III. Atala. Arartekoaren jarduerak arreta publikoa behar duten taldeak babesteko
I. Aurrekariak
Nabarmena da gizarte bazterketa egoeran edo a
rriskuan dauden pertsona kopurua langabeziaren hazkundeagatik eta lan prekarietateagatik hazi egin dela; hori dela-eta, langileek soldata baxuagoak jasotzen dituzte eta pentsioak kobratzen dituztenek ez dute euren egoera hobetu. Bestalde, premia biziko gaien prezioek a
ltu diraute eta, beraz, oinarrizko premiei (janaria, bizilekua, jantziak, berokuntza...) a
urre egiteko gastuak ere handiak dira.
Egungo krisialdiak batez ere talde a
hulenak kaltetu ditu: kualifikazio urriko langileak, a
rdurapean a
dingabeak dauzkaten familia gurasobakarrak, etorkinak, gutxiengo etnikoetako kideak, behin-behineko kontratupeko pertsonak, pentsio txikiko pentsiodunak, besteak beste. Lanik eta diru-sarrerarik ezak, denboran luzatuz gero, gizarte bazterketako prozesuak larriagotzen ditu eta, hortaz, sarrerak bermatzeko sistema bat izatea oso ona da.
Aurten eztabaida kezkagarria egon da gizarte laguntzak jasotzeko balizko iruzurrari buruz, eta komunikabideetan hedapen handia izan du. Eztabaida horretan gizarte bazterketaren zioei buruzko a
zterketa serioa falta izan da; izan ere, gizarte, politika eta ekonomia osagaia daukate, eta haien erroek ez dute zerikusirik gizarte babesa eskatzen duten pertsonekin. Eztabaida horiek gizarte erabaki eta politiketan daukaten eragina dela-eta, iruzurraren a
urkako ekintzei buruzko a
dierazpenetan a
zterketa zorrotzagoa egin behar da, a
dministrazio espedientea osatzen duten betekizun batzuk betetzeko zenbait a
giri ez a
urkeztearen eta pertsona as
ko bizi duten egiazko txirotasun egoeraren a
rtean bereizi behar da, haien duintasuna eta eskubideak errespetatzeko.
Zentzu horretan garrantzitsua da gogoratzea txirotasunari eta gizarte desberdintasunari buruzko inkesten emaitzak eta haien bilakaera. A
zkena 2008ko datuei zegokien, zehazki, lehenengo seihilekoari; urte hartan krisi finantzarioa lehertu baino lehenagokoa da, beraz. Inkesta hark txirotasun tasen eta ongizate ezaren jaitsiera prozesuan bilakaera ona erakutsi zuen, eta salbuespen bakarra zegoen: mantentze txirotasunaren zenbait a
dierazleri dagokiena. Zioen a
rtean, besteak beste, txirotasun a
rriskuko pertsonen erabat oinarrizko premiak betetzeko gastuaren –esaterako, etxebizitzarako gastua- eta guztizko gastuaren a
rteko proportzioa zegoen. Inkestan, txirotasun eta prekarietate egoerak gerarazteko prozesuan eta, zehazki, metaketako txirotasun tasaren jaitsieran, funtsezko elementua oinarrizko errenta eta gizarte behar larrietarako laguntzako ekintzek egiazko txirotasuneko a
rriskuko taldeengan izandako eragina jotzen zen funtsezko elementu. (2009ko Pobreziari eta gizarte desberdintasunari buruzko inkesta)
Sarrerak Bermatzeko Errenta eta beste zenbait laguntza bezalako prestazioak funtsezkoak dira txirotasuna gerarazteko. Halaber, garrantzitsua da laneratze programak a
biaraztea a
halik eta pertsona gehien laneratu a
hal izateko.
Bestalde, gogoratu behar da gizarte bazterketa larriko egoeran dauden pertsona guztiak ez direla prestazio horien titularrak. Ikusiko dugunez, laguntzak emateko zenbait betekizun bete behar dira, hala nola bizileku independentea izatea edo erroldan gutxieneko a
ntzinatasuna izatea, eta hori dela-eta pertsona as
kok ez dituzte haiek eskuratu. Era berean, bazterketa prozesuek, a
urreratuta daudenean, erakunde eta zerbitzu publikoetatik erabat banantzea dakarte. A
rloko jarduketa planari buruzko 4. a
talean, etxerik gabeko pertsonen egoera a
ipatuko dugu, etxerik gabeko eta gizarte bazterketa larriko egoerako pertsonei buruzko txosten bereziaren jarraipenean.
II. Arloa kopurutan
Aurten kexa as
ko jaso ditugu prestazio ekonomikoak eten direlako, betekizunak ez betetzeagatik prestazioak ukatu direlako edo jasotako kopuruak itzultzeko eskatu delako. Kexa as
kok a
raudian a
urreikusitako izapideak betetzeari Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Komunaren 30/1992 Legean xedatutako eskubide eta bermeei buruzkoak dira, baita gizarte a
hultasuneko egoerei buruzkoak ere.
III. Lege testuingurua eta politika publikoak
Atal honetan Gizarte zerbitzuen Euskal Sistemaren eta Diru-sarrerak Bermatzeko Euskal Sistemaren legediaren garapenari buruzko zenbait kontu eta a
rlorako interesa duten beste politika publiko batzuk jasoko ditugu.
Gizarte zerbitzuen Euskal Sistema
Gizarte zerbitzuen abenduaren 5eko 12/2008 Legeak eskumen a
raubidea ezarri eta prestazio eta zerbitzuen katalogoa zehazten du. Ondoren prestazio eta zerbitzu zorroa a
rautzea a
urreikusten du, baita Gizarte zerbitzuen plan estrategikoa onartzea ere, zeinek Euskal Herriko A
utonomia Erkidegoko Gizarte zerbitzuen mapa jasoko baitu. Etorkizuneko prestazio eta zerbitzu zorroak zerbitzuak eta prestazioak eskuratzeko betekizun zehatzak, ezaugarriak eta finantzabideak ezarriko ditu. Txosten hau ixteko orduan, oraindik ez dira onartu ez Gizarte zerbitzuen Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzu zorroa ez beste tresna estrategikoak ere. Erabiltzaileek katalogoan a
urreikusitako ez doako prestazio eta zerbitzuen finantzazioan izan behar duten parte hartze ekonomikoaren a
rautzea ere ez da onartu. Tresna horiek funtsezkoak dira Gizarte zerbitzuen Euskal Sisteman eta lurralde osoan behar besteko eta a
ntzeko a
rreta a
plikatzeko bermean a
urrera egiteko. Espero dugu 2011n dagokien a
dministrazioen a
rtean haiek onartzeko behar den a
dostasuna lortuko dela.
Gizarte zerbitzuen Erakunde a
rteko Organoa (martxoaren 30eko 101/2010 Dekretua), eta Goi Ikuskaritza (Gizarte zerbitzuen a
rloko Goi Ikuskaritzari buruzko irailaren 14ko 238/2010 Dekretua) a
rautzen dituen a
rautegia onartu egin da.
Aurten A
rartekoak Euskal Herriko A
utonomia Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuen egoerari buruzko txosten berezia egin du. Txostenak oinarrizko gizarte zerbitzuen funtzionamendua a
ztertu eta esleitutako helburuak betetzeko dauden zailtasun eta a
razoei a
ntzeman die. Haien egoeraren balorazio orokorra egin eta a
dministrazio eskudunei gomendioak egin dizkie, zortzi a
rlotan egituratuta: gomendio orokorrak; kontzeptu, lege eta a
ntolakuntza esparruei lotutako gomendioak; zonakatzeari buruzko gomendioak; zerbitzuak eskuratzeko prozedurei buruzkoak; langileei buruzkoak; banakako eta familiako esku-hartzeari buruzkoak; erabiltzaileen eskubideei eta zerbitzuen kalitatearen neurketari buruzkoak; bukatzeko, oinarrizko zerbitzuek komunitatean izan beharreko engaiamenduari eta bigarren mailako a
rreta sarea koordinatzeari buruzko gomendioak. "Euskal A
utonomia Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuen egoera" txosten berezia.
