5. Espetxeratuak
I. Aurrekariak
Askatasunik gabe dauden pertsonen a
rreta beti izan da A
rartekoaren kezka-arloetako bat, eta esparru horretan a
zterlanak egin ditu, baita a
dierazpen publikoak eta haren a
dministraziopean dauden a
dministrazio-jardunaren esparru guztiekin lotutako ekimenak ere. Hala ere, a
rreta publikoaren gune diren kolektibo sozialen a
rtean, espetxeratuta dauden pertsonen kasua da beren a
hultasun-egoera jarduera publikoaren ondorio zuzena den bakarra, zigor-betearazpenaren ondoriozkoa, hain zuzen, eta erakunde honek ezin du esparru horretan bere kontrola formalki gauzatu. Izan ere, a
rlo horretako eskumena, A
utonomia Estatutuan jasota dagoen a
rren, oraindik ez zaio transferitu Eusko Jaurlaritzari.
Hala ere, a
dministrazioaren jardueraren beste a
lderdi batzuek eragina dute espetxeratuen bizitza-baldintzetan, edo marjinaltasuna-delinkuentzia-kartzela a
rteko gurpil zoroa hausten saiatzen dira, gure espetxeetako pertsona gehienak gurpil zoro horretan murgilduta egoten baitira, eta kartzelatik igarotzeko esperientzia, faktore desozializatzaile gisa, ez dago, inola ere, horretatik bereizirik. Osasuna, prestakuntza, ongizate soziala, gizarteratzea eta laneratzeari buruz a
ri gara. A
dministrazioek, baliabide horien bidez, a
haleginak egin behar dituzte, berriro sozializatzea lortzen ez bada ere, gutxienez, a
hal den neurrian, zigor-betearazpenaren ondorio desozializatzaileak murrizteko.
Jarduera horiek euskal a
dministrazioen zerbitzuen sare normalizatuari dagozkio eta A
rartekoak eskumenak dauzka esparru horretan; eta, horrenbestez, horien kontrolean eta sustapenean gauzatzen du, funtsean, bere lana erakunde honek presoak gizarteratzeko helburuarekin, gizarteratzea bultzatzeko helburua duen ekintza plan bati jarraiki.
Arartekoaren a
urrean kasu zehatzekin lotuta a
urkeztu diren kexei dagokienez, a
urten guztiak izan dira gai hauei buruzkoak: lekualdaketak, zehapenak, helmugak, gradu-atzerakadak eta espetxeko onurak ukatzea. A
rlo horiek guztiak espetxeen a
dministrazioaren eskumen esklusibokoak dira, eta, ondorioz, estatu mailako herriaren defentsariari bidali behar izan diogu. Hala eta guztiz ere, gaiaren inguruan borondate onez gestio batzuk egin ditugu kasuan kasuko espetxeen zuzendaritzekin, baita Herrizaingo Sailaren menpe dagoen Espetxeetako Idazkaritza Nagusiaren a
urrean ere.
II. Araudi testuingurua eta soziala
II.1. Espetxeen a
rloan eskumenak osoki eskuratzeko beharra
Txosten hau bukatu den unean, Euskal A
utonomia Erkidegoko espetxeetan 1.403 pertsona daude guztira. 1.266 gizon eta 137 emakume. Horien laurdena ia behin-behineko espetxealdian daude eta heren bat a
tzerritarrak dira. Zigorra betetzeko kartzela bakarra Langraiz Okakoa da. Bertan daude a
txilotu gehienak (700 inguru). Gainerakoak a
ntzera banatuta daude Basauri eta Martuteneko prebentzio zentroetan. Bestalde, Euskaditik kanpoko kartzeletan espetxeratuta dauden euskal herritarren kopurua a
ntzekoa da.
Gure a
zken txostenetan behin baino gehiagotan a
zpimarratu dugu espetxeen a
rloko eskumenak oraindik ez zaizkiola Eusko Jaurlaritzari transferitu, transferitzea nahi den a
rren, baina ez du oztopo izan behar euskal a
dministrazioek Legearen esparruan a
hal duten guztia egin dezaten kudeatzen duten zerbitzuen sare normalizatuak pertsona horiek barne har ditzan. Justizia eta Herri A
dministrazio Sailak interesa a
gertu du esparru horretako eskumena a
hal beste bultzatzeko, hura osatzen duten a
rlo bakoitzean zehazki lan eginez.
Ikuspuntu hori oso positiboki baloratzen dugu eta horrek zuzendu du, hain zuzen ere, Hezkuntza eta Osasun a
rloko eskumenak eskualdatzeko duela gutxi lortu den a
kordioa. Ezin da a
haztu, ordea, horrek bi a
rlo horietan lan egiten duten funtzionarioentzat dakartzan hobekuntzez haraindi, gauzak gutxi a
ldatu direla eskumenen "gune gogorra"ri dagokionez. Horiek, gizarteratzeko lanari dagokionez, honako hauek dira funtsean:
• Batetik, espetxeen sailkapen, helmuga eta barne-araubideetan eragina duten erabakiak hartzeko a
ukera ematen dutenak. Laguntza-izaera ez duten a
rren, esperientziak erakusten du erabakigarriak direla presoen ibilbidean beren zigorra betetzen duten bitartean, baita bere gizarteratze eta laneratze prozesuan babes erabakigarria jasotzeko a
ukeretarako ere.
