3. Herritarren eskubideak eta betebeharrak
3.1. Zerga-sistema bidezkoa. Berdintasun, progresibotasun eta legezkotasun printzipioak
Espainiako Konstituzioaren 31. a
rtikulua
"1. Herritar guztiek lagunduko dute gastu publikoei eusten, nork bere a
halmen ekonomikoarekin bat, zergen sistema bidezko baten bitartez, berdintasun eta progresibotasun prin tzipioetan oinarrituta, eta sistema horrek inola ere ez du edukiko konfiska tzeko gaitasunik.
2. Gastu publikoak baliabide publikoen esleipen zuzena egingo du, eta bere programazioan eta gauza tzean eraginkortasun eta ekonomia prin tzipioei eutsiko die.
3. Prestazio per tsonal edo ondareprestazio publikoak legearekin bat bakarrik ezarri a
hal izango dira."
PFEZ da kexa gehien eragiten dituen zerga. Hiru lurralde historikoetan zerga hori a
rautzen duten foru a
rau berriek garrantzizko berritasunak gehitu dituzte eta, denborak a
urrera egin a
hala, a
rauon a
plikazioak a
razo gutxi sortu ditu.
Planteatzen diren gaiak as
kotarikoak dira eta kasu ugari dituzte oinarri:
- zerga ordain tzeko a
ukeraz balia tzeko a
ldi murri tza.
- etxebizi tza bat, zergapekoaren ohiko etxebizi tza ez denean, eskualda tzean lortutako onurak ondare-irabazi gisa zenba tzea.
- Fran tzian lortutako laneko errendimenduen zerga-ordainketa.
- zergak helburu erlijiosoetara bidera tzearekiko desadostasuna.
- ohiko etxebizi tzan inberti tzearen ondoriozko kenkaria a
plika tzeko baldin tzak.
- konpen tsazio-pen tsioen ordainketaren ondoriozko murrizketarako baldin tzak.
- ezkontideak banan tzen diren kasuetan ondorengoen ondoriozko kenkariaren %50aren a
plikazioa guraso biek familia-zametarako ekarpena egiten dutenean.
Tokiko zergen esparruan, tokiko entitate batzuek urtero eskatzen dute Ondare Higiezinen Zerga sortzapenaren a
urretik egitea familia ugarien kideentzako a
urreikusitako hobarien a
plikazioa.
Aurreko urteetan bezala, Trakzio Mekanikoko Ibilgailuen Zerga ezartzen duen a
raudiak xedatzen duen ezgaitasuna duten pertsonak salbuesteko a
plikazio murriztaileak kexa ugari eragin ditu. Foru A
ldundiek, bestalde, 2011n zerga hori ezarriko duten foru a
rauen salbuespenaren mugak zabaltzea proposatu dute, gurpildun a
ulkien erabiltzaileei ez dakien ezarritako potentzia fiskalaren muga a
plikatu; paradoxikoki, ezgaitasun egoera zuten pertsonek ezin zuten salbuespena lortu, euren ibilgailuek normalean zerga a
rau tzen duten foru a
rauek ezarritakoa baino potentzia fiskal handiagoa zutelako.
Tasei dagokienez, zerbitzuaren prestazio erreal eta eraginkorra kexatzeko gai da oraindik, a
dibidez, zaborraren tasaren kasuan.
Zergen a
rloan, administrazioaren isiltasuna delako figuraren gehiegizko erabilera salatzen duten kexa kopuru handia a
geri da, zergadunen errekurtso eta erreklamazioek eragindako erantzun zehatz eta motibatua ezeztatuz.
Jakina denez, ordainagiri bidezko aldizkako kobrantza-zergetan ez dago jakinarazpen zuzena edo pertsonala egiteko derrigortasun legalik. Dagokion zerga-erregistroan a
ltaren lehen likidazioaren ondoren, gainerako likidazioak era kolektiboan egin daitezke legezko a
bisuen a
rgitalpenaren bitartez. A
urreikuspen horren ondorioz, herritar as
kok, ezjakintasuna dela eta, bide exekutiboen bitartez ordaintzen dute dagokiena. Hori dela eta, zergadunen egutegiko informazio-mezuak bidaltzen dituzten edo ordainagiriak oroitidazki gisa igortzen dituzten tokiko entitate batzuen neurria praktika ontzat jotzen da.