Diru-sarrerak Bermatzeko Euskal Sistema
2009ko urtarrilaren 1ean Sarrerak bermatzeko eta gizarteratzeko a
benduaren 23ko 18/2008 Legea sartu zen indarrean. Lege hori garatu egin behar da eta, zentzu horretan, 2010ean Eusko Jaurlaritzak a
rautegi bi onartu ditu: 2/2010 Dekretua, urtarrilaren 12koa, etxebizitzako gastuetarako prestazio osagarriari buruzkoa eta 147/10 Dekretua, maiatzaren 25ekoa, Gizarteratzeko diru-sarrerak bermatzekoa. Egiteke dago beste dekretu garrantzitsu bat, gizarte behar larrietarako laguntzei buruzkoa, laster eginda egotea espero dena, baita gizarteratzeko hitzarmenak a
rautuko dituena ere. Bestalde, Eusko Jaurlaritzak pertsona langabetuak edota diru-sarrerak bermatzeko errenta jasotzen dutenak kontratatzeko laguntzak ematen jarraitzen du (Enplegu eta Gizarte gaietako sailburuaren 2009ko a
zaroaren 25eko A
gindua, 2010eko urriaren 22ko A
ginduak a
ldatua).
Beste prestazio batzuk
Arabako Foru A
ldundiak gizarteratze ibilbideetan parte hartzen duten pertsonentzako laguntza ekonomikoak deitzen jarraitu du (ALHAO, 2010-2-10). Laguntza horiek lan prestakuntzarako joan-etorriek eragindako gastuak, joan-etorri horiek egiten dituen eskatzailearen mendeko pertsonen a
rretarakoak eta gidabaimena lortzekoak estaltzen ditu. Halaber, A
ldundi horrek beste laguntza ekonomiko mota baterako deialdia egin du, 2009an lanbide a
rteko soldataren a
zpiko errenta jaso zuten pertsonen baldintzak eta bizi kalitatea hobetzeko (ALHAO, 2010-7-16).
Prestazio hori, batez ere, 45 urtez gorako a
largunentzat da. Gainera, laguntza hori bateragarria da abenduaren 14ko 39/2006 Legetik (LAAD) eratorritako prestazioekin eta ez da ondorio horietarako zenbatzen.
Jarraian, euren interesagatik a
zpimarratu nahi ditugun zenbait politika publiko a
ipatuko ditugu.
Europar Batasuna
2010a txirotasunaren eta gizarte bazterketaren a
urkako borrokaren europar urtea izan da. Bertan Europan, munduko eskualderik oparoenetakoa izan a
rren, jende as
ko bizi den txirotasun eta gizarte bazterketako egoera ikusarazi da. 2010eko a
benduaren 6an Europar Batasuneko Kontseiluak Adierazpen bateratua sinatu du. Hartan, txirotasuna eta gizarte bazterketa murrizteko eta Europar Batasuneko balioak eta "2010eko a
benduaren 16an Batzordeak Europar Parlamentuari, Kontseiluari eta Ekonomia eta Gizarte Batzordeari eta Eskualdeen Batzordeari egindako komunikatua. Txirotasunaren eta gizarte bazterketaren a
urkako Europar Plataforma, gizarte eta lurralde kohesiorako europar esparrua" SEC (2010) 1564 a
zkena izenekoan a
urreikusitako tresnak sustatzeko konpromisoa hartu du.
Komunikatu hori oso garrantzitsua da Europar Batasunak hurrengo urteetan izango dituen erronkak ezartzen dituelako: gizarte bazterketa borrokatzea eta gizarte justizia eta oinarrizko eskubideak sustatzea. Europar Batasuneko Estatu kideetan bizi den txirotasun eta bazterketa egoeraren a
zterketa egin eta hura borrokatzeko neurriak eta tresnak eta konpromiso politiko handiagoa a
urreikusten ditu.
Abenduaren 16 hartan, tresnetako bat a
biarazi zen, 2020 Estrategian jasotako Txirotasunaren a
urka Borrokatzeko Plataforma, hain zuzen ere.
Plataforma horren helburuak behar diren a
ldaketak sustatzea eta proposatutako erronkak gauzatzea dira. Ongizatearen Estatua sendotzeko ekintzak a
urreikusten dira; izan ere, gizarte babesari, osasunari, hezkuntzari, etxebizitzari, familia kontziliazioari eta lan gaikuntzari buruzko neurriak jasotzen ditu. Komunikatuak a
intzat hartzen ditu etnia edo generoagatiko bereizkeria pairatzen duten pertsonen egoera eta, besteak beste, osasun mentaleko a
razoak pairatu edo etxerik gabe dauden pertsonak. Estatu kideek, beraz, Europar Batasuneko txirotasuna eta gizarte bazterketa borrokatzeko nazioko erreforma programen barruan eta Europar 2020 Estrategia (zeinek, besteak beste, txirotasun eta bazterketa egoeran 20.000.000 lagun gutxiago egotea a
urreikusten baitu) betez jardun behar dute. Programok Batzordeak ebaluatuko ditu.
Euskadi
Berrikuntza Estatuko Enplegu Zerbitzuak egiten zituen eginkizun eta zerbitzuei dagozkien eskuduntzak transferitzea izan da.
Eginkizun hori Lanbideren bidez beteko da, 2011ko urtarrilaren 1az geroztik.
Eusko Jaurlaritzak Lanbide-Euskal Enplegu Zerbitzuaren jardueren hastapena a
rautu du (abenduaren 28ko 354/2010 Legea).
Aurreikusita dago Eusko Jaurlaritzak 2011n, Lanbideren bidez, Diru-sarrerak bermatzeko errentari eta Etxebizitzako prestazio osagarriari dagozkion espedienteak izapidetzeko eta ebazteko lana bere gain hartzea. Orain a
rte, lan hori Foru A
ldundiek betetzen dute. Horren bidez, lan eskaintza laguntza horiek jasotzen dituztenei lotuago egotea nahi da. A
ldaketa horretarako, ordea, a
ipatu 18/2008 Legea a
ldatu behar da, eta txosten hau idazten a
maitzeko unean haren legebiltzarreko izapidetzea egiteke dago. Legearen a
ldaketa indarrean sartzen denean, hiritarrek ez dute a
urrerantzean bizi diren udaleko edo a
uzoko oinarrizko gizarte zerbitzuetara jo beharko; a
itzitik, Lanbide-Euskal enplegu zerbitzuaren bulegoa izango da prestazio sistema horretan eta lan jardueran sartzeko a
tea. Lanbidek osorik izapidetuko ditu espedienteak, herritarren eskabideak jasotzen direnetik haiei buruz ebatzi eta eskatzaileei zuzenean ordaindu a
rte. A
ldaketa horrek prestazio horien eskatzaile eta onuradunentzat a
halik eta ondorio txikienak izan behar ditu; horregatik, oso garrantzitsua da egingo den modua. Laguntza horien xedea pertsonen oinarrizko premiei a
urre egitea da, horregatik, a
tzerapenek ondorio oso larriak dauzkate familientzat.
Aurten, berrikuntzen a
rtean, duten garrantziagatik, a
rlo soziosanitarioan egondako a
urrerapen batzuk a
zpimarratu nahi ditugu. A
raban, A
begia, egoitza a
rretako zentroa a
biarazi da; droga kontsumoari lotutako a
razo mentalak dauzkaten pertsonentzako a
rreta osoko osasun zerbitzua da. Gizarte euskarri egokirik izan gabe patologia a
nizkuna duten pertsonentzat da.
Bizkaian, Bilbo udalerrian, Etxerik gabeko pertsonentzako a
rreta psikiatrikoko programa a
biarazi da, Eusko Jaurlaritzaren, Osasun eta Kontsumo Sailaren eta Bilboko Udalaren a
rteko hitzarmenaren ondoren. Programa, Bilbo udalerrian bizi izanda, gaitz mental larria duten etxerik gabeko pertsona a
dindunentzat da, a
rretarik jaso ez badute edo osasun mentaleko sare publikoarekiko loturarik ez badaukate. Osasun mentaleko a
razoak dauzkaten etxerik gabeko pertsonentzako a
rretako lehenagoko esperientzia batetik dator; hartan, Bizitegi elkarteak, Bermeoko eta Begoñako Ospitaleek parte hartu zuten. Programak honakoak a
urreikusten ditu: osasun eta gizarte esparruetatik egin beharreko jarduketak, erabili beharreko baliabideak, ebaluazioa eta bideratzeko a
giriak eta programak a
urrera egiteko behar diren beste tresna batzuk.
Bukatzeko, a
ipatuko dugu a
urten Bilboko Udalak etxerik gabeko pertsonen egoera eta haien premiak a
ztertu dituela, bizileku bazterketa larriko egoeran dauden pertsonen errealitatearen irudia eratzeko xedez. A
zterketarako, 2010eko ekainaren 15eko gauean zenbaketa bat egin zen kalean zenbat lagun bizi ziren jakiteko.
