7. Inkomunikatutako atxiloketaren eremuko berme sistemari buruzko azterlana eta hobekuntza proposamenak (testu osoa web orrian)
7. Inkomunikatutako a
txiloketaren eremuko berme sistemari buruzko a
zterlana eta hobekuntza proposamenak (testu osoa web orrian)
Arartekoak hainbat kexa jaso ditu eta oraindik ere jasotzen ditu inkomunikazio a
raubidea ezarri zitzaien a
txilotuei ustez tratu txarrak emateaz eta haiek torturatzeaz. Horiek denak deusezta zitezela eskatu genuen torturaz eta tratu txarrez 2004ko a
benduan egin genuen A
dierazpenean.
Sei urte igaro eta gero, sakon a
ztertu nahi izan dugu horien bilakaera, eta, horretarako, oinarrizko hiru erreferentzia hartu ditugu a
biapuntu: prebenitzeko eta giza eskubideak babesteko nazioarteko erakundeek denbora horretan Espainiari egin dizkioten oharrak; a
zken urteotan a
txiloaldi inkomunikatuen lagin esanguratsuak a
ztertu dituzten ikerketa enpirikoetan a
teratako ondorioak; eta, bukatzeko, Konstituzio A
uzitegiak eta Estrasburgoko Giza Eskubideen A
uzitegiak a
zken urteotan gai horren gainean emandako epaiak.
Guztiak batera a
ztertuta, erakunde honek egiaztatu du hobetzeko tartea dagoela berme-sistemaren funtsezko a
lderdi hauetan: inkomunikatutako a
txilotuaren eskubideak epaileak kontrolatzea, a
bokatuaren laguntza, a
uzitegiko medikuak txostenak egitea edo a
rrazoi horregatik egiten diren salaketak ikertzea. Horiek denak a
ztertzeko as
moz, A
rartekoak txosten zehatz bat egin du eta, txostenaren bukaeran, berariazko zenbait neurri proposatu ditu, gardentasunaren bitartez, berme-sistemaren prebentziozko eraginkortasuna gehitzeko. Hona hemen gure proposamenaren funtsezko a
lderdien laburpen bat:
I. A
txiloketa bideoan grabatzea
Antolatutako delinkuentzia modu jakin batzuen ikerkuntzan zuhurtziaz jokatu beharra da Konstituzio jurisprudentziak inkomunikazioa justifikatzeko a
dierazten duena. Horrek, ordea, ez du esan nahi a
halik eta gardentasun handiena egon behar ez denik a
txilotutako pertsonaren eta hura zaintzen duten a
genteen a
rteko elkarrekintzan. Hori dela eta, neurri hau prebentzioko nazioarteko erakunde guztiek defendatzen dute. Haien gomendioetatik eta Defendatzaile honek egindako beste batzuetatik, eraginkortasuna lortzeko hurrengo baldintzak a
tera daitezke:
• Sistematikoa izan behar du, eta poliziaren egoitzako eta a
txiloketako toki guztiak harrapatu.
• Irudiak ez ezik, grabazio horiek soinua ere grabatu behar dute.
• A
txiloketa gertatzen den unetik bertatik, a
genteen eta a
txilotuaren a
rteko elkarrekintza toki guztia hartu behar du grabazioak, a
txilotua kontra badago salbu bere intimitatea zaintzeko a
rrazoiak direla eta.
• A
bokatu defentsariak eta giza eskubideak bermatzeko erakundeek grabaketak ikusteko a
ukera izan behar dute, eta grabaketak instantzia independenteek gorde behar dituzte, sor litezkeen erantzukizunak preskribatzeko epea a
maitu a
rte.
Tratu txarrak prebenitze a
ldera, Tortura Prebenitzeko Europako Kontseiluaren Batzordeak (TPB) uste du a
txilotuarentzat a
bokatuaren laguntza eskubidearen benetako eraginkortasuna dela oraindik gure lege sisteman lortu ez den itxaropena. Haren irizpideei jarraiki, eraginkortasun horretarako beharrezkoa da a
txilotutako pertsonak "pueda comunicarse privadamente con un a
bogado desde el primer momento del periodo de custodia, entendiéndose que, en el caso de detención incomunicada, el letrado le será designado de oficio en su nombre". A
bokatua as
katasunez izendatu a
hal izatea edo ez a
lde batera utzita, ofiziozko a
bokatuak bere bezeroarekin komunikatzeko a
ukerarik ere ez edukitzea da TPBa zera ulertzera daramana: "en tales circunstancias resulta difícil hablar de un derecho efectivo a
la as
istencia letrada; el a
bogado de oficio puede describirse mejor como observador".
Horregatik proposatzen dugu inkomunikatutako a
txilotuak a
txilotzen duten unetik beretik edukitzea ofizioz izendatutako a
bokatua izateko a
ukera, eta a
txilotuari galdeketarik ez egitea bere a
bokatua a
urrean ez bada.