• Bestetik, prozesu honek a
rrakasta izateko funtsezkoak diren hiru instantziaren a
rtean lankidetza-esparrua ezartzen direnak: gizarte zibiletik laguntzen duten ekimenak, espetxeen a
rloko gizarte zerbitzuak eta Eusko Jaurlaritzaren zigor-betearazpenerako eta gizarteratzeko babes zerbitzuak.
Hortaz, eskumenen transferentzia, gure ustez, funtsezko baldintza da euskal a
dministrazioa a
halik eta baldintzarik onenetan egon dadin a
rlo horretan politika koherentea a
utonomoki garatu a
hal izateko.
II.2. Zigor-arloko eta espetxeetako a
raudia: une honetako oztopoak eta a
ukerak
II.2.1. Espetxeaz kanpoko babesa zigor-betearazpenerako eta gizarteratzerako
Askatasunik gabe dauden pertsonen egoera zehazten duen a
raudia, 1995eko Zigor Kodea onartu zenetik, praktikan, as
katasuna kentzeko zigorra gehiago erabiltzea, zigorrak luzeagoak izatea eta zigorra gizarteratzea errazten duten bideen bitartez gauzatzeko a
ukerak mugatzea eragin duen politika kriminal baten bidez eratu da.
Azken horiei dagokienez, ordea, Legeak organo judizialei paper garrantzitsua egozten die zigor-betearazpenaren esparruan. Zehazki, erabakiak hartzen dituzte eta erabaki horiek hartzean, erabakigarria da preso baten ibilbidea eta perspektibei buruz daukaten informazioa. Eta hor, euskal a
dministrazioek esku hartzeko a
ukera bikaina dute, zigor-betearazpenerako eta gizarteratzeko babes zerbitzuen bidez, hain zuzen.
Horren harira, Espetxeen a
rloko Lege Organiko Orokorrak honakoa xedatzen du:
"Concluido el tratamiento o próxima la libertad del interno, se emitirá un informe pronóstico final, en el que se manifestarán los resultados conseguidos por el tratamiento y un juicio de probabilidad sobre el comportamiento futuro del sujeto en libertad, que, en su caso, se tendrá en cuenta en el expediente para la concesión de la libertad condicional".
Egia da Espetxeen a
rloko a
raubideak txosten hori Tratamendu Batzordeak jaulki behar duela a
urreikusten duela. Hala eta guztiz ere, ez da ulertu behar Zaintza-epaileak txosten bakarra duenik baldintzapeko as
katasunaren gaineko erabakia hartzeko. Eta horixe ematen du ulertzera 1993an jada Zaintza-epaileen VII. Bileran hartu ziren erabakietako batek. Bertan, honakoa a
dierazten zen:
"Hacer presentes a
l Ministerio de Justicia e Interior la necesidad de dotar a
los juzgados de Vigilancia de los equipos técnicos, de la infraestructura y los medios necesarios para el desempeño en buenas condiciones de una función que tan directamente a
fecta a
la garantía de los derechos fundamentales".
Erabat onargarria da epaileak espetxeen a
dministraziotik kanpoko iturrietara jotzea txostenak lortzeko, Botere Judizialari buruzko Lege Organikoko 508. a
rtikuluan a
urrez ikusten denari jarraiki, a
legia, Epaitegiak a
dituen a
holkularitzaz baliatu a
halko dira. Madrilgo Espetxeratuen Zaintzako Epaitegiaren 2004ko urtarrilaren 14ko a
utoan jasotako a
rgudioen a
rabera, eta bertan a
ipatzen dena jaso dugu interesgarria delako, gure ustez, a
rlo honetan funtzio jurisdikzionalean eskaini dezaketen laguntzari egozten dion rolari dagokionez:
"…aunque el pronóstico favorable de reinserción social debe ser efectuado por la Junta de Tratamiento del Centro Penitenciario, los informes por este órgano elaborados no pueden ser los únicos a
tener en cuenta por el Juez, y a
proceder a
la valoración judicial de todos los informes que consten en el expediente penitenciario, sin tener que quedar sometidos por la valoración final que se haga de los mismos por parte de la Junta de Tratamiento. Lo contrario dejaría a
este órgano jurisdiccional sin posibilidad de discrepar de la a
dministración, por lo que su función constitucional del a
rt. 117 C.E. de hacer "ejecutar lo juzgado" quedaría vulnerada. El juez no es un ‘corre ve y dile’, es un órgano jurisdiccional que dicta resoluciones. Se trataría de conceder el valor de material probatorio a
todo el expediente a
dministrativo-penitenciario.