IV. Jarduera-plana
Arartekoak populazio horri eragiten dioten honako jarduketak burutu ditu. A
lde batetik, Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailera jo eta egoera batzuei buruz daukan iritzia helarazi dio; izan ere, egoera horiek ez zuten jasotzen behar zuten a
rreta. Halaber, jakinarazi dio foru a
ldundiek, a
raudia a
plikatzerakoan, zenbait interpretazio desberdin eman dizkiotela. Bestalde, etxerik gabeko pertsonei a
rreta ematen dieten programak bisitatu ditu, etxerik gabeko eta gizarte bazterketa larriko egoerako pertsonen egoerari buruzko txosten bereziari jarraipena egiteko, eta iritzi a
rtikulu bat egin du txirotasuna desagerrarazteko egunaren karietara.
1) Iaz a
ipatu genuen Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailera jo genuela proposatzeko konpentsazio pentsioak, zenbait kasutan, pentsiotzat jo a
hal izatea, hola 18/2008 Legeko 9.2.a) a
rtikuluan sartzeko. Era horretan, jasotzen dituztenak –batez ere emakumeak dira- elkarbizitza unitatetzat jo litezke eta DBEko "pentsio osagarria" izenekoa eskura lezakete. Sail horrek, ordea, ez zuen proposamena onartu, ez baita Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta a
rautzeko 147/2010 Dekretuan sartu.
2) Sail berari beste proposamen bat egin diogu, hura ere 18/2008 Legeko 9.2.a) a
rtikuluari lotua. Proposamena honako zentzuan egin da: %65etik gorako ezgaitasunen bat duen 18 urtez gorako seme-alabaren a
rduragatiko prestazioaren kausatzailea a
rtikulu horren ondorioetarako pentsioduntzat jo a
hal izatea. Ezintasunen bat duten pertsonen a
rloari buruzko a
talera jotzen dugu, bertan a
zaltzen baita proposamena.
3) DBEko "pentsio osagarria"ren onuradunei trataera desberdina ematen zitzaiela ulertzeagatik ere jo dugu Sailera. Jasotako kexa pentsiodun batek, haren ezkontideak eta semeak osatutako familiari zegokion. A
ita pentsiodunak eta a
mak elkarbizitza unitatea osatzen zuten, 18/2008 Legeko 9.2.a) a
rtikulua, eta pentsio osagarria jasotzen zuten. Semea lanean ibilia zen eta, beraz, lanagatiko diru-sarrerak jaso eta ez zuen elkarbizitza unitate hura osatzen.
Semeak lan egiteari utzi eta langabezia subsidioa, DBE baino txikiagoa, jaso zuenean, ulertu zen ekonomikoki gurasoen mendekoa zela eta, beraz, elkarbizitza unitate bera osatzen zuela. Hola, baliabideen zenbaketan pentsioa eta subsidioa hartzen ziren a
intzat, eta bien batura baliabideei ezarritako muga gainditzen zuen. Horren ondorioz, gurasoek pentsio osagarriengatik jasotako zenbatekoak jaso behar ez zirela ebatzi da eta itzuli behar izan dituzte. Sailari helarazi diogu ez daukala zentzurik pentsiodunen elkarbizitza unitate batean, seme-alabak lanagatiko sarrerak jasotzen baditu –zein ere den haren zenbatekoa- haiek ez zenbatzeak, seme-alabak ez duelako gurasoen elkarbizitza unitatea osatzen; seme-alaba horrek beste edozein jatorritako DBE baino diru-sarrera handiagoak jasotzen baditu haiek ere ez zenbatzeak. Eta seme-alaba berberak langabezia subsidioa –zein lan egin izanari eta egoera horregatik kotizatu izanari lotuta baitago- jasotzen badu diru-sarrera horiek zenbatzeak, DBE baino txikiagoa izateagatik gurasoen elkarbizitza unitatea osatzen duelako. Honako proposamena helarazi diogu: halako egoeretan elkarbizitza unitatetzat jotzen jarraitzea, baina elkarbizitza unitate horren baliabideak zenbatzean seme-alabaren diru-sarrerak a
intzat ez hartzea. Horri dagokionez ere erantzunaren zain gaude.
4) Ofiziozko jarduketa bati ekin diogu Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak iragarri duelako Enplegu Zerbitzu Publikoan izena eman ez duten pertsonei Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta eta Etxebizitza Osagarria etengo dizkiela.
Bukatzeko, jakinarazi nahi dugu 2010eko martxoaren 3an Gizarteratzeko Zuzendaritzarekin bildu ginela eta bertan bazterketaren a
urka borrokatzeko zenbait tresna a
rautzeko legediaren a
plikazioari buruzko zenbait gai kezkagarri jakinarazi genizkiola. Jarduketa horietako batzuk etorkinen eta kultura gutxiengoen a
rloetan jorratu dira. Beste batzuk honakoak dira: DBE prestazioaren onuradunak elkarbizitza unitate bitara mugatzea, mugaketa hori dela-eta egoera bereziak elkarbizitza unitatetzat jotzeak ekarri duen hobekuntzak hobekuntza izateari utz baitiezaioke; enplegu babestuan lan egiten duten pertsonen soldata a
intzat hartzea; zigorra betetzen egonda zigor sailkapenaren a
rabera zenbait as
katasun maila izateagatik gizarteratze eta laneratze prozesuetan sar litezkeen a
rren haietatik kanpo uzten diten pertsonen egoera; familia eta lana kontziliatzeko premiak; eten prozeduretan entzunaldiko izapidearen eta etetea ebatzi a
hal izateko zioetako proportzionaltasun printzipioaren garrantzia, eta zehapen prozesuaren a
ldean daukan a
ldea, etete prozesura baino hobea izan baitaiteke; gizarteratzeko hitzarmenean a
dostutako konpromisoak eta haiek haustea a
rautzeko esparru objektibo baten garrantzia, hura baita eskubidearen etetea edo a
zkentzea ebazteko a
urreikusitako zioetako bat, baita lekuaren edo esku hartzen duen gizarte langilearen a
rabera a
lde handirik ez egotearen garrantzia ere; bizilekuaren errealitatea, erroldako erregistroaren bidez ez ezik, beste frogabide batzuen bidez egiaztatu a
hal izatea, besteak beste.
Etxerik gabeko pertsonei a
rreta ematen dieten programa eta zentroei egindako bisitei dagokienez, guztira 7 programa bisitatu ditugu hiru lurralde historikoetan. Zentro horiek, gauez edo egunez, etxerik gabeko pertsonak hartzen dituzte. Bisitetan a
rduradunekin bildu, zentroa ikuskatu eta erabiltzaileak elkarrizketatu ditugu. Datuak fitxetan jaso ditugu eta haien bidez baliabideen a
rtean erkatu eta a
rretaren bilakaera egiaztatu a
halko da Datuetan a
zpiegitura eta instalazioak, erabiltzaileentzako a
rreta, informazioa eta prebentzioa, zentroaren proiektua eta dauden erregistroak, eta zentroko langileak eta kudeaketa modalitatea jasotzen ziren. Jasotako informazioak bidea ematen du "Etxerik gabe eta bazterkeria larrian dauden pertsonen premiei emandako erantzuna" izeneko txosten bereziaren jarraipena egiten segitzeko.
Garrantzitsua da a
ipatzea oraindik ez dela etxerik gabeko pertsonentzako zentroak a
rautzeko legedia onartu eta, beraz, zentro horiek bete beharreko ezaugarri teknikoak eta betekizunak zehaztu gabe daudela.
Jarraian, honako kontuei buruz jasotako informazioa laburbilduko dugu. Informazio hori ugaria eta balio handikoa izen zen:
a) Arreta soziosanitarioa
Bilbon 2010ean etxerik gabeko pertsonentzako a
rreta psikiatrikoko programa a
biarazi da, politika publikoei buruzko a
talean a
ipatu dugun bezala. Programa hori 2010ean hasi da eta balorazio ona egiten dugu. Osasun mentaleko a
razoak dauzkaten pertsonentzat da, zein ere den haren jatorrizko nazioa,edo a
dministrazio egoera, edo erroldan erregistratuta egon zein ez.
Iaz Bilbon beste a
urrerapen bat egin zen, Elejabarri a
terpeko susperraldi unitatea a
biarazi baitzen; oraindik gabezia batzuk daude, hala nola: plaza gehiago behar izatea, as
teburuetan sartzea edo suspertzen jarraitzeko beste a
ukerarik ez daukatenean egonaldia luzatzeko a
ukera. Hontzan ere 4 plaza dauzkate susperraldia behar duten pertsonentzat baina gaueko egoitza da.
Gasteizen gizarte larrialdietarako zerbitzuaren eta Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailaren a
rteko protokoloa dago osasun mentaleko a
razoak dauzkaten pertsonei a
rreta emateko. Gizarte larrialdietarako zerbitzuak a
ldian a
ldiko laguntza ematen die Foru A
ldundiak a
rreta eman behar dien mendekotasun egoerako pertsonei (izapidetutako kexei buruzko a
talera jotzen dugu, haietako batzuk koordinazio soziosanitarioari buruzkoak direlako).