3.2. Jabetza pribaturako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 33. a
rtikulua
"1. Jabe tza pribaturako eta jaraunsle tzarako eskubidea onar tzen da.
2. Eskubide hauen fun tzio sozialak bere edukia mugatuko du, legeekin bat.
3. Inori ezingo zaio ondasun eta eskubiderik kendu baliagarritasun publiko edo gizartearen interesarengatik ez bada, beharrezko kalteordainketaren bitartez eta legeek ezarritakoaren a
rabera.
Jabetza pribaturako eskubidearen edukia, bestalde, eskubide horri Konstituzioan ematen zaion funtzioak mugatzen du. Hori dela-eta, lursail bateko jabeak eraikitzeko jasaten duen muga eta zorua udalaren hirigintzako plangintzarekin bat etorriz erabil tzeko duen betebeharra justifikatu egiten dira gure hiri eta herrien a
rrazoizko garapenaren gizarte interesarekin.
Jabetza eskubideak erabilera, gozamen eta ustiapen a
halmenak barne hartzen ditu, lurrari buruzko legediarekin eta hirigintza a
ntolamenduarekin bat. Hiri lurra eraldatu eta hartan eraikitzeko a
halmena botere publikoen eskumena da, eta ez jabetza eskubidearen berezko a
halmen bat. Horregatik, lur jabeen eskubide eta betebeharrak kasuan kasuko hirigintza legediaren a
rabera gauzatzen dira.
Jabe batzuek zalantzan jar tzen dituzte udalen jarduera legitimoak, lanak egiteko edo erabilera a
ldaketak egiteko baimenak ukatzen dituztenean udal plangintzaren a
urkakoak direlako.
Higiezinen merkatuko egungo krisi egoeran, hirigintzaren a
rloko gatazka maila jaitsi egin da, hirigintza eta eraikuntza zereginen jaitsiera nabarmenaren ondorioz.
Ondare erantzukizunaren irudiak esan nahi du herritarrek ondarean jasandako kalteengatik kalte-ordainak jasotzeko eskubidea dutela horiek zerbitzu publikoen fun tzionamenduaren ondorio izan badira, eta horrek oraindik kexa ugari sorrarazten du.
Eragindako kalteak ordaintzearen izaera objektiboak eragiten du beharrezkoa ez izatea errua edo a
xolagabekeria egotea zerbitzu publikoen jardun edo jardun ezean. Izan ere, nahikoa zen kausalitate erlazioa frogatzea zerbitzu publikoen funtzionamendu normalarekin edo normala ez denarekin eta eragindako lesioarekin.
Administrazio publikoak, orokorrean, ez dira eragindako kalteen erantzukizuna onartzearen a
ldeko izaten, eta, as
kotan, beharrezkoa izaten da erantzuteko betebeharraren izaera objektiboa. As
kotan, herritarren kexak sorrarazteko motiboa hau da: a
rrazoizkoa baino as
koz ere epe luzeagoan, interesdunak ez du kalte-ordainak jasotzeko eran tzunik A
dministrazioaren partetik. Orokorrean, kexak a
urkezten dituzten pertsonek uste dute, beren ondasun eta eskubideetan jasan duten kaltearen a
urrean, eragindako a
dministrazioek ez dietela erantzuten beren kalte-ordain nahiei edota ez dituztela behar bezala a
rrazoitzen a
urkeztutako erreklamazioak.
Ondasun baten titulartasun publiko edo pribatuaren eztabaidan dagoen kasuetan, A
dministrazio publikoak bere prerrogatibak erabiltzen ditu, bereziki, ikerketa eskubidea eta jabetza berreskuratzekoa, jabego publikoari ustez dagozkion ondareen defentsarako. Tresna pribilegiatu horiek ondare publikoaren defentsa justifikatzen badira ere, ez dira ondare publikoari dagozkion edo egokitu zaizkion behar bezala egiaztatu gabeko ondasun bat eskuratzeko bide laster bihurtu.