Así como la posibilidad de que el Juez de Vigilancia Penitenciaria pueda solicitar de oficio los informes que considere convenientes a
entidades u organismos públicos o privados que le permitan hacer la valoración del pronóstico final. Esta posibilidad se encuentra por a
plicación a
nalógica de la libertad condicional. El Código Penal de 1995 profundiza en la a
nterior regulación de la libertad condicional para insistir en que es posible el as
esoramiento de los especialistas que considerase necesario a
los efectos de realizar la valoración de pronóstico favorable o desvaforable de reinserción social. La nueva regulación penal hace desaparecer esta posibilidad en materia de libertad condicional. No obstante, es claro que volvemos a
l sistema a
nterior a
l C.P. del 95 en el que el Juez podía valorar de oficio, con los informes que considerase convenientes el requisito de ‘hacer una vida honrada en libertad’. Esta regulación, en comparación con la del C.P. 95 y la nueva, radica en una única diferencia: la sustitución de los términos con contenido moral (vida honrada) por otros más técnicos (pronóstico favorable). El resto continúa igual. De manera que el Juez de Vigilancia tiene la posibilidad de realizar esa valoración con independencia de la que se realice por la A
dministración penitenciaria, de lo contrario, no cumpliría la función del a
rt. 117 C.E; y para ello, necesariamente, tiene que a
poyarse en informes técnicos, que pueden ser penitenciarios o extrapenitenciarios. Un a
rgumento más. El Juez en materia penal, de oficio, que no rogada como la justicia civil, tiene que tener la posibilidad de solicitar cuantas diligencias e informes considere convenientes a
los efectos de fundamentación de sus resoluciones. Con fundamento legal tendríamos que a
cudir a
l á
mbito civil en el que se permite a
l Juez, de oficio o a
instancia de parte, que se practiquen las pruebas sobre hechos relevantes si las pruebas existentes hubieran sido insuficientes para dictar la resolución final (Art. 435.2 LEC). El carácter supletorio del derecho civil respecto de los diferentes á
mbitos del ordenamiento permitiria esta posibilidad".
Ohar horien a
rabera baloratu behar dira, gure ustez, batetik, Eusko Jaurlaritzak gizarteratzerako babesaren a
rloan a
dibidez eskaintzen dituenen a
ntzeko zerbitzuek egiten duten lanak zeregin jurisdikzionalerako duen garrantzia, eta, bestetik, horren zentzua horien lana oinarritzen duen Hitzarmenaren esparruan. Hitzarmen hori Eusko Jaurlaritzak 1994ko a
pirilean Justizia Ministerioarekin sinatu zuena da. Hitzarmenaren Hirugarren Klausulako 6. zenbakian, bere ekintza-esparrua honakoa dela ezartzen du:
"Potenciación de la labor de as
istencia social y de las prestaciones sociales, dirigidas a
los/as internos/as y liberados/as y a
los familiares de unos/as y otros/as. Las a
ctividades de este á
rea comprenden en concreto:
a) Información y as
esoramiento a
los/as internos/as sobre los recursos existentes en materia de servicios sociales y canalización de las demandas recibidas a
los servicios correspondientes.
b) Colaboración en la realización de informes de base precisos para documentar las diferentes decisiones a
a
doptar durante el proceso de tratamiento de los/as internos/as, los cambios de situación jurídica y/o penitenciaria, el seguimiento de los/as liberados/as condicionales o la concesión de determinadas prestaciones sociales.
c) A
tención a
los/as internos/as en general, priorizando los siguientes colectivos: Población toxicómana, mujeres, jóvenes. Referente a
la población toxicómana, el modelo de intervención será mediante la integración en programas comunes en los que se incluya la derivación a
la comunidad terapéutica por a
plicación del a
rtículo 57.1 del Reglamento penitenciario [actual 182 RP].
d) A
tención as
istencial a
familiares de los recluidos/as, dentro de las competencias a
tribuidas por el Estatuto de A
utonomía de la Comunidad A
utónoma del País Vasco.
e) Seguimiento y a
poyo a
los/as liberados/as condicionales que lo requieran, en concreto septuagenarios/as y enfermos/as terminales".
II.2.2. A
dministrazio zentrala eta a
utonomikoaren a
rteko lankidetza ezinbestekoa da
Azaldutako a
raudi esparruaren a
rabera, gure ustez, beharrezkoa da bi a
dministrazioen a
rteko koordinaziorako irizpideak ezartzea, batek zein besteak gizarteratzearen esparruan dauzkaten baliabideei a
halik eta errendimendu handiena a
teratzeko, baita epaileei eta a
uzitegiei a
rlo horretan laguntzeko gaitasunari dagokionez ere. Gure ustez, irizpide horiek jarraibide gisa balio behar dute, halaber, behin betiko eskualdaketa gauzatu baino lehen berriz plantea litekeen eskumenen edozein eskualdaketa partzialerako.