Arestian a
ipatu dugun A
rmentiako egoitzak –Abegiak– patologia a
nizkunak dauzkaten gaizoei ematen die a
rreta. Osasun mentaleko a
razoak dauzkaten pertsonentzako zentro bat zabaltzea ere dago a
urreikusita.
Donostian jarduteko protokoloak falta dira osasun mentaleko a
razoak edota mendekotasunak dauzkaten etxerik gabeko pertsonei a
rreta emateko jarraibide a
rgiak emateko, baina gizarte eta osasun a
rloko langileen a
rtean lankidetza dago talde horri a
rreta eman a
hal izateko.
b) Ezaugarriak
Bilbon, diotenez, baliabideetara jotzen a
ri diren pertsonak hondatuago daude. Gehienek osasun mentaleko tratamenduari jarraitzen diote. Baliabideetan a
tzerritar as
ko daude. Haien egoeren a
rtean a
ldeak daude, batzuetan a
razo bakarra bizileku bazterkeria eta baliabide ekonomikorik eza da. Halaber, gazte a
tzerritar gehiago daude. Gehienak gizonezkoak dira, emakumeak as
koz gutxiago dira. Hontzara (mendekotasun a
razoak izanda gizarte bereizkeria egoeran dauden pertsonentzako gaueko egoitza da) doazenen batez besteko a
dina 40 urtekoa da eta gehienak bertokoak dira.
Gasteizen, diotenez, halako baliabideetara jotzen duten gehienak gizonezkoak dira; a
tzerritarrak %50 baino gutxiago dira; pertsona batzuek mendekotasunak dauzkate, baina substantzia toxikoak hartzen dituzten pertsonak gutxitu egin dira; batez beste 35 eta 55 urte bitartekoak dira, gehienak erroldatuta daude, pasadizokoak ere badaude baina eguneko egoitzara doazenak gutxiago dira.
Donostian, diotenez, gehienak 30 urtez gorako gizonezkoak dira. Erabiltzaileen erdiak a
tzerritarrak dira eta halako baliabidetara jotzen duten bertoko pertsonak baino gazteagoak dira. Pertsona haietako batzuek osasun mentaleko a
razoak dauzkate baina ez dute tratamendu egokirik jasotzen euren gaixotasunari jarraipena egiteko baldintza egokirik ez daukatelako. Bestalde, jabetu dira bigarren belaunaldiko pertsonak ere etxerik gabeko pertsonentzako baliabideen erabiltzaileak direla.
c) Osasun a
rreta eta gizarteratzeko programak jasotzea
Bilbon etxerik gabeko lagunek bermatuta daukate osasun a
rreta eta gizarteratzeko programak jasotzea. Bilboko Udalaren protokoloak gizarte erakunde batek gizarte laguntasuna ematea eta prestazio ekonomikoak eskatzeko a
ukera a
urreikusten ditu. Zenbait zailtasun dauzkate, besteak beste, pertsona batzuek a
utonomia helburuak lortzeko zailtasun handiak dauzkatela.
Gasteizen etxerik gabeko lagunek osasun a
rreta jasotzen dute eta gizarteratzeko ibilbideak hasteko eta burutzeko jarraibideak a
ldez a
urretik daude ezarrita. Ibilbide horiek Gizarte Larrialdietarako Udal Zerbitzuak koordinatzen ditu. A
urten erroldan erregistratzeko jarduketa protokoloa ere onartu dute.
Donostian ohiko pertsonak udal erroldan erregistratu eta osasun a
rreta jaso dezakete, baina ez dago a
urreikusita prestazio ekonomikoak izapidetzea eta diotenez a
razoak daude etxerik gabeko pertsonek gizarteratzeko prozesuei eki diezaieten, ez dagoelako ez eskakizun urriko egoitzarik (neguko dispositiboa izan ezik) ez plaza nahikorik premiei erreta osoa emateko programetan, gehienak haiek izan a
rren. Beste a
razoetako bat zigor-aurrekariak dauzkaten a
tzerritarren egoera da, ezin baitute ez bizitzeko ez lan egiteko baimenik lortu, eta horrek haien a
utonomia eta gizarteratzea zailtzen ditu.
d) Oinarrizko premiak as
etzea
Bilbon, diotenez, otordu kopuruak eta jantokietako ordutegiak handitu dituzte. Oraindik mugak daude, otordu bat eta gosaria baino ez daudelako bermatuta.
Aterpeko plazak handitu dira baina ez da nahikoa, batez ere neguko dispositiboari dagokionez.
Jantziari dagokionez, a
razoak daude zenbait neurrirekin, emakumeentzako a
rroparekin eta oinetakoekin. Era berean, diotenez, txartela berriz eskatzeko ezarritako hiru hilabeteko epea, batzuetan, gehiegizkoa da.
Gasteizen ez da sumatu janariari, jantziari edo a
terpeari buruzko a
razorik.
Donostian oraindik a
gertzen dute hondartzakoak ez diren udal dutxak behar direla. Kontsignen garrantzia eta premia ere bai. Janariari dagokionez, Caritasek jantoki bi kudeatzen ditu eta udal a
terpean janaria ematen da, baina horrek ez du a
halbidetzen pertsona guztiek egunero janari beroa izatea eta ogitartekoetara jo behar izaten dute. Neguan bai Neguko A
terpean bai Hotzaldian gosariak eta gauean otamen beroa ematen dituzte. Jantziari dagokionez ez dute a
razorik a
tzematen.
e) Baliabide berrien premia
Bilbon, diotenez, osasun mentaleko a
razoak dauzkaten emakumeentzako pisuak behar dira. Baita kontsignak eta garbiketa zerbitzua, eguneko egoitzak as
teburuetan eta patologia a
nizkunak dauzkaten pertsonentzako egoitza egokiak ere.
Gasteizen behar diren baliabide berriei dagokienez, diotenez gizarteratzeko enpresak garrantzitsuak dira pertsona horiek laneratzen laguntzeko.
Donostian eskakizun txikiko egoitzetan ez dago plaza nahikorik neguan izan ezik, Caritasek kudeatzen duen A
terpea eta udal a
terpea baino ez baitaude urte osoan zabalik. Baliabide horiek gizarteratzeko programei ekitea a
halbidetzen dute.
Bilbon osasun mentalarekin koordinatuta bizi a
rriskuko egoeretarako prozedura bat dago a
urreikusita.
Gasteizen kaleko taldea udal baliabideetan, hala nola neguko a
terpe dispositiboan, sartzeko lan egiten a
ri da.
g) Gai komunak
Prestazio ekonomikoak jasotzeko etxe bakoitzeko elkarbizitza unitate bitara mugatzeak bizileku egokia a
urkitzeko a
razo izugarriak dauzkaten pertsona horien a
utonomia prozesuak zailtzen ditu.
Garrantzitsua da, ekimen publikokoak ez ezik, ekimen pribatuko baliabideak eta zentroak egotea, eskakizun txikikoak eta eskakizun handiagokoak, pertsona horien prozesuetara hobeto egokitzea a
halbidetzen dutelako, prozesu horiek ez baitira linealak, eta pertsona bakoitzaren premietara hobeto egokitzen direlako.
V. Taldeari eragiten dioten kexak
Jarraian, a
urten izapidetutako kexa batzuk a
ipatuko ditugu. Kexok gizarteratzeko tresnei, A
dministrazioaren funtzionamenduari eta gizarte zerbitzuek darabilten a
dministrazio prozedurari, a
gertzen diren a
hultasun egoerei eta a
rreta soziosanitarioari, erroldan erregistratzeari, bereizkeriari eta tratu desegokiei lotutako a
razoei, eta elkarbizitza a
razoei buruzkoak dira.
V.1. Diru-sarrerak Bermatzeko Sistema
2010ean A
rartekoak izapidetu dituen kexak batez ere prestazio ekonomikoen –besteak beste, Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta (DBE) bere modalitate guztietan, Etxebizitza Prestazio Osagarria (BPO) eta gizarte larrialdietarako laguntzak (GLL)– onuradunak izateko pertsonek bete behar dituzten betekizunei buruzkoak dira.
Pertsona as
kok ezin dute frogatu bizileku egokia edukitzea, prezioa edo jabeak jartzen dituen baldintzak direla-eta ezin duelako etxebizitzarik a
lokatu, eta horregatik zenbait bide garatu dira, hala nola etxebizitza berean zenbait gela a
lokatzea edo berrakuratzeak.
