzak egitean as
teburuko egonaldia. Halaber, neurri batzuetan ere a
ldaketak egiten dira.
Hauek dira Legeak ezartzen dituen neurriak, eskubideak zer neurritan murrizten dituzten kontuan hartuz ordenatuta:
– Erregimen itxian barneratzea. Pertsonak zentroan bizi dira, eta hezkuntza-, prestakuntza- eta a
isialdi-jarduerak bertan garatzen dituzte.
– Erregimen erdi irekian barneratzea. Pertsonak zentroan bizi dira, eta jarduerak zentrotik kanpo gara ditzakete.
– Erregimen irekian barneratzea. Pertsonak zentroan bizi dira, baina jarduera guztiak inguruneko zerbitzu normalizatuetan egiten dituzte.
– Barneratze terapeutikoa erregimen itxian, erdi irekian edo irekian. As
aldura psikikoak, toxikoei mendekotasuna edo pertzepzio-asaldurak dituzten pertsonentzat berariazko tratamendua.
– Eguneko zentro batera joatea.
– As
tebeteko egonaldia. Etxean edo zentroan egotea, gehienez 36 ordu.
– Biktimarengana edo epaileak zehazten dituen senideekin edo beste pertsona batzuengana gerturatzeko eta haiekin komunikatzeko debekua.
– Beste pertsona, familia edo hezkuntza-talde batekin batera bizitzea.
– Gizartearentzat zerbitzuak ematea. Ezin da ezarri a
dingabearen baimenik gabe eta kaltetutako ondasun juridikoarekin lotura duten zerbitzuek lehentasuna izango dute.
– Gizarte- eta hezkuntza-lanak egitea.
– Kargu-hartzea.
– Ziklomotorrak eta motor-ibilgailuak gidatzeko baimena, baimen hori izateko eskubidea, edo ehizatzeko edo edozein a
rma mota erabiltzeko a
dministrazio-lizentziak izateko eskubidea kentzea.
– Erabateko gaitasungabetzea.
Halaber, estatu-mailan 5/2000 Lege Organikoaren Erregelamendua onartu da (uztailaren 30eko 1774/2004 Errege Dekretua), Polizia Judizialaren jarduerari buruzko a
lderdiak, neurriak egikaritzeko erregelak eta zentroen diziplina-erregimenaren a
rautzea jasotzen dituena.
Autonomia-erkidegoaren mailan a
zpimarratu behar da 2005. Urtean 3/2005 Legea, Haurrak eta Nerabeak Zaintzekoa eta Babestekoa, onartu zela. Legeak hiru helburu ditu: 1) ordenamendu juridikoak haurrei eta nerabeei a
itortzen dizkien eskubideak gauzatuko direla bermatzea; 2) haurren eta nerabeen eskubideak eta ongizatea sustatzeko jarduerak zer jarduketa-esparrutan gauzatu behar duten ezartzea; eta 3) babes-esparruan eta a
dingabe a
rau-hausleekin esku hartzeko esparruan jarduteko printzipioak, eta eskumen- eta erakunde-markoa zehaztea. Legeak bere IV. Tituluan a
dingabe a
rau-hausleei gizarte- eta hezkuntza-arreta emateko printzipioak eta neurriak gauzatzeko modalitateak (batez ere, barneratze-neurria) jasotzen ditu, eta a
urreikusten du a
utonomia-erkidegoko a
dministrazioak a
rautu behar dituela barneratze-zentroek bildu behar dituzten betekizun materialak, funtzionalak eta langile-betekizunak. 80/2009 Dekretuak, a
pirilaren 21ekoak, as
katasunaz gabetzeko neurriak betearazten dituzten EAEko ikastetxeei buruzkoak, egin zuen a
rautze hori.
Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Sailari dagokio EAEren eskumena den 5/2000 Lege Organikoak a
raututako neurriak egikaritzea. Urte hauetan, Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazioak dokumentu hauetan a
ntolatu du bere esku-hartzea:
– A
dingabeen epaitegiek emandako neurri judizialak betearazteko Plana, 1998koa, 1996ko urtarrilaren 1eko eskumena onartu ondoren egina.
– EAEko A
dingabeen epaitegiek emandako neurri judizialak gauzatzeko Plana (2004-2007).
– 2008-2012 a
ldirako III. EAEko Gazte Justizia Plana.
III. Gazte Justizia Planak, egun indarrean dagoenak eta 2004-2007 a
ldirako Planaren ebaluazioa oinarri hartzen duenak, EAEko Gazte Justiziaren printzipioak xedatzen ditu, 2008-2012 a
ldirako ildo estrategikoak, helburu orokorrak eta berariazkoak, kudeaketa-eredua, ekonomia-aurreikuspen orokorrak eta giza baliabideak. Plan horretan, hau xedatzen da: "2004-2007ko Planaren betearazpenak gazte-justiziako funtzionamendu-eredu bat a
halbidetu du, baita 5/2000 Lege Organikoaren a
plikazioaren ondorioz gazte-neurriak betearazteko eskari handiari behar bezala erantzuteko zentroen, baliabide materialen eta horretarako gaituriko pertsonen sare bat ere, 2001etitk a
urrera. Hurrengo a
ldirako erronka, zentro eta baliabideen gehikuntza baino gehiago, hezkuntza-kalitatearen hazkundean dago, sailen eta erakundeen a
rteko koordinazio hobean eta neurrien betearazpenean esku-hartzeak izan behar duen osotasunean".
Bukatzeko, komeni da a
dieraztea Eusko Jaurlaritzak 2009an a
rgitaratutako Evaluación de la intervención educativa y a
nálisis de la reincidencia en la Justicia de Menores de la EAE izeneko ikerketaren ondorioetan sektorea bereizteko lagungarriak diren elementu hauek jasotzen direla:
– A
dingabe a
rau-hausleen profila EAEn delituzko egitate bakar bat egiten duen eta berriz deliturik egiten ez duen pertsona batena da.
– Lehen delituzko egitatea batez bestean 16 urterekin egiten da, eta ehuneko handi batean lapurreta-jokabideekin lotuta dago. Oro har, EAEn jaiotako a
dingabe batek egiten du beste a
dingabe batzuen laguntzaz.
– Oinarrizko Gizarte Zerbitzuekin (%40 inguru) eta ijito etnikoekin (%11) zerikusia duten a
dingabeen gehiegizko ordezkaritza dago.
– Ikastetxeetan neurria betetzen duten a
dingabeek gizarte- eta familia-esparruetan a
rrisku egoera handiko profila izaten dute.
Aurrekariak
Adingabe a
rau-hausleekin egindako esku-hartzeari buruzko A
rartekoaren txosten berezia 1998an a
rgitaratu zen eta Legebiltzarreko presidenteari eman zitzaion. Txostenak oro har nahiz txostenak jasotzen dituen gomendioek eragina dute zenbait erakundetan, batez ere bi erakundetan: botere judizialean –fiskaltza eta a
dingabeen epaitegiak–, prozedurei, neurriak hartzeari, eta neurrien jarraipena eta ebaluazioa egiteari dagokionez; eta Eusko Jaurlaritzan, batez ere Justizia Sailari –neurrien betetzeari, eta horrenbestez, haien eskura jarritako baliabide eta tresna multzoari dagokienez–.
Gure jarduketak, Lege a
ginduz, Eusko Jaurlaritzak bete behar dituen gaietan eta proposamenetan jartzen du a
rreta. A
rartekoak a
rlo horretan egin dituen jarduketak, funtsean, hauek izan dira:
– Barneratze-zentroetara bisitak: instalazioak behatzea, elkarrizketak a
dingabeekin eta profesionalekin.
– Kexak izapidetzea.
– Informazio-eskaerak, ofiziozko eskaera, dagozkien Sailei egindako eskaerak (funtsean, Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailari).
Informazio-eskaerak a
ldatu egin dira urtetik urtera, beste gai batzuk sartuz edo faktoreetara edo gertatu diren gertaeretara egokituz, bai eta sistemaren bilakaerara egokituz ere. Oro har esan daiteke a
dministrazioari egindako informazio-eskaerak lau gai hauen ingurukoak izan direla:
– Barneratze-zentroen sarea eratzea: beharrei erantzuteko a
halmena, profesionalen lan-egoera, etab.
– Koordinazio- eta lankidetza-sistemak sareko beste zerbitzu batzuekin, batez ere hezkuntza- eta osasun-arretarekin.
– A
dingabeak a
teratzeko eta emantzipatzeko a
ukerak.
– Barneratze-zentroen a
raudia a
rautzeko beharra.
– Neurrien bilakaera.
– A
dingabeen a
rau-hausteen biktimei emandako a
rreta.
Adingabe a
rau-hausleekin egindako esku-hartzeei buruzko txosten bereziak zenbait a
razo a
dierazten ziren, erakunde hau batez ere kezkatzen zutenak:
– A
urreko legerian a
urreikusitako neurri batzuk, hezkuntza-helburuak eta helburu sozializatzaileak lortzeko a
halmen handia dutenak, oso gutxi erabiltzen dira.
– Gertaeren eta neurrien gauzatzeen a
rtean, sarritan, denbora gehiegi igarotzen da.
– 1995eko Zigor Kodea onartu zenetik (adin-nagusitasun penala 18 urtera igo zuena) sortu zen behin-behinekotasun egoera gaindituko zuen legeriarik ez da izan.
– A
dingabe a
rau-hausleei erantzuteko garaian ohiko sistemek inplikazio eskasa izan dute.
– Hiru lurraldeen a
rtean a
ldeak daude praktika judizialean.
– A
dingabe horien eskubidea bermatzean zenbait gabezia ikusi dira.
Txosten bereziaren ondoko lanetan (urteko txostenetan egindako gai horri buruzko a
taletan), erakunde honen ustez kezkagarriak diren edo hobetzeko beharra duten zenbait gai a
dierazten joan dira. Hauek dira a
zpimarragarrienak eta behin eta berriz errepikatzen direnak:
1. Neurrien kopurua as
ko handitzeak eragindako erantzun-arazoak (kate osoan dute eragina a
razo horiek: organo judizialetan, talde psikosozialetan, Eusko Jaurlaritzaren Gazte Justizia Zerbitzuaren kudeaketa-ahalmenean, zentroen harrera-ahalmenean, ingurune irekian hartzen diren neurrien kudeaketak eta jarraipenean…).
2. Batzordeak erantzuteko gehiegizko denbora igarotzea, delituzko gertaera gertatzen denetik neurria gauzatzen den a
rte.
3. Babes-sistematik datozen a
dingabe a
rau-hausleen ehuneko handia. Barneratze-neurrian eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren kasuan, kopurua nabarmenki handia da.
4. Barneratze-neurriak a
plikatzen zaizkien a
dingabeei hezkuntza- eta osasun-arreta emateko zailtasunak.
5. Terrorismoko jardueretan inplikatutako a
dingabeen kasuan, neurriak familia-ingurunetik gertuago betetzeko a
ukera emango duten formulak garatzeko beharra. Kasu horietan A
uzitegi Nazionaleko A
dingabeen Epaitegi Nagusiak parte hartzen du.
6. A
raudiaren erregulazio egoki bat ez egotea.
7. Emantzipazio-zerbitzuak ez izatea edo gutxiegi izatea.
Hobetzeko proposamenak
Txosten berezian egiten ziren 46 gomendioetako gehienak a
urreko a
talaren hasieran a
dierazten ziren a
razoen zuzenketari buruzkoak dira. Ondoko urteetan egindako jarraipenak gomendio hauek ditu a
biapuntutzat. Gomendio horiek bloke hauetan egituratzen dira:
– Teoria-markoa, marko juridikoa eta eskumen-banaketa. Lehengoratzeko justiziaren printzipioak a
plikatzeko 4 gomendio; a
dingabe a
rau-hausleekin esku hartzeko a
raudi erregulatzailea estatu-mailan onartzea; neurriak gauzatzeko baliabideen a
raudi erregulatzailea a
utonomia-erkidegoko mailan onartzea; eta Eusko Jaurlaritzaren eta A
rabako Foru A
ldundiaren a
rteko eskumen-arazo bat ebaztea.
– Zerbitzu-sarea. Prozesuan parte hartzen duten a
genteak (polizia, epaileak, fiskalak, a
bokatuak, talde teknikoak) prestatzeari eta espezializatzeari buruzko 11 gomendio; polizien bulegoak, talde teknikoak, eta a
gertzeak eta entzuteak egiteko a
retoak egokitzea.
– Artatutako biztanleria. Hiru Lurralde Historikoetan estatistika uniforme bat egiteari buruzko gomendio bat.
– Prozedurak. A
dingabeak a
txilotzeari eta polizien bulegoetan egoteari, eta a
rgiketa sistematikoki A
dingabeen Fiskaltzara bidaltzeari buruzko 7 gomendio; a
dingabeentzat eta haien ordezkari legalentzat informazio-liburuxkak egitea; eta prozedura-fase guztietan erabiltzen den denbora murriztea.
– Neurriak a
plikatzeko jarraibideak. Neurriak (ingurune irekian, as
teburuan sartzeko neurriak, neurri terapeutikoak, barneratze itxiko neurriak mutilentzat) betetzeko baliabideez hornitzeari buruzko 16 gomendio; barneratze-zentroei eta ingurune irekiko neurriei buruzko informazio-liburuxkak egitea; ingurune irekiko neurriak gauzatzeko epeak murriztea; barneratze-zentroak (egiturazko hobekuntzak, erregimen zigortzailea, pribatutasunerako eskubidearen bermea, baimendu gabeko urruntzeak, trantsizio-programak); parte hartzeko eta erreklamatzeko mekanismoak hobetzea, neurriak gauzatzeko a
rdura duten profesionalen prestakuntza jarria.
– Erakundeen a
rteko koordinazioa eta lankidetza. Hezkuntza-, osasun- eta gizarte zerbitzuekin batera lan egiteari buruzko 3 gomendio.
– Zerbitzuen kontrola eta ebaluazioa. Neurriak gauzatzeko zentroen eta zerbitzuen a
ldian a
ldiko kontrolari buruzko 4 gomendio; zerbitzuen ebaluazio kualitatiboa; Fiskaltzak neurriei jarraipena egitea; eta neurrien gauzatzearen kontrol judiziala.
Egindako gomendio batzuk (hala nola a
raudiaren garapenari, eskumen-gaiei, parte hartzen duten a
gente judizialen espezializazioari eta baliabide-sarearen garapenari buruzkoak) gainditu dira, baina beste batzuk oraindik indarrean daude, hurrengo orrialdeetan ikusiko den bezala.
Jarraipenak
Urtetik urtera gomendioen jarraipena egin da, zenbait gai a
zpimarratuz, hautemandako bilakaeraren edo jasotako kexaren baten a
rabera. Jarraipen-txostenak erakunde honek egiten duen Eusko Legebiltzarrerako Urteko Txostenean laburbildu dira, eta txosten horiek egiteko, funtsean, elementu hauek edo informazio-iturri hauek hartu dira kontuan:
– Barneratze-neurri judizialak betetzeko zentroetan, behaketaren eta elkarrizketen bidez (adingabeei eta profesionalei) in situ jasotako informazioa.
– Sailburuordetzetako eta Zuzendaritzetako pertsona a
rduradunekin izandako bilerak. Neurriak a
plikatzeko zerbitzuak pertsona horien mende daude.
– Beste profesional batzuekin, hala nola Justiziako talde psikosozialekoekin, izandako bilerak.
– Kexak edo informazio-eskaerak direla eta Justizia Sailetik jasotako informazioak.
– Justizia A
dministrazioaren Euskal Behatokiaren memoriak.
– Gazte Justizia Zerbitzuak egindako memoriak eta jarduketa-planak.
Justizia Sailari zuzendutako informazio-eskaeretan, erabaki da zenbait datu kuantitatibotan eta bilakaera-adierazle gisa erabili diren zenbait gaitan a
rreta jartzea batez ere. A
zken urteetan datu hauek eskatu dira:
1. Dagokion urtean gauzatutako neurrien bilakaera eta Sailak datuei buruz egindako a
nalisia.
2. Barneratze-zentroen sarean sartutako a
ldaketak (leku kopurua, zerbitzuak hobetzea, langileen egoera…).
3. Ingurune irekiko zerbitzuei buruzko datuak: taldeak, profesionalak, baliabideak…
4. Indarrean dagoen a
raudia a
plikatzeko zer urrats eman diren.
5. Babes-sistemekiko lotura (babes-sistematik datozen a
dingabeen proportzioa, koordinazio-mekanismoak, kasuen jarraipena…).
6. Zentroetan emandako hezkuntza- eta osasun-arretari buruzko datuak eta lankidetza hezkuntza- eta osasun-zerbitzuekin.
7. Sisteman egindako hobekuntzak.
Datu nagusiak – a
dierazleak – bilakaera-datuak
2009an, 14 eta 18 urte a
rteko nerabeak, 66.382 neska-mutil guztira[26], Euskadiko guztizko biztanleriaren %3,1 eta biztanleria a
dingabearen %20,4 ziren. A
zken ehuneko hori, 1998. urtean %30,5ekoa zena, jaisten joan da, a
zken urte hauetan %20-22 ehunekoetan kokatu den a
rte.
Zaila da jakitea 14 eta 18 urte a
rteko a
dingabeen zer ehuneko den zehazki a
rau-hauslea, eta horrenbestez, gazte justizia sistemarekin harremanetan jartzen den. Izan ere, urtero a
plikatutako neurrien kopuruari buruzko datuak ditugu, baina ez dakigu zenbat a
dingaberengan izan duten eragina. 2009an, guztira 1.233 neurri gauzatu ziren. Kopuru hori 14 eta 18 urte a
rteko biztanleriaren %1,9 izango zen, a
dingabe bakoitza neurri judizial bakar baten xede izan balitz (ehuneko hori 2004ko %1,4aren eta 2007ko %1,7aren a
rtean ibili da, eta a
zken urtekoa izan da ehunekorik handiena).
Gazte Justizia sistemarekin harremanetan jartzen diren neska-mutil gehienak behin bakarrik egiten dute. Badago zenbait delituzko ekintza (bakar bat ere ez oso larria) egin dituztenek osatzen duten bigarren talde bat. A
dingabe horiek dagokien neurria egin ondoren, berriz ez dute lege-hausterik egiten. Eta badago hirugarren talde bat, neurriren bat betetzen dutenen %5-7, delituzko jarduera ugari egiten dituztenak eta urte berean 5 neurri judizial baino gehiago ezartzen zaizkienak.
Orain, zenbait datu kuantitatibo a
urkeztuko ditugu, neurri judizialen gauzatzeari buruzkoetan a
nalisi zehatzagoa eginez.
Iturria: Estatuko Fiskaltza Nagusia. 2009 Memoria. Guk eginda.
Datuetan ikus daitekeen bezala, A
dingabeen Fiskaltzetan bideratzen diren a
rau-hauste gehienak, hiru Lurralde Historikoetan, indarkeriarik gabeko jabetzaren a
urkako delituak dira. Ondoren, bizitzaren eta osotasun fisikoaren a
urkako a
rau-hausteak eta jabetzaren a
urkako delituak indarkeriarekin daude.
Bestetik, a
zken urteetan, beste delitu mota batzuk a
gertu dira (hala nola seme-alaben eta gurasoen a
rteko indarkeria), eta horrek eskatzen du profil horien berariazkotasunera egokitutako beste hezkuntza-lanketa batzuk egitea. 2003. eta 2006. urteen a
rtean, nabarmen handitu zen, eta 2007. urtean egonkortu zen. A
zken urtean, 2009an, familia barruko eta bikotearen a
urkako indarkeriarekin zerikusia duten delituak %30 ugaritu dira.
Adingabeen a
urkako salaketen ehuneko handi bat neurri judizial bat hartu gabe ebazten da. Izan ere, kasu batzuetan ez dira erreforma-espediente bihurtzen a
rtxibatzeagatik eta a
tzera egiteagatik. Zentzu horretan, a
lde handiak daude lurraldeen a
rtean, hauen a
rten ibiltzen dira: %37 A
raban, %77 Bizkaian eta %51 Gipuzkoan. Gainera, erreforma-espediente bihurtzen diren a
dingabeek egindako a
rau-hausteen ia laurdena a
rtxibatu egin ziren 2008. urtean.
Oso larriak ez diren delituak edo faltak direnean, legeak a
urreikusten du espedientearen jarraipenean a
tzera egiteko a
ukera dagoela, biktimarekin a
diskidetzen bada edo biktimari eragindako kaltea konpontzeko konpromisoa norberaren gain hartzen bada. Epaitegietako Talde Psikosozialetako profesionalak a
diskidetzeko eta kaltea konpontzeko bitartekaritza-prozesuen a
rduradunak dira. Talde horiek Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailaren mende daude. 2006. urtean, prozesuen %82,5 a
rrakastatsu gisa baloratu zituzten talde a
rduradunek, eta hori dela eta, ez zen beharrezkoa izan neurri judizialik a
plikatzea. Halaber, a
diskidetze- eta konponketa-prozesuen a
plikazioa ez da berdina A
dingabeen Epaitegietan (2006. urtean, Bizkaiko Lurralde Historikoan garatu zen prozesuen %60a).
Arartekoaren a
dingabe a
rau-hausleei buruzko esku hartzeko ildo bat izan da legearen a
halmen guztiak sustatzea eta garatzea, a
urreikusitako neurri multzoari dagokionez, eta batez ere, hezkuntza-ahalmen handiagoa izateagatik as
katasuna gutxiago murrizten duten neurriei dagokienez. Baliabideen eskuragarritasun handiagoa edo txikiagoa izatea faktore erabakigarria izan ohi da neurriak a
plikatzean, eta urte hauetan, horri jarri diogu gure a
rreta guztia, neurriak gauzatzea a
utonomia-erkidegoko a
dministrazioaren eskumena baita.
Urteko jarraipen-txostenetan ezarritako neurriei buruzko informazioa eskaini da. Eusko Legebiltzarrari egindako 2000., 2004. eta 2007. urteetako txostenetan, datu eta balorazio zehatzagoak eskaini a
hal izan ziren, a
urreko urteetako Gazte Justizia Zerbitzuaren jardueren memoria baikenuen. Memoria horri esker, besteak beste, jakin zitekeen gertaeren eta neurria hartzearen a
rtean zenbat denbora pasatzen zen, neurriek zer iraupena zuten, lurraldeen a
rtean zer desberdintasun zeuden, neurri gogorragoen eta murriztaileagoen eta a
rrisku-egoeren a
rtean zer harreman dagoen, etab.
Taula honetan a
urkezten diren datuen bidez a
rgi a
zaltzen dira joera orokor batzuk. A
gian, joera esanguratsuena da neurrien guztizko kopurua handitu egin dela, bai eta lege guztietan eta lege bakoitzean ere, batez ere 2001. urtetik a
urrera (5/2000 Lege Organikoa urte horretan sartu zen indarrean) 2004. urtera a
rte. Lau urte horietan oso igotze handiak izan ondoren, 2005. urtetik a
urrera nolabaiteko egonkortasuna hauteman zen neurrien handitzean (handitzeak %3-5 ziren). 2008. urtean joera hori eten egin zen, eta neurri judizialak %9,1 gutxitu zirela ikusten da. 2009. urtean, neurrien kopurua %18,2 handitu zen berriz ere, 2007ko kopurua gaindituz.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Saila. Guk eginda.
1 Zentroetan izandako barneratze kopuruak zenbatzeko irizpideak a
ldatu egin ziren 1998. urtetik a
urrera. Hala, 1997. eta 1998. urteetako datuak a
dingabeei buruzkoak dira, eta urte horietatik a
urrerakoak neurri kopuruari buruzkoak dira (ez a
dingabeenak).
Oro har, esan daiteke neurri mota guztiak ugaritu direla, eta batez ere, ingurune irekian a
plikatutako neurri batzuk. Ingurune irekian a
plikatzen diren neurriak, as
katasuna kentzen ez dutenak, dira gehienak (guztizko neurrien %72-80 2001. eta 2009. urteen a
rtean).
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Saila. Guk eginda.
1 Ingurune irekian a
plikatzen diren neurriak: zaintzapeko as
katasuna, gizarteari zerbitzuak ematea, tratamendu a
nbulatorioa, gizarte- eta hezkuntza-lanak, hezkuntza-talde batekin harrera hartzea eta bizitzea, eguneko zentrora joatea.
2 Barneratzeak: as
teburuko egonaldiak eta barneratzeak erregimen irekian, erdi irekian, itxian eta barneratze terapeutikoak.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Saila. Guk eginda.
2000. urtea erreferentziatzat hartuta (5/2000 Lege Organikoa indarrean jarri a
urreko a
zken urtea) eta a
zken urteetako kopuruekin a
lderatuta, joera hauek ikus ditzakegu ingurune irekian a
plikatzen diren neurrietan:
– Zaintzapeko as
katasunaren neurriak urtetik urtera handitu dira, eta 5 a
ldiz handiagoak izatera ere iritsi dira (65 izatetik 340 izatera pasatu dira). Zaintzapeko kautela-askatasunen kopurua egonkorra izan da a
zken hiru urteetan (30 neurri inguru izan dira). Eusko Jaurlaritzak 2009an a
rgitaratutako berrerortzeari buruzko a
zterketan, egiaztatu da ingurune irekian a
plikatzen den neurri hori dela berrerortze gehiena ekartzen dituena.
– Gizarteari emandako zerbitzuak ugaritu egin ziren 2005. urtera a
rte. Urte horretatik a
urrera, behera egiten hasi zen, eta 2008. urtean beherakada oso nabarmena izan zen. 2009. urtean badirudi neurri hori egonkortu egin dela, baina a
urreko urteetan lortutako kopuruetatik oso urrun dago, urte horietan laurehun kasu baino gehiago lasaitasunez gainditu baitziren (2005. urtean 506 ere izan ziren).
– Gizarte- eta hezkuntza-lanak egiteko neurriak handitzen jarraitzen du. 2007. urtean, kopurua ia bikoiztu egin zen a
urreko urtearekin a
lderatuta, eta ordutik, handitzen jarraitu du, baina neurriz. Neurri horrek berrerortze-tasa txikiagoa dakar berekin.
– Eguneko zentroetara joateko neurria ere ugaritu egin da, nahiz eta oraindik gutxien erabiltzen den neurrietako bat izan.
– Tratamendu a
nbulatorioek bilakaera irregularragoa izan dute. 2001. urtean ugaritze izugarria izan zuten, baina 2005. urtean murrizten hasi ziren berriz ere. A
zken urtean, tratamendu a
nbulatorioen kopuruak berriz ere behera egin du.
– Ingurune irekian a
plikatzen diren neurrietan, zaintzapeko as
katasun neurriak a
plikatzeko, eta gizarte- eta hezkuntza-lanak egiteko joera a
geri da, 2008tik a
urrera nabarmenagoa den gizarteari zerbitzuak emateko neurriaren ordez. Justizia Sailaren a
rabera, joera hori 5/2000 Lege Organikoaren a
zken a
ldaketarekin lotuta dago (abenduaren 4ko 8/2006 Lege Organikoa. BOE 290, A
benduaren 5ekoa). A
ldaketa horretan a
rautzen da faltatzat kalifikatutako gertaeretan zaintzepeko as
katasuna, gizarte- eta hezkuntza-lanak egitea eta as
teburuko egonaldiak egiteko neurriak har daitezkeela (bai eta esku-hartze txikiagoko neurriak ere, hala nola kargu-hartzea, gizarteari zerbitzuak ematea, gidatzeko baimena kentzea eta urruntze-aginduak).
Neurri murriztaileenen bilakaeraren ezaugarri nagusia izan da handitu egin direla a
zken urte hauetan:
– As
teburuko egonaldiak edo barneratzeak ugarituz joan dira, eta ia 2000. Urteko kopurua hirukoiztera heldu dira.
– Barneratze-neurriak ere hazi egin dira, baina ingurune irekian egiten diren neurriekiko proportzioak egonkorra izaten jarraitu du. 2009. urtean, barneratze-neurriak %24ko ugaritzea izan zuen a
urreko urtearekiko. Halaber, neurrien iraupena, finkoena nahiz kautelazkoena, handitu egin da. Barneratze-neurriaren batez besteko iraupena 1999. urtean 4,48 hilabetekoa zen, eta 2006. urtean, berriz, 10 hilabete baino gehiagokoa. Neurri kopuruen eta neurrien iraupenaren handitzeak eragin du zentroek gutxi gorabehera %100eko okupazio-tasak izatea 2009an.
Kezkagarria da a
zken urteetan kautelazko neurrien ugaritzea eta neurri horien iraupena handitzea, Legearen a
zken a
ldaketaren ondorioz. A
ldaketa horretan barneratzeko kautela-neurriaren iraupena hedatzen da (luza daitezkeen hiru hilabete izatetik, beste hiru gehitu eta luza daitezkeen sei hilabete izatera pasatzen da).
Barneratzeko kautela-neurrien igoera oso esanguratsua izan da a
zken urtean. Ezarri diren barneratzeko hiru kautela-neurritatik bi a
tzerrian jaiotako pertsonei ezarri zaizkie, gehienbat Marokon jaiotakoei. Kautelazko neurriak indarkeria edo larderia erabiltzen duten lapurreta-delituei, familia barruko edo bikotearen a
urkako indarkeria kasuetan a
plikatzen zaizkie batez ere.
Datuen a
nalisi kualitatiboago bat egiten bada, batez ere eskura dugun Gazte Justizia Zerbitzuaren a
zken Memorian, 2006koan, jasotako datuenak, 2004-2007 a
ldirako II. Gazte Justizia Planaren ebaluazioaren ondorioenak, eta 2009ko a
zken jarraipen-espedienteko datenak, zenbait elementu kezkagarri nabarmentzen dira, besteak beste:
– Salatutako gertaeren biktimak a
dingabeak izan diren kasuen ehuneko handia (bitartekaritza-konponketa kasuen %33a 2006. urtean).
– Neurriak a
plikatzeko garaian, epaitegi batzuen eta besteen a
rtean dauden desberdintasun handiak.
– Gertaeren eta neurria ezartzearen a
rtean igarotako gehiegizko denbora (2006. urtean, batez besteko denbora-tartea 10 hilabetekoa zen).
– Delituetan parte hartzen duten a
dingabeen, babes-sistemetatik datozenen, ehuneko handia. 2009. urtean, neurri judizialen bat bete zuten a
dingabeen guztizkoaren %27,6 babes-sistemetatik zetorren, eta barneratze-kasuetan, kopuru hori %51,9koa da. 2009an, hauek izan ziren bi sistemetan gehien parte hartu zuten taldeak: 1) bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak; 2) Latinoamerikan eta Errumanian jaiotako a
dingabeak, familia-erreferentzia urriak eta parekideen taldearekiko mendekotasun handia zutenak; 3) familia-markoan erasotzen duten a
dingabeak; 4) emantzipatzeko benetako a
ukerak ez dituzten 18 urtetik gorako pertsonak; eta 5) babes-zentro batean bizi diren a
dingabeak.
– Gazte babes-sisteman, eta batez ere barneratzeko neurrian, a
rtatu diren a
tzerritar-jatorriko a
dingabeen ehuneko handia (%30,7 2009an), 2009an, barneratzeko kautela-neurria bete zuten 3 a
dingabetatik ia bi a
tzerritarrak ziren (gehienak Marokokoak).
– Familia barruko indarkeriarekin eta bikotearen a
urkako indarkeriarekin zerikusia duten delituen igoera (%30eko igoera 2009. urtean).
– Delitu ugari egiten dituzte a
dingabeek ehuneko txikia osatzen dute (%5-7), baina diru-inbertsio eta esfortzu handiak eskatzen dituzte. Talde horrekin esku hartzea oso konplexua da, a
dingabe horien bizitza-egoerak desegituraketa handia baitu.
Orain a
rte, zenbait datu kuantitatibo a
ztertu ditugu. Orain, urte hauetan a
ztertu eta jarraitu ditugun gai batzuen bilakaera a
urkeztuko dugu modu laburtuan (ikusi gai horiei buruzko a
talak urteko txostenetan, xehetasun gehiagoren berri izan nahi bada).
– Barneratze-zentroen sarearen eratzea. Barneratze-zentroen sarea nabarmen hazi eta bilakatu da urte hauetan. 2001. urtean 5/2000 Lege Organikoa, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautzen duena, indarrean jartzeak berekin ekarri zuen neurri judizialen mendean dauden a
dingabeen kopurua handitzea (ikusi neurrien bilakaera hurrengo a
talean).
Arartekoaren jarraipenak baliabideen sarearen egituran jarri du a
rreta (sarearen garapena, eskariari nahikoa a
rreta ematea…) eta ekipamendu jakinetan, batez ere barneratze-neurriak betetzen dituzten zentroetan (adingabeen eskubideak, parte-hartzea, hezkuntza-arreta, erregimen zigortzailea, a
rkitektura-barrerak…).
Urteetan, A
ndoiuko (neskentzat a
urreikusia zegoena), Ortuellako eta A
ramaioko ikastetxeek osatu zuten barneratze-zentroen sarea. 2001. urtean, Zumarragako zentroa irekitzea a
urreikusita zegoen, baina ETA taldearen a
tentatu batek hondamendi material larriak eragin zituen zentroa eraikita eta ekipatuta zegoenean. Horren ondorioz, zentroa 2003ko udan jarri behar izan zuten a
bian. Zumarragako zentroaren leherketaren ondorioak, ondorio ekonomikoak a
lde batera utzita, zentroen sarean igarri ziren. Izan ere, zentroen erantzuteko a
halmena mugan egon zen, erakundeek eta profesionalek esfortzu handia egin behar izan zuten.
Autonomia-erkidegoko lehen egoitza Bilbon jarri zen martxan 2002ko maiatzean. Zentro haren a
tzetik beste hiru egin ziren, hiriburuetan banatuta.
2003. urtean Uribarri ikastetxea inauguratu zen A
rrazua-Ubarrundian, barneratze-neurriak betetzeko. Hala, barneratze-zentroen oinarrizko egitura behin betiko eratuta geratu zen. 2009. urtean Itxaslur zentroa jarri da a
bian Muskizen, as
teburuko egonaldiak betetzeko.
Barneratze-zentroen sarea hiru mailatan egituratzen da gaur egun: a
) I. maila: Ibaiondo zentroa (Zumarraga), erregimen itxiko eta erregimen erdi irekiko neurriak betetzeko; b) II. maila: Mendixola zentroa (Aramaio), Miguel Á
ngel Remírez (Ortuella), A
ndoiu (Andoiu) eta Uribarri (Arrazua-Ubarrundia), erregimen erdi irekiko eta erregimen irekiko neurriak betetzeko; eta c) III. maila: a
utonomia-erkidegoko 4 egoitzak, eta egoitza horietako bat seme-alaben eta gurasoen indarkerian espezializatuta dago.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Saila. Guk eginda.
– Zentroen kudeaketa eta profesionalen lan-egoera. Barneratze-zentro guztien kudeaketa zeharkakoa izan da, Zumarragako zentroan izan ezik. Eusko Jaurlaritzak bere gain hartu zuen Zumarragako kudeaketa zuzena 2005. urtean. A
rartekoaren jarraipenetan profesionalen lan-baldintzei buruzko kezka etengabea izan da, funtsean erakunde kudeatzaileek a
dministrazioekin egiten zituzten hitzarmenak urtekoak ziren lehen urteetan. Horrek eragina zuen emandako zerbitzuaren kalitatean eta jarraitutasunean.
– Osasun-arreta eta hezkuntza-arreta. Txosten bereziak jasotzen zuen a
lderdi kezkagarrietako bat a
dingabe a
rau-hausleen hezkuntza-arreta gabezia zen. A
dingabe horiek ezin zuten bere komunitate-inguruneko ikastetxeetara joan. Erakunde honek behin eta berriz a
zpimarratu du beharrezkoa dela funtsezko bi a
razo presaz konpontzea, hau da: 1) a
hal den kasuetan, eskolatze normalizatua ematea; eta 2) barneratze-zentroan bertan egindako ikasketen baliotasun a
kademikoa bermatzea. A
razo horiek ofiziozko jarduketen xede izan dira Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Hezkuntza Sailaren a
ldetik.
2001ean, a
zaroaren 7ko A
gindua a
rgitaratu zen, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa sailburuarena, eta Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza sailburuarena, gazte justiziako zentroetan sartuta dauden a
dingabe a
rau-hausleen hezkuntzarako eskubidea a
rautzen duena. Lehen urteetako eskolatze-arazo larriak konpontzen joan ziren, gaur egungo egoera lortu a
rte: egun, a
dingabe guztiek bermatuta dute hezkuntza-arreta, bai sare a
rruntaren bidez, bai barneratze-zentroetako hezkuntza-arretaren bidez, komunitateko baliabideetara ezin bada joan.
Adingabeen osasun-arreta A
rartekoak a
rreta berezia jarri dion beste gaietako bat izan da. 2003ko irailean, lankidetza-hitzarmen bat sinatu zen Justizia Sailaren eta Osasun Sailaren a
rtean. Ez da a
razo a
zpimarragarririk hauteman lehen mailako a
rretan, larrialdiko a
rretan eta ospitale-arretan. Ez da horrela gertatzen toxikomanien eta buruko gaixotasunen a
rretan. Bi sailen a
rteko hitzarmenak gaixotasun psikiatrikoengatik ospitaleratzeko beharra barne hartzen du larrialdi-egoeretan (3 edo 4 as
te baino gutxiago), baina ez egonaldi luzeagoak. A
rreta a
nbulatorioa Osakidetzako Buru Osasun Zentroetan ematen da. Justizia Sailaren ustez, erantzuna ez da nahikoa izan, baina osatzen joan da sare pribatuko zerbitzuak kontratatzearen bidez eta barneratze terapeutikoak betetzeko Zumarragako zentroan berariazko zentro bat sortzearen bidez. Hala ere, erantzun hori oraindik partziala da. Haur eta gazte biztanleriaren buru osasunaren a
rreta A
rartekoa kezkatzen duen gai bat da eta datozen urteetan sakonki a
ztertuko da.
– Adingabeak a
teratzeko eta emantzipatzeko a
ukerak. Lehen urteetan, barneratze-neurriak betetzen zituzten a
dingabeentzat emantzipazio-baliabideak izateko beharra a
zpimarratzen zen. 5/2000 Lege Organikoa, non barneratze-neurri guztiek zaintzapeko as
katasuneko a
zken a
ldi bat barne hartzen duten, a
plikatzen hasi zenetik a
urrera a
razo hori hobetuz joan da.
– Jarraipena egin zaien beste a
razo batzuk. A
rartekoak behin eta berriz eskatu du zentroen a
raudi erregulatzaile bat behar dutela a
dingabeen eta profesionalen eskubideak bermatzeko elementu gisa, eta a
utonomia-erkidegoetan haurrak eta nerabeak zaintzeko erregulazio bat beharrezkoa dela.
Halaber, urte hauetan a
zpimarratu da lankidetza-hitzarmen bat hartzea beharrezkoa dela, EAEko zentroetan A
uzitegi Nazionaleko A
dingabeen Epaitegi Nagusiak emandako barneratze-neurriak betetzeko.
Adingabeen a
rau-hausteen biktimen (sarritan a
dingabeak izaten dira) a
rretari ere jarraipena egin dio erakunde honek.
Erakundeen erantzunaren a
rgi-itzalak
Orain, erakundeek a
dingabe a
rau-hausleekin egindako esku-hartzearen elementu positibo nagusiak a
dieraziko ditugu laburbilduta, bai eta, A
rartekoaren ustez, hobetu behar diren elementuak ere. Elementu positiboen a
rtean hauek dira a
zpimarragarrienak:
– Baliabideen sarearen garapen handia, Eusko Jaurlaritzak neurri judizialak gauzatzeko. Urte hauetan, Justizia Sailaren mende dagoen Gazte Justizia Zerbitzua beharrezko giza baliabide, baliabide teknikoz eta materialez hornitu da. Justizia Sailak koordinatzen du neurrien gauzatzea. Halaber, ingurune irekian egiten diren zerbitzuen sarea sendotu da (ingurune irekian egiten diren neurriak gauzatzeko hiru hezitzaile talde daude eta eguneko zentro bat Lurralde Historiko bakoitzean). Komeni da erakundeen eta entitateen a
rtean lortu den lankidetza handia a
zpimarratzea, bertan gizartearentzat ematen diren zerbitzuak egin a
hal izateko. Barneratze-neurriak betetzeko zentroen sarea sendotzea ere oso positibotzat baloratu da. Sare horri buruzko a
ipua egin da a
urreko orrialdeetan. Oro har, esan daiteke garatutako zerbitzuak eta programak nahikoak eta egokiak izan direla, dagoen eskaria a
rtatzeko, nahiz eta, batzuetan, zentroak erabat beteta egon.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Saila. Guk eginda.
1 6 toki gehiago as
teburuko egonaldiak betetzeko.
– Zentroetan barneratze-neurriak betetzen dituzten a
dingabeen hezkuntza-arreta hobetzea, Hezkuntza eta Justizia sailburuen A
gindua onartu zenetik a
urrera (2001eko a
zaroaren 7ko A
gindua. EHAA 241, a
benduaren 14koa). Gaur egun, a
dingabe guztiek bermatuta dute hezkuntza-arreta, bai sare a
rruntaren bidez, bai barneratze-zentroetako hezkuntza-arretaren bidez, komunitateko baliabideetara ezin bada joan.
– Urte horietan lortu den araudi-garapenaren eta erregulazioaren maila. Estatuko erregulazioaz gain, a
utonomia-erkidegoaren mailan a
zpimarratu behar da 2005. urtean haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babesteko Legea eta bi dekretu onartu zirela. Lehen dekretua –163/2008 Dekretua– Euskal A
utonomia Erkidegoko a
dingabe a
rau-hausleei gizarte- eta hezkuntza-arreta eskaintzeko erakunde laguntzaileak baimendu, homologatu, ikuskatu eta erregistratzeari buruzkoa da. Bigarren dekretua –80/2009 Dekretua, as
katasunaz gabetzeko neurriak betearazten dituzten EAEko ikastetxeei buruzkoa– 2009. urtean onartu zen a
zkenean, A
rartekoak 10 urtean a
dingabeen eta profesionalen eskubideak bermatzeko elementu gisa premiazkoa eta beharrezkoa zela etengabe ohartarazi eta gero.
– 2008ko uztailaren 30ean, Estatuko A
dministrazio Orokorrak eta Eusko Jaurlaritzako Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza sailak hitzarmen bat sinatu zuten, Auzitegi Nazionaleko A
dingabeen Epaitegi Nagusiak emandako neurriak Euskal A
utonomia Erkidegoan betetzeko. A
uzitegi Nazionalak epaitu behar ditu terrorismoarekin lotutako delituengatik (terrorismoa goratzea, kartelak jartzea…) kondenatutako a
dingabeak, eta Estatuko A
dministrazio Orokorrari dagokio neurri hori gauzatzea. Hitzarmena sinatzeari esker, a
dingabe horiek (adingabe horietako bik gizartearentzat zerbitzuak eman zituzten 2008. urtean, eta denak, baita biktimak ere, oso pozik geratu ziren) neurria familia-ingurunetik gertuago bete a
hal izan dute. Erakunde honek sarritan jarri du a
gerian gai horrek duen garrantzia.
– 2003ko urtarrilean, adingabeen bigarren epaitegi bat sortu zen Bilbon, eta orain, Euskal A
utonomia Erkidegoan A
dingabeen lau Epaitegi daude guztira.
Hauek dira, funtsean, elementu kezkagarriak edo hobe daitezkeen a
lderdiak:
– Barneratze-neurriak a
plikatzen zaizkien a
dingabeen osasun-arreta, batez ere toxikomanien eta buruko gaixotasunen kasuan. Halaber, beharrezkoa da familiei a
rreta ematea, familia barruko indarkeria delituak dituzten a
dingabeen kasuan, eta familia-sistema osoarekin esku hartzea.
– Babes-sistemetatik datozen a
dingabeen proportzio handia dela eta, premiazkoa da bi sistemen a
rteko koordinazio-marko egonkor eta sistematiko bat ezartzea.
– Polizien bulegoei dagokienez, gogoratu behar da, oro har, a
txiloketa-zentroek ez dutela berariazko tokirik a
dingabeak zaintzeko, toki egokitu batzuk, a
dinez nagusikoak direnentzat erabiltzen diren tokietatik bereizita daudenak, 5/2000 Lege Organikoak eta 3/2005 Legeak eskatzen duten bezala. Beste batzuetan a
dierazi dugun bezala (ikusi Urteko Txostena, Barne Saila a
tala), gabezia hori ez da a
ldatzen Ertzaintzaren ia a
txiloketa-zentro guztietan, eta zuzendu egin beharko litzateke. Egindako bisitetan gure hizketakideek esandakoaren a
rabera, a
dingabeei itxarongela batean ematen zaie a
rretan. Polizia-arduradunek emandako informazioaren a
rabera, oro har, ez dago a
txiloketen berariazko erregistro-liburu bat a
dingabeentzako (5/2000 Legearen Erregelamenduak eskatzen duen erregistroa).
Nahiz eta erakunde honen eskumena ez izan botere judizialen jarduketen jarraipena egitea, egokia da gomendio batzuei eustea edo zenbait elementu kezkagarri a
zpimarratzea.
– Sistema judiziala oso motela da. A
tzerapen handiz esku hartu eta ebazten ditu kasuak. Hori guztia erro-errotik Legearen espirituaren eta hezkuntza-xedearen a
urkakoa da. Izan ere, erantzuna berehala ematea oso garrantzitsua da nerabeekin hezkuntza-lana egitean. Legearen a
plikazioak hutsuneak ditu oraindik, baliabideen mugaketagatik –erakunde publikoari egoz dakiokeena– baino gehiago, sistema judizialaren beraren mugengatik.
– Heterogeneotasuna neurrien a
plikazioan EAEko epaitegien a
rtean. Heterogeneotasuna ere estatistika judizialetan eta fiskaltza-estatistiketan, eta horrek gazte justizia a
dministrazioaren ebaluazioa zailtzen du.
– Gure ustez, a
dingabe a
rau-hausleak a
rtatzen dituzten profesional guztien espezializazioa eta prestakuntza hobetu behar da (ofiziozko txandako letratuak…).
Kexen ikuspuntua
Esanguratsua da urte hauetan ia ez dela kexarik jaso erakunde honetan a
dingabe a
rau-hausleen a
rretari buruz. Ibaiondo ikastetxean barneratze-neurriak betetzen zituzten a
dingabeen senideek zenbait gai planteatu digutenean ere nahikoa izan da zentroko zuzendaritzarekin bitartekotza egitea eta hitz egitea. Hori dela eta, ez da beharrezkoa izan kexaren izapidetzearekin a
urrera jarraitzea, eskariari irtenbide egokia eman baitzaio.
2004. urtean Ibaiondo ikastetxeko segurtasun-langileen esku-hartzearen inguruan jasotako kexa bat zela eta, erakunde honek ikerketa-prozesu bati ekin zion. Prozesu horrek berekin ekarri zuen zentroa bisitatzea (instalazioak, a
dingabeekin eta profesionalekin elkarrizketak egitea...), eta informazio-eskaerak eta elkarrizketak egitea Justizia Saileko a
rduradunekin. Gomendatu zen, besteaz beste, zenbait egoeren a
urrean esku hartzeko protokoloak ezartzea edo a
rgitzea, eta a
dingabeekin egindako esku-hartzeak a
rautzeko eta esku-hartze horiei berme handiagoa emateko irizpide baliagarriak zehaztea. Ondoko jarraipenetan ikusi da a
razo horiek hobera egin dutela.
Adingabeen ikuspuntua
Arartekoak barneratze-neurriak betetzeko zentroetara egindako bisitetan, instalazioak bisitatu eta zentroko a
rduradunei elkarrizketa egiteaz gain, ohikoa da zentroko a
dingabe batzuekin hitz egitea, haien balorazioaren eta esperientziaren berri izateko.
Orain, Zumarragako Ibaiondo ikastetxean barneratze-neurriak betetzen zituzten bost nerabeko talde batek (16 eta 18 urte a
rtean) emandako balorazioen eta informazioen laburpen bat a
urkeztuko dugu, A
rartekoko langileek 2007. urtearen bukaeran izandako topaketa baten markoan. Nahiz eta informazioek balio erlatiboa izan, gazte multzoaren ordezkari ez izateagatik edo datu guztiek fidagarritasun bera ez izateagatik, lagungarriak dira gazte horien errealitatera gerturatzeko eta nola bizi diren, beren esperientzia nola hauteman eta baloratzen duten hobeto jakiteko. Topaketarako, profil eta ibilbide desberdina zuten bost a
dingabeko hautatu ziren: hiru Lurralde Historikoetatik, bakarrik zeuden bi a
dingabeko a
tzerritar, familiadun a
dingabeko a
tzerritar bat eta babes-zentroetan esperientzia zabala zuten bi bertako a
dingabeko.
Gai hauei heldu zitzaien:
1. Polizien esku-hartzeak (atxiloketaren eta leku-aldatzearen garaian)
Polizia-etxean a
txilotuta egoteari buruz hauek esan ziren:
– A
txiloketa-tokia: gelaxkak kasu guztietan, Ertzaintzaren polizia-etxeetan nahiz Udaltzaingoarenean.
– A
txiloketa-denbora: 2 edo 3 egun gehienez, kasuen a
rabera.
– A
rakatzeko sistema: erabat biluzik uzten zituzten ("beti biluzten gaituzte").
– Interpretearen erabilera: interpretearen eskaerari ez zaio kasu egiten beti (batzuk diote kasurik ez dela egiten, eta beste batzuk "egoeraren a
rabera" kasu egiten dela "batzuetan bai eta batzuetan ez").
– Eskaintzen zaien janariaren inguruan desadostasunak daude.
– Kendutako ondasun guztiak itzuli ez zaizkien kasuei buruz ere hitz egin dute (pilei, diruari, txapelei… buruzko a
ipuak).
Leku-aldatzeei dagokienez (zentrora, epaitegira…), normalean Ertzaintzako patruila bat a
rduratu ohi da. Gehienek esaten dute bilurrak ipinita eramaten dituztela, eta batek a
genteen "arabera" izan ohi dela.
2. Esku-hartze judizialak (prozesu judizialean epaiketak egin a
rte)
Puntu honetan, interesgarriena izan zen egindako gertaerei edo delituei ezarritako neurriak egokiak ziren a
la ez baloratu zutenean. Hau ikus daiteke:
– Ez zuten neurria gehiegizkotzat baloratzen beti ("Niri, lehen a
ldian merke a
tera zitzaidan").
– Ez zuten ulertzen gertaera beragatik (auto bat lapurtzea) bati 6 hilabeteko kondena ezartzea eta beste bati gizarteari 40 orduz zerbitzuak eginaraztea.
– Kautelazko barneratzean zeuden bi gazteak ziren kritikoenak (zenbait hilabete eta epaiketaren zain).
3. Bizitza zentroan (barneratzean zehar)
Bloke honetan egin zituzten kexa eta ekarpen gehien. Elkarrizketan eguneroko esperientzia baldintzatzen zuten gai ugari a
tera ziren:
– A
diskideen a
rteko harremanak ("ondo moldatzen dira").
– Harremanak hezkuntza-langileekin (hezitzailea nor den kontuan hartuta, a
lde handiak daude).
– Harremanak segurtasun-langileekin (kasuen a
rabera ere a
ldeak daude).
– Jardueretan parte-hartzea (positiboagoa tailerrei dagokienez, eta kritikoagoa eskolei dagokienez: "zergatik joan behar dugu eskolara derrigorrez 16 urte baino gehiago baditugu?").
– Telefonoa erabiltzeko a
ukera (oso mugatua, haien a
rabera).
– Bisitak ("oso laburrak").
Gairik eztabaidatuena eta problematikoena a
rauei eta zigorrei buruzkoa izan da: "txorakeria batengatik ez dakit zenbat as
te zigortuta", "guk jasan egin behar ditugu, baina haiek ez gaituzte jasaten", "ez dute nahikoa gu hemen giltzapetuta edukitzearekin, gehiago izorratu behar gaituzte gainera"…
Arauen jakintza-mailari (aitortzen zuten "koaderno" bat ematen zietela, baino inork ez zuela irakurtzen), a
rauak finkatzean edo eztabaidatzean parte hartzeari, eta zigorrarekin a
dos ez egonez gero kexatzeko moduei dagokienez, a
zken puntuak soilik jaso zuen balorazio positibo bat. Kasu eta zigor jakinak behin eta berriz a
ipatu ziren, batez ere taldeen banaketari, puntu edo diru galerei, zigorra zigarretak ez emateko erabiltzeari eta a
barri buruzkoak ziren. Badirudi ez zituztela zigorrak eta pizgarrien edo pribilegioen galerak bereizten.
Hau izan zen elementu kezkagarri bat, ondoren zentroaren zuzendaritzarekin a
lderatu zena: oso irizpide desberdinak zituztela hezitzaileek erreakzionatzeko garaian edo a
dingabeen zenbait jokabideren a
urrean hezkuntza-erantzunak erabakitzeko garaian ("hezitzaile batzuk jatorrak dira, ulertzen zaituzte…", "beste batzuei bost a
xola diezu"). Ondoren, zuzendaritzari proposatu zitzaion hobekuntzak egitea a
dingabeei bizikidetza-arauei buruz ematen zaien informazioari dagokionez. Halaber, esan zitzaion beharrezkoa zela jarduketa-irizpideak bateratzea zigorrak ezartzeko garaian, edo egokia zela zenbait irizpide berrikustea.
4. Bizitza beste zentro batzuetan (normalean babes-zentroak, barneratu a
urreko a
ldietan)
Bileran parte hartu zuten bost gazteen kasuan, babes-zentroen eta barneratze-zentroen a
rtean lehenak hobeak zirela esan zen, kasu batean izan ezik. Emandako a
rrazoia bera zen beti: a
rauak, kontrol handiagoa edo txikiagoa. ("Tolosako a
rauak, hemengoak bezalakoak. Hemengoa bezain itxia". "Hemen a
rau gehiago daude". "Toki hau okerragoa da a
dinez nagusikoen espetxea baino. A
tera eta berriz ere istilua sortzen duzu". "Hobe da espetxea: han ez zaituzte kontrolatzen"). Erantzun mota horiek gazteek a
rauen gaiari ematen zioten balioa sendotzen du. Bestalde, a
lderaketak izan ditzakeen ondorio gaiztoei buruz ohartarazten digute (hobe da delitua egitea, espetxera joatek; edo hobe da delitua egitea Zumarragara joateko, han tailerrak baitaude...; balorazio hori entzun ohi zaie batzuetan babes-sisteman dauden a
dingabeei).
Sintesi edo ondorio gisa
Orain, a
urreko orrietan a
ipatu diren elementu nabarmenetako batzuk a
urkeztuko ditugu laburtuta:
– Kezkagarria da babes-sistemetatik datozen a
dingabeen proportzio handia, batez ere barneratze-neurriak betetzen dituztenena.
Sarritan, ibilbide bat traza daiteke: dena udaletako oinarrizko gizarte zerbitzuetan hasten da, a
rrisku-egoera gisa baloratzen direnetan; zerbitzu espezializatuetara pasatzen da, egoera larriagotzen bada, eta babesik gabeko egoera deklaratzen da (batzuetan, a
dministrazioak a
dingabearen zainketa eta tutoretza bereganatzen du, eta beste batzuetan, babes-zentroetan zaintzen dira, non ingurune irekiko neurri judizialak ere betetzen dituzten). Ondoren, gazte justiziako zentro batean barneratzen da a
dingabea, eta barneratzea bukatzean babes-zentrora itzultzen da edo emantzipazio-baliabideak eskaintzen zaizkio. Hau da, babes-sistemak eta gazte justiziako sistemak (instantzia judizialak eta a
ktiboak) etengabe harremanetan dauden ibilbide bat sortzen da.
– Txosten berezia a
rgitaratu zenetik, gazte justizia zerbitzuak beste errealitate batzuk a
gertu dira. Jada a
ipatu da kezkagarria dela barneratze-zentroetan a
dingabe a
tzerritarrak izatea. Halaber, a
zpimarragarria da gero eta a
dingabe gehiagok egiten dituztela familiako barruko eta bikotearen a
urkako indarkeria-delituak.
– Beharrezkoa da buru osasunaren eta toxikomanien a
rretan hobekuntzak egitea. Justizia Sailaren ustez, a
rreta hori ez da nahikoa barneratze-neurriak betetzen dituzten a
dingabeen kasuan (batzuetan, barneratze terapeutikoak dira).
Buru osasunari dagokionez, a
ipatu behar da larrialdiko a
rreta –Basurto, Donostia eta Santiago ospitaleetako Haur eta Gazteen Psikiatria Unitateetan– eta a
rreta a
nbulatorioa -Buru Osasuneko zentroen bidez- oro har beteta dagoela, baina zenbait kasutan beharrezkoa dela terapeuta pribatuetara joatea, nahikoa ez baita izaten. Ez da hala gertatzen egonaldi ertainekin (3 edo 4 as
tetik a
urrera), sistema publikoak ez baititu betetzen. Halaber, familia osoa hartzen duen esku-hartzea beharrezkoa denean, ematen den erantzuna ez da nahikoa (seme-alaben eta gurasoen a
rteko indarkeria kasuak, besteak beste).
Era berean, sistema publikoak toxikomanien a
rreta ere sendotu behar du, batzuetan ez baita nahikoa eta sare pribatuko zerbitzuen laguntzen bidez osatu behar baita.
– A
dingabeek egindako delituen biktimen ehuneko handi bat a
dingabea da.
Txosten honetan jasotzen ditugun zortzi gomendio orokorrez gain (ikus 5. kapitulua), nerabe a
rau-hausleen egoerara maila handiagoan edo txikiagoan a
plika daitezkeenak, beste zazpi gomendio egiten ditugu sistema judizialarekin lotuta.
– Esku-hartzeen jarraipena eta jarraitutasuna hobetzea, ezarritako neurria bete ondoren.
– 3/2005 Legeak eta 80/2009 Dekretuak ezarritako a
rau-markoa erabat a
plikatzea.
– A
dingabeentzako berariazko polizia-bulegoak eta erregistroak ezartzea, Legeak xedatzen duen bezala.
– Ofiziozko txandako a
bokatuen berariazko prestakuntza eta defentsa-zerbitzua hobetzea.
– Babes-zerbitzuekiko harremana sustatzea, baita lehen mailako a
rreta zerbitzuekikoa ere.
– Osasun-zerbitzuekin lankidetza hobea ezartzea, batez ere buruko osasunaren edo drogen kontsumo problematikoen kasuetan besteak beste.
– A
hal bada, eta nolanahi ere, botiken erabilera kontrolatzea.
[26] 34.035 mutil eta 32.347 neska. Estatistikako Institutu Nazionalak 2009ko urtarrilaren 1ean zituen datuak.
3.4. Hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleak
Sektorearen ezaugarriak
Azken hamarkadetan a
ldaketa itzela gertatu da gure hezkuntza sisteman "hezkuntza berezia" izenez ezagutzen zen horretan. Hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleak ohiko ikastetxeetan txertatzearen (barnean hartzearen) eta hezkuntza-erantzunak normaltzearen a
lde egitea orokorra izan da. Izan ere, hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleen %90 baino gehiago ikastetxe a
rruntetan daude eskolatuta, baina ikastetxe guztiek ez dituzte holako ezaugarriak dauzkaten ikasleak hartzen, eta a
re gutxiago a
ntzeko proportzioan. Horrek a
rauak, kontzeptuak, a
ntolakuntza a
ldarazi ditu, baliabideak birbanarazi ditu, langile mota berriak sorrarazi ditu, etab.
Gogoratu edo definitu behar da zelan ulertzen dira "hezkuntza premia bereziak" edo gure hezkuntza sistemak zer premia jotzen den halakotzat. Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei eman beharreko hezkuntza-erantzuna eskola muinbakar eta integratzailearen esparruan a
ntolatzen duen Eusko Jaurlaritzaren ekainaren 23ko 118/1998 Dekretuak honakoa xedatzen zuen:
"Dekretu honen eraginetarako hezkuntza-premia bereziak izango dituzte eskolatze-aldi osoan edo epealdi batean hainbat lagungarri eta a
rreta berezi behar dituzten ikasleek, urritasun fisikoak, psikikoak edo sentimenekoak dituztelako, portaeran desoreka larriak a
dierazten dituztelako, edo gizarte edo kultura-egoera kaltetua dutelako; hezkuntza-premia bereziak izango dituzte, halaber, a
dimen-gaitasun handiko ikasleek, horiek ere a
rreta bereziak behar dituzte eta".
Definizio hori izango da gure erreferentzia esparrua bai a
zpi-kapitulu honetan bai hurrengoetan. Hemen, a
tal honetan, zehazki minusbaliotasunen bati (izan fisikoa, psikikoa edo sentimenekoa, sailkapen hedatuenaren a
rabera) lotutako edo handik eratorritako hezkuntza premia berezietara mugatuko gara.
Dekretuak berak a
dierazten du hezkuntza sistemak berariaz erantzun behar dien hezkuntza premia berezien tipologia; honakoetatik eratorritako premiak:
– Buru-urritasuna edo garapenaren nahaste orokorra.
– Gorreria eta a
ntzumen-urritasuna.
– Ikusmen-urritasuna.
– Mugimenezko ezgaitasuna eta garun-paralisia.
– Gaitasun handiagoa edo a
parteko a
dimena.
– Gizarte edo kultura egoera kaltetua.
– Eskola-moldagabezia larria.
– Ospitalizazioa eta gaixotasun luzeak.
– Ikaskuntza-maila motelak eta ikaskuntzako oztopo garrantzitsuak.
Ondorengo epigrafeetan emango ditugun datuetan ikusiko denez, ikasle kopuru handia da (11.000 inguru a
zken ikasturteetan), eta hezkuntza sistemak 3.000 inguru langile espezializatu darabiltza haien premietarako.
Aurrekariak
Erakunde honek EAEko hezkuntza-premia bereziei emandako erantzunari buruz egindako ezohizko txostena a
rgitaratu eta Legebiltzarrean eztabaidatu zen 2001ean.
Urte hartako ohizko txostenean, laburpena egin zen eta bereziki kezkagarriak ziren 10 gaiak eta egindako 21 gomendioak a
zpimarratu ziren. Ondoren, 2002ko ekainean, bilera egin genuen Hezkuntza sailburuarekin eta Saileko a
rduradun gorenekin eta, bertan, besteak beste, txostenarekin erlazionatutako kontuak eta bertan jasotako gomendioen jarraipena egiteko beharra a
ztertu ziren. Horretarako, erakunde honek, ofizioz, Hezkuntza sailburuarengana jo zuen hasierako informazioa, nolabait orokorragoa, izateko. Informazio hori, a
zkenean, 2003ko martxoan jaso zen, dokumentu luze batean. Bai a
giri hori bai eskatutako informazio osagarria, baita Sailaren beste erantzuna ere, urte hartako txostenean laburbildu ziren (ikusi 2003ko txostena, 1.1.10 a
zpiatala).
Une horretatik a
urrera, urtez urte, jarraipen sistematikoa egin da, gai edo a
dierazle batzuei erreparatuz (ikusi 2004 eta 2009 bitarteko Urteko txostenak).
Arazo nagusiak
Eskubideak bermatzeko ikuspegi batetik (Ararteko erakundeari dagokion ikuspegia), hemen, txostenean a
gertzen diren a
lderdi oso kezkagarriak eta, gure iritziz, lehentasunezko a
rreta behar duen a
lderdiak a
zpimarratu nahi ditugu.
1. Arautegiaren eta eskola praktikaren a
rteko jauzia
Gure Erkidegoan ezarri beharreko a
rautegiak eskola muinbakarra eta integratzailea proposatzen du. Hau da, ikasle a
niztasunari erantzun egokia emateko gauza diren erakundeak, eta hezkuntza-premia bereziko ikasleen hezkuntza integrazioa lortzeko a
halmena duten erakundeak. Hezkuntza-premia bereziak sor ditzakeen egoera sorta zabala jasotzen du, eta premia horiek a
ldi batekoak edo eskola bizitza osokoak izan daitezke. Era berean, irizpideak, prozedurak, baliabide materialak, profesionalak, laguntza zerbitzuak eta a
bar ere ezartzen ditu. A
urrerapauso handiak eta lorpen ikusgarriak egin badira ere, a
zterturiko errealitateak a
gerian jartzen duenez, beti ez dira lortzen integrazioa eta normalizazioa (printzipio horiek dira hezkuntza-premia bereziei eman beharreko erantzunaren euskarriak). Horretan eragina duten faktoreak as
ko dira eta txostenean a
dierazita daude:
– Hezkuntza sistema nahasian eta konplexuan gidaritza gauzatzeko zailtasuna; sistema horretan ehunka ikastetxe eta milaka ikasgela nahiz gizarte eragile daude.
– Eskainitako erantzun desberdina, irakasleen eta baliabide tekniko nahiz material berezien bitartez; batzuetan ez da hezkuntza komunitate osoaren inplikazioa lortzen, a
niztasunaz a
rduratzeari dagokionez.
– Bereizketaren a
ldeko joera historikoa (eta gizarte pentsaera).
– Hezkuntza-premia bereziko pertsonak ikastetxe jakin batzuetan gehiegi pilatzea, horrek integrazioa ekidin baitezake.
2. Laguntzari dagokionez, lurralde batetik bestera dagoen desberdintasuna
Txosten honetan jasotako datuek a
gerian jartzen dutenez, lurralde batetik bestera desberdintasun handiak daude, hezkuntza-premia bereziek jasotzen duten laguntzari dagokionez:
– hezkuntza-premia bereziko jasotzailetzat hartzen diren ikasleen proportzioan;
– premia mota baten edo beste baten a
rabera sailkaturiko hezkuntza-premia bereziko ikasleen proportzioan;
– giza baliabideak esleitzean...
Desberdintasun horietariko batzuk historiak a
zaltzen ditu (adibidez, lurraldeetan hezkuntza bereziari loturiko zerbitzuen, ikastetxeen eta elkarteen ibilbidea). Beste batzuk, berriz, premia jakin bat hezkuntza-premia berezitzat eta laguntza bereziko helburutzat katalogatzeko orduan egon daitezkeen iritzi desberdinek eragin ditzakete, mota batekotzat zein bestekotzat sailkatzeko orduan. Kasuren batean, baliabideen a
rtean ikusitako desberdintasunak, halaber, datuen iturri desberdinen a
rteko a
ntzeko irizpiderik ez egotearen ondoriozkoak izan daitezke, datu horiek kuantifikatzeko orduan.
Hala eta guztiz ere, desberdintasun batzuk nekez ulertzeko modukoak dira. Batik bat, esku-hartze tasei dagokienez ikusten direnak: A
raban hezkuntza-premia bereziko pertsonatzat %2,6 har daitezke, Bizkaian %1,6 eta Gipuzkoan %2,1, eta ez dago hori justifika dezakeen daturik (ez biztanleriari buruzko daturik eta ez datu sozioekonomikorik). Ikastetxeen a
utonomiak ere ez du halako desberdintasunak a
zaltzeko a
ukerarik ematen. Desberdintasunok, batez ere, premiok detektatzeko gaitasun handiagoari edo txikiagoari egotzi behar zaizkio, baita premiei eman beharreko erantzunean eta horren ondoriozko baliabide banaketan zuzentasun handiagoa bilatzen duen irizpide komunik ez egoteari ere.
3. Ez da erraza hezkuntza komunitate osoa hezkuntza-premia bereziei eman beharreko erantzunean inplikatzea
Hezkuntza-premia bereziez a
rduratzeko, sarri as
kotan, ikastetxe a
rruntetan baliabide bereziak sartu behar dira. Izan ere, a
zken urteotan baliabide eta irudi profesional berriak sortu eta hezkuntza sisteman sartu dira, bai laguntza zerbitzuetan, bai ikastetxeetan euretan, bai baliabide ibiltaritzat: itsuentzako baliabideen irakasleak; eskualdeko profesional a
nitzeko taldeak; kontsultako irakasleak, orientazioko irakasleak, lanak ikasteko irakasleak, pedagogia terapeutikokoak, logopedak, laguntzaileak, fisioterapeutak...
Txostenean jasotako balorazioek zalantzan jartzen dute profesional horietariko batzuk eskola dinamikara behar bezala sartu ote diren; a
ldi berean, a
gerian jartzen dute hezkuntza sistemako kide guztiek nekez hartzen dutela beren eginkizuntzat (eta ez langile berezien edo espezializatuen eginkizuntzat soilik) hezkuntza-premia bereziei laguntza emateko a
rdura. Horri buruz jasotako datuen, balorazioen eta proposamenen a
rtean, honako hauek a
ipa daitezke:
– zenbait eragilek (adibidez, ikastetxeetako zuzendaritza taldeak edo hezkuntza ikuskaritzak) prozesu horiek gidatzearen garrantzia;
– batzuetan, giza baliabideak behar bezala ez erabiltzea, eurenak ez diren lanetan;
– zerbitzuen a
rtean koordinaziorik ez egotea edo hezkuntza-premia bereziko pertsona berberekin lan egiten duten profesionalen a
rtean koordinazio-arazoak izatea...;
– zenbait eragilek (adibidez, ikastetxeetako zuzendaritza taldeak edo hezkuntza ikuskaritzak) prozesu horiek gidatzearen garrantzia.
4. Hezkuntza-premia berezien prebentzioan eta laguntzan dauden hutsuneak
Oso garrantzitsua da (profesionalak horretan a
dos daude) hezkuntza-premia bereziak a
ntzematea, a
urkitzea, diagnostikatzea eta horiek dituzten haurrei lehenbailehen laguntzea. Inork ez du zalantzan jartzen goiz a
ntzematea eta laguntzea oso garrantzitsua dela. Gure Erkidegoko a
rautegiak berak ere lehentasun hori eta gizarte-osasun eremua deritzonaren barruko komunikazio premia jasotzen ditu: «Hezkuntzako A
dministrazioa saiatuko da hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleak a
halik eta a
zkarren, txiki-txikitatik, a
ntzematen, baloratzen eta ikasle horiei a
rreta eskaintzen. Horretarako, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko zerbitzu a
rduradunen bitartez harremanetan jarri beharko du foru a
ldundietako Gizarte Ongizateko eta Osasun Saileko zerbitzu a
rduradunekin.» (Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei eman beharreko hezkuntza-erantzuna eskola muinbakar eta integratzailearen esparruan a
ntolatzen duen Eusko Jaurlaritzaren ekainaren 23ko 118/1998 Dekretuko 4.2. a
rtikulua).
Batzuetan, garaiz baina txarto egindako diagnostiko batek a
razoak sor ditzake. Hala eta guztiz ere, gehienetan, a
ntolaturiko laguntza edo baliabide bereziak lortzeko bide bakarra izaten da. Txosten honetako I. eranskinetan a
geri diren bizitzaren kontakizunak irakurriz gero, elkarrizketaturiko pertsonek eurek emandako testigantzan, a
rgi eta garbi ikusten da diagnostikoak eta horren ondoriozko laguntzak euren bizitzan eta eskolatze prozesuan izan duen garrantzia.
Ikasleak a
purka-apurka eta gero eta gazteagoak direlarik ikastetxeetan eskolatzea, beste a
lde batetik, a
ukera irizpideen ondoriozkoa izan da, lehentasun objektiboko irizpideen ondoriozkoa baino gehiago. A
tzemate eta a
rreta goiztiarraren premia dela-eta egoera hori berraztertu behar da.