Zentzu horretan, eta espetxeen a
rloko sailkapenaren esparruan proposamenak egin eta erabakiak hartzeko gaitasunak Estatu Zentralaren eskumen diren bitartean, a
rrazoizkoa dirudi Espetxeen a
rloko Gizarte Zerbitzuei (Barne Ministerioaren menpekoak izanik) Espetxeen a
rloko A
raubidearekin (EA) lotutako betearazpen a
lderdien kudeaketa, eta, zehazki, ondorengo esparru hauetako kasuen jarraipena eta txostenak:
• Erregimen irekiko modalitateetarako a
ukera ematen duten sailkapen proposamenak, eta as
katasunik gabeko pertsonaren laneratze eta gizarteratze ibilbidearen a
raubide esparrua zehaztea.
o EA 100.2 a
rtikuluaren bidez. Horrek a
raubide a
rrunta eta a
raubide irekiaren berezko a
lderdiak barne hartzen ditu, tratamendu programa espezifiko batean oinarrituz.
o EA 117. a
rt., bigarren graduko sailkapena duten pertsona zigortuentzako programa espezializatuak gauzatzeko a
raubide neurriei buruzkoa. Sailkapen horrek kartzelatik kanpoko instituzio batera irtetea dakar.
o EA 82 a
rt.: a
raubide irekiko modalitate murriztua, bereziki a
zpimarratuz haren a
konpainamendua bere gain hartzen duen erakunde baten laguntzarekin lana a
urkitzeko a
ukeren a
rloa.
o EA 83. a
rt., a
raubide ireki zabala, kanpoan lana edo prestakuntza jarduera duten pertsonentzat pentsatuta dagoena.
o 86.4. a
rt., gaua zentroan igarotzea ekiditen duen erregimen irekia. Hori kasuan kasuko pertsona a
ipatzen den tokian lokalizatzeko gailu telematikoen bidezko kontrolari esker egin daiteke.
o EA 182. a
rt., hirugarren gradua, hainbat a
dikzio uzteko programak betetzera zuzenduta dagoena.
• Baldintzapeko as
katasun proposamenak
• Gizartearentzat Lan Egitea.
Eusko Jaurlaritzaren Zigor-betearazpenerako eta gizarteratzeko laguntza zerbitzuek (ZGLZ) beren gain hartuko lukete, proposatutako irizpide horren a
rabera, Zigor Kodean a
urreikusten diren kondena-etendurekin lotuta epaileek eskatzen dituzten txostenen eta jarraipenaren funtzioa, baita segurtasun neurrien jarraipena eta betearazpenaren planak ere, eta, bereziki, osasun mentaleko a
razoak dauzkaten pertsonei a
plikatzen zaizkienak. Zeregin hori bateratu egiten da atxilotuari laguntzeko zerbitzuek gauzatzen dutenarekin, epaitegiek haren egoera osotasunean ezagutzea lortzen laguntzeko. A
zken finean, epaitegiek horrekin lotuta hartzen dituzten erabakiek, batetik, zigor a
rloko erantzukizunak betetzea, eta,
bestetik, gizarteratzea lortzeko beharrezkoak diren prozesuei heltzeko lana, modu ezin hobean barne hartzea a
halbidetzea da helburua.
Horretarako, beharrezkoa da honako zeregin hauek gauzatzea:
• Organo Judizialei dagokienez:
o A
uzitegi eta epaitegiei informazioa ematea epaitutako pertsonaren egoera pertsonalari, familiakoari, sozialari, lan-arlokoari eta sanitarioari buruz, bai epaiketa iritsi bitartean haren egoeraren gainean hartzen diren erabakiei begira, bai zigorrak eta segurtasun neurriak gauzatzeari dagokionez.
o As
katasuna kentzekoa ez den zigor bat a
plikatzeko proposamenaren esparruan, gizarteratzeko lan bat egitea proposatzea, pertsona bakoitzaren kartzela eta zigor egoera osotasunean jasoz.
o Epaitegiei informazioa ematea behin-behineko espetxealdian dauden pertsonak kartzelatik a
teratzeko dauden baliabide sozialei buruz, baita berriro ere delituak gauzatzea prebenitzen laguntzen duten neurrien berri ematea ere, eta behin-behineko as
katasunean gizarteratzeko planak hastea a
halbidetzea.
o Instrukzio fasean a
urreneurrizko espetxealdia dekretatu edo mantentzearekin lotutako erabakiak oinarritzeko balio duten txosten sozialak.
o Etenaldien eta segurtasun neurrien a
rloko eskumena duen organo judizialak ezarritako exijentziak nola betetzen diren ikusteko jarraipena egitea.
o Kasuan kasuko zigorra edo segurtasun neurria, as
katasuna kentzekoa ez dena, betetzeari dagokionez, laneko planari buruzko a
hozko epaiketarako txosten-proposamenak egitea.
o Neurri a
lternatiboa betetzearekin lotuta, hasierako txostenak egitea, baita bi edo hiru hilez behingo jarraipen txostenak eta betetzearekin lotutako jazoeren txostenak ere.
o Neurria bukatzen denean, txostenak egitea.
o Epaitegietako a
txilotuen liburuaren eguneroko kontrola.
o Prozesuak hala eskatzen duenean, etenaldien baldintzak a
ldatzeko proposamenak egitea.
o A
urrekariak baliogabetzeko tramitazioan laguntzea.
o Etengabeko harremana eragile judizialekin, funtzionarioekin eta epaileekin.
o Epaitegiei baliabide sozialei buruzko informazioa eta a
holkularitza eskaintzea.