Bizileku independentea frogatzeko zailtasunei buruzko kexak jaso ditugu. Beste kexa batzuk gertatu dira prestazioa izapidetzea ukatu delako, helbide berean udal erroldan erregistratutako pertsona gehiago egoteagatik etxebizitza bizi ez a
rren, edo etxebizitzak bizigarritasun baldintzak betetzen ez dituen kasuak. Beste kexa batzuk etxebizitza berean sarrerak mugatzeari buruzkoak dira; hots, etxebizitza berean zenbait elkarbizitza unitate daudenean, dauzkaten diru-sarreren guztizko baturak ezin du zenbateko jakin bat gainditu.
Udal gizarte zerbitzuek egiaztatzen dute ea pertsonaren bizilekuak DBE eta, hala balegokio, BPO eskuratzea a
halbidetzen dion. Pertsonek etxebizitzaren okupazioaren egiaztagiria a
urkeztu behar dute eta, besteak beste, honakoak egiaztatzen dira: etxebizitzak bizigarritasun baldintzak betetzen dituen, udal erroldan helbide horretan erregistratuta dauden pertsonak eta etxebizitzan bizi direnen diru-sarrerak eta ondare ondasunak.
Kexak a
ztertzerakoan, haiek eragin dituen jarduketak dagokion legedian (Diru-sarrerak bermatzeko eta gizarteratzeko Legea) lekurik daukan balioesten dugu.
Aurkitzen dugun a
razoetako bat oinarrizko udal gizarte zerbitzuen eta Foru A
ldundien a
rtean a
raua interpretatzeko dauden a
ldeak dira. Lehenengoek izapideak egiteko eta ebazpena proposatzeko eskumena daukate; bigarrenek, DBE eta BPO onartzeko, ukatzeko eta, behar balitz, berrikusteko, a
ldatzeko, eteteko eta a
zkentzeko eskumena.
Etxebizitzaren okupazioaren egiaztagiri batzuek lurralde batzuetan balio izateak eta beste batzuetan ez izateak –esaterako, gela kontratua edo etxebizitzak zenbait bizigarritasun baldintza betetzeko eskakizuna edo etxebizitzan elkarrekin bizi diren elkarbizitza unitateen diru-sarrerek zenbateko jakin batzuk gainditu ezina–, kexak ekarri ditu lurraldearen a
rabera. Etxebizitza bakoitzeko DBE prestazioaren onuradunak gehienez elkarbizitza unitate bi izatea mugatzen duen egungo xedapenak egoera a
rgitu du, baina, bestalde, pertsona as
koren egoera konpondu gabe geratu da, etxebizitzen prezioak direla-eta, elkarbizitza unitate bi baino gehiagorekin bizi direlako.
Beste kexa batzuen zioa honakoa izan da: udal erroldan bizileku berean pertsona batzuk daudenean, etxebizitzan bizi ez a
rren, DBE izapidetzeko zailtasunak daude. Udal erroldan ofizioz baja emateko prozedura 6 hilabetez luza daiteke, eta beraz, pertsona horiek beste etxebizitza bat bilatzea hautatu dute, horrek dakartzan zailtasunekin, erroldako baja gertatzen ez den bitartean ez delako DBE eskabidea izapidetzen.
Aurten ikusi dugu, kasu honetan ere lurralde batzuetan besteetan baino gehiago, zenbait betekizun eskatzen direla, hala nola jatorrizko herrian ondasun higiezinik ez edukitzea frogatu beharra eta banantzea, dibortzioa edo mantenu-pentsioen eskaera frogatu beharra. Betekizun horiek eragin handia daukate etorkinengan eta, beraz, talde horri dagozkion jarduketak jasotzen dituen txosteneko a
talera jotzen dugu, hots, etorkinen a
rlora.
Bazterketa egoeran edo a
rriskuan dauden pertsonek gabezia ekonomiko eta pertsonal larrietako zenbait errealitate bizi dituzte; hortaz, a
hultasun egoera bakoitzak a
rreta eta balorazio egokiak jaso behar ditu. Kasu batzuetan lortu ezinak diren a
giri batzuk eskatzeak a
rautegian xedatutako betekizunak betetzeko eskakizunarekin nahastu dezake. Oinarrizko gizarte zerbitzuen proposamena eta gizarte txostena, beraz, oso garrantzitsuak dira, espedientea a
zaltzen eta justifikatzen dutelako. Edonola ere, txosten horiek zorroztasun handiz eta egoera pertsonal eta ekonomikoari buruzko datu objektiboekin prestatu behar dira, muturreko egoeretan a
rreta a
ntzekoa izan a
hal izateko.
Prestazioa ukatzeari buruzko kasuak ere a
gertu zaizkigu. Haietako batean, elkarbizitza unitate batek prestazioak jasotzen zituen eta bere etxean beste pertsona bati ematen zion a
begia. 147/2010 Dekretuak xedatzen duenez, a
begi-unitateak bere oinarrizko gastuei a
urre egiteko beste baliabide eduki behar ditu eta, beraz, ezingo dute DBE jaso (5.3 a
rt.). Beste kasu batean, eskatzaileak, bere a
itarekin batera, kontu baten titularkidea zelako, baliabide zenbaketa gainditzeagatik ukatu zen. Zenbateko hori ez zegokiola a
dierazi a
rren, kontu horretan zegoen zenbatekoaren legezko %50 zenbatu zitzaion.
Beste kasu batean, a
tseginez ikusi genuen A
dministrazioak DBE eskabide batean partekatutako zaintzaren ondorioak hartu zituela a
intzat. Seme-alabak hil erdiz zeuzkan a
ita bat zen. Haiek berarekin erroldatuta egon ez a
rren, a
maren bizilekuan erroldatuta baitzeuden, A
dministrazioak egitatearen errealitatea izan zuen a
intzat, ebazpen judizial bat betez. Hola, eskatzaileari legokiokeen DBEren zenbatekoa kalkulatzerakoan, kontuan hartu zen hilean 15 egunez elkarbizitza unitatean haren seme-alabak ere sartzen zirela.
Honakoa ere a
urkeztu zaigu: langabezia subsidioa jasotzea bateraezina izatea lanbide a
rteko gutxieneko soldataren %75 baino handiagoa den beste edozein laguntza prestaziorekin (LGS; Gizarte Segurantzaren Lege Orokorra onartzen duen ekainaren 20ko 1/1994 Legegintzako Errege Dekretua).
Jasotako langabezia subsidioa DBErekin a
zken horren mugaraino osatzen zuen pertsona baten kasua a
gertu zitzaigun. Gainera, etxebizitza prestazio osagarria jasotzen zuen. A
utonomia prestazio bi horiek batera LGSren %75 gainditzen zuten. Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak (Lan eta Immigrazio Ministerioaren mendekoa) haren berri izan zuenean, subsidioa eten eta, gainera, kopuru bat itzultzeko eskatu zion, jaso behar ez zela jaso zuelakoan). Hori guztia a
ipatu legea a
plikatuz.
Ikuspuntu juridikotik ebazpenak zuzena zirudien a
rren, pentsatu genuen hark talka egiten zuela Konstituzio A
uzitegiak a
benduaren 11ko 230/2002 ebazpenean a
dierazitakoarekin; gure iritziz, ebazpena hemen a
ipatutakoaren ezaugarriekin a
ntza daukan egoera bati buruz eman zen: kotizazio gabeko pentsioak (estatu mailakoak) a
utonomia erkidegoen funtsetatik datozen laguntzekin osatu a
hal edo ezin izateko a
ukera da. Ebazpen horretan, Konstituzio A
uzitegiak haren a
lde ebatzi zuen.
Aipatu legea a
plikatuz a
gindutako etete horren ondorioak nabarmentzeko modukoak dira, batez ere 52 urte edo gehiago dauzkatenentzat. A
lde batetik, langabezia subsidioa jasotzeari utziz gero Gizarte Segurantzari kotizatzeari ere uzten zaio, eta horrek osasun a
rretarako eskubidean eta etorkizuneko erretiro pentsioan ondorio kaltegarriak dauzka. Bestetik, subsidioa eteteak EAEren gainean utz lezake gizarte laguntzaren zenbateko osoa.
Estatuko A
dministrazio Orokorreko erakunde baten jarduketa zenez gero, kasua herriaren defentsariari igorri zitzaion, Konstituzio A
uzitegiaren ebazpenari buruzko txostenarekin batera. Era berean, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailari ere haren berri eman zitzaion, sail hark a
raututako prestazioari eragiten ziolako.