5. Zerbitzuen a
rteko koordinazioa eta hezkuntza sistemaren eta familien nahiz elkarteen a
rteko harremanak
Zerbitzuen eta profesionalen a
rteko koordinazioa eta familiaren edo legezko ordezkarien inplikazioa (seme-alaben edo ordezkatuen hezkuntza prozesua) erantzunaren kalitatean eragin handia duten faktoreak dira. Hori baliozkoa da kasu guztietarako, baina garrantzi berezia hartzen du hezkuntza-premia bereziko ikasleei dagokienez. Txostenean horri buruzko gabeziak jaso dira, bai sektoreko profesionalen ikuspegitik, bai familien eta famili elkarteen ikuspegitik. Era berean, balorazio onak jasotzen dira, familiek a
zken urteotan izandako parte-hartzean lorturiko a
urrerakuntzei buruz.
6. Praktika onen balorazioa eta trukea
Aurkezpen honetan a
dierazitakoaren a
rabera, txostena egitean erabili den ikuspegi metodologikoa kalitatean oinarritzen da. A
tal honetan elementu kaltegarriak, kezkagarriak edo nabarmen hobetzeko modukoak a
zpimarratu ditugu. Eta hori, berriz, orokorrean egiten a
ri gara. A
labaina, ez da a
haztu behar Euskadiko hezkuntza sistema ehunka ikastetxek eta milaka ikasgelak nahiz profesionalek osatzen dutela.
Eta, jakina, praktika txarrak dauden bezala, praktika onak eta jarraitu beharreko ereduak ere badaude, a
dierazitako edozein a
lderditan: integrazioa, a
niztasunari emandako erantzuna, koordinazioa, hezkuntza komunitatearen inplikazioa, premia handiena dutenei lehentasunezko laguntza ematea, a
ntolaketa eraginkorra eta baliabideen ustiapena... Txosten honetan, beronen ezaugarriak eta helburua kontuan hartuz, behar beste garatu ez diren eta hobetu daitezkeen faktoreak a
zpimarratu nahi izan ditugu. Baina beti ez du zertan horrela izan.
Gure sisteman kritikarik gehien jaso duen ezaugarrietariko bat, hain zuzen ere, praktika onak behar beste ez baloratzea edo ez hedatzea izan da: kasu honetan, esate baterako, eskola a
ntolaketako a
dibide onak, hezkuntza-premia bereziei a
urre egiteko. Praktika onak edo txarrak sarritan ez dauka kanpoko ondoriorik (ez onik eta ez txarrik) berori gauzatzen dutenentzat. Horrek, gutxienez, bi ondore kaltegarri ditu: batetik, ez dio mesederik egiten profesional edo erakunde eraginkorren motibazioari edo a
haleginari; bestetik, ez du erraztasunik ematen, beste batzuek horietatik ikas dezaten.
Hobetzeko proposamenak (lehenagoko gomendioak)
Oinarri hartu dugun txostenean, A
rartekoak zenbait a
lderdiri buruzko 21 gomendio egin zituen:
– Hezkuntza sistemaren a
ntolakuntza orokorrari eta haren lehentasunei buruz.
– Ikastetxeen ebaluazioari eta integrazio praktika onei buruz.
– Irudi profesional batzuk eta koordinazioa indartzeari buruz.
– Prozedura eta baliabideetan hobekuntzak sartzeari buruz.
– Gizarte sentsibilizazioari eta gizarte a
genteen inplikazioari buruz.
Hemen 21 gomendioak a
ipatu baino ez dugu egingo (ikuspegi orokorra gogoratzeko eta bistatik ez galtzeko) baina kapitulu honetarako mugatutako hezkuntza premiei zuzenean lotutako batzuk baino ez ditugu laburki a
zaldu edo garatuko: minusbaliotasun fisiko, psikiko edo sentimenekoei lotutakoak. Hemen a
ipatu baino egingo ez diren beste gomendioak hurrengo a
zpiataletan a
zalduko dira.
Gomendio guztien eduki osoa ikusteko, ikusi EAEko hezkuntza-premia bereziei emandako erantzuna txosteneko 9. kapitulua.
– Lehenengo multzoan, hezkuntza sistemaren a
ntolaketa orokorrari eta horren lehentasunei buruzko bost gomendio egin ditugu. Honakoa proposatu dugu:
• Bazterturiko ikasleak txikitatik hezteari lehentasuna eman.
• Diskriminazio positiboa, baliabideak esleitzeari dagokionez, bazterturiko ikaslerik gehien duten ikastetxeen a
lde.
• Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen banaketa orekatua bermatzeko eta eskola-ghettoak saihesteko neurriak hartzea.
• Gizartean baztertuak dauden ikasleei eman beharreko erantzunak garatzea.
• LHIKen a
rauketa eta a
rauturiko nahiz a
rautu gabeko irakaskuntzaren a
rteko a
rtikulazioa.
– Bigarren multzoan ikastetxeen ebaluazioari eta integrazio praktika onei buruzko hiru gomendio egin ditugu. Honakoa proposatu dugu:
• Ikastetxeek hezkuntza-premia bereziei eskainitako laguntza ebaluatzea.
• Integrazioko praktika onak onartzea eta hedatzea.
• Ikasgela a
rrunteko esku-hartzeak eta lankidetzako dinamikak sustatzea, esaterako, ikasgela a
rruntean zenbait profesionalek a
ldi berean jardutea (ikasgela barruko, eta ez kanpoko, laguntza eta esku-hartzea) edo ikasleen a
rteko lankidetza dinamikak erabiltzea.
– Hirugarren multzoan irudi profesional batzuk indartzeko, eta koordinazioa hobetzeko bost gomendio egin ditugu:
• Zuzendaritza taldeei laguntza ematea, integraziorako gidaritza gauzatzean.
• Profesionalen hautaketa eta heziketa bereziari dagokionez, ikasleen a
niztasunari eman beharreko erantzunak kontuan hartzea hezkuntza-premia bereziez a
rduratzean, batez ere zuzendaritza taldeetan eta DBHko irakasleen a
rtean, minusbaliotasuna duten langileak sartuz…
• Irudi profesional «berriak» eskolako dinamikan gehiago integratzea (aholkulariak, orientaziokok, logopedak, fisioterapeutak, lanen ikaskuntzako irakasleak, laguntzaileak...).
• Zerbitzuen a
rteko koordinazioa hobetzea, hezkuntza zerbitzuen a
rtean (zerbitzu zentralizatuak, a
ldekoak eta ikastetxekoak) ez ezik, gizarte zerbitzuekin edo osasun zerbitzuekin ere bai.
• Bigarren Hezkuntzako ordutegi a
ntolaketa berriz a
ztertzea.
– Laugarren multzoan prozedurak eta baliabideak hobetzeko sei gomendio egin ditugu:
• Hezkuntza-premia bereziak hobeto detektatzea eta baloratzea, bai eskolatu a
urretik (goiz detekta eta erantzutea) bai eskolatze prozesua bitartean.
• Irizpideak bateratzea hezkuntza-premia berezien identifikazioan eta erregistroan; hori lagungarria izango da hezkuntza-premia bereziei egiten zaien a
rretaren jarraipen fidagarriagoa egiteko, hezkuntza sistemak berak a
dierazitako datuen a
rabera.
• Jarduera protokoloak eta isilpekotasun bermeak ezarri dagokien profesional guztientzat.
• Lehen Hezkuntzatik Bigarren Hezkuntzarako trantsizioa zaintzea, unerik kritikoenetariko bat delako, bertan zailagoa baita hezkuntza-premia bereziei a
rreta egiten jarraituko dela bermatzea, batez ere etapa a
ldaketarekin batera ikastetxe a
ldaketa ere egiten denean, a
urrekoarekin a
ntolaketa mailako loturarik ez duen ikastetxe batera.
• Ikastetxeetan a
rkitektura-oztopoak ezabatzea, ezinbestekoa baita zenbait ezgaitasun dauzkaten ikasleak integratzeko.
• Teknologia berriak ustiatzea, batzuetan, irakaskuntza-ikaskuntza prozesuei laguntzeko baliabide bikainak eskaintzen dituztelako; gainera, tresna egokituak eta ikaskuntza «aberastuak» eskaintzen dituzte, premia bereziak dituzten ikasleentzat.
– Txosteneko a
zken gomendio biek honakoak hobetu nahi dituzte:
• Gizarte sentsibilizazioa eta hezkuntza komunitate osoaren inplikazioa.
• Familia eta elkarteekiko harremanak, oso baliagarriak baitira laguntzeko, bitartekaritzarako, eskariak bideratzeko, egokituriko erantzunak bilatzen laguntzeko...
Jarraipenak
Gai honetan egindako jarraipena, funtsean, EAEko hezkuntza premia bereziei emandako erantzuna deritzon txosten berezitik a
biatu da; txosten hori Legebiltzarrean a
urkeztu eta eztabaidatu zen, 2001ean. Une horretatik a
urrera, jarduketa as
ko egin ditugu, bai Hezkuntza Saileko a
rduradunekiko bilkurak, bai ofiziozko espedienteak. Ordutik 2009ra a
rte lorturiko emaitza, bestalde, a
urreko urteetako txostenetan a
dierazi da.
Gure lehen jarraipen jardueretan txosteneko 21 gomendioen gaineko informazio zehatza eskatu eta jaso genuen a
rren, a
zken urteotan baliagarriagoa iruditu zaigu gomendio haietako batzuk baino ez hartzea a
rdatz nagusi, eta, horregatik, a
urreko informazioaren a
rabera esanguratsuenak eta modu objektiboan a
ztertzeko modukoak iruditu zaizkigun proposamen eta datu zehatzak bakarrik a
ztertuko ditugu.
Batzuetan, jarraipen orokorra egin nahi izan da; beste zenbaitetan, berriz, gomendio batzuetara mugatu gara, horien garrantzia edo hobetzeko premia kontuan hartuta. 2007an bereizi egin genituen informazio eskabideak: bat orokorragoa, beste bat a
rkitektura oztopoei buruzkoa eta hirugarren bat, a
zkenik, hezkuntza- nahiz terapia-unitateei buruzkoa. Horri dagokionez, erantzun partziala lortu genuen.
Bestalde, erreferentzia-txostena eta gero, plan sorta onartu da, eta behar horiei erantzuna emateko hainbat konpromiso hartu dira. Funtsean "Hezkuntza" a
talari, immigrazio planen barne dagoena eta ijitoen parte-hartzea eta integrazioari buruz a
ri gara. A
rgiago izateko eta jarraipen hobea izateko, a
urten, sei a
tal desberdindu ditugu, eta horietako bakoitzari espediente zehatza eman zaio:
1) Ezgaitasunen bati loturiko hezkuntza-premia bereziei erantzutea.
2) Etorkinen populazio jakin batzuen berariazko premiei erantzutea.
3) Ijitoen populazio jakin batzuen berariazko premiei erantzutea.
4) Gizartean gutxiagotutako populazio jakin batzuen berariazko premiei erantzutea.
5) Traba a
rkitektonikoak kentzea.
6) Eguneko zentroak edo terapia- eta hezkuntza-unitateak.
Ikusten denez, txosten honetan ere a
dierazitako egoerak bereizi eta euren izaera ematen diegu, haietako bakoitzari berariazko a
zpiatala emanez. Orain honetan, zehazki lehen sektoreari buruz jardun dugu: minusbaliotasunen bati lotutako hezkuntza-premia bereziei buruz. Eta bertan traba a
rkitektonikoak kentzeari buruzko informazioa sartu dugu.
Ezintasunen bati lotutako hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei dagokienez, Hezkuntza Sailari urteroko datu eguneratuak eskatzen dizkiogu (eskolatze-data lurraldeka, sareak, etapak...) egoki deritzon termino edo banakatze mailan, beti ere a
urreko urteetako datuekin a
lderatzeko a
ukera eduki a
hal izateko. Horri esker, hurrengo paragrafoan ikusiko denez, bilakaera ikustea a
halbidetzen duten zenbait datu lortu dira.
Zenbait urtez, kasu honetan a
rrakasta handirik gabe, sisteman zenbait irudi edo profil profesional sartzeari ere egin diogu jarraipena.
Gogorarazi behar dugu erreferentziazko txostenean irakasleen a
niztasuna bultzatzeari, kultura gutxituetako pertsonak edo ezgaitasunen bat dutenak sartzeari buruzko gomendio bat egin genuela (10. gomendioa, 1. a
tala). Gai horri dagokionez, beste txosten berezi baten harira (Pertsona ezgaituen lanerako a
ukerak EAEn), bere garaian zenbait datu eskatu genituen ofiziozko berariazko espediente baten bidez. 2004an sailetik jasotako erantzunean, deigarria egiten zen eginkizun eta maila profesionaletan lanean diharduten pertsona minusbaliatuen benetako kopuruari daturik ez egotea. Hori dela eta, a
dministrazio horretatik eta beste batzuetatik jasotako erantzunen a
rabera, A
rartekoak proposamen zehatz batzuk egin zituen:
– Egungo plaza erreserbatuen kupoa %10era iritsi a
rte igotzea.
– Haren a
plikazioa kontratazio mota orori hedatzea, batez ere behin-behineko lanari, ordezkapen zerrenda edo poltsen kudeaketarako jarraibideetan berariaz sartuz.
– Haien banaketa ordenatua lortzea, talde eta kategorien a
rabera, sustapen neurri hori a
halik eta minusbaliatu gehieni zabaldu a
hal izateko.
– Ezgaitasuna duten pertsonek lan publikoak errazago lortzearen a
ldeko neurriak a
gortzea, plazen erreserbatik harago, egokitzapen posibleei benetako edukia emanez.
Funtsean, 2002ko urteko txostenean sartutako gomendio orokor batean ("Gordetako kuota: pertsona ezgaituak EAEko enplegu publikora heltzeko sustapen neurria" –ikusi 2002ko Txostena, VI. kapitulua–) proposatu ziren iradokizun berberak dira, baina orain uste dugu komeni dela haren edukia gehiago zehaztea, EAEko lan merkatu a
rruntean pertsona ezgaituak sartzeko plana delakoan onartutako proposamenen a
rabera.
Horrekin batera, a
dministrazioei a
gertu genien komenigarria zela langile ezgaituei buruzko datuen jarraipena eta tratamendua egiteko sistema ezartzea, a
zken finean, proposatutako ekimenak benetan noraino betetzen diren ezagutu a
hal izateko (ikusi 2004ko Txostena, I. kap., 1.1.13. a
tala). Ondorengo urteetan hari buruzko a
rgibideak eskatu ditugu.
Jasotako erantzunen a
rabera, ez dirudi gomendatutakoaren ildotik a
urrerapen edo a
ldaketa esanguratsurik gertatu denik, Lan Eskaintza Publiko batzuetan izan ezik (adibidez, Hezkuntza Laguntzako Espezialistetarako). Ez a
ipatu lau proposamenei dagokienez, ez langile ezgaituei buruzko datuak eskuragarri egoteari dagokionez, ez sisteman a
lderdi hauetan gero eta a
niztasun handiagoa duten ikasleen jatorrizko hizkuntzak edo kulturak ezagutzen dituzten pertsonak sartzeari dagokionez, giza baliabide berriak sartuz edo sistemako profesionalak prestatuz.
Honako hiru gaiei ere jarraipen sistematikoa egin zaie:
1) Beste erakundeekin koordinatzea terapia- eta hezkuntza-unitateak a
biarazteko.
2) Isilpekotasun bermearen hobekuntza datuen tratamenduan.
3) Oztopo a
rkitektonikoen ezabaketa.
Lehenengoa txosten honek haur eta gazteen osasun mentalari buruz daukan a
zpiatalean landuko da. Beste biak, hemen laburbilduko ditugu:
– Hezkuntza-premia bereziak erregistratzeari (15. gomendioa), eta jarduteko protokoloei eta isilpekotasun bermeei (16. gomendioa) dagokienez, jarraipenen bidez ezagutu nahi izan da zer berme tresna a
ri ziren ezartzen isilpekotasunari buruzko legezko betekizunak betetzeko.
Horri buruz jasotako a
zken informazioa 2007ko a
pirilekoa da, eta bertan a
dierazi zen ezin izan zela a
plikazio informatikoaren esperimentazio fasea a
maitu, isilpekotasunari eragiten zioten a
razoei a
ntzeman zitzaiela, a
plikazioa berriz diseinatzen a
ri zirela, proba a
ldi bat ekingo zitzaiola...
– Bukatzeko, ikastetxeetan oztopoak ezabatzeari buruzko datuak laburbilduko ditugu (erreferentziazko txosteneko 18 eta 19. gomendioak).
Arartekoak, gai horri dagokionez egindako jarduketa gehienen bidez, eskuragarri dagoen informazioa a
ldian-aldian eguneratu nahi izan du, batez ere gure erkidegoko ikastetxe guztietako benetako irisgarritasunaren "egoera mapa" egiteari dagokionez (hots, gure 18. gomendioaren a
plikazioari dagokionez, Sailak berak formalki onartu baitzuen hura betetzea), eta ikastetxe guztietan erabateko irisgarritasuna lortzeko a
urreikuspenei dagokienez.
Gai horiek lantzeko, besteak beste, bilera monografikoa egin zen 2006ko otsailaren 1ean. Bilera hartan, sailaren a
rduradunek mapa urte hartan bukatzeko as
moa a
gertu zuten. Horregatik, ondorengo informazio eskaeretan, honako a
rgibideak eskatu ditugu:
1) A
zken ekitaldietako a
urrekontuetan oztopo a
rkitektonikoak ezabatzeko sartutako eta egikaritutako zenbatekoak eta, egindako obren ondorioz, oztopoak ezabatutako ikastetxe.
2) Gure erkidegoko ikastetxe guztietan irisgarritasunaren egiazko "egoera mapa" benetan zegoenetz eta, hala izanez gero, zein ziren haien oinarrizko datuak: oztopodun eta oztoporik gabeko ikastetxe kopurua eta proportzioa, etapen a
rabera, lurraldeen a
rabera, etab.
3) Zer egutegi zeukan sailak ikastetxe guztietan erabateko irisgarritasuna lortzeko.
Zentzu horretan, sailak emandako erantzunetan ikastetxeen eta a
urrekontu ekitaldietan haiei bideratutako kontusailen zerrenda bi, eta ikastetxeen eta "hurrengo urteetarako" a
urreikusitako kontusailen zerrenda bat baino ez zituen ematen bakoitzean.
Aurrekari horiek kontuan izanda, 2009an jarraipen espediente gehiago zuzendu genizkion sailari, ildo beretik baina informazio zehatzagoa eskatuz. Jarduketa horien ondorioz, Hezkuntza Sailaren erantzun bi jaso dira:
– Lehenengoa, 2009ko maiatzaren 7an jasoa, orduko A
dministrazio eta Zerbitzuen saliburuordeak igorri zuen.
– Bigarrena, 2010eko urtarrilaren 12an jasoa, saileko egungo Baliabide Materialen Zuzendaritzak prestatu.
Txosten oso xehakatuak dira eta, a
dibidez, ikastetxez ikastetxe egindako edo a
urreikusitako obrei buruzko datuak jaso ditu. Hemen haren edukia a
ipatu baino ezin dugu egin.
Hola, lehenengo erantzuna 2008an, Eusko Jaurlaritzaren eta hiru foru a
ldundien a
rtean sinatutako "Ekonomia eta enplegua bizkortzeko inbertsio publikoaren dinamizazioa" izenez sinatutako erakundeen a
rteko hitzarmenaren esparruan, "Ikastetxe publikoetako a
zpiegiturak hobetzeko 2008-2012 plan berezia" delakoari buruzkoa. Plan horrek ikastetxeetan ia 350 inbertsio obrak (mota guztietako obrak, oztopoak ezabatzekoak ez ezik) egitea eta guztira 700 milioi euro gastatzea a
urreikusten zuen. Jasotako txostena planaren bigarren bertsioa da, 2009ko lehenengo hiruhilekoan eguneratua. Ikastetxez ikastetxeko a
urreikuspen ekonomikoei eta haiek premietara egokitzeko egin beharreko obrei dagokienez, hasieran planifikatutako a
ldiari buruzko (2008-2012) datuak ez ezik, 2015 a
rtekoak ere jaso ditu, uste baita ezinezkoa izango dela behar diren obra guztiak hasieran a
urreikusitako a
ldian egitea.
Jakina denez, egun haietan (2009ko maiatzean) gobernu a
ldaketa egon zen. A
rartekoak 2009ko a
zaroaren 2an Hezkuntza Sailari zuzendutako ofiziozko espediente berriaren helburua, beraz, sailaren a
rduradun berrien datuak eta a
urreikuspenak jasotzea zen.
Baliabide Materialen Zuzendaritzak egindako txosten zabala funtsean erantsitako 6 a
giritan dago zehaztuta:
– I. Eranskina, mugikortasun mugatua edo bestelako ezgaitasunak izanda, ikastetxeetan euren jarduerak egiteko berariazko baliabideak (gurpil-aulkiak, gurpil-aulkiei egokitutako mahaiak eta erretiluak, esku-oheak, gorputz a
riketetarako materiala, material didaktiko berezia, eskorgak, komuneko a
ulki etzangarriak, a
rbel interaktiboak, etab.) behar dituzten ikasleek erabiltzeko material berezia. Eranskin hori 2008 (409.478,59 €) eta 2009. (369.106,4 €) urteetakoa da.
– II. Eranskina:
• dauden ikastetxeetan irisgarritasunari buruzko a
raudira egokitzeko obra handiei buruzkoa, eraikinetan sartzeko a
ldapak eginez, a
te handiagoak jarriz, igogailuak eraikiz, mugikortasun mugatuko erabiltzaileentzako komunak eraldatuz, etab. (2008 eta 2009. urteak);
• proiektuetan irisgarritasunari buruzko a
raudia jasotzen duten ikastetxe eraiki berriei eta dauden eraikinak handitzeari buruzkoa (2008 eta 009. urteak).
– III. Eranskina, ikastetxe itunduetan oztopo a
rkitektonikoak ezabatzeko obrak egiteko diru-laguntzei buruzkoa. (2008an emandako diru-laguntzak. 2009ko eskaerak –ebazteko prozesuan garai hartan.)
– IV, V eta VI. Eranskinak: A
raba, Bizkaia eta Gipuzkoako 2002-2009 urteetako irisgarritasun mapak, ikastetxez ikastetxeko eta urtez urteko obra a
urreikuspenekin.
Agiri horiek guztiak, lurralde historiko bakoitzeko irisgarritasun mapak barne, tresna erabilgarriak dira eta geroko jarraipenetan ere erabili a
halko dira, irisgarritasun osoa lortu a
rte.
Funtsezko datuak – a
dierazleak
– Seguruenik, a
ztertzen a
ri garen gaian a
dierazlerik oinarrizkoena une jakin batean (adibidez ikasturte jakin batean) "hezkuntza-premia bereziak dituen ikasle"tzat jotzen diren a
dingabe eskolatuen kopurua da.
Hola, laburbilduta, ezgaitasunari, a
parteko talentuari eta berariazko hezkuntza laguntza premiei lotutako hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei dagokienez, a
zken hiru ikasturteei dagozkien honako taulak eman ditzakegu:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen espedienterako erantzuna.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen espedienterako erantzuna.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen espedienterako erantzuna.
Horrek, orokorrean, etengabeko hazkundeak erakusten ditu a
zken urteotan; a
urreko urteetako joera berari jarraituz (aurreko ikasturteetako datuak ikusteko, ikusi A
rartekoaren urteko txostenak). A
zken ikasturte bietan, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen hazkundea mila baino a
pur bat gehiagokoa (1.058) izan da; hots, %10ekoa.
Lurraldeen, sareen, etapen edo hezkuntza mailen a
raberako banaketari dagokionez, honakoa izan da:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen espedienterako erantzuna.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen espedienterako erantzuna.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen espedienterako erantzuna.
Datu horiek a
ldaketa txikiak erakusten dituzte ikasturte batetik bestera, era ikasle horien sareen a
raberako banaketari dagokionez, proportzioa, ia etengabea, seiko laukoa da: %60 sare publikoan eta %40 sare pribatuan, a
zken ikasturteko datuen a
rabera.
Arestian emandako datuek (Arartekoaren urteko txostenetan emandako a
urreko ikasturteetakoek legez) bidea ematen dute zenbait irakurketa egiteko. Hemen bakarra egingo dugu, lurraldeen a
raberako banaketari lotua bera.
Gogoratuko denez, erreferentziazko txostenean a
zpimarratu genuen lurraldeen a
rteko a
ldeak a
razo nagusietako bat zirela, berdintasunaren a
urkakoa. Nekez zuritu zitekeen hezkuntza-premia bereziak dituen ikasletzat jotzen direnak A
raban ikasle guztien %2,6 izatea, Bizkaian %1,6 eta Gipuzkoan %2,1. Datu edo proportzio horiek 1999-2000 ikasturtekoak ziren.
Datu eguneratuei esker balora dezakegu ea egoerak dirauen a
la zuzendu den eta zein neurritan.
Hola, 2009-2010 ikasturtean, datu eguneratuak honakoak ziren:
• A
raban, hezkuntza-premia bereziak dituzten 2.133 ikasle, lurraldean eskolatutako 49.613 ikasleetatik (aintzat hartutako mailetan: unibertsitatez kanpoko guztiak, HHE izan ezik), %4,3, a
legia.
• Bizkaian, 5.495 eskolatutako 169.319etatik, %3,2, a
legia.
• Gipuzkoan, 3.899 114.691etatik, hots, %3,4.
Hortaz, hamar urte geroago, lurraldeen a
rteko a
ldeek badiraute, batez ere, a
lde batetik A
rabaren, eta bestetik Bizkaia eta Gipuzkoaren a
rtean. Halaber, interesgarria da ikustea a
zken hamar urteotan hezkuntza-premia berezien subjektutzat jotako ikasleen proportzioa nabarmen hazi dela hiru lurraldeetan. Egun, EAE osorako, 1.000 ikasle eskolatutik 34 (%3,45) hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasle sailkatzen dira.
– Beste a
dierazle garrantzitsu bat ikasle horiez a
rduratzen diren profesionalen kopurua da.
Laguntzako langileei dagokienez, emandako a
zken datuak (2008-2009 ikasturtekoak) honakoak dira:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen espedienterako erantzuna.
Kasu horretan ere, a
urreko ikasturteei buruzko datu as
ko daukagu (aurreko urteetako A
rartekoaren ohiko txostenetan ikus daitezke), baina urteen a
rabera zenbait profesional tauletan integratzeak edo ez integratzeak, ez du fidagarri egiten konparaketa.
Edonola ere, eta sartzeko irizpide baliagarritzat a
restiko taulan erabilitakoa onartzen badugu, a
rreta eta laguntza zereginetan diharduten hiru mila profesional baino gehiago dira, gutxi gorabehera, a
ztertutako maila edo etapetako irakasle guztien %10.
– Urteotan, bilakaera ikusten laguntzen duten beste a
dierazle kuantitatibo batzuk ere izan ditugu. A
dibidez: ikastetxe pribatuetan hezkuntza bereziko gelako ituntzeko erabilitako a
urrekontua; irakasleen prestakuntza iraunkorreko programan eskainitako ikastaro kopurua; prestakuntza eta berrikuntza proiektuen kopurua...
Orokorrean, haietan guztietan, ikasturtez ikasturte hezkuntza-premia bereziei erantzuteko baliabideei eutsi edo handitu egin dira.
Erreferentzia gisa, hemen 2008/2009 ikasturteari dagozkion datuak baino ez ditugu islatuko:
• Itunduta:
– 34.537.094,30 euro hezkuntza bereziko 546 unitate ituntzeko;
– 9.298.791,86 euro 195 ikastetxe itunduri laguntzako 486 a
ditu kontratatzeko.
• Hezkuntza-premia bereziei lotutako prestakuntza ikastaroak: 48 ikasturte eskaini dira 2008/2009 Garatu programan.
• Ikastetxeetako prestakuntza eta berrikuntza proiektuak: hezkuntza-premia berezien programari lotutako 40 proiektu eta a
niztasun programari lotutako 85.
Erakundeen erantzunaren a
rgi-ilunak
Zalantzarik gabe, hezkuntza sistema integratzailea, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei era egoki eta normalizatuan erantzuteko gai dena, eratzea funtsezko a
pustuetako bat izan da gure erkidegoan, eta zenbait hamarkadaz eutsi zaio.
Horrek pentsaera, lege eta a
ntolakuntza a
ldaketa handiak eskatu ditu, baita premiei erantzuteko gaitasuna hobetzeko giza baliabide eta baliabide tekniko as
ko erabiltzea ere. Ikastetxe bereziak edo hezkuntza bereziko a
ula itxiak egun ia salbuespen dira eta oso egoera larri eta zail batzuetarako baino ez dira erabiltzen.
Integratze osoa, ordea, xede bat da oraindik, nahi bat, lortzeko zaila. Oraindik hura zailtzen duten oztopoak daude: gizarte eta kultura oztopoak, luzaroan eutsitako sistema bereizlearen ondorioz iraun dutenak; oztopo a
rkitektoniko eta teknologikoak, ikastetxe guztietan orokorrean gainditzen ez direnak; a
ntolakuntza oztopoak eskola sistemaren baitan, eskolatzea eta ikasleen taldekatzea berdintasun, integrazio, oreka... handi edo txikiagokoak izateari eragiten dietenak.
Egindako jarraipenaren a
rabera as
ko dago oraindik hobetzeko funtsezko a
lderdi oso zehatz batzuei dagokienez: Esate baterako:
– Oztopo a
rkitektonikoak erabat ezabatzeari edo ikasten laguntzeko baliabide teknologiko gero eta a
haltsuagoak sartzeari dagokionez.
– Sisteman ezgaitasuna duten profesionalak sartzeari dagokionez.
– Hezkuntza-premia bereziei goiz a
ntzemate eta erantzuteari dagokienez, haiek eskolatze egokirako funtsezkoak izanda.
– Zenbait egoera edo ezaugarri hezkuntza-premia berezitzat jotzeari dagokionez.
– Datuen tratamenduko isilpekotasun bermeei dagokienez. Etab.
Kexen ikuspegia
Erreferentzia edo a
dibide A
rartekoak a
zken urte biotan jasotako kexak hartuz gero, ikusten da zuzenean hezkuntza-premia berezientzako a
rretari buruzkoak as
kotxo direla: gutxienez 6 kexa hezkuntzari buruzko 111tik 2008an; 6 kexa 76tik 2009an; eta beste batzuk zerbitzu osagarriei buruz.
Kexatzeko a
rrazoiei dagokienez, legeak premia horiei erantzuteko a
urreikusten diren baliabide ia guztiekin dute zerikusia. Baliabide horiek multzo handi bitan bereiz daitezke:
1) Irisgarritasun neurriak eta beharrezko laguntza teknikoak edo langile laguntzaileak.
2) Curriculumak egokitzeko a
ukera esanguratsuak.
Jasotako kexa gehienak lehenengo multzoari buruzkoak dira. Eta, haien a
rtean, kexarako honako zioak bereiz ditzakegu:
– Ikastetxe batzuetako irisgarritasun faltagatik edo dauden oztopoengatik: izan lehenengo eskolatzearen unean (batez ere Haurreskolak Partzuergoaren mendeko ikastetxeei eragin die), izan familiaren lekualdatzeagatik edo etapa a
ldatzeagatik egindako ikastetxe a
ldaketa dela-eta.
Orokorrean, holako kexak ondo konpondu dira, oztopo a
rkitektonikoak ezabatzeko lanak a
urreratuz.
– Eginkizun batzuetarako (logopediak, fisioterapia...) laguntza edo langile espezializatu faltagatik.
Batzuetan, laguntza faltari buruzko kexak "derrigorrezko" jotzen ez diren jarduera edo denbora batzuei (adibidez, ikastetxeak uda bitartean eskainitako haurtzaindegi zerbitzuaz a
rduratzeko), edo eskolatze egoera batetik beste batera igarotzeari (adibidez, etxeko banakako a
rretatik Lanbide Heziketako ikastetxe batean eskolatzera...) buruzkoak izan dira.
– Zentzu horretan, seguruenik, kexarik errepikatu eta garrantzitsuena laguntzako espezialistak ordezteko zailtasunei buruzkoa izan da.
Gai hori, A
rartekoaren a
urreko kexetan ez ezik (ikusi, esaterako 2008ko Txostenean Hezkuntza a
rloa), sindikatuen negoziazioetan eta legebiltzarreko eztabaidetan ere a
gertu da.
– A
zkenik, baliabide faltari edo daudenak hezkuntza-premia berezietarako desegokiak izateari buruzko beste kexa batzuk, zerbitzu egokituen premiari –esaterako, garraioa– buruzkoak izan dira.
Curriculum egokitzapen esanguratsuei buruzko kexei dagokienez, haien esanahia gogoratu behar da: ezohiko neurria da eta haren bidez –egoera batzuen a
urrean eta ezarritako prozedura baten bidez– curriculumeko derrigorrezko elementuetan a
ldaketa handiak sartzen dira, a
rlo bateko edo batzuetako, zikloko edo etapako... helburuen zati handi bat egokituz edo kenduz.
Holako kexak a
urkezten dituztenek uste izan ohi dute euren seme-alabak eskubidea behar lukeela onartzen ez zaion curriculum egokitzapen esanguratsu baterako.
Horri lotuta, hemen a
ipa dezakegu, a
dibide gisa, DISLEBI, Bizkaiko dislexiaren elkartearen kexa, hezkuntza a
dministrazioak ikasteko zailtasun hori duten ikasleen premiei erantzun handiagoa eman dezan eskatuz: bai hari a
ntzemateari eta tratamendua emateari dagokienez, bai esku-hartze irizpideei edo irakasleen prestakuntzari dagokienez.
Adingabeen ikuspegia
Gai honi dagokionez ez daukagu datu bilketa sistematikorik jakiteko hezkuntza-premia bereziak dituzten a
dingabeek eurek zer deritzoten euren eskola egoerari.
Badauzkagu, ordea, balorazio batzuk, zeharkakoagoak a
gian, baina a
rgi a
pur bat eman diezaguketenak. Esate baterako:
– Dagoeneko helduak diren eta hezkuntza-premia bereziak dituzten pertsonen balorazioak –edo zenbait a
dingaberen kasuan haien familiek egindakoak–, zeinetan ikuspegi horretatik euren historia a
ztertzen baitute (ikusi erreferentziazko txosteneko I. Eranskinean jasotako bizi historiak).
– Kexen eta ezgaitasun honek edo hark eragindako senide elkarteen ordezkariekin izandako bileretan bildutako balorazioak.
Orokorrean, esan dezakegu, hezkuntza sistemari dagokionez, balorazioak nahiko onak izaten direla, batez ere beste a
ukera batzuekin, esaterako lan munduan sartzearekin, a
lderatzen dutenean.
Eskaerak, a
restiko a
talean ikusi denez, honakoak a
ipatu ohi dituzte: baliabide eskasia (esaterako, laguntzaileak edo logopedak), eskolaz kanpoko ordutegi, esparru edo jardueretan (hala nola txango edo kanpamenduetan) parte hartzeko mugak, haien ustez "hezkuntza premia berezitzat" jo behar liratekeen zenbait a
razo (adibidez, dislexia) halakotzat ez jotzea...
Arartekoaren txosten berri batek, bestalde, a
rgia ematen digu gelako kideek ezgaitasunen bat duten ikasleak onartzeko edo a
rbuiatzeko mailari buruzko funtsezko gaiari buruz.
Zentzu horretan, Adingabekoei balioak transmititzea txostenak erakusten duenez, a
ztertutako "desberdintasun" guztien a
rtean (jatorriari, etniari, sexu joerari... lotutakoak) ezgaitasunagatiko desberdintasuna onartuena da –edo, nahiago bada, gutxien a
rbuiatzen dena–, Lehen Hezkuntzako eta DBHko ikasleek galdetegiei emandako erantzun orokorren a
rabera, behintzat.
Horrek ez du esan nahi a
lderen bat ez dagoenik edo onarpena erabatekoa denik.
Laburpen edo ondorio gisa. Gomendioak eta hobetzeko proposamenak
Hezkuntza-premia bereziei erantzuteko burututako jarraipen eta esku-hartzeen a
rabera, pozik egon behar dugu gure hezkuntza sistemak halako premiak, batez ere, a
tal honetan a
ztertu dugunez, ezgaitasunen batetik eratorritakoak edo haiei lotutakoak dituzten ikasleak eskolan integratzearen a
lde irmo egin duelako.
Orokorrean balorazio ona egin a
rren, hobekuntza esanguratsuak sartzea, edo a
plikatzen jarraitzea, beharrezkoa den jarduketa ildo batzuk a
ipatu behar dira: Besteak beste, eta hemen islatutakoaren a
rabera, honakoak a
zpimarratuko ditugu:
– Ikastetxeetan oztopo a
rkitektonikoak betiko ezabatzea.
– Sisteman ezgaitasunen bat duten langileak sartzea, gutxienez legeak xedatutakoaren a
rabera edo a
gindutako mailan.
– Hezkuntza-premia bereziei hobeto a
ntzematea eta erantzutea, batez ere lehenengo urteetan (0-3 urte).
– Baliabide eta laguntzen banaketan berdintasun handiagoa lortzea.
– Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei buruzko datuen isilpekotasuna bermatzen duten protokoloak, programak edo tresnak ezartzea.
– Edozein bereizkeria mota saihestea.
– Familiekiko eta elkarteekiko lankidetza hobetzea.
– Planak eta baliabideak ebaluatzea.
– Eskola emaitzen jarraipena egitea...
Sektoreari a
plika dakizkiokeen gomendio horiek eta beste batzuk txosten honetako 5. kapituluan garatuko dira.
Sektorearen ezaugarriak eta a
urrekariak
Aurreko a
talean ezintasunen baten ondoriozko heziketa-behar bereziez jardun gara; a
rreta sistematikoa jaso duen gaia izan da urte as
koan, eskainitako datuetan ikus daitekeen bezala. Zorionez, gure a
rtean as
paldi egin zen horrelako beharrekiko ikasleentzako eskola barneratzailearen a
ldeko a
pustua (garai batean integratzailea esaten zitzaion haren a
ldeko a
pustua). Hori erabaki garrantzitsuetan eta horien esku jarri den baliabide bolumen nabarmenean zehaztu da. Biztanleriaren sektore hau a
rgi bereizten da, a
rgi identifikatzen da eta kuantifikatuta dago (eskolarako a
dina duten 11.000 pertsona inguru).
Baina hezkuntza-premia bereziei emandako erantzunari buruzko erreferentziazko txostenak, kontzienteki eta nahita zabaldu zuen a
zterketa beste sektore ez hain zehaztu batera "gizarte-egoera a
huleko biztanleriara" (gizarte-, kultura-, ekonomia- egoera a
hulekoa).
Ikasle horietako as
ko gizarte-egoera a
huletan dauden ikastetxeetan kontzentratuta daude eta kasu guztietan hezkuntza-premia bereziren bat identifikatu ez bada ere, eskolako emaitzetan ondorio erabakigarriak izan ditzaketen ezaugarriak zituzten, eta a
zken batean, hezkuntzarako eskubidea erabiltzean ondorioak izan ditzake horrek.
Aipaturiko txosten hori egiteko, ezaugarri horiekiko 84 ikastetxe a
ukeratu ziren, gizarte-egoera a
huleko ikasle gehien zutenak baitziren, eta horietako eskola-emaitzak eta etapa edo lurralde bereko ikastetxe guztietako batez besteko emaitzak a
lderatu ziren; ondorioz, a
lde esanguratsuak ez ezik deigarriak ere lortu genituen (eskolako "arrakasta-porrot" a
dierazle batzuetan ehuneko 20 eta 40 puntu a
rteko a
ldeak).
Txostenaren a
tal honetan gure hezkuntza-sistemak gizarte-egoera a
huleko biztanleriaren sektore honi ematen dion erantzuna a
ztertzen saiatuko gara.
Hemen lau a
razo nabarmendu nahi ditugu, garrantzitsuak direlako:
1. Gizarte bazterketa behar bezala kontuan ez hartzea
Ararteko erakundeak ikerketa lan hau hastean lortu nahi izan duen helburuetariko bat hauxe a
ztertzea izan da: ea gure hezkuntza sistemak zein neurritan kontuan hartzen dituen gizarte bereizkeriaren edo bazterkeriaren ondoriozko hezkuntza-premia bereziak, eta ea behar bezalako erantzunik ematen ote dien.
Eusko Jaurlaritzak 1998ko ekainaren 23an emandako 118/1998 Dekretuan berariaz jasota dago (lehenengoz jasota, gainera) hezkuntza-premia bereziak sortzen dituzten a
rrazoi desberdinen a
rteko kategoria hau («gizarte edo kultura egoera kaltetuen ondoriozkoak»); handik gutxira, 1998ko uztailaren 30eko a
gindua garatu zuen, eta, a
gindu horren bitartez, «hezkuntzaren a
rloko hainbat ekintza eta neurri a
rautzen dituena, gizarte edo kulturaren ikuspegitik besteak baino egoera txarragoan diren ikasleentzat eta eskolara egokitzeko zailtasun handiak dauzkaten ikasleentzat». Horrenbestez, a
rautegian oraintsu a
rte (1998) ez da kontuan hartu mugatzeko zailagoa izan daitekeen talde hori, baina horrek ere erantzun bereziak behar ditu (ez banakakoak bakarrik, baita taldekoak ere; horiek ez dute beti giza baliabide edo baliabide material berezirik eskatzen...).
Hezkuntza Saileko zerbitzuek bildutako datuek a
gerian jarri dutenez, talde honetako pertsonei ez zaie ematen beste mota batzuetako hezkuntza-premia bereziko taldeei ematen zaien erantzuna. Izan ere, a
rautegian ezarritakoa oraindik ez da behar bezala a
plikatu edo ez da nahiko garatu.
Gizarte bazterketazko egoerak bereziki eskualde eta ikastetxe jakin batzuetan pilatzen dira; hori begi-bistakoa da. Erakunde honen iritziz, egoera horiei lehentasunezko eta konpentsaziozko laguntza eskaini behar zaie. Baina jasotako datuetan ez da halako lehentasunezko laguntzarik a
dierazten.
2. Eskola sareen a
rteko desberdintasunak, hezkuntza-premia bereziei dagokienez
Hezkuntza-premia bereziko eskolatzeari eta emaitzei (edo, hobeto, kalifikazioei) buruzko datuek a
gerian jartzen dutenez, errealitatea oso kezkagarria da: halako ikasleak ez daude modu orekatuan banatuta ikastetxe eta sare guztietan; halako premiak dituzten ikasleak neurri handi batean ikastetxe jakin batzuetan pilatzeko joera dago, batez ere eskualde edo hizkuntza eredu jakineko ikastetxe publikoetan; banaketa desorekatu hori halako ikasleen kalifikazioetan ere ikusten da, ikastetxe batzuetatik besteetara desberdintasun handiak baitaude; ikastetxe batzuk «ghetto» bihurtzeko a
rriskua dago, eta horrela ezin daiteke integraziorik lortu...
Hezkuntza-premia bereziez a
rtatzean, proportzio eza nabarmena dago sare publikoaren eta pribatuaren a
rtean, eta horrek lurralde, hezkuntza maila eta hizkuntz eredu guztietan dauka eragina (adibidez, 3., 6.6., 6.7., 6.9. eta 6.10. koadroak). Datuek a
gerian jartzen dutenez, hezkuntza-premia bereziko ikasleen integrazioa, batez ere, ikastetxe publikoetan egiten da. Eta, segurutik, proportziorik eza hori as
koz ere handiagoa izango litzateke, gizarte bazterketari loturiko egoeren ondoriozko premiak jasoz gero, horietariko batzuk nahiko berriak baitira. A
dibidez, a
tzerriko ikasleak edo gutxiengo etnikoetako ikasleak.
Dirudienez, egoera hori zuzentzeko premiazko neurriak hartu behar dira –hala esaten zen 2001eko gure txostenean–. Ikasleak hezkuntza sistema osatzen duten unitate guztietan banatzea, berez, oreka handiagokoa edo gutxiagokoa izan daiteke. Baina, gainera, ikastetxe edo ikasgela batean hezkuntza-premia bereziko ikasleak eskolatzeari loturiko ratio jakin batzuk ez gainditzea komeni dela uste dute as
kok, eskolako integrazioa egingarria eta guztiontzako onuragarria izan dadin.
Dekretu horretan ere a
rrisku hori jasotzen da: «Hezkuntza A
dministrazioa bereziki a
rduratuko da ingurune kaltetuetan dauden ikastetxeak ez daitezen ingurune berezitu bihurtu, integrazioaren eta normalizazioaren printzipioaren a
urka». Beraz, hezkuntza A
dministrazioak hori lortzeko baliabideak jarri behar ditu, eta hala egin dadin a
rduratu.
Txosten honetan egindako gomendioetako batzuek horri buruzko neurriak proposatzen dituzte; horiek eragina dute matrikulazio irizpideetan eta lekualdatzeen jarraipenean (ikasle batzuek beste ikastetxe batzuetara edo beste zerbitzu batzuetara a
ldatzea edo «botatzea»). Hezkuntza A
dministrazioak, erakunde honen iritziz, neurriok hartu beharko ditu; izan ere, hezkuntza sistema (ia oso-osorik, titulartasun publikoa edo pribatua eduki a
rren) fondo publikoen bitartez finantzatzen da eta a
rau nahiz printzipio berdin-berdinen menpe dago.
3. Erantzuteko gaitasun urriko eta eskola emaitza txarreko ikastetxeak egotea
Lehen esan dugunez, sarritan, bazterkeri egoerak eta, oro har, hezkuntza-premia bereziak ikastetxe jakin batzuetan pilatzen dira. Txostenean, horrelako 84 ikastetxeko lagin baten eskola emaitzak (hain zuzen ere, eskola kalifikazioak) zehatz a
ztertzen dira, ikastetxe guztietako datuekin erkatuz (zenbait a
ldagai kontuan hartuta, esate baterako, lurraldea, titulartasuna edo hizkuntza ereduak). 84 ikastetxe kritiko horietan beste zenbait datu ere a
ztertzen dira, a
dibidez, hezkuntza-premia berezikotzat identifikaturiko ikasleen proportzioa edo baliabide erabilgarriak. Horrek egoerak konparatzeko eta baloratzeko a
ukera ematen du.
Konparazioak irakasleek erabakitako eskola kalifikazioei buruz ezartzen dira beti. Horrenbestez, ez dira proba estandar batzuetan lorturiko emaitzak konparatzen, hau da, ikastetxe guztietan irizpide berberen a
rabera a
plikatzen diren emaitzak. Hala ere, lorturiko desberdintasunak nahiko esanguratsuak dira, erabilitako a
dierazle guztietan:
– gainditu dutenen tasa (kasu batzuetan, 20 puntutik gorako batez besteko a
ldearekin);
– egokia ez den a
dinaren tasak (ikasturtea berriro egitearen ondoriozko a
tzerapena, eta horrek ikastetxe batzuetan ikasle guztietatik %80an dauka eragina);
– ikasturtea berriro egitearen tasak (Bigarren Hezkuntzako ikasturteetan %20tik gorakoa).
Datu horiek a
gerian jartzen dutenez, eskola sistemak ikasleengan eragina edukitzeko duen gaitasunak ezin ditu jatorrizko desberdintasunak eta defizitak konpentsatu. Horren zergatiak, segurutik, era as
kotakoak dira eta ezin daitezke a
zaldu halako ikastetxeen baliabideak nahikoak ez direla soilik esanez. Bildutako datuen a
rabera, badirudi ikastetxe horiei baliabideak esleitzean (batik bat, giza baliabideak) beti ez dela egoera behar bezala kontuan hartzen, batez ere maila batzuetan.
Txostenean errealitate horrekiko lehenengo hurbilketa egiten da, a
ukeraturiko 84 ikastetxe «kritikori» buruzko datuen ustiapenean oinarrituz. Erakunde honen iritziz, ikerketa zehatzagoak egin behar dira, lortzen a
ri diren emaitzen jarraipena nahiz a
zterketa egin behar da eta, a
zkenik, konpentsazio neurriak hartu behar dira, eskainitako zerbitzuaren kalitatea hobetzeko.
Bestalde, a
ztertutako datuek eta beste a
zterketa batzuek a
rgi uzten dituzte zentro batzuen eta besteen a
rteko a
ldeak, nahiz eta gizarte-ezaugarri berdintsuekiko ikasleak eduki. Hau da, zentro batzuek, a
ntzeko biztanleriarekin eta baliabideekin lortzen dituzten emaitzak ezaugarri ia berdinekiko beste zentro batzuek lortzen dituztenak baino as
koz hobeak dira (balio erantsia). Garrantzitsua da, beraz, horretan zer faktorek eragiten duten a
ztertzea eta praktika onak babestea eta zabaltzea.
4. Aniztasunari eta hezkuntza-premia bereziei eman beharreko laguntzaren egoera Bigarren Hezkuntzan
Txostenaren helburua ez zen hezkuntza maila edo etapa bakoitzaren egoera zehatz-mehatz a
ztertzea. Txosten orokorra egin nahi genuen. Hala ere, informazio iturri guztiek a
gerian jarri dutenaren a
rabera, egoera kezkagarria da eta Bigarren Hezkuntzan a
razoa nabariagoa da. Euren iritziz:
– ikastetxe as
kok ez diote behar bezalako erantzunik ematen bertako ikasleen a
niztasunari;
– hezkuntza-premia bereziei eman beharreko laguntza ez dago modu berean onartuta, eta baliabideak ere ez dira a
urreko etapetakoen bestekoak;
– ikasle mota jakin bat a
rautu gabeko ikastetxeetara bidaltzeko joera nabaria dago;
– ikastetxearen a
ntolakuntzak eta irakasleen ordutegiek beti ez dituzte bermatzen koordinazio pedagogikorako beharrezko diren gutxienekoak;
– bigarren hezkuntzako irakasleek heziketa hobea behar dute, a
niztasunaz nola a
rduratu jakiteko…
Emaitzei buruzko datuek (eskola kalifikazioek, ikasturtea berriro egiteak, egokia ez den a
dinaren tasek) ohar horiek a
zpimarratzen dituzte. A
rarteko erakundeari dagokion ikuspegitik begiratuta, halako a
razoak oso kezkagarriak dira Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan, etapa hori derrigorrezkoa baita eta eskola biztanleria osoa jaso behar baitu.
Hobetzeko proposamenak
Oinarri hartutako txostenean, A
rartekoak 21 gomendio egin zituen eta a
urreko a
zpikapituluan gogoratu ditugu. Honakoei buruzko gomendioak izan ziren:
– Hezkuntza-sistemaren a
ntolakuntza orokorrari eta bere lehentasunei.
– Ikastetxeen ebaluazioari eta praktika on barneratzaileak sustatzeari.
– Figura batzuk eta koordinazioa indartzeari.
– Prozedura eta baliabideetan hobekuntzak sartzeari.
– Gizarte sentsibilizazioari eta gizarte eragileak inplikatzeari.
Hemen gizarte-egoera a
hulari gehien lotutako gomendio batzuk a
ipatuko ditugu, bereziki lehenengo bostak:
(Gomendio guztien edukia ikusteko, jo EAEko hezkuntza-premia bereziei emandako erantzuna txostenaren 9. kapitulura. 21 gomendioak oro har ikusteko, jo a
urreko a
zpikapitulura.)
1. Bazterturiko ikasleak txikitatik hezteari lehentasuna eman
Ararteko erakundeak behin baino gehiagotan a
dierazi izan du Haur Hezkuntzaren lehen zikloaren (0-3 urte) ezarketa a
rautu behar dela (ikus, esate baterako, 1996 eta 1999ko urteroko txostenetako gomendio orokorrak). Halaber, erantzukizunak a
rgitu eta gizarte osasun eremua deritzonaren garapena eta koordinazioa erraztu beharra ere nabarmendu du, hezkuntza-premia bereziak goiz detektatzeko eta haiei a
urre egiteko. Txosten honen a
urkezpenean gai horiek kezkagarriak eta hobetu beharrekoak direla a
dierazi da.
Erakunde honek egindako proposamenaren a
rabera, haur txikienak eskolatzean, erabateko lehentasuna eman behar zaie bazterturiko ikasleei buruzko irizpideei, eta ez praktikan erabiltzen diren eta a
ukerekin zerikusia duten beste irizpide batzuei: a
dibidez, eskualde jakin batean eskola eremuak edo gizarte ekimenak egoteari edo ez egoteari. Horretarako, oraingo laguntza-sarea a
ztertu eta gaur egungo irizpideak berriz a
ztertu behar dira, Haur Hezkuntza lehen a
ipaturiko lehentasunen a
rabera a
rautzeko eta planifikatzeko, eta, a
ldi berean, beharrezko koordinazio-tresnak ezartzeko, gizarte-osasunaren eremuan erantzukizuna duten gainontzeko eragileekin batera, laguntzarik onena bermatu a
hal izateko.
2. Diskriminazio positiboa, baliabideak esleitzeari dagokionez, bazterturiko ikaslerik gehien duten ikastetxeen a
lde
Ikastetxe guztiei baliabideak esleitzean nolabaiteko homogeneotasuna mantentzearen a
ldeko joera historikoa ez da bidezkoa, ez zuzena; izan ere, errealitateak a
gerian jartzen duenez, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleak eskualde eta ikastetxe jakin batzuetan biltzen dira eta beste batzuetan ia ez dago halako ikaslerik.
Txosten honetan bildu eta a
ztertu diren datuetako as
kok a
dierazten dutenez, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen banaketa ez da orekatua ikastetxeen a
rtean, ezta hizkuntza ereduen a
rtean ere; horrenbestez, erakunde honen iritziz, neurri zuzentzaileak a
plikatu behar dira: esate baterako, diskriminazio positiboa eta giza baliabideak esleitzean malgutasun handiagoa izatea (ahal den neurrian, a
niztasunari erantzuna ematen dioten proiektuei loturiko baliabideak).
3. Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen banaketa orekatua bermatzeko eta eskola-ghettoak saihesteko neurriak hartzea
Ziur as
ko hau izango da gomendiorik gatazkatsuena eta zorroztasun handiena eskatzen duena.
Azterturiko errealitateak a
gerian jartzen duenez, oraingo matrikulazio eta eskolatze irizpideen eraginez, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleak edo bazterturik daudenak, neurri handi batean, ikastetxe eta eredu jakin batzuetan biltzen dira. Egia da biztanleriaren banaketa geografikoak (gizartean baztertuta dagoen biztanleria a
lde jakin batzuetan biltzen da) eragina duela horretan. Baina hezkuntza politikari loturiko beste faktore batzuek ere eragina dute: ikastetxeen nahiz ereduen sareak, baliabide berezien banaketak, matrikulazio irizpideek edo eskola garraiorako laguntza irizpideek...
Ikuspegi horretatik, oso kezkagarria da ikastetxe batzuen egoera (txosten honetan «kritiko» izenondoa jarri diegu, bertako ikasleen ezaugarri nagusiak kontuan hartuz), baita ikasgela eta eredu batzuen egoera ere, a
purka-apurka benetako «eskola-ghetto» bihurtzen a
ri baitira.
Errealitate horren ondorio kaltegarriak a
gerikoak dira, eta normalizazio eta integrazio irizpideen a
urkakoak. Beraz, premiazko neurri zuzentzaileak hartu behar dira, egoera hori saihestu eta gainditu a
hal izateko. Gure gomendioak, a
dibide gisa, hiru balizko neurri proposatzen ditu, eztabaidagarriak izan a
rren:
– ikastetxe guztientzat gehieneko eta gutxieneko ratioak ezartzea, hezkuntza-premia bereziko ikasleak eskolatzeari dagokionez;
– matrikulazioari buruzko a
rautegia berriz a
ztertzea, ikasle horien banaketa orekatuagoa a
halbidetzen duten mekanismoak edo tresnak bertan sartzeko, beharrezkoa bada;
– ikasle horien ikastetxe a
ldaketak a
ztertzea, bidezkoak ez diren deribazioak edo estalitako kanporatzeak (familien nahiaren a
urkakoak) detektatzeko eta a
dministrazio neurri egokiak hartu a
hal izateko...
Erakunde honen ustez, gizarte kohesioa lortu a
hal izateko, halako neurriak hartzean gogoan izan behar dira orain a
rte behar bezala kontuan hartu ez diren edo sortu berriak diren eskolatze egoerak, hala nola, gutxiengo etnikoetako edo a
tzerritar jatorriko ikasleak (inmigranteak).
4. Gizartean baztertuak dauden ikasleei eman beharreko erantzunak garatzea
Ekainaren 23ko 118/1998 Dekretuaz geroztik, gure Erkidegoko a
rautegiaren a
rabera, a
rreta berezia behar dute gizarte bazterketari loturiko hezkuntza-premia bereziko ikasleek. Bildutako datuek eta balorazioek a
gerian jartzen dutenez, talde horri dagokionez, a
rauan jasotako gaitasunak oraindik ez dira behar bezala garatu. A
rautegi hori oraindik ere berria izateak eta beste premia batzuei loturiko erantzunek (ezgaitasunei loturiko premiak) a
urretiazko garapen handiagoa izateak, segurutik, eragina izan du horretan. Erakunde honek, bestalde, a
rauaren gaitasunak a
halik eta gehien garatzea proposatzen du, eta lehentasunen a
rtean sartzea gizarte bazterketari loturiko premiak eta erantzunak.
5. LHIKen a
rauketa eta a
rauturiko nahiz a
rautu gabeko irakaskuntzaren a
rteko a
rtikulazioa
Jasotako balorazioen a
rabera, Bigarren Hezkuntzako ikastetxeetan gero eta joera handiagoa dago halako ikasleak a
rautu gabeko irakaskuntzako beste ikastetxe batzuetara bideratzeko. Horrela, lekualdaketa bat egoten da, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako a
zken ikasturteetatik oraingo Lanbide Hastapenetarako Ikastegietara (LHIK). A
rautegiak a
urreikusi du egoera hori, eta bi baliabideen a
rteko harremanak estutu beharra ezartzen du.
Sistemaren a
ntolaketaren hobariak edo egokitasuna eztabaidatzen hasi barik (balorazio hori egitea ez baitagokio erakunde honi), bildutako informazioak a
ztertuta, badirudi egokitzapen batzuk egin behar direla, a
ntolaketa hori a
rgitzeko eta egituratzeko. Esaterako, dirudienez beharrezkoa da lekualdatzeen bilakaera eta horien zergatiak a
ztertzea, baita ere ikasle horiek bidaltzen eta jasotzen dituzten ikastetxeen a
rteko lotura estuagoa ezartzea edo a
rdurak eta eskumenak a
rgitzea. Lekualdatze kopurua nabarmen handitzeak a
gerian jarriko luke ikastetxe a
rruntak ez direla erantzun egokirik emateko gauza; hori kezkagarria da, eta, gainera, guztientzako bakarra den derrigorrezko hezkuntza sistema okertzen a
ri dela a
dieraziko luke.
* * * *
Bost gomendio horiek hezkuntza-sistemaren a
ntolakuntza orokorrari eta bere lehentasunei buruzkoak dira, hezkuntza-administrazioaren eskumen zuzenei buruzkoak.
Txostenak beste 16 gomendio ere egiten ditu, mota desberdinetakoak, eta denek eragin handia dute eskuartean dugun gaian. A
dibidez:
– Ikastetxeek hezkuntza-premia bereziei eskainitako laguntza ebaluatzea; barruko eta kanpoko ebaluazioa, neurri zuzentzaileak hartzeko.
– Integrazioko praktika onak onartzea eta hedatzea.
– Zuzendaritza taldeei laguntza ematea, integraziorako gidaritza gauzatzean.
– Profesionalak hautatzerakoan eta heziketa berezia ematerakoan, ikasleen a
niztasuna kontuan izatea.
– Bigarren Hezkuntzako ordutegi a
ntolaketa berriz a
ztertzea.
– Gizarte sentsibilizazioa eta hezkuntza komunitate osoaren inplikazioa.
– Familia eta elkarteekiko harremanak hobetzea. Eta a
bar.
– Jarraipenak
Kasu honetan ere, urteetan zehar egin dugun jarraipenaren oinarrian EAEko hezkuntza-premia bereziei emandako erantzuna txostena dago eta goian a
ipaturiko lehenengo bost gomendioak ditu a
rdatz, batez ere:
– Bazterturiko ikasleak txikitatik hezteari lehentasuna ematea (1. gomendioa)
Lehentasunezko gaia da eta erakunde honek hainbat parte hartze egin du honi buruz a
zken urteetan. Bestalde, Legebiltzarreko ekimen batzuen xede ere izan dira. Urteetan zehar ofiziozko espedienteak egin dira Hezkuntza Sailari 0-3 urteko zikloan dituen planei eta jarduerei buruzko informazioa a
teratzeko, gizarte-egoera txarrenean dauden sektoreak eskolatzeari lehentasuna emateko.
– Diskriminazio positiboa, baliabideak esleitzeari dagokionez, bazterturiko ikaslerik gehien duten ikastetxeen a
lde (2. gomendioa)
Gizarte-egoera txarrenean dauden ikasleentzako diskriminazio positiboari dagokionez, Sailaren erantzunak zenbat programa edo proiektutan zehazten dira, a
dibidez:
• Hezteko laguntzak.
• Berariazko hezkuntza esku-hartze proiektuak.
• Esku-hartzeko proiektu globalak...
Eta a
lor horietako bakoitzean datu batzuk ematen ziren (irakasle kopurua, proiektuak, ikasteko erkidegoak...) a
urreko ikasturteetan izandako eboluzioari buruz (horri esker, 2000-2001etik a
zkeneko ikasturtera a
rteko seriea dago eta ondorengo epigrafeetan a
ztertuko dira datuok).
Zailagoa da horrek funtsezko a
lderdi batzuetan izan dezakeen eragin maila jakitea: eskolako emaitzetan, irakasle taldeen as
ebetetzean, ikastetxeko beharrei erantzun eraginkorra ematen dieten hezkuntza-proiektuen finkapenean, ikastetxeak bere inguruan izan dezakeen gizarte-irudiaren hobekuntzan... hori egiteko, jarraipen eta ebaluazio handiagoak behar dira.
– Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen banaketa orekatua bermatzeko eta eskola-ghettoak saihesteko neurriak hartzea (3. gomendioa)
Gure iritziz funtsezko gomendioa da, a
urrekoaren osagarria.
Nahi ez diren egoerak saihesteko gomendioak zenbait neurri zail iradokitzen ditu; batzuk polemikoak eta eztabaidagarriak dira, a
dibidez, ratioak ezartzea, matrikulatzeko a
raudia gainbegiratze edo deribazioen edo estalitako kaleratzeen jarraipena egitea...
Gai hauek oso garrantzitsuak direnez, A
rartekoaren jarraipena honako a
lderdietan oinarritu da:
• Proposatutako neurriren bat hartu zen edo hartzea pentsatzen zen.
• Ikasle hauen banaketari buruz daturen bat ba ote zegoen ikusi zen, gure txostenean a
zpimarratutako egoera eta a
rriskuekiko a
ldaketa esanguratsua zekarrena (gogoan izan hango datu gehienak 1999-2000koak zirela).
• Gure 4. gomendioa jarraituaz ("Gizartean baztertuak dauden ikasleei eman beharreko erantzunak garatzea") 118/1998 Dekretuan garatzen duen a
halmenen bat garatu ote den edo garatzeko as
motan diren ikustea.
Esan beharra dago gai honi buruz gustuko erantzunik ez dugula jaso inoiz.
– LHIKen a
rauketa eta a
rauturiko nahiz a
rautu gabeko irakaskuntzaren a
rteko a
rtikulazioari buruz (5. gomendioa)
Azken urteetan LHIKak edo beste izen bat izan a
rren a
ntzeko ezaugarriak dituzten ikastetxeak, egungo HLPP, izan dira baztertuak dauden edo zailtasun handienak dituzten ikasle as
ko a
rtatu dituztenak. Hala ikusi izan dugu eta ikusten a
ri gara, a
dibidez, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren egoera edo a
rrisku egoera berezietan dauden beste nerabeen egoera a
ztertzean.
Gure txosteneko 5. gomendioaren as
moa ez zen formula hauen baliozkotasuna edo zuzentasuna zalantzan jartzea, baizik eta ikastetxe mota desberdinen a
rteko harremana edo a
rtikulazioa hobetzea eta eskolatutako biztanleriaren fluxuak ikusteko datu edo a
dierazle batzuk izatea. A
dibidez, oso garrantzitsua da jakitea:
• Zentzu honetan zer hobekuntza jarduera egiten a
ri diren.
• Zer datu edo a
dierazle dauden a
din jakin bateko biztanleriaren zer ehunekok mota bateko edo besteko ikasketak egiten a
ri den jakiteko, edo ikasturte batetik besterako eboluzioa ikusteko…
Lehen esan dugu, ordea, gai honetan eragina duten beste gomendio batzuk ere badirela txostenean; hala ere, bost hauek dira, gure iritziz, gizarte egoera a
huletan daudenei hezkuntza a
rloko erantzun hobea emateko garrantzirik handiena dutenak. Horregatik oinarritu da gure jarraipena horietan.
Oinarrizko datuak – A
dierazleak. Eboluzioa
Goian esan den bezala, Hezkuntza Sailak gure informazio-eskaera sistematikoei emandako erantzunek ez dituzte gai batzuk a
ipatu eta beste batzuetara mugatu dira. Oro har, diskriminazio positiboko neurrietara mugatu dira eta datu kuantitatiboak eskaini dituzte a
bian jarritako proiektu desberdinei buruz eta horien hedapen mailari buruz.
Ikuspegi sintetikoa eskaintzeko, denbora zehar mantendu diren programa eta proiektuen eboluzioari buruzko datu batzuk bilduko ditugu eta ondoren a
zken bi ikasturteetako (2008-2009 eta 2009-2010) daturik eguneratuenen laburpena eskainiko dugu.
Tradizio handieneko proiektuak edo programak eta datu batzuk ditugunak hauek dira:
a) Hezteko laguntzak.
b) Berariazko hezkuntza esku-hartze proiektuak.
c) Esku-hartzeko proiektu globalak.
Gure urteroko txostenetan horietako bakoitzari buruzko datuak jaso ditugu (irakasle kopurua, proiektuak, ikasteko komunitateak…). Horietako batzuen eboluzioa ikusiko dugu:
a) Hezteko laguntza (erreferentziazko datu batzuk):
– 2000-2001 ikasturtea: Laguntzeko 65 proiektu ikastetxe publikoetan, 31,5 irakasleren lanarekin.
– 2003-2004 ikasturtea: 104 proiektu beste hainbat ikastetxetan, irakasleen 1.421 orduko erabateko lanarekin (orduetan kalkulatuta).
– 2005-2006 ikasturtea: Erabateko 68 dedikazioari dagozkien laguntza moduluak, 112 ikastetxe kontzertatutan…
b) Berariazko hezkuntza esku-hartze programak, eskola-atzerapen handia edo eskolara ez-egokitzea duten ikastetxeen eskariei erantzunez:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. A
rartekoaren jarraipen txostenak.
2006-2007 ikasturteaz geroztik, Sailak bi bideak bat egin zituen proiektuen deialdi bakarrean (ikastetxe publikoentzat eta pribatu kontzertatuentzat), baliabideak izendatzerakoan berdintasun handiagoa lortzeko deialdiaren a
rabera ezaugarri hauekiko ikasle kopuru handiena zuten ikastetxeentzako (DBH 1 eta 2an):
a) Eskola-atzerapen egoera larrian zeudenentzat, bereziki eremu instrumentaletan eta gizarte egoera a
hulei lotuta.
b) Eskola ingurura egokitzen ez zirenentzat, as
kotan ikasteko a
tzerapenari lotuta.
Proiektuak baloratzeko erabilitako baremoak kontuan hartzen zuen, a
dibidez, eskola porrot maila (DBHn gora igo gabeko eta titulatu gabeko ikasleen %) edo egoera a
huleko ikasleen eskolatze maila.
Hauek dira ikasturte honetako eta ondorengoko deialdiaren ebazpen-datuak:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / A
rartekoaren jarraipen Txostena.
c) Esku-hartzeko proiektu globalei dagokienez, ikastetxe osoak hartu behar du parte (irakasleek, familiek, gizarte inguruak...) eta "Ikaskuntza Erkidegoetan" zehazten dira, oro har.
2007-2008 ikasturtean 19 ikastetxe a
ri ziren Ikaskuntza Erkidegoetan parte hartzen: 1 A
raban (Lehen Hezkuntzan), 14 Bizkaian (12 Lehen Hezkuntzan eta 2 Bigarrengoan) eta 4 Gipuzkoan (Lehen Hezkuntzan).
Sailak berak a
dierazi zuenez, ikastetxe guztiak ez dira gizarte-egoera a
hulekoak, baina denetan daude gizarte desberdintasunak eta 19 ikastetxe horietatik 18 publikoak dira.
Ebaluazioak a
dierazitako emaitzen a
rtean nabarmenak dira, a
dibidez, emaitza a
kademikoak hobetu, a
bsentismoa murriztu, elkarbizitza hobetu, hezkuntza erkidegoko kide guztien as
ebetetzea hazi... izana. Emaitza onen a
rabera, Sailak 2008an emandako erantzunean a
dierazi zuen proiektu hau finkatzeko eta zabaltzeko plan bat egiten a
ri zirela, bereziki "ghetto" bihurtutako ikastetxeetan.
Gai honi buruz jasotako a
zken informazioa duela gutxikoa da: (2010eko otsailekoa), 38/2009/090 espedienteari erantzunez. Kasu honetan ere gizarte egoera a
huletako ikasleentzat diskriminazio positiboko ekintzak egitean zentratzen da (hau da, gure bigarren gomendioan) eta horretarako bost bide edo proiektu erabili dira. Hona hemen bide horiek laburtuta.
1) Berariazko Hezkuntza Esku-hartze proiektuak
2008-2009 eta 2009-2010 ikasturteetan Bigarren Hezkuntzako ikastetxeei deialdi berriak egin zaizkie Berariazko Hezkuntza Esku-hartze proiektuak a
bian jar ditzaten edo jarrai dezaten, helburu hauekin:
a) Gizarte-egoera a
hulean dauden ikasleei hezkuntza a
rloko erantzun egokia eta kalitatezkoa eskaini, derrigorrezko hezkuntzako helburuak ohiko eskola inguruan errazago lortu a
hal izateko.
b) Eskolako egoerara egokitzen ez diren ikasleei berregokitzeko prozesuak eskaini, hezkuntza-sisteman euren beharren a
raberako erantzun egokia a
urkitu a
hal izateko.
Programa 13 edo 14 urteko ikasleentzako da berez, DBHko 1. edo 2. mailan matrikulatutakoentzako, eskola-atzerapen egoera larrian baldin badaude (bereziki a
rlo instrumentaletan eta gizarte-egoera a
hulei lotuta) edo eskolara egokitzen ez badira, as
kotan ikasteko a
tzerapenarekin batera gertatzen da hori.
2009-2010 ikasturtean 15 urtekoak ere sartu daitezke, salbuespena eginda, a
dierazitako baldintza horiek betetzen badituzte eta irakasleek uste badute DBH 3ra igarotzeko moduan ez daudela, ezta Hasierako lanbide prestakuntza jasotzeko programa hasteko edo curriculum a
niztasunekoa jasotzeko ere.
Deialdi bakoitzak bere baremoak izan zituen (eskola porrotaren maila / DBH 1 eta 2ko ikasleen ratioa / Proiektuaren balorazioa / ikasle bekadunen datuak, a
zken ikasturteko deialdian) eta zenbait zerbitzuk hartu zuen parte (eremuko Berritzegunek, Hezkuntzako ikuskaritzak...).
Deialdiak eginda, baliabideak honela esleitu ziren:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 38/2009/09O jarraipen Txostena.
2) Esku-hartzeko proiektu globalak
Heziketa zentro guztiak parte hartzen du (irakasleek, familiak, gizarte inguruak...) eta Ikaskuntza Erkidegoen Proiektuan zehazten da.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 38/2009/09O jarraipen Txostena.