• A
uzitaratutako pertsonei dagokienez
o Harrerako motibazio-elkarrizketak ziegetan, kartzelan edo SCJren bulegoetan.
o Egoera pertsonalaren inguruko informazioa biltzea.
o Zigortutako edo segurtasun neurria ezarri zaion pertsonari laneratze prozesuan laguntzea.
o Plan pertsonalak egitea eta, kasuan kasu, pertsonari bere gizarteratze prozesuan laguntzeko lana gauzatzen duen sozietate zibilaren erakundeekin koordinatzea.
o Tratamendu, harrera edo babes baliabideak besterentzea.
o Beharrezkoa den maiztasunarekin, elkarrizketen bidez jarraipena egitea.
o Familiarekin harremanetan jartzea eta familia-mapa egitea. Familiei babesa eta informazioa eskaintzea kasuan kasuko pertsonari prozesuan laguntzeko.
o Interesdunak edo a
bokatuek eskatuta, eta harekin egiten den lan orokorraren barruan, ekimen propioko txostenak egitea.
o EAEren barruan nahiz kanpoan kausak eta prozedurak bilatzea.
o Kartzela egoera penalaren ikuspegi orokorra eta horren a
rabera proposamenak egitea.
o Harreman Kontratua sinatzea eta interesdunak baimena ematea koordinazio errekurtsodunetarako.
o Zerbitzu normalizatuen sarearekin lotuta, laneratze elementuak barne hartzea.
o ZGLZn jarraipen esklusiboak tratamendu terapeutikoa beharrezkoa ez denean.
o Bisitak etxean gaixotasun kasuetan.
o Bisitak kartzelan.
• Baliabide soziosanitarioei dagokienez (interesdunaren berariazko baimena izanez gero):
o Zerbitzuen sarearen etengabeko ezagutza eguneratua.
o Etengabeko koordinazioa tratamendu programekin eta pertsonekin lotutako zerbitzuekin, puntuala nahitaezko kasuetan, hilerokoa, oro har.
o A
rlo soziosanitarioa eta judizialaren a
rteko bitartekotza.
o Jarraipen bisitak tratamendu eta babes zentroetan.
o Koordinazioa lantzen a
ri diren kausen a
bokatu erantzuleekin.
o A
rreta eskaintzen zaien pertsonen a
bokatuen eskaerari jarraiki, txostenak egitea.
II.3. Euskal a
dministrazioen lana as
katasunik gabeko pertsonen gizarteratze eta laneratze prozesuetan
II.3.1. Krisia eta baliabideen berrantolaketa
Azken urtean zehar, euskal a
dministrazioek presoen bazterketa sozialari a
urre egiteko erabiltzen zuten sisteman a
ldaketak a
ntzeman dira: batetik, krisi ekonomikoaren ondorioz, funtsak murriztu egin dira; eta, bestetik, lan hori gauzatzen zuten erakunde sozialen a
ldeko diru-laguntzak berrantolatu egin dira, gizarteratze eta laneratze prozesuak laguntza-jardueren gainetik lehenesteko.
Defentsa bulego honek gestioak egin ditu zuzentarau berri horiek a
halik eta eragin txikiena izan dezaten preso as
kok diru-laguntza bidezko sistema horren bitartez jasotzen zuten a
rretan. Eta, berriro ere, a
ldarrikatu behar dugu ekimen sozialeko erakundeek egiten duten lana. Gaur egun espetxeen a
rloko a
rreta sozialak maila guztietan dauzkan hutsuneak betetzen dituzte. A
re gehiago, gure ustez, gure kartzeletako egoera jasangaitza izango litzateke haien langileen (boluntarioen –gehien-gehienak izanik– nahiz profesionalen) konpromisorik gabe.
Gogoan izan behar dugu kolektibo honen a
huleziak ezaugarri eta maila as
kotakoak direla. Hala ere, a
hultasun horri a
urre egiteko beharra, krisiaren ondorioz, hain zuzen ere, a
reagotu egin da. Orotariko diru-laguntzei buruz a
ri gara: prestakuntza lan-arloko ikastaroak, a
rropa eta oinetakoak edukitzeko oinarrizko beharrei erantzutea, a
tzerrian dauden senideekin edo terapia-taldeekin harremanetan jartzea, familia edo gizarte babesik ez duten hirugarren graduko pertsonentzako pisuak, etab. A
ipatu ditugun gestioen a
rtean, gailentzekoak dira uztailean a
zken a
lderdi horrekin lotuta gauzatu genituenak, Gasteizko Hiesaren Kontrako Batzordeak kudeatzen dituen gizarteratze pisuen jarraitutasuna a
halbidetu baitzuten; izan ere, horietako batzuk ixteko a
rriskuan egon ziren funtsen murrizketen ondorioz. Horren harira, eskertzekoa da Langraiz Okako kartzelaren zuzendaritzaren lankidetza, baita Eusko Jaurlaritzaren Justizia sailburuorde zen Jose Manuel Finezen laguntza ere, haren esku-hartzea erabakigarria izan baitzen hori lortzeko.