Beste espediente bat izapidetzen ere jarraitu da. Haren sorburua prestazio ekonomikoak a
rautzeko legedietan elkarbizitza unitatearen kontzeptua zenbait modu desberdinetan ulertzean eta hortik erator daitezkeen ondorioetan datza. Kontzeptu hori garrantzitsua da baliabide ekonomikoen zenbaketa elkarbizitza unitatea osatzen duten kideen a
rtean egiten delako. Kasu honetan Kotizazio Gabeko Pentsioa (KGP) eta Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta (DBE) dira. Lehenengoan, unitatea etxean bizi diren pertsona guztiek osatzen dute; bigarrenean, ez da beti horrela. A
gertutako kasua KGP bat jasotzen duen pertsona bati dagokio. Bere etxean a
ldi baterako DBE bat jasotzen zuen beste pertsona bat hartu zuen eta, bere a
rdurapean a
dingabe bat zeukanez gero, unitate berezia osatzen zuen. Elkarbizitza horrek ez zion a
zkenari eragiten, ez ziolako a
ldatzen elkarbizitza unitate bereziko egoera. KGPren titularrarengan, ordea, eragin handia zeukan, familia edo elkarbizitza unitatea a
ldatzen ziolako eta, batez ere, diru-sarrera zenbakarriak a
ldatzen zizkiolako. Zenbaketa berriarekin, haren baliabideak handitu eta ezarritako muga gainditzen zen. Hori dela-eta, pentsioa eten eta, gainera, jaso behar ez zirenak eskatu zitzaizkion.
V.2. Administrazioaren funtzionamendua eta a
dministrazio prozedura
Beste kexa zio batzuk A
dministrazioak erabakia hartzeko funtzionamenduari eta prozedurari dagozkie. Esaterako, DBE jasotzea eteteari, prestazioen eskabideei eta haiek izapidetzeko a
tzerapenei, jaso behar ez zela jasotako kopuruak itzultzeko prozedurei, zehapen prozedurari edo baliabideak ebazteari buruzko kexak.
DBE jasotzea eteteak, kasu as
kotan pertsonak edo familiak jasotzen duen diru-sarrera bakarra izanda, ondorio larriak dauzka, batez ere haren a
rdurapean haurrak dauden kasuetan.
Jasotako kexek diotenez, pertsonak prestazioa eten zaiola jakin du, edo diru-sarrera egin ez zaiolako edo prestaziorako eskubidea eteten dion ebazpena ordaintzeko egunean bertan jakinarazi zaiolako. Jasotako beste kaxa batzuetan erreklamaziogilek diote ez dutela bete eteteko egozten zaien zioa.
Erakunde honek maiz a
dierazi du zer garrantzitsuak diren entzunaldiko izapidea, a
rrazoibide egokia eta a
dministrazio prozedura orori Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen azaroaren 26ko 30/1992 Legean xedatutako a
rauak derrigorrez a
plikatzea.
Egungo Diru-sarrerak Bermatzeko errentaren 2010eko maiatzaren 25eko 147/2010 Dekretuak, 53 eta 55 a
rteko a
rtikuluetan prozedura a
rau komunak xedatzen ditu prestaziorako eskubidea a
ldatzeko, eteteko eta a
zkentzeko kasuetarako. 53.2 a
rtikuluak, beren-beregi, honela dio: "Diru-sarrerak bermatzeko errenta jasotzeko eskubidea a
ldatzeko, eteteko edo a
zkentzeko prozedura hasitakoan, ofiziozko prozedura bat bada, hasiera eman zaiola jakinaraziko zaio titularrari a
dierazitako bizilekura igorrita, prozedurak oinarri dituen a
rrazoiak eta izan ditzakeen ondorio ekonomikoak a
dieraziz, baita ebazteko eta jakinarazteko epea eta 55. a
rtikuluan ezarritako epean esanbidezko ebazpenik ezak izan ditzakeen ondorioak ere, eta hori guztia interesdunek egokitzat jotzen dituzten a
legazioak egin ditzaten".
Aurten jaso dugun kexa batean etetea burutzeko modua salatzen zen; izan ere, ez zen lehenagoko entzunaldirik egin eta oinarria udaltzaingoak egindako txostena zen, zein beste a
giri publiko batek, erroldako erregistroak, gezurtatzen baitzuen. A
dministrazioak prestazioa ordaintzeari berrekin zionean, ez zituen era berean ordaintzeke zeuden hilabeteak ordaindu eta, beraz, Diru-sarrerak Bermatzeko eta Gizarteratzeko 18/2008 Legeko 27. a
rtikuluak xedatzen duena gogorarazi behar izan genion: "... Prestazioa mantentzea ebazten bada, prestazioa etenda egon den bitartean jaso ez dituen zenbatekoak jasotzeko eskubidea onartuko zaio prestazioaren titularrari". Beraz, bereizi behar dira etetea ebazteko zioak dauden kasuak, zeinetan prestazioa etetea eragin zuten a
rrazoiak a
maitu eta hurrengo egunetik sortu behar baita, eta etetea ebazteko batere a
rrazoirik egon ez zen kasuak.
Jaso ditugun zenbait kexatan prestazioa eteteko zioa "enplegurako prest ez egotea, enplegu-eskatzaile gisa etengabe inskribatuta ez egotea edo enplegu egoki bati uko egitea" izan zen (147/2010 Dekretuko 43.2.d a
rt.). Kasuren batean lan bati uko egin zitzaion, A
uzolan programaren baitan, a
rrazoi justifikaturik gabe eta hark ekar zitzakeen ondorioak jakinarazi ondoren. Kexen beste a
rrazoien a
rtean, ezarritako epean elkarbizitza unitatean edo baliabide mailan egondako a
ldaketak ez jakinarazteagatik etetea egon da.
Arrazoi horiek eragindako eteteek hilabete bat baino ezin dute iraun lehen a
ldiz gertatzen direnean, 147/2010 Dekretuko 45.2 a
rtikuluaren a
rabera, baina xedapen hori ez da kasu guztietan bete. Jasotako kexetan ez da entzunaldirik eman eta lehenago pertsonari ez zaio eskatu enplegu zerbitzuan erregistratzeko edo etengabe inskribatuta egoteko, eta ez da a
ukerarik eman prestazioaren etetea ebatzi a
urretik konpontzeko. Erakunde honek gogorarazi du zehapen prozedura bat dagoela, pertsona batek a
rauren bat hausten duen kasuetan erabili behar dela, eta haietan xedatutakoa ez dela prestaziorako eskubidea etetea.
Jaso behar ez zirela jaso ziren zenbatekoak itzultzeari dagokionez, pertsona baten kasua a
gertu zitzaigun: DBEren onuraduna zen, baina A
ldundiak %30 kentzen zion jaso behar ez zela jaso zuen zenbateko bat itzuli behar zuelako. Zorra A
dministrazioa jasotzen zuen prestazioaren zenbatekoa murrizten edo eteten a
tzeratu zelako gertatu zen, interesdunak behin-behineko lana a
urkitu zuela jakinarazi zuenean. Itzuli beharra ez zen zalantzan jarri, baina interesdunak eskatu zuen bere prestazioa ehuneko txikiagoan murrizteko, %30ek desoreka handia zekarkiolako bere familia ekonomiari. A
dministrazioak ukatu egin zion, ehuneko hori a
rauan xedatutakoa zela a
rgudiatuz. Egia da 147/2010 Dekretuko 57.4 a
rtikuluak a
dierazten duela ehuneko hori dela halako egoeretan gehienez ken daitekeena. A
dministrazioari, ordea, eskatu zaio a
legatutako inguruabarrak a
intzat har ditzala ehuneko txikiagoa a
plikatzeko.
Ikusi dugunez, a
dministrazio batzuek ebazpen berean jakinarazten dituzte DBEren etetea eta euren ustez jaso behar ez zirela jasotako zenbatekoak itzuli beharra. Hura a
rautzen duen legediaren a
rabera, jaso behar ez zirela jasotako prestazioak itzuli behar izateko berariazko a
dministrazio prozedura izapidetu behar da, eta bertan dagokion pertsonari behar bezala jakinarazi behar zaizkio gertaerak, entzunaldiko izapidea eman eta behar bezala a
rrazoitutako ebazpena eman (147/2010 Dekretuko 56. a
rt. eta hurrengoak). A
lderdi hori gogorarazi zaio A
dministrazioari.
Administrazio batzuetan ikusi dugu a
tzerapen handiegia dagoela DBE eteteko errekurtsoak ebazteko. A
dministrazio prozeduraren legeak epeak a
dierazten ditu isiltasuna dela-eta ezetsitzat jo a
hal izateko eta a
uzibidea hasi a
hal izateko, baina hala ere garrantzitsua da errekurtsoaren ebazpena epe egokiaren barruan a
dieraztea, dagokion pertsonaren oinarrizko premiak as
e a
hal izateari eragiten diolako eta garrantzitsua delako hark a
dministrazioaren erabakiaren a
rrazoiak eta legezko zioak a
rgi ezagutzea. Gertatzen dena da a
dministrazioek, euren lana a
rintzeko, prestazioak ukatzeko edo eteteko ebazpenetarako inprimakiak darabiltzatela, eta bertan zioak oso orokorrak dira eta ez dute a
rgibide nahikorik ematen.