Ikastetxe guztien irakasle erdi bat liberatu zen, proiektua koordinatzeko. (Gogoan izan 2007-2008 ikasturtean 19 ikastetxe baino ez zirela.)
3) Eskola Laguntza Programa (ELPR) ezartzeko proiektua
Eskola Laguntza Programa honen xedea da eskola a
rrakastaren indizeak hobetzea, horretarako ikasleei (batez ere inguru fisiko eta estimulu egokiak ez dituztenei) laguntza eta bitartekoak eskainita bere eskola a
tzerapenari a
urre egiteko edo a
urrea hartzeko denbora osagarria eskainita, oinarrizko eskumenen garapena hobetuta (bereziki irakurketari lotutako zereginak, materia instrumentalak, lanaren a
ntolaketa eta ikasteko ohiturak hartzea), ikasleek norbere gaitasunei buruz dituzten espektatibak hobetuta, familien eta ikastetxearen a
rteko harremana hobetuta…
Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailako ikasleei eta DBHko 1. eta 2. mailakoei zuzenduta dago eta lehentasuna dute zailtasunak dituzten ikasleek eta gizarte egoera a
hularen ondorioz eskola a
tzerapena dutenek, lehentasun hori islatzen da proiektuen baloraziorako ezarritako baremoan.
Deialdien emaitzak taula honetan laburtu dira:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 38/2009/09O jarraipen espedientea.
4) Curriculum a
nitzeko proiektuak
Curriculum A
nitzeko Programak DBHko graduatu titulua lortzeko dira. Horretarako, talde hauetako ikasleek gutxienez 18 ordu eskaini beharko dizkiete hizkuntza-gizarteko a
rloei eta a
rlo zientifiko-teknologikoei eta ikastetxeak zehaztutako a
lorrak sartuko dira hor. Gainerako a
rloak ohiko taldeetan (gutxienez 3 a
rlo) edo berariazko taldeetan egingo dira.
Zenbait baldintza behar dira (adibidez, ikasturte jakin batzuk errepikatu izana edo gurasoak edo tutoreak a
urrez informatu izana) eta berariazko baremoa ezartzen da.
Azkeneko deialdien emaitzak taula honetan laburtu dira:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 38/2009/09O jarraipen espedientea.
5) Eskolatzeko programa osagarriak
Programa hauek ohiko eskola testuingurutik kanpo garatzen dira. Banako programak dira (ikastetxean beste neurri batzuk a
gortu ondoren ezartzen direnak) eta behin-behinekoak (ikasturtea a
maitzean a
maitzen dira eta berriro eskatu behar dira, ondorengo ikasturtean jarraitu nahi izanez gero).
16 urte baino gutxiago eta 14 baino gehiagoko ikasleentzat dira, eskolara egokitzeko a
razo larriak dituztenentzat eta ikastetxe bertako a
rretarako beste neurri batzuk nahikoa izan ez dituztenentzat. Kasu bakoitzerako jarraipen plan bat dago eta profesional eta zerbitzu desberdinek hartzen dute parte, 2002ko maiatzaren 7ko A
ginduan a
raututakoaren a
rabera.
Kasu honetan ez dago programa hauen hedapenari buruzko daturik.
Erakundeen erantzunaren a
rgi-ilunak
Aurreko epigrafeetan ikusi dugunez, jarraipenari esker zenbait datu serie ditugu gizarte-egoera a
huleko biztanleriaren hezkuntza beharrei eskainitako a
rretari edo erantzunari buruz.
Eskura dauden ia datu guztiak gure gomendioetan a
ipatutako jarduera lerro bati buruzkoak dira: Diskriminazio positiboko neurriak ezarri, baliabideak esleitzeari dagokionez, bazterturiko ikaslerik gehien duten ikastetxeen a
lde (bigarren gomendioa).
Zentzu honetan, datuek gero eta a
rreta handiagoa edo ikasturtetik ikasturtera baliabide gehiago a
dierazten dute.
Zailagoa da baliabide horiekin lortutako ondorioa zein den jakitea (hau da, eskolako emaitzetan izandako eragina, a
dibidez), nahikoa ote diren edo ez desberdintasun bidegabeak zuzentzeko edo ezaugarri horiekiko talde guztietara iristen ote diren edo ez.
Eskolatze goiztiarrari buruz ere (0-3 urte) datu ugari izan dugu zenbaitetan. A
dibidez, udalerri bakoitzean Haurreskolei dagozkien unitateak nola banatuta dauden. Datu horiekin ez da erraza jakitea a
din hauetarako eskola-mapa eratzeko zer irizpide erabili diren. Ez dirudi gizarte-egoera a
huleko ikasleak goiz eskolatzeari gainerako irizpideei baino lehentasun handiagoa eman zaionik.
Dena dela, baliabide hauek pixkanaka zabaldu izanaren ondorioz ia toki guztietara iritsi dira, baita gizarte egoera a
hulenean bizi direnengana ere.
Gainerako gomendioei edo hobetzeko proposamenei dagokienez, Sailetik lortutako informazioa gutxi izan da edo bat ere ez. Bereziki garrantzitsua (eta zaila) iruditzen zaigu gure hirugarren gomendioa ezartzea: Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen banaketa orekatua bermatzeko eta eskola-ghettoak saihesteko neurriak hartzea.
Beste herrialdeetako esperientziak a
dierazten du gai hau oso garrantzitsua dela eta gizartean ondorio garrantzitsuak dituela. Gure a
rtean badugu Síndic de Greuges de Catalunyak (Arartekoaren a
ntzeko erakundeak) sustatutako a
zterketa bat eta Erkidego horretako ikastetxeetako eskola bazterkeria eta horrek gizarte kohesiorako izan dituen ondorioak a
ztertzen ditu.
Funtsezko gaia da, beraz, interes eta kokapen desberdinak gurutzatzen dira eta hezkuntza-administrazioak ez du oraindik berdintasun eta gizarte-kohesio handiagoa lortzeko beharrezko neurririk hartu.
Kexen ikuspegia
Ez da ohikoa gizarte-egoera a
huleko ikasleei eskainitako hezkuntza a
rretagatik banako kexak jasotzea.
Baina kezka, kexa edo eskariak a
dierazi izan dira ikastetxe jakin batzuetako profesional edo parte hartzeko organo zehatz batzuen a
ldetik, baita zuzendaritza talde, elkarte edo gizarte zerbitzuen a
ldetik ere.
"Kezka, kexa edo eskaria" a
ipatzen dugu as
kotan gauzak zuzenean planteatzen baitira, bileretan edo baliabide jakin batzuetara egiten diren ikustaldietan, baita idatziz ere (adibidez, 2008an SAREAN ikastetxe publikoetako zuzendarien elkarteak hala a
urkeztu zuen kexa); baina ez dira banako kasuei buruz izaten, baizik eta oinarrizko elementuak edo hezkuntza sistemako baldintzatzaileak jartzen dituzte zalantzan, bereziki ikasleak matrikulatzeko eta banatzeko irizpideekin zerikusia dutenak, desberdintasun egoera horietan orekatzeko gutxi balio dutela uste duten baliabideen izendapena... Gai horiek guztiek sistemaren orekan eragina dute, gizarteko desberdintasunak eraldatzeko gaitasunean dute eragina.
Noizik eta behin ikastetxeren baten kexa izaten da programa jakin baten ezarpenari buruzko (2009ko kexa, ELPR programako finantzazio murrizketengatik heziketetan desabantaila egoeran dauden DBHko ikasle as
ko eskolatzen duten institutuak babesteko eta indartzeko).
Elementurik a
zpimarragarrienak eta gomendioak
Aurreko orrietan a
dierazi denez, urte hauetan neurriak eta programak ezarri dira desberdintasunak orekatzeko eta 0-3 urte a
rteko eskolatze goiztiarrean a
urrera egin da nabarmen. Hemen eskainitako datuek ere nolabaiteko diskriminazio positiboa a
dierazten dute, programa jakin batzuk burutzen dituzten edo gizarte egoera bereziki a
huletan dauden ikasleak a
rtatzen dituzten ikastetxeetan.
Gure iritziz oraindik ez da gainditu segregazioa saihesteko neurri eraginkorrak hartzea, eskolako ghettoak sortzeko a
rriskua gainditzea, gure Erkidegoko ikastetxeetan gizarte egoera a
hulen egon eta heziketa behar berezi edo berariazkoak dituzten ikasleak orekatuago banatzea.
Gure Erkidegoko errealitate honi buruz berariazko ikerketa falta da (Katalunian Síndic de Greugesek egindakoaren tankerakoa), baina eskura dauden datuek a
dierazten dute duela hamar urte a
zpimarratutako a
razoak (gizarte egoera a
hula behar a
dina a
intzat ez hartzea; ikasle hauek a
rtatzeko ikastetxe eta eskola sareen a
rteko a
lde handiak; erantzuteko gaitasun gutxiko ikastetxeak eta eskola emaitza ez egokiak…) mantendu egin direla eta litekeena da horietakoren bat a
reagotu ere egin izana. Horrek gizarte kohesiorako izan ditzakeen ondorio larriekin.
Kontua da eskolako segregazio egoerak eta a
rriskuak ez finkatzea –kasu bakoitzerako neurririk egokienak erabilita–; ikastetxeen a
rtean desberdintasun txikiagoak egon daitezen lortzea; denetan ikasleen a
niztasuna egotea… Horrek neurri a
dministratiboak ez ezik, gizarteak a
niztasuna beste begi batzuekin ikustea ere esan nahi du, zerbait positiboa eta a
beratsa dela ikustea.
Sektore honetarako hobekuntzarako proposamen a
plikagarriei dagokienez, txosten honetako 5. kapituluan egindako gomendioetatik honakoak nabarmenduko genituzke hemen:
– Diskriminazio egoerak edo bazterkeria mesedetzen dutenak saihestu, horretarako neurririk egokienak hartuta (28. gomendioa).
– Zailtasunik handieneko ikastetxeentzako konpentsazio politikak eta diskriminazio positiboko neurriak a
reagotu (29. gomendioa).
– Behar bereziko egoerak hobeto hauteman eta parte hartze goiztiarra mesedetu (30. gomendioa).
– Familiekin eta elkarte munduarekin lankidetza sustatu (31. gomendioa).
– Planak, egungo programak, sektore hau hobetzeko baliabideak ebaluatu (32. gomendioa).
– Lortzen a
ri diren eskola emaitzen jarraipena egin (33. gomendioa).
– A
niztasuna sustatu, ez soilik ikasleena, baita ikastetxeetako profesional taldeena ere (34. gomendioa).
3.6. Ikasle ijitoak
Sektorearen ezaugarriak
Aldi baterako edo sasoikako populazioa ez dugu hemen a
ztertuko, A
rartekoak haiei buruzko txosten berezia egin baitzuen, Sasoikako langileen egoera A
rabako mahats eta patata bilketan izenekoa, eta txosten honetako hurrengo a
zpikapituluan berariaz a
ztertuko dugulako. Beraz, populazio hori a
lde batera utziz, gure hezkuntza sisteman eskolatzen diren ikasle ijitoen kopurua kalkulatzea zaila da. Estimazio bat baino gehiago dago.
Horrela, zenbait urtez 2.700 inguru zirela uste izan da, baina a
dingabeko ijitoen edo nahitaez eskolatu beharreko a
dina duten ijitoen inguruko a
zken estimazioek kopuru hori sobera gainditzen dute (horra hor, a
dibidez, Ijitoen Idazkaritza Nagusia Fundazioak egindako estimazioa Ijitoak eta enplegua. A
zterlan konparatua a
zterlanean, 2005ekoa, edo 2009ko Osasunean berdintasunerantz izeneko a
zterlanean erabilitakoa, EAEn 15 urtetik beherako ijito kopurua 4.258 dela baieztatzen duena). Nolanahi ere esan behar dugu datu horietan ez dela a
intzat hartzen nahiko berria den fenomeno bat: gure a
rtean Ekialdeko Europako gero eta etorkin gehiago daude (adibidez Errumaniatik etorriak), eta haietako as
ko ijito etniakoak dira.
Ikasle ijitoetako as
ko ezaugarri jakin batzuetako ikastetxeetan daude: bereziki Bizkaiko 15 ikastetxetan, Gipuzkoako 4 ikastetxetan eta A
rabako 3 ikastetxetan daude.
EAEko hezkuntza-premia bereziei emandako erantzunari buruz 2001ean egin genuen txosten berezian, a
nalisi eta gogoeta bide gisa, hain zuzen ere, eskolako emaitzen a
rteko ezberdintasunak (hau da, eskolako a
rrakasta-porrot tasak, kurtsoa errepikatzea, pilatutako a
tzerapena...) erkatu genituen, batez ere sozialki behartsuak diren pertsonak eskolatzen dituzten ikastetxeen eta gure erkidegoko ikastetxe guztien a
rtean. Ezberdintasun handiak a
tzeman genituen, a
urreko a
talean a
zaldu dugunez.
Gerora, A
rartekoak txosten horretan egin zituen gomendioei eginiko jarraipenean, Hezkuntza Sailak, bere erantzunetan, hezkuntza beharrizan bereziak zituzten ikasleen a
rtean zenbait sektore berezitu zituen; haien a
rtean ijitoak zeuden. Sektore honen egoera hobetzeko a
urreikusitako edo bultzatutako jarduketak edo jardun ildoak a
zaldu zituen.
Beraz, txostenaren a
tal horretan (besteen osagarri dena), eskolatzeko a
dinean dauden ijito jatorriko populazioaren hezkuntza beharrizan berezien erantzuna a
ztertuko dugu.
Horretarako, kontuan izango ditugu, Hezkuntza Sailari egiten dizkiogun urteko jarraipenak eta informazio eskaerak ez ezik, ijitoen zenbait elkarterekin izandako harremana eta gure erkidegoan a
zken urteetan sortu diren ebaluazio edo plangintza tresnak, baita orain dela gutxi egindako a
zterlan batzuk ere (argitaratuak eta a
rgitaratu gabeak). A
dibidez:
– Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Partaidetza Sozialerako Lehen Euskal Plana.
– Plan horri buruzko ebaluazio txostena (2008koa).
– 2008-2011 denboraldirako II. Plana, oraindik indarrean dagoena.
– EAEn ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko programa bat egiteko oinarrizko dokumentua (IX. bertsioan, 2008koa).
– 2005-2006an egin zen "Ijito Herriaren egoera Euskal A
utonomia Erkidegoan. Diagnostiko-txostena" izeneko ikerlana, 370 orrialdeko bertsioan, 2006ko a
zarokoa, oraindik ere a
rgitaratu gabea.
– Ikasle ijitoen hezkuntzako normalizazioaren ebaluazioa lehen hezkuntzan, Ijitoen Idazkaritza Nagusia Fundazioak 2002an a
rgitaratua.
– Dirua irabazteko as
morik gabeko erakundeei laguntzak emateko Hezkuntza Sailak eman dituen a
zken a
gindu eta ebazpenak, eskolaren eremuan ikasle ijitoei zuzendutako hezkuntza jardueretarako…
Nolanahi ere, a
dierazi behar dugu jarraipen bereziki zaila dela hau.
Aurrekariak
Gai honi buruz informazio zehatza eskatu genuenean, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailaren lehenengo erantzunak hainbat ekimen a
ipatzen zituen; a
bsentismoaren a
urkako protokoloa, Bizkaian gizarte zerbitzuekin lankidetzan ezarritakoa; Iniciativa Gitana eta Kale dor Kayiko elkarteak bezalako erakundeekiko lankidetza-hitzarmenak; edo ikasle ijitoak eskolatzeko plan berria prestatzeko lan batzorde bat sortzea.
Informazio osagarria lortzeko egin genuen eskaeran, ekimen horiei eta ikasle horien banaketaz eskura zeuden datuei buruzko zehaztapen bat besterik ez genuen eskatu (lurralde, sare eta bestelakoen a
rabera). Horren guztiaren berri (2001-2002 ikasturteko datuak eta informazioa) eman genuen urte hartako txostenean (2003ko txosten a
rrunta).
Bestalde, 2005eko txostenean eskura genituen a
zken datuak jaso genituen, 2003-2004 ikasturtekoak:
Ikasturte horretan ikasle ijitoak zituzten ikastetxeei dagokienez, orduan emandako datuek 199 ikastetxe a
ipatzen zituzten, baina ikasle horien proportzioak oso desberdinak ziren ikastetxe batzuen eta besteen a
rtean.
Datuek garbi erakusten zuten ikasle ijitoen eskolatzea:
– Funtsean ikastetxe publikoetan egiten zela (guztizko ikasleen %89).
– Erabat murrizten zela Bigarren Hezkuntzan.
– Bereziki zentro gutxi batzuetan kontzentratzen zela: 15 Bizkaian, 4 Gipuzkoan eta 3 A
raban.
Geroko erantzunetan, Sailak nabarmendu du kezkagarriena ez dela ikasle horien kokapena, beren eskola-arrakastaren indize baxuak baizik. Bestalde, eskola-arrakasta lortzeko dituzten zailtasunak detektatzen eta zailtasun horiek gainditzeko bideak ezartzen saiatu direla a
dierazi du.
Ildo horretan, a
dibidez, 2006. urteko erantzunetan ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko hartutako zenbait neurri a
ipatu zituen; ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko plana prestatzeko oinarrizko a
giri bat egitea, edo irakasleak ijitoen eta hiru lurraldeetako hezkuntzaren gainean trebatzeko ikastaroak, irakasleekiko lan saioak ijitoen kulturaren gaineko material interaktiboak dituen CDa a
urkeztuta, etab.
Aurrekari horiek kontuan hartuta, Sailari egin dizkiogun a
zken bi informazio eskaeretan, ikasleen banaketari buruzko datuak osatze a
ldera, honakoak galdetu dizkiogu, zehazki:
– Ea datu gaurkoturik badagoen ikasle horien eskolako emaitzen inguruan: Lehen Hezkuntza gainditu dutenen tasak; errepikatze tasak; eskola-graduatua lortu dutenen tasak; 16 urte bete baino lehen edo DBH a
maitu baino lehen ikasketak uzten dituztenen tasak…
– Zer programa edo laguntza bideratzen a
ri diren biztanle talde honen berariazko premiei emandako erantzuna hobetzeko eta zer eragin izaten a
ri den eskola-emaitzen hobekuntzan.
Eskolako emaitzak ezagutzea eta laguntza programa edo jarduketen benetako eragina jakitea funtsezkoa iruditzen zaigu lortutako a
urrerapenak eta hartu beharreko erronkak baloratu a
hal izateko.
Jarraipen bide hau, ordea, erabat ezinezkoa izan da, Sailak informazio egokia eskaintzeko edo jasotzeko jarri dituen trabengatik. Horrela, gure jarraipen espedienteei emandako erantzunek inoiz ez dute eskolako emaitzei buruzko daturik ematen, eta egiten a
ri diren programei, proiektuei, ekimenei eta a
barrekoei buruzko informazio kualitatiboak izan ohi dira. A
dibidez, hauei buruz:
– A
bsentismoa prebenitzeko programak.
– Batzordeak, hainbat zerbitzutako pertsonek osatutakoak, gutxienez a
zken hiru ikasturteetan funtzionatu du eta ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko planaren lehen proposamena egin zuen.
– Egiteko hau eta Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Partaidetza Sozialerako EAEko Planean kokatutako beste batzuk garatzeko EAEn jarduketa horietaz a
rduratuko den pertsona bat edukitzea, edo kolaboratzaile talde bat Bizkaian eta A
raban as
kotariko eginkizunekin (ikastetxeetan esku hartzea, trebakuntza proposamenak, materialak prestatzea, etab.).
– Ikaskuntza Erkidegoak edo Eskolako Laguntza eta Indartze Proiektuak bezalako proiektuak sustatzea.
– Ijitoen erakunde edota elkarteen proiektuak diruz laguntzea, beste ikastetxe batzuekin lankidetzan jardun dezaten. Jarduteko lerro horri buruz, 2007an, sailak a
urreratu zuen jarduteko eremua a
purka-apurka handitu nahi zuen, urte hartako 840 ikasleetatik Euskal A
utonomia Erkidegoko ikasle ijito guztiengana iristeko, 2.700 ikasle inguru zirelakoan. Nolanahi ere, erakundeentzako laguntzen a
zken bi deialdien datuek erakusten dute programa hauetarako bideratutako diru-zenbatekoak nabarmen murriztu direla (2010eko ekitaldirako 484.321,60 euro izan ziren, eta 2009ko ekitaldirako 729.400 euro), baita diruz lagundutako erakunde edo programen kopuruan: 2010eko ebazpenaren a
rabera, hiru erakundek bakarrik jaso zuten laguntza: Gao Lacho Drom A
raban; Kale dor Kayiko Bizkaian eta Gipuzkoan; Iniciativa Gitana Bizkaian.
Ikasle hauek eskolatzeari buruzko datu kuantitatiborik ez dagoenez gero (ikastetxeetan nola dauden banatuta edo daukaten eskola-arrakastaren tasak), hori justifikatzeko esaten da ezinezkoa dela datu horiek edukitzea, ikasle ijitoa izatea ez baita inongo datu-basetan a
gertzen den ezaugarria. Ildo horretan, erantzunen batean a
dierazi da "aurkako jarduketek ukitutako pertsonen funtsezko eskubideak urratuko lituzkete". Bitxia bada ere, a
urreko ikasturteetan datu horiek bageneuzkan, eta idazki berean Sailak datuak edo estimazioak ematen ditu komenigarria deritzonean (adibidez, a
zaltzeko zenbat ikasle ijitorengana iristen den diruz lagundutako erakundeen a
rreta: 500 ikasle haur eta lehen hezkuntzako mailetan, 15 ikastetxetan; bigarren hezkuntzako 340 ikasle inguru, 42 ikastetxetan eskolatuak).
Batzuetan jasotzen dena elkarteen balorazioa da. A
dibidez, balorazio positiboak egiten dira: eskolatzea (geroz eta erregularragoa eta luzeagoa), bigarren hezkuntzan sartzea (motela baina etengabe)... Baina hobetu beharra ere a
itortzen da: "Martxan jarritako neurriak gorabehera, badakigu emaitzak ez direla oraindik oso onak eta lanean jarraitu beharra daukagula ikasle ijitoek eskola-arrakasta lortzeko, euskara komunitate horretan ere bultzatzeko, eta familiek eta irakasleek kultur a
rteko ekintzako egitasmoetan esku hartzeko. Lan hori guztia uneon lantzen dihardugun Ikasle Ijitoen Eskolatzea Hobetzeko Planaren bidez a
urrera eraman nahi dugu…".
Hobetzeko beharrizan hori, a
dibidez, honela islatzen da Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerkuntza sailburuaren 2009ko a
zaroaren 11ko a
ginduaren sarreran, dirua irabazteko as
morik gabeko erakundeei ikasle ijitoei zuzendutako hezkuntza jarduerak egiteko deialdia luzatzen diena:
"Hezkuntza sistemak estrategia eta baliabide nahikoak izan behar ditu ikasle ijitoek eskolako a
rrakasta lortzeko ijito ez direnen a
ukera berak izan ditzaten. (…)
Umeak a
din jakin batzuetan eskolatze hutsak ez du haien a
rteko berdintasuna bermatzen hezkuntzan.
Azken urteetan haien eskolatzean a
urrerapen handiak egin dira, baina haien eskola-arrakasta ez dago gure erkidegoko ikasle gehienen maila berean.
Eskolako "arrakastako" a
ukerak gizarte bazterketa edo oztopo batzuek zailtzen dituzte, Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Partaidetza Sozialerako Euskal Planak a
itortzen duenez...".
Gai hauetako batzuei buruz, sailaren erantzunak a
lde batera utzita, hobetutako errealitate batzuen zein beste errealitate kezkagarri batzuen berri ere izan dugu. Izan ere, datu orokor eguneraturik ez daukagun a
rren, errealitate honen hurbilpen partzialak badauzkagu, baita EAEri buruzko a
zterlan edo txostenak ere (edo izaera orokorragoak dutenak, baina beren laginetan gure erkidegoko ikastetxeak edo familia ijitoak sartzen dituztenak). Izan ere, A
rartekoak berak a
bsentismoari, eskola-arrakastari eta eskola porrotari zein curriculumeko materialetan ijito herria a
intzat hartzeari buruzko datu berriak eskuratu ditu, eta errealitate kezkagarriak erakusten dituzte. A
dibide gisa, honako hauek a
ipa ditzakegu:
– A
rabako sasoikako biztanleriaren eskolatzearen errealitatea, A
rartekoak a
ztertua eta txosten honetako hurrengo a
talean islatua.
– Ijitoen hezkuntzako normalkuntzari buruzko zenbait a
zterlanetan, Ijitoen Idazkaritza Nagusia Fundazioak jakitera eman dituenak, a
razo nagusiak a
ztertzen dira: eskolatzea, eskolako errutinak, ikasteko ohiturak, lortutako maila a
kademikoa, gizarte elkarreragina hezkuntzaren testuinguruan eta ikastetxean bizi den kultur a
rtekotasuna.
– Kale dor Kayiko elkarteak jaso dituen datuak, urtez urte eskolatzea eta emaitza onak dakartzatenak eta saritzen dituztenak, jardunbide egokiaren a
dibide gisa baloratu behar direnak ekitaldi publikoetan.
– Elkarte honek berak sustatutako lan berria, "Curriculumeko materialetan ijito herria a
intzat hartzeari" buruzkoa.
– "Ijito Herriaren egoera Euskal A
utonomia Erkidegoan" izeneko diagnostiko-txostena, 3. kapituluan, hezkuntzari buruzkoan...
Datu guztien a
rabera, biztanle talde hori da, hain zuzen, eskola inklusioa eta eskola-arrakasta lortzeko zailtasun handienak dituenetako bat eta, beraz, berariazko a
rreta eskaini behar zaio.
Orain dela gutxi, A
rartekoak berak a
parteko txosten bat a
rgitaratu zuen, a
dingabekoei balioak transmititzeari buruzkoa, errealitate gordin hau berriro ere a
gerian uzten duena: eskolatutako ijitoek oraindik ere gaitzespen maila handia pairatzen dute beraien ikaskideen a
ldetik: hain zuzen ere, txostenaren datuen a
rabera, gaitzespen mailarik a
ltuena bizi duen ikasle sektorea da.
Hezkuntza beharrizan berezi eta berariazkoei buruzko a
urreko a
taletan, A
rartekoak nabarmendutako 10 a
razo funtsezkoak a
ipatu dira dagoeneko. Beraz, ez dugu haiei buruz luze jardungo, nahiz eta as
ko (edo denak) errealitate honetan a
plikatu a
hal diren.
Hemen nahiago dugu gai horri buruz "EAEn ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko programa bat egiteko oinarrizko dokumentuan" jaso zen informazioa berreskuratzea eta a
probetxatzea. Horretarako, dokumentuaren IX. bertsioa erabiliko eta laburtuko da, bereziki 2. a
tala ("Eskolatzearen egungo egoera") eta 3. a
tala ("Gainditu beharreko oztopoak"). Oraindik nahiko berria da dokumentu hau (2008), ez oso ezaguna, eta sektorearen beraren ekarpenekin egina.
"– ESKOLATZEAREN EGUNGO EGOERA
Ikasle ijitoen gaur egungo egoera deskribatzerakoan, a
zken urteetan egindako zenbait a
urrerapen ikusiko ditugu, baina oraindik zailtasun as
korekin.
Aurrerapenen artean, ondokoak nabarmendu a
hal ditugu:
• Ia erabateko eskolatzea lortu da nahitaezko eskolatzearen tarte handi batean. Haur eta lehen hezkuntzako eskolatze indizeak nahiko handiak dira, eta poliki-poliki bigarren hezkuntzan ematen a
ri dira.
• Ikasle batzuek bigarren hezkuntza graduatuarekin a
maitzen dute eta batzuek derrigorrezko hezkuntzaren ondoko ikasketak egiten dituzte. Oraindik ez dira portzentaje a
ltua, baina urtez urte gehiago dira eta gainerakoentzat eredugarri dira.
• Familia ijitoek gero eta interes handiagoa dute beren seme-alaben hezkuntzan. Eskolaren eta familien a
rteko hurbilketa gertatzen a
ri da, eta familiek gero eta inplikazio handiagoa dute hezkuntza prozesuan. Prozesu honetan, familia ijitoak eta haien elkarteak eragile ezinbestekoa dira ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko orduan.
• Zenbait ikastetxetan, irakasleak, prestakuntzan eta ikasle ijitoen eskolatzeari, inklusioari eta a
barrei buruzko gogoetan oinarrituta, ikasle hauek eskola-arrakasta izan behar dutela planteatzen a
ri dira, eta familiekiko harremana elkarrekin jardun beharra kontuan izanik lantzea planteatzen a
ri dira. Batzuetan ikastetxe osoak egiten du gogoeta eta, beste batzuetan, gehienetan, irakasle batzuek bakarrik.
Hauek dira zailtasunik larrienak:
• Hezkuntza etapa guztiak a
rrakastaz gainditzen dituzten ikasleak gutxi dira. Goiko mailetan ikasle ijito gutxi daude (DBHko 2. zikloan, batxilergoan, prestakuntza zikloetan...).
• Eskolatzea gero eta erregularragoa eta luzeagoa den a
rren, hezkuntza sisteman eta gizartean oro har benetako integrazioa zailtzen dituzten ikastetxeetan gertatzen da: euskalduntzea bermatzen ez duten ereduak, emaitza a
kademiko txarrak dituzten ikastetxeak, bigarren hezkuntzan espazio segregatuak...
• Ikastetxeetan ijitoen eta ijito ez direnen a
rtean dauden harreman positiboak ez dira kalean ere gertatzen. Ikasgelan, patioan, jantokian eta a
barretan sortzen diren harreman pertsonalak ez dira umeen eta nerabeen bizitzan ere ematen ikastetxetik kanpo. Eskolan edo institutuan elkarrekin egoten dira, baina kanpoan ez dute ia harremanik izaten elkarrekin.
• Ikasle ijitoak bigarren hezkuntzako zentroetan sartzean, a
lde bietatik beldurra eta gaitzespena piztu dira, bigarren hezkuntza lehen hezkuntzako zentrotik kanpo dagoenean. Era berean, orain a
rte, institutuetako irakasleek eta ijito ez diren ikasleek a
urreiritziak eta konfiantza eza dauzkate ikastetxe hauetan sartzen a
ri diren nerabe ijitoen a
urrean.
• Bigarren hezkuntzan oraindik ere as
istentzia irregularra eta eskolako a
bsentismoa handiak dira.
• Ijito helduen maila a
kademikoa oso txikia da. Horregatik, eta laneratzeko benetako a
ukerak ematen dituzten trebakuntza prozesuen eskaintza gutxi daudelako, helduen hezkuntzako zentroetan parte hartze txikia izaten dute eta prestakuntza a
kademikoak ematen dituen a
ukerak ez dituzte baloratzen. Horrenbestez, seme-alabak eskolatzeko prozesuan laguntza familiarra emateko zailtasunak daude.
– GAINDITU BEHARREKO OZTOPOAK
Oro har, ikasle ijitoen a
urrerapena galarazten duten dinamikak ez ezagutzeagatik eta haiei buruz gogoeta ez egiteagatik, deskribatu ditugun zailtasunak faktore indibidual edo familiarrei egotzi ohi zaizkie, a
dibidez, motibazio edo interes eza edo bestelako defizitak. A
razoak haienak eta haien familiarenak direla ematen da a
ditzera, teorian gainerako pertsonen a
ukera berberak dituztelakoan. Baina egoera hau ijitoek ingurunearekin, gainerako pertsonekin, erakundeekin etab (eta a
lderantziz) duten harremanaren emaitza da. Harreman horiek oztopoak sortu dituzte zenbait eremutan eta, zehazki, hezkuntzan. Oztopo hauek eskolako a
rrakasta zailtzen dute. Pertsona hauek a
urki ditzaketen oztopoak ezagutu behar ditugu, egoera eraldatzea eta gainditzea a
halbideratzen duten klabeak planteatzeko. Besteak beste oztopo hauek a
ipatu behar ditugu:
1. Ikaskuntzarako eta elkarbizitzarako oztopoak.
2. Kultur ezberdintasunekin zerikusia duten oztopoak.
3. Familiaren eta eskolaren a
rteko harremanarekin zerikusia duten oztopoak.
4. Baliabideekin zerikusia duten oztopoak.
1. Ikaskuntzarako eta elkarbizitzarako oztopoak
• Ikasle ijitoek ikasteko dituzten a
ukerei edo interesari buruz eskola sistemak gaur a
rte izan dituen espektatiba txikiak.
• Ikasle ijitoei buruz izan den ikuspegia, defizita a
zpimarratuz, eta ez gaitasunak.
• Curriculuma gehiegi egokitu zaio testuinguruari (soziala, familiarra, etab) ikasle ijitoentzat hezkuntzako planteamenduak egiterakoan. Horregatik, minimoen curriculuma garatu da, gaur egungo egoera gainditzen laguntzen duen maximoen curriculuma prestatu beharrean.
• Ikasgela barruan dauden harreman guztiek nolabaiteko ikaskuntza sortzen dutela kontuan ez izatea.
• As
istentzia irregularra edo epe luzeko a
bsentismoa gertatuz gero harrera ez planeatzea.
• Familiek eskolarekiko duten espektatiba txikia, emaitza ezagatik, a
rrakasta ereduengatik, gaur egungo gizartean beharrezkoak diren ikaskuntzen informazioagatik etab.
• Familiek etxean ez daukate baliabide a
kademikorik, a
dibidez, entziklopediak edo liburuak.
• Lehen hezkuntzatik bigarren hezkuntzara igarotzean eta bigarren hezkuntzan zehar ez da jarraipenik egiten.
2. Kultur ezberdintasunekin zerikusia duten oztopoak
• Batzuek besteen balioak, ohiturak, eta dinamikak ez ulertzea.
• Pertsona jakin batzuen portaera negatiboak ijito guztiei leporatzea.
• Ikasle ijitoen presentzia irakaskuntzaren kalitatea murriztearekin eta gatazkak a
reagotzearekin erlazionatzea.
• Ikastetxean ijitoen historia, hizkuntza eta kultura ez egotea.
• Eskolan ijito heldurik ez egotea.
3. Familiaren eta eskolaren a
rteko harremanarekin zerikusia duten oztopoak
• Ikastetxeak familiekin duen harremana idatziz izatea.
• Familiek seme-alaben hezkuntza prozesuan zer esan gutxi dutela uste izatea.
• Ijitoen familiek eskolako testuingurua ez ezagutzea, eta haiei informazioa helarazteko kanal ezberdinak eta egokiak ez egotea.
• Ikastetxeetako prestakuntza eta parte hartze instantzietan ijito heldurik ez egotea, egotekotan, eta eskolen eta familia ijitoen a
rtean ia harremanik ez egotea.
4. Baliabideekin zerikusia duten oztopoak
• Eskolatik kanpo, familia ijitoen eguneroko ingurunean, ikaskuntza a
kademikoak eta instrumentalak egiteko a
ukera eza.
• Familia ijitoek diru gutxi dute euren seme-alaben ikasketak ordaintzeko.
• Ikastetxeek edo familiek ez dakite ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko programa eta jarduketak a
bian jartzeko helburuarekin erakundeek egiten dituzten a
haleginen berri.
• Dauden baliabideak ez dira optimizatzen eta koordinatzen".
Hobetzeko proposamenak
Hemen ere gure txostenean hezkuntza beharrizan bereziei egin genituen 21 gomendioak, txosten honetako a
urreko a
taletan gogora ekarri ditugunak, berriro a
ipa genitzake.
Baina nahiago dugu a
urreko epigrafean erabilitako dokumentua a
probetxatzen jarraitzea. Izan ere, dokumentu horretako 5. kapituluan funtsezko zazpi helburu jarri dira, gure erkidegoan ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko.
Dokumentuak, 7 helburu horietako bakoitzari buruzko justifikazio a
rrazoitua eskaintzen du eta egin beharreko ekintza sorta (batzuetan oso luzea) proposatzen du. Gure txostenaren ezaugarriak kontuan izanik, hemen 7 helburuen izenak bakarrik jasoko ditugu:
"1. Ikaskuntza eta irakaskuntza prozesuak hobetzea eta a
berastea.
2. Curriculuma kultur a
rtekotasun klabean a
berastea, ijitoen historia, kultura eta kultur erreferenteak sartuz, gure gizartearen parte diren a
ldetik.
3. Ijitoen familiekiko lankidetza eta haien partaidetza hobetzea hezkuntza komunitatearen barruan.
4. Ikastetxeetan ekintza positiboko proiektu inklusiboak egitea, ikasle ijitoen eskolako a
rrakasta eta kultur a
rteko bizikidetza hobetzeko.
5. Ezberdintasunak gainditzeko neurri osagarriak jartzea.
6. Emaitza a
kademiko txarrak dituzten ikastetxeetan eraldaketa prozesuak hastea, eskola-arrakasta lortzea mesedetzen dutenak.
7. Zerikusia duten eragile guztien prestakuntza sustatzea (irakasleak, a
holkulariak, a
dministrazioa, senideak, elkarteak etab)".
Oinarrizko dokumentuan jasotzen diren proposamen guztiak hobekuntza planak bilatzen dituen oinarrizko hiru helburuen zerbitzutan daude:
1) Eskola-arrakastan a
urrera egitea, euskalduntzea a
reagotzea eta ikasle ijitoek eskolan urte gehiago ematea.
2) Gaur egungo gizartean beharrezkoak diren trebeziak garatzea.
3) Kultur a
rteko bizikidetza ikastetxeetan.
Jarraipenak
Lehenago esan dugunez, gai honi buruzko jarraipena ez da erraza izan, batez ere erakunde honentzat funtsezkoa den kontu batean: biztanle sektore honen eskolako a
rrakasta edo porrota, edo bestela esateko, gure hezkuntza sistema zein puntura a
rte den kapaz haien beharrizan bereziei erantzun egokia emateko: eskolaren a
rrakasta edo porrota biztanleri sektore honi dagokionez.
Hemen, a
zken bi urteetan eginiko jarraipenaren laburpen txiki bat egingo dugu. Bi urte hauetan, Hezkuntza Sailari bospasei konturi buruzko informazioa eskatu diogu:
a) Ikasle ijitoen kokapenari buruz eskura dauden datuak, lurraldeka eta sareka.
b) Datu gaurkotuak ikasle horien eskolako emaitzen inguruan: Lehen Hezkuntza gainditu dutenen tasak; errepikatze tasak; eskola-graduatua lortu dutenen tasak; 16 urte bete baino lehen edo DBH a
maitu baino lehen ikasketak uzten dituztenen tasa.
c) Biztanle sektore honen berariazko beharrei emandako erantzuna eta eskolako emaitzen hobekuntzan duten eragina hobetzeko programak edo laguntzak.
d) Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Partaidetza Sozialerako I. Euskal Planean sailak a
gindu zituen baina egin ez diren jarduketei buruzko informazioa.
e) Ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko programaren egoera.
f) Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Partaidetza Sozialerako II. Euskal Planean a
urreikusitako jarduketak martxan jartzeko a
urreikuspenak, haiek betetzeko urratsak eman diren, bideratuko diren baliabideak eta betetzeko epeei buruzko a
urreikuspenak.
– Sail horren erantzunetik (2009ko urtarrilean jasoa) ondoko elementu hauek nabarmendu behar ditugu:
a) Dauzkagun datuei buruz, esan behar dugu 2.700 ikasle inguruko estimazioa mantentzen dela, haietako %89a sare publikoan eskolatua.
b) Eskolako emaitzei dagokienez, ez daukate daturik baina espero dute ikasle ijitoak eskolatzea hobetzeko programa martxan jartzean edukiko dituztela.
c) Biztanle sektore honen beharrizan espezifikoen erantzuna hobetzeko egiten diren programa edo babesei dagokienez, sailaren erantzunean, hezkuntzako a
rreta ikasle guztien a
rtean (eta batez ere gizarte sektore behartsuenen a
rtean) hobetzea bilatzen duten zenbait programak a
ipatzeaz gain, zenbait jarduketa espezifiko a
ipatzen dira, ondoko eremu hauetan:
– irakasleen prestakuntza (Garatu programaren barruan);
– ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko ekipoa (pertsona gehiago edo gutxiagorekin eta dedikazio gehiago edo gutxiagorekin, lurralde bakoitzaren a
rabera);
– ikasle ijitoentzako hezkuntza jarduerak egiten dituzten erakundeentzako laguntzak (2008an 700.000 euro);
– ikasketa lizentzia;
– material espezifikoak egitea (CD bat a
rgitaratzea; web gunea);
– ikasle ijitoen eskolatzea EAEn hobetzeko programa baten zirriborroa egitea.
d) Egin ez diren I. planeko jarduketei dagokienez, sailaren erantzunean a
zaltzen da oso zaila dela jarduketa batzuen burutze maila baloratzea (ez baitaukate ebaluaziorako a
dierazlerik). Gainera, a
zaldu dute egin ez diren jarduketetako batzuk egiten hasi direla, eta onartu du beste batzuk egin gabe geratu direla. Egin ez direnak eta, kasuren batean, ez egiteko a
rrazoiak, a
ipatu ditu.
e) A
zkenik, eskolatzea hobetzeko programa egiteko faseari dagokionez, izandako a
tzerapena a
itortzen da, zein fasetan dagoen a
ipatzen da (saileko zenbait helbidetara eta zenbait erakundetara bidalitako zirriborroa) eta 2009. urteko lehen hilabeteetako jardunaldi teknikoen a
urreikuspena a
ipatzen da.
– Egin genion a
zken informazio eskaerari 2010eko otsailaren 22an erantzun zion Hezkuntza Sail berriak. Bertan zenbait gai a
ipatu zituen:
• Ijitoen elkarteekin egindako batzarrak.
• II. planaren berrikuspena, batez ere hezkuntzari dagokionez.
• Ijitoen eskolako emaitzei buruzko "datuak" eskuratzeko zailtasunak eta a
ukerak...
Eskolatutako biztanleriaren sektore honetan eragina duten programa edo proiektuei dagokienez, ondoko hauek a
ztertu dira:
• PROA lagungoa (%40ko gehikuntzarekin zerikusia duten zentroetan).
• PROA errefortzua (12 zentro; haietako 7 ikasle ijitoekin).
• Erakundeei laguntzak emateko a
gindua, haien diru-zenbatekoa eta jarraipena.
• Hizkuntz errefortzuko irakasleak edo kultur a
rtekotasuneko a
rduradunak direnak.
• Ikasle ijitoen eskolatzean laguntzen duten pertsonak (Araban 1 eta Bizkaian 2).
• Ikaskuntza komunitateen babesa (haietako 5 ikasle ijitoekin).
• Irakasleen prestakuntzako mintegi eta ikastaro espezifikoak. Etab.
Ikasle ijitoak eskolatzea hobetzeko planari dagokionez eta Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Partaidetza Sozialerako II. Euskal Planean a
ipatutako jarduketei dagokienez, onetsi diren edo ez gorabehera eta haien garapen maila gorabehera, egiten a
ri diren jarduketa batzuk a
ipatu dira. Zehazki: zentroei laguntzea, ekintza positibo eta inklusiboko proiektuak hasteko edo finkatzeko; eskolako eremuan ikasle ijitoei eta haien familiei zuzendutako hezkuntza proiektuen garapenerako, erakundeentzako laguntzen deialdiak egitea; familiekin sentsibilizazio ekintzak egitea, ume ijitoak a
halik eta goizen eredu elebidunetan eskolatzea sustatzeko; ikasle ijitoen a
rrakasta zailtzen dituzten oztopoei buruz gogoeta egiteko eta hobekuntza proposamenak diseinatzeko lan-saioak; eskola-porrota duten ikasle ijito as
ko dituzten ikastetxeak detektatzea; eskola-porrota duten ikasle ijito as
ko dituzten ikastetxeak eraldatzeko prozesuak diseinatzea; ikastetxeetatik senideen prestakuntza bultzatzea; irakasleen prestakuntza eta sentsibilizazio ekintzak egitea; hezkuntza eremu formalean ijitoen kultura ikusgarri egiten duten materialak hedatzea...
Funtsezko datuak – a
dierazleak
Lehenago ere esan dugu datuak eduki behar genituzkeela (adibidez, eskolatzeari buruzkoak edo eskolako emaitzei buruzkoak), jakin a
hal izateko gure hezkuntza sistema zein punturaino den benetan inklusiboa edo zein neurritan eskaintzen dien erantzun egokia ikasle ijitoei. Baita bide a
rruntetatik eskuratzeko zailtasunei buruz ere.
Eduki, ez daukagu eskolatze mailari buruzko datu fidagarririk ere, a
dibidez ikasleen sexuaren eta a
dinaren a
rabera edo haien ikastetxeen ezaugarrien a
rabera (sarea, etapak, eredua, etab.) sailkatuak.
Zentzu horretan, oraindik ere uste dugu beharrezkoa dela a
urrerapenak edo a
tzerakadak ezagutzea eta baloratzea a
halbideratzen duten datu edo estimazio fidagarriak edukitzea. A
dibidez, eskolako a
rrakastaren eta porrotaren datuak edo estimazioak; ez dira zertan ikasle bakoitzaren mailan kalkulatu behar, baina zentro bakoitzean bildu a
halko lirateke. Datu horiek, zalantzarik gabe, eboluzioaren a
dierazle egokiak izango lirateke, baita a
bian dauden programen eraginkortasuna ebaluatzeko edo baloratzeko ere.
Ez gara beharrizan hori planteatzen dugun bakarrak. Europak Kontseiluak ere planteatu du, eta Nazio Batuen Umeen Eskubideen Batzordeak berak behin baino gehiagotan a
ipatu du. A
dibidez, batzordeak Espainiari 2002. urtean eginiko a
dierazpenetan Espainiari 1994. urtean egindako gomendio berak errepikatu zituen, umeen egoerari buruzko datuen bilketa hobetu beharrari buruz, Espainiak ondokoa egin zezan:
"Konbentzioak barruan hartzen dituen eremu guztietan 18 urtetik beherako biztanle guztiei buruzko datuak biltzeko eta sistematikoki banakatutako datuak a
nalizatzeko mekanismoa hobetzea, talde zaurgarrienei (hau da, ume ijitoei, familia migratzaileetako seme-alabei, heldurik gabe dauden ume migratzaileei eta ekonomikoki eta sozialki behartsuak diren familietako seme-alabei) a
rreta berezia emanez;
Datu eta a
dierazle horiek modu eraginkorrean erabiltzea, Konbentzioa a
plikatzeko eta gainbegiratzeko politikak eta programak formulatzeko eta ebaluatzeko".
Batzuetan, zeharka, baditugu hezkuntza etapa bat a
maitu duten edo a
rrakastaz gainditu duten ume ijitoen gaineko datu batzuk. Elkarte batzuek (hala nola Gao Lacho Drom A
raban edo Kale dor Kayiko bereziki Bizkaian) datu hauek eduki ohi dituzte. Baina, nolanahi ere, elkarteek esku hartzen duten ikastetxeei buruzkoak bakarrik izaten dira datu horiek.
Ikus ditzagun, a
dibidez, geuk jasotako datuak, Kale dor Kayiko elkarteak a
ntolatu zuen a
itortza eta sari banaketako ekitaldian, 2010eko ekainaren 22an, Deustuko Unibertsitateko A
uditorioan:
– Derrigorrezkoak ez diren mailetan (batxilergoa eta lanbide heziketa) bost sari banatu ziren: lau mutili eta neska bati.
– DBHn, 12 a
itortza egin ziren (etapa a
maitzeagatik, 5 mutili eta 7 neskari) eta 10 sari banatu ziren (eskolako graduatua eskuratzeagatik, 3 mutili eta 7 neskari), 20 bat zentrotakoak (16 publiko eta 4 pribatu).
– Lehen hezkuntzan, 19 a
itortza egin ziren (14 neska eta 5 mutil) eta 14 sari banatu (9-10 neska; 5-4 mutil).
Datu horiek eskolatzeko a
dinean dauden ijito guztien a
dierazgarri dira? Biztanleria osoaren zein portzentaje islatzen dute? Ezin dugu jakin, ez modu fidagarrian behintzat. Zenbait joera ulertzeko erabil ditzakegu dena den, a
dibidez:
– Eskolatuta dagoen eta a
rrakasta duen biztanleriaren murrizpena a
dinak gora egin a
hala (murrizpen hau bereziki esanguratsua da derrigorrezkoak ez diren mailetan).
– Iraupen eta a
rrakasta maila, nesketan as
kozaz handiagoa dena mutiletan baino.
Argi dago datu horietako batzuek a
urrerapenak erakusten dituztela beste garai batzuen a
ldean, baina ezin dugu baloratu hobekuntza zenbaterainokoa izan den, ezta ere –eta hori garrantzitsuagoa da– zer dagoen oraindik hobetzeko.
Argi-itzalak erakundeen erantzunean
Azken urteetan, erakundeak beren erantzunaren zati handi bat Ijito Herriaren Erabateko Sustapenerako eta Partaidetza Sozialerako I. Euskal Planaren bidez eta gero II. Planaren bidez a
rtikulatzen saiatu dira (II. plana Eusko Jaurlaritzaren Kontseiluaren 2009ko otsailaren 24ko bilkuran onartu zen eta oraindik ere indarrean dago).
Plan baten eta bestearen a
rtean, logikoa denez, ebaluazioa egiteko esfortzua egin zen, lortu ziren helburuak jakiteko edo garatu ez ziren jarduketa lerroen berri jakiteko. Horrela, hezkuntza a
rloari dagokionez, Kontseiluaren osoko bilkuran a
urkeztu zen ebaluazio txostenaren zirriborroak (2008ko ekainaren 19an) ondoko hauek a
ipatu zituen egin gabeko ekintza gisa:
"– Ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko plana egitea.
– Curriculuma berrikustea, ijitoei buruzko erreferentzia esplizituak kultur a
rteko klabean sartuz.
– Ijito as
ko dauzkaten ikastetxeetan ijito hezkuntzaren presentzia indartzeko ekintzak.
– Ikastetxeetan ekintza positiboko proiektuak egitea, ikasle ijitoen a
rrakasta eta kultur a
rteko bizikidetza hobetzeko, berritzeguneen eta hezkuntzako ikuskaritzaren jarraipenarekin eta babesarekin.
– Ikasketak babesteko bekak kudeatzea errazteko neurri osagarriak orokortzea.
– Ikastetxeetatik senideen prestakuntza bultzatzea, eskola orduetan eta eskola orduetatik kanpo.
– Ikastetxeak eraldatzeko bideak sustatzea, esku hartzeko proiektu globalen bidez, ikaskuntza komunitateen bidez, teknologia berrien bidezko ikaskuntzen bidez eta bestelakoen bidez.
– Seme-alabak eredu elebidunetan dauzkaten pertsonen prestakuntza bultzatzea, oinarrizko euskara ikas dezaten".
Dokumentu horretan bertan, a
nalisi gisa, a
dierazi zen helburuak lortzeko programatu ziren 18 jarduketetatik 9 garatu zirela (batez ere ekintza positiboko neurrietakoak, senideen prestakuntzakoak eta ikasle ijito as
ko dauzkaten ikastetxeen eraldaketakoak) eta beste 9etan ez zela ekintzarik egin.
Lorpenen a
rtean ondoko ezaugarri hauek nabarmendu behar ditugu:
"– Prestakuntza ekintzak eta irakasleak sentsibilizatzeko ekintzak egiten jarraitzen da. Nobedade garrantzitsu bat: ijitoen kultura ikusgarri egiten duten eta erreferente ijitoak islatzen dituzten materialak egiteko a
zterlanen lizentzia martxan jarri da.
– Erakundeentzako laguntza deialdi garrantzitsu bat martxan jarri da, eskolaren eremuan hezkuntza proiektuak garatzeko, ikasle ijitoei zuzenduak.
– Ikastetxeei baliabideak eman zaizkie deialdi orokor baten bidez, hizkuntza sendotzeko irakasleak sartzeko, eskola lagungoko programak ezartzeko etab.
– ‘Ghetto’ izaerako ikastetxeak eraldatzeko prozesuak hasi dira; halere, oraindik emaitzak ez dakizkigu".
Erdietsi ez diren lorpenetan edo a
lderdi negatiboetan hauek daude:
"– Ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko plana, a
urreikusitako jarduketetatik garrantzitsuenetako bat, ez da martxan jarri.
– Ez da ekimen esanguratsurik egin ijito helduek prestakuntza prozesuetan parte hartzea sustatzeko eta babesteko helburuarekin.
– Ez da jarduketarik egin ikastetxeak eraldatzeko bideak sustatzeko, esku hartzeko proiektu globalen bidez, ikaskuntza komunitateen bidez, teknologia berrien bidezko ikaskuntzen bidez eta bestelakoen bidez".
Adingabekoen ikuspegia. Familia ijitoen ikuspegia
Urte hauetan zehar, A
rartekoaren erakundeak ijitoen herriko elkarteekin kontaktu as
ko izan ditu, bai A
rartekoaren ekimenez, bai haien kexak kudeatzeko. Haien a
razoak eta balorazioak zuzenean ezagutzeko modua dugu hau; interesgarria da betiere.
Gainera, beste informazio iturri bat daukagu, oso ezaguna ez dena: "Ijito herriaren egoera EAEn" izeneko diagnostiko-txostena, Ikusbide elkarteak egina, Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza eta Gizarte Gaietako Sailak 2005ean a
djudikatutako kontratuaren bidez.
Txosten horretan, oraindik ere a
rgitaratu ez dena, EAEn bizi diren 571 familiatako 2.353 ijitoren iritziak jaso ziren. Familia horietako gehien-gehienetan a
dingabekoak bizi ziren. Gainera, kapitulu oso bat (hirugarrena) hezkuntzari buruzkoa da.
Hona hemen datu eta informazio batzuk laburbilduta, geure txostenaren helburuarentzat baliagarri izan daitezkeelakoan.
Datuek ondokoa erakusten dute, besteak beste:
– A
dingabekoen presentzia eta, horrenbestez, eskolatzearen beharrizanak as
kozaz ere handiagoak dira ijitoen familietan biztanleria orokorrean baino (ijitoen %34,7 15 urtetik beherakoak dira; biztanleria orokorrean, %11,9).
– Ijitoen bi herenek ez dute ikasketarik, ezta lehen hezkuntzakoak ere (biztanleria orokorrean, %5). Ezberdintasunak a
intzat hartzen dugun edozein maila edo etapatan deigarriak dira: a
dibidez, ijitoen %0,29ak ditu unibertsitateko ikasketak, eta biztanleria orokorrean, %20,59ak. Horrek erakusten digu a
zken hamarkadatan hezkuntzan sartzeko ezberdintasun handiak izan direla, poliki-poliki zuzentzen a
ri badira ere.
– Ez da egia familia ijitoek ez dutela hezkuntza baloratzen. A
dibidez, laginaren %84,1ak uste du garrantzitsua dela ume ijitoak egunero eskolara joatea.
– %65,1ak konfiantza du maisu-maistrengan, baina %39,8ak uste du a
razoak daudenean bakarrik deitzen dietela.
– Beraien ustez, a
urreko urteetatik hona hobetu edo okertu diren gauzak a
ipatzeko eskatzen zaienean, hezkuntzan ikusten dituzte hobekuntza gehien (%85,6ak uste du gazte ijitoen hezkuntza mailak hobera egin duela), beste gauza batzuetan baino (osasuna, etxebizitza, lana lortzea...).
%85 horren ustez, zergatik hobetu da gazte ijitoen hezkuntza maila? A
rrazoi ugari daude, pisu ezberdinarekin:
• Eskolara sarriago doaz (%65).
• Komunitate ijitoan hezkuntza maila handiagoa dago (%20).
• Ikastea beharrezkoa dela uste dute (%7).
• Ikastetxe gehiago daude eta hezkuntza jasotzea errazagoa da (%4).
• Integrazio eta berdintasun handiagoak daude (%4).
– Eskolan ijito herriaren historia eta kultura sartzearen a
ldeko iritzia dute gehienek (%88,4) baita beraien jatorrizko hizkuntza irakastearen a
ldekoa ere (%80,2)…
Eskolatzeko prozesuan izaten diren egoera problematikoei dagokienez, lauki hau oso esanguratsua da:
Iturria: Ijito herriaren egoera EAEn, Ikusbide, 2006. Txosten a
rgitaratu gabea.
Diagnostiko-txostenak beraien iritziak jasotzen ditu, eskolatzean dauden gatazkak gainditzeko beharrezkotzat jotzen dutenari buruz. Haien eskaerak hauei buruzkoak dira:
– Etxeko lanak egiteko laguntza (%80,7).
– Zentroetan ijitoen kultura ezagutzera ematea (%78,6).
– Maisu ijitoak edo eskolan lan egiten duten ijitoak egotea (%76,4).
– A
tsedenaldietan jarduera gehiago egitea (%56,4).
Eta beharrizanik larrienen a
rtean ondokoak nabarmendu behar ditugu:
– Materialak eskolak jarri beharko lituzke (%82,72).
– Eskolako babeseko bekak eskuratzea (%76,2).
– Kurtsoak gainditzeko eskolako errefortzua (%49).
Laburpen edo ondorio gisa
Kasu honetan, ondorio gisa, Europako Legebiltzarrak onetsitako a
giri baten hitzak hartu nahi ditugu. Testua legebiltzarrean ordezkatuta dauden herrialde guztiei zuzenduta dago baina gure erkidegoan a
plikatu a
hal da. Europako Legebiltzarraren 2008ko urtarrilaren 31ko ebazpenaz a
ri gara, ijitoei buruzko europar estrategia bat finkatzeari buruzkoa.
Ebazpenaren testuak gai as
ko hartzen ditu barruan, noski. Hemen 14. a
tala bakarrik a
ipatuko dugu, hezkuntzari buruzkoa delako beren-beregi.
"Batzordeari eskatzen dio hezkuntzaren eremuan bazterketari a
urre egiteko legeria sendotzeko a
ukerak a
zter ditzala, bazterketa desagerraraztean indarra eginez, eta ebazpen hau onesten denetik urtebeteko epean emaitzen berri eman dezala Legebiltzarrean. Errepikatzen da kalitatezko hezkuntza eskuratzerakoan berdintasuna lehentasuna izan beharko litzatekeela, ijitoentzako europar estrategia baten barruan. Batzordeari eskatzen dio estatu kideek ume ijitoak hezkuntza sistema normalizatuan txikitatik sartzeko egiten dituzten ekintzak finantzatzeko eta babesteko a
haleginak a
reagotu ditzala. Batzordeari eskatzen dio bigarren hezkuntzan eta goi mailako hezkuntzan (lanbide heziketa, helduen prestakuntza, ikaskuntza iraunkorra eta unibertsitateko heziketa barne) ijitoen a
ldeko ekintza positiboak bultzatzen dituzten programak babestu ditzala. Batzordeari eskatzen dio bereizketa gainditzeko eredu positiboak eta a
rrakasta-ereduak bultzatzen dituzten programen a
lde egin dezala (…)".
Aurreko a
talean bereizketa a
rriskuei buruz edo sozialki behartsua den biztanleriari erantzuna hobetzeko neurriak hartu beharrari buruz (3.5) planteatu dugun guztia hemen errepika genezake, ijitoetako as
koren egoerari a
plikatuz.
Era berean, uste dugu haien egoerari hitzez hitz a
plikatu a
hal zaizkiela txosten honetako 5. kapituluan hezkuntza sistemari buruz egin genituen gomendio bereziak. Zehazki, beharrizan hauek planteatzen dituztenak:
– Egoera baztertzaileak galaraztea, horretarako neurririk egokienak hartuz.
– Politika konpentsatzaileak eta diskriminazio positiboko neurriak gehiago indartzea zailtasun gehien dituzten ikastetxeetan.
– Beharrizan bereziko egoeren detekzioa hobetzea eta esku hartze goiztiarra mesedetzea.
– Familiekin eta elkarteekin lankidetza mesedetzea.
– Gaur egun dauden planak, programak eta sektore hau hobetzeko baliabideak ebaluatzea.
– Lortzen a
ri diren eskolako emaitzen jarraipena egitea.
– Dibertsitatea mesedetzea, ez bakarrik ikasleena, baita ikastetxeetako lantalde profesionaletan ere.
3.7. Sasoikako langile diren familietako ikasleak
Sektorearen ezaugarriak
Urtero, mahats-bilketa eta, neurri txikiagoan, patata-bilketa hurbiltzen direnean, A
rabara pertsona as
ko eta familia osoak iristen dira as
te batzuetan landan lan egiteko prest. Gehienak A
rabako Errioxako herrietan a
gertzen dira eta batzuk A
rabako Mendian eta Lautadan, irail-urria a
ldera, bilketa lanak iraun eta lana duten bitartean bertan geratzen dira, eta ondoren beste a
lde batzuetara a
lde egin edo euren jatorrizko lekuetara itzultzen dira. Hori dela-eta, pertsona horiei buruz hitz egitean, "sasoikako langileak" esan ohi zaie, hitz horren a
zpian talde osoa bildu nahian.
Komeni da esatea, ordea, sasoikako langileen kolektiboa, beste edozein bezala, hainbat ezaugarri daukaten pertsonek eta taldeek osatzen dutela: jatorriaren a
rabera, bakarrik, talde a
ntolatuetan edo familia taldeetan etorri diren; jatorrian kontratatuak izan diren, a
urreko urteetan nekazari jakin batzuentzat lan egin duten, edo probatzearren datozen; a
dministrazio egoera legeztatuta daukaten a
la ez, a
tzerritarren kasuan; bilketa zereginetara bakarrik joan edo beste nekazal zereginetan ere parte hartzen duten, urte osoan, eskualdean... Horien eta beste ezaugarri batzuen a
rabera, haien bizi baldintzen, lan a
ukeren eta, orokorrean, premien a
rtean a
lde handiak egon daitezke.
Txosten honetan gurasoekin joan eta eskolatzeko a
dinean dauden a
dingabeen, sasoikako langile diren familien seme-alaben egoerari buruz baino ez dugu hitz egingo.
Neska-mutil talde a
ldakorra da sasoi bakoitzean baina, a
zken urteotan, 541 (2000n) eta 205 (2009an) a
rtean izan dira; haietatik, %20 eta %60 inguru (urtearen a
rabera) as
te batzuez a
ipatu inguru edo eskualdeetako ikastetxeetan eskolatu dira.
?Aurrekariak
1995az geroztik, A
rarteko erakundeak A
rabako sasoikako langileen egoera jarraitu du, besteak beste, nekazaritzako lanetara familia osoarekin etortzen diren sasoikako langileen seme-alaben eskolatze-baldintzak jarraitu ditu.
2002an, gai honen inguruko ezohizko txostena egin zen (Sasoikako langileen egoera A
raban). Hori Eusko Legebiltzarrean a
urkeztu eta eztabaidatu zen eta hainbat ekimenen jatorria izan zen: sasoikako langileei buruzko ez legezko proposizioa, Eusko Legebiltzarrak 2002ko a
benduaren 12an onartua; sasoikako langileei buruzko mozioa, A
rabako Batzar Nagusiek 2003ko urtarrilaren 20an onartua.
Txostena egiteko mota guztietako informazio iturriak erabili dira:
– ezarkuntzetarako eta bizilekuetarako bisitaldiak;
– ikastetxeetara egindako bisitaldiak;
– lana duten eta ez duten sasoikako langileei egindako elkarrizketak;
– nekazariei egindako elkarrizketak;
– laguntza programetan inplikazio zuzena duten taldeekin eta pertsonekin egindako bilerak: oinarrizko gizarte langileak, ikastetxeetako irakasle taldeak, gizarte edota hezkuntzako programak bideratzen dituzten taldeak, Ertzaintzako a
rduradunak...;
– toki eta lurralde mailako erakundeei egindako datu eskabideak;
– egindako programei buruzko urteroko memorien a
zterketa;
– eraginpeko sailetako a
rduradunekin egindako bilerak (Arabako Foru A
ldundia eta Eusko Jaurlaritza)...
Informazioa erabilgarritasun irizpidearen a
rabera a
ukeratu da: errealitatea hobeto ezagutzeko eta bertan hobeto jardun a
hal izateko baliozkoa den informazioa. Eta, neurri handi batean, behin eta berriro a
ipatu ditugun lau interes guneen a
rabera a
ntolatu da: 1) kontratazioak; 2) bizilekuak; 3) eskolatzea; 4) gizarteratzea. Izan ere, txostenaren oinarrizko egitura (2-5 kapituluak) eta gomendioen bilketa bera ere, neurri handian, eskema horren a
raberakoak dira.
Txostena a
rgitaratu eta Legebiltzarraren ez-legezko proposamena eta Batzarren mozioa onartu ondoren, A
rartekoaren jarraipenean, batetik, kanpaina bakoitzean burututako jarduera zehatzak eta, bestetik, epe ertaineko planak edo jarduerak bereizi dira. Horrela, a
dibidez, 2004ko txostenean, bereiz jaso ziren urte hartako kanpainari buruzko datuak (gomendio blokeetako bakoitzean; horietako bat, eskolatzean egindako hobekuntzak...) eta egindako urratsak, bereziki Plan Integralari, Erakunde a
rteko Mahaiari eta a
rauzko garapenerako zenbait proposameni dagokienez (ikusi 2004ko txostena, I. a
tala, 1.1.2 a
zpiatala).
Usu, erakunde honen jarraipena hainbat jardueratan zehaztu da:
– Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza sailburuarekin bilerak egitea.
– Hasiera batean, Sasoikako Lanaren Mahaian parte hartzea, A
rabako Foru A
ldundiak bultzatuta, eta, ondoren, 97/2003 Dekretuaren bidez sortu zen EAEko Sasoikako Lanari buruzko Erakunde a
rteko Mahaian.
– A
rabako Foru A
ldundiari eta Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza Sailari, Hezkuntza Sailari eta Etxebizitza eta Gizarte Gaietako Sailari ofiziozko espedienteak zuzentzea.
– Hainbat instalazio eta zerbitzutara in situ bisitak egitea; etab.
Erreferenteak, ia beti, gure txosteneko 17 gomendioak eta goian a
ipatutako bi erakunde proposamenak izan dira, Bereziki erakunde edo sail ezberdinetan egindako ofiziozko jarduerei edo informazio eskaerei dagokienez. Hortaz:
– Nekazaritza Sailari honakoei buruzko informazio eguneratua eskatu genion, esaterako, Plan Integralaren garapena, Erakunde a
rteko Mahaiaren funtzionamendua, sasoikako langileentzako instalazioak egokitzeko laguntza-ildoak, etab.
– Hezkuntza Sailari honakoei buruzkoa: txosteneko 13 eta 14. gomendioak betetzeko a
biarazitako neurriak eta jarduerak eta a
dingabeen eskolatzea.
– Etxebizitza eta Gizarte Gaietako Sailari ondorengoen gainekoa: sasoikako langileen bizitokiek bete behar dituzten gutxieneko betekizunak a
rautzen dituen dekretua, etab.
– A
rabako Foru A
ldundiari honakoen ingurukoa: sasoikako langileentzako instalazioak egokitzeko laguntzen deialdia, etab.
Azken urteotan, ordea, jarraipena bera a
dingabeen eskolatzearen gaira mugatu dugu (ikusi 2005eko txostena eta 2006ko txostena), horri helduko baitiogu hemen.
Ikusitakoaren a
rabera, sasoikako langileak diren familien egoera eta haien a
dingabekoena ere oinarrian honakoen a
raberakoa dira:
– Zein diren haien kontratu baldintzak.
– Zein diren haien ostatu-baldintzak.
– Egiazko zer a
ukera daukaten euren seme-alabak eskolatzeko.
– Zein den harrera egiten dieten herritarren gizarte sentsibilizazio edo inplikazio maila.
Lau baldintza horiei (haiek denak berariaz a
ztertu dira erreferentziazko txosteneko a
tal banatan) a
razo iturria den bosgarren elementu bat erantsi behar zaie: haien premiei erantzutea dagokien a
dministrazio, erakunde eta zerbitzuen a
rteko desberdintasuna, eta halako kasuetan esku hartzen duten a
gente guztien a
rtean koordinazio ona lortzeko egoten diren zailtasunak.
Hemen a
ztertzen a
ri garen ikuspegitik, zehazki a
dingabeei buruz a
ri garenez, bereziki a
dierazitako gai edo a
razoetako bi a
zpimarratu behar ditugu:
– Maiz bizi diren ostatu-baldintzak (furgonetak, kanpamentuak, lonjak, erdi lagatako etxebizitzak...).
– Eskualdeko ikastetxeetan eskolatzeko a
ukerak eta baldintzak.
Zalantzarik gabe, heldutako gai edo a
razo guztiek eragiten diote a
dingabeen egoerari, baina bi horiek, gure a
buruz, zuzenago egiten dute eta, gutxienez, haien oinarrizko eskubide biri eragiten diete: hezkuntzari eta osasunari.
Beraz, haiei helduko diegu bereziki.
Hobetzeko proposamenak
Erreferentziazko txostenak zenbait gomendio egin zituen, zegokien a
dministrazioei zuzenduta, sakonki a
ztertutako kontu bakoitzari buruz:
– Erakunde eta zerbitzuen parte-hartzea eta erakundeen a
rteko koordinazio tresnak hobetzea.
– Kontratazio-baldintzak kontrolatu eta hobetzea.
– Ostatu-baldintzak hobetzea.
– Sasoikako langileen familiei dagokienez, hobekuntzak egitea a
dingabeak eskolatzeko eta horiei laguntza emateko.
– Gizartea sentsibilizatzea eta sasoikako langileak gizarteratzea.
Hemen, besterik gabe, 17 gomendioak jasoko ditugu (ikuspegi orokorra ez galtzeko), eta a
dingabeen eskolatzea eta a
rreta hobetzera zuzendutako hirurak baino ez ditugu garatuko.
– Erakundeen eta zerbitzuen inplikazioari buruzko hiru gomendioek honakoa proposatu zuten:
• Sasoikako lanaren Mahaiaren –edota a
ntzeko tresna baten– zeregina indartu behar da, erakundeen a
rteko koordinazio-mekanismo gisa.
• Ukitutako a
dministrazio guztien erakundeek hartu behar dute parte a
razo honetan.
• Zerbitzu jakin batzuen erantzun-gaitasuna gehitu behar da a
ldi baterako behintzat, a
razoa duten guneetan.
– Kontratazio-irizpideak kontrolatzeari eta hobetzeari buruz, bost gomendio egin genituen:
• Kontratazioak euren jatorrian bultzatu behar dira.
• A
zpikontratazioak salatu eta ikertu behar dira.
• Kontratazio-izapideak erraztu behar dira, eta, horrekin batera, Lan Ikuskatzailetzaren esku-hartzea gehitu behar da.
• Sasoikako lan poltsen sorrera edo kudeaketa sustatu behar da.
• A
raban, nekazaritzako hitzarmena negoziatu behar da.
– Ostatu-baldintzak hobetzeari buruz, a
dingabeen bizi eta osasun baldintzei zuzen-zuzenean eragiten dietenez, honakoa proposatu genuen:
• Sasoikako langileen ostatu-baldintzak a
rautu behar dira.
• Bide zehatzak a
ntolatu edo erabili behar dira, erakundeek laguntza eman dezaten, eta, laguntza horri esker, lokalak ostatu moduan a
tondu edo presta daitezen.
• A
terpetxeak edo gizarte-ekipamenduak sustatu eta suspertu behar dira.
• Lokalen gaineko kontrola eta ikuskapena a
rgitu eta garatu behar dira.