II.3.2. Gure botere publikoek gizarteratze eta laneratze ibilbideen esparruan jarduteko a
ukerak eta erronkak
Justizia eta Herri A
dministrazio Sailak jarraitu duen politikaren inguruan egiten dugun balorazioa, gizarteratze eta laneratze ibilbideei garrantzi berezia (eta eskuragarri dauden baliabideak) emateari dagokionez, erabat positiboa da. Euskal a
dministrazioek kasuan kasuko pertsona lehen a
ipatu dugun marjinazio-gurpilean sartzea baldintzatu duten faktoreetan modu integralean eragiteko biderik a
proposena dela uste dugu.
Ondorioen a
talean, ordea, horrekin lotuta kontuan hartu behar diren eta horrekin lotuta dagoeneko gauzatzen diren jarraipenetatik nahiz a
rlo horretan ibilbide ziurtatua duten erakunde eta profesionalek helarazi dizkiguten hausnarketetatik ondorioztatutako a
lderdi batzuk a
ipatu ditugu.
III. Ekintza planean a
urreikusitako beste jarduera batzuk
III.1. Bilerak elkarteekin
Hiru lurralde historikoetan bilerak egin ditugu presoak gizarteratzen lan egiten duten ekimen sozialeko erakundeekin, baita hiru Elkargoetako Espetxeetako Laguntza Txandako a
bokatu a
rduradunekin ere.
Urtero egiten ditugun topaketa horien bidez, batzuek eta besteek gauzatzen ditugun jardueren inguruko informazioa trukatzeko espazio egonkor bat sortu nahi dugu, urte osoan zehar, gure esku-hartzea eskatzen denean, kasu zehatz batzuekin lotuta izaten ditugun kontaktuez gain. Bestalde, a
zaldu dizkiguten kezken bidez, zuzenean jakin dezakegu zein den gure kartzelen egoeraren bilakaera.
III.2. Bilerak a
dministrazioekin
III.2.1. Fiskaltza
Goi Fiskaltzarekin eta probintziako Buruzagitzekin batzartu gara erakunde honek gauzatu dituen eta goian a
ipatu ditugun esku-hartzeen berri emateko, baita legerian a
urreikusten diren segurtasun neurrien eta zigorrak betetzeko modalitate desberdinen a
plikazioaren inguruan hausnartzeko eta eztabaidatzeko ere. Kartzeletan osasun mentalari a
rreta eskaintzearen a
razoari a
rreta berezia eskaini zitzaion.
III.2.2. Espetxeetako Idazkaritza Nagusia
Idazkaritza Nagusiarekin eta haren taldearekin batzartu ginen lehen a
ipatu ditugun zuzeneko kudeaketa lana gauzatu a
hal izateko lankidetza-bideak mantentzeko, baita kexen jatorri nagusi diren gai batzuei buruz eztabaidatzeko ere. Zehazki, ondorengo gai hauek eztabaidatu ziren:
• Euskadirako zehazten den kartzela-eredua, osasun eta hezkuntza a
rloan eskumenak bereganatu ondoren.
• Idazkaritza nagusiaren menpeko Espetxeen a
rloko Gizarte Zerbitzuen eta Eusko Jaurlaritzak zigor-betearazpenaren eta gizarteratzearen a
rloan gure Erkidegoan epaitegietan eskuragarri jartzen dituenen a
rteko lankidetza.
• EAEko pertsonak Euskaditik urrun dauden kartzeletara lekualdatzea eta bidaltzea.
• Lankidetza a
dministrazioen baliabideen eta gizarte zibileko baliabideen a
rtean, zigorra kartzelatik kanpo betetzeko modalitateak a
halbidetu eta bultzatzeko, 3. nahiz 2. graduei dagokienez.
• Gizartearentzat Lan Egiteko Zigorra hedatzeko plana.
• Gaixotasun larriagatik kartzelatik a
teratzeko baliabideak.
• A
rartekoaren txosten berezia kartzeletan osasun mentalarentzat a
rreta eskaintzeko baliabideei buruz.
• Kartzelan dauden senideak bisitatzera doazen pertsonen erregistroak eta miaketak.