III. A
uzitegi medikuen a
zterketak
Osasun a
zterketa berebiziko garrantzia duen neurria da torturak eta tratu txarrak prebenitzeko, batez ere haren bitartez egiten duelako epaileak, funtsean, a
txilotuaren eskubideen gaineko kontrola eta tutoretza. A
txilotuari a
ukera ematen dio horrek medikuaren lekukotzaren ebaluazio profesionala edukitzeko, eta zaintzaz a
rduratzen diren a
genteei ere berme bat ematen die horrek salaketa faltsuen a
urrean. A
itzitik, eragin horietarako eraginkorra izateko, berariaz landu behar da xede horrekin, eta prebentzioko nazioarteko erakundeek garatutako kalitate estandar batzuetara egokitu.
Beharrezkoa da egoera honetaz jabetzea eta horren ondotik jarduerak martxan jartzea. Horretan lagun dezake, gure ustez, Auzitegiko Medikuntzako Euskal Erakundearen ekarpenak, eta erakunde horren jarduera erreferentziatzat hartu dugu a
rlo honetan proposamen hauek egiteko:
• Derrigorrez bete beharreko protokolo bat egon dadila.
o Haren edukia eta egitura bat etorri beharko litzateke a
zaldutako nazioarteko estandarrekin.
o Bermatu egin beharko litzateke errekonozimenduak nahiz horiei dagozkien txostenak hari egokitzen zaizkiola, ikuskapen profesional kualifikatuaren bitartez.
o Istanbulgo Protokoloan bildutako jarraibide eta praktikak ezartzeko bidean a
urrerantz egitea, a
uzitegi medikuek beren estandarrei jarraiki lan egin dezaten tortura jasan dutela a
legatzen duten pertsonak baloratzeko, torturaren legezko ikerkuntzarako, hura dokumentatzeko eta a
gintariei topatutakoa jakinarazteko.
• A
intzat hartzea lehen begiratu batean lesio fisiko objektiboak ez egoteak ez duela esan nahi tortura edo tratu txarrik egon ez denik, markak edo lesioak egotea a
legatu den tortura egiazkoa dela frogatzen duen a
lderdi gisa interpretatu beharko ez litzatekeen modu berean.
o A
legatzen den tratu txar mota gorabehera, behar diren proba osagarriak eskatzea.
o A
intzat hartu behar da tortura psikologikoa a
ntzemateko zailtasunak ez duela murrizten horrek eragiten duen kaltea, ezta horiek denboran duten luzapena ere, konstituzio jurisprudentziak a
zpimarratzen duela ikusi bezala. Hain zuzen ere, Istanbulgo Protokoloaren sei kapitulu handietako bat tortura egon dela erakusten duten a
ztarna psikologikoei zuzenduta dago.
• Jarraibide zehatzak eman daitezela gai honetan a
uzitegi medikuaren errekonozimenduak betetzen duen funtzioari buruz, gorago a
zaldu den zentzuan.
• Prestakuntza espezializatuko planak eta truke programak egon daitezela lan honetaz a
rduratzen diren sendagileentzat; horrela, ezagutza eguneratuak edukiko dituzte torturak diagnostikatzeko, bai fisikoak, bai psikologikoak, eta horien ondorioak baloratzeko.
• A
uzitegi medikuek a
txilotutako pertsonaren osotasuna zaintzeko a
rdura duen a
gintari judizialaren ordezkari gisa jarduten duten heinean, haiei egokitu beharko litzaieke erabakitzea xede horretarako egin behar diren errekonozimenduak edo probak zein toki eta unetan egingo diren, Epaileak finkatzen duen a
ldizkakotasunarekin, betiere. Zentzu horretan, eta a
txilotuari egiten zaion lehen osasun errekonozimendua poliziaren bulegoetara eraman a
urretik egin dadin, beharrezkoa da hori a
gintzen duen Epaitegiaren erregua behar besteko a
urrerapenarekin iristea –eta hori ez da beti gertatzen, egiaztatu a
hal izan dugunaren a
rabera–.
• A
gintari judizialaren eta a
uzitegiko profesionalaren a
rteko jarduera horretan eraginkorra dela egiaztatu den formula bat haien a
rtean harreman bide irekiak eta joriak egotearena da, kasu zehatzetan zalantzak ebaztearen a
lde egiteko eta, halaber, poliziaren a
ldetik edozein jarduera desegoki egon dela erakusten duen susmoa dagoenean berehala informatzeko, a
giri honetan a
dierazitako baldintzetan eta harremanetan jartzeko ohiko bidea faxa izatea saihestuz.
• Halaber, gomendagarria da a
uzitegi medikuen taldean lehen osasun a
zterketan parte hartu duen a
uzitegi mediku bat eta beste profesional berri bat egotea, eta horrela behin eta berriro jardutea, eta a
zterketak A
uzitegiko Medikuntzako Erakundeen bulegoetan egitea.
• Osasun a
zterketaren konfidentzialtasuna bermatzea; horrela, hura ez dute zaintzaren a
rdura duten a
genteek ikusi edota entzungo, osasunaren a
lorreko langileek beren beregi horrelakorik eskatzen ez badute behintzat.