– Laugarren multzo batean, sasoikako langileen familietako a
dingabeentzako eskolatzean eta a
rretan sartu beharreko hobekuntzei buruz hitz egin genuen. Horretaz luzeago jardungo dugu:
Askotan, haurtxoak euren familiekin batera joaten dira nekazaritzako kanpainetara. Horregatik, zenbait pauso eman dira, haurtxo horiek eskolatzeko eta horiei laguntza emateko. Txosten honen 4. kapituluan xehetasunez a
zaldu dira pauso horiek, bai eta lortutako emaitzak eta erantzunak hobetzeko zailtasunak ere. Lehen esan legez, txosten honek bost gai jorratzen ditu, eta, ziur as
ko, hauxe da a
zken kontrol-urteotan gehien garatu dena eta ekimen gehiago bultzatu dituena. Gomendio hauetan, beraz, helburua ez da proposamen berritzaileak egitea. Haatik, helburua da hasitako jarduera-lerro batzuk a
zpimarratzea, eta horiek hobetzea eta ondorio handiagoak erdiestea.
Gauzak horrela, a
zken urteotako eskarmentua gogoan izanik, eta hezkuntzako a
genteek eurek bildutako ekarriak a
intzakotzat harturik, A
rartekoak honako proposamen hau egiten du:
• Adingabeen eskolatze-maila handitu behar da, horretarako beharrezkoak diren bide guztiak jorratuz (3. gomendioa). Maila horiek ez dira inoiz heltzen "erroldako" a
dingabeen %50era. Zenbait kasutan, a
dingabe horiek noizean behin baino ez dira eskoletara joaten, egun batean edo gutxi batzuetan.
Eskolatze-maila handiagoa izan dadin eta a
dingabeak eskoletara gehiago joan daitezen, honako proposamen hau egiten da:
* Garraio-laguntzak eta eskolako jantoki-laguntzak emateari eutsi behar zaio. Modu berean, gizarte-hezkuntzako programek laguntzak jasotzeari eutsi behar diote.
* Sakon a
ztertu behar da talde zehatz batzuk zergatik joaten diren gehiago edo gutxiago eskoletara; horretarako, kontuan hartu behar dira faktore desberdinak, kasurako, a
dina, sexua, kokalekua edo jatorria. Gainera, a
dingabe horien egiazko eskolatzea bultzatu behar da, horretarako neurri bereziak hartuz (0-3 urte a
rtekoentzat; 12 urtetik gorakoentzat; neskatoentzat; Portugalgo a
dingabeentzat…).
* A
lderdi guztiak sentsibilizatu behar dira, guztiek jakin dezaten eskolatzea beharrezkoa eta nahitaezkoa dela.
* Gunean guneko zentro guztiek zuzeneko parte-hartzea izan behar dute.
* A
hal den neurrian, eta zeharka bada ere, eskolatzea bultzatu behar da jatorrian. Eta, horrekin batera, eskura dagoen informazioa eman behar zaie a
gintari eskudunei.
• Ikastegien hezkuntza-erantzuna hobetu behar da (14. gomendioa). Horretarako honakoa proposatu da:
* Jatorrizko ikastegiekin, harremanak bultzatu behar dira, bai eta informazioa eta dokumentazioa elkarrekin trukatu ere, baldin eta eskolatzea normalizaturik badago.
* Fitxa edo ziurtagiri pertsonalak prestatu behar dira, hurrengo urteetan ere zentroen a
rteko kontrola errazteko.
* Irakasleen heziketa berezia a
halbidetu behar da. Irakasleok, halaber, behar besteko a
urrerapenaz izan behar dira ikastegietan, sasoikako langileak heldu a
urretik ere. Gainera, irakasle horiek elkarrekin trukatu behar dituzte esperientziak eta materialak.
* Ikastegietan, proiektu, programa, jarduera eta eskola-talde bereziak a
ntolatu behar dira, a
dingabeen oinarrizko beharrizanak kontuan hartuta (gizarte-abilezia, trebetasun tekniko-instrumentalak…).
* Eskoletan izandako esku-hartzeak koordinatu behar dira, horien bitartez eskolatik kanpoko gizarte- nahiz hezkuntza-programak garatzen diren neurrian. Oinarrizko helburuak iristeko orduan, elkar sendotzea bilatu behar da.
* Eskolako dinamikaren barruan, integrazioa sustatu behar da (guneak, jarduerak, taldeak), hori egin a
hal den guztietan...
* Eztabaidatu behar da ea egoki ote den beste ezaugarri batzuetako irakasleak bertan izatea (portugesa dakitenak edo jatorrizko kulturetakoak direnak…).
• Gizarte-hezkuntzako programei eutsi behar zaie, eta horiek zabaldu egin behar dira (15. gomendioa). Programa horiek A
rabako Foru A
ldundiko Gizarte Ongizate Sailaren diru-laguntza jaso dute, eta elkarte desberdinak a
rduratu dira haiek kudeatzeaz. Esperientzia hori guztiontzat ona izan da, kasuan kasuko helburuak erdiesteko eta hezkuntzako nahiz gizarteko beste zerbitzu batzuei laguntza emateko. Bide beretik, honako proposamen hau egiten da:
* Programa horiek beste gune eta udalerri batzuetara hedatu behar dira, beste horietan ere sasoikako langileak bizi direlako.
* Elkarteen eta hezitzaileen erantzukizunak a
rgitu behar dira, beste erakunde eta profesional batzuei begira (gizarte-zerbitzuei begira, ikastegiei begira…).
* Beste erakunde batzuekin koordinazioa erraztu behar da, guztiok batera xede erkideak lortzeko.
– A
zkenik, gizartea sentsibilizatzeari eta sasoikako langileak gizarteratzeari buruzko gomendioak egin ditugu:
• Gizartea sentsibilizatzeko programak eta jarduerak garatzea.
• Sasoikako langileei beren eskubide eta betebeharren edo erabil ditzaketen zerbitzuen berri ematea.
Txosteneko 17 gomendio horiek ez ezik, hemen a
ipatu behar da A
rartekoak 1997an egin zuen gomendio orokorra, "Sasoikako langileen eta haien familien ostatu-baldintzak".
Jarraipenak
Arestian a
ipatu denez, A
rartekoak sasoikako langileak diren herritarren egoerari jarraipena egiteko zenbait bide erabili ditu eta egoeren a
rabera a
ldatu ditu.
Adibide moduan, hemen 2007ko jarraipena laburbilduko dugu. Oso esanguratsua izan zen, urte horretan Sasoiko Lanari A
rreta emateko Osoko Planaren tarteko ebaluazioa egin zelako (2004ko ekainean onartu zen plana) eta, bestalde, 2008-2011 a
ldirako plan berria egiteko urratsei ekin zitzaielako.
Arartekoak parte hartu zuen Sasoiko Lanari buruzko Erakundeen a
rteko Mahaian ezarritako dinamikaren ondorioz (agiri oso xehatuak, memoriak, proposamenak, tartean diren erakunde eta sektore guztiek parte hartu a
hal izateko foroak), gai horren inguruko informazioa oso zabala izan zen.
Gainera, prestatzen diren a
girietako as
ko (ebaluazio edo plangintzakoak), berrikusi eta onartu ondoren, a
gerian jarri dira eta Eusko Jaurlaritzan a
urkeztu eta eztabaidatu ere egin dira; horregatik, ez da beharrezkoa hemen jasotzea.
Bai planek bai egindako ebaluazioek erreferentziazko gure txostenean garatutako eskemari jarraitzen diote. Lau bloke handi daude (eta, horietako bakoitzerako, helburu eta jarduteko ildo batzuk):
1) Kontratazio baldintzak hobetzea.
2) Bizitokiak hobetzea.
3) A
dingabeei a
rreta eskaintzea.
4) Gizartea sentsibilizatzea eta langile horiek komunitatean integratzea.
Horri esker, nahikoa erraz ikus daiteke zeintzuk izan diren a
urrerapenik esanguratsuenak eta zer a
lderdi eta hobekuntza lantzen jarraitu behar den.
Agiri horiek oso luzeak dira eta, beraz, ez ditugu hemen laburbilduko. Interesatuta dagoen edozein pertsona edo erakundek kontsulta ditzake. Nolanahi ere, hemen, jarduteko ildo nagusiak edo lortu nahi diren helburuak gogorarazi nahi genituzke eta, ondoren, zenbait elementu nabarmendu.
Lehena ondorengo koadroan laburbil daiteke:
2006an egin zen bitarteko ebaluazioaren bidez helburu edo jarduteko ildo bakoitzerako ondorengoak zehaztu nahi dira:
– Horien gauzatze maila.
– Jarraitzearen egokitasuna edo beharra.
– A
ldaketa beharrezkoa den a
la ez eta nola.
– Hori gauzatzeaz nor a
rduratzen den.
– Egindako gastua (hori zenbatzeko modukoa denean).
Oro har, esan dezakegu helburuen betetze maila nahikoa a
ltua dela eta, horrekin batera, beharrezkoa dela ezarritako ekintza gehienetan jartzea a
rreta eta horiek betetzeko lanean jarraitzea. A
lderdi zehatz batzuetan, etorkizunean hobetzeko beharrak handiagoa dirudi, bereziki lehenengo bi eremuetan. Beraz, a
dibidez:
– Sasoikako langileen kontratuak eta lan baldintzak ikuskatzea.
– Jatorrian egiten diren kontratazioak a
rintzea.
– EAErako nekazaritza-hitzarmena prestatzea.
– Laneko a
rriskuen prebentzioari buruzko a
rauak betetzeko kontrola egitea.
– Bizitokien erregistroa eta kontrola egitea.
– Bizitoki kolektibo eta ez-kolektiboak erabili eta lagatzeari buruzko a
raudia prestatzea.
– Bizitokiak ikuskatzea…
Une horrez gero, a
zken urtean A
rartekoak egin duen berariazko jarraipena a
dingabeen eskolatzearen inguruko gaira mugatu da, bai Eusko Jaurlaritzako Hezkuntzari Sailari zuzendutako ofiziozko espedientearen bidez bai A
rabako Errioxako ikastetxeetakoren batera bisita eginda.
Horrez gain, informazio iturri osagarri gisa, kexaren bat ere izapidetu da eta zenbait memoria irakurri dira; a
zken hauetan, informazioa a
urki daiteke, esate baterako, as
kotan a
dingabeei ere eragiten dieten bizitoki baldintzei buruzkoa. Horren haritik, hainbat egoera onartezin ikusi ditugu, baina, 248/2006 Dekretua onartu den a
rren (horren bidez, sasoikako langileentzako bizitokien gutxieneko betekizunak erregulatzen dira), erakundeen esku-hartzea oso eskasa da (bai haiek erregistratu eta egiaztatzeari dagokionez bai ikuskapenei dagokienez, baita udalen esku-hartzeari dagokionez ere). Zenbait programaren bitartez, ordea, laguntza eskabide batzuei erantzun zaie.
Funtsezko datuak – a
dierazleak. Eskolaratze a
dierazleak
Erakunde honek urtero egindako jarraipenari esker datu nahiko fidagarriak dauzkagu bai gunean dauden sasoikako langileen familietako haurrei buruz, bai bilketa kanpainako as
teetan ikastetxeetan hartutakoei buruz.
Orokorrean, a
zken urteotan gunean euren familiekin dauden a
dingabeak nabarmen gutxitu dira eta, a
ldi berean, gunean dauden bitartean eskolatze maila hobetzen joan da, zenbait a
din tartetan behintzat (batez ere 3 eta 12 urte bitartean).
Adibidez, 2006-2007 ikasturteko eta 2009-2010 ikasturteko datuak emango ditugu, bai "erroldatutako" a
dingabeei buruz bai haien ostatu eta eskolatze baldintzei buruz.
Horrela, 2006ko kudeaketa txostenaren a
rabera, A
rabako Errioxan finkatutako familia taldeetan 0 eta 16 urte a
rteko 203 a
dingabe "erroldatu" zeuden. Hori jaitsiera nabarmena da a
urreko urteen a
ldean, eta haietako as
ko Portugaldik iritsi ziren. Inguruan 94 bizitoki bisitatu ziren, era guztietakoak. Erreferentziazko gure txostenean jasotako gomendioak betetzen zituzten etxebizitzetan bizi ziren a
dingabeen kopurua 13koa zen. A
dingabe gehienak (99) lonja, borda, biltegi edo bodegetan bizi ziren. Bilarreko bi kanpalekuetan, urik gabe zeuden denda eta olanetan 15 a
dingabe zenbatu ziren. Beste 30 etxe zaharretan; 36 karabana edo furgonetetan…
Agurain inguruan, 3 a
dingabe, familia berekoak zirenak, baino ez ziren detektatu nahitaezko baldintzak betetzen ez zituen espazio batean (biltegia) bizitzen. Kanpezuko Kuadrillan, a
dingabeak 20 izan ziren. Guztiak Portugalgoak ziren, 7 familiatakoak ziren eta gutxieneko baldintza higienikoak betetzen ez zituzten lekuetan bizi ziren.
Hiru zona horietan, a
urreko urteetako datuekin a
lderatuta, beheranzko joera ikus daiteke a
dingabeen kopuruan. Eskolatzeari helduz, baita A
rabako Foru A
ldundiak sustatutako gizarte-hezkuntzako programei ere, osasunean hezteko hainbat ekimen gauzatu dira: ikastetxeetan gosaltzea, eskolako jantokira joatea, dutxatzea, a
ho-hortzetako higienerako materialak zabaltzea, etab.
Horrela, a
dibidez, ondorengo koadroan, A
rabako Errioxan a
dina edo sexua bezalako zenbait a
ldagairen a
rabera maila ezberdinetan zenbaterainoko eskolatzea lortu den ikus dezakegu:
Iturria: Arabako Foru A
ldundiko Ongizate Foru Erakundea. Memoria, 2006ko kudeaketa txostena.
Memoriak, a
lderdi positibo gisa, lortutako eskolatze ehuneko a
ltua, horren iraupena (sei hilabete baino gehixeago Guardian, Eltziegon eta Lantziegon), edo a
rlo jakin batzuetan sustatutako eskola-integrazioa nabarmentzen ditu.
Portugalgo a
dingabeei dagokienez, urte hartan, A
rabako Errioxan, 87 izan ziren: haietatik, 35 eskolatu ziren; derrigorrezko eskolatze a
dineko eskolatu gabekoak 28 izan ziren, eta bizilekuetarako bisitetan jasotako informazioaren a
rabera, 59 a
dingabe inguru ez zeuden jatorrian eskolatuta (haietatik 34 3 eta 16 urte a
rtekoak).
Lortutako eskolatzeari dagokionez, hona hemen gogoeta esanguratsu batzuk:
– 12 urtetik gorakoen a
rtean oso gutxi eskolatzen dira oraindik ere. Legeari jarraiki, horiek institutuetara joan behar lukete derrigor. (Eskolara ez joateko oinarrizko a
rrazoiak honakoak dira: beste herri batera joan beharra, ikasketa maila urria...).
– Datu hauek a
urreko urteetakoekin a
lderatuta, eskolatutako a
dingabeen proportzioa handiagoa dela ikus daiteke: urte hartan "erroldatuen" ia %60, a
urreko urteko %30ekin a
lderatuta. Horrek eskola-absentismoa nabarmen murriztea ekarri du.
Dauzkagun a
zken datuak 2009ko kanpainakoak dira. Hezkuntza Sailak gure informazio eskaerari emandako erantzunetik honakoak a
zpimarratuko ditugu:
– Ikasle hauek kanpaina garaian A
rabako Errioxako zentro hauetan eskolatu dira:
• Víctor Tapia LHI, Guardia: Irailaren 29tik urriaren 20ra, gehienez 3-10 urte a
rteko 13 ikasle.
• Eltziego LHI: gehienez 24 ikasle, irailaren 22tik urriaren 20ra (20 LHn eta 4 Haur H.-n).
• Ramiro de Maeztu LHI (Oion): Irailaren 28tik urriaren 9ra; gehieneko ikasle kopurua: 8 ikasle, batzuk Kripan eta Biasteritik etortzen ziren.
• Bastida LHI: lau ikasle, horietatik bik zentroan jarraitu ditu mahats-bilketa a
maitu ondoren.
• HLHI As
sa Ikastola, Lapuebla de Labarca: 17 ikasle (12 LHn eta 5 HHn).
• Lantziego Ikastola: irailaren 18az geroztik, gehienez 14 gabe eskolatu.
– Programarako zeuden babeseko irakasleei dagokienez, 9 zeuden (aurreko kanpainan bezala). Irakasle bat Oion eta Bastidan; bi Lantziegon, Eltziegon eta Guardian, irakasle bat kontratatu As
san.
Arabako Hezkuntza Ordezkaritzak egindako txostenak eskolatze-datuez gain balorazio nahiko zehatza dakar, zentroz zentro eta gai desberdinei buruz:
– Espazioen erabilera eta eskola-antolakuntza.
– Ikasleekin egindako prestakuntza jarduerak.
– Programarekin zerikusia izan duen irakasle bakoitzak egindako balorazioa, nahiz a
lderdi positibo nahiz negatiboena...
Hobetzeko proposamen batzuk ere baditu. Hemen, oso labur, elementu horietako batzuk a
ipatuko ditugu, geroko jarduketak bideratzeko balio dezaketelako:
– Zentro as
kotan lokal a
razoa dago eta gela bezala liburutegia edo beste espazioren bat erabili behar izaten da, kanpaina bitartean.
– Orokorrean ez dira soilik a
lderdi a
kademikoak programatzen, baita balio zibikoen prestakuntza (pertsonak eta gauzak errespetatzea edo tolerantzia) eta garbitasun pertsonaleko ohiturak ere.
– Eskolako garraioa eta jangela erabiltzen dituzte oro har.
– Zentroko ohiko a
ntolakuntzan integratzeko mailak as
ko a
ldatzen dira: Haur Hezkuntzakoak erabat integratzen dira normalean, etapa horretako ohiko geletan; Lehen Hezkuntzan ikasle hauekin berariazko talde bat osatzen da gehienetan, talde egonkorretatik banatuta, baina jarduera batzuk partekatzen dituzte, hasi jolastordutik eta jangelatik eta a
rlo batzuen zatiak elkarrekin lantzera a
rte.
– Irakasleek oro har lanaren balorazio positiboa egiten dute, zailtasunak a
haztu gabe, eta a
lderdi positibo hauek a
dierazten dituzte, besteak beste: irakasle taldearen a
rteko kooperazioa, gizarte zerbitzuekin koordinazioa, ikasleen prestutasuna, lana a
berasgarria izatea sasoiko ikasleentzat eta ikasle egonkorrentzat...
– A
lderdi negatibo edo hobetu daitezkeen batzuk ere a
dierazten dituzte, esaterako, komunikazioa indartzeko irakasleen berariazko prestakuntza hobetu, familiak hobeto ezagutu edo erlazio handiagoa izan, plazak a
zkarrago eman beharra sortutakoan...
Azkenik, gogoan izan behar dugu a
dingabeko horietako as
korekin heziketako beste jarduera batzuk ere egiten direla, nahiz eta eskolakoak ez izan (aisiako jarduerak, garbitasun pertsonaleko edo elikadurako ohiturak garatu, osasun beharrei buruzko orientazioa...). Jarduera horiek A
rabako Foru A
ldundiko Gizarte Politikaren eta Gizarte Zerbitzuen Sailak bultzatutako gizarte-hezkuntzako programei esker egiten dira.
Interesgarria da datu horiek (haien iturria Eusko Jaurlaritzako Lurraldeko Hezkuntza Ordezkaritza da) A
rabako Foru A
ldundiko Gizarte Politika eta Gizarte Zerbitzu Sailak 2009ko ekitaldiko sasoikako langileei buruz Ongizate Foru Erakundeak egindako a
zalpen Memorian ematen dituen datu batzuekin a
lderatzea edo osatzea. Memoria hori 2010eko martxoaren 11n bidali zioten A
rartekoari.
Horrela, sasoiko biztanleriaren eta, zehazki, gunean dauden sasoikako langileen familietako a
dingabeen "errolda" esan ohi diogunari dagokionez, honako datuak a
zpimarratu behar dira:
Iturria: Arabako Foru A
ldundia / Ongizate Foru Erakundearen Memoria. 2009 / Guk eginda.
Arabako Errioxako datuei helduz, ikasturte horretan eskualde horretan baino ez baitziren eskolatzeak gertatu, gunean erroldatutako 201 a
dingabeetatik 86 eskolatu ziren, hots, %43ko eskolatzea. Ehuneko hori, ordea, as
ko a
ldatzen da a
dinen edo hezkuntza etapen a
rabera, honako taulan ikusten denez:
Iturria: Arabako Foru A
ldundia / Ongizate Foru Erakundearen Memoria. 2009 / Guk eginda.
Ez eskolatzeari (mahats-bilketak iraun bitartean, behintzat) eta horretarako a
rrazoiei dagokienez, honako datuak interesgarriak dira:
Iturria: Arabako Foru A
ldundia / Ongizate Foru Erakundearen Memoria. 2009 / Guk egina.
Eskolatzea bera osatzeko, gogoratu behar da Gizarte Ongizaterako Foru Erakundeak bultzatako gizarte eta hezkuntza programei esker, ohiturak landu eta a
dingabeen elikadurari, norberaren garbitasunari, jantziari edo osasunari buruzko jarduketak burutzen direla, familiak haurrak eskolatzera bultzatzeaz gain.
Erakundeen erantzunaren a
rgi-itzalak
Onartu behar da erakundeek sasoikako langileen egoera hobetzeko egin genizkien proposamenei emandako erantzuna a
rretatsua eta denboran iraunkorra izan dela.
Zalantzarik gabe, horretan eragina izan dute 2002an Eusko Legebiltzarrak onartutako ez-legezko proposamenak edo 2003an A
rabako Batzar Nagusiek onartutako mozioak, kasu bietan gure txostena a
urkeztu eta eztabaidatu ondoren. Horri esker lankidetza tresna edo bide berriak sortu ziren (hala nola Erakundeen a
rteko Mahaia), zenbait Planetan helburuak eta jarduketa ildoan zehaztu ziren, baita haien a
ldian a
ldiko ebaluazioa edo balorazioa ere, berariazko a
urrekontua sortu zen, legebiltzarrean kontuak ematea ezarri zen...
Horrela, esan dezakegu landutako gai guztietan a
urrerapenak egon direla, guztietan maila berean gertatu ez a
rren.
Hemen gehien interesatzen zaizkigun gai biei dagokienez, oraindik ere mota guztietako egoerak gertatzen dira. Hala:
– Bizilekuen baldintzei dagokienez, oraindik gutxieneko osasun baldintzak betetzen ez dituzten egoera batzuk daude.
– Eta zonako eskolatzeari dagokionez, baliabideak eta programak a
biarazi a
rren, ematen du a
purtzen zaila den oztopo edo sabai bat gertatzen dela, seguruenik as
kotan kultura faktoreengatik edo jatorrizko eskolatzeari (edo ez eskolatzeari) lotutako kontuengatik.
Hortaz, lan as
ko egin da, baina as
ko dago hobetzeko.
Kexen ikuspuntua
Ez da erraza sasoi baterako dagoen biztanleriak, teorian bere eskubideen a
lde egiteko jo lezakeen zerbitzuak edo erakundeak ia ezagutu gabe, kexarik a
urkeztea.
Batzuetan, ingurua bisitatzen duten A
rartekoaren beraren langileek, sasoikako langileekin hitz egin eta, esaterako, egindako lan bat ordaindu ez zaiela edo ostatu-baldintzak ezagututakoan, pertsona horiek salaketa jartzera bultzatu dituzte. Erantzuna, ia beti, a
rgia izan da: "Ez genuke ezer irabaziko, eta berriz kontratatuak izateko a
ukerak galduko genituzke".
Jasotako kexak, gehienetan, informalak izan dira eta gunean esku-hartzen duten beste pertsonen edo gizarte zerbitzuen bidez iritsi dira. Kexa a
rrazoiei dagokienez, a
ipatutakoak izan ohi dira: ezarkuntzak edo bizilekuak gutxieneko baldintzak ez betetzea; eskolara ez doazen zenbait a
dingabe; baliabide egokiak ez dauzkan ikastetxea...
Landa-lana posible izan denean, A
rartekoaren langileen bisitak eurak informazio iturri garrantzitsua izan dira A
rartekoarentzat, eta zenbait jarduketa ekarri dute. Ezinezko izan denean, oinarrizko gizarte zerbitzuek, gunean gizarte eta hezkuntza programak burutzen dituzten elkarteek edo A
rabako Foru A
ldundiko Gizarte Ongizaterako Foru Erakundeak berak emandako a
rgibideak eta memoriak oso erabilgarriak izan dira.
Adingabeen euren eta haien familien ikuspegia
Zonako ikastetxe batera joan eta bertan eskolatutako sasoikako langileen familietako neska-mutilekin hitz eginez gero, orokorrean, garraioari, jantokiari, eskola denbora eta jarduerari, a
tsedenaldiari, eskolaz kanpoko jarduerei... buruzko as
etasun a
dierazpenak ikusi eta entzuten dira.
Ezarkuntza edo bizileku batera joan eta, eskolako ordutegian, eskolara joan ez diren haurrekin topo eginez gero, mota guztietako a
rrazoiak entzun dakizkieke, bai a
dingabeei eurei (batzuetan eskolara joan nahi lukete baina beste betebeharrak dauzkate) bai haien senideei.
Familiek eurek euren seme-alabak ez eskolatzeko eman ohi dituzten zioak edo a
itzakiak honakoak izan daitezke:
– Egun gutxitan egongo dira (egonaldi laburra).
– Eskola-garraioari beldurra diote.
– A
dingabe horrek beste a
dingabe batzuk zaindu behar ditu, haiek landan diharduten bitartean.
– Bakarrik joan eta ondo tratatua ez izatearen beldur dira.
– Heldu a
rduradun bat geratzen da a
dingabeak zaintzen (eskolatzearen ordezkapen gisa)...
Horrela, esaterako, a
zken urtean familiek euren seme-alabak ez eskolatzeko a
dierazitako zioen a
rtean, honakoak dira ohikoenak:
– 0-3 urte bitarteko a
dingabeen kasuan, haur oso txikiak dira eta denbora laburrean egongo dira.
– Nagusiagoen kasuan: denbora gutxi zonan, edo haietaz a
rduratzen den heldu bat dago.
Bilakaera
Esan denez, urtearen eta kanpainaren baldintzen a
rabera, gunean dauden sasoikako langileen biztanleria eta, zehazki a
dingabe kopurua eta haien eskolatze premiak oso a
ldakorrak dira.
Honako tauletan ikus dezakegu. Bertan, a
zken hamar urteotan jasotako zenbait datu laburbildu dira.
Iturria: Arabako Foru A
ldundia. Gizarte Ongizaterako Foru Erakundearen urteko memoriak.
Iturria: Arabako Foru A
ldundia. Gizarte Ongizaterako Foru Erakundearen urteko memoriak.
Iturria: Arabako Foru A
ldundia. Gizarte Ongizaterako Foru Erakundearen urteko memoriak.
Bilakaerak, datuek erakusten dutenez, a
lde handiak izan ditu mahats-bilketako gunea izan (Arabako Errioxa) edo tradizioz patatagintzan diharduten guneak izan.
Dagoen a
dingabe kopuruari eta haien eskolatzeari dagokienez, haiek baitira hemen bereziki a
ztertzen a
ri garenak, esan daiteke, eskolatze premietan jaitsiera nabarmena gertatu a
rren, oraindik esanguratsuak direla A
rabako Errioxako eskualdean.
Dauden beste datu batzuek (hemen islatu ez badira ere) gizarte esku-hartze premia indartzen dute, batez ere jatorriak eskolatze edo ez eskolatzeari buruzkoek, a
dibidez, Portugaldik iritsitako biztanlerian, eta a
dingabeak dituzten familia as
koren ostatu-baldintzei buruzkoek (gehienak gutxieneko baldintzak beti betetzen ez dituzten lonja, borda, biltegi, pabilioi edo bodegetan).
Sintesi edo ondorio gisa (elementu a
ipagarrienak)
Araban urteotan sasoikako langileen biztanleriaren baldintzei buruz burututako lana erakundeen a
rteko lankidetza eredu ona da. A
rrisku handiko biztanleriaren premiei erantzuteko egindako a
urrerapenak ikusten uzten du baina, a
ldi berean, gizarte tradizio eta sustrai handietako egoeren a
urrean esku-hartzeek dituzten mugak ezagutzen ere bai.
Horrela, a
dibidez, a
dingabeen eskolatzeari dagokionez, horretarako behar diren baliabideak (garraioa, jantokia, irakasleak, gelak...) ezarri dira eta maila batean haurrak bertaratzea lortu da, baina hausten zaila den eskolatze sabai bat dago (batez ere 12 urtez gorakoen eta hiru urtez berakoen a
rtean), eta oso zaila da zonako ikastetxeetako eskola dinamikan benetan integratzea edo ikasle horien eskolatzeak jatorrizko tokietan jarrai dezala lortzea.
Aztertutako beste gai nagusietan ere a
ntzeko a
urrerapenak eta mugak ikusten dira:
– Kontratazio baldintzetan (urtero jatorriko kontratazioak hazi dira, baina sasoikako langile batzuen eta nekazari kontratugile batzuen a
rtean baino ez).
– Ostatu-baldintzetan (lokal batzuk euren baldintzak hobetzen doaz eta beste batzuek oraindik ez dituzte gutxieneko betekizunak betetzen).
– Gizarte sentsibilizazio eta biztanleria harreragilearen inplikazio mailan, oraindik portaeren eta konpromiso mailen a
rtean a
lde oso handiak egonda.
Horrek guztiak bilketa garaian zonan dauden a
dingabeen bizi baldintzetan eragiten du, eta hori da a
tal honetan a
ztertu nahi izan dugun gai nagusia.
Gomendioak
Arestiko orrietan gogorarazi denez, Sasoikako langileen egoera A
raban izeneko txosten berezian 17 gomendio egin genituen funtsezkotzat jotzen ziren kontu guztiak hobetu nahian: erakundeen a
rteko koordinazioa; kontratazio baldintzak; ostatu-baldintzak; eskolatze baldintzak; gizarteratze baldintzak. Gerora, gomendio orokor zabal eta zehatzagoa egin genuen, "Sasoikako langileen eta haien familien ostatu-baldintzak" izanekoa, (haren eduki osoa txosten honetako bertsio digitalean jaso da).
Atal honetan erakutsi nahi izan dugunez, gai guztietan egon dira a
urrerapenak eta guztietan daude oraindik egiteke geratu diren kontuak edo hobetu behar direnak. Hobekuntza horiek –hala uste dugu oraindik– gure gomendioetan eta, era berean, urteotan onartutako planetan a
dierazitako ildo berean joan behar dute.
Hemen kontua ez da, beraz, biztanleria sektore horrentzako berariazko gomendio berriak egitea; a
itzitik, errepikatu nahi dugu egindakoek gaurkotasuna dutela eta erabilgarriak direla, eta a
rreta berezia eman behar zaiela a
dingabeen bizitzan eta eskubideetan eragin zuzenagoa duten horiei, hala nola bizi diren bizilekuen baldintzei (ibilgailuak, kanpalekuak, nekazariek utzitako lokalak...) eta guneko ikastetxeetan eskolatzen diren baldintzei.
Erakundeen gogoak eta lanak urte as
kotan jarraitzeak baino ez dute lortuko oraindik finkatuta dauden eta a
rriskuan dagoen biztanleria sektore horren eskubideak kolokan jartzen dituzten portaerak gainditzea.
Jakina, biztanleria sektore horrentzat txosten honetako 5. a
talean hezkuntza sistemari buruz egin ditugun gomendio as
ko ere a
plikagarriak izan daitezke.
«Denboraldiko langileentzako eta horien familientzako bizilekuen baldintzak». 1997ko gomendio orokorra.
Azken hiru urteotan, mahatsa edo patata biltzera etortzen diren denboraldiko langileek eta horien familiakoek nolako bizi-baldintzak dituzten a
ztertzen a
ritu da A
rartekoa A
rabako hainbat lekutan. A
razorik larrienak sortarazten dituzten lau a
rlo hauek hartu ditu batez ere kontuan:
– kontratazio sistemak;
– non bizi diren;
– eskolatzea nolakoa den;
– gizartearekiko integrazio-baztertze maila.
Denboraldiko lanak egitera etortzen diren familietako seme-alaben eskolatzeari dagokionez, 1995ean gure erakundeak hainbat gestio eta zeregin burutu zituen, eta egoerak hobera egin duela ikusi dugu.
lazko (1996) txostenean ere langile horien eskubideak hobetzea helburu zuten hainbat ekimen instituzional proposatu ziren. Honako hiru a
rlo hauek hartu ziren oinarritzat:
1. A
rauak garatzea eta legeak betearaztea.
2. Erakundeen eta a
gente sozialen a
rteko lankidetza.
3. Langileei zein eskubide eta zerbitzu dagozkien ezagutaraztea.
Azken urte honetan egindako jarraipenaren bidez (txosten honen 2. kapituluan dago jasota), landutako zenbait a
rlotan a
urrerapenak lortu direla ikusi dugu. Gainera, hasieran a
ipatutako a
rloetako bat a
rreta handiz a
ztertu dugu: denboraldiko langileak eta horien familiak non bizitzen diren. Hori izango da, hain zuzen, a
ztergai honen a
rdatza: bizilekua.
Nekazaritzan a
ritzen direnen a
rtean, egoera a
nitzak a
urki daitezke. Hona hemen lau egoera-mota:
a) erakundeen a
terpeetan ostatu hartzen duten langileak;
b) horretarako a
ntolatutako eremu edo kanpamentuetan kanpatzen duten familiak;
c) kontratatu dituzten nekazari edo enpresek egokitutako lokaletan bizi diren langile eta familiak;
d) nora joan ez dutelako, gaua edonon eta edonola pasatzen duten langile eta familiak.
Hainbat dira, bestalde, gai horretan esku hartzen edo laguntzen duten estamentuak. Hor ditugu:
• lurralde historiko honetako erakundeen ekimenak (adibidez, A
rabako Foru A
ldundiarenak), hala nola, a
terpeak prestatzea;
• herri-agintariek emandako laguntza, a
dibidez, a
kanpatzeko guneak baimenduz edo prestatuz;
• kontratatzaileek langileentzako lokalak egokitu eta prestatu egiten dituzte (etxebizitzetan edo a
rdo-enpresen lokaletan)...
Argi dago bizileku-premiak ez direla berdinak kasu guztietan (langileak bakarrik etortzen badira edo familia osoak datozenean...) eta beraz, ezinezkoa da premia guztiei erantzungo dien konponbide bakarra eskaintzea.
Denentzat balioko duten oinarrizko irizpideak finkatu behar dira. Horrela, irizpide hoirien a
rabera bilatuko dira konponbideak eta a
gente sozial bakoitzari zein erantzukizun dagokion erabakiko da. Denboraldiko langileen eskubideak errespetatu egin behar dira beti, eta horretarako, Zuzenbidearen eremu guztiak hartu behar dira kontuan. Baina zeregin horretan guztian, ezin dugu inoiz a
haztu zein den gure helburu nagusia: talde jakin baten bizilekubaldintzak a
ztertu eta hobetzea.
****
Konstituzioan etxebizitza egokia eta duina izateko eskubidea a
itortzen da, eta 1948ko a
benduaren lOean eginiko Giza Eskubideei buruzko Deklarazio Unibertsalean ere jasota dago. Eskubide hori garatzeko hainbat bide erabili dira nazioartean:
• Hitzarmenak (Langile Migratzaileen eta horien familien eskubideak babesteko Nazioarteko Hitzarmena, 1950ekoa).
• Itunak (Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalei buruzko Nazioarteko Ituna, 1996koa).
• Deklarazioak eta gomendioak (Giza As
entamenduei buruzko Vancouvereko Deklarazioa, 1976koa).
• NBEk etxebizitza egokia izateko eskubideari buruz emandako ebazpenak (hainbat ebazpen: Biltzar Nagusiarenak, Ekonomi eta Gizarte Kohtseiluarenak, Giza Eskubideen Batzordearenak, Giza As
entamenduetarako Batzordearenak, Diskriminazioaren Prebentziorako eta Gutxiengoen Babeserako A
zpibatzordearenak...).
Hitzarmen, itun, deklarazio eta ebazpen batzuk orokorrak dira; beste batzuk, ordea, egoera jakin batzuk hartzen dituzte kontuan edo babes gutxien duten taldeen eskubideak bermatzeaz a
rduratzen dira. Orain ez gara hasiko horien guztien ezaugarriak a
dierazten edo esku a
rtean dugun gai honetan nolako eragina izan dezaketen ikusten. Dena den, interesgarria deritzogu honako bi puntu hauek a
ztertzeari, garrantzi handikoak baitira:
• etxebizitza "egokia" zer den;
• eta gobernuek eta bestelako a
genteek eskubide hori nola bermatu behar duten.
Har dezagun, a
dibidez, NBEn gai honen inguruan a
zken a
ldian landu den dokumentuetako bat: Habitatari buruzko Programa (Helburuak eta Hatsapenak, Konpromezuak eta Mundu Osorako Jarduketa Plana), Giza As
entamenduei buruzko Nazio Batuen Konferentziarako Prestakuntza Batzordeak onartua (1996ko a
pirilaren 12ko A
/KONF. 165/L.l).
Habitatari buruzko programan, honela deskribatzen da etxebizitza egokia zer den:
"43. Etxebizitza egokia izatea ez da a
terpe hartzeko lekua izatea soilik. Honako osagai hauek ere nahitaezkoak dira: eremu pribatua; behar a
dina leku; eskuragarritasun fisikoa; behar besteko segurtasuna (egitura egonkor eta iraunkorrak ere barne hartzen direla); iluminazio, berokuntza eta a
ireztapen egokiak; ura, saneamendua eta hondakinak deusezteko zerbitzuak izango dituen oinarrizko a
zpiegitura, horiek ingurugiroarekin eta osasunarekin lotura estua baitute; kokagune egokia, lantokia eta oinarrizko zerbitzuak eskura izango dituena; eta horrek guztiak ez du neurriz kanpoko kosturik izan behar. Faktore horiek egokiak diren a
la ez neurtzeko, interesdunarekin a
ztertu behar dira beti, mailaz maihkako garapena ere kontuan hartuta. Egokitasun irizpidea a
ldatu egiten da herrialde batetik bestera, tokian tokiko faktore kulturalen, sozialen, ekonomikoen, ingurugirokoen... a
raberakoa izaten baita".
Aipatu dugun programan, etxebizitza egokia a
rian-arian lortu a
hal izateko gobernuek zein neurri hartu behar dituzten ere a
ipatzen da, besteak beste:
"d) Biztanleak nolako bizilekuetan bizi diren eraginkortasunez gainbegiratu eta neurtzea, non bizi ez dutenen eta egokiak ez diren etxebizitzen kopurua ere zehaztuko dela. Egoera horretan daudenekin hitz egin ondoren, etxebizitza-politika egokiak burutu eta a
razo horiei a
urre egiteko egitasmo eraginkorrak gauzatuko dira".
Habitatari buruzko programan "babes gutxien duten taldeei" a
rreta berezia eskaintzen zaie, eta talde horretakoak dira, hain zuzen, "langile migratzaileak". Honakoa a
ipatzen da gai horren inguruan:
"72. Babes gutxien duten taldeek ez dute berdintasunezko baldintzetan a
ritzerik izaten baliabide eta a
ukerak hrtzeko orduan. Norbait joera sozioekonomiko nagusietatik eta erabakiak hartzeko prozesuetatik kanpo eta baztertuta uzten dutenean gertatzen da hori. Talde horien egoera hobetzeko behar-beharrezkoa da hainbat a
rlotan sarbidea ematea: etxebizitzan, finantzaketan, a
zpiegituretan, oinarrizko gizarte zerbitzuetan, gizarte babeserako baliabideetan eta erabakiak hartzeko prozesuetan".
Aipatu ditugun erabaki edo irizpideak orokorrak dira as
entamenduak edo etxebizitzak orokorrean hartzen dituzte kontuan, ez baitituzte egoera jakin batzuk a
ztertzen, hala nola, denboraldiko langileena.
Nazioarteko Lan Erakundeak (NLE), hainbat gomendio eta hitzarmenen bidez, irizpide jakin batzuk finkatu ditu a
ipatutako talde horientzat. Hona hemen zenbait a
dibide:
• Nekazaritzan lan egiten dutenen bizilekuari buruzko 16/1921 gomendioan honako hauek jasotzen dira:
"Nazioarteko Lan Erakundeko kide bakoitzak nekazaritzan lan egiten dutenen bizileku-baldintzak a
rautuko ditu -aurretik egin ez badu bederen-, legegintzaren bidea nahiz bestelakoak erabiliz. Horretarako, kasuan kasuko herrialdeko nekazaritzan eragina duten baldintza klimatologikoak nahiz bestelakoak hartuko ditu kontuan, eta a
ldez a
urretik, kontratatzaile eta langile erakundeekin hitz egingo du, horrelako erakunderik egonez gero bederen.
Araudi hori kontratatzaileek langileentzat egokituko dituzten lokal guztietan nahitaez bete beharko da: langile bakanentzako nahiz familia osoentzako lokaletan, kontratatzaileek utzitako etxebizitza eta eraikinetan.
Araudi horrek ondorengo xedapenak hartuko ditu barne:
a) familiak, langile taldeak zein bakanak hartuko dituzten bizilekuetan berogailuak ezarriko dira, baldintza klimatologikoak direla-eta horrelakorik behar ez denean izan ezik;
b) taldeentzako lokaletan langileek ohe bana eta behar beste a
ltzari izango dituzte, eta baita garbitasunerako leku egokia ere; bestalde, lokal desberdinak egokituko dira emakumezkoentzat eta gizonezkoentzat. Familia osoentzako bizilekuak haurrak kontuan hartuta egokituko dira;
c) zalditegiak eta kortak ez dira langileen logelatzat erabiliko.
Nazioarteko Lan Erakundeko kide bakoitzak a
raudi horren xedapenak betearazteko behar diren neurñak hartuko ditu".
• 1962ko ekainaren 22an egindako Gizarte Politikari buruzko Hitzarmenak (oinarrizko a
rauak eta helburuak) honako irizpide hau ezartzen du seigarren a
rtikuluan: «Lanaren ondorioz, langileak beren etxebizitzetatik kanpo bizi behar dutenean, lan-baldintzetan familien ohiko premiak hartuko dira kontuan». Era berean, bizilekua ordainsariaren barruan sartzen denean, a
gintari eskudunak bizileku egokia emango zaiela bermatuko duten neurri egokiak hartuko ditu.
• Famili erantzukizunak dituzten langileei buruzko 165/1981 gomendioak, denboraldiko langileei dagokienez, honakoa ezartzen du 21. a
rtikuluan: langile horiek babesteko, gehienetan famili erantzukizunak izaten dituztela, lan-baldintzak behar bezala a
rautu eta gainbegiratu beharko lirateke. Eta a
rtikulu horren bigarren a
talean, honakoa dio gainera: denboraldiko langileen lan baldintzak, a
hal den neurrian, langile iraunkorrenekin parekatu behar direla.
NLEk ere finkatuta dauzka zein diren etxebizitza egokia izateko bete behar diren gutxieneko baldintzak. (Ikusi, a
dibidez, langileen etxebizitzei buruzko ekainaren 7ko 115/1991 gomendioa).
Nazioarteko erakundeek, noski, irizpide eta gomendio orokorrak egiten dituzte, eta ez die egoera jakin edo zehatz batzuei bakarrik erreparatzen, horiek a
ldatu egiten baitira herrialde batetik bestera. Gobernuen zeregina da, hain zuzen, irizpide horiek (orokorrak) tokian tokiko egoerari (partikularrak) egokitzea, eta baita lurralde bakoitzeko a
dministrazio a
ginpidedunarena ere. Hori dela-eta, helburu bera lortzeko (guri dagokigunez, denboraldiko langileen eta horien familien bizilekua) hainbat bide edo programa gauzatuko dira lurralde desberdinetan, bakoitzak bere egoera hartuko baitu kontuan.
Horrela, denboraldiko langileen eta horien familien bizilekuari dagokionez, hainbat ekimen burutu dira gure inguruan. Hona hemen zenbait a
dibide:
• Dirulaguntzak ematea: batzuetan nekazariek jasotzen dituzte (adibidez, nekazaritza-ustiategiak berriztatzeko laguntzak, «ustiategi horietan lan egiten dutenen bizi eta lan baldintzak hobetzeko as
moz». Horiek otsailaren 9ko 204/1996 Errege-Dekretuaren 5. a
rt.an a
urreikusten dira); beste batzuetan, berriz, irabazi-asmorik gabeko elkarte eta erakundeek (adibidez, bizilekuak egokitzeko dirulaguntza, Gizarte Gaietarako Ministerioak 1994ko a
zaroaren 4an barne-migrazioak babesteko neurriei buruz emandako A
ginduan jasota daudenak).
• Zenbait zerbitzuk baimena lortzeko, izena emateko, egiaztatzeko, ikuskatzeko... gutxieneko zein baldintza material eta funtzional bete behar dituzten finkatzea (adibidez, A
ndaluziako Juntako Gizarte A
razoetarako Kontseilaritzak, otsailaren 20ko 87/1996 dekretuari eta 1996ko otsailaren 29ko a
ginduari jarraiki, bide hori hartu du gizarte zerbitzuetarako zentroak a
rautzeko. Euskal A
utonomia Erkidegoan ere, 1997ko a
zaroaren 12an emandako a
gindua betez, Kultura Sailak bide hori hartu du beste zerbitzu mota batzuk a
rautzeko, hala nola, haur eta gazte taldeen egonaldietarako a
terpe eta instalazioak).
• A
ztergai dugun sektoreko hitzarmen kolektiboetan, kontratatzaileak denboraldiko langileei bizilekua emateko a
rdura eta erantzukizuna dituela sartu da, eta bizileku horiek duinak izateko bete beharreko baldintzak ere finkatu dira (adib.: Errioxako eta Jaengo hitzarmenak).
• Udalbatzei langileak eta horien familiakoak babesteko laguntza eman zaie. Hainbat zerbitzu jarri dira martxan, hala nola, denboraldiko langileen seme-alabentzako haurtzaindegiak (adibidez, A
ndaluziako Juntako Gizarte Gaietarako Kontseilaritzak 1992ko urtarrilaren 10ean emandako a
gindua).
Adibide horiek guztiak ikusi ondoren, a
rgi geratu da denboraldiko langileen a
razoak hainbat konponbide izan ditzakeela: berariazko a
rau edo hitzarmenak egitea edo horien egoera ere barne hartuko duten a
rau orokorragoak ezartzea. Bi bideak dira baliagarriak lortu nahi dugun helburua erdiesteko.
Gaur egun, ez gure A
utonomia Erkidegoan, eta ezta A
rabako Lurralde Historikoan ere, nekazaritzan ez dago inolako hitzarmen kolektiborik. Baina badira, ordea, a
razo hori konpontzeko balio dezaketen legegintza-ekimenak edo a
rauak. Legebiltzarra hasi da jadanik Nekazaritzaren Garapenari buruzko Legearen a
urreproiektua bideratzen. Eta ezbairik gabe, a
ztergai dugun a
razoari eta beste batzuei a
urre egiteko a
ukera ezin hobea da. Horretaz gain, gaur egun indarrean dauden zenbait testu a
rau-emaile ere oso baliagarriak dira erakundeek ustiategiak "modernizatzeko" emango diren dirulaguntzak bideratzeko. Honakoak dira, bada, a
ipatutako testuak: uztailaren 30eko 210/1990 dekretua, Euskal A
utonomia Erkidegoko nekazaritzaustiategietarako laguntzei buruzkoa, eta uztailaren 8ko 168/1997 dekretua, Euskal A
utonomia Erkidegoan lehentasuna duten nekazaritza-ustiategiak a
rautzen dituena. Esatekoa da, a
zken dekretu horretako zioen a
dierazpenean a
urrerago a
ipatu dugun ustiategien "modernizazioa" a
ipatzen dela besteak beste, eta kontzeptu horrek langileen bizi eta lan baldintzen hobekuntza ere hartzen duela barne.
Izan ere, lurralde honetako zenbait enpresa eta nekazarik dirulaguntza publikoak lortu dituzte denboraldiko langileentzako eta horien familientzako bizilekuak egokitzeko. Dena den, A
raban bizilekuak zertan diren a
ztertu ondoren, zenbait puntu a
rgitu beharra dagoela iruditzen zaigu. Hauexek, hain zuzen:
a) kontratatzaileak (nekazaria nahiz enpresa izan) langileen eta horien familien premien a
raberako bizilekua emateko erantzukizuna duela;
b) bizilekuek "duinak" izateko bete behar dituzten gutxieneko baldintza materialak eta funtzionalak zein diren;
c) a
dministrazioek (udalek, Foru A
ldundiak...) baldintza horiek baimendu, gainbegiratu eta zaintzeko erantzukizuna dutela.
Hori guztia kontuan hartuta, A
rartekoak honakoa gomendatzen du: denboraldiko langileentzako eta horien familientzako egokitutako bizilekuek bete beharreko gutxieneko baldintzak a
rautzea (materialak, higienikoak eta funtzionalak). Eta a
raudi hori hartuko da oinarritzat dirulaguntza publikoak emateko, bizilekuak baimendu eta ikuskatzeko eta, a
zken finean, bizileku duinak izango dituztela bermatzeko.
«Sasoikako beharginen a
lojamenduetako baldintzak a
rautzea». 2000ko gomendio orokorra
1996tik A
rartekok Legebiltzarrari urtero-urtero igortzen dizkion txostenetan islatu du zeintzuk diren A
raban mahatsa eta patatak batzen dituzten sasoikakoen eta euren familien egoeraren gaineko kezka eta proposamenak (1996tik 1999ra a
rteko txostenen 1. kapitulua). Horrela bada, gehienbat lau izan dira jorratu izan diren gaiak:
– kontratazio sistemak;
– seme-alaben eskolaratzea;
– gizarte integrazioa eta bazterketa.
Hona hemen bildutako gomendio orokorra lau gai horietariko bati baino ez dagokio: sasoikako beharginei a
lojamendua emateko instalazioen baldintzak, a
legia.
Ez da A
rartekok gai honi zuzenean heltzen dion lehenengo a
ldia. Horrela, 1997ko txostenean sasoikakoen eta euren familien a
lojamendu baldintzak a
rautzeko beharrizanari buruzko gomendio orokorra sartu zuen eta a
zken urteko txostenean ere (1999) lehentasunezko trataera eman zitzaion.
Edozein modutan ere, proposamenak gorabehera, ez da lortu egoerak a
geriko hobekuntzarik izatea eta a
lojamenduen gaiak konpondu gabeko gaia da, hau da, zalantzen, a
razoen eta kezken a
ldiro-aldiroko iturria.
2000. urtean barrena, A
rabako sasoikako langileen a
razoari a
urreko egiteko hainbat erakundek sortutako mahaiaren batzarretatik batean (otsailaren 22ko bilera) planteatu zen egokia izango zela A
rartekok pertsona hauen eta euren familien a
lojamenduari buruzko gaia, oraindik ere konpondu gabekoa, berriro ere a
ztertzea eta mahaikideek erreferentzia gisara erabiltzeko a
giri edo proposamenen bat egitea.
Eskari horri erantzunez, A
rarteko erakundeak hainbat lan bilera izan zituen gai honen inguruko eskumena duten a
dministrazioetako zenbait a
rduradunekin (horietariko batzuk erakundeen a
rteko mahaian ez dauden Eusko Jaurlaritzako sailekin) eta, ondoren, a
rautzeko proposamenak jasotzen zituen txosten bat taxutu zuen; txosten hau A
rabako Ongizateko Foru Diputatuari igorri zion, bera hartu behar baita mahai horren a
rduradun edo bultzatzailetzat, eta bestelako erakundeetara ere bidali zuen.
Hona hemen bildutako gomendio orokorrak mamiz jasotzen ditu txosten horren edukia eta 2000ko maiatzean a
urkezturiko proposamenak; a
lta, horiei, txosten hau idazteko momentuan, ez die oraindik ere erantzun zehatzik eman erakunde eskudunetariko bakar batek ere.
Aurten a
rte gai honen inguruan A
rarteko erakundeak izandako esku-hartzearen bitartez a
razoa deskribatu eta a
ztertu nahi izan da, bai eta proposatu ere, zeintzuk diren egoera hori hobetzeko erakundeek a
bian jarri beharreko jarduerak, betiere legeriak emandako zereginen a
rabera eta beste erakunde batzuei dagozkien zehaztapenetan sartu barik. Edozein modutan ere, egindako txostenean zein gomendio honetan a
urrerapauso bat gehiago egin eta egoera desblokeatzeko erabilgarritzat jotzen diren hainbat a
dibide eta proposamen ematen dira.
Gomendioa hiru zatitan egituratzen da:
1. Lehenengoa, deskribatzailea; bertan a
ztertutako errealitatea ez ezik bete beharreko premiak ere islatzen dira (neurri batean a
urreko urteetan egindako a
zterlanen laburpena izan liteke).
2. Beste toki batzuetako hainbat ekimen eta proiekturen berri ematen den bigarren zatia (horiek guztiak erreferentzi modura erabil litezke).
3. Gaiari eskumenaren ikuspuntuaren a
ldetik oratzen zaion hirugarren zatia; era berean, egoera erregulatzeko lanabes juridikoak ere proposatzen dira (gomendioa eta proposamenak).
1. Sasoikako beharginen eta euren familien kokaleku eta a
lojamenduak A
raban. A
intzat hartu beharreko egoerak
Sasoikakoen problematika a
ztertzean izan ohi den a
razoetariko bat da euren errealitatearen gaineko datu orokor eta fidagarririk ez egotea. Badira hainbat gairen inguruko datu partzialak (eskolaturiko a
din txikikoen inguruan, informazio bulegoetara jotzen duten edo A
gurain zein Biasteriko a
terpetxeak erabiltzen dituzten pertsonen inguruan, Gizarte Segurantzako a
lta hartu duten langileen inguruan...), baina horien bitartez oso nekeza da a
rloaren a
razoei buruzko ikuspuntu orokorra -kuantitatiboa eta kualitatiboa- a
teratzea.
Alojamendu eta kokalekuei buruzko datu zehatzei dagokienez, a
razoa oso a
ntzekoa da. Kasu jakin batzuetan, bai udal ekimenez bai Gizarte Ongizate Foru Institutuak sustatutako egitasmoen ekimenez, gai honen inguruko hainbat datu jaso eta ezagutu a
hal izan dira. Horrela bada, a
zken kanpainetara mugatuz, esate baterako, erabiltzeko moduko zenbait datu iturri ditugu, nahiz eta lokal edo a
lojamenduen errolda fidagarririk existitzen ez den. Ziurtasun eta a
rgitasun handiagoa eman nahian, hona hemen bilduko ditugu 1999ko kanpainari dagozkion datuak (horren inguruan memoria guztiak erabili a
hal izan dira). 2000. urteko datuei dagokienez, hainbat sartu dira, betiere gomendio hau idazteko momentuan (2000ko a
bendua) horiek eskuratzeko modua zegoen a
la ez kontuan hartuta. Horrenbestez, 1999ko kanpainei buruzko datu iturrietara joz, ondoko hauek guztiak a
ipatuko ditugu:
– Patata batzeko eremuari dagokionez, "Cáritas" erakundeak 1999an sasoiko eta nekazariekin egindako lanaren inguruan taxuturiko memoriak datu interesgarriak ematen ditu; datu horiek guztiak A
rabako Lautada, A
rana Haran eta A
rabako Mendialdeko 36 herritan egindako 112 inkestari esker eskuratu a
hal izan ziren.
– A
rabako Errioxako eremuaren kasuan, oinarrizko gizarte zerbitzuen eskuhartzeak eta a
zken urteotan barrena Eltziegon gizarte eta hezkuntza a
rloan esku hartzeko egitasmo batek ekarri dute, esate baterako, a
din txikiko ugari eskolaratzea edo elikadura, osasun, higiene edo a
isialdiko erabilerarekin zerikusia duten jardueretan parte hartzea ez ezik herri horretara bertaratzen diren sasoikoen eta euren familien egoerari buruzko datu orokorrak biltzea ere. A
rabako Foru A
ldundiko Gizarte Ongizate Sailak diruz lagundutako egitasmo honen garapenarekin a
rduratzen den Hezilan heziketa taldeak urtero-urtero egindako txostenetan oso datu interesgarriak jasotzen dira etorkizunean hainbat eskuhartze bideratu a
hal izateko: familien jatorria, familiaren osaketa, mahats bilketara etortzen emandako urte kopurua, eskolaratze erregistroak... Egitasmo hauek beste udalerri batzuetara (Lantziego eta Kanpezu 2000. urtean) zabaltzearen ondorioz errealitatea hobeto ezagutzeko a
ukera izango dugu.
– Gizarte Zerbitzuetako Idazkaritzak sustaturiko Arabako Errioxan egindako sasoiko lanari buruzko a
zterlanak eremu horretako a
lojamenduetako eskuragarritasun, okupazio, tipologia eta edukierari zein baldintzei buruzko ikuspuntu zabala ematen du, bai eta gai honen inguruan nekazariek eurek sentitutako zailtasunak ere. A
ipatu beharra dago datu horiek guztiak inkesta bitartez jaso a
hal izan direla eremu horretako ustiategietako jabeei egindako elkarrizketetan.
Mahatsa biltzeko 1999ko kanpainan, gainera, a
ipatzen dihardugun gaiari zuzenean eragiten dion zirkunstantzia berria izan zen: a
urreko urteetan Eltziegon kanpatzeko egokitu ohi zen gunea kendu izana. Jakina denez, a
zken bi urteetan a
plikatu den erabaki honek familia as
koren kokaleku baldintzei eragin die zuzenean; izan ere, a
urreko urteetan bertara jotzen eta kanpatzen ohituak egon dira. A
rarteko erakundeko langileek in situ egiaztatu a
hal izan zuten zeintzuk izan ziren makina bat familiari, batez ere a
ilegatu eta lehendabiziko momentuetan, planteatu zitzaizkion a
razoak eta zalantzak.
Kanpatzeko gunea kentzeko erabakia hartu da, beste a
rrazoi batzuen a
rtean, a
lde kontratugileek kontrataturiko pertsonei a
lojamendua emateko erantzukizuna hartzeko irizpideari jarraituz. Erakunde hau ere bat dator irizpide horrekin eta horrelaxe a
dierazi du uneoro. A
razoa, hala ere, sortzen da kontratugileek erantzukizun hau beren gain hartzen ez dutenean edo pertsonen duintasuna errespetatzen ez duten baldintzak edo eska daitezkeen gutxienekoak betetzen ez dituztenean. Bestalde, a
ipatu beharra dago gutxieneko horiek ez daudela ezarrita, horiek erregulatzeko a
rautegia edo zehazteko erabakia falta delako.
Erakunde honen a
urreko txostenetan lau egoera mota bereizi dira pertsona hauei a
lojamendua emateko baldintzei dagokienez:
a) erakundeek bultzaturiko a
terpetxeetan -eskuarki egun bat edo bitan barrenahartutako pertsonei dagokiena;
b) horretarako beren beregi ezarritako gune edo a
kanpalekuetan kanpatzen duten familiei dagokiena;
c) nekazariek edo enpresa kontratugileek egokitutako lokaletan a
lojamendua hartzen duten pertsona zein familiei dagokiena;
d) baldintza hoberik ezin topa dezaketelako, gaua a
hal duten lekuan eta moduan igarotzen duten famili zein pertsonei dagokiena.
Badira bestelako desberdintasun esanguratsuak eta garrantzi handikoak. Horietariko bat da inguru horretara familiarik gabe lan egitera doazenen eta familia guztia eurekin batera eroaten dutenen a
rtekoa. Jakina denez, beharrizanak oso desberdinak dira kasu batean eta bestean.
Hona bilduko ditugu 1999ko kanpainari batez ere dagozkion hainbat datu, betiere gorago a
ipatutako lau egoera horietariko bakoitzari buruz. Batzuetan memorietatik a
teratako informazioak dira; beste batzuetan A
rartekoren langileek 1999ko irailaren 29an eta urriaren 6an kokaleku eta lokaletara egindako bisitetatik a
teratako datuak dira. Era berean, men egingo diogu 2000ko urriaren 17 eta 18an egindako bisiten ondorioz a
ztertu a
hal izan dugun egoerari.
Behin beharrezko obrak a
maitu eta gero, 1998an a
bian jarri zen A
guraingo a
terpetxe iraunkorra, A
rabako Foru A
ldundiak sustatua eta 31 pertsonarentzako lekua duena. Biasteriko a
ldi baterako a
terpetxeari gagozkiola, a
urreko urtean legez, udal igerilekuko lokalak prestatu dira, plaza kopuru zehatz bat kontuan hartuta (48 pertsona) eta funtzionamendurako a
ntzeko irizpideak erabili dira (gehienez ere gau biko egonaldiak, mantenua...).
Bi zerbitzu hauek hartzen dituzten eskariak eta ematen duten zerbitzua nahiko desberdinak dira: A
guraingo zerbitzuaren kasuan, eskaria txikiagoa da (93 gizonezko lau as
tetan barrena eta 99an gainezka egiteko ezelako problemarik izateke), eta Biasterikoaren kasuan as
koz handiagoa (192 gizonezko eta 13 emakumezko, hamaika egunetan barrena 99an). A
zken kasu honi dagokionez, a
terpetxeak gainezka egin zuen funtzionamenduaren lehendabiziko egunetan eta, ondorioz, pertsonei harrera egiteko lekua behin-behinean handitu behar izan zen 16 plaza gehiago eskainiz. A
zken urtean egoera hori intentsitate handiagoarekin gertatu da; horrela, irekita egon den hamar egunetan barrena okupazioa %100ekoa izan da, eta, a
zkenik, a
ldez a
urretik ixtea erabaki da kudeaketa a
razoak egon direlako.
Argi dago a
terpetxeen formulak badituena hainbat muga eta kontraesan. Era berean, elementu positiboak ere a
geri dira: erakunde desberdinen a
rteko lankidetza, eremu horretako oinarrizko laguntza zerbitzuen eta boluntarioen inplikazioa, kolektiborik a
hulenei -berbarako a
tzerriko etorkinei- eskainitako a
rreta (1999an A
gurainen hartutako 93etarik 84 eta Biasterin hartutakoen %80 izan dira a
tzerriko etorkinak), a
lojamenduaz gainerako bestelako zerbitzuak eskaintzea (arropa, janaria, garbiketa, botika kutxa, informazioa...).
Alta, zerbitzu horietako memoria teknikoetan a
geri diren datu eta balorazioekin bat, a
zken urte honetara a
rte a
dieraz zitekeen a
terpetxeen bideak, bere mugak izan a
rren (bi eguneko gehieneko egonaldia, ordutegiak mugatuak izatea, hainbat egunetan gainezka egitea, gizarte a
genteen a
ldetik inplikazio maila desberdina...) zerbitzu baliagarria ematen ziola oso a
hula den pertsona kolektibo bati, hots, mahatsa edo patata biltzera bere kasa edo familiartekoak ez diren taldeetan doan kolektiboari, gehienbat a
tzerriko jatorria duten pertsonek osatua (bereziki Magrebekoak). A
zken urtean Biasteriko a
terpetxean sorturiko a
razoek ekarri beharko dute inguru honetan eskaintzen den zerbitzuaren balorazioa eta egoera berraztertzea. Berraztertze horretan, besteak beste, kontuan hartu beharko lirateke Biasteriko a
terpetxearen behin-behineko egoera eta baldintza materialak eta segurtasunezkoak, bai eta inguru horretara bertaratzen den pertsona kopuru gero eta handiagoa ere, nahiz eta a
lojamendurako premiak konponduta izan ez.
Zerbitzu hauetako funtzionamenduan badira sasoikakoen beharginei zuzendutako beste toki batzuetako a
terpetxeen a
ldean bereizgarriak diren bi ezaugarri: behin-behineko harrera eskaintzen dute (kontratuak izan ez diren bitartean, ez kontratuaren epearen barruan) eta a
dministrazioa da kostu guztiak ordaintzen dituena (AFA eta ez nekazariak). Bi ezaugarriok elkarrekin dute zerikusia eta berraztertu beharko lirateke, baldin eta a
terpetxeak a
lojamendu iraunkorrerako formulatzat hartzen badira; izan ere, gai hori behin baino gehiagotan planteatu da irtenbide egoki modura eta gainera beste leku batzuetan badago honen inguruko esperientzia handia.
b) Kanpatze guneak
Aipatu denez, a
zken bi urteetan Eltziegoko ohiko kanpatze gunea kendu da. Eremu hau, gehienbat, estatutako beste leku batzuetatik zein Portugaletik etorritako ijito etniako familiek erabiltzen zuten.
Patata batzeko eremuan, gutxienik, A
lbainako kanpamenduari eutsi zaio a
urreko urteetako a
ntzeko baldintzetan: bi komun, elektrizitate sorgailu bat, edateko ur txorrota eta hainbat zaborrontzi. 1999an udalak komunerako lagatako ur patin bat ezarri zen, nahiz eta a
zken kanpainan horrelakorik egon ez den. A
lta, "etxebizitzak", kasurik gehienetan, a
ldi baterako txabolatzat har daitezke (hamabost bat gutxi gorabehera), osagai eta material eskasez eginda daude eta ez dituzte segurtasun zein osasun a
rloko gutxieneko baldintzak betetzen. Orobat, esan beharra dago a
utobus zahar bat eta hainbat furgoneta a
lojamendu gisa erabiliak direla. Eremu horretako kanpatze guneei dagokienez, ez dugu zuzeneko daturik, ez baitugu bisitatu.
Eltziegoko kanpatze gunea benetako a
lternatiba barik kentzearen ondorioz, inguru horretan kanpatze gune berriak sortu dira, txikiagoak eta, kasuen a
rabera, eskasia baldintza gehiago edo gutxiago dituztenak. Horrela bada, 1999ko urriaren 6an hainbat kokaleku bisitatu a
hal izan genituen:
– kanpatzeko lehengo gunearen a
urrean, nekazari kontratugileak karabanak eta furgonetak a
parkatzeko lagatako eremu batean (5 familia);
– Eltziegon ere mahastietara a
biatzeko eta harrera leku bihurtzeko zabaldutako bide batean (6 familia);
– Baños de Ebroko baskularen ondoan (9 familia);
– nekazarien lonja edo pabilioiaren baten a
lboko guneetan (Biasterin, Samaniegon, Bañosen, Lapueblan, Eltziego...);
– eraikitze materialak pilatzeko hainbat eremutan (Villabuenan...).
Kanpaldi hauek a
zken urte honetan ere izan dira eta berriak ere sortu dira; horietariko batzuk nahiko handiak izan dira, berbarako Elvillarren bisitaturiko bat (urriaren 18an, 12 familia handi baino gutxiago ez zituena).
Oro har kanpatze eremuak nahiko familia handiek edota euren a
rtean senideturikoek hartzen dituzte (batzuetan 40 kide baino gehiagokoak). Taldeka a
biatzen dira furgoneta eta kamioietan eta, eskuarki, a
rgi eta ur hartuneren bat eskaini ohi zaie, baina ez kasu guztietan. Gainerako zerbitzuak (komunak, dutxa, sukaldea, ur beroa, lo egiteko lekuak...) euren kontura dira. Eltziegon kanpatutako pertsonek udal igerilekuko dutxa eta bainugelak erabili a
hal izan dituzte.
Erakunde honetako langileekin berba egin a
hal izan duten ia guztiek uste dute euren egoera txarrera egin duela a
urreko urteetakoaren a
ldean (zerbitzu ezagatik, herriko erdiguneko urruntasunagatik, gunetara sartzeko zailtasunagatik). Baten batek a
dierazi du egoera nahiko a
ntzekoa dela: "lehen bezain txarra". Era berean, bada batzuetan a
intzat hartzen ez den egoera a
ditzera eman zuenik: nekazari kontratugileek a
lojamendua eskaini zieten, baina gurago zuten, euren kamioiak eta erdi-atoiak erabilita, taldeko bizimodua egin.
Azken ohar honek a
geri-agerian jartzen du behar bezalako a
lojamendua emateko zer-nolako zailtasunak ekartzen dituen horrelako lekuetara, lan egingo dutenez gain, kide guztiak biltzen dituzten familiak bertaratzea. Esperientziak erakusten digu errealitate honi (familian bertaratzearena) urterik urte eusten zaiola, eta, litekeena dela horrela izaten jarraitzea kultura eta merkatu a
rrazoiak direla eta. Hori ikusita, ez du ematen irtenbiderik egokiena ezikusiarena egitea denik, horiek guztiak existituko ez balira bezala.
c) A
lojamenduak, nekazariek edo enpresa kontratugileek eskainitako lokaletan
Arartekoren 1997ko urteroko txostenean egoera modu honetara laburbiltzen zen:
"Nekazarien zein enpresa kontratugileen jabetzako lokaletan harrera egiten zaien pertsona eta familiei dagokienez, oso egoera desberdinak ikusi a
hal izan dira: eredugarritzat jo diren lokalak (gaitasun handiko enpresa batzuek prestaturikoak) (...), gutxieneko bizi baldintzak betetzen ez dituzten guneak (sarritan familia a
rteko hainbat ustiategitan lanabesak gordetzeko erabiltzen diren lekuak), bai eta hainbat udalerritako nekazariek a
lojamendurako lokalak beren beregi konpondu eta berriztatzeko ekimen batzuk ere". Horrela bada, 1999an bereziki egindako kanpoko bisitaldietan ikusitakoak bide ematen du oinarri-oinarrian a
restian esandakoari eutsi a
hal izateko.
Urte horretako irailaren 29tik urriaren 6ra bitartean bisitatu a
hal izan ziren langileei eta euren familiei a
lojamendua emateko hainbat udalerritan erabiltzen diren lokalak, esate baterako A
rabako lautadakoak, A
rabako mendialdekoak eta A
rabako Errioxakoak. A
lojamendu horien baldintzak a
puntatu ziren horretarako berariaz egindako ohar fitxa batean.
Ikusitako oinarritzat hartuta, lokal horietako tipologiarik ohikoena honako deskripzioarekin etor daiteke bat:
– Bizitzeko prestatutako lekuari dagokionez, pabilioia independenteak edota nekazarien etxebizitzari a
txikitako guneak izaten dira, sarritan lanabesak edo salgaiak bildu eta gordetzeko erabili eta data horietan sasoikakoen familiei harrera egiteko garbitu edo a
tontzen direnak.
– Baldintza zein zerbitzuei dagokienez, ohikoena izaten da ura eta a
rgia izatea eta sukaldea zein komuna pabilioian bertan egotea edo leku hurbil batean. Espazioa banatu ohi da ezkontideen edo familien a
rabera, lurrean jarritako koltxoiek ematen duten tartea besterik ez dagoela; kasurik onenean mahai edo manpararen bat ere egon daiteke.
Lokal horietan hartutako pertsonen kopurua oso a
ldakorra da kasuen a
rabera. Egindako bisitetan era guztietako egoerak ikusi eta a
ztertu a
hal izan dira: 14 familia eta 43 pertsona lonja horietako batean, bai eta 10 pertsonako familia bakarrak okupatutako lokalak ere.
Gai hau behar bezala baloratu a
hal izateko, komeni da honakoak, bederen, gogoan izatea: egoerak oso a
ldakorrak izaten direla ( bai beharrizanei zein emandako irtenbideei dagokienez), a
lojamenduak emateko baldintza ekonomikoak zeintzuk diren ezagutzeko zailtasunak egoten direla, eta a
razo handiak izaten direla enpresak edo nekazariek eskainitako objektu zein zerbitzuen eta kontratatuek eurek ekarritako ekipamenduaren a
rtean bereizi a
hal izateko.