III.2.3. Eusko Jaurlaritza-Justizia Sailburuordetza
Urte osoan zehar Sailburuordetzarekin zigor-betearazpenaren a
rloan (besteak beste) etengabe mantentzen dugun kontaktuaz gain, a
urten bi erakundeen ordezkaritzek egin duten bileran, Idazkaritza Nagusiarekin egin den bileran eztabaidatu diren gai berei buruz mintzatzeko espazio bat egon da, eta, bereziki, espetxeen a
rloko eskumenak partzialki bereganatzeko perspektibak planteatzen dituen erronkei buruz eztabaidatu da, gizarteratze eta laneratze ibilbideei dagokienez, batik bat. Ondorioen a
talean, gai honen inguruan egin dugun hausnarketaren puntu nagusiak islatzen dira.
III.3. Txosten berezia: osasun mentala kartzeletan
Askatasunik gabe uzteko zigorra jaso duten pertsonen osasun mentalari eta a
rreta psikiatrikoari buruzko txosten berezia lantzeko prozesuan a
urrerapausoak eman dira. Horren inguruko ezaugarriak gure a
zken txostenean a
ipatu genituen eta a
urten a
urkeztuko dugu.
IV. Ondorioak
IV.1. Positiboki baloratzen dugu kartzelen a
rloan hasi den transferentzia prozesua. Gure ustez, Jaurlaritzari funtsezko erronka bi planteatzen zaizkio une honetan:
• lehenbailehen burutzea eskumenak bereganatzeko prozesua sailkapenen, helmugen eta kartzelen barruko erregimenaren a
rloan.
• bitartean, administrazio zentrala eta a
utonomikoaren a
rtean lankidetzan a
ritzeko irizpideak a
dostea. Horren bidez, mesfidantzak gainditu ondoren, zigor-betearazpenaren a
rloan indarrean dagoen a
raudiak eskaintzen dizkien a
ukerak a
hal beste a
probetxatzen saiatu a
halko da, txostenak landuko dira eta presoei a
rreta psikosoziala eskainiko zaie. Zentzu horretan, a
rrazoizkoa dirudi Eusko Jaurlaritzaren zigor-betearazpenerako eta gizarteratzeko babes zerbitzuak epaile eta a
uzitegiei jakinaraztea eta babesa ematea kondenak eteteari eta Zigor Kodea a
plikatuz ezarritako segurtasun neurriei dagokienez; Espetxeen a
rloko Gizarte Zerbitzuak, berriz, Idazkaritza Nagusiaren menpe daudenez, funtzio horiek Espetxeen a
rloko A
raudia betetzearekin lotutako a
lderdietan lan egingo lukete, eta, bereziki, esparru hauetan: sailkapen proposamenak, baldintzapeko as
katasuna eta gizartearentzat lan egitea.
IV.2. Justizia eta Herri A
dministrazio Sailak gizarteratzeko eta laneratzeko ibilbideen a
lde a
pustu egitea erabaki ona dela uste dugu. A
zken finean, helburua da zigor sistemaren esku-hartzeak, hobeto gizarteratzen laguntzen ez badu, behintzat, kartzelatik irtetean kasuan kasuko pertsona Legea errespetatuz bizi a
hal izateko a
ukerak negatiboki baldintzatzea ekiditea. Horren harira, honakoa a
zpimarratu nahi dugu:
• Esparru horretan, a
gintaritza a
utonomikoen eta estatukoen a
rteko lankidetza funtsezkoa da, baita a
dministrazioen eta esparru horretan lan egiten duen ekimen sozialeko erakunde-sare zabalaren a
rteko komunikazioa hobetzea ere; izan ere, gure ustez, erakunde-sare hori gure herrialdeko a
ktiborik handienetako bat da elkartasunaren a
rloan. Gure ustez, ezinbestekoa da erakunde horiek espetxeen a
rloko gizarteratze-esparruan duten esperientzia eta prestakuntza kontuan hartzea eta aprobetxatzea, baita haien parte-hartzeak berez duen balioa ere, gizarteratze eta laneratze prozesuak diseinatu eta laguntzeko, gizartea zigor-betearazpenaren a
rloan erantzule izatea bultzatzeko. Horren ondorioz, a
rlo horretan hartzen diren erabakiek bi a
lderdiri eskaini behar diete a
rreta:
o Erakunde horiek espetxeen a
rloko instantzien a
urrean esku hartzea, a
zken horiek baitira kartzelen esparruan sailkapena eta tratamenduarekin lotutako erabakiak hartzen dituztenak. Zentzu horretan, beharrezkoa da elkarteen parte-hartzea barne hartzen duten Espetxeen a
rloko Tokiko Kontseiluek garrantzi handiagoa izatea sailkapenetan nahiz gizarteratze prozesuetan, kartzelak urtean behin informazioa jasotzeko egiten duen bilera soil batera mugatuta egon beharrean. DAT (Drogazaletasunen A
rretarako Taldeak) direlakoen inguruan egiten dugun balorazioa positiboagoa da: hilean behin batzartzen dira eta informalki funtzionatzen dute, kartzelen eta gobernuz kanpoko erakundeen a
rteko talde misto gisa. Bertan, pertsonei buruz hitz egiten da funtsean, baita kasuan kasuko ibilbide espezifikoetarako a
raubide eta tratamendu neurririk a
proposenei buruz ere. Parte-hartze eredu horrek, gainera, elkarteek tratatzen diren prozesu pertsonalentzako laguntzarako ekimenak planteatzean lan zorrotza egitera eramaten ditu.
o Eskatzen duten erakundeei zentzu horretan funtzioak esleitzeko prozesuaren gardentasuna.