Beste kexa batzuen zioa DBE prestazioaren eskabidea ez izapidetzea da. Halako kasuetan pertsonak gizarte zerbitzuetara jo du prestazioa eskatzera eta ez ditu a
giri guztiak eman; hortaz, ez zaio espedientea izapidetzen, gainerako a
giriak a
urkeztu a
rte. Gerora, haiek a
urkezten direnean, horrek espedienteak a
zkar izapidetzen laguntzen du. Hala ere, pertsonak a
giriak a
urkezteko zailtasunak badauzka eta a
tzeratzen bada, nahasmena ekar dezake, ea eskabidea izapidetu den a
la ez; hortaz, gomendagarria da pertsonak eskabidea gizarte zerbitzuetan a
urkezten duenean, hari kopia bat ematea eta, a
giriren bat falta badu, hura a
urkezteko eskatu eta, a
giria eman ezean, eskabideari a
more eman diola ebatziko dela jakinaraztea. Horrekin Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen a
zaroaren 26ko 30/1992 Legearen 1103 a
talean xedatutakoa betetzen da.
Kexatzeko beste a
rrazoi bat DBE eskaera bat ebazteko a
tzerapena izan zen. 18/2008 Legeko 62.2 a
rtikuluak ebazteko hilabete biko epea ezarri eta, eransten duenez, erantzunik ezean, hura baiezkoa izango da DBE eta BPOrako. A
gertutako kasuan, epe hori oso gainditu zen ebazpenik eman gabe. Interesdunak a
tzerapena salatu eta isiltasunaren zentzuari a
legazioa egin zion, baina ez zuen erantzunik jaso. As
koz geroago, eskabidea ezesten zuen ebazpena eman zen.
Gure a
buruz, ebazpen hori ez zen zuzenbidearen a
raberakoa, balioestekoa izan behar zuelako, 62.2 a
rtikuluan xedatutakoaren a
rabera ez ezik, A
dministrazio Prozeduraren 30/1992 Legeko 42 eta 43. a
rtikuluen a
rabera ere bai. Horren a
rabera, epea a
maitutakoan eman beharreko ebazpenak a
dministrazioaren isiltasunak dakarren balizko ekintzaren bidez gertatutako baiespena baieztatu behar zuelako.
Administrazioak ulertzen bazuen interesdunak ez zituela DBD jasotzeko betekizun guztiak betetzen –kasu honetan ez dugu a
lderdi hori zalantzan jartzen–, 30/1992 Legea a
plikatu behar zuen. Hola, uste bazen ekintza erabateko deuseztasunean edo deuseztagarritasunean erortzen zela (62.1 eta 63.1 a
rtikuluak), ofizioz ekintza berraztertzeko prozedurari ekin behar zitzaion (102. eta hurrengo a
rtikuluak). Hasi ondoren ere, haren egikaritzea eten zezakeen (104. a
rt.).
Jasotako beste kexetako bat elkarbizitzari buruzko oinarrizko a
raudia hausteagatik egoitza baliabideetatik kanporatzeari buruzkoa da. Kanporatze horretarako emandako a
rrazoia bertan bizi direnen, hezitzaileen eta baliabidearen a
rduradunen a
rteko elkarbizitza ona babestea eta esparru fisiko-afektibo harmoniatsua mantentzea izan da. A
rartekoak lehenago ere a
dierazi du zer garrantzitsua den zigortzeko jarduera a
rautzen duten a
rauen eta printzipioen a
rabera (otsailaren 20ko 2/1998 Legea, Euskal A
utonomia Erkidegoko herri A
dministrazioen zigortzeko a
halmenari buruzkoa) jokatzea.
Prozeduraren bermea bete behar da, izapidetzeko eta zigortzeko faseen a
rteko bereizketa egon, behin-behineko neurriak a
urreikusi eta pertsonen eskubideak errespetatu behar dira. Besteak beste, egozten zaizkien gertaerak, gertaera horiek ekar ditzaketen a
rau hausteak eta ezar lekizkiekeen zehapenak, izapidegilea nor den, zigorra jartzeko eskumena daukan a
gintaria zein den eta eskumen hori ematen duen a
raua ezagutzeko eskubidea daukate. A
legazioak egiteko eta ordenamendu juridikoak defentsarako onartzen dituen bitarteko egokiak erabiltzeko eskubidea ere badaukate. Prozedura a
maitzen duen ebazpenak a
urka egin a
hal izateko dagozkion errekurtsoak jaso behar ditu eta jakinarazpen pertsonalari buruz dauden a
rauak bete behar dira. Bukatzeko, garrantzitsua da zehapena jartzeko jarraituko zaion prozedura a
rautzeko a
rautegia egotea eta erabiltzaileek jaso ditzaketen zehapenak a
urretiaz ezagutzea. Zehapenek a
rau haustea dakarten egitateen proportzioko berekoak izan behar dute. Kanporatuz gero, garrantzitsua da pertsona uzten den egoera a
intzat hartzea eta bizi a
rriskuko egoerak saihestea. Neguan a
biarazten diren neurriak (eskakizun urriko egoitza baliabideak) oso onak dira muturreko egoerak ekiditeko.
Aurten jasotako zenbait kexa herri-administrazioek jaso behar ez zirela jasotako zenbatekoak itzultzeko egindako eskaerari buruzkoak dira. Eskatzen diren zenbatekoak oso handiak dira eta horregatik herri-administrazio guztietara jo dugu a
dierazteko oso garrantzitsua dela edozein irregulartasuni a
halik eta lasterren igartzea, a
hultasun ekonomoko egoeran dauden pertsona eta familientzat zorra pilatzeak dakartzan ondorioengatik. Halaber, garrantzitsua deritzegu, eta hala a
dierazi dugu, zenbatekoak itzuli beharra ebazteko ezarritako prozedura betetzeari eta, bereziki, zenbatekoa itzuli behar izateko a
rrazoia jakinarazteko a
rgitasuna eta xehetasuna zaintzeari, itzuli beharreko zenbatekoa, jaso behar ez zela jasotako zenbatekoa zein datatatik itzuli behar den eta espedienteari eragiten dioten gainerako inguruabarrak, hala nola pertsonen entzutea eta ebazpenari jarri a
hal zaizkion errekurtsoak, a
rgitzeari (147/2010 Dekretuko 56. a
rtikulutik 58.era).
Kexetako batek zioenez, zenbatekoa itzultzeko prozedurari udaltzaingoaren txosten batean oinarrituta eki zitzaion. A
rartekoak a
dministrazio eskudunari, besteak beste, funtzionario publiko batek egindako txostenen froga beteko balioaren a
zterketa helarazi zitzaion. Froga beteko balioa izateko eskatutako formaltasunak bete behar dira. Froga beteko izaera hori herri-administrazioak dauzkan datuak edo funtzionarioak "in situ" egiaztatutako egitate objektiboak daudela islatzen duten a
girietarako mugatuta geratu behar da. Kasu horri dagokionez, herri-administrazioak ez zeuzkan txostenak zekartzan datuak. Eraginkortasuna ezaugarri hori ez daukaten egitateetara hedatzerakoan egileari a
dierazitakoa sinetsarazi dioten elementuak edo frogak eskatu behar dira. Froga betea ez da eduki litzaketen interpretazio edo balio-judizioetara ere hedatzen. Beraz, funtzionarioak euren objektibotasunagatik zuzenean a
ntzeman diezaiekeen egitateak, eta haietatik zuzenean ondoriozta daitezkeenak edo a
ktan bertan jaso behar diren frogabideen bidez egiaztatutakoak bereizi behar dira. A
rartekoaren iritziz, prestazio ekonomikoak etenarazten eta, kasu batzuetan, deuseztarazten a
ri diren txostenak eta jaso behar ez zirela jasotako zenbatekoen itzulpena gehiago eta hobeto a
rautu behar dira. Komeni litzateke balizko edukia a
urreikustea, ziurtasun presuntzioa dakarten puntu guztiak berariaz zehaztuz, eta haiek garatzeko prozedura finkatzea. Era berean, haien fidagarritasuna a
halbidetzeko gutxieneko baldintza objektibo eta subjektiboak eduki behar lituzkete, haien a
rtean gezurtatzeko a
ukera; a
legia, subjektu pasiboa lehenago, ezinezkoa ez bada, entzuna izan a
hal izatea, eta haren edukiari a
urka egin a
hal izatea. Bestelako frogabideak, hala nola lekukoen a
dierazpenak, erabiltzen badira, dagozkion berme guztiak bete behar dituzte: interesdunari jakinarazteko a
ukera egon behar da eta hark gezurtatzeko a
ukera izan behar du, egozketa-froga berme guztiekin lortu behar delako.
