1. Gurasoen erantzukizun partekatua banandutako bikoteetan: botere publikoen eginkizuna
Gizartearen a
ldaketek legeetan a
ldaketak eskatzen dituzte. Genero berdintasuna edo a
dingabekoen babesa bezalako a
rloetako a
urrerapenek a
urreko hori a
gerian jartzen dute. A
urrerapen horien bitartez, gizartean a
urrera egiten a
ri da seme-alabak bi bikotekideek zaindu behar dituztelako ideia.
Hala ere, a
zken urteotan, gizon eta emakume as
kok A
rartekora jo dute eta kexu a
gertu dira a
urrerapen horiek gure legeriarekin tupust egiten dutelako, bada gure legerian, gurasoen a
rtean a
dostasunik ez dagoenean, zaintza partekatua oraindik ere salbuespen gisa hartzen da. Salatu dutenez, horren ondorioz, praktikan nahikoa izaten da gurasoetako batek seme-alaben zaintza partekatzeari uko egitea, epailea a
ukera hori ezestera ia behartuta egoteko, beste a
rgudiaketarik behar izan gabe eta seme-alaben zaintzan biak beti maila berean parte hartu izan a
rren. Horregatik, eskatzen dute erakunde honek, a
hal duen neurrian, legeria a
ldatzen lagun dezala, gurasoen a
rtean a
dostasunik lortzen ez denean, seme-alaben zaintza eta babeste partekatua judizialki ezartzeko a
ukera ezohikoa izan ez dadin, gure inguru sozial eta kulturaleko herrialdeetan egiten den bezala.
Gure a
zken ohiko bi txostenetan a
razo horren inguruan gogoeta egiteko a
ukera izan genuen. A
razo hori bideratzeko, egia esan, gure eskumenen barne dauden organoen eskura ez dauden legearen inguruko neurriak hartu behar dira. Hala eta guztiz ere, a
razoaren ondorioek Defentsa Bulego honen eginkizunaren funtsezko zati bat den eskubideak bermatzearengan zuzenean eragiten du. Horrez gain, erakunde honek kontrolatzen dituen a
dministrazioaren erabaki mota guztiak baldintzapean jartzen ditu. Beraz, jendaurrean a
dierazi nahi izan dugu gogoeta hau, gomendio orokor gisa, botere publiko eskudunek eta gizarteak oro har uler dezaten erakunde honek zergatik jotzen duen beharrezkotzat legea a
ldatzea. Lege a
ldaketa horrek, batez ere a
dingabeen interesak errespetatuz, erraztu egin beharko luke banandutako bikoteen kasuan bi gurasoek seme-alaben zaintzan erantzukizun partekatua izatea.
II. Oinarriak
II.1. Gurasoen erantzukizun partekatu gehiago eskatzeko a
rrazoia eta ingurua-barrak
Debate hori gizarteko hausnarketa zabalago baten barruan sartuta dago. Hausnarketa horretan, eskubideen defentsa-erakundea garenez, bi betebehar ditugu: bata, genero ikuspegia a
intzat hartuz, a
rlo guztietan eredu sexistak gainditzen laguntzea; bestea, berriz, Haurren Eskubideen Europako Gutunean a
dierazitako xedapenak betetzen laguntzea. Honela dio Gutunak: "Haur orok du bere gurasoez gozatzeko eskubidea. A
itak eta a
mak, biek dute erantzukizuna seme-alaben garapenari eta heziketari begira…"; "Izatez edo legez banandu, dibortziatu edo ezkontza baliogabetuz gero, seme-alabek bi gurasoekin harreman zuzena eta etengabea izateko eskubidea dute eta bi gurasoek betebehar berberak dituzte".
a) Lehen gaiari dagokionez, oraindik as
ko a
urreratu behar badugu ere, begi-bistakoa da a
zken hamarkadetan emakumeak, eremu publikoan, iraganean beren senarren baimenarekin soilik eskuratzen zituzten espazio publikoak lortzen a
ri direla. Hala ere, gizonen a
rtean nagusitzen diren erreferente sinbolikoek eta bizitza-esperientziak ez dute a
dierazten praktikan gizonek neurri berean bete dutenik tradizioz emakumeari eman zaion etxeko eremua. A
itzitik, pentsarazten dute, emakumeak etxetik kanpo lan egin a
la ez, familia as
kotan, seme-alabak eta mendetasuna duten pertsonak zaintzea batik bat a
maren a
rduratzat jotzen dela oraindik ere, eta a
itarengandik mantenua lortzea espero dela, beste ezeren gainetik.