• Programaren diseinuak eta jarraipenak banakakoa izan behar du; izan ere, zigor-betearazpenaren eragina jasotzen duten pertsona guztiek ez baitituzte bazterketa maila berak izaten eta ez dute laguntza maila bera behar izaten bazterketari a
urre egitea funtsezkoa den esparruetan: lanekoa edo prestakuntza mailakoa nahiz erreferentziazko inguru familiar edo sozialean integratzea, kasuan kasuko delituaren ondorioz behar duen tratamendu espezifikoa nahiz delitua gauzatzera eraman duten faktoreak edo gabeziak.
• Pertsona bati ibilbide horretan laguntzean, emaitza ona lortzeko, kontuan hartu behar da laguntza (laneko a
ukerak, prestakuntza, terapia...) espetxearen esparruan ematen dela eta bertan, as
katasun egoeran ez bezalako baldintza desberdinetan dagoela. Hori dela eta, lana eraginkorra izateko, gure ustez, erabakigarria izango da honako faktore hauek, besteak beste, lortzen duten garrantzia:
o Esku-hartzea kartzelan bertan hasteko beharra; as
katasunik gabeko pertsonen eta presoei laguntzen dieten erakundeen a
rteko lotura sortzea, funtsezko gai batzuk lantzen joateko, a
dibidez, erantzukizuna onartzea eta delitua gauzatzera eraman duten a
rrazoietan sakontzea: drogazaletasuna, familia, bizimodua, a
bilezia sozialak eta komunikatiboak, ezagutza pertsonala, osasun mentala. Horrez gain, beharrezkoa da migrazioaren ondoriozko a
razoak kontuan hartzea (paperik gabe ezin lanik lortu).
o Presoak prozesuaren benetako protagonistak izan daitezen, ezinbestekoa da prozesua berez onuragarria dela ulertzea, hobetzea a
ukeratzea libreki, eta kontuan hartu gabe zigorra as
katasun gehiagorekin bete a
halko dutela. Ibilbideak, ondorioz, kasu bakoitzean prozesuaren une egokian proposatu behar dira, a
legia, lan a
rloan laguntzeko beharrezkoa da a
rlo pertsonaleko oinarriak ongi jarrita egotea. Bestela, laguntza ekimen guztien oinarri diren a
utonomia eta kongruentzia printzipioak a
rriskuan jartzen dira.
• A
dministrazio zentralarekiko koordinazioaz gain, ezinbestekoa da a
lor horretan esku hartzeko a
ukera eta erantzukizunak dituzten euskal a
dministrazioen a
rteko koordinazio egokia lortzea:
o Batetik, Eusko Jaurlaritzaren Sailen a
rtean, eta, bereziki, Justizia eta Herri A
dministrazio Saila, Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila eta Osasun Sailari dagokienez.
o Bestetik, a
utonomia erkidegoko gobernua eta foru eta udal a
gintaritzen a
rtean. Horiek gizarte ongizaterako a
rloen bidez gizarte zibilak a
rlo honetan lan egitea a
halbidetu duten diru-laguntzen zati handi bat beren gain hartu dute tradizionalki. A
ldundien eta Eusko Jaurlaritzaren a
rteko koordinazio falta, a
urten ere, erakunde honek a
zken txostenetan gailendu duen premia bati behar bezala erantzun ez izanaren faktoreetako bat izan da. Premia hori honakoa da: gaixotasun larriak edo sendaezinak dauzkaten presoak, espetxeen a
rloko a
dministrazioak behin-behineko as
katasuna ematen dienean baina ezin direnean a
tera kanpoan ez daukatelako laguntzarik, eta, ondorioz, duten a
ukera bakarra kartzelan hiltzea denean.
IV.3. A
rreta psikiatriko a
proposa jaso ez izana espetxeen sistemaren hutsune handietako bat da. Hori a
re larriagoa da as
katasunik gabeko pertsona as
kok izaten dituztelako patologia dualak. Lehenago a
ipatu ditugun zuzeneko gestioetako batzuk bereziki larriak ziren kasu batzuei laguntza ematera bideratuta egon dira.
Aurten ere, berriz esan behar dugu beharrezkoa dela a
zterketa sakon bat egitea eta esparru honetan lan egiten duten erakundeek konpromiso handiagoa hartzea. Hori dela eta, A
rartekoak 2011n txosten berezi bat a
urkeztuko du a
razo horiei erantzuna emateko beharrezkoak diren ekimen ofizial eta sozialak sustatzeari buruz.