Arabako Errioxan sasoikakoen lanari buruzko txostenean, 2000ko a
pirilekoa eta A
rabako Foru A
ldundiko Gizarte Zerbitzuetarako Idazkaritzak sustatutakoa, normalean izaten diren makina bat egoerari buruzko datu esanguratsuak jasotzen dira, ikuspuntu zehatz bat ere sartuz: kontratua egiten duten nekazariena, hain zuzen ere. 298 nekazariri egindako lagin batetik hartu diren datuek errealitatera gehiago hurbiltzea a
halbideratzen dute, betiere lagin horren baliozkotasuna eta fidagarritasuna erabatekoa ez dela jakin a
rren. Horrela, a
ztertutako laginari dagokionez, ondokoa jakin a
hal izan dugu, a
dibidez:
– Zenbatek ematen duten a
lojamendua (guztien %64) eta zenbatek ematen ez duten (herena baino gehiago).
– Zein a
lojamendu mota eskaintzen duten: etxea (%33), lonja (%35), biltegia edo pabilioia (%19)...
– Gutxieneko zein baldintza betetzen dituzten a
lojamendu hauek: edateko, a
rgia, bainugela eta sukaldea (%40); gainera, ur beroa eta oheak (%30)...
– Inguru horretan zenbat plaza egongo diren gutxi gorabehera (193 inkesta positiboetan 1.688 plaza zenbatu dira eta plaza kopurua 4.000-4.500 ingurukoa izango dela pentsatzen da).
– Zeintzuk diren nekazariak sasoikako langileei a
lojamendua emateko dituen zailtasunak: leku egokirik ez izatea (%27); lokala berritzeko premia, mahats bilketak oso egun gutxi irauten duela eta kostua handia dela kontuan hartuta (%10); elkarbizitza a
razoak eta portaeraren gaineko zalantzak (%16)...
Kasu honetan gogoan izan behar da iritzi hauek guztiak nekazariek beraiek eman dituztela eta ezin izan direla kontrastatu beste iturri batzuekin edo errealitatearen zuzeneko a
zterketarekin.
Aztertutako errealitateak, gutxienik, irtenbide hauek zailtzen dituzten bi elementu objektibo nabarmentzeko a
ukera ematen digute:
– hainbat ustiategiren tamaina, ezaugarriak eta gaitasun ekonomikoa, hau da, beharrezko baldintzak bete beharreko a
lojamendua jartzeko baliabide gutxi dituztenak;
– instalazio hauek urtero a
lojamendu modura erabiltzeko denbora tarte laburra (biltzeko kanpainak nahiko laburrak izaten dira).
Jakina denez, A
rabako Errioxako a
rdo enpresa handi baten gaitasun ekonomikoak ez du zerikusirik patata lantzeko hektarea batzuk erabiltzen dituen nekazari a
rrunt baten baliabideekin. Ikusi a
hal izango dugunez, a
lojamenduaren gaineko irtenbiderik duinenak enpresa gogorrei dagozkie edo bereziki sentsibilizaturiko nekazariei edo egokitzen den a
zpiegitura dutenei. Hainbat kasutan, a
zpiegiturak egokitzeko beharrezko obrei ekiterakoan, erakundeen laguntza ekonomikoak izan dituzte.
d) A
lojamendurik gabeko pertsonak eta zerbitzurik gabeko kanpatze guneetan dauden familiak
Kanpatze guneen inguruan deskribatu eta ikusitako egoeretariko batzuk ezin hobeto sar daitezke a
tal honetan. Horri erantsi beharko litzaioke Biasterin zenbaitetan jazotzen den egoera, hau da, a
terpetxeak ohe guztiak beteta dituen egun, edo hobeto esanda, gauetan gertatzen dena (arkupetan edo a
utobus geltokian lo egiten duten pertsonak...).
Egoera mota hauek maizago izaten dira kontraturik ez dagoen kasuetan: beharginak inork kontratatu ez dituenean edo kontratu batetik bestera zain egoten diren bitartean. A
labaina, sarritan geratu ere egitean da, langileek kontratua izan a
rren, kontratugileek a
lojamendurako erantzukizuna beren gain ez hartzea.
***
Deskribatutako egoera gogoan izanik, erakunde honek a
urreko a
ldietan ere a
zpimarratu gura izan ditu zenbait a
lderdi. Horrela eta a
dibide gisa, honako a
lderdiak nabarmendu ditu: zerbitzuak hobetu a
hal izateko, erakunde desberdinen eta gizarte a
genteen a
rteko lankidetzaren beharrizana; a
re a
razo handiagoak sor ditzakeen egoeraren hauskortasuna; harrera egiteko sareek data zehatz hauetan gainezka egiteko duten erraztasuna; ukitutako udalerrietan udal a
gintaritzen inplikazio maila eta irizpide desberdinak...
Onartu beharra dago eta halaxe esan behar da a
lderdi hauetariko batzuen gaineko erabakiak hartu direla, bai eta baliabideak jarri eta hobekuntzak lortu ere: informazioa emateko bulegoak irekitzea, sentsibilizazio kanpainetan laguntzea, profesionalen kopurua handitzea, esperientzia berriei oratu eta hasiera ematea... Guztiarekin ere, a
urten ukitu nahi dugun kokaleku eta a
lojamenduen gai zehatz honetan ez da urrats esanguratsurik igarri.
Erakunde honen iritziz, badira bi gai deskribatutako egoeren oinarrian daudenak eta benetako zailtasun bihurtzen direnak, kokaleku eta a
lojamenduei buruz planteatutako a
razoei a
urre egin eta irtenbidea eman a
hal izateko:
– kontratugileen betebeharrak (eta horien a
rtean, a
lojamenduari dagozkionak) zehazten dituen eta lokal horiek bete beharreko gutxieneko baldintzak erregulatzen dituen a
rautegi edo erabakirik ez egotea;
– banakako baliabideak erabilita, beharrizan batzuk betetzeko zailtasun objektiboak eta nekazarien a
rteko lankidetza edo erantzun erkidea a
urrera eroateko ekimenik ez egotea.
Lurralde honetan oraindik ere ez dago gai hauek a
rgitu eta zehatz litzakeen nekazaritzako hitzarmenik. Oraindik ere ez dago lokalen edo laguntza zein ikuskapen baliabideen inguruan gutxieneko baldintzarik ezarriko duen a
rautegi zehatzik. Eta elkarren a
rteko a
razoei irtenbidea emateko lankidetza ekimenei dagokienez, jakin dugunaren a
rabera, nabarmen daitekeen gauza bakarra honaxekoa izan da: UAGAk a
zaldutako interesa, GOAG nekazaritza konfederazioaren migrazio a
rloak, Kataluniaren kasuan (hainbat instalaziotara egindako bisitaldia barne), gai honen inguruan a
urrera eraman dituen esperientziak ezagutu eta zabaltzeko edo Lezako Udalaren ekimena etorkizunean erabilera komuneko lokala izateko.
Horrela bada, a
zken urteetako errealitatea gogoan izan eta batik bat zenbait nekazarik a
lojamendua emateko dituzten gabeziak nahiz beste batzuek familia oso-osoei harrera egiteko dituzten zailtasun objektiboak a
intzat hartuta, deigarria da nekazari batzuen a
rteko lankidetzarako ekimenik ez egotea, horrela a
razo komunei irtenbidea emateko momentuan. Baliteke, gainera, ekipamendu berririk gabe hainbat egoera konpondu a
hal izatea, gaur egun diren, baina zeregin hauetarako a
probetxatu ez diren baliabideak erabilita. Esan nahi baita, baliabide egokiak izan litezke Bernedoko "Arabako Mendialdeko Gazte A
lojamendua" edo Lagrango Udalak San Bartolomeko ermitaren a
ldamenean egin berri duen eraikina zein bertako kanpatze gunea...
Bestalde, A
rabako Errioxan gero eta ohikoagoa da pertsona horiek kontratatzea mahatsa bildu zein nekazaritzako bestelako lanak egiteko. Horrek ekarri du egonaldiak luzatzea eta, horregatik, a
rte garrantzizkoagoa izatea a
lojamendu baldintza egokiak a
rautu, kontrolatu eta bermatzeko beharrizana.
Hori guztia dela eta, erakunde honek funtsean berresten ditu a
lojamenduari buruzko gaia a
rautzeko beharrizanaren a
lde 1997an erabilitako a
rgudio berberak; horrek legebiltzarrari izaera orokorreko gomendioa egitera bultzatu zuen "sasoikako beharginei eta euren familiei zuzendutako a
lojamenduek bete beharreko gutxieneko baldintzak (materialak, higienikoak eta funtzionalak) a
rautzeko; izan ere, a
rautegi hori irizpide gisara erabil daiteke diru-laguntza publikoak esleitzeko, a
lojamenduak baimendu eta ikuskatzeko, eta, a
zkenik, a
lojamenduotako baldintza duinak bermatzeko."
Hurrengo a
talek ildo horri jarraitu nahi diote, hau da, proposamenak zehaztu eta irtenbide batzuk eskainiko dira.
2. Egoera beste a
utonomia erkidegoetan erregularizatzeko hainbat ekimen
Egoera eta irtenbiderako proposamenak ikuspuntu juridiko eta eskumeneko batetik a
ztertu baino lehenago (hori gomendio honen 3. a
talean egingo da), interesgarria izan liteke, oso modu laburrean bada ere, beste erkidego batzuetan a
bian jarritako ekimenak; izan ere, horretara, planteaturiko problemak konpontzeko bideak jorra litezke. Jakina denez, ekimen horietariko bakoitzak erantzuten dio ezaugarri zehatzak dituen problematika bati eta gerta liteke hartzen diren irtenbideak baliagarriak edo nahikoak ez izatea bestelako testuinguruetan. Beraz, kontua ez da gure egoerari besterik gabe a
plika dakiokeen irtenbide eredurik eskaintzea, ezpada beste testuinguru batzuetan baliagarriak izan diren a
lternatibak planteatzea, horiek, a
zken batean, a
rgi izpiren bat eman diezaguketelakoan.
Nahiko hurbil dauden eta sasoikako langile kopuru esanguratsua duten guneetara mugatuz, ondorengo ekimenak eta ezaugarriak zehatz ditzakegu a
lojamenduen erregulazioari dagokionez:
• A
ndaluziako Juntak diruz lagundu eta udalek errentatutako a
lojamenduaterpetxeen sarea sortuz joan dira, bai gutxienez hainbat kanpainetarako bai hainbat gunetan (adibidez: olibaren kanpaina).
• El Egidon sortutako a
razoen ondorioz, badirudi enpresa buruek langileen esku uzteko moduko a
lojamenduen gaiari oratu gura diotela.
• Familiaren beharrizanak betetzeko neurriei dagokienez, haurtzaindegi sarea a
ntolatuta dago (barruko migrazioak).
• Gogora ekarri beharra dago, kasu as
kotan, ez dela sasoian sasoiko lan bat, ezpada urte osoko edo zati handi bateko beharra. Edozein kasutan ere, iraupen handiko kanpainak dira.
2) Katalunia:
COAGk zenbait urtetan barrena a
urrera eroan duen esperientzia, funtsean, ezagutzen dugu; UAGAk ere horrekiko interesa a
zaldu du. Esperientzia horretarako ezaugarri a
zpimarragarri batzuk honako hauexek dira:
• Etorburuko kontratazioa, a
lojamenduen zein etxe partikularren sarea eta nekazariari zuzendutako zerbitzuen kudeaketa osoa nahasten ditu (nekazariak COAGri egiten dion ordainketaren bitartez).
• Udal batzuek a
lojamendu komunitarioak eraikitzea erabaki dute.
• Nekazaritzako hitzarmena dago eta a
lojamenduek bete beharreko gutxieneko baldintzak ezarrita daude.
• Familiarteko egoerak ez dira oso a
rruntak eta ez dira a
lojamenduen kasuan a
urreikusten.
3) Errioxa:
• Duela urte batzuetatik hona nekazaritzako hitzarmena dute; horrek a
lde kontratugilearen betebeharra ezartzen ditu, betiere kontratutakoen a
lojamendu baldintzei dagokienez.
• Edozein modutan ere, Bañaresko kanpamenduko egoeraren modukoek kolokan jartzen dute gai horri buruzko hitzarmena betetzen den a
la ez.
4) Nafarroa:
• Sasoikako langileen a
lojamendurako plana dago nekazaritza produktuak biltzeko kanpainak izaten direnean; egitasmo hori Nafarroako Gobernuko Nekazaritza Sailak a
urkeztu zion Parlamentuari, Parlamentuaren 1999ko urriaren 27ko bilkurak onetsitako mozio bati erantzuteko as
moz.
• Kontsultatutako erakundeek "behin-behinekotzat" jotzen dute plan hori.
• Etxe partikularren sarea (erabiltzen ez direnak) sortzea du helburu; horiek a
lokatuko litzaizkioke enplegu emaileei, sasoikako langileei a
lojamendua eman a
hal izateko.
• Etxean sistema honetan sartuko direla bultzatzeko, PFEZaren %20ko kenketa proposatzen du, helburu honetarako lokalak erosi edo berritzeko inbertsioa egiten dutenen kasuan.
• A
ragoiko Gobernuak hainbat dekretu a
rgitaratu ditu (horietariko a
zkena 2000ko martxoaren 10ean) "nekazaritza eta a
beltzaintzako sasoikako beharginen a
lojamendurako zuzendutako eraikinak egokitzen laguntzeko".
• Dekretuaren barruan bi elementu nabarmendu behar dira:
* ematen diren diru-laguntzen maila (eraikinak egokitzerakoan egindako inbertsioaren %50eraino);
* lokalek bizigarritasunaren a
ldetik bete beharreko gutxieneko baldintzak zehatzmehatz a
dieraztea (dekretuaren eranskina).
6) Extremadura:
• Cáceresko nekazaritzako hitzarmenak beren beregi ezartzen du "nekazariak langileari eskuratu beharko diola beraren familiarentzat zein harentzat bizigarritasun baldintza duinak dituen etxebizitza bat".
• Nekazaritzako Sasoikakoen Bulegoak 2000ko a
zaroan Jerte haraneko gerizaren sasoikakoen a
lojamenduei buruz emandako datuak as
kotarikoak direla esan behar da:
* %50eri udalek gizarte erakundeen lankidetzarekin batera martxan jarritako a
terpetxetan eta beste motatako zentroetan eman zaie a
lojamendua.
* %30eri bizigarritasun baldintza oso desberdinak dituzten etxeetan, garajeetan edo biltegietan eman zaie a
lojamendu.
* %19ri kanpaldietan eman zaie a
lojamendu, gehienbat Extremadurako Juntak a
bian jarritako kanpamenduan.
7) Kanpatze guneei dagokienez, kanpinen gaineko a
rautegia a
lde batera utzita (Eusko Jaurlaritzaren 41/1981 Dekretua), badira udal ekimenen batzuk, esate baterako A
rrasate Udalarena (ez zaio lotzen sasoikakoen lanari, ezpada familia nomada batzuen as
entamenduari). Beste herrialde batzuetako hainbat udalerritan a
bian dagoenaren ildotik doa; izan ere, a
uto-karabanan bidaiak egiten dituztenei kanpatze gunea uzteko modua da:
• gutxieneko zerbitzuak dituen gune bat ezartzen da (argi hartunea, ura, estolda, zola...);
• horren erabilera a
rautzea (pertsonen kopurua, egonaldiaren gehieneko denbora tartea...).
3. Sasoikako beharginen a
lojamendurako zuzendutako instalazioen baldintzak a
rautzea. Eskumenen eta proposamenen a
zterketa
Azken zati honetan, gorago a
ipatutako gai bat a
ztertzea komeni da: Euskal A
utonomia Erkidegoko lurralde egitura politikoaren barruan nork exijitu eta a
rautu behar dituen nekazaritza a
rloko sasoikako beharginentzako instalazioen oinarrizko bizigarritasun baldintzak. Esan nahi baita, erakunde komun eta lurralde historikoen a
rteko harremanei dagokienez, zehaztu behar da zein den nekazaritza a
rloarekin eta lurralde bakoitzean bizitzeko eta kokalekua ematera zuzendutako lekuen baldintzekin zerikusia duten gaiak a
rautzeaz a
rduratzen den organoa.
Egin zitekeen a
rren, ez diogu gai honi lan ikuspuntutik helduko; izan ere, lan baldintzak ezartzea estatuko legegileari dagokio (oinarrizko legeria) edo, hala denean, negoziazio kolektiboaren gaia da (nekazaritzako hitzarmenak...). Beste a
lde batetik, a
dierazi behar da a
lojamenduen gaiari besterik ez diogula oratuko.
Euskal A
utonomia Erkidegoko Estatutuak jasotzen duenaren a
rabera, a
utonomia erkidegoak nekazaritza (10.9.) edo etxebizitzaren (10.31.) gaineko eskumenak ditu. Horiek bide ematen dute nekazaritzako langileen a
ldi baterako a
lojamendurako zuzendutako egoitzek a
urkeztu beharreko bizigarritasunaren gutxieneko baldintzak a
rautuak izan daitezen. Lurralde Historikoei buruzko 27/1983 Legeak ez die foru a
ldundiei eskumen berezirik ematen; hori dela eta, ondoriozta dezakegu gai honen gainean a
rautzea a
utonomia erkidegoko erakunde komunen zeregina dela, Eusko Jaurlaritzarena, hain zuzen, betiere a
rau bidezko xedapen baten bitartez.
Eskumenen banaketa hau dela eta, Eusko Jaurlaritzari eska lekioke gainerako a
dministrazioetarako (foru a
ldundiak eta udalak) eta nekazaritza a
rlorako baliagarriak diren gutxieneko irizpideak ezartzeko, betiere sasoikako langileek a
lojamendu duinerako duten eskubidea babestu nahian.
Beste a
rlo batzuetan, esate baterako turistikoan edo gazte politikakoan, badira a
ldi baterako egoitza erabilera mota hauen gutxieneko zerbitzuei buruzko hainbat parametro ezartzeko erabiltzen diren a
rauzko lanabes batzuk.
Besteak beste, honako hauexek daude: Euskal A
utonomia Erkidegoko Kanpinen A
ntolamenduari buruzko martxoaren 16ko 41/1981 Dekretua, Ume edo Gazte Taldeen A
lojamendu edo Egonaldietarako zuzendutako A
terpetxe zein Instalazioen A
ntolamenduari buruzko urriaren 18ko 406/1994 Dekretua, Landa Inguruneko A
lojamendu Egoitzak a
rautzeko maiatzaren 28ko 128/1996 Dekretua.
Nekazaritzako langileek a
ldi baterako egonaldiak egitera zuzendutako instalazioen problematikari heltzean, a
ipatu beharreko beste gai bat lurralde eta hirigintza a
ntolamenduari dagokio.
Eragina duten lurralde eta a
rlokako plangintzen barruan ezarri behar izango litzateke a
ldi baterako ekoizpenaren eta bilketaren inguruko zereginei lotutako a
ldi baterako egoitza erabilera kolektiboa, batez ere A
rabako Lurralde Historikoaren barruko a
rdogintzaren eta patataren a
rloetan.
Ildo honi jarraituz, idazten a
ri diren Jarduera Ekonomikoen Lurralde eta A
rlo Plangintzak, bai eta Nekazaritzako Lurzoruari buruzkoak ere, a
gertuko dute zein izango den erabilera mota honek a
rdogintzako jarduera produktiboekin izango duen beharrezko lotura, betiere sasoikako beharginen beharrezko eta a
ldi baterako ekarpena.
Beste a
lde batetik, komenigarria izango litzateke Arabako Errioxako Lurralde Plan Partzialean (eskualde honetan Euskadiko a
rdogintzaren ia a
rlo osoa dago) eta A
rabako Erdialdeko Lurralde Plan Partzialean (patataren ekoizpena bertan dago gehienbat) langileen a
lojamendurako a
ldi baterako egoitza erabilera a
rautzea, nagusiki bilketa zereginaren existentziari lotuz.
Nekazaritzako ustiategiak dituzten udalek a
ldi baterako egoitza erabilera kolektiboa jaso behar izango lukete oinarrizko a
ntolamendurako lanabesetan, hau da, euren a
rau subsidiarioetan.
Horrek udalerriei a
halbideratuko lieke haziz doan edo gutxienez iraungo duen gizarte errealitate bat kontrolatzea; era berean, hirigintza politikako elementuak sar litezke udal lizentzia eta sasoikakoen egoitzara zuzendutako instalazioen existentzia zein mantentzea lotuz; horretarako, bada, Eusko Jaurlaritzako etorkizuneko dekretuak ezarriko dituen gutxieneko baldintzak hartu behar izango dira kontuan.
Eskumenen banaketa diseinu hau erreferentziatzat hartzen baldin badugu, a
rdogintzako eta patata ekoizpenetako sasoikako beharginen a
lojamenduaren problematikari oratu beharko litzaioke ondoko tresna juridikoak erabiliz:
1. Eusko Jaurlaritzaren Dekretua, Nekazaritza Sailak proposaturikoa; horrek ezarri beharko luke a
rdogintzako eta patatako ustiategiek (gutxienez sortu berriek eta gaur egungoak handitzeko proiektuek) sasoikakoei a
lojamendua emateko instalazioak izateko exijentzia, betiere ustiategi bakoitzak ekoizteko dituen beharrizan eta gaitasunaren neurriko proportzioan.
Dekretu honetan ere instalazio hauek bete beharreko gutxieneko baldintzak eta beharkizunak jaso behar izango lirateke:
– a
rgi naturala eta a
ireztatze egokia;
– surik hartzen ez duen koltxoia den ohea edo litera eta a
rmairu bat;
– dutxa, konketa eta komeneko zerbitzu higienikoak, hamar pertsonako;
– sukalde eta harraska a
likatatua eta janaria prestatzeko gutxieneko
– ekipamendua;
– jantokirako gunea.
2. Arabako Foru A
ldundiko Foru Dekretua, sasoikako langileentzako instalazioak egokitzeko deialdiaren gainekoa; horretarako, gorago a
ipatutako a
rautegi a
utonomikoak zehazten dituen gutxieneko beharkizunak bete beharko lirateke.
Dekretu honetan ezarri behar izango litzateke a
rlo honetan inbertitzeko edozein laguntza, diru laguntza edo zerga onurarako baldintza izango dela Eusko Jaurlaritzaren dekretuak sasoikakoen instalazioei buruz ezarritako zehaztapenak betetzea.
3. Lurraldea a
ntolatzeko a
giri estrategikoetan jaso beharko litzateke erabilera hori ezartzeko premia; izan ere, behar-beharrezko elementua da patata ustiategietarako zein a
rdogintzarako. Hala, ondokoak a
ipatu nahi ditugu eren beregi: Jarduera Ekonomikoen A
rlokako Lurralde Plana (Nekazaritzako Lurzoruen A
rlokako Lurralde Plana), A
rabako Errioxako Lurralde Plan Partziala eta A
rabako Erdialdeko Lurralde Plan Partziala.
4. Ukitutako udalerri guztietako a
rau subsidiarioen berrikuspenean sartu beharko litzateke nekazaritzako ustiategietara lotutako etxebizitza kolektiboaren erabilera.
Era berean, udaleko hirigintza plangintzari buruzko a
rau subsidiarioetan instalazio horiek bete beharreko beharkizunak eta parametroak sartu beharko lirateke; horretara, horiek bete ezean, udalak esku har lezake hirigintzako diziplinako tresnak erabiliz.
3.8. Ikasle etorkinak
Arloaren ezaugarriak
Txosten honetako a
urreko lau a
taletan, biztanle eskolatuen hainbat egoera edo sektore a
ztertu ditugu; izan ere, biztanle horien ezaugarriak kontuan hartuta eta sektore bakoitzean izan ohi diren desberdintasun logikoak a
lde batera utzita, berariaz hartu behar izaten dira kontuan, haien hezkuntza-premiei dagokienez. A
tal honetan, barne diferentziak a
re nabarmenagoak izan daitezkeen beste sektore bat planteatuko dugu, bosgarrena: eskolatutako biztanle etorkinak. Sektore hori hemen a
ipatzeko a
rrazoia soilik da hainbat zailtasun berezi izan ditzakeela hezkuntzarako eskubidea berdintasunaren eta zuzentasunaren printzipioei jarraiki baliatzeko.
Eskura ditugun datuen a
rabera, ikasturtez ikasturte handitzen joan da biztanleriaren sektore hori. Hala, esate baterako, 2004ko urtarrilean 8.017 ziren; 10.125 ikasle 2004-2005eko ikasturteko lehenengo hilabeteetan; 12.762 2005-2006ko ikasturtean; 16.291 2006-2007ko ikasturtean; 17.827 2007-2008ko ikasturtean; 18.737 2008-2009ko ikasturtean… Datu horiek erabiliko ditugu hemen, baina beharrezkoa dirudi lehenik horien gainean gogoeta egiteak: beti ez dago garbi zein irizpideren a
rabera hartzen den ikasle jakin bat etorkintzat, behintzat estatistikaren ondorioetarako –eta, beraz, kopuru horietan sartu da–, edo zergatik ez den etorkintzat hartzen nahiz eta a
tzerritar jatorria izan (esate baterako, portugaldar jatorriko sasoikako ikasleak, edo hemen a
dopzioan hartutako beste herrialde batzuetako haurrak, edo Europar Batasuneko beste herrialde batzuetatik datozenak, edo berriki espainiar nazionalitatea lortu dutenak…). Beraz, datu horiek balio erlatiboa dute, eta nabarmen a
lda daitezke, erabiltzen den irizpidearen a
rabera.
Dena dela, hemen jakin nahi duguna ez da ikasle bat etorkina edo a
tzerritar jatorrikoa den, baizik eta hezkuntza-premia berezirik baduen edo ez (esate baterako, gure a
rtean irakaskuntza-tresna diren hizkuntzak ezagutzen ez dituelako, edo a
urrez oso eskolatze eskasa izan duelako, edo oso desberdina den hezkuntza-sistema batetik etorri delako…), eta, batez ere, jakin nahi dugu zer neurri hartzen a
ri den gure sistema ikasle horrek a
halik eta eskolatze egokiena izan dezan eta zein diren lortutako emaitzak. Ikuspegi horretatik, erabakigarriak izan ohi dira a
dina, a
ma hizkuntza, jatorrizko herrialdeko hizkuntza eta a
ntzeko beste faktore batzuk.
Nahiz eta beti, edo as
palditik, izan diren gure erkidegoan a
tzerritar jatorriko ikasleak izan dituzten ikastetxeak, oso a
zkar nabaritu da immigrazioak a
zken urteetan izan duen hazkundea, eta gaur egun ikastetxe as
kok edo ia denek dauzkate beste herrialde batzuetatik etorritako ikasleak, nahiz eta oso proportzio desberdinetan izan. Hain zuzen ere, gehienbat gai hauen gaineko eztabaida izan da gizartean: ikastetxearen a
rabera ikasleak oso modu desberdinean banatuta daudela, eskolatze batzordeek zein eginkizun edo funtzionamendu izan behar duten eta era daitezkeela gehienbat edo ia bakarrik ikasle etorkinentzat diren ikastetxeak –Europako beste herrialde batzuetan gertatu den bezala–. A
rartekoak ere, txosten honetan ikusiko den bezala, a
rlo horiexetan esku hartu du, bai kexen bidez, bai ofiziozko jarduketen bidez.
Kasu honetan, beste defentsa-bulego batzuek ere badute kezka hori, hala nola Kataluniako Síndic de Greuges erakundeak. Hain zuzen ere, erakunde horrek txosten berezi bat egin eta a
rgitaratu zuen duela urte batzuk (2008ko maiatzean), erkidego hartako eskola-segregazioaren inguruan. A
rartekoari dagokionez, horren inguruan txosten berezirik egin ez badu ere, beka bat sustatu du (Mugarik gabeko eskola. Ikasle etorkinen irakaskuntza A
raban, 2006), eta berariaz jorratu du gai hori hainbat txostenetan (hala nola bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei buruzko txostena eta sasoikako langileen egoerari buruzko txostena, a
urreko a
taletan laburturikoak).
Aurrekariak
Jadanik a
dierazi dugun bezala, a
zken urteetan A
rartekoak a
rreta sistematikoa jarri du ikasle etorkinengan, ia beti urteko ofiziozko espedienteen bidez.
Lehenengo erantzunean, Hezkuntza Sailak ikasle etorkinen etengabeko gehikuntzari buruzko gogoeta batzuk egiten zituen; horrek hezkuntza-sistemarako dakartzan erronkak eta premiei hobeto erantzuteko a
ntolaketa-neurri batzuk ezartzea: lurralde bakoitzeko a
rduradunak eta koordinatzaile orokor bat izendatzea; Eskolatzeko Lurralde Batzordeak; etorkizunean "ikasle etorkinen a
rretarako plana" prestatzea.
Orduan, gure informazio eskaera honakoen ingurukoa izan zen:
– Eskolatzeko lurralde batzordeek gure gomendioaren helburua (ikasleen banaketa orekatua bermatzea eta eskola ghettoak saihestea) lortzeko erabiltzen dituzten edo hartu dituzten irizpide, a
rau edo neurriak.
– Ikasleen banaketaren datu gaurkotuak (lurralde historikoen, sareen eta a
barren a
rabera).
– Ikasle etorkinen a
rretarako plana zein fasetan zegoen.
Horren guztiaren berri eman genuen 2004ko gure txostenean (ikusi I. kap., 1.1.10 a
tala). Eskolatze datuei dagokienez, 2004ko a
zaroaren 19an eguneratutakoak jaso genituen.
Hurrengo urtean ere, 2005eko a
zaroaren 1ean eguneratutako 2005-2006 ikasturteko datuak jaso genituen gure txostenean (ikusi 2005eko txostena, V. kap., a
tal hau bera).
"Hezkuntza premia berezietan" edo bereziki zailak diren egoeretan zentratutako txostenaren helburuaren a
rabera, datu globalen xehetasunen berri izateko gure nahia a
dierazi genion inoiz sailari, ikasle a
tzerritarrak beren jatorriaren a
rabera (EBkoak edo EBtik kanpokoak) edo gure sisteman irakasteko erabiltzen den hizkuntzaren bat ezagutzearen edo ez ezagutzearen a
rabera bereizi a
hal izateko. Faktore horiek, gure iritziz, zailtasun handiagoa edo txikiagoa ekar dezakete gure sisteman integratzeko edo, nahiago bada, sistema honek haien berariazko premiei erantzun a
hal izateko.
Horri dagokionez, haur eskolatuen taldea nabarmen hazten a
ri denez eta horien eskolatze egokiak edo desegokiak gizarte ondorioak izan ditzakeenez, beharrezkotzat jotzen dugu informazio osagarria eskatzen jarraitzea, datuak hobeto baloratu a
hal izateko. Horrela, hurrengo informazio eskaeretan informazio osagarria eskatu dugu honakoei buruz, a
dibidez:
– Zein irizpide erabiltzen diren, estatistiketarako, ikasle bat "etorkin"tzat hartzeko a
la ez (adibidez, jatorri a
tzerritarreko baina Europar Batasuneko ikasleak, sasoikako familietako ikasleak, hemengo familiek a
doptatutako jatorri a
tzerritarreko ikasleak, etab. bezalako sektoreen datuetan barneratuta dauden a
la ez).
– Ikasle horietako zeintzuk dituzten berariazko premiak edo zein irizpide hartzen diren kontuan horiek zehazteko.
– Zein ekimen hartu diren familia etorkinek behar a
dina informazio izan dezaten, kasu bakoitzean eskolatzeko a
ukera onena zein izan daitekeen erabakitzen lagunduko diena. Eta a
bar.
Jarraipen sistematikoaren a
rdatza, beraz, gai hau eta beste hainbat izan dira, eta, horri esker, hainbat datu lortu ditugu. Datu horiek ondoko orrialdeetan erabiliko ditugu.
Eskuarki, informazio-eskaerak eta jarraipen-jarduketak hezkuntza-premiei buruzko txostenaren jarraipenaren esparruan egin ditugu, joerak zein diren ikusteko eta zer elementu hobetu behar diren ikusteko, baina baita Immigrazioari buruzko II. Euskal Planaren hezkuntzari buruzko kapitulua edo Eusko Legebiltzarrak 2007ko martxoaren 15eko osoko bilkuran gai honen inguruan onartutako legez besteko proposamena nola a
plikatzen diren baloratzeko elementu gisa ere.
Bestalde, gai honen inguruan hainbat kexa izan dira, hala nola Gasteizko Ramon Bajo LHIko familiek 2008an a
urkezturikoa. Horren bidez, a
gerian utzi dute haur etorkinek bereizkeria pairatzen dutela, baldin eta, hainbat a
rrazoirengatik, ikastetxe bat hautatzen badute eta ikastetxe horren osaerak galarazi egiten badie ingurune normalizatu batean sartzen edo hezten.
Jadanik a
dierazi dugun bezala, A
rartekoak funtsezko a
razo hauetan jarri du a
rreta:
– Ikasle etorkinak zergatik dauden hain modu desberdinean banatuta, ikastetxe motaren a
rabera; zergatik dauden kontzentratuta, gehiegi batzuetan, erantzuteko eta gizarteratzeko zailtasunak dituzten ikastetxe jakin batzuetan.
– Lurralde batzordeek zer irizpide erabili dituzten eskolatzea erregulatzeko.
– Zer erantzun eman zaien ikasle horien hezkuntza-premia bereziei, zer plangintza egin diren eta horrek nola eragiten duen eskolatze egokia eta a
rrakastatsua izan dezaten.
Lurraldearen, sarearen eta ereduaren a
raberako eskolatzeari eta horren banaketari buruzko datuak kapitulu honetako beste epigrafe batean emango ditugu. Baita laguntza eta indargarri gisa a
bian jarritako zenbait programa ere. Hemen, beraz, eskolatze-irizpideetan jarriko dugu a
rreta, polemikatik libre ez dagoen kontua.
Eta eskolatzeko lurralde batzordeek erabiltzen dituzten irizpideei dagokienez, 2007ko a
pirileko erantzunean Hezkuntza sailburuordearen instrukzioei lotzen zaie, epe a
rruntetik kanpo ikasle etorkinen eskolatzea a
rautzekoei. Bertan zehazten dira a
ipaturiko batzordeen eginkizunak eta zenbait irizpide finkatzen dira:
– Hizkuntz normalizazioko prozesuetan integratzea.
– Zentroa familiaren bizilekutik hurbil egotea.
– Funts publikoekin finantzatutako zentro guztien a
rteko oreka (publikoak eta itunduak).
– Zentroetan dauden baliabideen a
probetxamendua.
– Zentroan familia hizkuntza bera duten ikasleak egotea.
Irizpide horiek berrikusi edo osatu egin dira jasotako a
zken informazioan. Bertan a
dierazten denez, a
ipaturiko batzordeek kontuan hartuko dituzte honako irizpide hauek:
– Sare publikoaren eta sare itunduaren a
rtean %60-%40ko oreka lortzea 2010. urterako.
– Iritsi berri diren ikasleak beren familia ingurunean eskolatzea.
– Gela bakoitzeko plaza kopurua %10 a
rte handitzea.
– A
urreko irizpideak errespetatuz, a
halegina egingo da %30etik gorako portzentajea duten zentroek iritsi berri diren ikasle gutxiago har ditzaten.
Hala ere, Sailak a
dierazi zuen ikasle etorkinen a
rretarako egungo programa ebaluatzen a
ri zela, berrikusi eta eguneratzeko xedez. Horretarako, ebaluazio batzorde bat eratu zuen, eta laster zirriborro berri bat prestatzeko ondorioak izatea espero zuen.
Hobetzeko proposamenak
Berriro ere, hezkuntza-premia bereziei buruzko txosteneko gure gomendioak a
ipatu behar ditugu hemen; izan ere, horietako as
ko hizpide dugun gaiari a
plika dakizkioke, baina ez ditugu errepikatuko. Bai gogoraraziko dugu, modu berezian, horietako hirugarrena. Hain zuzen ere, hauxe proposatzen genuen: "Hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen banaketa orekatua bermatzeko eta eskola-ghettoak saihesteko neurriak hartu".
Gomendio hori oso-osorik jasota dago gizarteak erdeinatutako biztanleei buruzko txosten honetan (ikus 3.5 a
tala).
Ikus daitekeenez, bertan a
dierazten da beharrezkoa dela hainbat neurri zuzentzaile ezartzea; horien a
rtean, honako hauek iradokitzen dira:
– ratio jakin batzuk ezartzea;
– matrikulazioari buruzko a
rautegia berriz a
ztertzea;
– ikasle horien ikastetxe a
ldaketak a
ztertzea.
Ez da soilik etorkinen inguruko gomendioa, baizik eta hezkuntza-premia bereziak edo berariazkoak dituzten biztanle guztien ingurukoa. Nolanahi ere, nahiz eta zailtasunak izan horietakoren bat a
plikatzeko, orduan jadanik berariaz a
dierazi genuen honako hau: "Erakunde honen ustez, gizarte kohesioa lortu a
hal izateko, halako neurriak hartzean gogoan izan behar dira orain a
rte behar bezala kontuan hartu ez diren edo sortu berriak diren eskolatze egoerak, hala nola, gutxiengo etnikoetako edo a
tzerritar jatorriko ikasleak (inmigranteak)".
Halako neurrien edo era berean proposa daitezkeen beste batzuen helburua a
rgia da: segregazioa saihestea; integrazioa eta gizarte kohesioa laguntzea.
Jarraipenak
Hemen, a
zken urteetan egindako jarraipenak soilik a
ipatuko ditugu.
Ikasle etorkinen berariazko premiak direla eta, a
urreko urteetako datuak kontuan hartuta (esaterako, 17.827 eskolatu 2007an), bilakaera garrantzitsua izan denez eta, txostenaren ondoren, dagoeneko hezkuntza a
rloko neurriak eta konpromisoak biltzen dituzten bi inmigrazio-plan garatu direnez gero, neurri horien gaineko informazioa eskatu dugu, a
lor honetan egiten a
ri diren esku-hartze guztien ikuspegi zehatza izate a
ldera.
Zehazki, honako informazioa eskatu dugu.
a) Ikasleen banaketaren datu gaurkotuak lurralde historikoen, sareen eta a
barren a
rabera.
b) Gure hizkuntzetako baten a
urretiazko jakintzari eta jatorriari buruzko datu eguneratuak.
c) Lehen Hezkuntza gainditu dutenen tasak; errepikatze tasak; eskola-graduatua lortu dutenen tasak; 16 urte bete baino lehen edo DBH a
maitu baino lehen ikasketak uzten dituztenen tasa.
d) Hizkuntza errefortzuko programei buruzko datuak.
e) Kulturartekotasuneko koordinatzailearen postua sartu duten ikastetxeak (ikastetxe kopurua, ikastetxe mota, banaketa irizpidea...).
f) Hiru lurralde historikoetako eskolatze batzordeetan ikasturtean a
urkezturiko eskabideen kopurua eta eskolatze proposamenak, hots, eskolatu diren ikastetxeak.
Halaber, kulturen a
rteko dimentsioa, bereziki, Immigrazioaren II Euskal Planean jasotzen den konpromisoa da Horrez gain, ezohizko txostenaren gure gomendioetako bat honako hau zen: "Hezkuntza behar berezien a
niztasunaren eta a
rretaren erantzun gisa, profesionalen berariazko hautapena eta prestakuntza". (Hezkuntza-premia bereziei buruzko Txosteneko 10. gomendioa). Horren ildotik, honako informazioa eskatzen dugu:
a) Irakaslegoak garatu dituen prestakuntza ekintza eta parte hartu dituen ekintza motak eta kopurua.
b) A
niztasuna ikasketen zati izan dadin egindako ekintzak: beste kulturak ezagutzea, a
ma hizkuntzak irakastea, erlijioak ezagutzea…
Jarraipen horien emaitza oso desberdina izan da, kontuan hartutako a
rloen a
rabera. Bereziki zaila edo urria izan da horietako hirutan:
– Eskolako emaitzei buruzko datuak.
– Lurralde batzordeen funtzionamendua.
– Dibertsitatea irakaskuntzan txertatzea.
Hala, esate baterako ikasle horien eskola-emaitzei dagokienez (gainditu dutenen tasa, errepikatu dutenen tasa, eskola-graduatua lortu dutenen tasa, eskola utzi dutenen tasa...), Sailak 2008. urteko erantzunean, honako hau a
dierazi zuen: hezkuntza-sistemaren "bereizgarria da era guztietako ikasleek a
halik eta inklusibitate handiena izatea sustatzen duela. Horregatik ez da jasotzen ikasle etorkinen emaitzei buruzko datu bereizirik, eragin guztietarako estatistika orokorrean jasota daudelako".
Ildo berean, Hezkuntza Sailak emandako a
zken erantzunean (2010eko ekainaren 30ekoan), horren inguruan ikuskatzaile orokorrak egindako idazki bat jasotzen da. Bertan, honako hau dio: "Hezkuntza Ikuskaritzak dituen eskola-emaitzak zentroek bidalitako ebaluazio-aktetatik hartutakoak dira. A
kta horietan ez da a
gertzen ikasleen jatorria zein den; beraz, ezin da talde konkretu batzuen informazio bereizirik lortu, hala nola ikasle etorkinei buruzkorik".
Nolanahi ere, etorkizunerako a
ukera hori zabalik uzten du, honako hau eransten baitu:
"A este respecto, conviene señalar que el Departamento de Educación tiene intención de poner en marcha en un futuro próximo un procedimiento de matrícula online que, una vez implantado en todo el sistema educativo, puede permitir hacer un seguimiento personalizado de cada a
lumno o a
lumna y, por lo tanto, posibilitará que se pueda obtener este tipo de información relacionado con los resultados escolares".
Sailari datuak eskatzeko idazkian a
gerrarazi genuen bezala: "Erakunde honen iritziz, eskola inklusiboa izatea ez da eragozpena hainbat parametroren a
rabera banakatutako eskola-emaitzak lortzeko eta a
ztertzeko. Datu bereiziak lortuta, hobeto ezagutuko ditugu dauden errealitateak, eta, horren a
rabera, hobeto erantzun a
halko diegu ikasle guztien beharrei. Ondorioz, a
urten a
tal honetan berriro eskatuko dugu eskola-emaitzei buruzko informazioa, garrantzi handikotzat jotzen baitugu informazio hori". Bere hartan eusten diogun irizpide bat da.
Funtsezko datuak - a
dierazleak
Ondoren, a
zken urteetan zer bilakaera izan den hautemateko bidea ematen diguten datuetako zenbait bildu ditugu:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / A
rartekoaren jarraipen-espedienteak.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / A
rartekoaren jarraipen-espedienteak.
Datu taula horiek eta a
urreko ikasturteko datuekiko konparazioak (2005-2006) (ikus 2005eko txostena, V. kap.) hainbat joera erakusten dituzte jadanik, hala nola:
– Eskolatutako ikasleen guztizko kopurua handitzea. A
urreko urteetan bezalaxe, gora egiten jarraitzen du: 17.827 iazko 16.291ren a
ldean eta a
urreko urteko 12.762ren a
ldean. Ia %40ko hazkundea izan da, beraz, bi urtean.
– Zentro itunduetan eskolatutako jatorri a
tzerritarreko ikasleen proportzioaren handitze progresiboa (%30,5etik %34,24ra pasa da).
– B eta D ereduetako eskolatzea nabarmen handitzea eta A
ereduko eskolatzea jaistea, nahiz eta oraindik ere gehienak a
zken horretan eskolatzen diren.
Antzeko joerak ikusten dira a
urreko ikasturteko datuekin konparatuz gero (2004-2005).
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / A
rartekoaren jarraipen-espedienteak.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / A
rartekoaren jarraipen-espedienteak.
(Aurreko datuekin konparatzeko, ikus A
rartekoaren 2003ko ohiko txostena, 84. or.).
2006-2007 ikasturteko datuei dagokienez, eta jatorria edo gure hizkuntzaren bat lehendik ezagutzea bezalako irizpideen a
rabera zehazturiko datuak ezagutzeko gure eskaerari erantzunez, Sailak honako taula hau helarazi zigun. Datu guztiak biltzen ez dituen a
rren, hainbat irakurketa egiteko balio du:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / A
rartekoaren jarraipen-espedienteak.
Datu horiek, besteak beste, honako hau erakusten dute:
– Ikasturte horretan eskolatutako etorkinen %70 hamar herrialdetatik etorritakoak zirela, horietatik erdiak Latinoamerikatik, eta, beraz, a
urretiaz bazekitela gaztelaniaz.
– Ikastetxe publikoetan edo itunduetan matrikulatutako ikasleen proportzioa as
ko a
ldatzen dela jatorrizko herrialdearen a
rabera (eta, beharbada, familien a
halmen ekonomikoaren a
rabera). Hala, esate baterako, Marokotik etorritakoen %85 sare publikoan matrikulatuta zeuden, bai eta errumaniarren %62 ere; proportzio txikiena a
rgentinar jatorriko ikasleena da (%56 ikastetxe publikoetan; %43 ikastetxe itunduetan).
– Gure a
rtean gehien diren ikasleen hamar nazionalitateak kontuan hartuta, ikastetxe publikoetan matrikulatutakoak %68 ziren, eta ikastetxe itunduetan matrikulatutakoak, berriz, %32.
– Halaber, hizkuntz ereduaren a
raberako banaketan hainbat desberdintasun sumatzen dira jatorriaren a
rabera, baina, segur as
ki, taulako daturik esanguratsuenak guztizkoei dagozkie: %46 dira A
ereduan eskolatutakoak, %27 B ereduan eskolatutakoak, eta %26 D ereduan eskolatutakoak, hiru lurraldeak kontuan hartuta.
Ikasturte horretako ikasleen datu globalei dagokienez (ez bakarrik presentzia handiena duten 10 herrialdeetatik etorritakoena), beren jatorriaren a
rabera, Sailak honako datu edo kalkulu hauek eman zituen: %60 Latinoamerikakoak; %16 A
frikakoak; %20 Europar Batasunekoak eta gainerako Europakoak; %4 As
iakoak eta Ozeaniakoak. Hemen hartutako ikuspegiarekin bat etorriz, horrek esan nahi du hamar ikasle etorkinetik seik a
urretiaz badakitela gaztelaniaz, eta, beraz, ezagutzen dutela gure hezkuntza-sisteman irakasteko bide gisa erabiltzen diren bi hizkuntzetatik bat. Dena dela, horrek ez du esan nahi beste hezkuntza-premia berezi batzuk ez dituztenik, eta a
re hizkuntza indartzeko beharrik ez dutenik hizkuntza horretan bertan.
Hain zuzen ere, ikasle etorkin etorri berrientzat izan ohi diren hizkuntza indartzeko programei buruzko datuetatik honako hauek nabarmenduko ditugu, ikasturte horri berari dagokionez:
– Hizkuntza indartzeko proiektuen deialdia, ikastetxe publikoetarako: 250 leku, 279 ikastetxetan banatuak (indargarri batzuk hainbat ikastetxek partekatzen dituzte). A
urreko urteetako datuekin a
lderatuta: 2006-2007 ikasturtean 180,5 leku izan ziren: 123,5 Lehen Hezkuntzan eta 57 Bigarren Hezkuntzan; a
urreko ikasturtean 148 leku eta 201 ikastetxe izan ziren.
– Ikastetxe itunduetarako diru-laguntzen deialdia, 2006-2007ko ikasturtean: 122 ikastetxerentzako laguntzak, guztira 2.216,483 euro, Hau da, a
urreko urtean baino %27 gehiago (106 ikastetxerentzako laguntzak, 1.735,971 euro).
Indargarri horiez gain, sailak bere erantzunean a
dierazi zuen beste figura bat sortu zuela (kulturartekotasun koordinatzailea, Lehen Hezkuntzan ikasle etorkinen proportzioa %30etik gorakoa den ikastetxeetan eta Bigarren Hezkuntzan %20tik gorakoa den ikastetxeetan). Neurri berri hori, 2007-2008ko ikasturtean, 31 ikastetxe publikotan eta 8 ikastetxe itundutan ezarri zen.
Halaber, a
dierazi zuen "Kulturartekotasunerako eta ikasle etorri berrien inklusiorako programa" berria ezarri zela, 2003-2004an egindako programaren ordez. Gainera, programa horren helburuak a
zpimarratu zituen (inklusioa eta eskola-arrakasta lortzea), eta eskolan duten garrantzia nabarmendu. A
ldi berean, gogorarazi zuen beharrezkoa dela beste erakundeekiko lankidetzan a
ritzea.
Beraz, Hezkuntza Sailak jarraipen-prozesu honetan emandako datuak, ikusi dugun bezala, bi elementu hauen ingurukoak izan dira batez ere:
– Ikasle etorkinen banaketa, sarearen eta ereduaren a
rabera.
– Ikasle horien esku jarritako baliabideak (programak, laguntzak eta pertsonak).
Datu horiek xehekiago a
ztertuko ditugu, Sailak oraindik orain emandako datuei dagozkien a
zken ikasturteetan zer bilakaera izan duten ikusteko.
Hala, 2008-2009ko ikasturtean, maila guztiak kontuan hartuta, irakaskuntza a
rautuan matrikulatutako ikasle etorkinak 18.737 ziren (aurreko ikasturtean baino %5 gehiago), hau da, eskolatutako biztanle guztien %5,75. Ehuneko hori, ordea, nabarmen a
ldatzen da lurraldearen a
rabera:
– A
raba: %7,65 (ikasle etorkinen ia %20 baitzeuden eskolatuta).
– Bizkaia: %6,39 (guztizkoaren ia %57 baitzeuden eskolatuta).
– Gipuzkoa: %3,96 (ikasle horien %23 baino zertxobait gehiago baitzeuden eskolatuta).
Nolanahi ere, inguruko beste lurralde batzuetan –hala nola Nafarroan eta Errioxan– baino txikiagoak dira ehuneko horiek.
Ikasle horiek, lurraldearen eta sarearen a
rabera, honela zeuden banatuta:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 273/09/2008O espedientea.
Eta hauxe da horien banaketa, lurraldearen eta hizkuntz ereduaren a
rabera:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 273/2008/09O espedientea.
Datuetan ikus daitekeenez, hemen a
ztergai ditugun bi a
rloetan (sarearen a
raberako ikasleen banaketa eta ereduaren a
raberako banaketa), lurraldeen a
rteko desberdintasunak nabarmenak dira. A
rabak du ehunekorik handiena hala ikastetxe publikoetan nola A
ereduan eskolatutako ikasleei dagokienez, eta Gipuzkoak du hala ikastetxe itunduetan nola D eredukoetan eskolatutakoen ehunekorik handiena. Bizkaiko egoera tartekoa da.
Orain a
rte, eskolatzearen datu globalak erabili ditugu, eta ikasturtez ikasturteko bilakaera ikusi. Hemendik a
urrera, ez ditugu guztizko datuak kontuan hartuko, baizik eta matrikulazio berrien datuak. Izan ere, Hezkuntza Sailak ikasturte horren inguruan emandako datu gehienak ikasle etorkinek 2007-05-30etik 2008-05-30era bitarteko epealdian lurraldez lurralde, eta a
re ikastetxez ikastetxe, egin zituzten matrikulen ingurukoak dira. Urte horretan egindako matrikulazio berrien datuetan, mantendu (eta a
re indartu) egin dira datu globaletan sumatutako joerak, hurrengo grafikoetan ikus daitekeen bezala:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 273/2008/09O espedientea.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 273/2008/09O espedientea.
Araban matrikulatutako ikasleen jatorrizko herrialdeei edo lekuei dagokienez, honako hauek nabarmentzen dira: Kolonbia (138), Maroko (108), Ekuador (70), Errumania (62), Mendebaldeko Sahara (61), Brasil (52), A
ljeria (50), Portugal (43), Paraguai (42) eta a
bar.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 273/2008/09O espedientea.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 2732008/09O espedientea.
Epealdi horretan Bizkaian matrikulatutako ikasleen a
rtean, jatorri hauek nabarmentzen dira: Errumania (272), Kolonbia (223), Bolivia (154), Ekuador (135), Brasil (134), Maroko (122), Txina (96)…
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 273/2008/09O espedientea.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 273/2008/09O espedientea.
Epealdi horretan Gipuzkoan matrikulatutako ikasleen a
rtean jatorri hauek nabarmentzen dira: Errumania (121), Ekuador (83), Kolonbia (82), Maroko (74), Brasil (57)…
Ikasle horien eskolatze baldintzak hobetzeko laguntza edo indargarri espezifikoei dagokienez, ondoko datuok nabarmendu ditzakegu, oso modu laburtuan:
– Hizkuntza indartzeko programei buruzko datuak: 275 ikasle 2008-2009ko ikasturtean, beste hainbeste ikastetxe publikotan: (Lehen Hezkuntzako 187 eta Bigarren Hezkuntzako 88); eta %20ko igoera izan zen ikastetxe itunduetarako diru-laguntzetan (aurreko ikasturtean 131 ikastetxeri eman zitzaien). Datu horiek, Sailak 2008. urteko gure espedienteari emandako erantzunetik harturikoak, zertxobait a
ldatuta a
gertzen dira a
zken espedienteari emandako erantzunean (2010eko ekainekoa). Kasu honetan, 2008-2009ko ikasturtean hizkuntza indartzeko irakasleak zituzten ikastetxeak publikoak 272 ziren (192 Lehen Hezkuntzan eta 80 Bigarren Hezkuntzan). Eta ikasturte horretan bertan indartze orduak zituzten ikastetxe itunduei dagokienez, emandako zerrendaren a
rabera, 132 ziren.
– Kulturartekotasun-koordinatzailearen figura ikasle etorkinen ehunekoa %20tik gorakoa den Lehen Hezkuntzako ikastetxeetara eta %15etik gorakoa den Bigarren Hezkuntzako ikastetxeetara zabaltzea (49 ikastetxe publiko 2008-2009ko ikasturtean eta 7 ikastetxe itundu 2007-2008ko ikastetxean). Datu horiek ere a
ldatu dira Sailaren a
zken erantzunean. A
lde batetik, ikasle etorkinak %25 baino gehiago izatea da Lehen Hezkuntzako ikastetxeentzako irizpidea. Eta 2008-2009ko ikasturtean, guztira 61 ikastetxetan (50 publikoak eta 11 itunduak) izan dute figura hori.
– Kulturarteko Hezkuntza Programarekin loturiko prestakuntza- eta berrikuntza-proiektuak (41 prestakuntza-proiektu eta 8 berrikuntza-proiektu 2007-2008ko ikasturtean).
Hezkuntza Sailak bidalitako informazio berriagoa ere a
ztertu a
hal izan dugu, guk 2010eko ekainaren 30ean jasotakoa. Funtsean, 2009. urtean (urtarrilaren 1etik a
benduaren 31ra) ikasle etorkinek egindako matrikulazioen ingurukoa da, eta ikastetxez ikastetxe banakatutako datuak ematen dira, guztizko datu batzuekin batera. A
labaina, eskolatze datu globalak ematen ditu, eta, beraz, laburtu egin da orain a
rte eman izan den saila.
Emandako datuen a
rabera, epealdi horretan matrikulatutako ikasle etorkinak 3.075 izan ziren, maila guztiak kontuan hartuta (Haur Hezkuntzatik hasi eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren Ondoko mailetaraino), ondoko banaketarekin bat etorriz:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila / 40/2009/09O espedientea.
Datu horiekin bat etorriz, joera orokorrari eutsi zaio (matrikulazioen %67,4 ikastetxe publikoetan egin dira), baina a
lde esanguratsuak sumatzen dira hala lurraldeei dagokienez (esate baterako, urte horretan Gipuzkoako ikastetxe publikoetan matrikulatutako ikasle etorkinen ehunekoa batez bestekotik gorakoa da eta %70,5era ere iritsi da) nola hizkuntz ereduei dagokienez (D eredua hautatu dute gehienek, bai Gipuzkoan –matrikulazioen %74– eta bai Bizkaian –%37,3 izan dira, eta A
ereduan, berriz, %36,2–).
Jatorrizko herrialdeen a
rtean gehiengo direnei dagokienez, honako hauek nabarmentzen dira, ordena honetan: Kolonbia (358), Maroko (289), Errumania (245), Ekuador (187), Brasil (163), Bolivia (119), Peru (104), Dominikar Errepublika (95), Txina (91), A
rgentina (71)… Hain zuzen, hamar herrialde horietatik datozen ikasleak epealdi horretan matrikulatutako ikasle etorkin guztien %70 dira (jatorrizko herrialdearen datua ezaguna den kasuak kontuan hartuta; izan ere, 6 kasutan ez da a
gertzen datu hori). Bestalde, matrikulazioen zerrendan jatorrizko 84 herrialde a
gertzen dira denera, eta horrek dibertsitatea zenbatekoa den erakusten digu.
Argi-itzalak erakundeen erantzunean
Ikasle etorkinen behar espezifikoak eta horiei erantzuteko modurik egokienak, besteak beste, 2007-2009ko epealdirako onartu den Immigrazioari buruzko II. Euskal Planean a
ztertu eta planifikatu dira. Plan horrek, Hezkuntzaren A
rloan, oinarrizko lau gidalerro ezartzen ditu, eta horietako bakoitzerako proposamen bat edo hainbat egiten ditu, a
rlo hauen inguruan: zein erakunderi dagokion horiek a
plikatzeko erantzukizuna, zein a
dierazle erabiliko diren gidalerro horiek zenbateraino bete diren ebaluatzeko, zenbat urtean gauzatuko diren eta noren lankidetzarekin gauzatuko diren.
Orain dela gutxi a
rte indarrean egon den plan bat denez, txosten hau idazten a
ri ginenean horren ebaluazioaren berri ez genuenez eta jarraipenik izango ote duen ere genekienez, plan horren gidalerroak eta proposamenak jaso ditugu hemen, laburbilduta, bertan idatzita a
gertzen diren moduan:
"1.- Hezkuntza sistema kulturarteko errealitatera egokitzeko behar diren neurriak garatzea eremu horretan.
1) Ikasle Etorkinen A
rreta Programari eustea eta egokitzapenak egitea.
2) Eskolatze Batzordeei eustea eta eskolatze-araudia egokitzea.
3) Harrera Planen lanketari buruz egindako orientazioen hedapena eta orientazio horiek Ikastetxeetan zehatz daitezen sustatzea.
4) Kulturartekotasuna eta ikasle etorkinen eskolatzea EAEko Irakasleen Etengabeko Prestakuntza Planaren (GARATU) a
rdatz handien a
rtean hartzea: irakasleentzako ikastaroen, mintegien, lantegien eta hausnarketa-jardunaldien eskaintza.
5) Kultur A
niztasunari Erantzuteari buruz Berritzeguneetan egiten diren prestakuntza-planak iraunaraztea eta garatzea.
6) Ikasle etorkinentzako bigarren hizkuntzen irakaskuntzari buruzko mintegiak eta prestakuntza-ikastaroak a
ntolatzea irakasleentzat.
7) Erakunde publiko eta pribatuentzako laguntza espezifikoak, honako hauei buruzko ikastaro eta mintegiak a
ntola ditzaten: a
tzerritar ikasleen eskolatzea, kulturartekotasuna, a
niztasunari erantzutea ikastetxeetan, etab.
8) Itunpeko ikastetxeentzako laguntza-ildoak ezartzea eta a
plikatzea, eskolan berandu sartu diren ikasle etorkinentzako hizkuntza-indargarriko neurriak gara ditzaten.
9) Eskolan berandu sartu diren ikasle etorkinentzako hizkuntza-indargarriko programak iraunaraztea eta garatzea ikastetxe publikoetan.
10) Kultur a
niztasunarekin zerikusia duten gai eta materialak berrikustea eta osatzea, Berritzeguneetako teknikarien bitartez.
11) Curriculumetan etorkinen jatorrizko kulturak eta hizkuntzak barnean hartzeko ekimenak a
ztertu eta tratatzea.
12) Ikasketa-lizentziak sortzea hezkuntzaren kulturarteko dimentsioari buruzko curriculum-materialak lantzeko.
13) Ikastetxeen hezkuntza-eskaintzan gure gizartean gehien hitz egiten diren a
tzerriko hizkuntzen (arabiera, txinera,etab.) ikaskuntza biltzeko formulak garatzea, eskaeraren a
rabera.
14) Lan-talde bat sortzea jatorrizko herrialdeetan lorturiko titulazio a
kademikoak baliozkotzea erraztuko duten mekanismoak bultzatzearren eta Hizkuntza Eskola Ofizialen bitartez hizkuntzen titulu ofizialak lortzeko izapideak a
rintzearren.
2.- A
tzerritar gazteen hizkuntza integraziorako laguntza ematea, euskararen ikaskuntza bereziki kontuan hartuta.
1) Euskarari buruzko oinarrizko informazioen eskaintza eta oinarrizko euskalduntze-ikastaroak.
3.- A
tzerriko ikasleen guraso, tutore eta erreferentziazko gizarte inguruneek eskola ordezkaritzako organoetan eta ikastetxeen dinamikan parte har dezaten bultzatzea.
1) Euskal Hezkuntza Sistemari buruzko informazio-gida eleaniztuna egokitzea, hizkuntza gehiagotara itzultzea, eta interneten bidez hedatzea.
2) Etorkinen elkarteen eta familia etorkinen eta guraso-elkarteen a
rteko topaketak a
ntolatzeari bultzada ematea, eskoletako ordezkaritza-organo gorenetan parte har dezaten eta etorkinen elkarteetako kide egin daitezen sustatzeko.
4.- Ikastetxeetan, a
tzerritar etorkinei euskara eta gaztelania irakats dakien sustatzea.
1) Helduen Hezkuntza Zentroetara joaten diren ikasle etorkinen a
rtean gure kultura- eta hizkuntza-errealitateari buruzko jakintza sustatzea".
Plana a
plikatzeko onartu zen epealdia a
maitu baita (2007-2009), horren ebaluazioa izatea litzateke egokiena, horko 18 proposamenak zenbateraino garatu diren eta zenbaterainoko a
rrakasta izan duten jakiteko, a
urrez ezarritako a
dierazleen a
rabera.
Esan dugun bezala, ez dakigu halako ebaluaziorik egin den edo ez, eta, hala bada, zein izan diren emaitzak edo ondorioak. Hori jakiteak bide emango liguke hemen a
rgi-itzalak oinarri handiagoarekin baloratzeko. Eskura ditugun a
dierazle bakarrak a
urreko epigrafeetan eman ditugun horiek izan dira, urtez urte egindako jarraipenaren emaitza.
Datuek erakusten duten bezala, ikasle etorkinak gure ikastetxeetan pixkanaka sartzearekin batera, hainbat baliabide ere txertatu dira pixkanaka, ikasle horiek eskolatze egokia izan dezaten: hizkuntza indartzeko irakasleak eta programak, figura profesional berriak zenbait ikastetxetan, prestakuntza iraunkorreko programak, laguntza eta orientazioa… Beraz, hezkuntza-sistema pixkanaka joan da errealitate "berri" hori bere gain hartzen eta erantzunak ematen; a
reago, esan liteke bere lehentasunen a
rtean sartu duela. Zailagoa da jakitea eta baloratzea baliabideak nahikoak edo egokiak izan diren dauden beharretarako, horien banaketa bidezkoa izan den eta zein izan diren lortutako emaitzak edo izandako lorpenak.
Nolanahi ere, komeni da gogoraraztea etorkinen eskola-integrazioa ez dela biztanle horien gizarteratze edo inklusioaren parte bat baino. Ikuspegi horretatik, interesgarriak dira etorkinek eurek egin ohi dituzten konparaziozko balorazioak: oro har, oso modu positiboan baloratzen dute bai hezkuntza-sistema eta bai sistema horrek ematen dizkieten a
ukerak, gizarteratzeko beste zerbitzu eta bide batzuekin konparatuz. Horrek ez du esan nahi haien eskari edo beharrei erantzuten dienik edo erantzun hori hobetu ezin denik.
Kexen ikuspegia
Lagin gisa a
zken urteetan etorkinen eskolatzearen inguruan jaso ditugun kexak hartzen baditugu, bi ezaugarri nahiko komun nabarmendu ditzakegu:
1) Maiz ez dira banakoen kexak, baizik eta zentro edo elkarte bateko ordezkariek a
urkezturikoak.
2) Horiek ez dituzte zalantzan jartzen eskolatze jakin baten inguruko datuak edo baldintza zehatzak, baizik eta ikasle etorkinen eskolatze baldintza orokorrak edo, zehazkiago, horiek nola a
plikatzen diren eta zer ondorio dituzten ikastetxe jakin batean edo ikastetxe multzo jakin batzuetan.
Horren bi a
dibide esanguratsu dira 2008an Sarean eskola publikoen zuzendaritzak (481/2008/20 kexa) eta Gasteizko Ramon Bajo LHIko familia batzuek jarritako kexak (318/2008/20 kexa).
Lehenengoaren kasuan, eskolatze-irizpideak nabarmendu dituzte, eta a
dierazi dute horiek ondore desberdinak dituztela ikastetxe batzuetan zein besteetan, duten titulartasunaren a
rabera (ikastetxe publikoak edo ikastetxe pribatuak). Bigarrenaren kasuan, kezka-iturri orokor hori jasotzen da ikastetxe horren a
dibide konkretuan ere (Ramon Bajo ikastetxe publikoa). Hain zuzen ere, ikastetxe horretan, ikasle etorkinak dira gehienak, eta pixkanaka gero eta gehiago dira, eta horrek, praktikan, urratu eta ia ezinezko bihurtzen du gizarteratzen lagunduko dieten ingurune normalizatu batean eskolatzeko eskubidea.
Era horretako kezkak a
dierazi dizkiote A
rartekoari ikastetxera egin dituen bisitetan eta eskola kontseiluekin edo zuzendaritza taldeekin izan dituen bileretan.
Kontu nagusi hori a
lde batera utzita, banako kexaren bat ere jaso dugu eskolan ikasle etorkinekin izaten den bizikidetzaren inguruan.
Nolanahi ere, komeni da nabarmentzea inkesta edo a
zterketa soziologikoak egitean etorkinei galdetu izan zaienean zer irizten dieten beren seme-alaben eskolatze baldintzei emaitzak oso onak izan ohi direla, batez ere gizarteratzeko beste baliabide edo a
ukera batzuen balorazioarekin konparatuz gero.
Adingabeen euren ikuspegia
Arartekoak, oraindik orain, Adingabekoei balioak transmititzea izeneko txosten luzea a
rgitaratu du. Bertan, hala Lehen Hezkuntzako nola DBHko EAEko 1.829 ikaslek egindako balorazioaren lagin a
dierazgarri bat jaso eta a
ztertu du. Hain zuzen ere, txosten horretan sistematikoki landutako kontuetako bat da zenbateraino onartzen edo a
rbuiatzen duten ikasleek, etorkin diren a
ldetik.
Ez da erraza lerro gutxi batzuetan laburtzea hainbeste datu eta ñabardura dituen txosten hori. Baina zenbait xehetasun esanguratsu a
dieraz ditzakegu; Hala, esate baterako:
– Ikasle etorkin gehienek onartzen dute (oro har, %70 inguruk), baina badira mesfidantza edo a
rbuio zantzuak ere ehuneko esanguratsu batean; hain zuzen ere, egindako galderaren a
rabera, lau ikasletik bati ere eragiten dio.
– Desberdintasunak nabarmenak dira sexuaren a
rabera (neskek, oro har, mutilek baino onarpen handiagoa izaten dute), eta baita eskolatuta dauden hizkuntz ereduaren a
rabera ere.
– Onarpen-maila, oro har, handiagoa da a
lderdi orokor edo teorikoagoetan, eta txikiagoa kontu zehatzagoetan edo harreman pertsonalei edo eguneroko bizitzari zuzenkiago eragiten dieten a
rloetan.
Kontu horiek eta beste batzuk eztabaidagai izan ziren Haurren Partaidetzarako Kontseiluak eta A
rartekoko Nerabezaroaren Bulegoak berriki egindako bilera batean. Kasu honetan, kontseilariek, ikasle etorkinen proportzioa oso desberdina den sei ikastetxetakoek, oso iritzi eta jarrera irekia a
gertu zuten, behintzat eztabaidan. A
reago, planteatu zuten oso garrantzitsua dela ikastetxe edo ikasgela guztietan izatea errealitate plurala, jatorri guztietako ikasleak izatea, esperientzia-iturri eta normaltasun-bidetzat jotzen baitute.
Bestalde, a
ipatu dugun txostenak a
rgi erakusten du ikasle etorkinek beren balioak dauzkatela, edo, nahiago izanez gero, a
lde handiak daudela hainbat baliori dagokienez, hala nola familiari, hezkuntzari, erlijioari, desberdintasuna onartzeari eta bestelakoei dagokienez.
Bilakaera
Azken urteetan zer bilakaera izan den eta hezkuntza-sistema osoan zenbaterainoko eragina izan duen modu a
zkarrean erakusteko, osagarritzat jotzen ditugun bi grafiko emango ditugu hemen.
Horietako batean, 1999-2000ko ikasturtetik hona eskolatutako ikasle etorkinen kopurua zenbat handitu den ikus daiteke. A
zken ikasturteko datu ofizialik ezean (hedabideetan a
rgitaratutakoen a
rabera, 2009-2010eko ikasturtean ikasle etorkinak 20.794 baino gehiago ziren, eta 22.103 2010-2011ko ikasturtearen hasieran), jadanik kontrastaturiko datuek erakusten dute bederatzi urte eskasean ikasle hauek ia halako bederatzi gehiago direla: 2.000 baino zertxobait gehiago izatetik 19.000 inguru izatera igaro dira (2008-2009ko ikasturtean; hau da, kontuan hartu gabe a
zken matrikulazioak edo a
zken ikasturteko datu eguneratuak.
Bigarrenak erakusten du ehuneko zenbat diren, eskolatutako biztanleen guztiak kontuan hartuta. bederatzi urtean, %1 baino gutxiago izatetik (%0,66) guztizkoaren %6 izatera igaro dira (%5,75 2008-2009ko ikasturtean).
Datu eguneratuagoekin (prentsan a
rgitaratuak baina ofizialki jaso gabeak), hamar urtean halako hamar bihurtu den eskola populazio batez a
rituko ginateke, eta jadanik gure erkidegoan eskolatutako guztien %6a ere gainditu duen populazio batez (6,6).
Nolanahi ere, gogora dezagun datu hori ikastetxe guztien batez bestekoa dela eta ez daukala zerikusirik batere ikastetxe jakin batzuetan lortu den benetako ehunekoarekin. Hala, esate baterako, komunikabideetan a
rgitaratutako a
zken datuen a
rabera, berrogeita hamar bat ikastetxek dituzte %30 ikasle etorkin baino gehiago.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Saila. Jarraipen-espedienteak
1 Kasu batzuetan, jasotako datua data jakin bati dagokio eta ez dator bat ikasturte a
maierako datuekin. 2009-2010eko ikasturteko datuak prentsan a
gertutakoak dira.
Sintesi edo ondorio gisa (elementu a
ipagarrienak)
Gai honetan, beste hainbestetan bezala, oso zaila da jakitea zer gertatzen den gure inguruko beste herrialde batzuetan. Europako Batzordeak berak, 2008an, Liburu Berde bat egin zuen haur etorkinen eta hezkuntzaren inguruan, eta eztabaida piztu zuen estatu kideen a
rtean, jakinik gaia oso garrantzitsua dela eta badirela errealitate horri heltzeko modu egoki a
ntzeko batzuk. Balio beza, a
dibide gisa, ondoko justifikazio-paragrafo honek:
"Hala nazioarteko nola nazioko datuen a
rabera, Europar Batasuneko haur etorkin as
kok hezkuntza-desabantailak dituzte sorterriko ikaskideen a
ldean: eskola uzteko joera handiagoa dute, eta gutxiagok egin ohi dituzte goi mailako ikasketak. A
re kezkagarriagoa da zenbait herrialdetan bigarren belaunaldiko etorkin jatorriko ikasleek lehen belaunaldikoek baino emaitza okerragoak lortzen dituztela eskolan. Horrek a
dierazten du gizarte-zatiketa larriagotu egin daitekeela denborarekin. Bestalde, garbi sumatzen da segregaziorako joera handiagoa dagoela egoera sozioekonomikoaren a
rabera; izan ere, gizartean egoera onean dauden gurasoek beren seme-alabak a
tera egiten dituzte ikasle etorkin ugari dauden ikastetxeetatik. Ikastetxeen a
rteko desberdintasunak handitzen doaz denborarekin".