Pentsamolde horrek herrestan darama, esan dugunez, gero eta indar gutxiago duen familia-ikuskera jakin baten zama. Hala ere, jasotzen ditugun kexek erakusten digute pentsamolde hori oraindik ere oso oztopo garrantzitsua dela benetako berdintasuna lortzeko. A
lde batetik, generoaren a
rabera, gizon eta emakumeen lan-hautabideak baldintzatzen jarraitzen duelako, izan ere, lan-hautabideak familiarekin bateragarri egiteko a
rdura bortizkiago jartzen du emakumeen gain. Horrek a
zaltzen du, beste a
rrazoi batzuen a
rtean, gizonek bezalako gaitasun eta prestakuntza badituzte ere, emakumeek oso ordezkari gutxi dituztela dedikazio eta erantzukizun handiko lanpostuetan eta, beraz, lansari a
palagoak dituztela, eragin gutxiago eta, a
zken batean, botere gutxiago. Baina bada beste a
rrazoi bat ere: bikotea hausten denean, operadore juridikoek generoarekin lotzen dituzten eginkizunak eta espektatibak bat datoz, neurri batean, pentsamolde horrekin: pentsamolde horretan badute lekua bai etxeko lanez a
rduratzen ez den gizonak, bai "etxean laguntzen duenak" ere, ez ordea berdintasun osoz etxeko a
rdurak bere gain hartuko dituen gizonak; era berean, salbuespenak salbuespen, pentsamolde horretan ez da ulertzen a
ita bananduak seme-alabekin noizbehinka erlazionatu eta, kasurik onenean, haien behar materialak as
etzeko ordaintzea ez den beste eginkizunik izan dezakeenik.
Eskema horretan, a
rrunta da bere betebeharra saihesten a
halegintzen den a
itaren irudia, a
rgi ikus daiteke a
rau zibil nahiz penalean. A
ldiz, gurasoen erantzukizun partekatua baliatu nahi duen a
ita bananduaren irudia nekez dator bat dauden kategoriekin. Ikuspegi horretatik, guraso bananduaren eskaera hori kasu bakar batean egongo da susmotik libre: bi a
ldeek seme-alaben zaintza partekatua hitzartu dutenean, hau da, a
maren onespena duenean. Bestela, guraso bananduaren eskaera seme-alaben ongizatearen kontura bere beharrak as
etzeko a
halegina balitz bezala ikusten da, edo, a
re gehiago, bere erantzukizun ekonomikoak ekiditeko a
halegina bezala. Logika hori a
gertzen da a
mari lehentasunez eta berari soilik seme-alaben zaintza emateko epaileen jardueran, nahiz eta txosten psikosozialen a
rabera, bi gurasoak, bata zein bestea, egokiak diren zaintza bere gain hartzeko. A
kordioak hitzartzeko orduan, logika horrek ezinbestean baldintzatzen du a
men eta a
iten berdintasuna, eta nekez uler daiteke gizonen eta emakumeen lehengo eta oraingo desberdintasunak gainditzen laguntzeko diskriminazio positibo gisa. Bi a
rrazoirengatik ulertzen dugu horrela:
• a
zken batean, ideologia patriarkal baten mendeko pentsamoldea delako. Ideologia horrek pertsonei, generoaren a
rabera, desberdintasun horiek sendotzen lagundu zuten eginkizun eta gizarte-espektatibak berberak ematen dizkie. Horrela, emakumeak diskriminatzen ditu a
rlo publikoan sartzeko bidean eta, a
ldi berean, gurasoak banantzen badira, "natural" tzat jotzen du –hortaz, normalean a
dingabearen interesarekin lotzen den zerbait bezala− emakumeak a
rduratzea, beraiek soilik, seme-alaben zaintzaz. Beraz, benetako berdintasuna lortzeko bide egokian ote gaude? Bidezkoa da geure buruari galdera hori egitea.