• A
ukera ematea a
txilotuak berak izendatutako mediku batek a
ztertzeko, a
uzitegi medikuaren a
zterketa eskuratzeaz gain eta haren a
urrean. Horrekin, osasun kontrola eta zaintzaren multzoa zabaltzeaz gain, poliziaren jarduna nahiz a
uzitegi profesionalarena berarena zalantzan jartzea saihestuko litzateke.
IV. Familia jakinaren gainean jartzea
Atxilotuak eskubidea du berak a
ukeratutako hirugarren pertsona bati a
txiloketa jakinarazteko eta hori da TPBrentzat oinarrizko hiru bermeetako bat, a
bokatuaren laguntzarekin eta osasun a
zterketarekin batera. Gomendio horren ildo beretik, Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Sailak inkomunikazio a
raubidean a
txilotutako pertsonen familiei telefono bidezko a
rreta emateko zerbitzu bat du, a
txiloketa egiteko a
rrazoiari eta hura egin den tokiari buruz, a
txilotuaren osasun egoerari buruz eta, hala badagokio, behar izan ditzakeen sendagaiak iritsarazteko dauden bideei buruz –sendagilearen a
ginduaren ondotik– informazioa emateko. Edonola ere, uste dugu horri buruz ematen den informazioak jaso egin behar duela ere pertsona a
txiloturik zein tokitan duten. Halaber, komenigarritzat jotzen dugu zerbitzu hori emateko erabiltzen diren deiak grabatzea; horrela, behar hori a
tenditzeko duen eraginkortasuna egiaztatu a
halko da.
V. Poliziaren jardunak
Atxilotutako pertsonaren eta hura zaintzen duten a
genteen a
rteko elkarrekintzan gardentasuna egoteko nahitaezkoa da, a
zkenik, a
tentzioa erakartzea a
txiloketak iraun bitartean poliziak burutzen dituen jarduera batzuekin zerikusia duten a
lderdi batzuetara. Horren bitartez, jarduera horiek nazioarteko gomendioetara eta a
rlo honetako jurisprudentziako irizpideetara egokitzen direla ziurtatu nahi da:
• A
txiloketa erregistratzeko liburuan une bakoitzean erregistratzea a
txilotuarekin gauzatzen diren eginbide guztiak, a
txilotzen den unetik bertatik.
– Bertan sartuko lirateke bai poliziaren bulegoetatik kanpo egiten diren joan-etorriak –errekonozimenduak, osasun a
zterketa, eta a
bar–, bai bulegoetan bertan egiten direnak.
– Zehaztu egin beharko lirateke bai jarduera bakoitzaren a
rrazoia ("eginbideak egin" motako deskripzio orokorrak saihestuz), bai hura gertatzen den unea eta tokia. Horrela, posible izango da bertan jasotako deskripzioa eta poliziaren zaintza jasotzen duen ikus-entzunezko grabazioa a
lderatzea.
• A
genteak identifikatzea: egon daitezkeen a
busuak ikertzeko eraginkortasunak eskatu egiten du a
txilotuarekin une bakoitzean harremana eduki duten a
genteak identifikatzeko a
ukera edukitzea. Horretarako, gomendagarria da honakoa:
– Zaintzak iraun bitartean, jarduera bakoitzaren erregistroan identifikatuko duen zenbakia edo erreferentzia daraman uniformea jantzita edukitzea, eta hori a
ldagarria izan a
hal izatea eta bere identifikazio profesionalarekin bat datorrena ez izatea, haren segurtasuna zaintze a
ldera.
– A
txiloketa erregistratzeko liburuan a
txilotuarekin egiten den eginbide bakoitza a
dierazten denean, identifikazio zenbaki edo erreferentzia hori jasota a
zaltzea bertan parte hartzen duten a
gente guztiei dagokienez, eta ez bakarrik zaintzaren kasuan kasuko txandaren a
rduradunari dagokionez.
– A
itorpena hartzen denean, hura esku hartzen duten a
genteen identifikazioarekin hastea. Horrela, a
txilotuari esleitutako a
bokatuak egiaztatu egin a
halko du, haien segurtasuna zaintzeko egokientzat jotako bidea erabilita, horri buruz a
ktan islatu diren datuen zorroztasuna.
• A
txilotua burua estalita ez edukitzea, burua beherantz edukitzera ez behartzea, ezta jarrera behartuetan ere.
• A
txilotuari gauez a
tsedena hartzea a
halbidetzea, etendurarik gabe, eta egunean zehar erregulartasunez ematen zaizkion otorduak edukiz haietako bakoitzari dagokion ordutegi egokian.
VI. Jendeak ezagutzeko protokoloak
Uste dugu komenigarria dela berme izaera duten neurriak eta mekanismoak Protokolo edo Erabakietan bilduta geratzea, haien ezarpenaren gaineko jarraipena egitea posible izan dadin. Halaber, garrantzitsua da Protokolo eta Erabaki horiek jendaurrean jartzea; helburua haien edukia ezaguna izatea da, bai a
txilotuen, haien a
bokatuen eta senideen partetik, bai gizarte osoaren partetik.