Egia da haien kezka nagusiki Europar Batasuneko bertako barne mugikortasuna eta horrek dakartzan ondorioak direla. Eta, a
lde horretatik, funtsezko hiru kontu hauek nabarmentzen dira:
1) nola saihestu ikastetxeen segregazioa, hezkuntza a
rloko berdintasuna hobetzeko;
2) nola integratu a
ma hizkuntzen eta kultur ikuspegien dibertsitate gero eta handiagoa eta nola garatu kulturarteko trebetasunak;
3) nola egokitu irakaskuntza-gaitasunak eta nola estutu harremanak etorkinen familiekin eta komunitateekin.
Liburu Berdean a
dierazten den bezala, egindako a
zterlanetan hainbat a
rrazoi zehaztu dira etorkin as
kok gaur egun hezkuntza a
ldetik duten desabantaila a
zaltzeko. Zenbait faktore-giltzarri lotuta daude ikasle etorkinen banako egoerarekin: egoera sozioekonomiko txarra, hizkuntza, familia eta komunitatearen espektatibak. A
labaina, datuek erakusten dute hezkuntza-sistemak garrantzitsuak direla eta zenbait herrialdek beste batzuek baino hobeto lortzen dutela ikasle etorkinen eta sorterrikoen a
rteko a
ldeak murriztea; horrek erakusten du politikek nabarmen eragin dezaketela eskolako emaitzetan. Segregazioa, esate baterako, haurren motibazioari eta emaitzei eragiten dieten espiral negatibo bat da. Dibertsitateari a
urre egiteko trebetasunen a
rabera batzeko edo bereizteko modu jakin batzuek a
re gehiago baldintzatu ditzakete emaitzak.
Horri dagokionez, eta beharbada interesgarriena errealitatea hobetu nahi badugu eta nahi ez dugun ondoriorik izan nahi ez badugu, Liburu Berdeak laburki a
ztertzen ditu ikasle etorkinek eskolan a
rrakasta izateko lagungarri gerta daitezkeen politikak eta planteamenduak. Hala, nabarmentzen du hezkuntzan berdintasuna lortzeari lehentasun erabatekoa ematen dioten sistemek integratzen dituztela modurik eraginkorrenean ikasle etorkinak. Eta kontu hau tratatzeko bereziki erabilgarriak diruditen neurri politikoen a
rtean honako hauek nabarmentzen ditu: eskolaurreko irakaskuntza, hizkuntzen irakaskuntza, hezkuntza-laguntza gehigarria (hala nola tutoretzak eta eskola partikularrak), kulturarteko hezkuntza eta familiekin eta komunitateekin osaturiko elkarteak. "Ghetto" ikastetxeen segregazioa eta desagregazioa saihestea da, itxuraz, a
urretiaz behar den baldintza ikasle etorkinei benetako a
ukera berdintasuna bermatzeko.
Gomendioak
Hemen ere, kapitulu honetako a
urreko a
taletan bezala (3.4 a
taletik 3.7ra), errepikatu egin beharko genuke segregazio-arriskuei buruz eta eskola-ghettoak sendotzea saihesten duten eta inklusioa laguntzen duten neurriak ezartzeko beharrari buruz jadanik esandakoa.
Biztanleriaren sektore honen inguruan egin ditugun gomendio zehatzagoei edo zuzenean sektore horri a
plikatzekoak diren gomendioei dagokienez, honako hauek nabarmendu beharko genituzke:
– Bereizkeriazko edo bazterkeriazko egoerak saihestea, horretarako egokiagoak diren neurriak ezarrita.
– A
re gehiago indartzea politika konpentsatzaileak eta bereizkeria positiboko neurriak, zailtasun handiagoak dituzten ikastetxeetan.
– Detekzioa hobetzea eta esku-hartze goiztiarra laguntzea premia bereziko egoeretan.
– Familien eta elkarteen a
rteko lankidetza laguntzea.
– Sektore hau hobetzeko planak, gaur egun dauden programak eta baliabideak ebaluatzea.
– Eskolan lortzen a
ri diren emaitzen jarraipena egitea.
– Dibertsitatea laguntzea, ez bakarrik ikasleen a
rtean, baizik baita ikastetxeetako profesionalen taldeetan ere.
Ikastetxe jakin batzuetan dauden ikasle etorkinen proportzioa zein handia den kontuan hartuta, bereziki beharrezkoa iruditzen zaigu a
ipaturiko lehenengo gomendioa a
plikatzea ("Bereizkeriazko egoerak eta bazterkeria laguntzen dutenak saihestea"). Horren edukia txosten honetako 5. kapituluan jaso da (ikus 5. kapitulua, 28. gomendioa).
3.9. Haur eta gazteen buru-osasuna
Arloaren ezaugarriak
Kapitulu honetan, batez ere buru-osasuneko a
razo larriak dituzten a
dingabeei ematen zaien a
rreta a
ztertuko dugu. Bereziki, osasun-sistemak ematen duen erantzuna, baina baita beste zerbitzu batzuek duten inplikazioa ere, hala nola hezkuntza-sistemak, gizarte-zerbitzuek, babes-sistemak eta gazte justiziaren sistemak dutena.
Haur eta nerabeen buru-osasuna a
rtatzearekin edo ez a
rtatzearekin loturiko a
razoen a
rtetik a
rgitara irteten diren gehienak honako hauek dira: jokabide-nahasmenduak, elikadura-nahasmenduak, portaera-arazo larriak, drogen kontsumo a
razotsuak, eta familian, gizartean eta eskolan egokitzeko zailtasun larriak, batez ere nerabeen a
rtean. Segur as
ki, horiek dira gehien ikusten diren a
razoak, baina ez dira bakarrak, ez eta, ezinbestean, larrienak ere.
Kasuen eta diagnostikoen tipologia as
koz ere ugariagoa da, erabiltzen den sailkapena edozein dela ere (Gaixotasunen Nazioarteko Sailkapenaren hamargarren berrikuspena, CIE-10; Buru-nahasmenduen Diagnostiko eta Estatistika Eskuliburuaren laugarren berrikuspena-DSM-…) Diagnostiko zehatz bat a
halik eta a
zkarrena izatea, zalantzarik gabe, giltzarria da garaiz esku hartu a
hal izateko eta erantzun zuzen eta eraginkorrenak eskaintzeko, baina hemen ez gara horretan sartuko, nabarmenki kontu teknikoa baita hori.
Arartekoari gehien interesatzen zaiona ez da hainbeste diagnostikoa zehatza izatea, baizik eta nola erantzuten zaien buru-osasuneko a
razoak dituzten pertsonen beharrei, zer a
rreta ematen den eskolan, familian, gizartean eta bestelakoetan esku hartzeko zailtasunei dagokienez, zeinahi delarik ere halako a
razoen jatorrian dagoen patologia; zailtasun horiexek jartzen dituzte a
rriskuan haien eskubideak, horiek egiten dituzte beharrezko programa terapeutikoak, banakako edo taldekako esku-hartzeak nahiz a
rreta-baliabideak, familientzako a
rreta eta laguntza, eta a
bar.
Gai horretara lehenengoz hurbiltzeko modu oinarrizko samar bat izan liteke geure buruari galdetzea zenbat a
dingabez a
ri garen. Kontuak erraza dirudi: Gure erkidegoan 18 urteko 326.000 a
dingabe inguru badaude, horietako zenbatek dauzkate buru-osasuneko a
razo larriak, a
rreta behar izaterainokoak? Ez da erraza erantzutea itxuraz hain sinplea den kontu horri. Jakina, badaude gure testuinguruan a
plika daitezkeen zenbatespenak, ez bakarrik orokorrak, baita patologia jakin batzuetarako eta haurren sektore jakin batzuetarako direnak ere (esate baterako, jokabide-nahasmenduren bat duten nerabeen proportzioari buruzko zenbatespenak; hain zuzen ere, gizonezkoetan %6-16 eta emakumezkoetan %2-9 inguru dela kalkulatzen da). Horrek modua emango digu "beharra" zenbaterainokoa den jakiteko.
Halaber, gure sistemek a
ldi jakin batean ematen duten a
rretari buruzko datuak erabil ditzakegu; horrek ez digu balio zehazki beharrak zein diren jakiteko, baina bai "eskaria" eta a
re "erantzunak" zein diren jakiteko. A
lde horretatik, segur as
ki osasun-sistemak ematen ditu datu fidagarri edo ugarienak; hala, ondoko taulan laburbil dezakegu 2008. urtean unitate a
nbulatorio eta komunitario espezializatuetan emandako a
rreta.
Iturria: Eusko Jaurlaritzaren Osasun eta Kontsumo Saila. A
rartekoaren 42/2009/09O espedienteari emandako erantzuna.
Horiek ez dira haur eta gazteen buru-osasunerako a
rreta ematen duten unitate bakarrak. Haur psikiatriako ospitale-unitateak ere badaude (223 haur ospitaleratu ziren 2008. urtean), bai eta eguneko zentro gisa funtzionatzen duten unitate edukatibo-terapeutikoak ere (40 leku daude gaur egun). Baina, maiz, unitate a
nbulatorioetan a
rtatutako a
dingabe berberak izaten dira. Horregatik eman ditugu datu horiek taulan.
Ikus dezakegunez, biztanleriaren sektore horren –adingabeak– %3 joaten dira osasun-sistemara laguntza eske. A
labaina, datu horiek beste sistema batzuek emandako datuekin osatu eta a
raztu behar dira (esate baterako, hezkuntza-sistemak emandako hezkuntza-premia bereziei buruzko datuekin –guztira 11.000 a
dingabe inguru dira, baina soilik horietako batzuek dauzkate buru-osasuneko a
razoak– eta buru-osasuneko a
razoengatik a
rreta behar duten eta babes-sistemaren batean hartuta dauden a
dingabeei buruzko datuekin). Nolanahi ere, dauden datu guztien a
rtetik, taulako datuak dira, segur as
ki, hurbilketa fidagarriena gure erkidegoko a
dingabeen buru-osasunerako a
rretaren eskaria zenbatekoa den jakiteko: 10.000 a
dingabe inguru urtean, eta horien a
rtean mutilak as
koz ere gehiago neskak baino.
Aurrekariak
Haur eta nerabeen buru osasunari berariaz heldu genion burutik gaixo dauden pertsonen a
rreta komunitarioari buruzko ezohizko txostenean (4.6, 4.7 edo 3.4 a
zpiatalak). Txosten hori 2000. urtean a
rgitaratu eta eztabaidatu zen Legebiltzarrean eta, gero, jarraipena egin zitzaion elkarteekin bilerak eginda zein ofiziozko espedienteen, bisiten eta informazio eskaeren bidez (ikusi a
zken urteetako ohizko txostenak).
Haurrei eta nerabeei dagokienez, hautemandako eta nabarmendutako premien a
rtean honako hauek a
dierazten ziren:
– Haurrentzako psikiatria-ekipoen deszentralizazioa.
– Giza baliabide espezializatuen gehikuntza (haurrentzako psikiatrak edo psikologoak, kasu).
– Lurralde historiko eta eskualde desberdinetan bitarteko egiturak sortzeko premia.
– Gizarte, hezkuntza eta osasun batzordeak sustatzea.
– Elikadura a
razoei erantzuteko programak berrikustea.
Txosteneko 18 gomendioetakoren batek ere berariaz a
ipatzen zuen biztanle talde hau. Horrela, 6. gomendioak hau proposatzen zuen, hitzez hitz: "Berariaz a
dingabeei zuzendutako zerbitzuak gehitzea" jarduketa-eremu batzuetan zehaztuta (autismoa edo elikadura a
razoak, kasu), edo "haurren eta nerabeen a
rreta psikiatriko bideratutako baliabideak nahikoak ez direla (bitarteko egiturei dagokienez, berriz, halakorik ez izatea)" nabarmenduta.
Gai eta proposamen hauek –bere garaian Osasun sailburuak berak eztabaidatutakoak– hainbatetan planteatu dizkiote erakunde honi elkarte jakin batzuek, babes sistemen a
rduradunek, gazteentzako justizia-sistemakoek, edo a
ldizka babes eta erreforma zentroetara egiten ditugun bisiten ildotik. Gai hori, gainera, A
rartekoaren beste txosten eta jarraipen batzuetan ere jorratu da, nahiz eta saihetsetik izan: hezkuntza premia bereziei buruzkoan; babesik gabeko haurrentzako a
rretari buruzkoan; bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako a
rretari buruzkoan; a
dingabe a
rau-hausleei buruzkoan; espazio soziosanitarioari buruzkoan… Esan liteke, gainera, gai errepikakorra dela, urtez urte bizikiago planteatzen dela.
Azken urteetan sortuz joan diren baliabideen a
rtean, a
tal honetan a
rreta berezia jarriko dugu zentro terapeutiko-edukatiboetan (ZTE). Zentro horiek Osasun eta Hezkuntza sailen a
kordio bidez sortu dira, eta erakunde honek jarraipen berezia egin du horien gainean.
Gauzaturiko ekimenei dagokienez, txostena a
rgitaratu eta hilabete gutxira, baliabide berri bat jarri zen martxan Bizkaiko Lurralde Historikoan: La Olan (Sondika) dagoen terapia- eta hezkuntza-zentroa. Ondoren, erakunde honetako langileek zentroa bisitatu zuten haren funtzionamendua ezagutzeko, in situ. Zegokion txostenean horren berri eman genuen eta datu a
dierazgarri batzuk eman genituen (ikusi 2003ko txostena, 1.1.9 a
zpiatala).
Bereziki interesgarria iruditu zitzaigun gaietako bat baliabidea eta zeuden plazak (10) premiei erantzuteko zenbateraino ziren nahikoak jakitea izan zen. Hori baloratzeko, hainbat inguruabar hartzen ziren kontuan:
– Era honetako zentro bakarra zegoen Bizkaia osorako.
– Zerbitzua ekarri zuen lankidetza-hitzarmenak, hasiera batean, 20 erabiltzailerentzako gaitasuna duen eguneko zentro bat a
urreikusten zuen.
– Ohikoa zen itxaron zerrenda bat egotea (bisita egin genuenean, baldintza guztiak eta sartzeko irizpide guztiak betetzen zituzten 6 a
dingabe zeuden).
– Nolabaiteko ezjakintasuna zegoen baliabideaz eta, beraz, izan zitezkeen premiez eta egin ere egiten ez ziren eskariez.
Adin tarte bat zegoen (nerabeak), zentroan barne hartzen ez zena. Zentroko profesionalen iritziak entzun ondoren eta jasotako datuen eta balorazioen a
rabera, erakunde honek era horretako baliabide gehiago behar zirela ondorioztatu zuen eta hainbat a
ukera a
zaldu zituen; plazak gehitzea edo baliabide berriak sortzea, kasu. Ikastetxeak a
rau esparru a
rgiagoa eta berme handiagoa ematen duena izateko premia ere planteatu zuen, eskubideei zuzenean eragiten dieten gaietan gutxienez: sartzeko irizpideak, itxaron zerrenden kudeaketa, barne a
raubideko a
raudia, txostenen konfidentzialtasunaren bermeak, etab.
Bestalde, erakunde honek espazio soziosanitarioko haur eta gazteen a
zpibatzordeak, Osakidetzaren, Hezkuntza Sailaren eta Gizarte Ekintzaren (Gipuzkoako Foru A
ldundia) partaidetzarekin, Gipuzkoarako egindako "nerabeentzako terapia- eta hezkuntza-zentroa a
biarazteko proiektuaren" berri izan zuen. Proiektu horrek a
ntzekotasunak eta desberdintasunak ditu La Olan bisitatutako zentroarekin, baina, nolanahi ere, inork zalantzan jartzen ez dituen a
rren gauzatzen ez ziren premiei erantzutea zuen helburu. Horregatik, A
rartekoak berriz ere informazio gaurkotua eskatu zion Hezkuntza Sailari, zehazki, La Olako baliabideari dagokionez a
ldaketa a
dierazgarriren bat egin zen edo egiteko as
morik ba a
l zegoen, A
raban eta Gipuzkoan baliabide berriak sortzeko proiektuak zein fasetan zeuden eta martxan jartzeko a
tzerapena zergatik izan zitekeen jakiteko.
Bi sailek eman dituzten hurrenez hurrengo erantzunez luze eta zabal jardun dugu a
urreko urteetako ohiko gure txostenetan: La Olako a
rreta-ahalmena handitzeko proposamenak; baliabidea Ortuellara a
ldatzea; a
rtatutako erabiltzaile-kopurua; itxarote-zerrendak; A
rabako eta Gipuzkoako baliabideen egoera eta baliabide gehiago irekitzeko zailtasunak... (ikus, esate baterako, 2005eko, 2006ko eta 2007ko txostenak).
Ibilbide luze honetan badira nabarmendu nahi ditugun bi elementu erabakigarri. Batetik, 266/2006 Dekretua onartu izana (EHAO, 2007-01-05), ZTEak ez ezik ospitaleko hezkuntza eta etxeko hezkuntza ere a
rautzen baititu. Bestetik, Hezkuntza eta Osasun sailek 2008ko maiatzaren 1eko lankidetza-hitzarmena sinatu izana. Horri esker, 2009aren a
maieran (orduan a
maitu genuen txosten hau egiteko informazioa biltzen), gure erkidegoan hiru zentro edukatibo-terapeutiko ditugu, lurralde bakoitzeko bat (Ortuellan, Gasteizen eta Lasarten), eta guztira 40 leku eta lau unitate (adin guztietarako).
Nolanahi ere, buru-osasuneko a
razo larriak dituzten a
dingabeei a
rreta emateko ditugun baliabideetako bat da hori, eta horri a
tentzio handiagoa jartzeko a
rrazoia izan da A
rartekoak gomendio zehatz bat egin zuela horren inguruan eta jarraipen berezia egin diola urte as
koan. Gainera, funtsezko bi sarek –hezkuntza-sistemak eta osasun-sistemak– batera eta modu koordinatuan esku hartzen duten bitarteko baliabide bat da, eta hori ez da oso a
rrunta.
Arlo honetan jaso ohi ditugun gabezia edo eskari gehienak osasun-sistemaren ingurukoak dira:
– a
rreta a
nbulatorioa ez dela behar bestekoa (minutu gutxi batzuetako a
rreta, hileroko periodikotasunarekin; familia osoaren beharrak barne hartuko dituen a
rreta oso bat ez ematea…);
– haur psikiatrian ospitalizazio-leku gehiago behar direla (gaur egun 20 ohe daude: 4+2 A
raban; 8 Bizkaian eta 6 Gipuzkoan);
– leku gehiago behar dela edo leku horiek beste a
din batzuetarako ere izan beharko luketela (kasu batzuetan, nerabeentzat; besteetan, haurrentzat) zentro edukatibo-teraupetikoetan eta gaur egun dauden a
ntzeko baliabideetan;
– detekzio eta a
rreta goiztiarrerako programak, a
razoak saihesteko edo nerabezarora iritsi a
urretik eteteko;
– haur txikientzako eta haien familientzako laguntza intentsiborako programak:
– informazio eta sentsibilizazio kanpainak;
– langileriaren kontratazioa eta espezializazioa (haur psikiatriako espezialitatea);
– eskasa dela behar edo kezka "berrietarako" a
rreta (nerabe ospitaleratuen oldarkortasuna; substantzia psikoaktiboen kontsumoa, hala nola cannabisarena, eta horien ondorioak...).
Baina badira hezkuntza-sistemari edo gizarte-sistemari egiten zaizkion eskariak ere (batzuk, desberdinak; beste batzuk, a
ntzekoak). Esate baterako:
– Beharrezkoa dela hezkuntza-sisteman detekzio eta a
rreta goiztiarra izatea, ia haur guztiak 2-3 urteetatik eskolatuta daudela baliatuta.
– Beharrezkoa dela prebentzio-jarduerak izatea osasun-arloan, tokiko eremuan, eskolan eta beste esparruetan.
– Beharrezkoa dela familiei laguntzeko programak izatea.
– Eskola uzteko a
rriskuan dauden nerabeentzako hezkuntza-baliabideak...
Zenbaitetan, eskariak (askotan elkarteak edo profesionalak) a
razo edo behar jakin baten ingurukoak dira:
– Elikadura-nahasmenduak.
– Nerabezaroko jokabide-nahasmenduak…
Baina, eskari zehatz bakoitzaren gainetik, bat etorri ohi dira eztabaida edo hobekuntza elementuak. Besteak beste, a
lderdi hauen ingurukoak izaten dira:
– Dauden baliabideak nahikoak diren edo ez (beharrei edo eskariei dagokienez).
– Zer erantzun zehatz eman behar zaien a
razoei, nola a
ntolatu behar diren zerbitzuak (balorazioak edo proposamenak beti ez datoz bat; batzuetan, elkarren a
urkakoak dira erabat; esate baterako, a
norexia-arazoak dituzten nerabeak a
rtatzeko modurik onenari dagokionez...).
– Nola kudeatu behar diren baliabideak (kudeaketa publikoa, kudeaketa pribatua, elkarteen beren baliabideak) eta zer baldintza ekonomiko izan behar dituzten).
– Zein a
dministraziok edo sailek duen eremu jakin baten erantzukizun gorena (esate baterako, diagnostiko goiztiarra emateko edo nerabezaroko jokabide-arazoei erantzuteko...)
– Zein prestakuntza, espezializazio edo trebakuntza profesional den beharrezkoa.
Azken urteetako jarraipena
Gorago a
dierazi dugun bezala, A
rartekoak zentro edukatibo-terapeutikoen jarraipena egin du batez ere. A
labaina, a
dingabeen buru-osasunean inplikatutako baliabide-sarea as
koz ere ugariagoa eta barreiatuagoa da. Besteak beste, honako hauek nabarmendu behar ditugu:
– Osasun-sarean: haurren a
rloan espezializatutako unitate a
nbulatorio eta komunitateak, ospitaleetako haur psikiatriako unitateak, droga-mendekotasunaren a
rloko prebentzio-programak…
– Hezkuntza-sarean: Eremuko lanbide a
nitzeko taldeak, hezkuntza-premia berezien a
rretarako laguntza-langileak...
– Tokiko eremuan, gizarte-zerbitzuak, bai orokorrak eta bai haurtzaroan espezializatutakoak...
– Gizarte-ekimenean sortutako programak eta baliabideak, eskuarki familia-elkarteek sustatutakoak.
– Foru a
ldundien mendeko a
dingabeen babes-sarean, jokabide-arazo larriak, droga-kontsumo a
razotsuak eta bestelako a
razoak dituzten nerabeen harreran espezializatutako zentroak eta baliabideak.
– Gazte justiziaren sarean, talde psikosozialak, neurri terapeutikoak a
plikatzeko baliabideak, barnealdi-zentroetako zenbait programa espezifiko…
Hain zuzen ere, sareen eta zerbitzuen a
niztasun hori da buru-osasunari dagokionez a
dingabeei ematen zaien a
rreta zenbaterainokoa den jakiteko eta baloratzeko zailtasunetako bat.
Arartekoak, a
zken urteetan egindako jarraipenaren bidez, kontuan hartu nahi izan du egoeren a
niztasun hori, eta horretarako, batez ere, lau bide erabili ditu:
– Informazio-eskaera periodikoak, batez ere Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailari, Hezkuntza Sailari eta Justizia Sailari eta hiru foru a
ldundietako Gizartekintza sailei ofiziozko espedienteen bidez eginikoak.
– Bisitak baliabide jakin batzuetara (zentro edukatibo-terapeutikoa; haur psikiatriako ospitale-unitatea; jokabide-arazo larriak dituzten nerabeentzako harrera-zentroak; barnealdi-neurriak betetzeko zentroak…).
– Bilerak eta elkarrizketak sektore guztietako profesionalekin.
– Bilera periodikoak elkarteetako ordezkariekin…
Horri esker, gaiaren inguruko ikuspegi gero eta zabalagoa lortu dugu, hala datuei dagokienez nola balorazio eta proposamenei dagokienez, eta horiek txosten honetan baliatuko ditugu, hainbat a
taletan.
Alabaina, bada kontu bat jadanik a
dieraztea beharrezkotzat jotzen duguna, kezkagarria iruditzen zaigulako eta nola edo hala baldintzatu egiten duelako esan edo a
ldeztu behar dugun guztia: oro har, a
rgiro da positiboa osasun-sistemak haur eta gazteen buru-osasuneko a
razoetarako ematen duen erantzunaren inguruan Osasun Sailak egindako balorazioa. A
ldiz, gainerako sistemek a
rgiro jotzen dute gutxiegitzat erantzun hori. Batzuetan, uste dutelako baliabide batzuk, haien ustez beharrezkoak, besterik gabe ez direla existitzen. Beste batzuetan, irizten diotelako ematen den erantzuna ez dela inola ere nahikoa beharrei erantzuteko.
Harrera eta barnealdi zentroetara egin ditugun ia bisita guztietan eskatzen dute a
rreta gehiago, bai eta gazteen babesaren edo justiziaren sistemetako a
rduradunekin eta profesionalekin nahiz familia-elkarteetako ordezkariekin egin ditugun bileretan ere. Modu ez hain sistematikoan, hezkuntza-zentro a
rruntetan eta a
dingabeekin zuzenean lan egiten duten beste profesional batzuekin ditugun harremanetan ere a
dierazi ohi digute hori (ikasleak, orientatzaileak, a
dingabeen epaileak, osasun-sistemako langileak…). Izan ere, egoerarik larrienetan, sare publikoan dauden mugen ondorioz, zerbitzu partikularretara jo behar izaten da, edo gure erkidegotik kanpo dauden baliabideetara bideratu behar izaten dira, eta horrek ez dirudi a
ukera egokiena.
Bestalde, irudipen orokortu samar bat ere badago, baina oso zaila datu objektiboekin frogatzen, biztanleriaren sektore honetan buru-osasuneko a
razoek ez diotela soilik bere hartan eusten, baizik eta pixkanaka a
reagotzen a
ri direla, eta, hainbat a
rrazoirengatik, oraindik ez zaiela erantzun egokia ematen.
Balio beza balorazio horren a
dibide gisa hurrengo paragrafoak, Eusko Jaurlaritzaren beraren Gazte Justiziaren Zerbitzuaren 2006ko Memoriatik a
teratakoak, nerabe a
rau-hausleen tratamendu terapeutikoaren beharraren ingurukoak: "Tratamendu a
nbulatorioaren neurria betearazteko unean, deigarria da kasuen %68n eskaerei erantzuteko profesionalak edota erakunde pribatuak kontratatu behar izana. A
lderdi kuantitatiboei –saioen a
ldizkakotasuna, iraupena, eta a
bar– nahiz kualitatiboei dagokienez –esku-hartze mota–, eskaintza publikoak ez du eskaera betetzeko a
halmena".
Halaber, A
rartekoak FEDEAFESeko ordezkariekin egindako a
zken jarraipen-bileretako batean, nabarmen a
dierazi zen buru-osasuneko a
razoak dituzten haur eta gazteei ematen zaien a
rreta dela kezka handiena sortzen duten eta hobetzeko behar handiena duten zortzi gaietako bat.
Osasun Saileko a
rduradunek horren inguruan idatziz emandako a
zken erantzuna ez zetorren bat balorazio horrekin, A
rartekoari igorritako testu honetan ikus daitekeenez:
"La calidad de la a
tención dentro de la red de salud mental infantojuvenil, medida sistemáticamente a
través parámetros, tanto a
bsolutos y objetivos (Nº de consultas, primeras consultas, tiempo de demora…), como relativos y subjetivos (Satisfacción…) recibe una valoración eminentemente positiva. Estos parámetros, que relacionan la calidad de la a
tención con los recursos destinados, cumplen con los objetivos fijados dentro de una escala de exigencia elevada, como la planteada en el contrato programa suscrito por el Departamento de Sanidad y los propios planes estratégicos de cada organización.
Por otro lado, en un nivel comparativo, la tasa de profesionales sanitarios (psiquiatras y psicólogos clínicos) por 100.000 habitantes es la más elevada de todo el Estado tanto a
nivel de las Unidades de á
mbito a
mbulatorio y comunitario especializado, como a
nivel de las Unidades de Hospitalización infanto-juvenil (Fuente Observatorio Salud Mental A
EN- 2007), lo que evidencia el esfuerzo comparativo que se hace desde la red de Salud mental infanto-juvenil, para dar cobertura a
las necesidades as
istenciales de esta población".
Nolanahi ere, Sailak berak bai a
dierazi du sistema konplexua dela, koordinatzeko zailtasunak daudela eta eskumen batzuk ez daudela zedarrituta.
"En lo referente a
la percepción por parte de los profesionales que considera insuficiente la respuesta del sistema sanitario en este á
mbito, se debe mencionar la disponibilidad universal de los recursos sanitarios dentro de la cartera de servicios y prestaciones establecida y el compromiso en la resolución de todas a
quellas situaciones en las que pudieran peligrar los principios de equidad y a
ccesibilidad a
los recursos. Sin embargo en el nivel de la coordinación puede haber distintas situaciones, complejas y que requieren un a
nálisis más pausado, que se producen en el contacto con otras a
dministraciones: Diputaciones forales, Justicia, Educación, A
cción social… todas ellas con distintas competencias, no siempre delimitadas, en el á
mbito de los que se ha denominado espacio sociosanitario". (2009ko a
benduaren 18ko idazkia. 43/2009/09O jarraipen-espedientearen erantzuna).
Elementu horiek denak kontuan hartuta, A
rartekoak gehien erabilitako jarraipen-bideetako bat izan da dauden baliabide eta programen inguruan informazio eguneratua biltzea, batez ere Hezkuntza Sailarena eta Osasun Sailarena, eta a
re horietan a
rtatutako a
dingabe-kopuruaren eta haien tipologiaren inguruko informazioa biltzea ere. Horren bidez, elkarren a
urka dauden balorazio subjektiboak objektibatzea edo gainditzea lortu nahi izan dugu. Hala, a
zken urteetan datu hauetan jarri dugu a
rreta:
1. Haurren (18 urtetik beherakoak) buru-osasunari a
rreta berezia emateko osasun-sistemako zerbitzuak non kokatuak eta zeri a
txikiak dauden.
2. Horietako bakoitzean zenbat leku dagoen.
3. Profilak (batez ere, a
rtatzen diren haurren a
dina eta patologiak).
4. Zerbitzu horietan zenbat profesional a
ritzen diren lanaldi osoz.
5. Zein diren zerbitzu horiek eskuratzeko irizpideak eta sistemak.
6. Itxarote-zerrendarik baden edo ez.
7. Zenbat kasu izan ohi diren urtean epealdi jakin batean.
Hurrengo a
talean, datu horietako batzuk laburtzen saiatuko gara.
Arreta-baliabideak – funtsezko datuak - a
dierazleak
Gure erkidegoan buru-osasuneko a
razoak dituzten a
dingabeen a
rretan modu zuzenagoan inplikatutako baliabide edo zerbitzuen ikuspegi orokorrago bat ematen saiatuko gara hemen, kontuan hartuta zer sareri dagozkion (osasun-sarea, gizarte-sarea…), eta a
dierazle kuantitatibo gisa balio dezaketen zenbait datu nabarmenduta.
1) Osasun-sareko baliabide nagusiak
Osasun-sarearen barruan, behintzat, ospitale-arloan (ospitalizazio-unitateak) eta a
rlo a
nbulatorio eta komunitarioan ematen den erantzuna bereizi behar da. Hala:
– Haur eta gazteen ospitalizazio-unitate laburrak Basurtu, Donostia eta Santiagoko ospitaleetako psikiatria-zerbitzuaren barruan daude kokatuta, eta guztira 20 ohe dituzte. Psikiatrak (5), psikologo klinikoak (3), erizaintzako diplomadunak (14) eta erizaintzako laguntzaileak (15) dituzte, eta gizarte-langileak eta terapeuta okupazionalak helduen sarearekin partekatzen dituzte. 2007. urtean, 223 ospitaleratze eta 218 a
lta izan ziren, eta 85 larrialdi a
rtatu ziren. Unitatean batez beste egondako denbora 16,11 egunekoa izan ziren. Hau da, guztira lanaldi osoko 37 profesional, hiru taldetan banatuak, 2009ko a
maieran.
– Haur eta gazteen a
rretan espezializatutako unitate a
nbulatorio eta komunitarioak: horren barruan sartzen dira haur eta gazteen buru-osasuneko taldeak (sei Bizkaian, zehazki Galdakaon, Bilbo-Erzillan, Bilbo-Ajuriagerran, Herribitarten, Barakaldon eta Uriben, bat A
raban eta beste bat Donostian), eta a
rratsaldeko zentro bat Donostian. Psikiatrak (20), psikologo klinikoak (23), erizaintzako diplomadunak (2), gizarte-langileak (7,5) eta a
dministrariak (7) dauzkate. Hau da, guztira 59,5 profesional, 8 taldetan, 2009ko a
maieran. Gainera, espezifikoa ez den a
rreta ere badago buru-osasuneko 15 zentrotan, batez ere Gipuzkoan.
Sare horretara haurrei eta helduei ematen zaien lehen mailako a
rretatik sartzen da. Izan daitekeen itxarote-zerrendari edo erantzuteko a
halmenari dagokionez, a
dierazi da gutxienez 30 eguneko a
tzerapena izaten dela erantzuteko kasuen %70etan, bideratze-txostena egiten denetik espezialistaren kontsultara iritsi a
rte, eta gutxienez 15 eguneko a
tzerapena kasuen %90etan, ospitale-unitateetatik badatoz.
2007. urtean, 3.602 lehenengo kontsulta a
rtatu ziren, eta hurrengo 41.196 kontsulta 6.660 pazienterekin. 2008. urteko datuak 3.9.1. taulan jaso dira.
Jasotako datu batzuk, behintzat, zerbitzuaren eboluzioaren a
dierazle gisa balio diezagukete. Esate baterako:
– Hala haur eta gazteen buru-osasuneko taldeetan nola espezializazio-baliabideetan lanaldi osoz a
ritzen diren langileen datuak (96,5 profesional 2009aren bukaeran, hau da, profesional bat 3.425 a
dingabeko). Edo, konparazio zehatzagoak egin nahi izanez gero, psikiatren (25) eta psikologoen (26) datuak.
– A
rreta-denbora: batez beste 6 kontsulta urteko, unitate a
nbulatorioetan, edo 16,11 eguneko egonaldia pertsonako, ospitale-unitateetan (aldakuntzak 12tik 19ra bitartekoak dira, ospitalearen a
rabera), 2007ko datuetan.
– Zerbitzua eskuratzeko itxarote-denbora eta horien eboluzioa. (Esate baterako, Bizkaian, honako hau izan zen 30 egunak igaro baino lehen a
rtatutako kasuen proportzioa: %71 2007an; %64 2008an; %78 2009an.)
– A
rretan izandako a
lde handiak, mutilak edo neskak diren kontuan hartuta (horien proportzioa baliabide batzuetan 2 eta1ekoa da).
– A
rtatutako kasu guztien a
rtetik eskari edo proportzio handiena hartzen duten buru-osasuneko a
zaro-motak (esate baterako, zenbatesten da unitate a
nbulatorio eta komunitarioetan a
zken urtean a
rtatutako a
razoen herenetatik erdietara bitartean jokabide-nahasmenduei loturikoak izan direla).
– A
rtatutako pertsonen edo haien familien gogobetetze-maila…
Datu horien eta beste batzuen jarraipen eta a
nalisi sistematiko bat egitea, zalantzarik gabe, lagungarria izango litzateke a
rretaren eboluzioa hobeto ezagutzeko eta egin beharreko hobekuntzak txertatzeko.
2) Hezkuntza-sarea
Buru-osasuneko a
razoak dituzten pertsona gehienak eskolatuta daude, eta, beraz, hezkuntza-zerbitzuetan ere ematen zaie a
rreta, behintzat dituzten beharretatik batzuetan.
Pertsona horiei hezkuntza-sisteman ematen zaien erantzuna hezkuntza-premia berezietarako a
rretaren barruan sartzen da. Horren inguruan txosten berezi bat egin zuen A
rartekoak, eta txosten honetan bertan a
tal espezifiko bat eskaini diogu (3.4 a
tala). Bertan ikusiko den bezala, gure erkidegoan a
reagotzen joan da pixkanaka hezkuntza-premia bereziei ematen zaien erantzuna, hala a
rtatutako biztanleriari dagokionez (10.808 ikasle 2008-2009ko ikasturtean eta 11.527 2009-2010eko ikasturtean) nola a
rreta hori ematen duten profesionalei dagokienez (3.042 profesional profil guztietakoak eta a
re 17 funtzio edo figura 2008-2009ko ikasturtean).
Alabaina, datu horiek hezkuntza-premia berezien ingurukoak dira, ez buru-osasuneko a
razo larrien ondoriozko edo horiei a
txikitako premien ingurukoak. Horietako zenbat izan ote dira buru-osasuneko a
razoengatik? Ez da erraza galdera horri erantzutea. Lanbide a
nitzeko taldeek, psikologo, pedagogo eta hezkuntza-profileko beste profesional batzuek osaturikoek, beren diagnostikoak eta jarduketako planak egiten dituzte, baina beren kategoriei eta irizpideei jarraituz, eta horiek ez datoz bat osasun-langileek erabiltzen dituztenekin. Guk dakigula, ez dago Hezkuntza eta Osasun sailen datu-baseen ustiapenik, horiek konparatzeko modua emango duenik.
Eskura ditugun datuekin, gehienez ere oso gutxi gorabehera zenbatetsi genezakeen zenbateraino dauden hezkuntza-premia bereziak buru-osasuneko a
razoei loturik edo pentsa genezakeen ikasle horietatik gehienei osasun-sarean ematen zaiela beren osasun-beharretarako a
rreta (hau da, 2008. urtean a
rtatutako 9.840 a
dingabe horietan sartuta daude), buru-osasunean espezializatutako unitate a
nbulatorio eta komunitarioetan.
3) Eguneko zentroak edo unitate terapeutiko-edukatiboak (ZTE)
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza eta Osasun sailen a
rteko hitzarmenak ekarritako baliabide horien inguruan jadanik eman ditugu hainbat datu a
urreko a
taletan, jarraipen berezia egin baitugu horren inguruan. Hemen osatuko ditugu, 2009-2010eko ikasturtearen inguruan ditugun a
zken datuekin:
– A
rabako ZTE: 10 leku Bigarren Hezkuntzako ikasleentzat.
– Bizkaiko ZTE: Lehen Hezkuntzako unitate bat, 10 lekukoa, eta Bigarren Hezkuntzako unitate bat, 10 lekukoa.
– Gipuzkoako ZTE: 8 ikasle, hala Lehen Hezkuntzakoak nola Bigarren Hezkuntzakoak.
Hala, bada, guztira 4 unitate daude; bakoitzean 8,5 profesionaleko taldea a
ritzen da (2,5 Osasunekoak eta 6 Hezkuntzakoak), eta 38 leku daude a
din guztietako a
dingabeentzat; leku guztiak daude okupatuta, eta itxarote-zerrenda ere badago (Bizkaian, esate baterako, 6 ikasle zeuden sartzeko betekizun guztiak betetzen zituztenak eta hala ere lekurik ez zeukatenak informazioa jaso genuen garaian).
4) Gizarte-baliabideak
Problematikaren ikuspegi orokorrago bat izateko, komeni da behintzat gogoraraztea edo a
dieraztea badirela beste ekimen eta baliabide batzuk ere, hala nola:
– Tokiko zenbait programa, hala a
dingabeentzat nola haien familientzat, a
rriskuen prebentzioaren ingurukoak (ikus A
rartekoaren 2008ko eta 2009ko ohiko txostenak).
– Gizarte ekimenak –eskuarki buru-osasuneko a
razo larriak dituzten pertsonen familiak– sortutako eta kudeatutako programak eta baliabideak (esate baterako, A
PNABIk kudeatzen dituen baliabideak; datu horiek 3.9.1 taulan jaso dira, a
tal honen hasieran).
– Babes-sisteman bertan eta gazte justiziaren sisteman sortu diren programa eta baliabide espezifikoak. Bi sistema horiek txosten honetako beste kapitulu espezifiko batzuetan a
ztertu baditugu ere, hemen datu batzuk nabarmenduko ditugu, duten garrantziarengatik:
• Babes-sarearen barruan zentro "espezializatuak" sortzeko izan den joera.
Azken urteetan, lurralde bakoitzean halako ezaugarriak dituen zentro bat edo bi izatetik 14 zentro izatera igaro gara (horietatik 7 Gipuzkoan), eta guztira 197 leku izatera (horiez gain, beste 33 leku, hitzarmenen bidez, EAEtik kanpoko zentroetan). A
ldundi a
rduradunak berak halakotzat jotzen dituen zentro espezializatuez a
ri gara, nahiz eta egon daitezkeen a
ntzeko ezaugarriak dituzten beste batzuk ere.
Alde horretatik, deigarriak dira lurraldeen a
rteko desberdintasunak.
* A
raba: Zentro bat + 5 leku kanpoan (babes-sistemako leku guztien %10).
* Bizkaia: 4 zentro + 5 leku kanpoan (babes-sistemako leku guztien %7,5).
* Gipuzkoa: 7 zentro + 23 leku kanpoan (horrek esan nahi du gutxienez erabilgarri dauden lau lekutik bat berezia dela).
Batez ere jokabide-arazo larriak, buru-osasuneko a
razoak edo droga-kontsumoarekin loturiko a
razoak dituzten nerabeentzako zentroak edo baliabideak dira, zenbait kasutan a
razo horietan espezializatuak, eta denak gutxi gorabehera halako esku-hartzeetan espezializatuta dauden elkarteek kudeatutakoak.
Horietako zentro batzuetan gatazka-egoerak izan dira eta a
rgitara a
tera dira. Bestalde, duela ez as
ko a
rte (2008ko a
buztuaren 8an a
rgitaratutako 131/2008 Dekretua onartu zen a
rte) ez zeukaten a
rau-esparru garbirik.
Arartekoaren a
zken urteko txostenetan ikus daitekeenez (2006, 2007, 2008, 2009...), zentro horiek hartu dute A
rartekoaren a
rreta, denbora eta jarraipen handiena.
Tutoretzapeko nerabe horien buru-osasuneko a
razoen a
rreta espezifikoa, eskuarki, osasun-zerbitzu a
rruntetara bideratu da, jadanik a
dierazitako mugekin. Bizkaian, muga horiek gainditzen saiatu dira, Bizkaiko Foru A
ldundiaren eta Osasun Sailaren a
rteko lankidetza hitzarmen baten bidez ("Adin Txikikoak" programa); horri esker, Osasuneko zenbait profesionalek denbora gehiago eskaintzen diote sektore honi eta kasuak Bizkaiko A
ldundiko bertako zerbitzuetatik bideratzen dira.
• Gazte justiziaren sistemaren behar eta erantzunei dagokienez, honako hauek nabarmendu ditzakegu hemen:
* Tratamendu a
nbulatorioaren neurriei edo zentro terapeutikoetan sartzeko neurriei dagokienez (26 2001ean, 33 2005ean, 8 2008an eta 21 2009an), eboluzioa beheranzkoa izan da (ia desagertzeraino) neurri bereizi moduan, baina zenbait kasutan a
plikatu da, betebehar erantsi gisa, zaintzapeko as
katasun eta barnealdi neurrietan.
* Gazte justiziaren sistemako profesionalek eta a
rduradunek berek eremu honetan a
dierazi dituzten a
razo nagusiak honako hauek dira: osasun-sistema publikoaren erantzunak ez direla as
ki, a
tzerapenak izaten direla edo denbora gehiegi pasatzen dela (urtebete inguru) egitateak gertatzen direnetik neurriak a
plikatzen diren a
rte; beharrezkoa dela a
rreta pribatuko baliabideetara jotzea; zalantza egiten dutela komenigarria ote den edo ez buru-osasunean espezializatutako barnealdi pertsonaleko zentroetan sartzea edo unitate nahiz modulu espezializaturen bat sortzea; gehiago direla beharrak edo a
rreta behar duten kasuak…
Beste a
tal batean jadanik jaso dugu, hitzez hitz, Gazte Justiziaren Zerbitzuak zer irizten dion a
rlo honi. A
maitzeko, a
dierazi behar dugu osasun-sistemak a
dingabe horien a
rreta-beharrei ematen dien erantzuna hobetzea dela indarrean dagoen Gazte Justiziaren 2008-2012ko Planean sartutako helburuetako bat.
Argi-itzalak erakundeen erantzunean
Hemen a
ztertutako a
ldia kontuan hartzen badugu, zalantzarik ez dago hainbat a
ldaketa edo hobekuntza esanguratsu izan direla sisteman A
rartekoak buru-gaixotasunerako a
rreta komunitarioaren inguruko txostena egin zuenetik edo hezkuntza-premia bereziei ematen zaien erantzunaren inguruko txostena egin zuenetik. Besteak beste, ekimen zehatz hauek egin dira:
– Lehen ez zeuden hainbat baliabide sortu dira (hala nola zentro edo unitate edukatibo-terapeutikoak; gaur egun 40 leku daude).
– Lehendik zeuden beste baliabide batzuen a
rreta-ahalmena a
reagotu da (hala nola ospitaleetako oheak (20) eta haur eta gazteen buru-osasunerako unitateak (8), bai eta horietan lan egiten duten profesionalak ere (96,5 2009an).
– Laguntzeko profesionalak edo hezkuntza-premia berezietarako erantzuna a
reagotu egin da hezkuntza-sistemaren barruan.
– Hainbat baliabide berezi sortu da jokabide-arazo larriak dituzten nerabeei a
rreta emateko babes-eremuaren barruan…
Alabaina, ikusten dugu oraindik ere hainbat a
lderdik ez dituztela as
ebetetzen familiak eta profesionalak, eta zalantza egiten dutela baliabide horiek as
ki diren, edo egokienak diren, edo modu koherente eta koordinatuan lan egiten duten… Hori horrela, erakunde honek, batzuetan kexen bidez eta beste batzuetan elkarteekin duen harremanaren bidez, eskariak jasotzen jarraitzen du; a
lde horretatik, besteak beste, Familia Plataformak haur eta gazteen psikiatriako espezialitatea sortzea planteatu du, eta hainbat familiak A
rartekora jo dute, sistemak ez duelako erantzun egokirik haien seme-alabentzat, a
dina, gaixotasuna edo bestelako ezaugarriak kontuan hartuta, eta beste baliabide batzuk bilatu behar izan dituztelako, beren lurraldetik edo EAEtik kanpo.
Kontua ez da hemen konpontzeko dauden a
razo edo kontu guztien zerrenda bat egitea, baizik eta itxuraz sistemaren erantzuteko a
halmena eragozten duten funtsezko itzal edo kontuak zein diren a
dieraztea. Duten garrantziagatik, hiru hauek nabarmenduko ditugu:
1) Detekzio eta a
rreta goiztiarra
Gaur egun, haur eta gazteen buru-osasunarekin loturiko a
razoetariko as
ko a
ldi jakin bati loturik daude: nerabezaroa. A
razo horiek (esate baterako, jokabide-arazoak) a
ldi horretan gehiago nabarmentzeak edo deigarriago gertatzeak ez du esan nahi a
urreko a
ldietan izan ez direnik edo jatorria horietan izan ez dutenik. Baina baliteke a
urretiazko a
ldi horiek garaiz ez detektatu, diagnostikatu edo a
rtatu izana, eta horrek larriagotu egin ohi du horien eboluzioa.
Profesional gehien-gehienak a
dos daude erabateko garrantzia duela detekzio eta a
rreta goiztiarrak, eta, hala ere, hori da oraindik ere sistemaren a
hultasunik handienetako bat. Batzuetan, oso a
rgi ez dagoelako nori dagokion oso a
din goiztiarretan hori egiteko eskumena edo erantzukizuna; beste batzuetan, koordinatzeko edo informazioa a
ldatzeko zailtasunak daudelako zerbitzu batzuen eta besteen a
rtean.
Alde horretatik, bildutako informazioarekin bat etorriz, beharrezkoa dirudi datozen urteetan bereziki zaindu beharko liratekeen bi edo hiru jardun-ildo nabarmentzea.
– Hezkuntza-sistemak eta osasun-sistemak harremana izatea, 2-3 urteko haur gehien-gehienak eskolatuta daudenez gero.
– Mendekotasun Legea a
dingabeei a
plikatzea.
– Haur pediatriako eta oro har lehen mailako a
rretako profesionalen detekzio-ahalmena a
lbait gehien a
probetxatzea.
2) Baliabideen eta sistemen a
rteko koordinazio-arazoak
Aurreko a
taletan a
gerian jarri den bezala, a
rlo bateko eta besteko sistema, zerbitzu eta profesional as
ko daude inplikatuta buru-osasuneko a
razoak dituzten haurren a
rretan.
– Osasun-sistemako baliabideak (hala nola ospitalizazio-unitateak, larrialdietako zerbitzuak, unitate a
nbulatorioak eta pediatriako zerbitzuak).
– Hezkuntza-sistemako baliabideak (hala nola eremuko lanbide a
nitzeko taldeak eta hezkuntza-premia bereziei erantzuteko laguntza-profesionalak).
– Baliabide misto edo partekatuak, hala nola unitate terapeutiko-edukatiboak.
– Tokiko eremuko baliabideak (hala nola oinarrizko gizarte-zerbitzuak eta haurtzaroan espezializatutako zerbitzuak).
– Foru eremuko baliabideak, haurren babesaren a
rlokoak (hala nola talde teknikoak eta foru zerbitzuetako balorazio-taldeak edo harrera-baliabideak kudeatzen dituzten taldeak, batez ere babes berezietarako direnak).
– Gazte justiziako baliabideak (hala nola talde profesionalak eta barnealdi-zentroak)…
Ez da erraza esku-hartze horiek guztiak a
ntolatzea eta koherentzia ematea. A
re gehiago kontuan hartuta denborarekin egoerak a
ldatzen joan diren urte luzeetako ibilbideetan esku hartu behar izaten dutela maiz.
Inplikatutako zerbitzu eta eremuen a
rteko koordinazioa hobetzea –are informazio-truke soila– irmotasunez heldu beharreko erronka da, baina horrek ez du egon behar inplikatutako pertsonen (profesionalak) borondate onaren esku.
3) Baliabide edo programa jakin batzuk as
ki ez izatea edo ez existitzea.
Ez dagokio erakunde honi a
dieraztea hau edo hura den behar bati eman beharreko erantzuna a
ntolatzeko modurik onena. Zenbaitetan (esate baterako, elikadura-nahasmenduei edo jokabide-arazo larriei eman beharreko erantzuna a
ntolatzeko moduan) ez dago behar besteko a
dostasunik –profesionala, soziala– egiteko modurik onenaren inguruan: programa orokorrago baten barruan?, baliabide espezifiko batean?, pertsonak beren a
razoaren a
rabera bereizita edo baliabide jakin batzuetan elkartuta?...
Alabaina, esan daiteke, eta hala egin behar dugu, badirela hainbat hutsune eta horiei heldu behar zaiela. Esate baterako:
– Hainbat a
din tarte (esate baterako, 16-18 urte) baliabideetatik kanpo geratzen direla: kasu batzuetan, soilik a
dindunentzako baliabideak dira; beste batzuetan, berriz, eskolatze a
dinean dauden pertsonentzat dira soilik, edo a
re hezkuntza-aldi jakin batzuetan dauden pertsonentzat (unitate terapeutiko-edukatiboen kasua da hori).
Ez dirudi a
din jakin batzuetan edo behar jakin batzuetarako EAEtik kanpoko baliabideetara jotzea denik konponbide onena.
– Ia kasu guztietan, haur eta gazteen buru-osasuneko a
razoei erantzuteko, a
dingabearekin berarekin esku hartu behar da, baina baita haren familiarekin ere. Bildutako informazioa kontuan hartuta, ez dirudi gehitxo denik baieztatzea indartu eta hobetu egin behar direla familiak edo tutoreak babesteko programak (soziala, psikologikoa…) edo lagun egiteko programak.
– Deigarria da, halaber, profesional jakin batzuk ez existitzea edo as
ki ez izatea (esate baterako, haur psikiatriako espezialistak), eta horrek zenbaitetan zaildu egiten du plazak betetzea edo bajan daudenak ordezkatzea.
– Era berean, tutoretzapeko a
dingabeentzat baliabide jakin batzuk izateak eta a
ntzeko a
razoak dituzten baina tutoretzapean ez dauden baizik eta a
rreta familia-ingurunean bertan ematen zaien beste a
dingabe batzuentzat halakorik ez izateak ondorio txarrak izan ditzake eta ondorio horiek kontuan hartu beharrekoak dira.
Beraz, uste dugu hobekuntzak neurri handi batean a
dierazitako hiru jardun-ildoetan sartu beharko liratekeela.
Kexen eta buru-osasuneko a
razo larriak dituzten a
dingabeen euren familien ikuspegia
Gai honi dagokionez, nabarmendu behar dugu burutik gaixo dauden pertsonen familien elkarteak funtsezkoak izan direla A
rartekoarentzako informazio-iturri eta a
kuilu gisa: hala FEDEAFESen sartutako elkarte orokorrak, nola elkarte espezifikoak, a
utismoari eta a
ntzeko beste a
razo jakin batzuei loturikoak (APNABI, A
RAZOAK, GAUTENA).
Jadanik 2000ko txosten berezian a
tal espezifiko bat sartu genuen elkarte horien balorazio eta proposamenen inguruan (ikus 3.4.2.1 a
talak). Horietako batzuekin harreman periodikoak izan ditugu, eta horiek baliagarriak gertatu zaizkigu jarraipena egiteko, bai eta kexa-iturri gisa eta bai ofiziozko jarduketetarako. Batzuetan, gainera, elkarte horiek bileretan egin dituzten ekarpenak ez dira soilik a
hozkoak izan; a
itzitik, a
zterlan eta dokumentu espezifikoak ere a
urkeztu dituzte haur eta gazteen buru-osasunerako a
rretaren inguruan (hala nola A
VIFESek 2008ko a
benduan a
urkeztutakoa). Jendaurrean eskertu behar dugu elkarte horien lana eta lankidetza.
Adibide gisa, A
VIFES Buru Gaixoen eta Senideen Elkartearekin izandako a
zken bileran planteatutako gabezia eta behar nagusiak laburbilduko ditugu:
– Hezkuntza-eremuan: nabarmendu zuten beharrezkoa dela neurri zehatz eta berehalakoak hartzea familia-eredu berriak sortutako gizarte-aldaketari, gizartearen erritmoari eta etorkinen a
reagotzeari erantzuteko, bai eta langileei detekzio goiztiarraren inguruan orientazio espezifikoa emateko, nerabeentzat lanean hasi a
urreko prestakuntza sustatzeko eta sektorean sentsibilizazio-kanpainak martxan jartzeko ere.
– Osasun-eremuan: a
dierazi zuten beharrezkoa dela detekzio eta a
rreta goiztiarreko programak izatea, eskualde eta a
din tarte jakin batzuetan laguntza terapeutiko intentsiboak martxan jartzea, buru-gaixotasunean espezializatuta dauden psikiatriako eta psikologiako profesionalen kopurua a
reagotzea, ospitale orokorretan haurrentzako ospitalizazio psikiatrikoko unitateak sortzea eta baliabideak planifikatzeko batzorde sozio-edukatibo-sanitarioak sustatzea.
– Gizarte eta familia eremuan: familien a
isialdi eta a
tsedenerako guneak eta gurasoentzako eta haien seme-alabentzako talde psikoedukatiboak martxan jartzea eta familiak sentsibilizatzeko kanpainak eta laguntzeko programak sortzea.
Sintesi edo ondorio gisa (elementu a
ipagarrienak)
Jasotako informazioa laburbildu eta a
dierazi ondoren, komenigarria da ohar eta hausnarketa batzuk egitea, a
rartekoaren erakundeari dagokion eskubide bermearen ikuspegitik begiratuta.
Haurren eta gazteen buru osasunaren a
rreta, izan ere, a
dingabeen osasun eskubidearen a
rretaren premiarik handienetarikoa da, eta Haurraren Eskubideen Konbentzioko 24.1 a
rtikuluan onartuta dago. Zalantzarik gabe, buru osasuneko a
razoak dituzten gazteen taldea garrantzia hartzen a
ri da oraingo gizartean.
Haurrak babesteko politika publikoek eskaini behar duten babes integralari dagokionez, ezinbestekoa da diagnostiko zehatza egitea, a
razoari erantzun egokia emateko (eraginpeko a
dingabe kopurua, diagnostikoak, baliabide erabilgarriak edo sorberriak, profesionalen espezializazioa, koordinazio egituran hezkuntza, osasun, familia nahiz gizarte mailan…); talde horren a
rretari lehentasuna eman behar zaio, berorren estaldura maila oraindik ere ez baita inondik inora ere egokia.
Arartekoa kezkatuta dago errealitate hori ikusita; horrenbestez, jarraipen berezia egingo dio hurrengo urteotan. A
lde horretatik, eskubideak bermatzeko beste erakunde batzuk ere kezkatuta daude, eta horrek bide eman du elkarrekin jarduteko. Hala, esate baterako, 2010eko martxoaren bukaeran, haurren buru-osasunari buruzko lantegi bat a
ntolatu genuen, elkarrekin, A
ndaluziako herriaren defendatzailearen taldeak eta A
rartekoak. Lantegi horretan esperientziak trukatu genituen eta a
razo komunak eta proposamen partekatuak eztabaidatu genituen.
Logikoki, errealitate bakoitzak bere ezaugarri, baliabide eta beharrak ditu, baina badira beste hainbat jarduketa-eremu ere bi kasuetan hobetu beharrekotzat jotzen zirenak. Horien a
rtean gogora ditzagun a
urrez jadanik a
dierazitakoak:
1) Haurren buru-osasuneko a
razoen detekzio eta a
rreta goiztiarra hobetzea.
2) A
rreta horretan inplikatutako baliabide eta sistemen a
rteko koordinazioa hobetzea.
3) Gaur egun existitzen ez diren edo as
ki ez diren baliabide edo programa jakin batzuk sortzeko edo gehitzeko beharra.
Erakunde honek duen izaera bermatzailearen ikuspegitik, a
zpimarratu behar dugu a
dingabeen buru-osasunaren a
rretari dagokionez lehentasuna eman behar zaiola botere publikoen jarduketak planifikatzeari. Gainera, a
razoei erantzute hutsa gainditzen edo mugatzen duten oinarrizko premisa batzuk izan behar ditu oinarri:
– Osasunaren sustapena.
– Buru-osasuneko a
razoen prebentzioa.
– Kalitateko laguntzaren bermea.
Gomendioak
Aurreko epigrafeetan jadanik hobetzeko a
ukera eta proposamen ugari a
dierazi ditugu. Hemen, txosten horretako 5. kapituluan a
rlo honen inguruan egin genituen gomendioak gogora ekarri besterik ez dugu egingo.
Zalantzarik gabe, gomendio zuzen eta orokorrena 49.a da: "Buru-osasuneko a
razoak dituzten haur eta gazteen a
rreta hobetzea". Gomendio horretan, besteak beste, honako hau proposatzen dugu: haur psikiatrian profesional gehiago espezializatzea; plan integralak izatea ez bakarrik a
dingabeekin esku hartzeko, baizik baita haien familiekin esku hartzeko ere; a
rreta-denbora a
reagotzea eta esku-hartzeek jarraitutasuna izatea; eta buru-osasuneko zerbitzuak gehiago inplikatzea a
razo larriak dituzten nerabeen babes eta barnealdi zentroei dagokienez.
Aurrekoaz gain, osasun-sistemari buruzko gomendio espezifikoen multzoan, beste lau egin ditugu:
– A
dingabeen baimen informatua bermatzea.
– Lehentasuna ematea haurren a
rretari eta prebentzio eta detekzio goiztiarrei.
– Modu sistematiko eta publikoan erabiltzea osasunaren a
dierazle jakin batzuk, hala nola a
dingabeen osasun-eskubidearen betetze-mailaren jarraipena eta neurketa egiteko elementuak.
– Osasun-sistemaren eta beste sistema batzuen a
rteko koordinazioa hobetzea (babes-sistema, gazte justiziaren sistema, hezkuntza-sistema...) eta espazio soziosanitarioa garatzea.
Zer a
razo dauden kontuan hartuta, egoera honetan berdin a
plikatzekoak iruditzen zaizkigu beste gomendio orokorrago batzuk, hala nola 3. gomendioa; horren bidez, proposatu dugu familiei laguntza ematea, beren funtzioak zuzen bete ditzaten familiako a
dingabeekin, kasu honetan buru-gaixotasuneko a
razoak dituzten familiako a
dingabeekin dauzkatenak.
Aurreko bederatzi idatz-zatietan, eta baita ondorengoan ere, eskolako jazarpenari buruzkoan, egoera edo a
razo batzuk a
ztertu ditugu, hain zuzen ere A
rartekoaren partetik hainbat urtean zehar (zenbait kasutan baita hamar eta hamabost urtean zehar ere) jarraipen sistematikoa eduki duten gaiei buruzko egoera edo a
razo batzuk. Horri esker, informazio zabala eduki a
hal izan da eta errealitatearen bilakaera ere baloratu a
hal izan da. Eta horri erantzuten zion, neurriren batean, a
zpititulu eta horien epigrafe ezberdinen barne a
ntolamenduak.
Idatz-zati honetan jorratuko dugun gaia (droga kontsumo a
razotsuak) A
rartekoaren txosten berezi baten xede izan da (EAEko erakundeen jarduna nerabeen droga kontsumoaren a
rloan). Txosten hori orain dela gutxi a
rgitaratu zen, 2010. urtean hain zuzen, eta, beraz, horri buruz ezin izan dugu oraindik inolako jarraipenik egin.
Horrela, bada, a
urreko kapituluetan jarraitu dugun hurrenkera a
purtuko dugu hemen, eta jarraian a
urkeztuko diren puntuetan oinarritutako laburpen txiki bat besterik ez dugu eskainiko:
– Topatutako a
razo nagusiak eta datu esanguratsu batzuk.
– Kexen ikuspegia.
– Guk egindako hobekuntza proposamenak edo gomendioak.
– Etorkizunean jarraipena egiteko dauden a
ukerak.
Batzuetan, A
rarteko Erakundeak egindako txosten berezietan, gutxi ezagutzen diren, gutxi landu diren edo eskaera sozial urria duten egoera edo problematikei heltzen zaie. A
dibide gisa har ditzakegu bere garaian sasoikako langileei eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei buruz a
urkeztutako txostenak. Horiek a
ipatu ditugu a
urreko idatz-zatietan.
Gaurko gai honetan, ordea, ez da holakorik gertatzen. Txosten honek Eusko Legebiltzarraren eskaerari erantzun eta gizartean maiz eztabaidatu den eta kezka sortu ohi duen gai bati heltzen dio.
Izan ere, honako Legebiltzar honetan eztabaidapean jarritako hainbat proposamen eta interpelazioren gai nagusia, batzuetan, drogen kontsumoa prebenitzeko politikak izan dira, beste batzuetan, ordea, nerabe eta gazteei loturiko zenbait kontu espezifiko, hala nola, "litroak egitea" edo mendetasunaren ondorioz a
razoak dituzten nerabeak a
rtatzeko baliabide edo programa espezializatu gehiago egon behar diren edo ez.
Eztabaida eta proposamen horiek, zalantzarik gabe, gizarteak gai horien inguruan duen kezkaren isla dira. Gai horiek as
kotan a
gertu ohi zaizkigu hedabideetako tituluetan, edo a
dministrazioek esku hartzeko eskaerak sorrarazi dituzte, edo erakundeek sustatutako ekimenei bide eman diete...
Hala eta guztiz ere, kasu honetan, ez gaude, inola ere, ezezaguna egiten zaigun kasu baten a
urrean. Izan ere, a
urreko hainbat ikerlanetan a
ztertu den gaia da, gutxienez a
zken 25 urteotan. A
dibide gisa har dezakegu "Drogak eta Eskola" ikerlan saila, zazpigarren emanaldira iritsi dena. A
rgitaratutako ikerlan horietako gehienak epidemiologikoak dira eta a
dingabeek drogekin duten harremanaren bilakaera ezagutzeko behar diren datuak ematen dizkigute.
Horrela, a
ldizka, drogen kontsumoaren bilakaera, kontsumoaren a
urreko jarrerak, permisibitate mailak, jokabide eta jarrera desberdinei loturiko balio sistemak, kontsumo mailekin erlazionaturiko faktore psikologikoak, ikuspegi pedagogikoa eta a
bar ezagutzeko a
zterlanak egin dira.
Are gehiago, "litroak egitea" bezalako gai espezifikoei buruzko a
zterlan bat edo beste egin da (adibidez, Más a
llá del botellón: a
nálisis socioantropológico del a
lcohol en a
dolescentes y jóvenes izenburuko liburua, Elzo, Laespada eta Pallares, 2003; Drogak eta Eskola VI ikerlanean zehaztasunez a
ztertzen dena ere), era berean, leku zehatzetako eskoletako ikasleei buruzko a
zterlanak badaude (adibidez, Donostian, zenbait urtetan; Gasteizen, 2003an...), bai eta, biztanleriaren sektore jakin batzuen iritzia jasotzen dutenak ere (adibidez, irakasleena (2003).
Hori guztia hartu da kontuan oraingo honetan a
urkezten dugun txostenaren ikuspegia eztabaidatu eta erabakitzerakoan, hortaz, txosten honek a
urreko a
zterlanetako datuak erabiltzeaz gain, jada ezagunak direnak, harago joan nahi izan du: gehienbat, egoera a
ldakorren a
urrean erakundeek (tokikoak, a
utonomikoak…) ematen dituzten erantzunak a
ztertzen ditu; emaitzak zein diren, eragileek emaitza horri buruz duten iritzia zein den, sendotu edo hobetu beharreko jarduera ildoak zein diren… Erakundeen erantzuna eta kontsumoekiko Erkidegoko erakundeek duten erantzukizuna dira, beraz –izenburuak berak a
dierazten duenez–, txostenaren kontu nagusia.
Topatutako a
razo nagusiak eta datu esanguratsu batzuk
Lehen hurbilketa orokor gisa, a
dieraz genezake txostenak a
zaltzen duen egoera, hasieran, kontraesankorra dela pentsa daitekeela: a
lde batetik, erakundeek (tokiko erakundeek, ikastetxeek...) konpromiso handia dute drogen kontsumoa edo, gutxienez, drogei lotutako a
rriskuak gutxitzeko helburuarekin nerabeei zuzendutako programa eta ekimenen bidez; eta, hala ere, urteak joan urteak etorri, kontsumoak eta a
rriskutsuak izan daitezkeen jarduerek berdin jarraitzen dute, eta a
dinaren a
rabera edo substantziaren a
rabera, kontsumoa eta jarduerak batzuetan a
reagotu egiten dira.
Esaterako, a
zken ikasturteetako bakoitzean, ikastetxeetan egin diren prebentzioko jarduerak maila guztietako 100.000 ikaslerengana heldu ziren eta 6.000 ikasle baino gehiagok hartu zuten parte. Izan ere, DBHko 2. zikloko ikasleen %74k, edo batxilergoko ikasleen %83k euren ikastetxeetan drogei buruzko informazioa jaso dutela a
dierazi dute.
Hala ere, kontsumoari buruzko datuak irmoak dira: EAEko ikasleen a
rtean, %28k erretzen du (edo, beharbada, "erretzen zuen" idatzi beharko genuke, datu hauek a
zkar a
ldatzen baitira). Gazteen %40,5ek a
lkohola 40 a
ldiz edo gehiagotan probatu du bere bizitzan zehar. A
zken urtebetean, %24,8k maiztasun berarekin kontsumitzen jarraitu izan du, eta %3,4k egunero hartzen du, a
zken hilabetean a
lkohola 40 a
ldiz edo gehiagotan edan duelako. Bizitzan zehar %44,5ek probatu du haxixa; a
zken urtebetean, %35,5ek, eta a
zken hilabetean, %26k. Erretzeko ohitura duten pertsonen a
rtean (azken hilabetean), %8,2 cannabisaren a
rriskuko kontsumitzailetzat hartzeko modukoak dira. Legez kontrako drogen a
rtean, kokainak du bigarren postua, eta gero a
nfetaminak daude.
Noski, datuak a
ldatuz doaz denboran zehar, baina datuok a
dierazitakoaren a
rabera, drogen eta nerabeen a
rteko erlazioak hedatze handia du gure gizartean. Hala ere, ikasle gehienek noizbait drogak probatzen dituzten a
rren (batez ere tabakoa, a
lkohola eta cannabisa), egia da gehienek ez dutela drogak a
ldizka kontsumitzen jarraitzen denbora a
urrera joan a
hala. Hortaz, garrantzitsua da desberdintzea noizean behin kontsumitzea, maiz kontsumitzea, a
rrisku larriarekin kontsumitzea, mendetasuna... Zorionez, nerabe as
kok ez du drogarik kontsumitzen edo noizean behin kontsumitzen du, as
kotan garapen prozesuari lotuta, esperimentatzeko edo taldean sartzeko, kide berdina izanik. Horrek ez du esan nahi, halabeharrez, etorkizunean droga-mendetasuna duen pertsona izango denik.
– DATUEI dagokienez, gure iritzirako a
zpimarragarrienak direnak besterik ez da a
ipatuko, txostenaren 3. kapitulutik a
teratakoak, hain justu.
Kontsumoen inguruko datuak Drogak eta Eskola VII ikerlanetik hartu dira, gure txostena egin zenean oraindik a
rgitaratu gabe zegoena eta a
bantaila bat duena, urte batzuen zehar gertatutako bilakaerari buruzko konparaziozko datuak eskaintzen baitizkigu.
Horretara, esaterako, drogak kontsumitzen hasteari dagokionez, tabakoa da nerabeek a
ukeratzen duten bigarren legezko substantzia, ondorengo grafikoan ikus dezakegunez, 2006. urtean ikasle erretzaileak %28 ziren, 1996an baino %8,9 gutxiago.
Drogak eta Eskola VII Txostenetik hartutako grafikoa.
Hala ere, tabakoa kontsumitzen lehenago hasten ziren 2006. urtean, hamar urte lehenago baino bada, 2006an substantzia horrekin esperimentatzen gehienbat 13 urterekin hasten ziren, eta 1996. urtean, ostera, esperimentatzeko a
din nagusia 14 urtekoa zen. Ikasle erretzaileen sexua a
intzat harturik, ikusten da gizonezkoek eta emakumezkoek kontsumo maila bera dutela, eta horrek berretsi egiten du emakumeak ohitura horretan sartu direla, a
zken urteetako joeretan a
geri zenez.
Drogak eta Eskola VII Txostenetik hartutako taula, 2008.
Alkoholari dagokionez, txostenean a
rgi bereizten dira bizitzan zehar noizbehinka egindako kontsumoak (hau da, probazko edo esperientziazko kontsumoak) eta erregularragoak diren bestelako kontsumoak. A
dibidez, a
zken hilabetean egindako kontsumoak, horren datuak jarrian a
gertzen direlarik:
Drogak eta Eskola VII Txostenetik hartutako datuak.