• Izan ere, banandu ostean, bikote bat, haien seme-alaben zaintza modu berdintsuan banatzeko, ez bada a
kordio batera heltzen, horrek ez du esan nahi elkarrekin bizi ziren bitartean horrelako a
kordiorik ez zela existitu. Modu berean, ez du a
dierazten une horretatik a
urrera bikotekideek umeak zaintzeko as
morik edo a
halmenik ez dutela. As
mo eta a
halmen hori kasuz kasu baloratu beharko litzateke, beste ezer baino lehen a
dingabeen ongizateari a
rreta jarriz, hurrengo a
talean a
ipatuko dugun bezala. Beste modu batean ulertzea a
urreiritzi bat onartzea da. Batzuetan a
urreiritzi hori emakumeen a
ldekoa da. Gure ustez, edozein desberdintasun faktore bezala, pertsona guztiei kalte egiteaz gain, bistakoa den gizartearen errealitate bat a
lde batera uzten da: erantzukizunak partekatzen dituen familia eredu bat, gehiengoaren barruan dagoen edo ez a
intzat hartu gabe, gero eta ohikoagoa dena, batez ere, genero berdintasunaren a
ldetik harkorrenak diren sektoreen a
rtean. Bestalde, iritsi zaizkigun kasuen a
rtean, emakumeek osatutako bikoteak ere badira. Horiek, bere garaian, guraso-ardura elkarrekin bereganatu zuten, emakumeetako baten intseminazio a
rtifizialaren bitartez. Banandu ostean, ordea, a
ipatu berri dugun a
urreiritzi horren ondorioz, epaitegiak ikuspegi biologizista hartu zuen eta, bi a
men a
rteko a
kordiorik ezean, guraso-zaintza gauzatzea eragotzi zion bien a
laba bere sabelean eraman ez zuen eta hartaz erditu ez zen a
mari, nahiz eta, umea jaio zenetik une oro hura zaintzeaz a
rduratu zen.
b) A
ipatutako bigarren a
lderdiari dagokionez, ikusi dugunez, seme-alaben zaintzak bikoteko bi kideen a
rdura izan behar duelako ideia gizartean a
urrera egiten a
ri den neurrian, banantzearen ondoren seme-alaben jagoletza eta zaintza elkarrekin banatzea ere a
ukera egokitzat jotzen a
ri da pixkanaka, eta zuzenbidean ez dago ezer hori hala izatea oztopatuko duenik, betiere a
ukera horrek –adingabeei begira hartzen den beste edozein neurrik bezalaxe− a
dingabeen lehentasunezko interesari kalterik egiten ez badio.
Gure epaile eta fiskalek, zentzuz jokatuz, interes hori a
dingabeen egonkortasunarekin identifikatzeko joera dute, eta egonkortasun hori guztiz bateragarria da, hasiera batean, bikotea banandu ondoren haurren zaintza bi gurasoek gauzatzen jarraitzearekin, betiere a
rrazoizko sistema baten bidez gauzatzen bada. Gure a
buruz, testuinguru horretan egonkortasuna kontzeptu geografikotzat hartzen ez bada, baizik eta irizpide psiko-afektiboen a
rabera definitzen bada, egonkortasun hori a
dingabearen eguneroko bizitza zuzentzen duten espaziozko eta denborazko erreferentzien sendotasunean oinarrituko da, eta a
dingabeak, banantzea gertatu a
rren, a
itak nahiz a
mak bera maitatzen eta zaintzen jarraitzen dutela sentitzean.
Horregatik, gure ustez, irizpide horiek bete a
hal izatearen a
rgitan baloratu beharko dira, a
urreiritzirik gabe eta objektibotasunez, kasu bakoitzean a
zal daitezkeen baldintza material eta emozionalak bi gurasoek seme-alabak zaintzeaz elkarrekin a
rdura daitezen, leku desberdinetan bizi izanda ere, zaintzeko denborak banatuz (ez du zertan izan bakoitzak denboraren %50) edo zaintzak berekin dakartzan egitekoak modu bideragarrian banatuz. Horren baitan egongo da hautatzen den sistemaren a
rrazoizkotasuna, baita horrek denboran barrena izan beharko dituen a
ldaketak ere, a
dingabearen bilakaeraren a
rabera.
II.2. Legezko egoera eta hobetzeko a
ukerak
Haatik, legegintza a
rloan, bide horretan a
urrera egiteko a
haleginak gorabehera, esaterako, uztailaren 8ko 15/2005 Legearen bitartez Kode Zibilean egindako a
ldaketak, oro har, seme-alaben zaintza ez dago bi gurasoei ematerik bietako batek partekatu nahi ez duenean. Horixe dio Kode Zibilak 92. a
rtikuluan. Egia da a
rau horren 8. paragrafoan a
intzat hartzen dela a
dingabea judizialki bi gurasoen zaintzapean geratzeko a
ukera, a
lderdietako batek horren kontrako jarrera badu ere. Baina salbuespen gisa egiten da hori, eta bakarrik honako kasu honetan: Fiskaltzaren a
ldeko txostena edukita, a
dingabearen interesa babesteko modu bakarra dela uste izaten denean. Horrexegatik erabiltzen dute hain gutxi a
ukera hori gure epaitegiek.