V.3. Gizarte a
hultasuneko egoerak
Jasotzen ditugun kexetako as
ko gizarte a
hultasuneko egoeran dauden pertsonei dagozkie. Kexatzen dira jasotzen duten soldatarekin ezin dietelako gastu a
rruntei a
urre egin: etxebizitzaren a
lokairua edo hipoteka, horniketak (elektrizitatea, gasa...) eta elikagaiak. Haien a
rdurapean a
dingabeak dauzkate edo mantenu-pentsioa ordaindu behar dute baina ez dute diru-sarrera nahikorik gastuei a
urre egiteko eta ezin dira gizarte laguntzen onuradunak izan.
Helarazten dizkiguten beste a
hultasun egoera batzuetan, pertsonek, osasun mentaleko a
rrazoiengatik, ezin dituzte bete oinarrizko gizarte zerbitzuek jakinarazten dizkieten betekizunak, hala nola, etxebizitza bilatzea edo eskatutako a
giriak a
urkeztea. Pertsona horiek laguntza terapeutiko handia behar dute eta euren bizitzako erabaki guztiei eragiten dien laguntza eskatzen dute. Gizarte zerbitzuentzat zaila da behar horiek as
etzea, osasun mentalari dagokion a
lderdiagatik eta, hain zuzen ere, oinarrizko gizarte zerbitzuek burutzen duten eginkizunetako bat pertsonen a
utonomiaren a
lde egitea delako.
V.4. Erroldan inskribatzeko zailtasunak
Aurten kexa gutxiago jaso dugu a
giri batzuk, hala nola a
lokairu kontratua, ezin a
urkezteak erroldan inskribatzeko eragindako zailtasunei buruz, eta haietako gehienak konpondu egin dira, a
rauak erroldako datuetan udalean, zein ere den etxebizitza okupatzeko titulua, benetan bizi ohi den biztanle kopurua islatu behar dela eskatzen duela gogorarazi dugunean. A
ntzemandako a
razoek zenbait udaletan bizi diren etxerik gabeko pertsonei edo, egoitza zentroei dagokienez, haietan bizi diren a
dingabe edo helduei eragiten diete. A
urten Gasteizko Udalak jarduteko protokolo bat onartu du bizileku bazterketa egoeran dauden pertsonak erroldatzeko.
V.5. Arreta soziosanitarioa
Osasun a
razoak izanda, mendekotasun egoera onartu zaien eta gainera gizarte eta bizileku bazterketa egoera larrian dauden pertsonei dagokienez, eskuduntza a
razo bat dago: ea a
rreta eman behar dien a
dministrazioa udala a
la Foru A
ldundia den. Pertsona horiek gizarte larrialdiko baliabideetan egon daitezke. Garrantzitsua da a
dministrazioen a
rtean koordinazio egokia egotea pertsonek behar duten a
rreta jaso a
hal izateko. Zenbait kexa jaso dugu egoera hori dela-eta, baita Gasteizko Udalak mendekotasuna onartu zaien pertsonei a
rreta ez ematea erabaki duelako, gizarte bazterketa larriko egoeran egon a
rren.
V.6. Bereizkeria edo tratu desegokia
Kexa batzuen a
rrazoia gizarte zerbitzuen erabiltzaileek jasotzen duten tratua da. Kexa horietan pertsonek a
dierazten dutenez, gizarte zerbitzuek begirunerik gabe tratatu ditu edo zalantzan jarri ditu DBE eskabidea a
urkezteagatik. Kexa horiek a
tzerritarrei eragin diete eta, beraz, etorkinen a
rloari buruzko a
talari lotzen gatzaizkio.
Kexa mota honek ezaugarri komuna dauka: a
uzokide komunitatean pertsonaren batek edo batzuek euren a
uzokideentzat gizabidezkoa ez den jokabidea daukate, hala nola zaratak, kolpeak, etab. A
razo korapilatsuak izan ohi dira, elkarbizitza hutsari orokorrean osasun mentalarekin eta gizarte bazterketarekin zerikusia duten beste a
lderdi batzuk gehitu behar zaizkiolako. Horrek esan nahi du udal oinarrizko gizarte zerbitzuak ere maiz nahastuta daudela, gizarte horien erabiltzaileak izan ohi direlako.
Arartekoak honakoa a
ztertzen du: a
dministrazioak a
uzokoen salaketen a
urrean izandako esku-hartzea eta ea esku-hartze horrek kontuan izan duen zailtasunak dauzkaten pertsonak direla eta, beraz, osasun mentaleko zerbitzu batera bideratu edo, kasu oso larrietan, ezgaitzeko prozesua hasi beharra egon daitekeela.
Arartekoak ezin die heldu banakoen a
rteko harremanei buruzko a
razoei eta ezin ditu epaitu pertsonen osotasunaren a
urkako hutsegiteak edo delituak. Kontu horiek a
uzitegien eskumenekoak dira. A
rartekoak gauza bakarra egiaztatzen du: ea ordena publikoko indarrak deitutakoan bertaratu diren eta ea udalak a
uzoko gatazka horiei a
rreta emateko zerbitzurik daukan, edo gizarte zerbitzuek euren lana burutu duten, gizarteratzeko gizarte esku-hartzea jasotzen duten pertsonak izan ohi direlako.
Aurten izapidetutako kexetan, a
dministrazioen jarduketak egokiak izan dira; izan ere, a
haleginak egiten a
ri dira, ez bakarrik ordena publikoaren ikuspegitik, a
uzoko elkarbizitza hobetzeko.
VI. Ondorioak
Jarraian, a
rloari dagozkion kontuen a
rtean, euren interesagatik 2011n jarraipen berezia behar duten kontuak a
zpimarratuko ditugu.
1. Gizarte zerbitzuen euskal sistemak eta Diru-sarrerak bermatzeko sistemak tresnak behar dituzte Euskal A
utonomia Erkidegoko prestazioak eta zerbitzuak homogeneoki garatu a
hal izateko. Haietako batzuk onartzeke daude oraindik.
2. Enplegu politiken transferentzia a
ukera ona da prestazio ekonomikoak jasotzen dituzten pertsonen enplegua pizteko, pertsona bakoitzaren egoera eta inguruabar pertsonalak a
lde batera utzi gabe; hots, gizarteratzeko ibilbide pertsonalak eta talde guztien, hala nola emakumeen, familien, gutxiengo etnikoen kideen, eta a
barren inguruabarrak.
3. Bazterketaren zioei buruzko a
zterketa eta eztabaida publikoa falta da, Europar Batasuneko milioika pertsonei eragiten dien errealitatea delako, 2010ean, txirotasunaren eta gizarte bazterketaren a
urkako europar urtean a
gerian geratu denez. Iruzurraren a
urkako borrokako protokoloei buruzko informazioak, eta herri-administrazioek hura saihesteko daramatzaten jarduketek, bizirauteko a
razoak izanda eskubideen, hala nola bizi duinerako eskubidearen jabe diren herritarrak estigmatizatzea ekidin behar dute.
4. Etxerik gabeko pertsonek gizarte eta osasun baliabide eta baliabide soziosanitario ugariak eta ibilbide malguak behar dituzten, gizarteratzeko prozesuak ez direlako linealak. A
rreta duina ematen duten betekizun txikienetako baliabideak eta konpromiso zorrotzagoak eta laguntasun pertsonalizatua dauzkaten beste batzuk, edo kudeaketa publiko eta pribatuko baliabide ondo koordinatuak egotea ona da eta egoera a
niztasunari egokitzen zaio.
5. Prestazio ekonomikoak kudeatzen dituzten a
dministrazioek haien izapidetzean a
urreikusitako a
rauak eta a
dministrazio prozedura a
rautzen duen legedian xedatutako bermeak eta eskubideak bete behar dituzte, entzute eta berdintasuneko printzipioa betetzeko a
rreta berezia jarriz. Eteteko zioak a
rrazoituak izan behar dira eta ez da egokia zehapen prozeduraren ordez etete prozedura erabiltzea, xede desberdinak dauzkatelako.
6. Krisialdi egoeran herri-administrazioek a
biarazitako neurriak funtsezkoak dira, bai bazterketa larriko prozesuak saihesteko bai pertsonek enplegua lortzeko a
ukerak eta enpleguaren hazkundea hobetzeko.