Datuak ikusirik, era as
kotako irakurketak egin daitezke: a
dinaren a
raberakoa, sexuaren a
raberakoa, ustez, a
razorik gehien a
gertzen duten kontsumoen maiztasunaren a
raberakoa… Zorionez, maiztasun handienetan ikusten ditugun gazteen ehunekoa (40 a
ldiz edo gehiagotan) nabarmen txikiagotzen da. Hau da, gazte as
kok (guztien %40,5eraino) a
lkoholarekin esperimentatzen dute "noizbait bizitzan zehar", a
labaina, ehunekoek behera egiten dute kontsumo erregularragoa edo ohikoagoa denean, hots, "azken urtebetean" (%24,8); "azken hilabetean" (%3,4) maiztasunetan.
Dena dela, kontsumoaren maiztasunaren inguruko datuak dira, kontsumitzen den a
lkohol kantitateak a
ipatu gabe. Ildo horretan, kezka sorrarazten duten datu batzuen a
rabera, edaten den a
lkohol kantitatea gehitu egin da, horrek "arriskuko edaleak" deritzon kategorian gehikuntza gertatzea zekarrelarik. Neurrizko kontsumoa da egonkorrena, a
ntza denez. Nerabeen populazioaren heren batek, gutxi gorabehera, "neurriz" hartzen du a
lkohola.
Neska-mutil a
bstemioen proportzioa handitzea da datu positibo bat, 1996. urtean, a
lkohola probatua zutenen kolektiboa %79,4 zen; orain, %74,3, horrenbestez, hamar urteren buruan a
lkoholaren kontsumora gerturatzen diren ikasle nerabeen proportzioa a
pur bat txikiagoa da.
Halaber, a
zpimarratu beharra dago mutilen eta nesken a
lkohol kontsumoak hurbilduz joan direla a
zken urteotan, eta, hala, bi sexuetakoek oso a
ntzera kontsumitzen dute. Beste era batera esanda: neskak gizonezkoen eredura hurbildu egin dira.
Kalean taldeka edateko modua, hau da, "litroak egitea", a
lkohola merkeago eta helduek a
dingabeengan kontrol txikiago izanez a
lkohola eskuratzeko modua da. A
labaina, ez da hori a
zalpen bakarra; jai eta gizarte funtzionaltasuna du ere bai. Nolanahi ere, litroak egiteak gizartean oihartzun handia badu ere, praktika hori ez da nabarmen a
reagotu gazteen a
rtean a
zken lau urteetan. Hala, 2002. urtean, %47k litroak eginak zituen noiz edo noiz, eta 2006an, ordea, %51,7k. Dena dela, praktika a
reagotu egin da, eta as
teburuetan, 2002. urtean baino maizago egiten da.
Kezkagarritzat jo dezakegu, beraz, nerabeen a
lkohol kontsumoei buruzko datuen zati handi bat, heldua izateko prozesuan daudenen osasunean eragina dutelako.
Legez kanpoko drogei dagokienez, kontsumo eta bilakaerari buruzko datuak (1996 eta 2006 bitarteko a
ldian) hurrengo grafiko honetan a
dierazten dira:
Drogak eta Eskola VII Txostenetik hartutako grafikoa, 2008.
Datuok ikusirik, irakurketa positiboa egin daiteke nerabeen eta gazteen kontsumoari dagokionez, izan ere, mota horretako drogak (legez kanpokoak badira ere, eskuratzeko a
ukera dute) behin ere probatu ez dutenen ehunekoa, a
legia, erdia baino gehiago cannabisaren kasuan eta hamarretik bederatzi baino gehiago bestelako drogen kasuan.
Aldiz, 1996. urteko eta 2006. urteko datuak a
lderatuz gero, irakurketarik negatiboena egingo genuke seguru as
ko, izan ere, estasiaren eta heroinaren kasuan izan ezik (kontsumoaren ehunekoak berdin mantentzen direlako), gainerako substantzietan kontsumoak gora egin du, bereziki cannabisarena eta kokainarena.
Cannabis kontsumoari dagokionez, interesa piztu da hura kontsumitzen duten pertsonentzat berariazko diagnostiko bat ezartzeko. Europar Batasunean irizpidea da a
zken hilabetean cannabisa 20 a
ldiz edo gehiagotan kontsumitu duten pertsonak a
rriskuko kolektibotzat har daitezkeela, hots, kontsumo eredu a
razotsua garatzeko joera izan dezaketela. EAEn a
ztertu den kolektiboan, %8,2 lirateke, Europar Batasunaren irizpideen a
rabera, a
rriskuko kolektiboaren definizioan sartzeko moduko ikasleak.
Onartu beharra dago droga hori erabiltzea normalizatu egin dela, neurri batean. Cannabisa, testuinguru batzuetan, beste garai batean tabako kontsumoa bezain normalizatua dago. Beharbada, tabakoa ordezkatu ere egin du, nerabezaroan nork bere burua kokatzeko, identifikatzeko eta irudikatzeko moduetan; hartara, tabakoak garai batean ematen zituen identitate eta heldutasun ezaugarriak orain cannabisak ematen ditu, ziurrenik.
Beste a
lde batetik, ia ez da a
ldatu substantziarekin esperimentatzen hasteko a
dina, baina a
ldatu egin da, ordea, sexuaren a
raberako erabilera eredua. Nahiz eta gizonezko kontsumitzaileak gehiago diren eta haxix gehiago kontsumitzen duten, a
ldeak txikiagotu egiten a
ri dira pixkanaka, beste substantzia batzuen –hots, tabakoaren eta a
lkoholaren (legezkoak horiek)– kontsumoaren prebalentzian berresten den bezala.
Drogak eta Eskola VII Txostenetik hartutakoa, 2008.
– Datuok ikusirik, zein irakurketa egiten dute zuzenago inplikaturiko profesionalek? Nola baloratzen dute urte guzti horien zehar egindako ibilbidea? Euren iritzirako, zein dira nabarmenki hobetu beharreko a
lderdiak? Era berean, euren iritzirako, zein dira lehenetsi behar diren jarduketa ildoak hurbileko etorkizunean?
Txostenaren 5. kapituluak a
dingabeekin erlazionaturiko gizarte erakunde nagusien iritziak biltzen ditu: hezkuntza erakundeenak edo hezitzaileenak, ikasleen guraso elkarteenak, osasun langileenak, udal teknikarienak, polizienak... eta oso gai ezberdinei buruzko elkarrizketak egin dira:
• gizarte testuinguruari eta nerabeen kontsumoetan duen eraginari buruzkoak;
• familiei eta irakasleei buruzkoak;
• hedabideen betekizunari buruzkoak;
• bereziki zaurgarriak diren nerabe sektore batzuei buruzkoak;
• prestakuntzarako eta kontsumoen joera berrietara moldatzeko beharrei buruzkoak;
• koordinazio handiagoa izateko beharrizanari buruzkoak...
Hemen, a
dostasun handia eragiten duten funtsezko bi kontu nabarmenduko ditugu soilik, hain zuzen, esperientzian oinarritutako erabateko a
dostasuna dena. Euren iritzirako, hobetzeko premia handia duten bi a
rlo handi dago, behintzat:
1) A
rlo honetan lanean diharduten instantzia guztien koordinazioa.
2) Prebentzio selektiboaren garapen handiagoa, a
rrisku edo zaurgarritasun egoera berezietan dauden nerabeen sektore bereziei zuzendua.
Arartekoaren lehenengo gomendioek, hain zuzen ere, bi gai edo jarduketa ildo horiek dituzte helburu (erakundeen koordinazioa eta lidergoari buruzko gomendioak, prebentzio selektiboari buruzko jardueren gainekoak, bereziki zaurgarriak diren pertsonei zuzenduak).
Gazteen euren ikuspegia (neska-mutil nerabeak)
Nerabeek drogak kontsumitzen dituzten kasu gehienetan, ekintza horrek taldeko dimentsio bat du, eta "berezkotzat" jotzen dituzten toki eta garaietan gertatzen dira, helduen presentziatik urrun. Ondorioz, as
kotan, eurak dira beren jardunak, balorazioak, proposamenak... ezagutzeko informazio iturri erabilgarriena.
Gure erreferentziako txostenak idatz-zati oso bat eskaintzen dio haien a
hotsak eta iritziak biltzeari (5.3. idatz-zatia hain zuzen: "EAEko a
dingabeen diskurtsoa. Eztabaida taldeen a
zterketa. EAEko a
dingabeen ikuspegia", Txosteneko 153. orrialdetik 172.era bitarte). A
re gehiago esatearren, uste dugu txosteneko kapitulu interesgarrienetako bat eta gaia gehien a
rgitzen duenetariko bat dela.
Beharrezko deritzogu nerabeen iritziak zuzen-zuzenean jakin eta a
intzat hartzeari, gutxienez, bi a
rrazoi direla eta: 1) entzunak izateko eskubidea dutelako; eta 2) euren iritziak kontuan hartu eta parte hartzea lortuz gero, seguru as
ko, drogak prebenitzeko politika zuzenagoak eta a
rrakastatsuagoak suertatuko direlako.
Gogora ekar ditzagun iritzi batzuk, jarduketa modu jakin batzuk zalantzan jartzen laguntze a
ldera. Esate baterako:
– Informazioa jasotzea da nerabeek droga-mendetasunak prebenitzeari buruz duten kontzeptua, eta bai, informazioa jaso, jasotzen dute, gehienbat, tutoretza orduetan eskolako mintzaldien bitartez. A
labaina, modu a
ktiboagoan jaso nahi dute informazioa, ez entzule gisa soil-soilik, hau da, hizketan jardun eta dituzten zalantzak profesionalei planteatuz. Era berean, zalantzak jendaurrean a
dieraztearen beldur dira, horrenbestez, komenigarria da konfiantza giroa sortzea, bai eta, konfidentzialtasun giroa ere.
– Bide parenteraleko heroinaren kontsumoa da okerren ikusten dena, eta toxikomano edo heroinaren mendekoei buruzko kontzeptua ez da horretara mugatzen. Izan ere, as
teburuetan soilik edo eguneroko bizitzaren erritmoa jarraitzeko kontsumitzen dutenei zabaltzen zaie kontzeptua.
– Kontsumitzeko a
rrazoi nagusia a
isialdia eta gozamena luzatzearena da.
– A
rgi dute zein den edozein droga mota eskuratzeko modua, eta ez dutela eragozpenik kontsumitu nahi duten substantzia lortzeko.
– A
dinari dagokionez, euren ustez, gazteek a
lkohola gero eta lehenago probatzen dute. Zenbat eta urte gehiago izan, orduan eta a
rgiago ikusten dute a
lkoholaren gehiegizko erabilera oso goiz hasten dela, bai eta eragiten dituen ondorioak ere. Sarri as
kotan, 16 urteko neska-mutilen testigantzak oso kritiko dira 13-14 urtekoen kontsumoekiko, eta ia eskandalizatu ere egiten dira.
– Gizonezkoak ez bezala, kontsumitzen duen emakumea ez dute begi onez ikusten.
– "Drogak klasifikatzeari" dagokionez, eta informatuak badaude ere, oraindik mantentzen dira zenbait mito substantzia jakin batzuk kontsumitzeari loturiko a
rriskuen kontuan; era berean, a
lde batetik, legezko drogak eta droga bigunak, eta bestetik, legez kanpoko drogak eta droga gogorrak erlazionatzeko nolabaiteko nahastea dago. Horren ondorioz, –uste okerra bada ere– a
rriskuaren pertzepzioa txikiagotzen da legezkotzat jotako substantzietan.
– Gehienak cannabisa legeztatzearen a
lde daude. Hain zuzen ere, haren kontsumoaren normaltasunaren eta egunerokotasunaren eta egoera juridikoaren (debekua) a
rtean dagoen a
geriko kontraesana salatzen dute.
– Halaber, tabakoaren kontrako legearen egiazko betetzeari kritika handia egiten diote. A
dingabeei tabakoa saltzeari dagokionez: "Ez dago esaten duten bezain a
raututa, nahi dutena erretzen dute, nahi duten marka erosten dute eta nonahi erretzen dute", esan du erretzen ez duen batek.
– Taldean onartzen diren kontsumoei buruz eta onartzen ez direnei buruz, euren kodeak dituzte. Kode horiek, noski, a
ldatu egiten dira talde batetik bestera.
– Oraindik ere familia hartzen dute erreferentzia nagusitzat. A
lderantziz, poliziaren esku-hartzeen inguruko ikuspegi zeharo negatiboa dute.
– Kontraesan handia ikusten dute helduek esaten dutenaren eta egiten dutenaren a
rtean. Hau da, euren ustez helduek esaten dute gazteek ez dutela drogarik hartu behar, baina helduen jarrera ez dator horrekin bat.
Nerabeekin a
ntolatutako lan taldeetan jaso diren iritzi eta balioztapen horiek zein beste as
kok gogoeta elementu gisa balio behar digute, bai eta, gauzatzen ditugun politikak eta ondorioak berrikusteko ere.
Hemen a
ipatu besterik egingo ez dugun beste testu bat, baina nerabeen balorazioak eta proposamenak hobeki ezagutzeko ere balio izango diguna, ikastetxe ezberdinetako ordezkari talde batek Legebiltzar Txikiko Osoko Bilkuran onetsitako A
giria da, 2007ko a
pirilaren 23an hain zuzen.
Kexen ikuspegia
Jada esan dugun moduan, A
rarteko Erakundeak drogei eta nerabezaroari buruz egindako txosten berezia oso berria da oraindik. Edonola ere, familiek eta profesionalek a
dierazitako kexak eta kezkak as
paldikoak dira.
Izan ere, gure erakunderaino iristen diren kezka, kexa eta kontsulta ohikoenak egoera bereziki zaurgarrian dauden nerabe taldeekin lan egiten duten profesionalen partetik etorri ohi dira:
– babes sisteman hartutako a
dingabeekin jarduten dutenen partetik;
– justiziako neurriak betetzen a
ri diren nerabeekin a
ritzen direnen partetik;
– bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrekin lan egiten dutenen partetik;
– beren seme-alaben jarduerak kontrolatzeko gai ez direla sentitzen duten familien partetik...
Kasu as
kotan, droga kontsumo a
razotsuak faktore erantsi bat dira (zenbaitetan a
rrazoi modura, beste zenbaitetan ondorio bezala) zaurgarritasuneko egoeran bertan.
Zenbait kontsumok edo jardunbidek lokal edo toki publikoetan duten permisibitateari buruz herritarrek a
dierazten dituzten kexak ere nahiko maiz jasotzen dira.
Askotan, sektorean lan egiten hainbat urte daramatzaten profesionalek eta elkarteek a
dierazitako kexetan eta egindako ekarpenetan hainbat dimentsio bereiz daiteke:
– Martxan dauden esku-hartze edo programen eraginkortasuna handia edo txikia izatearen inguruko kezka.
– Kontsumoen bilakaerarekiko kezka edo, zehazkiago esatearren, ondorio ezagunak oraindik ez dituzten substantzien kontsumo jakin batzuekiko kezka.
– Zerbitzu edo programa bakoitzak, zenbaitetan, jarduerak garatzeko dituen baldintzekiko kezka...
Zenbait egoerari erantzun egoki bat eskaini a
hal izateko baliabide jakin batzuk egotea edo ez egotea, baliabideen eta programen a
rteko koordinaziorik ez egotea, edo ebaluazioak falta izatea dira behin eta berriro kritikatzen diren a
lderdiak.
Hobetzeko proposamenak edo gomendioak
Jarraian, A
rartekoak egindako gomendioak a
dierazten dira, kasu honetan, 21 gomendio direlarik:
– erakundeen koordinazioari eta lidergoari buruzko 5 gomendio;
– prebentzio selektiboko jarduketei buruzko 6 gomendio;
– eskola eremuari begirako 3 gomendio;
– familia eremuari begirako beste 3 gomendio;
– a
isia eremuari begirako 2 gomendio;
– eta gizarte ikuspegiari eta nerabeen parte-hartzeari buruzko beste 2 gomendio.
– Gomendioen lehen blokea, erakundeen koordinazioari eta lidergoari buruzkoa, a
biatu egiten da nerabezaroan eta gazterian droga kontsumoaren a
rriskuen prebentzioan eta murriztapenean egiten diren jarduerak ugariak eta oso ezberdinak direla egiaztatzetik (horiek, gainera, erakundeen nahiz bestelako gizarte a
genteen a
ldetiko ekimenen emaitza dira). A
itzitik, faltan botatzen da koordinazio hobea egotea a
din txikieneko biztanleriarekin esku hartzen duten a
gente ezberdinen a
rtean eta, batez ere, erakunde a
rteko koordinazio handiagoa. Ez bakarrik zuzeneko esku-hartzeetako koordinazioa, baita zabaldu beharreko planei eta programei, helburuei eta xedeei, mezuei dagokienez ere.
Ildo horretan, honako hau a
ntzeman da: erakundeen lidergo hobearen eskaera, esku-hartze integrala sustatzeko edo, behintzat, lanaren jarraibideak a
rgiago ezartzeko, praktika edo mezu desegokiak hartu eta zuzendu eta lortzen diren helburuak ebaluatu a
hal izateko a
gintaritza eta gaitasuna duen instantzia baten beharra. Hori guztiari jarraiki, A
rartekoak honako gomendio hauek egin ditu:
• Koordinazioaren hobekuntza, barrukoa zein sektore eta erakunde a
rtekoa, planteatzea, droga-mendetasunari buruzko hurrengo planetako lehentasuneko helburu gisa (zerbitzuak eta esku-hartzeak bikoiztu ez daitezen eta baliabide pertsonalak, ekonomikoak eta materialak optimiza daitezen).
• Beharrezkoa denean, Droga Mendetasunen A
holku Kontseiluaren osaera eta dinamika berrikustea (koordinazio organo eta instantzia ordezkari guztien gizarte eztabaidaren foro gisa eraginkortasun handiagorekin jardun dezan).
• Orain dauden baliabideen prestakuntzarik eta kualifikaziorik onena sustatzea eta laguntzea.
· Programen diseinuan ebaluazioa barne hartzea. Hala, ebaluazio sistematikoa, prozesuarena zein eraginarena, proiektuen eta programen erabilera eta eraginkortasuna egiaztatzeko nahitaezko praktika izan dadin.
• A
dingabeak tartean dauden kasuetarako, polizia esku-hartzearen protokolo bateratua eta espezifikoa ezartzea.
– Gomendioen bigarren blokea prebentzio selektiboari buruzkoa da, eta erantzun eman nahi dio egoera honi: gauzatutako esku-hartze gehienak, normala den bezala, biztanleria osoari zuzendu bazaizkio ere, erronka nagusitzat jotzen da hainbat faktorerengatik bereziki zaurgarriak diren pertsona talde jakinei berariaz zuzendutako prebentzioa garatzea. Horregatik, hona hemen gure gomendioak:
• Egoera a
hulean dauden biztanleen urritasun psikosozialak eta gizarte heziketakoak (presentismoa, oldarkortasuna, a
utokontrol urria, nork bere buruarekiko ikuspegi urria, motibazio urria...) gainditzeko prebentzio selektiboko programak garatzea.
• Kontsumo problematikoak eta justiziarekin a
razoak dituzten a
dingabeentzako programak garatzea (arazoak as
kotan kontsumo horien ondoriozkoak dira).
• Buru osasuneko a
razoak dituzten a
dingabeentzako programak garatzea.
• Bereziki a
hulak edo zaurgarriak diren sektoreentzako –bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak a
dibidez– programak garatzea (gure a
rtean oso zabalduta ez dauden baina ondorio larriak dituzten kontsumoak –besteak beste, disolbatzaileak edo inhalatzaileak kontsumitzea– saihets edo a
intzat har daitezen).
• A
razo eta zailtasun sozioekonomiko eta kultural as
ko dauden guneetan, a
legia, a
dingabeak eskubide guztiak barne hartzen dituen bizimoduan sar daitezen zaila den eta bazterkeria egoeran geratzeko a
rrisku larrian egon daitezkeen guneetan, programa integralak garatzea. Hori guztia drogak maiztasun handiarekin kontsumitzeagatik, delituak egiteagatik…
• Kontsumo problematikoak edota jokabide a
razoak dituzten a
dingabe edo gazteentzako prebentzioaren berariazko a
rretaren baliabideak bermatzea, egun dauden prebentzio selektiboko programak egokiak ez badira. Egungo baliabideak nahikoak ez badira, mota horretako baliabide berriak sortzea.
– Eskolaren eremuari berariaz zuzendutako hiru gomendio dago. Eremu hori, txosteneko datu guztiak gorabehera, droga kontsumoaren prebentzioan gehien landu denetako bat izan da, ekimenen, programen eta material oso a
nitzen bitartez.
Halaber, kasu honetan talde zaurgarrienentzako prebentzio jarduerak indartzeko beharra planteatu da, ikasle guztientzat direnak a
lde batera utzi gabe. Ildo horretan, hobekuntza batzuen beharra hizpide izan du txostenak, honako gomendio hauetan a
dieraz ditzakegunak:
• Babesteko faktoreak indartzeko baterako estrategiarentzat erakunde a
rteko konpromisoa lortzea (Hezkuntza, Osasun eta Gizarte Ekintzaren bidez); konpromiso horrek honako jarduera hauek susta ditzala: zentroei a
rrisku faktoreak gainditzeko erabilgarritzat jotzen diren irizpideak, orientazio eta bitarteko pedagogikoak ematea. Irakasleei prestakuntza eta motibazioa ematen zaiela sustatzea, esku-hartze handiagoa eta eraginkorragoa lortzeko; zentroei babes eta a
holkularitza handiagoa ematea kanpoko profesionalen partetik...
• Bereziki a
hulak edo zaurgarriak diren biztanle sektoreak biltzen diren edo eskola porrot edo eskola uzte tasa gehien dagoen zentroei a
rreta berezia ematea.
• Lanbide heziketarako ikastetxeetan burutzen diren edo a
ntzeko ezaugarriak dituen beste zentro batzuetan burutu daitezkeen eskolako prebentzio selektiboko programen esperientziak (gaur egungo Hasierako Lanbide Prestakuntzako Programak –HLPP–) baloratu eta bultzatzea.
– Familiaren eremuari zuzendutako beste hiru gomendio ere egin ditugu. Eremu honi dagokionez, txostenean kontraesankorra dirudien egoera a
ntzeman da. A
lde batetik, a
rgi dago funtsezko testuingurua dela, a
legia, babesa eman, prestatu, a
holkuak eman, orientatu… behar den eremua dela, drogen kontsumoarekin zerikusia duten faktoreak gaindi daitezen edo, hala badagokio, horri lotuta egon daitezkeen jokabide edo jarrera gatazkatsuak hobeto kudea daitezen.
Askotan, familiak berak –edozein motatakoa dela ere– babesik gabe dagoela edo beste eragile batzuen eskuetan uzten duen egiteko horri a
urre egiteko baliabideak edo gaitasunak ez dituela sentitzen du. Hala eta guztiz ere, as
kotan, ikastetxeetan edo elkarteetan familientzako jarduerak ematen direnean, parte-hartzea oso txikia da edo, a
gian, gutxien behar duten familiena. Nolanahi ere, a
ntzemandako muga horiek guztiak egon a
rren, eremu horretan familiei babesa ematen jarraitzeko beharrari buruz erabateko a
dostasuna dago. Babes hori honako gomendio hauetan zehatz daiteke:
• Familien prestakuntza, parte-hartzea eta konpromisoa ekimenen bidez sustatzea. Ekimen horiek urtetan zehar garatuak izan dira ikastetxe as
kotan, hala nola, gurasoen eskolak edo beste a
ntzeko batzuk.
• Premia gehien duten edo a
razo gehien duten familiei babesa ematea, baita bitartekotza programa edo formulekin ere. Horretarako, tartean dauden zerbitzu guztien (eskola, gizarte zerbitzuak, gizarte hezitzaileak...) beharrezko koordinazioa bilatzen da.
• Kontsumo problematikoak edota jokabide a
razoak dituzten nerabeen eta gazteen familientzako berariazko a
rretaren baliabideak bermatzea, egun dauden prebentzio selektiboko programak egokiak ez badira. Egungo baliabideak nahikoak ez badira, mota horretako baliabide berriak sortzea.
– Txostenak bi gomendio egiten ditu aisialdiaren eremuari zuzenduta; segur as
ki esku hartzeko eremu hau izango da biztanleek gutxien ezagutzen dutena. A
itzitik, nerabeek une horretan lortu eta kontsumitzen dute droga: a
isialdian eta a
isialdiko guneetan. Hori dela eta, kaleko lanaren eta hezkuntzaren garrantzia, errealitate jakin batzuk zuzenean ezagutu eta a
zpimarratzeko modu pribilegiatua baita. Ildo horretan, honako bi gomendio hauek planteatu dira:
• Profesional batzuk, ingurune irekian eta testuinguru soziokulturalean, burutzen a
ri diren hezkuntza lana a
intzat hartu eta babestea. A
ipatu lana as
kotan baliabide gutxirekin eta bereziki problematikoak diren sektoreekin egin da.
• Nerabeek eta gazteek erabiltzen dituzten guneetan, prebentzio selektiboko programak garatzea.
– A
zkenik, beste bi gomendio egin ditugu, gizarte pertzepzioari eta nerabezaroaren parte-hartzeari buruzkoak hain zuzen. Horiekin gizarte diskurtsoen inkoherentziak saihestu nahi dira, baita nerabeen iritzia edo a
hotsa barne hartu ere. Horretarako, hona hemen gure gomendioak:
• Informazioa zaintzea eta nerabeei, bereziki, komunikabideetan emandako publizitatearen eta informazioaren bidez, helarazten zaizkien mezuetan inkoherentzia saihestea.
• Nerabeentzako programa edo ekimenetan, nerabeen parte-hartze a
ktiboa laguntzea. Prebentzioaren a
gente gisa duten egitekoa sustatzea.
Etorkizunean jarraipena egiteko dauden a
ukerak
Orain a
rte, prebentzioko politikak urte a
nitzeko planetan gauzatu dira gure A
utonomia Erkidegoan. Ziurrenik, hemendik hilabete batzuetara, Droga Mendetasunei buruzko Plan berri bat a
urkeztuko da (VI.a izango da). Horrek, a
ukera eman behar digu a
ipatutako gomendioak kontuan noraino izan diren egiaztatzeko eta horien betetze mailaren inguruko jarraipena egitea errazteko.
Bestalde, espero dugu, eta hala nahi dugu, Droga Mendetasunen Behatokiak a
ldizkako ikerketak egiten jarraitzea. Horiei esker, fenomeno ezberdinen bilakaera ezagutu a
halko dugu, eta baita martxan dauden ekimenen a
rrakasta edo porrotaren berri eduki ere.
3.11. Eskolako jazarpena
rloaren ezaugarriak
Ikastetxea toki pribilegiatu bat da, eta ez bakarrik eduki a
kademiko jakin batzuen ikaskuntza formalerako, baizik eta, baita ere, familiarena edo a
uzoarena ez den beste testuinguru zehatz batean gizarte bizikidetza ikasteko, bai ikaskideen a
rtekoa, bai helduekikoa.
Ikastetxeetako bizikidetzari buruz hitz egiten dugunean, pertsonen a
rteko harremanen kalitateari buruz a
ri gara, giro jakin bat lortzeari buruz. Bizikidetza positiboko giroa lortzea hezkuntzaren helburuetako bat da, eta ez da berdindu behar gatazka jakin batzuk kudeatze edo gainditze soilarekin. Horrek esan nahi du pertsonen a
rteko harremanetarako a
rau edo esparru a
rgia eta parte-hartzailea eduki behar dela, gizarte gaitasunak eta gaitasun emozionalak eta moralak garatzeari eman beharreko garrantzia eman behar zaiola, familiekin lankidetzan egin behar dela lan, eta a
bar.
Gatazkak, ordea, pertsonen a
rteko harremanen a
lderdi bat dira; bizikidetzaren edozein esparrutan gertatzen dira eta, beraz, baita ikastetxeen eremuan ere. A
itzitik, gatazka nola kudeatzen den, hura positiboa izan eta garapen pertsonalean lagundu dezake, edo negatiboa izan eta kalte handiagoa edo txikiagoa ekarri dezake.
Ikastetxeen eremuan gatazka tipologia oso bat dago, bai berdinen a
rteko gatazken baitan, bai ikasleen eta irakasleen edo ikasleen eta bestelako langile helduen a
rteko gatazkenean.
Kapitulu honetarako erreferentzia izango den txosten berezian (Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan, A
rarteko Erakundeak a
rgitaratutakoa 2006. urtean) sei gatazka mota a
ztertu zen funtsean, hain zuzen ere ikastetxeetan nahiko hedatuta daudenak eta, zenbaitetan, ondorio larriak ere izan dituztenak:
– ikastetxean ordena eta diziplina oztopatzen duten jokabide disruptiboak;
– ikasleek irakasleei egindako erasoak;
– irakasleek ikasleei egindako erasoak;
– bandalismoa ikastetxeko instalazio edo materialen a
urka;
– berdinen a
rteko jazarpena edo tratu txarra, botere-abusuagatik.
Txostenaren idatz zati honetan a
rreta berezia emango diogu a
zken gatazka mota horri. Gaia Olweus-ek ikertu du herrialde eskandinaviarretan hirurogeita hamarreko hamarkadatik hona, eta garrantzi handia hartu du gure a
rtean a
zken urteotan, batez ere Hondarribiko "Jokin kasua" bezala ezagutu den horren ondotik.
Berdinen a
rteko tratu txarrei buruz dauden definizio ugarien a
rtetik jarraian a
dieraziko duguna hartuko dugu. Erakunde honekin gai hau a
ztertu eta barreiatzerakoan lankidetzan a
ritu diren irakasle ikertzaile batzuk finkaturikoa izan da:
"Pertsona a
rteko harreman mota maltzurra, talde baten baitan izan ohi dena eta desabantailan dagoen beste bat behin eta berriro beldurrarazi eta baztertzea ezaugarri duena. Bereziki kaltegarria den harreman mota dela esan daiteke, a
dibidez, ikasgela berean dauden ikaskideek edo lan sail berean diharduten lankideek osatuta egon daitekeen taldetik kanpoko irizpide zehatzaren a
rabera estatus bera duten, hau da, berdinak diren, baina, kidea beldurrarazi edo baztertzen duenak bere a
bantailazko egoeran gehiegikeriaz jokatzearen ondorioz, botere a
ldetik –fisikoa, psikologikoa, etab.– maila ezberdinean dauden gizabanakoen a
rtekoa denean". (Del Barrio, Martin, A
lmeida eta Barrios, 2003).
Berdinen a
rteko tratu txarrak oso modu ezberdinetan gertatu ohi dira:
– gizarte bazterkeriaren bitartez edo marjinatuz;
– eraso fisikoaren bitartez;
– hitzezko erasoaren bitartez;
– mehatxuen bitartez;
– sexu jazarpenaren, jazarpen fisikoaren edo hitzezko jazarpenaren bitartez;
– baliabide teknologikoak erabiltzearen bitartez...
Ia beti taldeko fenomenoak izaten dira, eta, bertan, paper ezberdinak bereizi ohi dira: biktimak, erasotzaileak, lekukoak... Inolako zalantzarik gabe, tratu txarra kaltegarria da guztiontzat, baina, hemen interesatzen zaigun ikuspegitik, a
legia, pertsona zaurgarrienen eskubideak defendatzearen ikuspegitik, tratu txarra bereziki suntsigarria da hura jasaten dutenentzat, hau da, biktimentzat.
Ikusiko den bezala, ez da lan erraza behar bezain fidagarri izango den datu seriea edukitzea berdinen a
rteko tratu txarraren hedapenari eta horren bilakaerari buruz. A
itzitik, nahiko zabalduta dagoen a
razo bat da eta, sarritan, A
rarteko Erakundeak berak esku hartu behar izan du.
Aurrekariak
Ararteko Erakundeak a
rreta berezia eman dio a
zken urteotan ikastetxeetako bizikidetzaren gaiari, eta ez bakarrik jasotako kexei erantzuteko, baizik eta, baita ere, bere ekimenez, prebentzioa, sentsibilizazioa eta praktika onen barreiapena ere sustatzeko.
Alde batetik, 2006. urtean zehar bizikidetzari buruzko a
zterlana egin zen Bigarren Hezkuntzako zentroetan; 2006ko a
benduaren 19an eman eta a
rgitaratu zen Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan txosten bereziaren funtsezko oinarria izan zen. A
zterlan horren laburpena eskaini zen urteko txostenean. Horrela, nolabait, bi urte lehenago herritarrek parte hartzeko II. foroarekin eta gure erkidegoko Bigarren Hezkuntzako 80 zentrotako ikerketarekin hasitako prozesua a
maitu zen. Txosten horretan zehatz-mehatz a
ztertutako gatazketako bat –bakarra ez den a
rren– eskolako jazarpena edo berdinen a
rteko tratu txarra zen.
2006ko txostenean, a
zpiatal honetan bertan a
dierazten genuen, kasu bakoitzean beharrezkoak diren esku-hartze zehatzetatik a
parte, a
ipaturiko txostenean eginiko gomendioak a
plikatzeak hautemandako a
razo as
ko konpontzeko eta eraginkortasun handiagoz esku hartzeko balio izango zuela eta, nolanahi ere, hurrengo urteetan gai horren berariazko jarraipena egin behar izango zela uste genuela.
Balorazio horien a
rabera, A
rarteko erakundeak, 2007. urtean zehar, hainbat ekimen gauzatu ditu. Besteak beste, honako sei hauek nabarmenduko ditugu:
1) Herritarrek parte hartzeko beste foro baten a
ntolaketa (Hirugarren Foroa); 2007ko maiatzean egin zen, eta ikastetxeetako bizikidetzari eta gatazkei buruzkoa izan zen. Ohiko txostenean bertan foro horri buruzko informazio sintetikoa bildu genuen (ikusi V. kap.) eta, ondoren, foro horri buruzko a
rgitalpen monografikoa egin eta ikastetxe eta hezkuntza zerbitzu guztietara bidali genuen (Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan. Hausnartzeko eta parte hartzeko foroak, 2008).
Foro horretako goizeko saioan, saio itxian, xede horretarako gonbidatutako 40 pertsona inguruk parte hartu zuen (ikastetxeetakoak, laguntza zerbitzuetakoak, ikuskaritzakoak, sistema judizialekoak, parte-hartze organoetakoak, ikerkuntza taldeetakoak…). A
rratsaldeko saioan, saio irekian, 80 pertsona inguruk parte hartu zuen. Goizean jorratu ziren gaiak hauek izan ziren:
1. Zeintzuk diren eskolako giroan eragin onuragarria edo kaltegarria izaten a
ri diren faktore nagusiak.
2. Jarduera onen esperientziak eta a
dibideak.
3. Zer egin dezakeen edo egin behar duen hezkuntza-administrazioak.
4. Zer hobetu edo a
ldarazi ikastetxeen a
ntolamenduan.
5. Nola kudeatu ikastetxeetatik jazarpeneko edo tratu txarren egoerak.
6. Beste gizarte a
gente batzuen esku-hartzea.
7. Zer ebaluatu, ikertu, barreiatu... beharko litzatekeen.
8. Zer ekarpen egin dezakeen A
rartekoak.
Arratsaldeko saioan, A
rartekoak Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan Txostenaren laburpena eskaini zuen, eta M. Jose Diaz-Aguado irakasleak, gaian a
ditu, hitzaldia eskaini zuen izenburu honen pean: "Eskolako jazarpenetik ikasgeletako lankidetzara". Mintzaldi hauek eta gero, mahi-inguru luzea egin zen. Mintzaldi guztiak grabatu egin ziren eta, behin horiek transkribatuta, editatu eta goian a
dierazitako a
rgitalpenaren bitartez banatu ziren.
2) Hainbat hezkuntza a
genterekin gai honi buruz egindako konferentziak eta bilerak, batzuetan A
rartekoaren beraren ekimenez (azterlanean parte hartu zuten 80 zentroetako zuzendaritza taldeei deituta, a
dibidez) eta beste batzuetan, berriz, beste batzuen ekimenei erantzunez (adibidez, laguntza zerbitzuak, udal instantziak, unibertsitateak edo profesionalen elkargoak). Ildo horretan, a
ldizkari pedagogikoetan gai honi buruz a
rgitaratutako a
rtikuluak ere a
ipatu behar dira.
3) Tratu txarren edo bizikidetza a
razoen a
tzean dauden eta baldintzatzaile diren oinarrizko gaietako bat sakondu a
hal izateko beste ikerketa bat a
biaraztea: balioak. 2007. urtean zehar, Lehen Hezkuntzako zein Bigarren Hezkuntzako ikasleei balioak helarazteari buruzko berariazko a
zterlan bati ekin zitzaion, eta horrek, ondoren, beste txosten bat egitea ekarri zuen, 2009. urtean a
rgitaratu zena hain zuzen (Adingabekoei balioak transmititzea).
4) Lehen Hezkuntzako eta Bigarren Hezkuntzako ikasleei zuzendutako material interaktiboa berriz a
rgitaratu eta zabaltzeko eginiko urratsak; "ziberbullying" terminoaren bidez a
dierazten diren eskolako jazarpeneko beste modu batzuei heldu zitzaien bertan, a
rriskuak saihestu eta haien a
urren defendatzeko gaitasuna handitzeko as
moz. Material interaktibo horiek eta horiei dagozkien gida didaktikoak editatu egin ziren eta ikastetxeetan eta hezkuntza zerbitzuetan banatu, Ziberbullying-a. Teknologi berrien bidezko jazarpena prebenitzeko gida eta Leihoak. A
bentura ERREALA mundu BIRTUALEAN izenekin.
5) Hezkuntza Sailari bidalitako hainbat espediente izapidetu dira, ofizioz, Ikastetxeetako bizikidetza eta gatazkak izeneko txosteneko gomendioak betetzen diren edo ez ikusteko.
6) Herritarren partaidetzarako foro bat egin da, maiz beren sexu orientazioagatik jazarriak izan ohi diren nerabeen a
razoei buruz berariaz hitz egiteko. 2008an a
ntolatutako nerabe eta gazte lesbiana, gay, transexual eta bisexualei buruzko foro horretako ondorioak 2009. urtean a
rgitaratu eta zabaldu ziren (Nerabe eta gazte lesbiana, gay, transexual eta bisexualak: trabak eta gaitzespenak beren garapen pertsonalean, harremanetan eta sozializazioan). Gai hori berariaz a
ztertuko da txosten honen hurrengo a
talean (3.12).
Horrela, bada, A
rarteko Erakundearen lehentasunezko eta jarraikako a
rreta eskuratu duen gaia da, eta horretarako hainbat ekimen bideratu da. Izan ere, esan dezakegu hori kezka handienetarikoa sortu duen eta a
rreta handienetarikoa exijitu duen a
dingabeen eremuko hiru gaietako bat izan dela a
zken urteotan.
Ekimen horietako batzuen berri ematen da txosten honetako beste a
tal batzuetan. Bestalde, 2007ko Ohiko Txostenean, eskaini genuen jada horietako biren nahiko laburpen zabala. Zehazki, Bigarren Hezkuntzako zuzendaritza taldeekin izandako bileretan bildutako ekarpenetatik eta Hezkuntza Sailak gure lehen datu eskaerari emandako erantzunetik bildu zen hura. Sailaren erantzuna "Bizikidetzarako, Bakerako eta Giza Eskubideetarako heztea programako 2007/2008 ekintzak eta A
rartekoaren gomendioekin duten lotura" izena zuen dokumentuan zehaztu zen (Ikusi 2007ko txostena).
Gure txostena saiatu egin zen ikastetxeetako bizikidetzari eragiten zioten oinarrizko a
razoak zeintzuk ziren a
ntzematen. A
itzitik, gatazkak baziren edo ez baloratzen ere saiatu zen, tamainan.
Ikastetxeetako indarkeriaren gainean gizarteak a
gertzen duen a
larma, hedabideetan titular handiekin zenbaitetan a
gertzen diren a
lbisteak, edota ikerketa zehatz batzuk eskaintzen dituzten emaitzak kontuan hartzen baditugu, ziurrenik deigarriena eta eginiko a
zterlanean a
zpimarratzeko moduko a
ldea izango da gure hezkuntza-komunitateko osagarri guztiak (ikasleak, irakasleak eta familiak...) nahiko pozik daudela beren ikastetxeetan sumatzen duten giroarekin. Erantzunak kritikoagoak dira hezkuntza-sistemaren giro orokorrari buruz galdetzen zaienean edo giroaren balizko hondamenari buruz hitz eginaraztean. Bakoitzaren ikastetxeari buruz galdetzean, ordea –hori da hobekien ezagutzen dutena–, bildutako balorazioak oso positiboak dira. A
dibide gisa a
ipa daiteke familien %82k ez lukeela semea edo a
laba ikastetxez a
ldatuko, edo familien %93,4 oso pozik dagoela semea edo a
laba dagoen ikastetxean egotearekin.
Txostenak beste hainbat a
lde positibo a
ntzemateko a
ukera ematen du. A
rarteko erakundeak eskubideak bermatzeko duen betebeharretik a
ztertuz gero, ordea, a
lde negatiboak a
zpimarratu behar ditugu eta, bereziki, ondorio larriak izan ditzaketenak edo pertsonen oinarrizko eskubideetan eragina izan dezaketenak. Ikuspegi hori kontuan hartuta, egia esan, nahikoa litzateke ikastetxeko komunitateko kide bakar bat baztertua, mehatxatua, erasota edo lotsarazia izatea, gure kezka edo esku-hartzeak zentzua izateko. Eta gure a
zterlanean bildutako datuen a
rabera, gainerakoetan bezala, mota horretako egoerak, gehienetan botere-abusuaren ondorio, ohikoak dira zoritxarrez.
Azterlanak nahiz garatutako jarduerek a
gertzen dizkiguten kezka-elementu ezberdinen a
rtean, honakoak a
zpimarra ditzakegu:
1) Irakasleen eta familien a
rtean a
ntzeman daitekeen dibortzioa
Txostenak a
ukera ematen du a
lde nabarmenak ikusteko, familien eta irakasleen a
rtean oso jarrera ezberdinak a
ntzemateko, hainbat konturen inguruan iritzia ematerakoan eta balorazioak egiterakoan. Horrela, esate baterako, familiek oso ikuspegi idilikoa dute irakasle eta ikasleen a
rteko harremanen inguruan; haien ustez beren seme-alabek ez dute ia a
razorik ematen; a
ldiz, as
koz ere kritikoagoak dira irakasleen jardunbidearekin, etab.
Hala eta guztiz ere, garrantzitsuena ez da beharbada a
lde horiek egotea izango. Kezkagarriena, ziurrenik, sektore batek besteari errua botatzea izango litzateke, edo a
razoen erantzukizun nagusia egoztea, edo batek besteak gatazkak konpontzeko duen modua zalantzan jartzea... Horrela, irakasle gehienek (%54k) uste dute ikastetxeetako diziplina-arazoen edo indarkeriaren a
rrazoia familiak permisiboegiak izatea dela, eta seme-alabei inolako jokabide mugarik ez ezartzea. Familia as
kok, a
ldiz, uste du, gatazkak ez direla justiziaz konpontzen ikastetxeetan, edo bide judizialari heltzea a
ukera egokia dela...
Ararteko erakundean jasotzen ditugun kexek ere, a
lde horiek nabarmentzen dituzte: guregana jotzen duten familiek uste dute irakasleek edo ikastetxeetako zuzendariek a
rduragabekeriaz jardun dutela edo beren irudia mantentzen saiatu direla edo ez dutela nahikoa lan egin beren seme edo a
labaren a
razoa konpontzeko. A
itzitik, ikastetxeak behar bezala jardun duela uste du eta, zenbaitetan, familiaren esku-hartzea kaltegarria ere izan dela, gauzak zailtzea besterik lortu gabe.
Kontuan hartzen badugu a
zterlan guztiek eta praktikak familia eta irakasleen a
rteko lankidetza a
zpimarratzen dutela ikastetxeetako bizikidetza eta giroa hobetzeko ezinbesteko faktore gisa, a
lde horiek izugarri kezkagarriak dira eta lehentasunezko a
rreta eman behar zaie.
2) Sektore batzuen parte-hartze eskasa ikastetxeetako bizikidetza erregulatzen duten a
rauak egin, berrikusi eta a
plikatzean
Eginiko a
zterlanaren emaitzek a
gertzen dute bizikidetza-arauak egin eta berrikustean dagoen parte-hartzea oso eskasa dela, bai behinik behin familia eta ikasleen a
ldetik. Sektore horien poztasun eza galdera-sorten erantzunean nahiz eztabaida-taldeetan a
gertzen da.
Badirudi ikastetxe batzuetan ohikoa izaten dela a
urreko urteetan ezarritako a
rauak egokitzat jotzea, ikastetxeko komunitateko kide guztien a
rteko eztabaida sustatu gabe. Horietako as
ko kide berriak izan daitezke ikastetxean eta, beraz, gerta daiteke horien gauzatzean inoiz parte hartu ez izana.
Modu berean, ez dirudi formalizazio gehien izandako parte-hartze a
zpiegiturek –Eskolako Kontseiluentzat bizikidetza-batzordeak diren moduan– kontua behar bezala konpontzen dutenik. Ikasle eta familien balorazioaren a
rabera –organo horietan parte-hartze zuzena dutenak barne–, a
rauen berrikuspenean edo a
plikaziorako irizpideetan esku hartzeko dituzten a
ukerak oso mugatuak dira, irakasleek erabakitzeko duten a
halmenaren ondoan.
3) Zenbait jokabide "normaltzat" hartzea; horrek zalantzan jartzen ditu errespetuzko bizikidetzarako ezinbestekoak diren hainbat balio
Azterlanean ikusitako beste elementu kezkagarrienetako bat da ikasleen talde handi batek "normaltzat" jotzea zenbait jokabide, horiek ikastetxeko giro ona suntsi badezakete ere. Jokabide horiek sufrimendu handia eragin diezaiekete zenbait ikasle eta irakasleri, edota a
razoei erantzun egokia emateko a
ukera zaildu.
Nagusiki, hiru jokabide motaz a
ri gara. Horiek, a
ztertutakoaren a
rabera, nahiko ohikoak dira eta ikasleen talde esanguratsuak justifikatzen ditu –arrazoi harrigarriak emanez batzuetan–:
– Gelako martxa etetea edo diziplina eza, txostenean a
ntzeman daitekeen moduan, irakaslearen egonezinerako a
rrazoi nagusienetako bat da eta, modu berean, ikasleen a
ldetiko frustrazioa eta poztasun eza dakartza.
– Gelakideei eginiko erasoak, haiengan izan ditzaketen ondorio negatiboak baloratu gabe.
– Ezer egiten ez duen lekukoaren paperaren onarpena. Normalean, ondorio negatiboak etorriko zaizkienaren beldur, beste a
lde batera begiratzen dute, sufritzen a
ri denari babesik eman gabe edota heldu a
rduradunekin elkarlanean a
ritu gabe.
Jarrera horietako batzuk irmo a
geri dira berriro ere A
rartekoren ondorengo beste txosten batean, Adingabekoei balioak transmititzea izenekoan hain zuzen.
Txostenak dioen moduan oso zabaldurik dauden jokabide horien konbinazioak kostu pertsonal handia a
ri dira izaten, bai ikasleen baita irakasleen kasuan ere, eta horrek ondorio negatiboak dakartza ikastetxeetako eta geletako bizikidetza-giroan.
4) Ikastetxeetatik kanpoko a
gente batzuen jarduera jakin batzuk izaten duten eragina, eta ez beti positiboa
Ikastetxeko komunitatea eta bereziki irakasleen taldeak kezka handiz ikusten du neurri batean beste a
gente sozial batzuen esku-hartzea, beraiena dela uste duten esparru batean. A
dibide gisa, ikastetxeko jazarpen kasuen judizializazioaren inguruan a
dierazitako iritziak a
ipa daitezke, edo zenbait kasuri hedabideek ematen dioten tratamenduari buruz a
dierazitakoak.
Litekeena da ikastetxetik "kanpoko" a
gente batzuen esku-hartzearen a
urkako iritzi batzuk jarrera defentsiboaren ondorioz etortzea, baina a
ldi berean a
rrazoizko kezka a
ntzematen da zenbait esku-hartzek egoera ez hobetzeaz gain, ondorio negatibo gehiago sor ditzakeelako positiboen a
ldean. Gauzak horrela, badirudi kasuen, hartutako neurrien eta ondorioen jarraipena egitea beharrezkoa dela.
5) Irakasle as
korengan ezinegon maila a
ltua a
ntzeman daiteke, gainezka egiten dutela sentitzen dutelako
Galdera-sortei emaniko zenbait erantzunek nahiz elkarrizketa eta irakasleekin izandako eztabaida talde jakin batzuen edukiak pentsarazten dute irakasle as
kok gainezka egiten duela sentitzen duela, a
lde batera utzita daudela, lubakian sartuta bezala, lan itzelaren a
urrean beharrezkoak dituen baliabideak izan gabe: onarturiko a
gintea, prestakuntza egokia, tutore lanak behar bezala gauzatzeko denbora eta esparruak, a
dministrazioaren babesa, esparru legal a
rgiak, baliabideak, eskolari gerora egingo duenaren a
urkakoa izango dena exijitzen ez dion gizartea...
Irakasleen etsipenak ikastetxeetako bizikidetza-giroan hobekuntza esanguratsuak sumatzea galaraziko luke; beraz, horregatik da garrantzitsua haien parte-hartzea zaindu eta babestea. Egia da ikastetxeek, haiek bakarrik, ezin dutela gizarteko indarkeria deuseztatu, baina prebentzioa lan dezakete, a
gerpena gutxitu, ondorioak murriztu eta harremanetarako eredu a
lternatiboak eskaini.
6) Zenbait jokabideren a
urrean a
gerturiko erreakzioa ez da nahikoa, edo motelegia da, eta horrek zigorgabetasun sentsazioa sortzen laguntzen du
Egia da ikastetxeen oinarrizko lana prebentzioa izan behar dela, baina zenbait egoeraren a
urrean, prebentzioa ez da nahikoa. Zenbait gertakariren a
urrean, jazarpen egoerak kasu, ezinbestekoa da esku hartzea eta, gainera, a
zkartasunez eta eraginkortasunez. Mantsotasunak edo eraginkortasun ezak ondorio negatiboak bakarrik dakartzate: jazarpena jasan behar duen pertsonarentzat noski, babesgabetasun egoeran jarraitzen duelako, baina baita jazarpena eragiten duen pertsonarentzat edo taldearentzat ere, zigorrik gabe ikusten dutelako beren burua, eta lekukoentzat ere, gelakide bat lotsarazten jarraitzen dutela ikusten dutelako a
partekorik gertatu gabe.
Ararteko erakundean jasotako kontsulta eta kexa gehienak (aurrerago ikusiko den moduan) ikastetxeek urtetan pairatutako desgastearen eta frustrazioaren ondotik etorritakoak izan dira. Oro har, familiek a
dierazitakoak izan dira, ikastetxearen a
ldetiko esku-hartzea moteltzat edo eskastzat jotzeagatik.
7) Tratu txarren biktima direnen bakardadea eta mina
Badirudi orain a
rte ezagututako edo salaturiko kasuak errealitatearen zati txiki bat besterik ez direla. Eskura dauden datuek, a
urrerago ikusiko den moduan, benetako mugak a
geri dituzte.
Baina, hezkuntza-sisteman edo eskolako a
ro jakin batean a
gertzen diren jazarpen kasuen proportzio fidagarrienaren datua zein den a
lde batera utzita, kontua da tratu txarra pairatzen duen ikasle as
ko dagoela. Horietatik as
ko isiltasunean bizi dira, edo lagunen baten babesarekin bakarrik. Egoera horren a
rrazoia hura defendatu beharko luketen helduei gertatzen dena a
zaltzeko biderik ez izatea edo salaketak babesgabetasun handiagoa eta a
re ondorio kaltegarriagoak ekarriko dizkiela uste izatea izan daiteke.
Egoera hori erabat onartezina da zuzenbidezko estatu batean, eta a
re gehiago, heztea helburutzat duen erakunde batean. Haien erantzukizun nagusia ikasleak babestea da, kasu gehienetan a
din txikikoak baitira. Jarraian datorren idatz-zatian berraztertuko diren berariazko gomendioetako batzuk tratu txarraren biktima den horri behar duen laguntza ematen zaiola bermatzera zuzenduta daude, hain zuzen.
Hobekuntza proposamenak (jada egindako gomendioak)
Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan izeneko txostenean, 2006koa hain zuzen, 28 gomendio egin genituen. Horietako as
ko prebentziorako dira, eta ikastetxeetan bizikidetza giroa hobetzea bilatzen dute. A
itzitik, horietako batzuk, prebentziora ez ezik, jazarpen egoeren a
urrean –horiek gertatzen direnean– eraginkortasun handiagoz esku hartzera ere zuzenduta daude.
Jarraian datorren laburpenean, gomendioen enuntziatua besterik ez dugu gogoraraziko (ikuspegi orokorra ez galtze a
ldera), eta berdinen a
rteko tratu txarreko egoerekin lotura zehatzagoa duten horietan bakarrik geldituko gara.
1) Gomendioen lehenengo blokea maila orokorragokoa edo izaera a
rautzailekoa zen, Hezkuntza-administrazioan berezkoak. Zera proposatu genuen:
– Ikastetxeen parte-hartzea bultzatzea, bizikidetzaren hobekuntzarako programa eta planetan. Praktika onak hedatzea eta esku-hartze programak barreiatzea, ebaluatu, eta eraginkorrak direla baieztatu ondoren.
– Ikastetxeei babesa ematea baliabideen, a
holkularitzaren, irakasleen prestakuntzaren eta bizikidetza planak martxan jartzen lagun dezaketen material zehatzen bidez.
– Bazterketa ekiditea, heterogeneotasunaren a
lde egitea, eta a
rreta eta baliabide bereziak ematea a
razoak pilatzen dituzten ikastetxeei edo sektore a
hulenei.
– Egungo esparru a
rautzailea berrikusi eta osatzea. Ikasleen eskubide eta betebeharren Dekretua a
ldaraztea (bi urte geroago a
ldarazi zuten, a
benduaren 2ko 201/2008 Dekretuaren bitartez).
– Dauden jarduera protokoloak berrikustea eta beste berri batzuk garatzea, zabalduen dauden edo larrienak diren indarkeria egoerei a
urre egiteko.
Komenigarria da a
zken gomendio honetan gelditzea (txostenean 5.a), izan ere, hainbat jarduera gauzatzea eragin du.
Esku hartzeko protokoloak egoteak zenbait egoerei erantzun goiztiarra ematea a
urreikusten du, erantzukizunak a
rgitzea, koordinazio bideak a
urreikustea, a
ldeei bermeak eskaintzea, jarraipena erraztea, etab. Gure a
rtean bada jada esku hartzeko protokolo bat, jazarpen egoeretan erabiltzeko ("Ikastetxeetan berdinen a
rteko tratu txarrak gertatzen direnean jarduteko gida"). A
plikazioari buruzko datu batzuk ere bazeuden.
Hori gorabehera, erabileraren eta erabilgarritasunaren gaineko jarraipena egitea eskatu genuen, eta, horrekin batera, besteak beste, hurrengo a
lderdiak a
ztertzea: esku-hartze eskaeren jatorri ohikoena zein den eta kasuen izapidetzean mantentzen diren konfidentzialtasun bermeak nahikoak diren, zenbait familiak erakunde honi a
dierazitako kontsulta eta kexen a
rrazoia izan delako; salatutako gertakarien, esku-hartzearen errekerimendu dataren eta beharrezkoak diren neurriak hartzearen a
rtean igarotzen den denbora; ikastetxeko jazarpentzat jotako egoeretan hartutako neurrien eraginkortasuna, eta jazarpentzat hartu ez a
rren salatu izan diren beste gertakari batzuetako neurriak.
Gida horren berrikuspen edo jarraipenarekin batera, indarkeriako beste egoera batzuetarako protokolo zehatzak egitea proposatzen da, larritasuna edo hedapen maila kontuan hartuta.
2) Gomendioen bigarren bloke batek eragina zuen ikastetxeen lehentasunetarako eta horien a
ntolamendurako. Gauzak horrela, gomendio hauek egin ziren:
– Bizikidetzaren hobekuntza eta edozein motatako tratu txarren gaitzespena jartzea, ikastetxe ororen lehentasunezko helburu gisa.
– Ikasleen parte-hartzea sustatzea zenbait gatazken kudeaketan.
– Banakako tutoretzen praktika zabaltzea.
– Taldekako tutoretzetan harremanetarako gaitasunak lantzea sistematikoki.
– Talde-gela bakoitzean parte hartzen duen irakasle kopurua gutxitzea a
halbidetuko duen a
ntolaketaren a
lde egitea, tutoretzen egonkortasun handiagoarekin batera.
– Eskola orduetatik kanpoko denborak eta esparruak a
ztertu eta ikuskatzen direla bermatzea.
– Bizikidetza batzordeen funtzioak eta papera a
reagotzea. Sektore guztiek horietan parte hartuko dutela bermatzea.
– Curriculuma eta metodologia egokitu eta erabiltzea, elkarrekin bizitzen ikasteko oinarrizko elementu gisa.
– Ikasleen eta familien parte-hartzea a
reagotzea, bizikidetza a
rauak egin, a
plikatu eta berrikusterakoan.
– Gelako martxa etetea edo ikastetxeetako diziplina ezari buruzko a
lderdiak.
– Informazioa zaintzea, familien a
rtean prestakuntzako jarduerak sustatzea eta familia-ikastetxea lankidetza estutzea.
3) Hirugarren blokea esku hartzeko berariazko gomendioek eratzen dute. Horiek ikastetxean bertan gertatzen diren jazarpen edo indarkeria egoeren a
urrean erabiltzekoak izango lirateke, eta horiek dira, ziurrenik, hemen a
rreta gehien merezi dutenak. Honako hauek dira:
– Sektore guztiak elkarrenganako errespetuaren garrantziaz jabearaztea, eta edozein motatako indarkeria erabat baztertzea (17. gomendioa)
Ikastetxeko komunitatea eratzen duten gizakien taldearen ezaugarri ohikoenetako bat kideen a
niztasuna da: ez bakarrik ezaugarri pertsonalenganako errespetuari dagokionez, baita bakoitzak a
ntolaketaren barruan duen paper, funtzio edo estatusarenganako errespetuari dagokionez ere.
Hain konplexua eta heterogeneoa den giza talde bateko bizikidetzak ezin ditu gatazkak ekidin, baizik eta besteenganako errespetuan kokatu. Bestalde, giza eskubideen kulturak eta gizalegezko bizikidetzak edozein motatako indarkeria deuseztatzea exijitzen du harremanetan, a
re gehiago izaera hezitzaileko erakunde batean.
Besteenganako errespetua izatea eta indarkeria erabat gaitzestea ezinbesteko bi balore dira, beraz, eta ikastetxeko komunitateko kide guztiek horretaz jabetu behar dute, bai prebentzioko ikuspegitik, baita a
razoen a
urrean esku hartzeko ikuspegitik ere.
– Kasu guztietan biktimari laguntzea, eta babesa eta bere segurtasuna bermatzea (18. gomendioa)
Botere-abusuagatiko tratu txarreko egoeretan, ezagunak bilakatzen direnean, egin beharreko lehenengo gauza eta presa handienekoa erasoa jasan duen pertsonari berehalako laguntza eskaintzea da, harekin hitz egitea, eta bere babesa bermatzea. Hau da, lehenengo urratsetik a
ntzeman behar du a
dineko a
rduradun bat dagoela konfiantza eskaintzeko, hark entzun, lagundu eta emaniko urratsen gaineko informazioa emateko. Harreman pertsonalak norberak bere buruari errua botatzeko saiakerak galarazteko balio behar du. Jazarpeneko jokabideak erabat gaitzetsi behar dira, justifikaziorako erabiltzen den a
rrazoia edo a
itzakia dena dela ere.
Antzeko helburuak bilatu behar dira tratu txarrak jasan dituen ikaslearen familiarekin harremanetan jartzerakoan. Informazioa eman behar zaio, eta harekin lankidetza estua mantendu behar da une oro.
– Erasotzaileekin berehala esku hartzea, edozein erasoren a
urrean tolerantzia zeroko mezu garbia helaraziz (19. gomendioa)
Halaber, pertsona erasotzaileei eta haien familiei dagokienez, ikastetxearen parte-hartzeak a
zkarra, tinkoa eta a
rgigarria izan behar du. Helburuen a
rtean honakoa bilatu behar da:
• Tolerantzia zeroko mezu garbia helaraztea, eta edozein motatako jazarpena berehalakoan utzaraztea.
• Ekintzak ekar ditzakeen ondorio negatiboak edo taldeko defentsako erreakzioak ekiditea.
• Familien eta ikastetxeen a
rteko lankidetza sustatzea.
Estatuko Fiskaltza Nagusiaren "Gazte justiziako sistematik ikastetxeetako jazarpenaren tratamenduari buruz" izeneko 10/2005 Instrukzioan a
dierazten den moduan: "Erasotzaileek ez badute berehalako balorazio negatibo sendoa jasotzen beren jokabideagatik, eta ez bazaie erantzun tinkoa ematen zigorrik gabe ez direla geratuko jakinaraziz, eta/edo neurri bateko ‘saria’ lortzen badute entzutea eta mendetasuna eskuratuz gainerako ikasleen partetik, portaera erasotzailea jarduteko modu ohikoa bilaka daiteke, eta menderatzetik estilo normalizatua egingo du pertsonen a
rteko harremanetan".
– Bideak erraztea ikasleek informazioa tutoreei edo ikastetxeko a
rduradunei helarazteko a
ukera izan dezaten (20. gomendioa)
Galdera-sortei emaniko erantzunen a
rabera eta ikasleekin izandako eztabaida taldeetan eztabaidatutakoa kontuan hartuta, a
tentzioa ematen digu haiek erabat jabetzen direla lekukotzen dituzten jazarpen egoeretan urratsak eman ditzaketela, horiek ekidin edo gainditzeko. A
re gehiago esanda, as
kok uste dute zer edo zer egin beharko luketela jazarritako gelakidea defendatzeko, a
dibidez, hura defendatzea edo duten informazioa heldu a
rduradun bati ematea…, baina ez dute horrelakorik egiten beldurragatik edo bide egokiak ez izateagatik. Ohartzen dira, gainera, as
kotan helduek ez dituztela gertakariak ezagutzen, eta, beraz, ez dutela esku hartzen horiek deuseztatzeko.
Beharrezkoa da "isiltasun lege" moduko hori a
purtzea, erasoa jasaten duenari kalte handia egiten diolako, baina modu berean jazarpenaren lekuko mutu direnen kontzientzia moralari ere eragiten diolako. Zenbait jokabideren balio etikoa zalantzan jartzean datza, eta modu berean, ikasleei bidea erraztea –askotan gertakariak ezagutzen dituzten bakarrak– informazioa tutoreei edo ikastetxeko a
rduradunei helarazteko a
ukera izan dezaten.
– Egoeraren gaineko etengabeko jarraipena egitea eta ikerketako edo zigorreko prozedurak ez luzatzea (21. gomendioa)
Ikasleen a
rtean botere-abusuagatik gertatzen den jazarpena edo tratu txarra, oro har, denbora luzez mantendu ohi da. Hain zuzen ere, A
rarteko erakundean jasotako kontsulta edo kexa gehienak urte as
kotan, eta batzuetan ikastetxe ezberdinetan eta hezkuntza maila a
nitzetan, pairatutako tratu txarreko egoerekin dute zerikusia.
Esku-hartzeak, jada a
dierazi den moduan, berehalakoa izan behar du; ikerketa eta zigor prozedurek a
halik eta a
zkarrenak izan behar dute; baina a
ldi berean, beharrezkoa izango da etengabeko jarraipena egitea, modu horretan a
razoak gainditu diren eta hartutako neurriak eraginkorrak diren baloratzeko.
LOEak nahiz A
dingabearen Zigor Legeak urruntzeko, edo ikastetxetik a
ldatu edo lekualdatzeko neurriak a
urreikusten dituztela kontuan hartuta, horien jarraipena egitea beharrezkoa dela dirudi, edozein motatako urradura ekiditen saiatuz.
– Jazarpen edo ikasleen a
rteko tratu txarreko egoeren a
urrean, jarduteko a
ukera ezberdinen berri ematea eta orientatzea (22. gomendioa)
Egun, gizarte sentsibilizazio handia dago –neurri bateko a
larma ere bai– jazarpeneko egoeren a
urrean, baina, a
ldi berean, nahasmendu handia dago horren a
urrean egin beharko litzatekeenaren edo ez litzatekeenaren a
urrean. Nahasmendua, a
dibidez, jarraitzea komeni den irizpideen gainean edo maila ezberdinen a
urrean egin behar diren urratsen eta ondorioen gainean (gelako tutorearen a
urrean; ikastetxeko zuzendaritzaren a
urrean; hezkuntza ikuskaritzaren a
urrean; bizikidetzako programaren a
rduradunen a
urrean; A
rartekoaren beraren a
urrean, polizia edo epaitegien a
urrean, etab.).
Ona litzateke hezkuntza komunitateko osagarri guztiek (ikasleek, familiek, irakasleek, zuzendaritza taldeek, etab.) oinarrizko informazio komuna izatea, erabakiak hartzerakoan orientazio gisa balio dezan.
4) Laugarren blokea beste gizarte a
gente batzuen esku-hartzeari buruzko gomendio batzuk eratzen dute:
– Zenbait kasu epaitegietara emateari buruz.
– Gai hauek hedabideetan duten tratamenduari buruz.
– Beste gizarte a
gente batzuekin lankidetzan a
ritzeari buruz.
5) A
zkenik, a
zken hiru gomendioak jarraipen edo ikerkuntza beharrei buruzkoak dira. Horietan behar hauek planteatzen dira:
– Errealitatearen eboluzioaren gaineko a
ldizkako jarraipena egitea a
halbidetzen duten a
zterlanak egitea.
– Esku-hartze programen eraginkortasuna a
ztertzea (arrakasta eta porroterako faktoreak), eta, beraz, horien luzapena sustatzea edo bertan behera uztea.
– Egun Hezkuntza Sailak duen protokoloaren edo Ikastetxe batean tratu txarren a
urrean jarduteko gidaren a
plikazioaren, eta ikastetxeetan a
plikatutako espediente eta zigorren jarraipena (28. gomendioa).
Jarraian datozen a
taletan ikusiko den bezala, jarraipen honek a
rreta berezia eskuratu du A
rartekoaren partetik.
Jarraipenak
Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan txostenaren jarraipentzat, 2007an lehenengo jarduketa bat hasi genuen ofizioz, Hezkuntza Sailari zuzenduta; horrek 2008ko urtarrilean eman zuen erantzuna eta erantzun hori urte hartako txostenean jaso genuen.
Gero, 2008ko a
pirilean, A
rartekoak beste idazki bat bidali zion Hezkuntza sailburuari, eta, haren bidez, besteak beste, berariaz eskatu zizkion a
zken ikasturteetan a
plikatutako jazarpen egoeretarako protokoloaren datuak. Beste hainbatetan eskatu ostean eta beste espediente bat egin ostean, 2009ko otsailean jaso genuen erantzuna, a
urreko urteko txostena ia a
maituta zegoenean. Dena dela, txosten hartan daturik oinarrizkoenak jaso genituen, hurrengo txostenetan ostera heldu eta xehekiago a
ztertzeko as
moz (Ikusi 2008ko txostena).
Sailaren erantzunean 2006-2007 eta 2007-2008 ikasturteetako datuak a
geri ziren, baina soilik kasu hauenak: "casos denunciados que, a
juicio del inspector o inspectora, previa valoración compartida con el director o directora del centro, se pueden considerar como maltrato entre iguales, entendiendo por tales los que cumplen las características principales que se citan en la ‘Guía de a
ctuación en los centros educativos a
nte el maltrato entre iguales’, que son el desequilibrio de poder, la intencionalidad, la repetición en el tiempo y la situación de indefensión en la que se encuentra la víctima".
Protokoloaren a
plikazioaren inguruan jaso genituen datuak a
rlo hauen a
rabera zeuden banatuta: lurraldea, sarea, sexua, hezkuntza maila... Beraz, nolabaiteko a
nalisia egiteko modua ematen zuten, bai eta zenbait joera hautematekoa ere: kasurik gehienak zein maila edo etapatan gertatzen diren, zenbaterainokoak diren "zuzeneko eraso fisikoak", zein neurri a
ri diren a
plikatzen... Joera eta elementu horiek beste urte batzuetako ohiko txosten ezberdinetan nabarmendu ditugu.
Dena dela, iruditzen zitzaigun datuak ez zirela as
ki balioespen egoki bat egiteko. Batez ere, a
rrazoi hauengatik:
– Izan ere, jada esan den moduan, kopuruek "ikuskatzaileen (...) iritziz berdinen a
rteko tratu txar bezala har daitezkeen salatutako kasuak" hartzen zituzten bakarrik, Gidan ezarritako irizpideei jarraiki.
Hala, ikasturte bakoitzeko datu orokorrak 72 (2006-2007 ikasturtea) eta 62 (2007-2008 ikasturtea) kasu ziren. Baina datu horiek balioesteko beste datu orokorrago batzuk, behintzat, falta zitzaizkigun; hala nola zenbat salaketa edo espediente izan ziren, zenbat kasutan a
plikatu zen protokoloa, eta kasuak a
ztertu ostean horietako zenbatean erabaki zen ez zegoela jazarpen egoerarik, eta, hala erabaki bazen, zer a
rrazoi hartu ziren kontuan edo zer beste neurri hartu ziren.
– Izan ere, oso litekeena da datuetan bertan ikusten diren a
ldeak (ikasturte baten eta bestearen a
rtean, lurraldeen a
rtean, sareen a
rtean...) ez izatea soilik benetan gertatu diren jazarpen egoeren ondorio, baizik eta beste faktore batzuen ondorio izatea, hala nola a
ldeak daudelako protokoloa a
plikatzeko irizpideetan eta a
re ikuskaritzan salaketa jartzeko edo ez jartzeko ohituran.
– Izan ere, emandako datuak ezin ziren konparatu edo osatu jazarpen egoeretan esku hartzen duten beste iturri edo instantzia batzuekin, hala nola a
dingabeen fiskaltzekin edota A
rartekoarekin berarekin. Esate baterako, ez zegoen modurik jakiteko fiskaltzetan jarritako salaketatik edo A
rartekoan a
urkeztutako kexetatik zein zeuden jasota eta zein ez Sailak emandako datuetan, ez eta balioespenetan bat-etortzerik edo desberdintasunik bazegoen ere.
Horregatik, 2009. urtean, beste jarraipen espediente bat bidali genion Hezkuntza Sailari, eta berriro ere datuak eskatu genizkion, behintzat goian a
dierazitako mugetakoren bat gainditzeko. Informazio eskaera horretan, hiru a
tal zehaztu ditugu:
1) A
urrez jasotako datuei dagokienez –2006-2007 eta 2007-2008 ikasturteei dagozkienak–, informazio osagarria eskatu dugu (hala nola jazarpenik hauteman ez den zenbat espediente ireki diren), eta ikusitako eboluzioaren edo datuen baliozkotasunaren inguruan Sailak berak egindako balioespenak.
2) Jadanik a
maituta zegoen 2008-2009 ikasturteko datuei dagokienez, horiek egoki balioesteko informazioa: datuak lurralde, sare eta etapen a
rabera banatzea; zenbat espediente ireki diren; jazarpena izan dela ebatzi den zenbat espediente ireki diren; nagusiki zer neurri edota zehapen ezarri diren halako kasuetan; Sailak berak nola balioesten duen ikusitako eboluzioa; a
uzibidean zenbat salaketa jarri diren...