Izan ere, epaile batek hainbat hautabideetatik bat a
ukeratu behar duenean, gai honetan zein beste edozeinetan, bere erabakia oinarritzeko ia inoiz ez du a
dierazten horixe dela, eta ez besterik, lehentasunez babestu nahi den interesa egoki babesteko hautabide bakarra. A
ldiz, epaileak, a
ukeran dituen hautabideetatik, interes hori −ustez behintzat− ongien babes dezakeen hautabidea identifikatzen du, inguruabarrak kontuan hartuta.
Arau horrek, a
itzitik, kasu as
kotan galarazi egiten dio epaileari zaintza partekatuaren a
lde egitea, hautabiderik onena iruditzen bazaio ere. Izan ere, zaintza partekatuaren a
lde egin a
hal izateko, a
dierazi beharko du, fiskalaren onespenarekin −hori ez da beste inongo a
rlotan gertatzen−, ez dagoela zaintza partekatuaz bestelako konponbiderik a
dingabearen interesa behar bezala babesteko. A
labaina, esklusibotasunezko irizpide hori nekez dator bat neurri hori hartzeko funtsezkoa den betekizun honekin: txosten psikosozialen a
rabera, a
itak nahiz a
mak seme-alabak zaintzeko guztiz gaituta egon behar dute, haurrak bere kargura geratzen badira. Egiaz, a
ztertu ditugun espedienteetatik gehienetan ikusten denez, guraso batek zaintza partekatua eskatzen duenean beste gurasoaren iritziaren kontra, eskaera oinarritzeko a
dierazten du horixe dela bere seme edo a
labaren interesa babesteko biderik egokiena, baina ez du a
dierazten, nahitaez, a
dingabeak gaizki zainduta egongo liratekeenik zaintzeko a
rdura zaintza partekaturik nahi ez duen beste gurasoari soilik emango balitzaio. Hala ere, Kode Zibilaren 92. a
rtikuluan orain ezarrita dagoenaren a
rabera, guraso baten ukapenak lehentasuna izango du beste edozein gogoetaren a
ldean, zenbait faktore batera gertatzen ez badira behintzat. A
zaldu dugunez, kasu hori egiaz oso gutxitan gertatzen da eta, gainera, teorian ere nekez uler daiteke: a
legia, ez epaileak bakarrik, baizik eta baita fiskalak ere, a
ita nahiz a
ma beren seme-alabak zaintzeko gai direla uste izatea, baina, a
ldi berean, haurren zaintza bietako bati soilik emanez gero, haurren interesari kalte egingo litzaiokeela uste izatea.
Lehenago a
zaldu dugun testuinguruan, hori guztia, neurria salbuespen moduan xedatuta egotearekin batera, berdintasuna lortzeko traba garrantzitsua dela iruditzen zaigu, eta eragin kaltegarria duela a
din txikikoen eskubideen eraginkortasunean, gorago a
ipatu dugunez. A
razo hori gainditu nahi bada, jakina, ez dago zertan seme-alabez a
rduratzera behartu hori egin nahi ez duen gurasoa, baina bietako batek zaintza partekatua eskatu eta besteak zaintza berak bakarrik baliatu nahi duenean, a
zken horrek ez luke bere borondatea inposatzeko a
halmenik izan beharko epaileari −oroz gain a
dingabeen interesa errespetatuz− gurasoen erantzukizun partekatuaren ildotik a
gian egokiagoak irudituko zaizkion beste konponbide batzuen kalterako.
Badakigu a
zaldutako a
razoei a
urre egiteko pentsamoldea a
ldatu behar dela, hori denborarekin gauzatuko dela eta, har daitezkeen legegintza-neurriez harago, gizarte osoari dagokiola. Hala eta guztiz ere, botere publikoen betebeharra da hori eragozten duten oztopoak kentzea, eta horrexegatik eskatzen dizugu, idazki honen bitartez, jardun dezazula.
III. Gomendioa
Botere publikoek, nork bere eskumenen neurrian, beharrezkoak diren lege-aldaketak eska ditzatela, banantze eta dibortzio kasuetan seme-alaben zaintza bi gurasoek izan dezaten errazteko, hautabide onena bezala. Hori gurasoen erantzukizun partekatuaren bidez egingo da, betiere haurren interesa babestuz beste ezer baino lehenago.