3) Nolanahi ere, protokoloaren a
plikazioari buruzko datuak ikastetxeetako bizikidetza eta gatazkei buruzko a
dierazle kuantitatibo posible bat baizik ez dira. Beraz, a
dierazi genuen, datuak a
lde batera utzita, 2006ko gure ezohiko txostenean egindako 28 gomendioen inguruko informazioa a
ztertuko genuela, bete ote ziren ikusteko.
Sailaren erantzuna 2009ko a
zaroan jaso genuen. Ikuskaritza Nagusiak egindako txosten bat zen eta, batez ere, 1) eta 2) paragrafoetan eskatutako datuak a
gertzen ziren, eta horien baliozkotasunari edo fidagarritasunari buruzko zenbait ohar egiten ziren; 3. paragrafoari dagokionez, Ikuskaritzak zuzenean esku hartu duen gomendioak baizik ez ziren a
gertzen (hala nola ikasleen eskubide eta betebeharrei buruzko dekretuaren inguruko gomendioa).
Informazio hori guztia hobeto a
ztertu eta a
probetxatuko dugu kapitulu honetako hainbat epigrafetan.
Funtsezko datuak – a
dierazleak. Bilakaera
Azterlan eta ikerketa ugari saiatu egiten da berdinen a
rteko tratu txarrek eskola eremuan duten a
gerpena zenbatzen. Emaitzak, ordea, as
ko a
ldatzen dira batzuetatik besteetara, hain zuzen ere erabilitako metodologiaren, laginaren, galderen eta galdeketetan eskainitako maiztasun eskalen a
rabera, eta baita jazarpen gisa zer jokabide hartu den eta, ondorioz, zer datu ustiatuko den a
rabera. Euskal A
utonomia Erkidegoko ikasleei mugaturiko a
zterlanetan ere igartzen da hori.
Guk geuk, A
rarteko Erakundean, gutxienez bi a
zterlan monografiko ditugu eta horietan EAEko ikasleen lagin a
dierazgarri bateko datu ustiapena egin da. Horietatik lehenengoa 2006ko txostenari dagokio (Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan). Bigarrena berriagoa da, 2009koa hain zuzen, Adingabekoei balioak transmititzea gaiari buruz.
Helburua hemen ez da horrenbeste xehetasuneko bi txosten laburbiltzea, baina uste dugu komenigarria dela horietan a
ztertutako datuetako batzuk gogoraraztea, a
dibide modura ia:
Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan txosteneko taula. A
rartekoa, 2006.
Bizikidetza eta gatazkak ikastetxeetan txostenetik hartutakoa. A
rartekoa, 2006.
Adingabekoei balioak transmititzea txostenetik hartutako taula. A
rartekoa, 2009.
Lehenengo kasuan, datuak DBHko ikasleen lagin batetik eskuratutakoak izan ziren, 2005-2006 ikasturtean. Bigarrenean, a
ldiz, ikasleak Lehen Hezkuntzakoak izan ziren, 2007-2008 ikasturtean. A
lde nagusia, ordea, ez da hori, baizik eta kasu bakoitzean zer neurtu nahi den eta zer irizpide eta baliabideren bitartez.
Datuak a
lderatu a
hal izateko eta, horrela, fenomenoaren bilakaera baloratzeko, beharrezkoa litzateke a
ldizka ikerketek jarraitutasuna edukitzea, irizpide eta baliabide berdinak a
plikatuta. Estatu osoarentzat bada, gutxienez, horrelako ezaugarriak biltzen dituen a
zterlan bat, Espainiako Herriaren Defendatzaileak sustaturikoa hain zuzen. A
zterlan hori txosten ezberdinetan islatu da: Violencia escolar: El maltrato entre iguales en la ESO (2000) eta Violencia escolar: el maltrato entre iguales en la ESO 1999-2006 (2007) izenekoetan hain zuzen.
Hezkuntza Sailari egindako informazio eskaerei emandako erantzunetatik datu batzuk eskuratu ditugu, baina jada a
ipatu diren mugak edukita. Ondorioz, a
usartegia litzateke ondorioak a
teratzea.
Labur a
dieraztearren, Ikuskaritzak esku hartu duen eta berdinen a
rteko tratu txarrik bazegoela uste izan den kasu kopurua, a
zken hiru ikasturteetan eta datuak eskura edukita, hau izan da:
– 2006-2007 ikasturtea: 72 kasutan jo zen berdinen a
rteko tratu txarrak izan zirela (10 A
raban, 29 Bizkaian, 33 Gipuzkoan), guztira irekitako 106 salaketa edo espedienteen a
rtean.
– 2007-2008 ikasturtea: 62 kasutan jo zen tratu txarrak izan zirela (20 A
raban, 29 Bizkaian eta 13 Gipuzkoan), guztira irekitako 114 salaketa edo espedienteen a
rtean.
– 2008-2009 ikasturtea: 40 kasutan jo zen tratu txarrak izan zirela (8 A
raban, 19 Bizkaian eta 13 Gipuzkoan), guztira irekitako 77 salaketa edo espedienteen a
rtean.
Datu horien xehetasunak jarraian datorren taulan ikus daitezke:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila – 2007, 2008 eta 2009ko jarraipen espedienteak / Guk egindakoa.
Ikasturte bakoitzeko informazioa a
ldagai ezberdinak gorabehera xehatuta dator. Funtsean: hezkuntza sarea; mutilak edo neskak diren; eskolatze maila; tratu txar mota eta hartutako neurriak. Horrela, esate baterako, a
zken ikasturteari dagokionez, datuak jarraian datozen bi tauletan laburbil daitezke:
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. / Esp.: 26/2009/09 / Guk egindakoa.
Iturria: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. / Esp.: 26/2009/09 / Guk egindakoa.
Mugak edukita ere, datuek a
ukera ematen dute jada zenbait joera igartzeko. A
dibidez:
– Kasuak, batez ere, DBHn pilatzea eta, neurri txikiagoan, baita Lehen Hezkuntzan ere.
– "Zuzeneko eraso fisikoak" a
zaltzea a
intzat hartutako kasuen multzo a
dierazgarri batean.
– Ikuskapeneko neurriak a
reagotzea izatea gehien egiten den edo gehien zabaldu den neurria.
Deigarriak dira ere lurralde edo sare ezberdinen a
rabera edota lurralde berdinean egon a
rren maila batetik bestera igartzen diren a
ldeak.
Datu orokorrek, lehen begiratu batean ikus daitekeen bezala, eboluzio positiboa a
gertzen dute. Sailak berak balorazio positiboa egiten du horien gainean (ez dira kasuak a
reagotu, ikastetxeen a
ldetik esku-hartze handiagoa egoten a
ri da...), eta a
zpimarratu egiten du Ikasleen eskubideei eta betebeharrei buruzko a
zken dekretuak eragina eduki dezakeela fenomenoaren bilakaeran.
Datu hauek, ordea, a
lderatu eta osatu egin beharko lirateke, gutxienez tratu txarren kexen edo ustezko egoeren a
urrean esku hartzen duten beste bi erakundeekin: A
dingabeen Fiskaltza eta A
rarteko Erakundea bera, eta, zenbait kasutan, baita Ertzaintzarekin edo beste polizia batzuekin ere. Orain a
rte ez da a
lderaketa horiek egiteko a
ukerarik egon, beraz, ikuspegiak partzialak dira eta ezin da multzo osoaren gaineko ikuspegirik eskaini.
Argi-itzalak erakundeen erantzunean
Eskolako bizikidetza, eta baita as
koz ere zehatzagoa den zerbait, hain zuzen ere prebentzioa eta ikasleen a
rteko tratu txarrekiko erantzuna, lehentasuna bihurtu dira erakundeentzat a
zken urteotan.
Horren a
dibide gisa, ekimen ezberdinak a
dierazi ditzakegu: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren lehentasunezko jarduera ildoen a
rtean sartu izana; ikastetxe bakoitzean bizikidetza planak bultzatzea; irakasleei prestakuntza ematea eta lan horri uztartutako profesional batzuk sortzea, bai laguntzako programa eta zerbitzuetan, bai zentroetan bertan; Ikasleen eskubide eta betebeharren dekretua a
ldaraztea; tratu txarren salaketen gaineko jarraipena; protokolo edo Gida batzuk onestea egoera jakin batzuetan jarduteko; ikastetxeetako bizikidetzari buruzko Behatokiak bultzatzea...
Hezkuntza sistema bezain konplexua eta sakabanatua den sistema batean, zaila da jakitea zein izan den ekimen horien eragin maila eta noraino balio izan duten ikastetxeetako giroa hobetzeko eta egoera gatazkatsuak hobeki kudeatzeko. Eskura dauden datuek erakusten dutenaren a
rabera, salaketa edo kexa kopuruak behintzat behera egin du pixkanaka. Badirudi horrek esan nahi duela a
razoak urritu egin direla edo, hala ez izatekotan, jorratu eta konpondu a
hal izan direla ikastetxeetan bertan, beste erakunde batzuetara jo beharrik izan gabe.
Hala eta guztiz ere, a
urreko epigrafeetan ikusi a
hal izan den moduan, eskura ditugun jarraipeneko datuek muga handiak a
geri dituzte, eta, ondorioz, zalantzagarria da horiek balioduntzat hartzeko a
ukera bilakaeraren a
dierazle izateko.
Beharrezkoa litzateke, halaber, a
ldizkako datu serieak edukitzea, ikerkuntza serioetan eta a
ntzeko irizpide, tresna eta laginak erabiltzen dituztenetan eskuratutakoak. Horrela, a
urretik egin a
hal izan diren a
zterlanekin a
lderatzea erraztuko da. IVEI-ISEIk a
zken urteotan egindako ikerkuntza ezberdinak horri buruzkoak dira, eta jazarpen edo botere-abusuko egoeren a
gerpen a
dierazgarria erakusten dute ("Ikaskideen a
rteko tratu txarrak Euskadin" izeneko txostena, 2005eko, 2008ko eta 2009ko datuekin landutakoa).
Kexen ikuspegia
Azken urteetan, as
ko izan dira erakunde honetan jazarpen egoeren edo bestelako tratu txar moten inguruan jaso ditugun deiak, kontsultak, bisitak eta kexak, formalak zein informalak. Gehienak beren seme-alabei eragiten dieten gertakariek estututako gurasoen a
ldetik heldu zaizkigu. Gertakari horien a
urrean, beren ustez, ez zen ezer egiten a
ri, edo oker jarduten a
ri ziren, ez behar bezala. Beste batzuetan, a
razoak konpontzen ez zirela edota okerrera egiten zutela ikusita, gurasoek beren seme-alaba ikastetxez a
ldatzea erabakitzen zuten eta, hala ere, hori lortzeko zailtasunak topatzen zituzten.
Hain ohikoa izan ez a
rren, jazarle izan diren ikasleen gurasoen deiak eta kexak ere jaso ditugu, jazarle izateagatik jasotako zehapena gehiegizkotzat jotzeagatik. A
urrez a
dierazi izan dugun bezala, problematika konplexua da, zalantzarik gabe, eta ez da batere erraza jarrera orekatuei eta, a
ldi berean, eraginkorrei eustea.
Hala ere, a
tentzioa ematen dute, as
kotan, jazarpen egoerak direla eta erakunde honetara jotzen duten pertsonek helarazten duten estutasunak eta kezkak; beren ustez, a
urrez izan diren instantzietan ez diete merezi a
dinako garrantzirik ematen bere kexei, edo inolaz ere nahikoak ez diren erantzunak ematen dizkiete, edo ez dute ezer egiten a
razoaren a
urrean.
Kasu horietan guztietan, erantzun pertsonalizatua eta a
razoarekiko proportzionala ematen saiatu gara beti, kasuak erakunde egokienetara bideratu nahian: oso kasu larriren batean, baita sistema judizialera ere; baina, gehien-gehienetan, hezkuntza sistemara bertara eta baliabideetara (ikastetxea; ikuskaritza; laguntza zerbitzuak; berariazko Bizikidetza programa, etab.), horrelako a
razoei erantzun egokienak eman diezazkieketenak eta eman behar dizkietenak horiek direlakoan.
Aitzitik, kasu bakoitzean behar izan diren esku-hartze zehatzetatik harago, a
gian komenigarria da jasotako kexa as
kotan a
geri izan diren lau ezaugarriak a
zpimarratzea hemen:
– Lehenik eta behin, horietako as
ko ez dira kexa formal bezala izapidetu. A
rartekoaren esku-hartzea entzutean, a
rreta ematean eta harengana jotzen zuten pertsonei orientazioa ematean oinarritu da.
– Bigarrenik, ikerkuntzek erakutsi ohi dutena erakutsita ere, kexa gehienak nesken a
rteko ustezko jazarpen kasuei buruzkoak izaten dira (eta ez mutilen a
rtekoak).
– Hirugarrenik, jazarpeneko modu edo bideen a
rtean, geroz eta gehiago a
geri da teknologia berrien erabilera (adibidez, Internet edo telefono mugikorrak).
– Eta, laugarrenik, kasu as
kotan, eta a
rrakasta gutxiko hainbat saiakera egiten urteak eman eta gero, ikastetxez a
ldatzea erabakitzen da, eta ia beti biktima izaten da ikastetxez a
ldatzen dena (ez erasotzailea edo erasotzaileak). Edonola ere, erabaki horrek ez du beti balio izaten jazarpenarekin bukatzeko.
Jazarpen egoeren a
urrean a
zken urteotan jasotako kexak eta kontsultak hain ugariak izan dira, hemen a
dibide a
dierazgarri ugari jarri a
halko genukeela.
Aurreko epigrafean esku hartu dugun kasuetako as
kotan a
geri diren elementu batzuk a
zpimarratu ditugu. Oso a
lderdi komunak izan dira. Kasu bakoitza, ordea, ezberdina da, eta hori a
geri diren gertaerak edo jokabideak berdinak edo oso a
ntzekoak badira ere. Horrela, bada, interesgarria iruditzen zaigu goian a
ipatutako ezaugarriak osatzea dimentsio pertsonalago honekin. Izan ere, tratu txarrak forma berdina hartzen badu ere, horrek eduki ditzakeen ondorioak erabat ezberdinak izan daitezke faktore pertsonalen eta jarreraren a
rabera eta a
razoan funtsezko a
gente direnen esku-hartzearen edo jaramonik ez egitearen a
rabera. Funtsezko a
gente horien a
rtean egongo lirateke lagunak, familia, irakasleak edo ikastetxeko zuzendaritza.
Egoera pertsonal gogorrenak edo hondatzaileenak –jasotako kexen a
rabera– kaltetutako pertsonak kanpoko babesik topatzen ez duenean (edo horrelakorik ia ez duenean) gertatu ohi dira: lagun gutxi ditu; ikastetxeko zuzendaritza a
razoa ezkutatzen saiatzen da edo horrek ikastetxearen irudian eraginik ez izaten saiatzen da; familiak ez daki nola jardun... Horrelako kasuetan maiz gertatzen dira depresioak edo laguntza psikologikoa behar izatea. A
re maizago ikusten da ikastetxera joateko erresistentzia edo ezezkoa edo ikastetxe a
ldaketa bera.
Jada a
dierazi dugun moduan, A
rarteko Erakundean jasotako kexa edo kontsulta ia guztiak jazarpena jasotzen duten ikasleen gurasoek a
dierazi dituzte. A
itzitik, jarraibide hori jarraitu ez duten salbuespeneko kasu batzuk ere izan dira: horrela, a
dibidez, hainbat ikastetxetan jazarpeneko urte ugari jasandako gazte batek Erakundera jo zuen zuzenean 18 urte bete zituenean, gurasoen zalantzak gaindituta; edo beste kasu batean, hainbat pertsonak, helduak ere, ikasle garaian jasandako tratu txarraren berri eman zuen, baina ez ikertua izan zedin, baizik eta lasaitua hartzeko modu bezala ia eta gertatutakoa berriro errepika ez zedin.
Ikastetxeetako tratu txarrek utz ditzaketen ondorio edo a
rrasto larrien a
dibide a
dierazgarriak dira.
Adingabeen euren ikuspegia
Adingabeek eurek hemen jorratzen a
ri garen gaiaren gainean duten ikuspegia ez dugu beti eskura izaten. Kasu zehatz honetan a
lderantziz gertatu da. Gutxienez hiru a
giri ditugu, eta horietan, une ezberdinetan eta metodologia ezberdinarekin, ikasleen hausnarketa eta proposamenak laburbildu dira indarkeriari, ikastetxeetako bizikidetzari, tratu txarren moduei, eta a
barri dagokienez. Zehazki, hurrengoei buruz a
ri gara:
- Bizikidetza eta gatazkak Ikastetxeetan izeneko gure txosteneko 4.2.1. idatz-zatia (Txosteneko 149. orrialdetik 155.era). Bertan, hamar ikastetxetan egindako 20 eztabaida talderen ekarpenak bildu dira.
- Adingabekoei balioak transmititzea izeneko gure Txosteneko hirugarren zatiko 4. idatz-zatia (334. orrialdetik 339.era). Bertan, eztabaida talde ezberdinen jarrerak laburbildu ziren.
- "Ikastetxeetako bizitza eta elkarbizitza: gizarteko ongizatea" izeneko A
dierazpena, 2006ko martxoaren 13an onetsia Eusko Legebiltzarrean gazteekin eta "ikasgeletako bizikidetzari" buruz egindako osoko bilkura batean. Hamabi ikastetxetako geletan egindako hausnarketa lanaren a
maiera gisa egin zen.
Txosten honen bertsio digitalean, esteken bitartez, a
ipatutako hiru a
giri horietara iristerik dago. Hemen, idatzizko bertsio honetan, behin eta berriro errepikatu a
hal izan den ideiaren bat jaso edo gogoraraziko dugu, paragrafo a
dierazgarriren bat hain zuzen, horietako bakoitzaren a
dibide gisa:
– Gure Erkidegoko hamar ikastetxetako DBHko 1. eta 2. etapetako ikasleekin egindako 20 eztabaida taldeetan, a
dibidez, hurrengo a
lderdiak ikusi a
hal izan dira:
• Neurri bateko balorazio kritikoa, a
intzat hartutako gatazka bakoitzean a
geri ziren kasuen a
rabera (gelako martxa etetea, berdinen a
rteko tratu txarra, bandalismoa...).
• Iseken zabalkunde handia hitzezko eraso modu gisa, oso balorazio ezberdinekin (isekak baino "txantxetan ibiltzea" uste dutenetatik hasi eta zera a
itortzen duten horietarako iritsita: "Niri min handiagoa egiten dit isekak, ostiko batek baino").
• Tratu txarra, beraz, ez da oso ohikoa izaten: "Kasu gehienak puntualak dira. Ez dira konturatzen jazarpena egiten a
ri direla eta ez dituzte jazarpeneko jarrera horiek bullyingarekin erlazionatzen".
• Borrokak eta bandak (halakorik egonez gero) ikastetxeetako eremutik kanpo kokatzen dituzte batez ere.
• Ziberbullying-a ez zaie oso maiz gertatzen denik iruditzen (gogoratu taldeko saiook 2005. urtean egin zirela).
• Ez zaie iruditzen neska edo mutila izatea faktore a
dierazgarria denik.
• Tratu txarraren a
urrean sentimendu kontraesankorrak ikusten dira: jazarpena jasaten duen pertsonarekiko solidaritatea a
gertzen dutenetatik hasi, eta eraso egiten duenaren jarrera justifikatzen duten horietaraino iritsiz. "Merezi duela" uste duenik ere bada. Eta a
bar.
– Harremanetako "indarkeria" eztabaida taldeetan nerabeekin eztabaidatu zen bost gaietako bat izan zen. Eztabaida talde hauek pare bat urte beranduago egin ziren, balioak transmititzeari buruz egindako txostena lantzen a
ri zelako. Hausnarketa batzuk errepikatu egiten ziren. Beste batzuk, ideia berriak edo a
zalpen berriak erakusten zituzten. Hala:
• As
kok gabezia a
fektiboak betetzeko beharrarekin lotzen zituzten indarkeriazko jarrerak:
* "Sekulakoa dela uste izateko".
* "Gainerakoen gainetik dagoela sentitzeko; zu oso gizona bazara, integratu egiten zara".
* "Eta taldekide sentitzeko".
* "Nik ere uste dut pertsona horiei zerbait falta zaiela. Kasu as
kotan norberaren buruarengan segurtasunik ez dute; orduan, segurtasun hori bilatzeko, bada, horrela jarduten dute".
* "Nik uste dut a
tentzioa erakartzeagatik ere badela, haiei zerbait ere falta zaielako. Esate baterako, etxean a
gian ez diete jada jaramonik egiten eta, orduan, jaramonik egiten ez dietenez, a
tentzioa erakartzen saiatzen dira, nonbaiten garrantzitsu direla sentitu a
hal izateko".
• Gazteenen a
rtean indarkeria erabiltzeko gehien a
zpimarratzen den beste motibazio bat estimulu berrien bilaketa da, as
perkeriaren a
urrean:
* "Ni, a
dibidez, ez naiz nire gelako mutilekin irteten, baina larunbatetan ikusi egiten ditut. Eta, a
dibidez, esaten dute: ‘ba, as
pertu egiten gara, goazen borroka bila’, eta harrapatzen duten lehenengoarengana doaz eta hari joka hasten dira, eta ez du ezer egin, baina berdin dio, borroka bilatzea gustuko dutelako eta a
zkenean mundu guztia jotzen a
maitzen dute, eta guztia borrokak dira eta... Eta hori ere ez da ongi pasatzeko modu bat".
• Gehienek, edonola ere, muga gabeziaren eta neurriz gaineko babesaren ondorio gisa a
zaltzen dute, eta indarkeriazko portaerei a
urre egiteko garaian sumatzen duten babesgabetasuna ere a
dierazten dute. Hala eta guztiz ere, egoera larrienetarako behintzat, hitz egitea proposatzen dute, pertsona a
rduratsuak bilatzea, egoeratik a
ldentzea... A
dibide gisa, ikasle baten a
ipamen hau jasoko dugu:
* "Egoeraren eta a
razoaren larritasunaren a
rabera. Ikaskide batek zaplazteko bat ematen badizu iseka egin diozulako edo ongi iruditu ez zaion zerbait esan diozulako, zuk beste zaplazteko batekin erantzun diezaiokezu ere, edo zartako bat emanez, edo, besterik gabe, berriro erantzunez, iseka eginez edo min eginez. Baino hortik bestelakoetara igarotzen bada, a
dibidez iseka egiten badizu edo eragozpena sortzen badizu edozein unetan eta gogoak ematen diolako, hori jada ezin duzu konpondu ez joka, ezta harekin hitz eginez ere, ez dizulako entzungo, ez eta jaramonik egingo ere. Pertsona horrek, gainera, zentzu izpirik ere ez du hasteko. Kasu horretan gurasoengana jo beharko zenuke lehenik eta behin, eta, ondoren, ikastetxeko irakasleengana".
– Ikastetxeetako bizikidetzari buruzko A
dierazpenari dagokionez, Legebiltzarreko gazte bilkuran onetsitakoa 2006ko martxoan, a
zterketak, proposamenak, konpromisoak, eskaerak ikastetxeei, familiei, erakundeei, eta a
barri biltzen dira. Txosten honen edizio digitalean testu osoa eskaintzen dugu. Hemen, lagin modura, zioen a
zalpeneko bost paragrafo besterik ez ditugu jasoko, hain zuzen ere "errealitatearen gaineko a
zterketari" buruzkoak, haiek ikusten duten moduan:
"Irainak gero eta gehiagotan gertatzen dira eta bortitzagoak izaten dira. Gure eguneroko bizitzan gero eta a
rruntagoak dira. Ikasle a
rteko mehatxuak ere izaten dira. Lagunik gabeko pertsonak mehatxatzen dira, defentsarik ez dutelako. Zaila da hori detektatzea, ez dutelako irakasleen a
urrean egiten.
Gero eta bullying egoera gehiago gertatzen dira egunero. Oso kezkagarria izan a
rren, esan beharra dago zerbait larria gertatu a
rte as
kotan ez garela mugitzen eta a
razo horien a
urrean ikasleak isilik egoten garela.
Zugandik espero dena egin behar duzu, eta bestela, baztertu egiten zaituzte. Garrantzitsuena taldea da eta ez gizabanakoa. Gehiago zapaltzen da jende a
hula, zapaltzailea ere a
hula delako eta zapaltzean indartsuago sentitzen delako.
Badago beste diskriminazio mota bat: besteei gauzak puskatzea eta kentzea. Baina diskriminazio motarik mingarriena kasurik ez egitea da. Hori ikasleen a
rtean eta ikasle/irakasleen a
rtean gertatzen da.
Egoera horiek sorrarazten dituzten kasuen inguruan hausnartu ondoren, ERRESPETUA a
ldarrikatzen dugu bizikidetasun-eredurako oinarri legez. Errespetuan oinarritzen baitira tolerantzia, konfiantza, a
diskidetasuna, maitasuna eta a
ntzeko beste balio batzuk".
Gomendioak
Orain a
rte bideratutako jarduera guztiak ikusita, eta egindako jarraipenaren a
rabera, uste dugu A
rarteko Erakundeak hezkuntza sistemari egin behar dizkion gomendioak, ikastetxeetako bizikidetza hobetze a
ldera hain zuzen, hurrengo a
lderdietara zuzendu behar direla:
1. A
halik eta gehien bultzatzea ikasleen parte-hartze eskubidea, zentroko dinamikan esku hartzen dutela bultzatzea (bizikidetza a
rauak landu, onetsi eta a
plikatzerakoan; bizikidetzako batzorde edo behatokietan; bitartekari gisa esku hartuz gatazketan...).
2. Familiekiko harremana eta lankidetza hobetzea.
3. Bizikidetzaren gaian praktika onak a
itortu eta barreiatzea (gatazkak prebenitu eta kudeatzeko gaitasunagatik, ikastetxeen a
ntolamenduan duen islagatik...).
4. Bizikidetza planak eta erabilera orokorreko beste tresna batzuk burokrazia bihurtzea saihestea.
5. Ikasleen eskubide eta betebeharrei buruzko dekretuaren a
plikazioaren gainean jarraipen sistematikoa egitea.
6. Badauden edo behar diren protokoloak berrikustea eta horien a
plikazioaren gainean jarraipena egitea (protokoloa bullying egoerarako, protokoloa ziberbullying egoeretarako, protokoloa irakasleen eta ikasleen a
rteko eraso kasuetarako...).
Berariazko sei gomendio horiek dira txosten honetako 5. kapituluan egiten direnak (36.etik 41.era bitarteko Gomendioak, ikastetxeetako bizikidetzari buruzkoak).
BIZIKIDETZARAKO, BAKERAKO ETA GIZA ESKUBIDEETARAKO HEZTEA.
(Hezkuntza Sailak emandako informazioa)
Adierazi bezala, 2007. urte a
maieran, lehenengo informazio eskaera egin zitzaion Sailari, gomendioak betetzearen gaineko jarraipena egiten hasteko.
Arartekoaren txostenak 28 gomendio egiten ditu, eta horiek betetzeko, gehienetan, Sailak a
ktiboki esku hartu behar du. Hala ere, a
lde batetik, igarotako denbora (ia urtebete) eta gomendioen zabaltasuna eta, beste a
lde batetik, gai honen inguruan Sailak eginiko jarduketa eta ekimenak kontuan hartuta, hobeto iruditu zaigu, oraingoz, informazio globalaren eskaera irekia egitea, 28 hobekuntza-proposamenetako bakoitza zehaztu gabe. Horrela, gomendioen eta a
bian diren programa eta ekimenen a
rgitan, Sailak berak espedientearen xederako beharrezkotzat jotzen zuen informazio zehatza helaraz ziezagun utzi genuen.
Sailaren erantzuna, 2008ko urtarrilaren 28an jasotakoa, "Bizikidetzarako, Bakerako eta Giza Eskubideetarako heztea" izenburua duen dokumentu zabalean datza. Izenburuak berak a
ditzera ematen duen bezala, ikastetxeetako bizikidetzarekin eta gatazkekin lotura estua dutenak baino as
koz ere gai zabalagoak biltzen ditu. Hain zuzen ere, lehenengo zati osoan, 2007-2010erako Sailaren esparru globala eta hezkuntza-politika eskaintzen ditu; bertan kokatzen dira hainbat helburu eta lehentasunezko jarduteko ildo, programak eta ekintzak.
Besterik gabe, hemen jaso ditugu a
dierazitako hiru printzipio eta a
rdatzak:
– Inklusibitatea (denentzako eskola bat)
– Kalitatea (eskola hobea)
– Etorkizuneko ikuspegia (XXI. mendeko gizarteko eskola)
Hain zuzen ere, bigarren a
rdatzean ("eskola hobea") ezartzen da lehentasunezko ildo gisa "Bizikidetza eta hezkuntza-erkidegoa" eta "Bizikidetzarako, bakerako eta giza eskubideetarako heztea" programa.
Ildo horretan, "ikastetxeetan eskubideetan eta betebeharretan eta pertsona guztien duintasunaren errespetuan, jokabide prosozialak eta gatazken eraldaketa etikoa sustatzen dituzten irizpide hezitzaile eta barneratzaileetan oinarritzen diren harremanak eraikitzea" da ezarritako helburua.
Hortik a
biatuta, bost helburu orokor eta, horietako bakoitzerako, ekintza (15) eta a
dierazle (22) batzuk jartzen dira.
Dokumentuaren a
maierako zatian ("Bizikidetzarako, Bakerako eta Giza Eskubideetarako heztea programako 2007/2008 ekintzak eta A
rartekoaren gomendioekin duten lotura"), Sailak bere egiten ditu A
rartekoaren txosteneko hobekuntza-asmoak edo gomendioak. 2000. urteaz geroztik bizikidetza hobetzeko lanean a
ri dira esplizituki, programa zehatzen bidez; beharrezkotzat jotzen du Sailaren lehentasunezko informazio A
dinga beak 391 bideak berrikusi eta optimizatzea; bizikidetzaren hobekuntzan a
rrakastaz lan egitea lortzen a
ri diren ikastetxeen ekimenei berriz heltzearen garrantzia nabarmentzen du, ezagutarazteko eta sektore guztietatik sustatzeko; eta, a
zkenik, ondorengo taulak ematen ditu, helburuak eta gure txosteneko gomendioekin a
urreikusitako ekintzak zerrendatuta:
3.12. Joera homosexuala (lesbianak edo gayak) edo bisexuala edo genero nortasun transexual edo transgeneroa duten a
dingabeak
Erakunde hau kezkatzen duen problematiketako bat gazte homosexualena (lesbianak eta gayak), transexualena eta bisexualena da (aurrerantzean lgtb). Joera a
fektibo eta sexualen a
niztasuna nahiz nortasun transexuala eta transgeneroa ez daude behar bezala onartuta, eta oraindik ez dute normaltasun mailarik gure gizartean. Horrek eragin egiten du lgtb nerabe ugari egunero beren errealitatea onartzen ez duten egoeretan bizi behar izatea, eta beren familietan, eskolako ingurunean eta a
isiakoan gutxiespen irekia ere bizi behar izaten dute.
Arartekoak hainbatetan a
zpimarratu du beharrezkoa dela politika publikoak martxan jartzea eta horien bitartez baldintza egokiak sortzea lgtb nerabeek behar bezain babestuak edukitzeko beren oinarrizko eskubide hauek: duintasuna, osotasun fisikoa eta morala, nortasunaren garapen as
kea, as
katasuna eta tratu berdintasuna, eta segurtasunerako eskubidea eta etsaitasunezkoa ez den giro batean egotekoa.
Erakunde honek gaiari buruz bideratu dituen jarduerak hainbat izan dira. Besteak beste, Hausnartzeko eta herritarrek parte hartzeko V. Foroa a
zpimarratu nahi genuke, 2008ko irailean a
ntolaturikoa gai honen inguruan: Nerabe eta gazte lesbiana, gay, transexual eta bisexualak: trabak eta gaitzespenak beren garapen pertsonalean, harremanetan eta sozializazioan. Foro horretan esperientziak, kezkak eta profesional ezberdinen proposamenak trukatu ziren gai ezberdinen inguruan, esate baterako, nerabeek sexu a
niztasunaren a
urrean dituzten jarreren, lgtb nerabe eta gazteen problematikaren a
urrean gurasoek duten ikuspegiaren, bullying homofobikoaren, hezkuntza sistemako heziketa a
fektibo eta sexualaren, eta a
barren inguruan. V. Foro horretako esku-hartzeak eta emaitzak orain dela gutxi a
rgitaratu dira.
Bestalde, 2009. urtean, Transgeneroen eta transexualen egoera Euskadin izeneko txosten berezia a
urkeztu zen. Bertan, zaurgarritasun gehiagoko egoeran dauden transgeneroa duten pertsonen eta transexualen profil batzuk erakusten ziren. Horien a
rtetik haurrak eta nerabeak a
zpimarratu ziren. Haurtzaroan eta nerabezaroan a
dierazle eta diagnostiko egokirik ez egoteak eta a
dingabe horiek tratamendu hormonal eta kirurgikoetatik kanpo uzteak zaurgarri bihurtzen ditu, izan ere, kasu gehienetan, sufrimendua murriztuko dien jarraipena edo a
rreta eskuratzeko a
ukeratik kanpo geratzen dira. Txostenean egindako gomendioetako batzuk hezkuntzaren esparruari zuzenduta daude, eta heldu egiten diete prebentzioko berariazko neurriak garatzeari, indarkeriako edo bazterkeriako edozein egoeraren a
urrean, transgeneroa duten eta transexual diren ikasleei babesa eta laguntza emateari, nahiz mekanismoak jartzeari transexualak diren eta transgeneroa duten ikasleei beren sexu psikologikoaren a
raberako izena eman diezaieten.
Urte horretan bertan, a
rgitara eman zen ere Adingabekoei balioak transmititzea izeneko txosten berezia. A
zterlan horretan a
din ezberdineko (8 urtetik hasi eta 16 urte a
rte) 1.800 ikasle baino gehiagoren lagin baten jarrerak, portaerak eta a
urreiritziak a
ztertu ziren. A
zterketa hori Deustu Fundazioko ikerketa talde batek egin zuen, Javier Elzo irakaslearen zuzendaritzapean. Jorratutako gai nagusietako bat, hain zuzen ere, ikasleen jarrerena zen sexu joera ezberdinen a
urrean.
Ikus ditzagun txosten horretatik eskuratutako datu batzuk. Horietan, haur eta nerabeen intolerantzia, gutxiespen eta homofobia maila zein den ikus daiteke.
DBHko ikasleen %23,2 a
dos dago baieztapen honekin: "Ez litzaidake batere gustatuko nire irakaslea homosexuala izatea". %19,9, bestalde, a
dostasunaren eta a
dostasun ezaren a
rteko jarrera zehaztugabean egongo litzateke. Ikus ditzagun beste baieztapen batzuen kasuan emandako erantzunak: "Lotsa emango lidake nire neba/ahizpa bere sexu bereko norbaitekin ezkontzeak": %29 a
dos dago eta %22,7k ez du jarrerarik a
dierazten. "Inoiz ez nintzateke pertsona homosexual baten laguna izango": ideia horrekin bat dator gazteen %14,1 eta %15,6k ez du gaitzesten. "Homosexualei ez litzaieke seme-alabak haztea onartu behar". %16,7 a
dos dago eta %17,3 a
dostasunaren eta a
dostasun ezaren a
rtean. "Homosexualitatea gaixotasun bat da". %12,8k ideia horrekiko a
txikipena du eta %12,6k ez du gaitzesten. "Homosexualitatea ez da normala eta a
maitu egin beharko litzateke". %13,8 a
lde dago eta %16,7 ez dago a
urka. Eta iritzi horren ondorio modura: "Homosexualen a
ldeko manifestazioak debekatu egin beharko lirateke" ideiarekin bat dator %20,7 eta ez du gaitzesten %22,9k.
Erantzundako galdeketetako beste galdera batzuk (hurrenez hurren, Lehen Hezkuntzako 2. eta 3. mailetako eta DBHko ikasleentzat hiru ezberdin egin ziren) a
ntzeko erantzun eta datuak eskaintzen dituzte. Pertsona homosexualekiko –eta transexualekiko– gutxiespen maila oso kezkagarria da ikastetxeetako ikasleen a
rtean. Horrek esan nahi du jarrera erasokorrak, estigmatizaziokoak edo gutxiespenekoak daudela joera homosexualeko edo nortasun transexualeko nerabe edo irakasleen a
urka (eta hori hitzezko erasoak edo eraso fisikoak ez daudenean). Pertsona hauei nork ematen die babesa? Duintasunerako, osotasun fisiko eta moralerako, nortasunaren garapen librerako edo berdintasunerako oinarrizko eskubideak nola zaintzen zaizkie?
Gaiaren egoera testuinguru egokian kokatze a
ldera, a
intzat hartu behar dugu orain hogei urte besterik ez, hain zuzen ere 1990eko maiatzaren 17an, Osasunaren Mundu Erakundeak homosexualitatea kendu zuela buruko gaixotasunen bere zerrendatik. Gaur egun oraindik ere gutxi gora behera laurogei herrialdetan kriminalizatu egiten dute eta horietatik zazpitan heriotza zigorra dago kasu horretan. Horren muturreko a
dierazpenak izan ez a
rren, gutariko edozeinek a
urki ditzake, oraindik ere, indarkeria eta sufrimendua sorrarazten dituzten egunerokotasunezko a
dierazpen homofoboak. Horren guztiaren ondorioz, a
re enfasi gehiago jarri behar da politika publiko proaktiboak eta eraginkorrak a
ntola daitezen, horien bitartez gizarteak a
halik eta lasterren egin dezan normalizazioaren bidea eta haur eta nerabe homosexual eta transexualen oinarrizko eskubideen bermearen bidea.
* * * *
Egokia da txosten honetan jasotzea lehen a
ipatutako nerabe homosexual eta transexualei buruzko Foroko a
lderdi eta ondorio a
dierazgarrienak.
Bereizkeria eta ezagutza falta orokorra. Bi hitz horiek izan ziren gehien erabili zirenak Foroan, lgtb nerabe eta gazteen errealitatea deskribatzeko. Ez dute bakarrik Euskadiren edo Espainiaren egunerokoa islatzen, baizik eta, baita ere, herrialde demokratiko guztiena, neurri handiago edo txikiagoan. Horren a
urrean, presazkoa da a
niztasun a
fektibo eta sexualarekiko errespetua lantzen duten eta homofobia deuseztatuko duten programak eta baliabideak jartzea, izan ere, errespetu falta eta homofobia horiek ondorio larriak dakartza lgtb gazteen bizitzara. Beharrezkoa da, halaber, Foroan a
dierazi zenaren a
rabera, informazio eta prestakuntza gehiago edukitzea, gizarte osoak esku hartzea, zehapenak jartzea sexu joeren eta a
niztasunaren gaiko pluraltasuna bermatzeko jartzen diren betebeharrak betetzen ez direnerako, eta a
bar. Horiek hausnartutako lan lerroetako batzuk besterik ez dira. Lehentasunezko gai bezala a
zpimarratu egin zen beharrezkoa zela haurtzarotik bertatik heziketa a
fektibo eta sexuala bultzatzea, bai ikastetxean, bai etxean. Beste era batera esatearren, lgtb pertsonak ikasgai edo a
rlo guztietan eta egunerokotasunaren a
lderdi guztietan sartu beharko lirateke, zeharka. Edonola ere, gazteei zuzendutako hezkuntza oro eskasa bihurtzen da telebista eta Internet bezalako baliabideak erabiltzen ez badira.
Suedian, legeak ikastetxeak behartzen ditu sexu eskubide eta as
katasunei buruzko politika proaktiboak edukitzera, eta urtero berrikusten dira. Hori dela eta, ikastetxeak jabetzen dira zehapena jaso dezaketela eta ikasleari kalte-ordaina ordaindu diezaioketela, ikerketa bat egonez gero eta epaileek ongi jardun ez dutela erabakiz gero. A
ipatutako herrialde horretan hirurogeiko hamarkadan hasi baziren ere a
niztasun sexualarekiko irakaskuntza positiboa bultzatzen, egun lgtb nerabeen a
rtean dauden erasoen kopuruak eta beren buruaz beste egiten dutenenak a
ltuak dira oraindik. Hans Ytterberg-entzat, a
legia, joera sexualagatiko bereizkeriaren kontra jarduteko ombudsman ohiarentzat, a
rrazoia ikasgeletan heziketa sexuala jorratzeko duten modua da: "asko a
ldatzen da batetik bestera eta irakaslearen mendekoa da". Gainera, "irakasleen prestakuntza oso kaskarra da". Herrialde eskandinaviarrean jabetzen dira, Ytterberg-en a
rabera, egiteko as
ko dagoela honako helburu hau erabat bermatzen den a
rte: lgtb pertsonak naturaltasunez sartzen ez dituen ikasgairik ez egotea. Naturaltasuna matematiketan ere bai: "Zergatik ez eman emakumeen bikote baten a
dibidea eta beren etxearen maileguagatik ordaindu behar duten portzentajea kalkulatu?".
Eraso homofobikoen kasuen a
urrean, Suedian ere gabeziak a
ntzematen dira politika publikoetan. "Fokua erasoa jasan duen pertsonaren gainean jartzen da eta hura ikastetxez a
ldatzen, jazarlearen gainean jardun ordez". Hala eta guztiz ere, Ytterberg-ek dioenaren a
rabera, badirudi jokaera a
ldaketa bat igartzen a
ri dela. Ikastetxe batzuek ordaindu behar izandako kalte-ordainei emandako publizitateak eragina eduki du hainbat ikastetxetan. "Beren plan proaktiboen kalitatearen hobekuntzan eragina eduki du".
Heziketa a
fektibo eta sexuala, oraindik konpontzeko dagoen a
razoa
Foroan, gai honi dagokionez dagoen gabezia itzela ikusi a
hal izan zen. Hezkuntzaren a
lorrean a
ditu den Belen Molinuevok a
rgi eta garbi a
dierazi zuen: "Sexu heziketa Espainian ezereza da, eta ez da Institutura a
rte hasten". Iritzi orokorraren a
rabera, bai ikasleek, bai irakasleek programak eta prestakuntza behar dituzte. "Irakasleak oso galduta daude" gogoratu zuen "Hitz egin dezagun Homosexualitateaz" (HdH) Programaren a
rduradun den Jose Enrike Brosak. Programa hori Gehitu elkarteak eskaintzen die Gipuzkoako ikastetxeei. "Homofobiagatiko bullying kasuen a
urrean ez dakite norengana jo", erantsi zuen.
Foroan parte hartu zuten a
dituen a
ho bateko iritziaren a
rabera, programa a
fektibo eta sexual onak eskaintzeko beharrezkoa da zeharkakotasunaren a
ukerari heltzea, hau da, lgtb a
ldagaia ikasgai edo a
rlo guztietan sartzea. "Guztia harrapatu behar du; bestela, ez du ez sakontasunik, ez ibilbiderik edukiko" zioen haietako batek. Beste batentzat, gaia "ezin da irakaslearen borondate onaren mendeko izan".
Beste hezitzaile batek iritzi hau zuen: "Heziketa a
fektibo eta sexuala guztion eskuetan utziz gero, a
zkenean ez du inork jorratuko". A
rgi dago heziketa a
fektibo eta sexualak prestakuntza handia behar duela irakasleen partetik, eta irakasleak ez direla a
usartzen ikuspen eta kontzientziazio programekin ikastetxeetara joaten diren lgtb elkarteetako kideen tokia hartzera. Horregatik, mendetasun egoeran dauden irakasle izaten jarraituko dute. A
rgi geratu zen beharrezkoa zela oraindik ere lgtb elkarteek gai honetan laguntzen jarraitzea, beren ezagutzak eta esperientziak eskainiz ikastetxeetan.
Berriro ere eskola zaharra a
ldatzeko ideia a
zpimarratu behar da, irakasleak esku harraraziz ikasleekin hitz egin dezaten eta ulermeneko eremuak lortu ditzaten. A
lderdi hori funtsezkoa da EDEX Fundazioko Roberto Floresentzat –haurren a
rloan a
ditua–: "Azken batean, irakaslea da a
zken hitza duena". Lan nekeza bihurtzen da honakoa ikasleek burua hedabideetan dutenean eta ikastetxean gorputza besterik ez dutenean.
Premiazkoak diren jarduera batzuk
Foroan, berehala egin beharko liratekeen jarduera proposamen batzuk jarri ziren mahai gainean.
– Ekintza planen, hitzaldien, a
zterlanen eta baliabideen beharra, horietan lgtb a
ldagaia a
intzat hartuta. Zehazkiago, Hezkuntza-administrazioak Berdintasun plan bat eduki beharko luke gazte homosexual eta transexualentzat eta homofobia deuseztatzeko, eta, halaber, ikastetxe guztietan planak onesten eta horien gaineko jarraipena egiten dela bultzatu beharko luke.
– Hezkuntza-administrazioak, halaber, bermatu egin beharko luke ikastetxe guztietan ipuinak eta gida didaktikoak egongo direla, horietan a
niztasun sexuala eta familiakoa islatuz. Halaber, tutoretza orduetan horiek erabili beharko lirateke, berdintasun planetan xedatutakoari jarraiki.
– Ikastetxeetan irisgarritasun handiagoa egon behar da informazio a
fektibo eta sexuala barreiatzeko (programak, hitzaldiak...) eta gazteen eta, batez ere, lgtb-en bizitza eta pentsamendu a
fektibo-sexuala ezagutzea a
halbidetuko duten a
zterlanak egiteko.
– "Beste maskulinitate" baten eraikuntzan lan egitea. Egungo maskulinitateak maskulinitate matxista zaharraren hondarrak eta a
rrastoak ditu oraindik. Bertan, indarkeriaren erabilerari heltzea eta homosexualitatea, bisexualitatea edo gizonezkoen paperari jarri zaizkion ereduei zorrozki erantzuten ez dieten nortasun eta portaerak biziki gutxiestea berezko elementu dira maskulinitate hori eraikitzerakoan.
– Diru publikoa eskuratzen duten enpresei sexu joeragatiko eta genero nortasunagatiko bereizkeriaren a
urka borrokatzeko programa bat eskatzea, eta diruz lagundutako taldeei bereizkeriaren a
urkako jarrerari berariazko a
ipamena egitea eskatzea beren estatutuetan.
– Hezkuntzara zuzendutako material guztietan a
niztasuna ikusgarri bihurtzea: joera sexualen eta genero nortasunen a
niztasuna, sexu berdineko bikoteak nahiz guraso bakarreko familiak.
– Erreferentziako irakasleak jartzea (orientatzaileak edota tutoreak), lgtb nerabeak orientatzeko eta laguntzeko, eta a
niztasun a
fektibo eta sexuala zaintzeko.
– Suedian a
rrakastatsua izan den lan metodo bat a
plikatzea: lgtb nerabeen segurtasunaren babesean eta haien eskubideen zaintzan eraginen bat izan dezaketen gizarteko a
gente guztiak identifikatzea (irakasleak, as
tialdiko begiraleak edo kirol jardueretakoak, guraso elkarteak, hezkuntza-administrazioa, ikastetxeetako zuzendaritzak, gizarte zerbitzuak, irakasleen sindikatuak, ikastetxeetako enpresaburuak, lanbide heziketako zentroak, hedabideak, a
rgitaletxeak, bideojokoen ekoizleak, fiskaltzak eta epaileak, polizia, eta a
bar), eta bakoitzaren erantzukizun esparrua finkatzea. Haiekin eseri eta, lgtb taldeek egindako ekarpenekin batera, garatu beharreko ekintza planak zehaztu.
– Elkarte eta erakundeek esparru egokiak ematea eta horietan egiazko informazioa eta informazio segurua eskaintzea Sarean: web orrialde batzuetan elementu homofobikoak daude, eta homosexualei eta transexualei berariaz zuzendutako horietan informazio interesgarria falta da as
kotan lgtb nerabeen garapenerako eta babeserako.
Transexualitatea, baztertuak baztertuen a
rtean
Transexualitatearen gainean dagoen ezagutza falta handia a
zpimarratzen da, eta, ondorioz, baita haren gutxiespena ere. Foroan bat etorri ziren diagnostikoan, eta hurrengoak bezalako baieztapenak errepikatu ziren: "Gazteei gutxiespen handiagoa sorrarazten diete transexualek homosexualek baino", "Ezezagun handiak dira", "Haien inguruko guztiak morboa du", "Gutxiespena ikaragarria da"... Geletan bildutako ezagutza enpirikoak, hain zuzen ere Belen Molinuevo a
ntropologoak eta HdH programaren a
rduradun den Jose Enrike Brosak emandakoa, egiaztatu egiten ditu baieztapen horiek.
Ondorio modura
Gaur egun gizartean nagusi diren a
rau eta balioei dagokienez, sexuaren eta a
fektibitatearen joera homosexualak eta bisexualak, edota identitate transexuala edo transgeneroa ez daude behar bezala onartuta, eta ez dira normaltasunaren mailara iristen. Horren harira, nerabe eta gazte lesbiana, gay, transexual eta bisexual as
kok haien a
utoestimurako, haien garapen pertsonalerako eta a
razorik gabeko sozializaziorako kaltegarriak diren egoerak jasan behar izaten dituzte. Gainera, bere horretan diraute gorroto, gaitzespen eta beldurrean oinarritzen diren homosexualitatearekiko eta transexualitatearekiko ideia eta jokabideek. Horiek a
hozko eta fisikoki egindako irain bihurtzen dira izaera homofobiko edo transfobikoa duten jazarpen edo bullying egoeretan. A
dierazitako egoerak jazotzen ez badira ere, nerabe eta gazte lgtb as
kok onarpen eza erakusten duten jarrera edo ideiak jasaten dituzte, edo a
rgi eta garbi a
dierazitako baztertzea ere beraien familiaren baitan, lagun edo gelakideekin, kirol ekintzetan edo a
isialdiko ekintzetan.
Beharrezkoa da horrek guztiak sozializazioan nahiz garapen pertsonalean eragiten dituen ondorioei heltzea. Era berean, as
katasunaren, duintasunaren, osotasun fisiko eta moralaren, berdintasunaren eta norberaren nortasuna as
katasunez garatzearen oinarrizko eskubideak baliatzean horrek guztiak zein ondorio dakartzan a
ztertu beharko litzateke. A
ldi berean, a
urkeztu diren gaiekin lotura duten politika publikoak a
ztertu nahi dira eta jada martxan diren politikak hobetu eta berriak ekarriko dituzten proposamenak bideratu.
Aipatutako Foroan, a
rgi geratu zen beharrezkoa zela ikerketa bultzatzea eta ikerketa horrek datu a
lderatuak ematea planteatutako a
razoen neurriaren gainean eta prebentzio programak ebaluatzea a
halbidetzea. Programa horietan, heziketa a
fektibo eta sexuala zeharkako ikuspuntutik emateko dagoen beharra nabarmendu zen. Era berean, a
dministrazioen, lgtb elkarteen, komunikabideen, eta, oro har, eragile sozial eta kultural guztien lankidetza zein garrantzitsua den a
zpimarratu da, eta, a
rreta berezia jarri da Interneten, gazte eta nerabeengandik oso gertu baitago. Pentsamoldea eta kultura a
ldatzeko erronka handia dugu a
urrean, eta, a
ldaketa horren baitan, dibertsitate sexuala eguneroko a
rlo guztietan normaltasunez islatu beharko litzateke eta ez litzateke bazterkeriarik onartu beharko. Hori bereziki transexualekin zaindu behar da, ezezagun handiak baitira eta ezberdintasunaren a
urkako borrokan a
haztutako kolektiboa izan baita.
Laburpen modura, etorkizuneko proposamen nagusi bezala definitu daitezke hurrengo biak:
1. Joera sexual ezberdineko gazteek haien duintasuna, eta osotasun fisiko nahiz morala, haien nortasuna libreki garatzeko eskubidea, as
katasun eskubidea, laburbilduz, tratu berdina izateko eskubidea babestuta izan dezaten baldintzak sortzen laguntzen duten politika publikoak gaitzea behar-beharrezkoa da.
2. Beharrezkoa da indarkeria homofobikoa eta transfobikoa prebenitzeko protokoloak bultzatzea, eta a
rreta berezia jarri behar da irakasleen eta ikasleen trebakuntza eta heziketan.
3.13. Beste zaurgarritasun-egoera batzuk
Aurreko idatz-zatietan haur eta nerabe batzuen problematika jorratu dugu, zaurgarritasun-egoera berezia edukitzeagatik erakunde honen a
rreta jarraituaren eta sistematikoaren xede izan badira. Sektore hauez gain, a
zken urteetan, eta oso ekimen desberdinen bidez, A
rartekoak a
rreta berezia eskaini die beste egoera batzuei edo bereziki zaurgarriak diren taldeei. Horiei helduko diegu datozen orrialdeetan.
Aurreko kapituluetan erabili dugun egitura a
purtuko dugu hemen, funtsean bi a
rrazoi direla-eta. Batetik, a
ztertuko ditugun gaiak, modu batera edo bestera beste txosten edo jarduera batzuetan jorratu badira ere, ez dira txosten berezi baten edo hausnarketa foro baten xede izan berariaz, eta, beraz, ez dugu informazio zehatz eta a
lderaturik. Bestetik, problematika hauen bilakaeraren sintesi bat egin baino, hemen a
urrerantz begiratu behar da eta lan ildoak finkatu etorkizunera begira.
Jarraian ikusiko den moduan, gaien garapena ez da berdina kasu guztietan. A
rrazoia, neurri handi batean, a
zkenaldian gai batzuei edo besteei eman a
hal izan zaien a
rreta maila da.
Adingabeak eta pobrezia
Azken urteotan, bazterkeria egoeran edo a
rriskuan dauden pertsonei zuzendutako programak edo baliabideak kudeatzen dituzten erakunde ezberdinekin A
rartekoak duen harremanaren esparruan normalean, baina, baita ere, herritarrek a
dierazietako kexa batzuen bitartez, errealitate kezkagarri batzuk ezagutu ditugu pobrezia egoeran bizi diren haur eta nerabeei dagokienez (bizitokirik gabeko familietan bizi diren a
dingabeak; emakume a
tzerritarrak, baliabiderik gabekoak, seme-alaba jaioberriak dituztenak eta bizitokirik gabeko pertsonei gaueko harrera emateko jarri diren bizitokiez gain bestelako bizitokirik ez dutenak; gutxieneko baldintzak biltzen ez dituzten etxebizitza edo lokaletan bizi diren a
dingabeak; lan bila mugitzen diren sasoikako langile familietako a
dingabeak...).
Herrialde a
beratsetan haurren pobreziaren gaia jorratzen duten a
zterlanak eta ikerketak badaude nazioarte mailan (adibidez UNICEFen Innocenti Ikerketa Zentroak a
rgitaratutakoak). Halaber, zenbaitetan a
lderaketak egitea a
halbidetzen duten datu estatistikoak, Caritasek edo beste erakunderen batek bultzatutako a
zterlanak... badaude. Orokorrean, ordea, gure ingurunean gehiegi landu eta ikertu ez den errealitate bat da. Euskadin haurren pobrezia tasa beste toki batzuetakoa baino txikiagoa izan daitekeen a
rren, zenbatetsi diren kopuruak kezkagarriak dira benetan, izan ere, biztanleriaren sektore garrantzitsu bati eragiten diote eta krisi garaian bost a
dingabetik bati eragin diezaioke (lautik bat Espainia osoarentzat, Caritasek a
rgitaratu duen a
zkeneko txostenaren a
rabera).
Honakoa errealitate konplexua da, eta, dudarik gabe, a
rreta berezia eta jarraitua eskaini beharko zaio datozen urteetan.
Sexu a
busuen biktima diren haur eta nerabeen egoera ere izan da kezkagarri A
rartekoarentzat. Gai honetan izan dugun esku-hartzea lankidetzarena izan da zenbait erakunderekin –batez ere Save the Childrenekin–, eta baita babesa eta partaidetza ere a
zken urteotan bideratu diren ekimen ezberdinetan.
Besteak beste, "Haurren sexu a
busuko kasuetan jardun bateratua bideratzeko protokoloen sustapena" gaiari buruz egindako lan mintegi batean izandako parte-hartzea a
zpimarratu nahi genuke. Bertan, praktika egokietarako proposamenak eta irizpideak jorratu ziren, teknologia berriekin uztartuta a
busuen biktima diren a
dingabeak identifikatzeari buruzko a
dituen nazioarteko topaketa batean, a
dingabeen salerosketari buruzko topaketa batean... Horiek guztiak a
ipatu den erakundeak a
ntolatu zituen.
Haurrekiko a
busua eta sexu esplotazioa dira haurren eskubideen urradura larrienetako bat, eta inpaktu eta ondorio larriak ditu haurraren oreka emozionalean eta bere garapenean.
Babes sistemek, gizarte zerbitzuek, poliziaren zerbitzuek, epaileek edo eskubideen bermatzaile diren erakundeek –gurea, kasu– beti izan dituzte zailtasunak horrelako egoerak a
ntzeman eta horietan esku hartzeko. Neurri batean, horietako as
ko eremu pribatuetan, opakoetan, iristea zaila den horietan, gertatzen zirelako –eta egun ere horietan gertatzen direlako–, eta horrek egoeraren berri edukitzea eta hura ikertzea zailtzen du.
Azken urteotan, teknologia berriak erabiltzeak erraztu egin du, batetik, a
busu modu jakin batzuk hedatzea, beste a
busu modu berri batzuk sortzea, horiek barreiatzea eta a
ntzemateko zailtasunak a
reagotzea eta, bestetik, a
nonimotasuna eta zigorrik gabe geratzea etorri dira.
Biktimen babesa eta horiei eman beharreko a
rreta lehentasuna izan behar da, eta botere eta erakunde guztien a
ldetiko konpromisoa eduki behar du. Sexu a
busuen biktimak a
dingabeak dira, zenbaitetan oso gazteak, eta, beraz, ez dira gai beren buruak defendatzeko, beren egoera a
ztertzeko edo hartatik irten a
hal izateko erabaki a
utonomoak hartzeko. Jasandako sexu a
busuak biktimengan dituen ondorioei buruz ez dakigu as
ko, baina badakigu zenbaitetan urte as
ko behar izaten dituztela gertatutakoa onartzeko eta hitzez a
dierazteko.
Errealitate hau jorratzeko beharrezkoa da baliabideak, ikerketak, profesional ezberdinen berariazko prestakuntza, gizarte sentsibilizazioa, biktimei babesa ematekoa, zerbitzu eta erakunde ezberdinen a
rteko koordinazioa... edukitzea. Horretarako, beharrezkoa da politikaren eta erakundeen a
ldetiko babesa izatea.
Indarkeriaren biktima diren a
dingabeak
Edozein motatako indarkeriaren biktima diren haur eta nerabeen egoera ere izan da kezkagarri A
rartekoarentzat. Gure parte-hartzea eduki duten ekimenak eta jarduerak oso a
nitzak izan dira, eta indarkeriazko egoera ezberdinei heltzen diete:
– a
dingabeen a
urka familiaren baitan egindako indarkeria;
– indarkeria edo jazarpena ikastetxeetan (txosten honen 3.11 idatz-zatian berariaz jorraturikoa);
– a
dingabeei eragiten dien genero indarkeria (foru a
ldundiek gai horri emandako a
rreta A
rartekoaren jarraipenaren xede izan da);
– indarkeria terrorista (terrorismoaren biktimei buruzko txosten berri baten xede)...
Zorionez, geroz eta sentsibilizazio handiagoa dago haurren a
urkako edozein tratu txar saihesteko beharraren gainean. Zentzu horretan, prestakuntza eta hausnarketa jardueretan lagundu eta parte hartu dugu, horiek haurren a
urkako tratu txarra prebenitzeko beste erakunde batzuk a
ntolatu dituztenean.
Edonola ere, balioei buruzko gure txostenean orain dela gutxi egiaztatu a
hal izan dugun bezala, egia da oraindik neurri bateko gizarte onarpena dagoela indarkeriaren a
urrean –baita indarkeria fisikoaren a
urrean ere, zaplaztekoaren a
urrean a
dibidez–, hura haurren jokabide jakin batzuk zuzendu edo zigortzeko erabiltzen bada. A
dingabeen jokabideei mugak jartzea beharrezkoa da erabat haiek hezi eta behar bezala gara daitezen. Muga horiek errespetatzea lortzeko modua, ordea, egokia izan daiteke zein ez. Indarkeria ez da inoiz egokia, eta, beraz, saihestu egin behar da, haurrengan sortzen duen kalteagatik.
Haurrei eta nerabeei buruzko informazioari emandako tratamendua
Herritarrek A
rartekoari kezka a
gertu diote beste gai baten inguruan, hain zuzen ere haur eta nerabeei buruzko informazioak hedabideetan duen barreiapenarenari buruzko kezka. Gai honi buruz a
urkeztutako kexetako batzuk a
dingabeen irudi edo datu pertsonalen erabilerari heltzen diote (izena, ikastetxea...), izan ere, horrek haien intimitaterako eskubidea zaurtzen du eta kalte larria eragin diezaieke.
Informaziorako eskubideak, a
dierazpen as
katasunerako eskubideak nahiz hedabideen jardunak errespetatu egin behar dituzte haurren eskubideak eta, horien a
rtean, baita intimitaterako, ohorerako eta haurren eta nerabeen euren irudirako eskubidea ere. Horrela, a
intzat hartu behar da zaurgarritasun egoera berezian daudela eta, kasu guztietan, a
dingabearen interes gorenaren printzipioa da a
plikatu behar dena.
Zentzu horretan, gai batzuk a
zpimarratzen a
ritu gara, a
dibidez beharrezkoa dela haurraren edo nerabearen izaerari lehentasuna ematea bestelako inguruabarren a
urretik (bakarrik dagoen a
tzerritarra, ustezko jazarlea, biktima...), a
intzat hartu behar dela haurraren edo nerabearen interes gorena eduki bat barreiatzea erabaki a
urretik (baloratu nola eragin diezaiokeen horrek orain eta etorkizunean), ez direla irudiak edo informazioa barreiatu behar horrek a
dingabearen izen ona hondatzea, duintasuna urratzea edo bere interesen a
urkakoa izatea badakar (adibidez, a
dingabe bat a
rau-hausle gisa edo delitu baten biktima bezala identifikatzea, edo osasunaren a
lorreko datuak edo txosten psikologikoak barreiatzea), eta a
bar.
Gai honi a
rreta berezia eman beharko zaio, a
re gehiago a
intzat hartuz gero teknologia berriek eta hedabideek bilakaera a
zkarra izaten dutela.
Adingabeak, eta informazioaren eta komunikazioaren teknologia berriak
Azken urteotan hainbat jarduera eskuratu dituen gaietako beste bat informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrien erabilerarena da. Internet, posta elektronikoa, txatak, foroak, bat-bateko mezuak, gizarte sareak... a
ukera ugari eskaintzen dituzten tresnak dira, a
dibidez informazioa eskuratzeko eta pertsonen a
rteko komunikazioa egoteko (informazio ugari, harremanak eratzeko modu berriak, urruneko errealitateen berri edukitzeko a
ukera...).
Internet, telefonia mugikorrarekin eta bideojokoekin batera, guztiok erabiltzen dugun zerbait da, geroz eta zabalduago dago gure a
dingabeen a
rtean eta egunero mugitzen diren ingurune bat eratzen du. As
kotan, gurasoak eta hezitzaileak baino trebetasun eta prestakuntza tekniko handiagoarekin mugitzen dira unibertso digitalean. Teknologia berriek eremu guztietan a
gerpen handia duten gizarte batean jaio eta hazten a
ri den belaunaldi batekoak dira.
Internetek, eta, orokorrean, teknologia berriek hezkuntzarako dituzten a
ukerak ezin dira zalantzan jarri. A
itzitik, horien erabilera okerrak haur eta nerabeentzat eduki dezakeen a
rriskuan ere a
dostasuna dago.
Adingabeek a
urre egin behar diete a
rrisku batzuei, eta horietarako helduok ezin izan ditugu haiek prestatu –beste hainbat esparrutan ez bezala–. Izan ere, gutako as
kok ez ditu ezagutzen sozializazioko esparru berri honetako berezko a
rauak, eta iritsi berriak gara mundu digital honetara.
Ziberbullying-ari buruz, teknologia berrien erabilera desegokiaren a
rriskuei buruz eta horiek segurtasun handiagoarekin erabiltzeko irizpide edo a
holkuei buruz, A
rarteko Erakundeak bi material didaktiko editatu eta banatu ditu EAE osoko ikastetxeetan. Bertan, a
dingabeentzako jolasak eta hezitzaileentzako gidak bildu dira: Ziberbullying-a. Teknologia berrien bidezko jazarpenari a
urrea hartzeko material didaktikoa eta Leihoak. A
bentura erreala mundu birtualean. Gozatu Internetez… Sarean erori gabe. Pantallas A
migas ekimenak diseinatu ditu. Material hauek interesgarri suertatu dira beste erakunde batzuentzat, besteak beste, Herriaren beste Defentsa erakunde batzuentzat nahiz Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarentzat. A
zken horrek proposatu egin dio A
rartekoari Lehen Hezkuntzako ikastetxeentzako 2.0 programan sartzea.
Arartekoaren Adingabekoei balioak transmititzea izeneko txosten berezian, 2009an a
rgitaratutakoa, a
ztertu egin zen ea noraino barneratzen dituzten edo barneratzen ez dituzten oinarrizko balio batzuk gure A
utonomia Erkidegoko a
dingabeek, eta horrekin batera baita balio horien transmisioan gizarteko a
gente ezberdinek (familiaren inguruneak, ikastetxeak, berdinen taldeak…) dituzten eraginak zeintzuk diren ere. Balioen transmisioan geroz eta indar gehiago duen sozializazioko edo transmisioko a
genteetako bat hedabideak eta teknologia berriak dira, eta, beraz, modu horretara ere a
ztertu ziren bi horiek.
Azterlan berri horretan gai honi dagokionez igarritako a
razo nagusietako batzuk hauek dira:
– Teknologia berriak behar baino denbora luzeagoz erabiltzea.
– Gurasoen a
ldetik kontrol eskasa egotea telebistan ikusten duten horren gainean eta sarera nola konektatzen diren edo hartan nola jarduten duten gaiari buruz. Gauzak horrela, a
dibidez, gure a
utonomia erkidegoan Internet erabiltzen duen 8 eta 10 urte a
rteko hamar haurretik ia lauk heldu bat ondoan eduki gabe egiten dute. Kontrol falta hori ez da beren bizitzen beste eremu batzuetan gertatzen. Gurasoen tutoretzak behera egiten du a
dinarekin.
– A
rriskuko jardunbide ugariren a
gerpena: benetako informazioa eta informazio pertsonala ematea (helbidea, ikastetxea...), sarean ezagututako pertsonekin geratzeari baiezkoa ematea, sarean jazartzea edo jazarria izatea... Gauzak horrela, 12-13 urteko nerabeen %40k benetako informazioa eta informazio pertsonala ematen du txatean. Bereziki kezkagarria da, gainera, benetako bizitzan monitorearen beste a
ldeko ezezagunekin geratzen diren horien kasua (%20). Kopuru hori beherantz doa, hazten doazen heinean.
– Indarkeriazko bideojokoak edo bideojoko sexistak kontsumitzea (torturaren a
pologia, a
rrazakeriarena, emakumeekiko bereizkeriarena...). Estereotipoen transmisioa.
Balioei buruzko a
zterlanean islatutakoetatik a
parte igarri diren beste a
razo batzuk zerikusia dute haurrei zuzendutako orrialdeetan eduki erotikoko edo pornografikoko eduki helduen nahasketa bereizi gabe a
zaltzearekin (bat-batean sortzen diren leihoak...) edo haurren foroetan elkarrekintzan a
ritu a
hal izateko a
dina egiaztatzeko prozedurarik ez egotea, a
dibidez.
Prebentzioa, familiatik hasita funtsean, badirudi teknologia berrien a
rriskuen a
urkako babes faktore nagusietako bat dela.
Balioen transmisioari buruzko txosten horretan erakunde honek egindako gomendioetako batzuk hedabideei eta teknologia berriei heltzen diete. Zehazki, honakoa gomendatzen da:
– Gurasoen prestakuntza sustatzea. Gurasoei babes-tresnak eskuratzea. Belaunaldien a
rtean gertatzen a
ri den "eten digitala" murriztea. Tresna baliagarriak eskuratzea (edukiak iragazteko programak, a
dibidez).
– A
dingabeek teknologia berriak nola erabiltzen dituzten hobeto ezagutzea. Itxura guztien a
rabera, teknologia berrien erabilera geroz eta gehiago zabaltzen a
ri da, Intentsitate handiagoz, eta era gehiagotan. Horrek eskatzen du jarraipen eta a
zterketa xeheagoa egin dadila a
dingabeen a
rtean teknologia berrien erabilerek duten bilakaeraz.
– A
lderdi jakin batzuk a
rautzea a
dingabeen eskubideak babesteko. Teknologia horiek unibertsalak izateak zaildu egiten du a
rautzea eta kontrolatzea. Hala eta guztiz ere, badaude, ordea, hurbilagoko eremu batean a
rau daitezkeen a
lderdi batzuk. A
dibidez: telebistako edukiak eta haien kontrola; a
dingabeek ziberkafetegiak erabiltzea; a
dingabeei eduki kaltegarriak dituzten bideojokoak saltzea; produktuak modu zuzenean etiketatzea, eta a
bar.
– Programazioa bereziki zaintzea haurrentzako ordutegian. A
rarteko Erakundeari dagokion jardun eremua kontuan harturik, gomendatzen da, haurrak bereziki babesteko ordu tarteei dagokienez, EiTBren programazioak eta publizitaterako irizpideak a
ldian behin berrazter daitezen, irizpide horiekin bat, eta eduki guztiak egokitu daitezen.
– Telebistako produktuen kalitatea eta haietan transmititzen diren balioak sustatzea. Erakunde honen a
buruz, hedabideek –titulartasun publikokoa dutenek, bereziki– haurrentzat eduki desegokiak saihestu ez ezik, telebistako produktuen kalitatea era a
ktiboan sustatu ere egin behar dute. Horrela, sexuen a
rteko berdintasuna, a
ldeen onarpena (jatorrikoak, etniakoak, sexu-joerak...) eta horiekiko errespetua, indarkeriaren erabileraren gaitzespena, ingurumenaren babesa, eta a
bar bezalako balioak bultzatuko dira. Iritzi berdinekoa da Haurraren Eskubideen Batzordea, orain dela gutxi egindako a
dierazpenen a
rabera. A
dierazpen horiek Espainian haurrek bizi duten egoerari buruzko a
ldizkako txostenari egindako oharretan jaso dira.
Gai hauek kezkaren xede dira A
rartekoak a
zterketak eta proposamenak partekatu dituen erakunde as
korentzat. Horrela, a
dibidez, A
rartekoak hurrengoak bezalako jardueretan parte hartu du: Herriaren Defentsa-erakundeen XX. Koordinazio Jardunaldietan, eta bertan errealitate teknologiko eta mediatiko berriei buruzko a
giri bat onetsi zen; Komunikazioaren Teknologien Institutu Nazionalak (INTECO) sustatutako lan batean; Industria, Turismo eta Merkataritza Ministerioak a
utonomia erkidegoetako Herriaren Defendatzaileekin eta a
dingabearen defendatzaileekin a
dingabeek teknologia berriak segurtasunez eta a
rduraz erabiltzeari buruz sustatutako elkarrizketa mahai batean, edo Hiritartasun Digitalari buruzko Nazioarteko I. Batzarrean, 2010. urtean egindakoa.